12.05.2015 Views

Sami Saunje#1.indd

Sami Saunje#1.indd

Sami Saunje#1.indd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

anzor ToTaZe<br />

roca saunjes gedavebian,<br />

anu qvebTan erTad wlebic RaRadeben<br />

somxebi erT-erTi uZvelesi kulturuli eria. kacobriobis civilizaciis<br />

SeqmnaSi maT garkveuli wvlili miuZRviT. Zv. w. VI s-Si<br />

sabolood damTavrda somexi xalxis Camoyalibebis procesi, romelic<br />

Tanxvdeba somxeTis saxelmwifos Camoyalibebas. somxeTma erT<br />

dros mezobeli qveynebis teritoriebic daipyro da igi sakmaod<br />

Zlier saxelmwifos warmoadgenda. maT TavianTi arsebobis manZilze<br />

Seqmnes umniSvnelovanesi kulturisa da xelovnebis Zeglebi, Zveli<br />

somxuri hagiografiuli, saero da saistorio literatura, xuroTmoZRvreba,<br />

romlebic civilizaciis saganZuradaa miCneuli. is, rac<br />

maT Seqmnes, savsebiT yofniT, raTa samarTlianad iamayon. miuxedavad<br />

amisa, msoflio istoriaSi analogi ar moepoveba mezobeli qveynebis<br />

mimarT iseT upativcemulobas, maTi mTeli istoriuli warsulis<br />

gayalbebis, teritoriebisa da kulturuli memkvidreobis miTvisebis<br />

iseT mcdelobas, rogorc amas akeTeben somexi vaimecnierebi. kerZod,<br />

jer kidev me-19 s-dan dawyebuli, isini SemTxvevas xelidan ar uSvebdnen,<br />

rom qarTvelebi da saqarTvelo miwasTan gaesworebinaT. amis<br />

Sesaxeb ilia WavWavaZe aRniSnavda: `lamis kavkasiis qeds aqeT Cveni<br />

xseneba gaaCanagon, qarTvelebis saxeli dedamiwis zurgidam aRgaon<br />

da CalasaviT qars gaatanon~. rogorc me-19 s-Si, ise axlac, maTi azriT,<br />

`saqarTvelo saqarTvelo ki ar aris, Zveli somxeTia~. mokled,<br />

es `pirmoSvebuli filosofosebi~ qarTvelebis `lanZRva ginebis<br />

`alaverds~ urT-erTTan gadadian~, TavianTTvis sasurveli azris<br />

damkvidrebas ise jiutad cdiloben, rom zRvis napirze qviSasac<br />

veRar amCneven, aRar daiRalnen qarTvelebis augad xsenebiT. swored<br />

amis Sesaxeb werda ilia WavWavaZe: `qveyanaze rom baJi edos Tavisis<br />

Tavis qebas da sxvis Zagebas, ramdeni somexTa mecnieri damunjdeboda<br />

somexTa sasaxelod da Cvenda samSvidoboT~. 1<br />

ukanasknel periodSi somexi mecnierebi gansakuTrebiT gaaqtiurd-<br />

1<br />

i. WavWavaZe, Txz., t. VIII; Tb., 1957, gv. 158.


oca saunjes gedavebian<br />

67<br />

nen da saqarTvelos uZveles provincias _ samcxe-javaxeTs somxur miwebad<br />

acxadeben. metad samwuxarod, zogierTi somexi mecnieri `didi<br />

somxeTis~ aRdgenis ideafiqsiTaa Sepyrobili da, ager ukve TiTqmis<br />

200 welia, maT surT saTanado informaciuli niadagi moamzadon<br />

TavianTi mzakvruli miznis gansaxorcieleblad. isini absurdul<br />

teritoriul pretenziebs uyeneben saqarTvelos, teritoriuli<br />

pretenziebis wayeneba ki, faqtobrivad, omis gamocxadebas niSnavs.<br />

Tumca isini amas arc malaven da aRniSnaven: Tu yarabaRi CvenTvis iyo<br />

prestiJis saqme, samcxe-javaxeTi sikvdil-sicocxlis sakiTxiao.<br />

am dros ki, rogorc TviT somxuri, ise qarTuli, uZvelesi asuruli<br />

lursmnuli warwerebi da sxva ucxouri wyaroebi mowmoben, samcxe-javaxeTSi<br />

somxebs kompaqturad arasodes ucxovriaT. mxolod<br />

1828-1829 wlebis ruseT-TurqeTis omis dros anatoliidan gamoqceuli<br />

somxebi, romlebic TurqeTis risxvas gadaurCnen, generalma<br />

paskeviCma javaxeTSi daasaxla. SiSvel-titveli somxebi, qarTvelebma<br />

TavianT saxlebSi gamoazamTres. SemdegSi maT saxelmwifoc daexmara,<br />

saxlebi auSenes da sacxovreblad javaxeTSi damkvidrdnen. magram<br />

es srulebiTac ar niSnavs imas, rom javaxeTi maTi istoriuli sam-<br />

Sobloa da somxeTs unda SeuerTdes. niSandoblivia, rom rodesac<br />

samcxe-javaxeTi TurqeTis batonobisagan ganTavisuflda da ruseT-<br />

TuqreTis 1828-1829 wlebis omis Sedegad dedasamSoblos daubrunda,<br />

ruseTis administraciuli dayofis Sedegad igi jer quTaisis, xolo<br />

Semdeg Tbilisis guberniaSi Seiyvanes da ara erevnis guberniaSi.<br />

ruseTis xelisuflebam SesaniSnavad icoda, rom samcxe-javaxeTi<br />

saqarTvelos istoriuli provincia iyo.<br />

somxebi ki ukve me-20 s-is dasawyisSi, kerZod, 1913 wels cdilobdnen<br />

axalqalaqis mazra, igive javaxeTi, rogorme Tbi lisis guberniisagan<br />

gamoeyoT d somxur administraciul er TeulTan, gumbrTan<br />

mieerTebinaT. isini daukavSirdnen prosomxuri orientaciis<br />

rus didmoxeles, mefisnacval voroncov-daSkovs. am mizniT Seqmnilma<br />

komisiam, romelic ZiriTadad rusebisagan Sedgeboda, javaxeTi isev<br />

Tbilisis guberniaSi datova, radgan sakiTxis sxvagvari gadawyveta<br />

metad araobieqturi da arakanonieri iqneboda. 2<br />

`didi somxeTis~ qronikuli daavadebis mqone `didi Semoqmedni~<br />

gamiznulad, winaswarganzraxulad, umowyalod amaxinjeben, ufro<br />

sworad, TviTon igoneben faqtebs da cdiloben, yovelgvari qarTuli<br />

somxurad warmoaCinon. isini erTsa da imaves wlebis ganmavlobaSi<br />

imeoreben, magram TavianTi `mosazrebebis~ dasacavad erT wyarosac<br />

ki ver asaxeleben.<br />

2<br />

gaz. `saqarTvelos respublika~, 31 marti, 2011.


68<br />

anzor ToTaZe<br />

didi xania `yvelaCemia~ somxebi aTasgvar tyuils weren saqarTvelos<br />

Sesaxeb. kerZod, msoflio sazogadoebas gayalbebul istorias<br />

axveven Tavs: saqarTvelo da Tbilisi somxebma Seqmnes; samxreT kavkasia<br />

Turme mTlianad somxebiT yofila dasaxlebuli da Semdeg es teritoriebi,<br />

qarTvelebsa da azerbaijanelebs miuTvisebiaT; samcxe-javaxeTi<br />

somxebis istoriuli samSobloa; qvemo qarTlis toponimika pirwmindad<br />

somxuria; saqarTvelo wminda ninos ki ar mouqcevia qristianul<br />

sarwmunoebaze, aramed somxebs; qarTvelebma sakuTar teritoriaze<br />

dakarges kontroli viTomc somxebis mmarTvelobis Sewyvetis Semdeg;<br />

`vefxistyaosani~ somexma dawera da qarTvelebma Targmnes; yvela qarTveli<br />

Tavadi somxuri warmoSobisaa gamrekelis garda; msoflioSi<br />

cnobili `suliko~ daviT abramianma dawera, Semdeg qarTulad gada-<br />

Targmna somexi Tavadis rostom bagrationis Svilma, akaki bagratunma,<br />

romelic akaki wereTlis fsevdonimiT werda; giorgi saakaZe somexia;<br />

dediT da mamiT somexia stalini; borodinos gmiri petre bagrationi<br />

petros ovanesis Ze bagratunia; niko firosmaniSvili xelgaSlili<br />

somexi nikolai firosmaniania; saqarTvelos ukanaskneli mefe giorgi<br />

XII mamiT da dediT wminda somexi iyo; qarTuli samefo kari somxurad<br />

laparakobda da brZanebebsa da ganCinebebs somxur enaze gamoscemda;<br />

rusebi dRevandel saqarTvelos teritoriaze mcxovrebi uZvelesi<br />

xalxia, ise rogorc somxebi; `gruzia~ saqarTvelosaTvis rusebs<br />

daurqmeviaT da igi ukavSirdeba rusul sityva `gruzCiks~; qarTuli<br />

saxelmwifo pirvelad 1918 wels Seiqmna, somxeTis saxelmwifo ki<br />

daarsda 2017 wels Cvens welTaRricxvamde; me-19 s-is bolos Tbilisis<br />

mosaxleobis 90 %-s somxebi Seadgendnen, Semdeg modiodnen rusebi,<br />

osebi, afxazebi da qurTebi, qarTveli mxolod 1,5 % iyo; erTi s-is<br />

manZilze saqarTvelos somxebis naxevari asimilirebulia, rom ara<br />

qarTvelebis mier maTi asimilacia, me-20 s-is dasawyisSi TbilisSi<br />

somxebis ricxvi 2,5 milions miaRwevda; me-15 s-Si foTis mosaxleobas<br />

mTlianad somxebi Seadgendnen da qalaqis maxloblad 9 somxuri<br />

sofeli iyo gaSenebuli; sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg daisva saqarTvelodan<br />

