Hego-nafarreraren egituraz - Dialnet

IÑAKI CAMINO
rren kasos eta kausas– (Ondarra 1982a: 166). Eguesibarko adibideak Joakin
Lizarragaren lanetan aurki daitezke: ...iten dén obligacioarén casos yá guizon
gúra dá emaste garréna (Apezetxea 1979: 88); elcárr componcen dire gátua ta
zacúrra eche bátean costumbreain cásos (Apezetxea 1982: 532). Erroibarko
Lintzoainen [e]ontzen kartzélian ere ori dela kaso adibidea bildu da berriki
(Ibarra 2000: 217) eta Aezkoan ere erabiltzen da, Hiriberrin (bi lehenak) eta
Abaurregainean guk bildu adibideak lekuko: Jose Migel etorri kasos ein gindia
lan gori ‘Jose Migel etorri baitzen lan hori egin genuen’; urdea xan kasos ‘zerrikia
jateagatik’; gala ibili kasos ‘horrela ibiltzeagatik’. Erabilera honek hedadura
du ekialdera ere 13 .
6.8. Arestiko 5. ataleko bost ezaugarri esklusiboek hego-nafarreraren nortasuna
eta batasuna erakutsi digute eta 6. honetako seiek batasuna 14 . Idazki
zaharretarik eta inkestetarik atera diren argibideen arabera, ezaugarri gehienak
edo guztiak ageri diren ibarrak hurrengoak dira: Goñerria, Oltza zendea,
Itzarbeibar, Eguesibar, Artzibar eta Aezkoa; Estellerriko Gesalazko euskarari
buruz eta Goñerriaren eta Oltza zendearen ondoan den Ollarangoari buruz
nahi baino gutiago dakigu.
7. HEGO-NAFARRERAREN BATASUNA BERMATZEN DUTEN
EZAUGARRI PASIBOAK
7.1. Ezaugarri kontserbatzaile batzuetan garbi ageri da Nafarroa Garaiko
erdigunean hedatuz joan diren berrikuntza batzuk ez direla hegoaldeko hizkeretara
hedatu: hego-nafarrerako hizkeron jarrera kontserbatzaile honek erdiguneko
hizkera berritzaile horiekiko halako urruntasuna erakuts lezake,
neurri batean bederen beren izaerari eutsi baitiote: zernahi ere den, goiti dituzten
ibarretako hizkeretan gertatu diren berrikuntzak ez dira hegoko haranetara
iritsi.
7.2. Jatorrizko ‘i + g’ edo ‘i + h’ segmentuetan kontsonante frikari sabaikari
itxuraz epentetikoa ageri da hego-nafarrera inguratzen duten hainbat
hizkeratan 15 : Ergoienean (iyende, iyes), Uharte-Arakilen (, iyen &
igen ‘igan’) eta Irañetan (iyesi), Ezkabarteko Makirriaingo kristau ikasbidean
(iyendeac & igende, iyen) ageri dira, baina Txulapaingo Nabatzen igesi eta
13 Erronkarierazko Mendigatxa bidankoztarraren hurrengo adibidea lekuko: Aurten, tenbra dela
kasoz, iñaute eguna izan da, gorexima egun baten bikain triste (J. Estornés Lasa 1984: 83). Bonapartek
1863an argitaratu Jonasen profezia-koak dira hurrengo hirurak, Garaziko euskaran emanak: ...nor dela
kausa jin zaün nahigabe hau (4); ni nizala kasu ukan duziela tempesta handi hau (5); Uste’uka arrazoin
dukala koleätzeko huntz-osto-ondo hau dela kasu (15). Bidasoaldean ez dira ageri Bortzirietan, Malerrekan
ezta Baztanen ere, baina Zugarramurdiko XIX. mendeko idazki batean bai: Au dela casu, Platonec
Gentilidadeco ilunbean ere lurreco Jangoicoac deitzen cituen guratsoac (Satrustegi 1987b: 91). Halaz
ere, Zugarramurdiko idazki horren fidagarritasuna zalantzan jartzen du Estibalitz Montoyak bere doktoretza
tesian (2002: 33-4).
14 Batasuna dakar Aezkoan izan ezik hego-nafarrera egiten zen eremu guztian zehar erabiltzen zen
iraganeko Nor-Nori adizkietako -ki- morfemak ere: Gesalatzen, Itzarbeibarren, Oltzan, Goñerrian,
Eguesibarren, Esteribarren, Erroibarren eta Artzibarren erabiltzen zen, baina erabiltzen da Sakanerrian,
Imozko Erason eta Muskitzen bederen, Atetzen, Txulapainen, Odietan, Ultzaman (cf. Ibarra 1995a:
426), Ezkabarten eta Anuen ere; 13.13. azpiatalean jardukiko dugu honi buruz.
15 Beste hizkera batzuetan hasperena dagoen ingurunean i bokalaren ondoko hots sabaikari frikari
bat aipa daiteke Sakanan. Ergoieneko Lizarragako euskaran iyor ‘inor’ dugu, baina Goñerrian eta
Utergako kristau ikasbidean igor.
440 [14]