Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
barren zerbaixko ageri da eta Artzibarko berri garbirik ez dugu. Ez Aezkoan
ezta ekialderago ere ez da erabiltzen. Baztanen ere ez; ibar honetan Oronoz
salbuespena da: zandu ‘izan’.
12.6. Aditzaren nominalizazioko -itze- analogikoa (eracusicen, uzizen, cusicia
‘ikustea’ Utergako idazkian) Euskal Herriko erdigune zabalekoa da: Beriain
idazleak eta 1729ko predikuak badakarte eta Gesalatzen, Goñerrian,
Oltza zendean eta Itzarbeibarren ere ageri da; Iruñetik goiti berriz, Ezkabarten
nahiz Ultzaman. Bilakabide hau gabeko eremuak dira Eguesibar eta
ekialdera dagoen Aezkoa; bestalde, mendebaldera Sakanan ere bilakabidea
falta da. Eremu berera hedatu da Nafarroa Garaian -tutze aldaera pleonastikoa,
baina oraingoan Burunda eta Sakana guztia barrenean harturik; hegora
Gesalatzen, Goñerrian eta Itzarbeibarren bederen ageri da. Iruñetik goiti
Txulapainen nahiz Ultzaman adibideak bildu dira, baina Eguesibarren eta
Aezkoan ez da alerik ere; Erroibarren ere ez dirudi nabarmena denik; O. Ibarrak
(2000) ez du aurkitu adibide bat baizik, testu zahar batean.
12.7. Baldintzaren protasian -ke analogikoa agertzea ere Euskal Herriko
erdiguneko bilakabidea dugu, Gipuzkoan eta Nafarroa Garaiko iparraldean
eta erdialdean aise entzun daitekeena. Gure eremuan iduri luke Gesalatz berrikuntza
hau erabiltzen ez zen eremua dela, baina Goñerrian eta Ollaranen
erabiltzen zen eta ageri da Deikazteluko eta Elortzibarko Zabalegiko predikuetan;
ez dugu Oltzako eta Itzarbeibarko berri; ekialderat Eguesibarren eta
Aezkoan ez da ageri.
12.8. Gure inguruko hizkeretan -a morfemaz bukatutako adizkiak erabiltzen
ziren Nor saileko “izan” aditzaren iraganeko aldaeretan lehen eta bigarren
pertsonetan: nitza & niza, zina, gina ditugu Eguesibarren, baina ze eta
zire & zere hirugarrenean. Bonapartek Garesen ere bildu zituen eta Oltza
zendeako Iberoko guruzpideko kantuan ere badira, nahiz Bonapartek Oltza
herrian nitze & ze sailekoak bildu zituen. Gesalazko eta Deikazteluko predikuetan
ere bada -a eta baita Muzkiko Elizalderen lanean ere: gu nola sartu
guina becatuan (1735: 38); Beriainek berak ere badakartza. Andimendiaz
bestaldera -an sailekoak ditugu beti Burundan; Aranatzen eta Ergoienean bi
joerak batera ageri zaizkigu eta Arakildik eskuin -en-dunak nagusituz doaz;
berdin jarraitzen da Gulibarren, Txulapainen, Ezkabarten, Odietan, Ultzaman,
Anuen eta Esteribarren barrena. Erroibarren eta Aezkoan -e erabiltzen
da, Goñerrian eta Ollaranen bezala.
13. NAFARROA GARAIKO ERDIGUNEKO EZAUGARRIAK
13.1. Dakartzagun ezaugarri hauek Nafarroa Garaiko erdialdeko ibarretan
ageri diren horietarik dira eta ez da harrigarri gertatuko erdiguneko hizkeratzat
jo daitekeen hego-nafarrera egiten den eremu edo ibar batzuetan bederen
aurkitzea.
13.2. Bizkaiko mendebaldeko bazter hizkera batzuetan bezala (Zuazo
1998a: 223), -ei diptongoaren -ai-ranzko bilakabidea gertatu da hego-nafarreraren
eremuan Ameskoan, Gesalatzen, Oltzan –Goñerrian baino areago–
eta Ollaranen; Itzarbeibarren ere egon zitekeela erakusten du Utergako dotrinak.
Andimendiaz bestaldera ere badira honelakoak Burundan eta Sakana
erdialdean; EHHA-ko datuek erakusten dutenez baliteke Larraungo Baraibarren
eta Oderitzen nahiz Basaburuko Berueten ere agertzea: ogai ‘hogei’.
452 [26]