somxebis gaZevebis sakiTxi; saqarTveloSi 650-ze meti<br />

somxuri eklesiaa; qarTuli Rvino saferavi Tu sxva qarTuli Rvinoebi<br />

da cnobili mineraluri wyali `borjomi~ somxurad monaTles; napoleonis<br />

pi radi mcveli rustamic ki somexad gamoacxades; saberZneTSi<br />

mcxovrebma vinme karapeta kalfaianma berZnul gazeT `kaTimerinis~<br />

meSveobiT mTel saberZneTs auwya, rom qarTvelebs arasodes hqoniaT<br />

saerTo istoria berZnebTan, rogorc berZnebsa da somxebs, isini xSirad<br />

exmarebodnen Turqebs berZnebisa da somxebis ganadgurebaSi da a. S.<br />

da a. S. aseTi paTologiuri azrebis CamoTvla usasrulod SeiZleba.


oca saunjes gedavebian<br />

69<br />

maT sWirT `avadmyofuri istorizmi~ (stalins uTqvams somxebis trabaxze<br />

istoriaSi). am vaimecnierebs awvalebT didi somxeTis aRdgenis<br />

idea, Tumca franguli andaza ambobs: `araferia uaresi, vidre fuWi<br />

ocneba~.<br />

Cven araerTxel vamxileT maTi sicrue da axla aq sityvas aRar<br />

gavagrZelebT, mxolod ramdenime SeniSvniT davkmayofildebiT.<br />

yvela aRniSnuli pretenzia somexi vaimecnierebis uazro tyuilia,<br />

romelic logikas ar eqvemdebareba. magaliTad, somexi istorikosi<br />

manuk manukiani wers: `me-18 saukunis dasawyisSi, TbilisSi mcxovrebi<br />

20 aTasi adamianisagan 12 aTasi somexi iyo. amden adamians bunebrivi<br />

asimilacia rom ar ganecada, maSin me-20 s-is dasawyisSi Tbilis-<br />

Si somxebis ricxvi 2,5 milions miaRwevda~. 3 _ am yovlad uazro<br />

gancxadebis Sesaxeb unda SevniSnoT Semdegi: Tbilisis mosaxleobis<br />

erovnuli Semadgenloba me-18 s-is dasawyisisaTvis, vTqvaT, iseTia,<br />

rogorc es manukians surs. Tu Tbilisis 20 aTasi mcxovrebidan 12<br />

aTasi iyo somexi, romelsac me-20 s-is dasawyisisaTvis 2,5 milionisaTvis<br />

unda mieRwia, maSin imave gaangariSebiT danarCeni 8 aTasi<br />

qarTveli 1,7 milioni unda gamxdariyo. amrigad gamodis, rom me-20<br />

s-is dasawyisSi TbilisSi 4,2 milion kacs ucxovria, magram ra vuyoT<br />

im faqts, rom 1897 wels ruseTis imperiis mosaxleobis aRweris monacemebis<br />

mixedviT TbilisSi mxolod 160 aTasi kaci cxovrobda da<br />

ara 4,2 milioni. manukiani isea dabrmavebuli Tavisi bneli zraxvebiT,<br />

erTi wuTiTac ar ufiqrdeba im faqts, rom 4,2 milioniani qalaqi<br />

me-20 s-is dasawyisSi msoflioSi saerTod arsebobda Tu ara. 1897<br />

wels moskovis mosaxleoba _ 1039 aTass, peterburgisa _ 1265 aTass,<br />

xolo kievisa _ 248 aTas kacs udrida. 4 Tu manukianis gaangariSebiT<br />

vixelmZRvanelebT, maSin, amJamad msoflioSi 6 miliardi kacis nacvlad<br />

218 miliardi kaci unda cxovrobdes. magram es ar aris mTavari.<br />

manuk manukiani xazs usvams im faqts, rom Tbilisis mosaxleobis<br />

umravlesobas somxebi Seadgendneno da amiT am garemoebas sxvagvar<br />

datvirTvas aniWebs.<br />

somexi mecnierebis mogonilia isic, rom TiTqos yvela qarTveli<br />

Tavadi somxuri warmomavlobisaa da erTaderTi qarTuli warmomavlobis<br />

Tavaduri gvari aris gamrekelio. sakiTxavia, SeiZleba erSi mxolod<br />

erTi Tavaduri gvari arsebobdes?! aseTi sisulele maT meored<br />

rom ar wamoscdeT, erT metad sando wyarosac mivuTiTebT: 1897 wels<br />

ruseTis imperiaSi Catarda mosaxleobis aRwera. am aRweris mixedviT,<br />

3<br />

somxuri gazeTi `hzor haireniqi~ (`samSoblos Zliereba~), 20 marti, 1999. qar-<br />

Tuli Targmani daibeWda gazeT `axal saqarTveloSi~, 29 aprili _ 5 maisi, 1999.<br />

4<br />

Народонаселение стран мира, М., 1984, с. 435.


70<br />

anzor ToTaZe<br />

qarTvelebSi STamomavlobiTi Tavadaznauroba 70 aTasze met kacs,<br />

anu mTeli qarTveli mosaxleobis 5,29 %-s udrida da es maCvenebeli<br />

Seudareblad maRali iyo imperiaSi mcxovreb sxva xalxebis Sesabamis<br />

maCvenebelTan SedarebiT. magaliTad, rusebSi igi 0,76, xolo saSualod<br />

imperiaSi 0,97 %-s Seadgenda. 5<br />

amasTan, kavkasiaSi mTeli Tavadaznauruli wodebis 41,5 % qarTveli<br />

Tavadaznauroba iyo, rusi _ 16,8 %, xolo somexi Tavadaznauroba<br />

mxolod 5,4 %-s udrida. isic aRsaniSnavia, rom es monacemebi moaqvs<br />

somexi vaimecnierebis ideologiur winapars, qarTveli eris winaaRmdeg<br />

gamoxtomebiT cnobil b. iSxanians, 1902 wels berlinSi germanul<br />

enaze gamocemul wignSi `kavkasiis xalxebi~, romlis rusuli Targmanic<br />

1916 wels petrogradSi daistamba.<br />

aseve srul gaugebrobazea agebuli mosazreba imis Sesaxeb, rom<br />

`gruzia~ saqarTvelosaTvis, viTomc somxeTis am CrdiloeTi provinciisaTvis,<br />

Cvens welTaRricxvamde rusebs daurqmeviaT da igi<br />

ukavSirdeba sityva `gruzCiks~. am mezRapreebs sul ar aintersebT<br />

im uZveles dros sityva `gruzCiki~ rusul enaSi arsebobda Tu ara.<br />

me-19 s-Si moRvawe cnobil rus leqsikografs v. dals `ganmartebiT<br />

leqsikonSi~ sityva `gruzCiki~ ganmartebuli ar aqvs. leqsikonSi<br />

ganmartebulia mxolod sityva «грузить» da mocemulia misi variantebi.<br />

6 martooden Tanamedrove rusul leqsikonebSi gvxvdeba sityva<br />

«грузчик»-is ganmarteba. 7<br />

somexi vaimecnierebi aseTi cilismwamebluri publikaciebiT,<br />

mogonili absurduli pretenziebiT cdiloben CvenTan mcxovreb somex<br />

moqalaqeebs mouwamlon cnobiereba, daayenon isini agresiis gzaze.<br />

magaliTad, rodesac javaxeTSi mcxovreb somxebs wlebis ganmavlobaSi<br />

CasCiCineb, rom es teritoria somxuria da ara qarTuli, rom javaxeTis<br />

xuroTmoZRvreba somxuri xuroTmoZRvrebis nawilia da sxva<br />

aTasgvar nabodvarsac SesTavazeb, romelsac xels awers, vTqvaT akademikosi,<br />

metad Znelia SemdegSi am adamianebis gadarwmuneba, maTi<br />

WeSmaritebasTan ziareba.<br />

somexma urapatriotebma, romlebic cdiloben SeTxzuli an yurmokruli<br />

sisulele mecnierul naazrevad gaasaRon, SesaniSnavad<br />

ician, rom `ciliswameba naxSiria _ Tu ar dagwvavs, gagsvris mainc~.<br />

maT mier moyvanili usafuZvlo faqtebis gabaTileba sruliad ar aris<br />

Zneli, magram isini ukve warmoiTqva milionobiT mkiTxvelis winaSe<br />

5<br />

Общий свод по Империи результатов разработки данных первой всеобщей<br />

переписи населения произведенной 28 января 1897 года. С. Петербург., 1905, с. LVI.<br />

