Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
77. zangazpi erdal ‘jarret & corva’. 78. zerengatik ‘zergatik’. 79. zumerike
& zumarika erdal ‘mimbrera arborescente / gosier saule sauvage’. 80. zurruke
in ‘zurrunga egin’.
16.7. Hego-nafarreraren barreneko muga lexikoez bi hitz esan behar ditugu
orain. Azpidialekto honen barreneko jauzi edo erreten lexikorik nagusiena
Oltzatik Eguesibarrera doan eremuan gertatzen da goitirik beheiti eta
Euskal Herrian banaketa eta hedadura nabarmena duten bi hitz sail gelditzen
zaizkigu isoglosa supradialektal honen alde banatan; Eguesibarrek ekialdera
jotzen du eta Oltzan Euskal Herriko erdialdeko hitzak ageri dira. Hurrengo
adibideak Camino 1999-tik hartuak dira (18-9) eta Oltza / Eguesibar eran
ulertu behar da etena:
1. altu / gora & altu. 2. atximixke / aspintx. 3. azpi / pe & azpi. 4. barga
/ peña. 5. beatz / eri. 6. beatz aundi ‘erpurua’ / beatz. 7. berandu / berant.
8. berdin / bardin. 9. bi / bida & bi. 10. enfermo / eri. 11. erren ‘arantza’ /
puntx. 12. gilbor / bilkor. 13. ille ‘artilea’ / elle. 14. iltze / itze. 15. ipuru /
orre. 16. izen / nombre & izen. 17. izein ‘izaina’ / zirain. 18. kabi / kafi. 19.
lar ‘laharra’ / malda & lar. 20. maiz / usu & maiz. 21. mozkor / ordi & mozkor.
22. ondoan / altakan. 23. puruxe / kurexa. 24. tanta / txorta. 25. txal /
aratxe. 26. txikitu / xeatu. 27. txispe / txindi. 28. usai ‘kerua, urrin gaiztoa’
/ urrin. 29. zangazpi / istarzain.
Badira eten edo jauzi lexiko gehiago hego-nafarreraren barrenean: esaterako,
Oltzatik Goñerrira bada aldea, mendebaldera eta erdialdera gehiago
jotzen baitu Goñerrikoak (ikus Camino 2001, 5.5.16. azpiatala) eta areago
gertatzen da hori Gesalatzera inguratuz gero; beste aldetik ere berdin gertatzen
da, Eguesibartik Aezkoara ere bai baita aldea (ikus 2001eko laneko
5.5.17. azpiatala). Aipa daitezke, bestalde, Erroibartik Eguesibarrera dauden
lokarri lexikoak edo Goñerriko lexikotik ekialdeko Arakilgora dagoen lotura
hertsia, baina hemen lekurik ezaz aipatu gabe geldituko dira (ikus 2001eko
lanean 5.5.5. azpiatala).
17. ONDORIOAK
17.1. Ehun eta hamabost hizkuntza-ezaugarri eta arestiko ataleko hitz
sorta azterturik ondorio batzuk ateratzeko aukeran gaudela esan daiteke:
muga geolektalei dagokienez garbi dago Andimendiak eta Iratik hizkuntza
eten nabarmenak sortzen dituztela, hain zuzen azpidialektotik azpidialektora
lehenak eta euskalkitik euskalkira bigarrenak: orografiak garrantzia eta
eragina du, baina Aezkoatik Zaraitzura dagoen hizkuntza jauzirako, orografiaz
gain gizataldeen jardun sozio-historikoa ere aintzat hartu beharko
litzateke; batzuen eta besteen joerek hizkerak elkarren desberdinak izatea
eragin dute.
Aldiz, ezaugarrien continuum-ak gertatzen diren erdiguneko eremuetan
zail da dialektoak edo azpidialektoak mugatzea, baina giltzetarik bat, agian
garrantzizkoena, hizkuntza-ezaugarrien konbinazio posibleek eskaintzen duten
emaitzaren koherentzian eta kalitatean dagoela uste dugu: hartara, eremu
lektal nahasi eta erdigunekoetan lanerako hizkuntza-ezaugarri esklusiboak
baliatzea ez da aski, ezaugarri gehiagoren konbinazioak onuragarriak dira, bereziki
guk ezaugarri «ia esklusiboak» izendatu ditugun horienak.
460 [34]