Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
gen ‘hemen’. 25. igautreak ‘inauteriak’. 26. igor ‘inor’. 27. ijan ‘izan’. 28.
iken(du) ‘izan’. 29. il(l)unsarre ‘ilunabarra’. 30. intze ‘iltzea’. 31. iragazi
‘irabazi’. 32. jendamende ‘belaunaldia’. 33. katuli ‘katilua’. 34. kerrade ‘kedarra’.
35. kurtu ‘makurtu’. 36. larrapo ‘apoa’. 37. llano ‘lainoa’. 38. masjuri
‘maskuria’. 39. mereji ‘merezi’. 40. montiatu ‘pilatu’. 41. nirabe ‘zerbitzaria’.
42. ollataxegi ‘oilategia’. 43. oreitu ‘oroitu’. 44. otsadar ‘ortzadarra’. 45.
otsots ‘ostotsa’. 46. oxtoxirik ‘oinutsik’. 47. sasi ‘eutsi, jasan, zutik edukiarazi’.
48. sautsi ‘jaitsi’. 49. sostatu ‘jostatu’. 50. txintxilinkarda ‘kilkerra’. 51.
txitxillo ‘txitxirioa’. 52. txujen ‘zuzen’. 53. urapo ‘igela’. 54. zarkume ‘guraso
zaharren seme-alaba’.
16.3. Ia esklusiboak diren hitz edo aldaerak ere aurkitu ditugu, hego-nafarrerak
muga lexikoak alderdi batzuetan hautsirik balitu bezala; alegiazko sare
horren zuloa dela bide, hitz horiek Zaraitzun ageri dira. Berriz ere argi gelditzen
da hego-nafarrerak eta zaraitzuerak hartu-eman hertsia zutela. Ele horietarik
hurrengoak orokorrak dira hego-nafarreran:
1. butzu ‘putzua’. 2. ellorri ‘elorria’. 3. entendatu ‘ulertu’. 4. eskui ‘eskuina’.
5. giltzurrun ‘giltzurdina’. 6. iago ‘gehiago’. 7. logune ‘lokia’...
Ia esklusiboak diren beste ele edo aldaera batzuk eskualde batzuetakoak
dira bakarrik:
1. albas ‘ahalaz’. 2. azaro ‘urria’. 3. burrin ‘burdina’. 4. kristio ‘kristaua’
32 . 5. mandre ‘maindirea’. 6. obenena ‘hoberena’. 7. otron ‘otordua’. 8.
soinegi ‘sorbalda’. 9. solo ‘bakarrik’ adberbio erdaratikakoa. 10. txuku ‘lehorra’.
11. txutirik ‘zutik’. 12. zenboron ‘zenberona’...
16.4. Ipar Euskal Herriko hizkeren isuria duten hitz ugari ageri dira hego-nafarreraren
eremuan. Hitz horiek ez dira Sakanan, Basaburuan, Imotzen,
Atetzen, Odietan, Ultzaman, Anuen, Baztanen edo Bortzirietan erabiltzen,
Nafarroa Garaiko euskal eremuaren hegoaldekoak dira. Hitz hauekin ere sortatxo
bat osatu dugu. Ezaugarri honek garrantzia du, azken batean Nafarroa
Garaiko ipar-ekialdean ez dagoen hainbat hitz edo aldaera Nafarroa Garaiko
hego-ekialde euskaldunean badagoela edo bazegoela erakusten baitigu. Ez dira
hego-nafarrera guztian zehar ageri diren hitz edo aldaerak, ez diote azpieuskalki
honi batasunik ematen, baina Nafarroa Garaiko ipar-ekialdeko
hizkeretan ageri ez diren ekialdeko hitz edo ezaugarri batzuk hego-nafarreran
badaudela ohartzeak garrantzia du, azken batean Nafarroa Garaiko ekialde
euskaldunean iparretik hegora aldea dagoela adierazten baitu. Hona zein diren
hitz edo aldaerok:
1. abuin ‘ahoko haguna’. 2. agitu ‘gertatu’. 3. akar ‘errierta’. 4. au(l)fer
‘alferra’ 33 . 5. bardin ‘berdin’. 6. belauriko ‘belauniko’. 7. bil(l)o ‘ilea’. 8. buluxi
‘biluzi’. 9. egotzi ‘bota’. 10. egun ‘gaur’. 11. eri ‘atzamarra, behatza’. 12.
futots ‘zaldiak sudurzuloetarik ateratzen duen hotsa’ eta baita ‘mar-marra’
ere. 13. ilari ‘hileta’. 14. irur ‘hiru’. 15. iskiritu ‘garrasia’. 16. laur ‘lau’. 17.
otsorrai ‘belea’. 18. pizu ‘pisua’. 19. tresena ‘arropa’. 20. ukarai ‘eskumuturra’.
21. zamari ‘zaldi irendua’.
32 Toponimiak salatzen duenez hegoaldera Eslaban gristio aldaera erabiltzen zen (Salaberri Zaratiegi
1994: 244-5).
33 Bokal belarea duten aldaerak Eguesibarren, Erroibarren, Aezkoan, Zaraitzun, Erronkarin, Zuberoan
eta Nafarroa Beherean ageri zaizkigu.
458 [32]