6<br />

В. Даль. Тольковый словарь, М., 1956, т. I, с. 400.<br />

7<br />

С. И. Ожегов. «Словарь русского языка», М., 1983, с. 131.


oca saunjes gedavebian<br />

71<br />

da axla maT najaxiTac veRar amoZirkvav. ase, rom `piesa dadgmulia,<br />

sapeqtakli gaTamaSebulia~. publikaciebma ukve Seasrules TavianTi<br />

roli qarTveli xalxis sazianod.<br />

aqve gvinda xazgasmiT aRvniSnoT, rom rodesac somxebis mier usafuZvlo<br />

pretenziebze vsaubrobT, mxedvelobaSi gvaqvs ara somexi<br />

xalxi, aramed `somexTa gulnamceca mecnierebi~, romlebic mas Semdeg,<br />

rac saqarTvelom damoukidebloba moipova, magram am gzaze bevr<br />

winaaRmdegobas waawyda, gansakuTrebiT gaaqtiurdnen. `droa niRabi<br />

avxadoT im erT gunds somxebisas, romelTa mecnierni aseT yofas gvaweven<br />

qarTvelebs, didsa da pataras gamouklebliv~ (ilia WavWavaZe).<br />

2009 wels erevanSi rusul enaze gamoica erevnis saxelmwifo<br />

universitetis somxeTis mezobeli qveynebis istoriis kaTedris aspirantis,<br />

vae sarqisianis 380-gverdiani wigni `javaxqi 1988-2008 wleb-<br />

Si~, romelic aspirantis mier sxvadasxva dros dawerili statiebis<br />

krebulia da mTlianad mimarTulia saqarTvelos suverenitetis winaaRmdeg.<br />

wigni gamocemulia analitikur centr `mitkis~ mier, romlis<br />

Tavmjdomare grant meliq-Saxnazariani SesavalSi gvamcnobs: `v.<br />

sarqisianis statiebi exeba somxuri regionis samcxe-javaxq-walkis<br />

sasicocxlod mniSvnelovan problemebs... ukanasknel or weliwadSi<br />

vae sarqisianma yovelmxriv Seiswavla samcxe-javaxq-walkis politikuri,<br />

ekonomikuri, socialuri procesebi da somexi sazogadoebis<br />

yuradReba miapyro situaciis mTel seriozulobas da siZneleebs,<br />

romlebic Seiqmna samSoblos am regionSi. amJamad vae sarqisiani<br />

erTaderTia, vinc seriozulad swavlobs saqarTvelos SemadgenlobaSi<br />

am somxuri regionis Tanamedrove problemebs... samcxe-javaxqwalka<br />

yoveli somxis da gansakuTrebiT somxeTis saxelmwifoebriobis<br />

mxridan politikur yuradRebas saWiroebs. dRes mimdinareobs am<br />

regionis somxebisagan `gawmendis~ procesebi, rac somxeTis respublikas<br />

uSualo safrTxes uqmnis. mxolod am gamowvevebis sworma<br />

gagebam da gaazrebam, maTma sworma politikurma Sefasebam SeiZleba<br />

gadaarCinos Cveni samSoblo... gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom<br />

am problemis gadawyvetiskenaa mimarTuli vae sarqisianis mTeli moRvaweoba<br />

ukanasknel wlebSi... v. sarqisiani darwmunebulia, rom am<br />

sakiTxebis yovelmxrivma Seswavlam am regionis samSoblos SemadgenlobaSi<br />

moqcevis SemTxvevaSi SeiZleba migviyvanos somxebis, rogorc<br />

erTiani da suverenuli xalxis, ganviTarebasa da ayvavebamde~.<br />

amave wignis winasityvaobaSi ekonomikis mecnierebaTa kandidati,<br />

imave `mitkis~ eqsperti eduard abramiani gvmoZRvravs: mraval Sena-<br />

ZenTan erTad, rac somex xalxs Tavisi istoriis ganmavlobaSi hqonia,<br />

didia misi danakargebic kulturuli faseulobebis, mosaxleobis,


72<br />

anzor ToTaZe<br />

saxelmwifoebriobisa da, bolos, samSoblos saxiT. wigni, romlic<br />

devs mkiTxvelis winaSe, warmoadgens im regionis ocwlian (1988-2008<br />

ww.) istorias, romelic somxeTis istoriuli samSoblos nawilia<br />

da somexi xalxis zemoCamoTvlil danakargebSi Sedis. amasTan dakavSirebiT<br />

e. abramiani saWirod Tvlis warmoadginos regionis politikuri<br />

formulireba: istoriuli somxeTis (CrdiloeTi somxeTi)<br />

olqebi _ samcxe (axalcxa, Tanamedrove adigenis, axalcixis da<br />

aspinZis raionebi), javaxqi (axalqalaqi, Tanamedrove axalqalaqisa<br />

da ninowmindis raionebi) da walka (trexqis olqi da javaxqis Crdilo-aRmosavleTi<br />

nawili, Tanamedrove walkis raioni) erTiandeba erT<br />

politikur regionad, romelic iRebs saxelwodebas `javaxq~ da es<br />

regioni, misi azriT, aris somxebis istoriuli samSoblo. 8<br />

aq saWirod migvaCnia aRvniSnoT, rom samcxe-javaxeTi Tavankara qarTuli<br />

toponimebiTaa mofenili. somexi avtorebi umowyalod amaxinjeben<br />

am toponimebs, raTa maTi qarTuli warmomavloba ar gamoCndes.<br />

magaliTad, javaxeTs uwodeben javaxq-s, axalcixes _ axalcxa-s da<br />

a. S., Tanac zogierT toponims mizanmimarTulad ise amaxinjeben, rom<br />

maTi somxurad gaazrebac moaxerxon.<br />

abramianis azriT, am regionis xangrZlivad floba rogorc adre<br />

Turqebis, ise qarTvelebis mier mxolod droebiTi movlenaa. swored<br />

amitom, saqarTvelo da yovelive qarTuli aq mcxovrebi somxebisaTvis<br />

ucxo da miuRebelia. am regionSi mcxovreb somxebs SeuZlebelia<br />

aswavlon qarTuli ena, Tundac qarTulma da saerTaSoriso organizaciebma<br />

am saqmeSi milionobiT dolari Cadon, radgan aq somxebi<br />

TavianT `samSobloSi~ arian. javaxeTis somxebi ukanaskneli 180 weli<br />

ar grZnobdnen Tavs saqarTvelos SemadgenlobaSi da miiCneven am saxelmwifos<br />

iseve, rogorc aqamde, 200 weli miiCnevdnen osmaleTis imperias.<br />

abramianis azriT, am teritoriebiT `sunTqavs~ dRes somxeTis<br />

respublika. somxeTis eri grZeldeba Tavis bunebriv sazRvrebSi da<br />

es sazRvrebi SeuZlebelia Seicvalos. `am sferoSi~ didi Tu patara<br />

politikis yoveli miRweva metad droebiTia.<br />

vae sarqisianis yvela statia aRniSnuli suliskveTebiTaa gaJRen-<br />

Tili. misi `naazrevi~ metad saSiSia ara marto qarTuli saxelmwifosTvis.<br />

igi qarTul miwebs somxurad acxadebs da qarTvelebis<br />

saxiT mtris xatis daxatvas cdilobs, agresias aRvivebs sakuTar<br />

erSi, magram ra SeiZleba mohyves amas, srulebiTac ar aRelvebs. sarqisiani<br />

daufaravad Tesavs SuRlsa da mtrobas or mezobel, istoriulad<br />

megobar xalxs Soris, romlebsac damoukideblobis aRdgenis<br />

Semdeg bevri da mniSvnelovani saqme aqvT gasakeTebeli.<br />

8<br />

В. Саркисян, Джавахк в 1988-2008 гг., Ереван, 2009, gv. 6.


oca saunjes gedavebian<br />

73<br />

amasTan, ZirSive mcdaria mosazreba imis Sesaxeb, rom uyuradRebod<br />

unda davtovoT iseTi tendenciuri literatura, romelic, rogorc<br />

wesi, mdare samecniero Rirebulebisaa da amitom TiTqos ar Rirs<br />

mopaeqris doneze daSveba. am mxriv savsebiT veTanxmebiT Jurnal<br />

`artanujis~ redaqcias, romelic 1998 wels miuTiTebda: `wayruebis<br />

politikis negatiuri Sedegebi ukve zedapirze Zevs. somxuri saistorio<br />

mecniereba saeWvo Rirebulebis naSromebiT uxvad amaragebs,<br />

erTi mxriv, ucxoeTis samecniero wreebs, xolo, meore mxriv, saqarTveloSi<br />

mcxovreb somxebs da am gziT misTvis xelsayrel azrs amkvidrebs...<br />

somex istorikosTa `araseriozuli~ naSromebiT sakmaod<br />

seriozuli politika tardeba~. 9<br />

sxvisi miwebis miTvisebis pretenziebi somxebs sxva qveynebis<br />

mimarTac aqvT. maTi vai-mecnierebi iqeqebian istoriis analebSi da<br />

sxva qveynebSi eZeben somxeTis ararsebul teritoriebs. amisTvis ar<br />

eridebian arc mosyidvas, arc ukadrisi gziT sxvisi qonebis xelSi<br />

Cagdebas, arc aSkarad sxvisi xuroTmoZRvrebis Zeglebis miTvisebis<br />

mcdelobas da arc istoriuli faqtebis kuriozebamde misul damaxinjebas.<br />

am mxriv niSandoblivia didi rusi mwerlisa da saxelmwifo<br />

moRvawis aleqsandre griboedovis mier 1820-ian wlebSi ruseTis<br />

imperator nikoloz pirvelisadmi gagzavnili werili, romelSic<br />

naTqvamia: `Tqveno aRmatebulebav, araviTar SemTxvevaSi ar misceT<br />

somxebs centraluri ruseTis miwebze dasaxelebis ufleba. es iseTi<br />

eria, romelic ramdenime aTeuli wlis Semdeg miiTvisebs da mTel<br />

msoflios ganucxadebs, rom es maTi uZvelesi miwaa~. 10 iqneb amis<br />

Sedegicaa, rom ruseTis bevr raionSi, sadac somxebi raodenobrivad<br />

rusebis Semdeg meore adgilze arian, magaliTad, krasnodaris mxare-<br />

Si, rogorc moskovis politikuri da samxedro analizis isntitutis<br />

ganyofilebis gamge s. markedonovi aRniSnavs, ramdenjerme moxda<br />

Tavdasxma somxebze, moTxovniT maTi gasaxlebis Sesaxeb.<br />

sagulisxmoa, rom 1985 wels, rodesac aTenSi partia `daSnakcutiunis~<br />

23-e yriloba Sedga da somxeTis sazRvrebis gafarToebis<br />

sakiTxi daayenes, xmebis mciredi upiratesobiT xma misces yarabaRis<br />

da ara samcxe-javaxeTis dapyrobas. amitomac axla ukve javaxeTSi<br />

Seqmnili partiis _ `virqisa~ da adgilobrivi `daSnakcuTiunis~<br />

warmomadgenlebis azriT, `javaxqi saqarTvelos SemadgenlobaSi<br />

droebiT imyofeba da adre Tu gvian somxeTs SeuerTdeba~, rac imas<br />

niSnavs, rom, faqtobrivad, somxeTi SeiZleba seriozulad aRmoCndes<br />

axali omis sazRvarze!<br />

9<br />

Jur. `artanuji~, 1998, #7, gv. 4.<br />

10<br />

Армянский терор. Баку, 2005, с. 164.


74<br />

anzor ToTaZe<br />

movlenebis aseTi msvleloba im garemoebamac ganapiroba, rom<br />

mTiani yarabaRi iyo avtonomiuri olqi, xolo samcxe-javaxeTi upiratesad<br />

somxebiT dasaxlebuli saqarTvelos teritoriaa. sainformacio<br />

wyaro `trend~-is Tanaxmad, `somxebis warmodgenaSi, avtonomia<br />

_ es aris somxebiT dasaxlebuli sxva qveynebis regionebis<br />

`amputaciis~ swori da warmatebuli dasawyisi. unda vaRiaroT, rom<br />

saqarTvelosTvis arsebobs qveynis samxreTSi warmoqmnili problemebis<br />

didi riski. amisTvis ibrZolebs ara mxolod somxuri diaspora,<br />

aramed zogierTi gare moTamaSec, romlisTvisac xelsayrelia<br />

situaciis destabilizacia qveyanaSi~. 11<br />

axla imis Sesaxebac unda iTqvas, rom somxebma marTlac ganaxorcieles<br />

genocidi saqarTveloSi, gansakuTrebiT javaxeTSi, qarTvelebis<br />

istoriul samSobloSi, rogorc demografiul, ise<br />

kulturul sferoebSi. Zalian zogadad Tu vityviT, am orasi wlis<br />

ganmavlobaSi isini mosyidviT da sxva maqinaciebiT masobrivad esaxlebodnen<br />

saqarTvelos saukeTeso adgilebSi (javaxeTis garda,<br />

TbilisSi, afxazeTsa da aWaraSi), vaWrobiTa da motyuebiT xelSi<br />

igdebdnen qarTvelebis simdidres, iZendnen didi raodenobiT qarTul<br />

miwebs, am miwebze mcxovreb qarTvelebs aRebinebdnen somxur grigorianul<br />

sarwmunoebas da asomxebdnen da sxv. swored am gziT dasaxldnen<br />

somxebi afxazeTSi, sadac maTi raodenoba 1886-1979 wlebSi<br />

gaizarda 1037-dan 73 aTas kacamde, anu 70-jer, xolo qarTvelebisa<br />

_ 34806 kacidan 213 aTas kacamde, anu 6,1-jer. swored somxebis afxazeTSi<br />

damkvidrebisa da qarTvelebis iqidan gamodevnis mizniT,<br />

bagramianis somxurma batalionma 1990-iani wlebis dasawyisSi, konfliqtis<br />

dros afxazeTSi qarTvelebis sisxlis Rvari daayena da<br />

amisTvis bodiSic ki arc erT somexs ar mouxdia. piriqiT, zemoxsenebuli<br />

vae sarqisiani gaxarebuli acxadebs: amJamad afxazeTSi, rogorc<br />

cnobilia, somxebis didi ricxvi cxovrobs, romlebic raodenobiT<br />

afxazebsac ar Camouvardebiano. 12<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, rasac istoriis Tvali swvdeba, somxebs<br />

javaxeTSi, TiTo-orola kacis garda, arasodes ucxovriaT, miT<br />

umetes, kompaqturad. amas adasturebs Tanamedrove piruTvneli somexi<br />

mecnierebis gamokvlevebic. magaliTad, rogorc amerikeli mecnieri,<br />

warmoSobiT somexi a. qoCiqiani aRniSnavs: `ruseT-TurqeTis<br />

1828-1829 wlebis omamde gadasaxlebul somexTa umravlesoba saqarTvelos<br />

dedaqalaq TbilisSi cxovrobda. rodesac qveynis samxreTi<br />

raionebi ruseTs SeuerTda, bevri somexi osmaleTis imperiidan emi-<br />

11<br />

gaz. `saqarTvelos respublika~, 25 ivnisi, 2011.<br />

12<br />

v. sarqisiani. dasax. naSromi, gv. 276.


oca saunjes gedavebian<br />

75<br />

graciaSi wavida, dasaxldnen mesxeTsa da javaxeTSi, sadac TanadTanobiT<br />

Seadgines mosaxleobis umravlesoba. amJamad am teritoriebis<br />

mcxovrebTa ZiriTadi nawili im somxebis STamomavlebi arian, romlebmac<br />

datoves erzerumi 1877-1878 wlebis ruseT-TurqeTis omis Semdeg~.<br />

metad sayuradReboa a. qoCiqianis Semdegi gancxadebac: `erevanma ar<br />

unda gaaRvivos nacionalisturi ganwyobileba sazogadoebriv da<br />

politikur sferoebSi, unda daexmaros javaxeTs, magram amave dros<br />

unda daicvas saqarTvelos suvereniteti~ 13<br />

veraviTar kritikas ver uZlebs v. sarqisianis yalbi gancxadeba<br />

imis Sesaxeb, TiTqos qarTvelebi somxebs saqarTvelodan da, maT<br />

Soris, javaxeTidan aZevebdnen. sapirispiro ki namdvilad xdeba. am<br />

bolo wlebis ganmavlobaSi somxebma ise Seaviwroves qarTvelebi, rom<br />

isini iZulebuli gaxdnen gamoqceuliyvnen TavianTi ZirZveli miwidan,<br />

romlis dasacavad maT winaprebs uamravi sisxli dauRvriaT.<br />

ruseTis imperatoris brZanebiT, 1886 wels Sedga amierkavkasiis<br />

mosaxleobis saojaxo siebi. am aRweris mixedviT, javaxeTSi cxovrobda<br />

59496 kaci, maT Soris 9771 qarTveli (16,4 procenti) da 42301<br />

somexi (71 procenti). somxebs qarTvelebi rom ar SeeviwroebinaT,<br />

maSin qarTvelebis raodenoba imave tempiT gaizrdeboda, rogoriTac<br />

somxebisa. 1989 wels ki javaxeTSi cxovrobda 97056 somexi da 3459<br />

qarTveli. amrigad, somxebis raodenoba javaxeTSi 1886-1989 wlebSi<br />

2,3-jer gaizarda (97056:42301). aseTive zrdis pirobebSi 1989 wels<br />

javaxeTSi unda ecxovra sul mcire 22473 qarTvels 3459-is qarTvelis<br />

nacvlad.<br />

gavaanalizoT konkretuli demografiuli monacemebi: 1989 wels<br />

ruseTSi mudmivad cxovrobda 532 aTasi somexi, xolo 2002 wels _<br />

1130 aTasi. amrigad, aRniSnul periodSi ruseTSi mudmivad mcxovrebi<br />

somxebis raodenoba 598 aTasi kaciT gaizarda. ZiriTadad es<br />

zrda moxda sxvadasxva respublikidan (maT Soris, saqarTvelodan)<br />

somxebis mudmiv sacxovreblad ruseTSi gadasvlis Sedegad. amasve<br />

amtkicebs saerTaSoriso migraciis monacemebi. kerZod, saqarTvelodan<br />

2006-2008 wlebSi ruseTSi Sevida 26207 kaci, xolo somxeTidan,<br />

romlis mosaxleoba 1,4-jer naklebia saqarTvelos mosaxleobaze,<br />

ruseTSi imave sam weliwadSi Sevida 78916 kaci, anu saqarTvelosTan<br />

SedarebiT 52709 kaciT meti, romlebic, rogorc vnaxeT, ZiriTadad<br />

iqve rCebian sacxovreblad. maS, ra gamodis, somxebi somxeTidan<br />

somxebs aZeveben?<br />

v. sarqisiani samcxe-javaxeTSi moswavleTa da, uwinaresad,<br />

13<br />

А. Кочикян. Прошлое и настоящее грузино-армянских отношении. Жур. «Це н-<br />

тральная Азия и Кавказ». №6 (30), 2003, с. 150.


76<br />

anzor ToTaZe<br />

pirvelklaselTa ricxvis Semcirebasac am kuTxidan somexTa gaZevebas<br />

ukavSirebs. igi aRniSnavs: statistikuri monacemebis Tanaxmad,<br />

pirvelklaselTa ricxvi axalqalaqis raionSi TandaTanobiT mcirdeba.<br />

kerZod, Tu 1994 wels am raionSi 1880 pirvelklaseli iyo, ukve<br />

2004 wels maTi raodenoba 943-s udrida, anu 10 weliwadSi pirvelklaselTa<br />

raodenoba 900 kaciT da metad Semcirdao. 14 aseTi viTarebaa<br />

mTel saqarTveloSi da aramarto axalqalaqSi. kerZod, Tu 1980-1989<br />

wlebSi, aT weliwadSi saqarTveloSi 935776 bavSvi daibada, 1995-2004<br />

wlebSi, isev aT weliwadSi, daibada 504302 bavSvi, anu 431474-iT naklebi.<br />

aseT pirobebSi moswavleTa raodenoba qveyanaSi mniSvnelovnad<br />

Semcirda da zogierTi skola daixura kidec. ra gasakviria, rom<br />

axalqalaqis raionSic moswavleTa raodenoba Semcirebuliyo?<br />

axla mTavar saTqmelsac unda SevexoT. saqarTveloSi somxebs<br />

odiTganve cxovrebis saukeTeso pirobebi hqondaT Seqmnili, rac<br />

TviT somxeTis mTavrobis wevrebsa da kulturis moRvaweebs araerTxel<br />

aRuniSnavT. axlac saqarTveloSi mcxovrebi somxebi swavloben<br />

mSobliur enaze somxur skolebSi, biujetidan gamoiyofa sakmaod<br />

didi saxsrebi 170-ze meti somxuri skolis dasafinanseblad, saxelmwifo<br />

biujetidan finansdeba agreTve somxuri Teatri, gazeTi<br />

da a. S. msoflioSi ver naxavT msgavs precedents. rogorc wesi, saxelmwifo<br />

afinansebs mxolod im skolebs, Teatrebs, gazeTebs (isic<br />

iSviaT SemTxvevaSi), romlebic saxelmwifo enaze funqcionirebs.<br />

ase rom, Tuki saqarTveloSi mcxovreb somxebs surT maTma Svilebma<br />

somxur enaze iswavlon, Tu maT surT iaron somxur TeatrSi, ikiTxon<br />

somxuri gazeTebi, naxon somxuri gadacemebi televiziiT, wesiT maT<br />

TviTon unda Seagrovon fuli da sakuTari xarjebiT gaxsnan somxuri<br />

skolebi, daaarson somxuri Teatri, somxuri gazeTi, somxuri<br />

gadacemebi televiziasa da radioSi da a. S., ise, rogorc amas adgili<br />

aqvs msoflios yvelaze demokratiul qveyanaSi _ amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, sadac somxuri diaspora am xarjs Tavad afinansebs.<br />

somxebi ki TavianT qveyanaSi mravalaTasian mitingebs awyobdnen yvela<br />

ucxouri skolis, maT Soris, rusuli skolis gaxsnis sawinaaRmdegod.<br />

amave dros somxeTi erTaderTi yofili sabWoTa respublikaa,<br />

sadac ucxoenovani skolebis gaxsna ikrZaleba, radgan somxebi amas<br />

sakuTari enis Seuracxyofad da upativcemulobad aRiqvamen. 15 am<br />

dros, rogorc aRvniSneT, saqarTveloSi, kerZod, mTel javaxeTSi da<br />

im regionebSi, sadac somxebi kompaqturad cxovroben, yvelgan gaxsnilia<br />

somxuri skolebi saxelmwifos xarjze. sakiTxi rom mTlianad<br />

14<br />

v. sarqisiani. dasx. naSromi, gv. 280.<br />

15<br />

gaz. `saqarTvelos resoublika~, 18 agvisto, 2011.


oca saunjes gedavebian<br />

77<br />

naTeli gaxdes, erTic unda aRvniSnoT. rodesac somxebs sakuTari<br />

parlamentis mier enasTan dakavSirebiT kanonproeqtSi Setanili cvlilebebi<br />

ar moewonaT, mTel erevanSi saprotesto mitingebi gaimarTa,<br />

quCebSi aTasobiT lozungi gaikra: `SeinarCune Seni geni da Seni ena~.<br />

am dros somexi vaimecnierebis azriT, saWiroa samcxe-javaxeTis regionSi<br />

meore saxelmwifo enad somxuri gamocxaddes. komentarebi,<br />

marTlac, zedmetia, Tumca am SemTxvevaSi Rirs akaki wereTeli gavixsenoT:<br />

`sadac ki somexs arSini Seutania, yvela `haiastani~ hgonia~.<br />

miTuri `didi somxeTis~ aRdgenis safuZvlis momzadebisaTvis<br />

somxoba arafers erideba _ qmnian aTasgvar siyalbes imis Sesaxeb, rom<br />

kacobriobis kulturuli memkvidreoba didadaa davalebuli somxebisagan.<br />

isini mecnierul yalTabandobaSi araerTxel amxiles saqveynod<br />

cnobilma mecnierebma. magaliTad, somexma crumecnierebma ucxour<br />

JurnalebSi inglisur enaze dabeWdes statiebi Cvens welTaRricxvamde<br />

XIX s-is somxuri (haiasuri) monetebis Sesaxeb, romlebic cnobili<br />

rusi mecnierebis azriT, sinamdvileSi XII-XIII ss-ebs ganekuTvneba<br />

da gamoSvebulia azerbaijaneli aTabagebis mier. analogiuri yalbi<br />

mosazrebebi aqvT gamoTqmuli somxuri ieroglifuri damwerlobis<br />

Taobaze. mewamoris qvaze arsebul arabul warwerebs, romlebic Cveni<br />

eris XIX s-s miekuTvneba, 40 saukuniT aZveleben da asaReben Cvens<br />

welTaRricxvamde XIX-XVII ss-is haiasur ieroglifur damwerlobad,<br />

romlisganac warmoiSva Turme msoflios yvela anbani.<br />

msoflioSi aRiarebulma mecnierebma, maT Soris, cnobilma rusma<br />

mecnierma akademikosma b. piotrovskim sakadrisi pasuxi gasca `didi<br />

somxeTis~ aRdgenis ideiT daavadebul somxebs, raTa `SeeCerebina<br />

uwignuri `Teoriebis~ nakadi~. 16<br />

mraval aseT kuriozul mosazrebas gamoTqvamen somexi `mecnierebi~<br />

da TiTqos arc Rirs maTze yuradRebis gamaxvileba, magram kidev<br />

erTi mosazerebis Sesaxeb mainc unda SevCerdeT, romelic gviCvenebs,<br />

Tu sadamde SeiZleba migviyvanos gandidebis maniam.<br />

zogierTi somexi mecnieri somxur xuroTmoZRvrebas miiCnevs gansakuTrebul<br />

fenomenad, romelmac didi da gadamwyveti roli iTamaSa<br />

romauli religiuri xelovnebis CasaxvaSi, goTikis warmoSobaSi. maTi<br />

azriT, italiis, safrangeTis, germaniisa da evropis sxva qveynebis<br />

qalaqebs aSkarad etyoba somxuri xuroTmoZRvrebis gavlena. metad<br />

absurdulad JRers imis mtkiceba somxebis mxridan, TiTqos leonardo<br />

da vinCis mogzaurobas somxeTSi dasavleTisa da, gansakuTrebiT,<br />

italieli istorikosebi mxolod imis gamo uaryofen, rom ar surT<br />

16<br />

Б. Пиотровский. Письмо в редакцию. «Историко-Филологический Журнал».<br />

Ереван, 1971, №3, с. 202-203.


78<br />

anzor ToTaZe<br />

aRiaron somxuri xuroTmoZRvrebis gavlena leonardo da vinCze. 17<br />

zemoT aRniSnulis Semdeg gasakviri ar aris somexi mecnierebis jiuti<br />

mcdeloba, daamkvidron azri, saqarTveloSi 650-ze meti somxuri<br />

eklesiis arsebobis Sesaxeb. maTi azriT, qarTuli xuroTmoZRvrebis<br />

Sedevrebi _ mcxeTis jvari, oSki, xaxuli, iSxani, Satberdi da mravali<br />

sxva ukvdavi Zegli somxuria, Tumca es Zeglebi Tavisi arqiteqturiT,<br />

mTeli Tavisi morTulobiT, es iqneba skulpturuli reliefi, ornamenti<br />

Tu kedlis mxatvroba, qarTuli kulturis organuli nawilia, qarTuli<br />

xuroTmoZRvrebaa, rom araferi vTqvaT qarTul asomTavrul warwerebze,<br />

romlebic am nagebobebis kedlebze mravlad gvxvdeba.<br />

axlaxan saqarTvelos marTlmadidebel eklesias oficialuri<br />

vizitiT ewvia yovelTa somexTa kaTolikosi garegin II. somxebi imedovnebdnen,<br />

rom garegin II miaRwevda SeTanxmebas somxuri eparqiis<br />

iuridiuli statusis miRebasa da misTvis eqvsi eklesiis dabrunebis<br />

Sesaxeb, romlebsac somxeTis mxare Tavisas uwodebs, qarTul mxares ki<br />

isini sadavod miaCnia. am sakiTxTan dakavSirebiT, garegin meoresTan Sexvedrisas<br />

kaTolikos-patriarqma ilia meorem ganacxada: `ra statusic<br />

eqneba saqarTvelos eklesias somxeTSi, igive statusi eqneba somxeTis<br />

eklesias saqarTveloSi. rac Seexeba taZrebis sakiTxs: is moTxovnebi,<br />

romelic arsebobs qarTvelebis mxridan somxeTisadmi da, Tavis<br />

mxriv, somxeTis pretenziebi saqarTvelos mimarT, samecniero doneze<br />

unda ganvixiloT. taZrebis sakiTxi mecnierebma saguldagulod unda<br />

Seiswavlon... orive mxares aqvs sabuTebi imisa, rom somxuri eklesiebi<br />

arsebobda saqarTveloSi, iseve rogorc qarTuli eklesiebi arsebobda<br />

somxeTSi. Cven moviwvevT samecniero komisias, romelic orive mxaris<br />

poziciebs ganixilavs... ar SeiZleba urTierTobebsa da problemebze<br />

calmxrivad saubari. urTierToba ormxrivi unda iyos. roca vsaubrobT<br />

ama Tu im eklesiis dabrunebaze, kargad unda dadgindes, Tu vis<br />

ekuTvnoda igi warsulSi. Cven aucileblad unda vTqvaT, rom problemebi<br />

somxeTis mxaresac aqvs da saqarTvelosac; qarTvelebsac gvaqvs<br />

Cveni moTxovnebi. imedi maqvs, rom Tqveni uwmindesoba xels Segviwyobs<br />

Cveni eklesiebisa da monastrebis dabrunebaSi.<br />

Cvens urTierTobaSi, romelic samagaliTo unda iyos, ar SeiZleba<br />

arsebobdes mxolod calmxrivi moZraoba; interesebi ormxrivad unda<br />

iyos gaTvaliswinebuli~. 18<br />

marTlac, interesebi, ormxrivad unda iqnas gaTvaliswinebuli.<br />

uamravi wyaro da dokumenti arsebobs, rogorc somxur, ise qarTul<br />

enebze, romlebic amtkiceben dRevandeli somxeTis teritoriaze qa-<br />

17<br />

К. Зарьян, Леонардо да Винчи и Армения, Жур. «Литературная Армения», 1971, №6, с. 60.<br />

18<br />

`sapatriarqos uwyebani~, 16-22 ivnisi, 2001, gv. 5.


oca saunjes gedavebian<br />

79<br />

rTvelebis cxovrebas da qarTuli Zeglebis arsebobas. somxur eklesieb-<br />

Si moipoveba qarTuli warwerebi da freskebi, Cans qarTuli epitafiebi.<br />

am mxriv metad sainteresoa akademikos niko maris naSromze dayrdnobiT<br />

istorikos d. berZeniSvilis msjeloba: `nuTu... naklebad metyvelia<br />

qarTuli warwerebi somxeTis teritoriaze, an ufro mcire sabuTia anisSi<br />

qarTuli mosaxleobis arsebobis warmosaCenad saqarTvelos kaTolikosis<br />

mowodeba mrevlisadmi, romelic anisis marTlmadidebluri<br />

eklesiis qarTul warweraSia SemorCenili: `mkuidrno amis qalaqisano<br />

qarTvelno!.. ese me etifanes kaTalikozsa CemiTa xeliTa damiweria, odes<br />

anis eklesiani vakurTxen~. 19 metad sagulisxmoa, rom kaTolikosi anisSi<br />

mcxovreb qarTvelebs mkvidrebs uwodebs da amasTan ramdenime eklesiac<br />

ukurTxebia _ `anis eklesiani vakurTxeno~.<br />

somxebisaTvis eklesiebis gadacemis sakiTxs, samwuxarod, metad<br />

zereled Sexeda prof. zurab kiknaZem, ris Sesaxebac aucileblad<br />

saWiroa aRiniSnos, radgan aseTi mosazreba did safrTxesTan aris<br />

dakavSirebuli. am sakiTxze misi interviu daibeWda gazeTSi `kviris<br />

palitra~ (27 ivnisi, 2011).<br />

b-i zurab kiknaZe gvmoZRvravs: `rac ufro mets gascem, mets mii-<br />

Reb~, `rasaca gascem _ Senia~, am sityvebiT ar vamayobT? Cven xom<br />

gv inda, rom sxva qveyanaSi Cveni Zeglebi daculi iyos da Cvenve gveku-<br />

T v nodes? Tu amas winaT inglisSi eklesiis Senobac ki SeviZineT, mzad<br />

varT imisaTvis, rom somxebs Tundac gamovasyidinoT romelime maTi ku-<br />

Tvnili Senoba?~ b-ni zurabi ise wers, TiTqos saqarTvelos ek lesiebi<br />

memkvidreobiT ergo. gasagebad iyo gacxadebuli, rom unda da dgindes,<br />

romelia namdvilad somxuri eklesia saqarTveloSi, da ro melia qarTuli<br />

eklesia somxeTSi da problema amis Semdeg unda mogvardes.<br />

b-i zurabi TanagrZnobiT acxadebs, romelime eklesia mainc gamovasyidinoT<br />

somxebs da rac mets gavcemT, miT mets miviRebTo. rasac<br />

Cven miviRebT, is mere daviTvaloT, xolo didi rusTavelis aforizmis<br />

`rasaca gascem _ Senia~ moxsenieba am konteqstSi uxerxulia, es sibrZne<br />

sxva movlenisa da viTarebisaTvisaa gankuTvnili da ara Cveni<br />

erovnuli simdidris gasaniaveblad. rusTavels Semdegic aqvs naTqvami:<br />

`grZeli sityva mokled iTqmis, Sairia amad kargi~ da mis sapirispirod<br />

ambobs: `moSaire ara hqvian, veras ityvis vinca grZelad~.<br />

orTave am aforizmSi didi sibrZnea Cadebuli, magram maTi moSveliebis<br />

dros unda ganvsazRvroT, TiToeuli ra viTarebaSi da rodis<br />

unda gamoviyenoT. b-ni zurabis nebaze rom iyos, maSin unda gavceT<br />

afxazeTi qarTuli xuroTmoZRvruli ZeglebiT, yofili samxreT oseTis<br />

olqi aseve qarTuli ZeglebiT, gavceT samcxe-javaxeTi, romelsac<br />

19<br />

d. berZeniSvili, Jur. `artanuji~, #7, 1998, gv. 27.


80<br />

anzor ToTaZe<br />

somxebi TavianT istoriul samSoblod da somxeTis respublikis<br />

ganuyofel nawilad Tvlian, gavceT qvemo qarTli, gavceT aWara,<br />

romelzec TurqeTs uWiravs Tvali da Semdeg, rac dagvrCeba gasacemi<br />

da samagierod rasac mets miviRebT, imasac vnaxavT.<br />

somxebisTvis eklesiebis gadacemis survilis gamo ar SeiZleba<br />

vTqvaT, axlaxan Cvenc xom SeviZineT inglisSi eklesiis Senobao.<br />

somxebs, rom ase haiharad gadavceT eklesiebi maTi kuTvnilebis<br />

sakiTxis garkvevis gareSe, es didi safrTxis Semcvelia. inglisSi ki<br />

araTu eklesiis SeZena, aramed iq saqarTvelos mTeli mosaxleobis<br />

gadasaxlebac ki, inglisisTvis araviTar safrTxes ar warmoadgens.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqisa da sruliad somexTa kaTolikosis<br />

Sexvedraze somxeTis mxridan dayenebul moTxovnebze damajerebeli<br />

pasuxi iqna gacemuli, oRond esaa, karg mTqmels kargi<br />

gamgonec unda.<br />

gvinda kidev erTxel xazgasmiT ganvacxadoT, rom vae sarqisianis<br />

380-gverdiani wigni mTlianad siyalbezea agebuli da, amdenad, Seu-<br />

Zlebelia erT statiaSi yvela mis paTologiur azrze pasuxis gacema,<br />

magram, rac iTqva, vfiqrobT, naTlad warmoaCens rogorc v. sarqisianis,<br />

ise misi wignis recenzentebis, Sesavlisa da winasityvaobis avtorebis<br />

namdvil saxes, maTs mzakvrul Canafiqrs. gvjera, rom maTi `naazrevi~<br />

dapirispirebis sazrdos ver povebs Cvens xalxebSi da Cveni saukunovani<br />

megobroba, erTmaneTis Tanadgoma Wirsa da lxinSi, qarTvelTa da somexTa<br />

mtkice Tanaarsebobis safuZveli iqneba momavalSic.<br />

v. sarqisianis msgavsi mosazrebebis tiraJirebiT Tavs ar gvawyenen<br />

sxva somexi vaimecnierebic. sul axlaxans `Forum msk.ru~-ze gamoqveynda<br />

afxazeTis aRiarebis sakiTxebze ucnobi avtoris statia,<br />

romelic wvimis wveTiviT hgavs rogorc v. sarqisianis, aseve axlaxans<br />

vinme g. aRanianis gamoqveynebul statiebs da amdenad Cans, rom ucnobi<br />

avtoris statiac romelime somexi urapatriotis najaxirebia.<br />

kidev erTxel unda aRvniSnoT, rom, samwuxarod, aseTi statiebi<br />

ibeWdeba ucxoeTSi inglisur, rusul da sxva enebze, Cven ki mxolod<br />

qarTulad pasuxis gacemiT vifarglebiT da Cvens wvenSi vixarSebiT.<br />

amis Sedegad msoflios sazogadoeba sruliad moklebulia realuri<br />

viTarebis Sesaxeb codnis miRebas da wlidan wlamde vagebT informaciul<br />

oms. sakiTxi saxelmwifoebriv doneze unda wydebodes, rogorc<br />

es Cvens mezobel qveynebSi xdeba.<br />

ucnobi avtoris azriT, Tu saqarTvelo afxazeTs aRiarebs, amas<br />

aucileblad moyveba afxazeTis msoflio aRiareba da dasavleTi<br />

Seecdeba, ar dauSvas aseTi scenari, raTa ar misces moskovs kidev<br />

erTxel warmoaCinos Tavisi warmatebebi `fexze wamodgomis~ pro-


oca saunjes gedavebian<br />

81<br />

cesSi. sakiTxis naTelsayofad aq saWiroa iTqvas im pragmatuli<br />

miznebis Sesaxeb, romlebic aSS-sa da dasavleTis qveynebs `amegobrebs~<br />

saqarTvelosTan da saerTod samxreT kavkasiis qveynebTan. Tu<br />

Zalian mokled da mTavar saTqmels vityviT, es aris kaspiis zRvis<br />

fskeris simdidris dauflebis problema. aSS-is energetikis saminitros<br />

SefasebiT, kaspiis zRvis regionSi ganlagebulia msoflioSi<br />

gadaumuSavebeli naxSirwyalbadebis umsxvilesi maragi. maT Soris,<br />

gamoZiebuli maragi Seadgens 17-dan 33 miliard barel navTobs da<br />

daaxloebiT 232 trilion kubur fut bunebriv gazs. potenciurma<br />

maragma SeiZleba Seadginos daaxloebiT 200 miliardi bareli nav-<br />

Tobi da 350 trilionamde kuburi futi bunebrivi gazi.<br />

aseT simdidres adre TiTqmis mTlianad ruseTi ganagebda, axla igi<br />

iZulebulia msofliosa da regionul saxelmwifoebTanac daabalansos<br />

Tavisi interesebi. amisaTvis mas, upirveles yovlisa, sWirdeba<br />

samxreT kavkasiis regionSi Tavisi zegavlenis aRdgena, raTa samxreT<br />

kavkasiis qveynebma aucileblad gauwion angariSi mis interesebs da<br />

amiT garkveuli prioriteti moipovos regionSi msoflios wamyvan<br />

saxelmwifoTa interesTa dabalansebis sferoSi. dRes msoflio ar<br />

aris ise mowyobili, rom mcirericxovan qveynebs SeeZloT Tundac<br />

metad samarTliani erovnuli interesebis sruli dacva da ganviTareba.<br />

amitom saqarTvelom yoveli Rone unda ixmaros da ecados, ara<br />

calmxrivad daabalansos erovnuli interesebi. es metad mniSvnelovania,<br />

radgan XXI s-Si Tu kavkasiis regioni iqneba navTobisa da gazis<br />

erT-erTi mniSvnelovani mimwodebeli msoflio bazarze, xolo energoresursebis<br />

faqtori mniSvnelovnad gansazRvravs aSS-isa da ruseTis<br />

urTierTobas regionSi, romelic zogjer iRebs Ria dapirispirebis<br />

saxes, saqarTvelos interesebi ar unda daiCrdilos. unda gvaxsovdes,<br />

rom am mxriv bevri ram Cvenzea damokidebuli. isic ar unda daviviwyoT,<br />

rom wlebis ganmavlobaSi dasavleTis qveynebis mier Cveni teritoriuli<br />

sazRvrebisa da ruseTis okupantad sityvieri aRiareba saqmes ki<br />

ar Svelis, aramed mxolod `status-kvos~ SenarCunebas emsaxureba.<br />

Catarebuli sociologiuri gamokvlevebi azerbaijansa da TviT<br />

somxeTSic cxadad gviCvenebs, rom somxeTs uaRresad cudi urTierToba<br />

aqvs mezoblebTan, rac `didi somxeTis~ `did SemoqmedTa~<br />

damsaxurebaa. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom `xsovnis mqone STamomavlobas~<br />

araferi aviwydeba, maSin somxeTs mtrul garemoSi mouwevs<br />

cxovreba. es ki metad Zabavs urTierTobebs samxreT kavkasiaSi,<br />

sagrZnoblad aferxebs samxreT kavkasiis qveynebis ekonomikis ganviTarebas<br />

da amaze seriozuli dafiqreba marTebT `didi somxeTis~<br />

aRdgenis paTologiuri azrebiT Sepyrobil somex mecnierebs.


82<br />

anzor ToTaZe<br />

`Forum msk.ru~-ze gamoqveynebuli statiis avtoris msjeloba qarTveli<br />

eris warmoSobis Sesaxeb srul gaugebrobazea agebuli, oRond<br />

gamiznul gaugebrobaze. igi aRniSnavs: `saqarTvelo es gansakuTrebuli<br />

SemTxvevaa, romelic saukuneebis ganmavlobaSi STanTqavda xalxebs,<br />

maTgan adnobda im politikur ers, romelsac dRes warmoadgens qarTvelebi.<br />

didi xania Sewyvites calkeul eTnosebad dayofa xevsurebma,<br />

gurulebma, TuSebma, imerlebma, magram erTgvarad kvlav SeinarCunes<br />

TavianTi identuroba megrelebma, aWarlebma, svanebma... qarTveli<br />

xalxi axdens asimilirebas sakmaod iolad, saqarTvelos teritoriaze<br />

arian aseve somxebi, azerbaijanelebi... osebi, afxazebi, romlebsac<br />

rogorc minimumi, daJinebiT ar undaT asimilireba, rogorc maqsimumi<br />

_ winaaRmdegobas uweven amas iaraRiT xelSi. swored amitom<br />

qarTul erovnul ideas safuZvlad daedo `Cveni miwis~ koncefcia...<br />

qarTuli erovnuli idea ar aris sicocxlisunariani `Cveni miwis~<br />

cicqna nawilis dakargvis pirobebSi, rodesac teritoriis dakargva,<br />

gansakuTrebiT agvistos omis Semdeg, gaxda praqtikulad Seuqcevadi,<br />

Tamamad SeiZleba aseTi erovnuli ideis mosrola nagavsayrelze~.<br />

motanili statia, romelic saqarTvelosa da qarTveli xalxisadmi<br />

zizRiT aris gaJRenTili, veraviTar kritikas ver uZlebs.<br />

daviwyoT imiT, rom 2008 wlis agvistos omis Semdeg ruseTis mier<br />

afxazeTisa da samxreT oseTis damoukidebel saxelmwifod aRiareba<br />

sruliadac ar niSnavs erTi cicqna `Cveni miwis~ dakargvas. es `cicqna~<br />

miwa saqarTvelos teritoriis TiTqmis mexuTedia.<br />

amasTan sakiTxavia, romeli xalxis erovnul ideas ar udevs<br />

safuZvlad `Cveni miwis~ koncefcia. ufro metic, is ufro sakiTxavia,<br />

somxebis mier yovelgvari samarTlebrivi normebis darRveviT saz-<br />

Rvrebis gafarToebas yarabaRis xarjze, romelmac didi sisxlisRvra<br />

gamoiwvia, maS ra udevs safuZvlad, an saqarTvelos mimarT miTuri<br />

`didi somxeTis~ aRdgenis mizniT sruliad usafuZvlo teritoriuli<br />

pretenziebis wayenebas ra davarqvaT? vin yviris mTeli msoflio<br />

sazogadoebis gasagonad, rom saqarTvelos ZirZveli kuTxe samcxejavaxeTi<br />

somxuri miwebiao? Cven, Tu marTlac namceca sulis patroni<br />

zogierTi somexi mecnieri?<br />

ucnob avtors imdeni Wkuac ar yofnis, rom logikurad mainc<br />

gadmosces saTqmeli. saqarTvelos s-is ganmavlobaSi marTlac rom<br />

STaenTqa masTan mcxovrebi xalxebi da sakmaod iolad moexdina maTi<br />

asimilireba, maSin aseTi siZulviliT gaJRenTili statiebic ar daiwereboda.<br />

TviT cnobili somexi istorikosebi sruliad sawinaaRmdego<br />

mosazrebas gamoTqvamen. isini qarTvelTa mefes daviT aRmaSenebels<br />

didi pativiscemiT moixsenieben, rogorc somxeTa mfarvelsa da maT


oca saunjes gedavebian<br />

83<br />

moWirnaxules. somexi istorikosis maTeos urhaelis (XII s.) cnobiT,<br />

daviT aRmaSenebeli `iyo Semwynarebeli da moyvaruli somexi xalxisa~.<br />

cnobili somexi istorikosis Tovma mewofecis (1376-1446) gadmocemiT,<br />

rodesac qarTvelTa mefem, giorgim Seityo Temur-lengis jarebis<br />

axali Tavdasxmis Sesaxeb, qarTvel xalxTan erTad somxebsac miuCina<br />

TavSesafari miudgomel cixeebSi da TviT iTava mosuli urdoebisTvis<br />

winaaRmdegobis gaweva. gaZlierda somxebis gaxizvna saqarTvelosken.<br />

maT ganuwyvetliv emuqrebodaT fizikuri ganadgurebis, ukvalod<br />

gaqrobis, Tu iZulebiTi emigraciis saSineli safrTxe. rogorc cnobili<br />

somexi moRvawe v. nalbandiani aRniSnavs, am pirobebSi somxebisTvis<br />

saimedo TavSesafars, bunebrivia, warmoadgenda saqarTvelo, sadac<br />

moZme qarTveli xalxis stumarTmoyvare kedlebSi, mis WerqveS SeiZleboda<br />

uzrunveli cxovreba epova kacs. 20 gaWirvebis Jams saqarTveloSi<br />

gadmosaxlebis Sesaxeb Tovma mewofecs movusminoT: 1431 wels `sastiki<br />

SimSili daiwyo Cvens qveyanaSi rogorc morwmuneTa, ise urwmunoTa<br />

Soris, ise rom SeWames ZaRlebi da katebi, gvamebi, cxenebi, virebi,<br />

jorebi da aqlemebi. aRaraferi rom ar darCaT, maSin TavianT vaJebsa da<br />

asulebs mimarTes. saqme iqamdec ki mivida, rom... farulad da aSkarad<br />

aTasi kaci SeWames... morwmuneni zamTris Jams araratis gavaridan aiyarnen<br />

da saqarTvelosken gaswies~. 21 XIII saukunis aseve cnobili somexi<br />

istorikosis kirakos ganZakecis mosazrebac movisminoT qarTvelebis<br />

Sesaxeb: `qarTvelebi... Zalze keTilni da guliTadni iyvnen mosulebis<br />

mimarT, romlebic maTTan TavSesafars eZebdnen~. 22<br />

aseTi mravali magaliTis Setana SeiZleba, magram rac iTqva, movlenis<br />

naTelsayofad isic sakmarisia. Tu `didi somxeTis~ ideafiqsiT daavadebul<br />

zogierT somex `mecniers~ somexi istorikosebisac ar sjera,<br />

maSin italieli misionerebisa da evropeli mogzaurebis naSromebsac<br />

unda mivmarToT, romlebSic mravlad gvxvdeba qarTveli xalxis<br />

keTili damokidebuleba qveyanaSi mcxovrebi erovnuli umciresobebis<br />

mimarT da sxva sarwmunoebis adamianebisadmi pativiscemis Seudarebeli<br />

magaliTebi. cnobili frangi mogzauri Jan Sardeni, romelmac<br />

1672-1673 wlebSi imogzaura dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi<br />

da vrclad aRwera sakuTari TvaliT nanaxi uamravi faqti Tu movlena,<br />

aRniSnavs: `qarTvelebi Tavazianni da kacTmoyvareni, amasTanave<br />

darbaiselni da TavdaWerilni arian... saqarTveloSi yvelas aqvs mini-<br />

Webuli... ufleba icxovro Seni sarwmunoebiT da adaTebiT, imsjelo<br />

20<br />

v. nalbandiani, Tbilisi Zvel somxur mwerlobaSi. Targmani somxuridan, Tb.,<br />

1959, gv. 118-122.<br />

21<br />

Tomas mewofeci, istoria Temur-lengisa da misi STamomavlebisa. Tb., 1987, gv. 62.<br />

22<br />

К. Гандзакеци, История Армении, М., 1976, с. 167.


84<br />

anzor ToTaZe<br />

masze da daicva igi~. 23 meore frangi mogzauri grafi ferier-sovbefi,<br />

romelic me-18 s-is 80-ian wlebSi imyofeboda saqarTveloSi, aRniSnavs:<br />

qarTvelebi `marTalia metismetad morwmuneni arian, magram sxva<br />

sarwmunoebis adamianebs religiis gamo arasodes awyenineben~. 24<br />

am SemTxvevaSic usasrulod SeiZleba analogiuri mosazrebebis<br />

motana, magram rac zemoT iTqva, isic sruliad sakmarisia ucnobi<br />

avtorisa da saerTod somexi `mecnierebis~ mier gamoTqmuli msgavsi<br />

msjelobebis sruli usafuZvlobis, faqtebis arnaxuli gayalbebis,<br />

mecnieruli sindisisadmi upativcemulobis dasamtkiceblad. cudad<br />

hgoniaT, rom `mizani amarTlebs saSualebas~.<br />

ucnobi avtori Segnebulad saqarTvelos istoriul provinciebSi<br />

mcxovreb qarTvelebs eTnosebs uwodebs. TuSebi, xevsurebi, gurulebi,<br />

imerlebi da a. S. Turme eTnosebia, romlebmac Sewyvites arsebobao.<br />

sinamdvileSi, magaliTad, TuSebi qarTveluri eTnosis eTnografiuli<br />

jgufia. isini saqarTveloSi sxvadasxva kuTxeSi mcxovrebi qarTvelebi<br />

arian, romlebsac moixsenieben maTi sacxovrebeli adgilis mixedviT.<br />

ase rom ar iyos, maSin gamodis, rom somxeTSic SeuwyvetiaT calkeul<br />

eTnosebad yofna Siraqelebs, lorelebs, zangezurelebs, polsecebs,<br />

aparanebs da a. S. cnobilia, rom mosaxleobis aRweris dros erovnebis<br />

Cvenebisas somexma erovnebis aRsaniSnavad SeiZleba TviT saxelwodeba<br />

hai, an sxva saxelwodebac daasaxelos (loreli, zangezureli da a.<br />

S.), magram specialurad am mizniT gamoSvebul erovnebis leqsikonSi<br />

miTiTebulia, rom yvela eseni somxebia, ise rogorc qarTvelma mosaxleobis<br />

aRweris dros, iSviaT SemTxvevaSi, SeiZleba erovnebad<br />

daasaxelos guruli, javaxi, xevsuri, imereli da a. S., magram yvela<br />

maT miniWebuli aqvs erTi saerTo kodi da saaRwero furclebis damuSavebis<br />

dros yvela iwereba qarTvelad. 25 ase esmodaT es sakiTxi<br />

saukunenaxevris winaT ruseTis imperiaSic. rusi Cinovnikebis mier Sedgenil<br />

kavkasiis Sesaxeb statistikuri cnobebis krebulSi garkveviTaa<br />

miTiTebuli: qarTvelebis ricxovnobis gansazRvris dros Tbilisis<br />

guberniis marTlmadidebel mosaxleobas unda daumatoT quTaisis<br />

guberniis marTlmadidebeli mosaxleoba, axalcixis mazris mahmadianebis<br />

ricxvi, romlebic ekuTvnian qarTvelebs, samegrelos mcxovreb-<br />

Ta ricxvi, gurulebi, svanebi, agreTve Tbilisis guberniis mTiulebi<br />

(TuSebi, fSavlebi, xevsurebi), zaqaTalas olqSi mcxovrebi ingiloebi<br />

da Crdilo kavkasiaSi umniSvnelo raodenobiT mcxovrebi qarTvelebis<br />

raodenoba da mTlianad kavkasiaSi qarTvelebis ricxvi 900 aTasze<br />

23<br />

Sardenis mogzauroba, Tb., 1975, gv. 297-298.<br />

24<br />

m. iamaniZe, saqarTvelo frangul mogzaurul literaturaSi. Tb., 2006, gv. 208.<br />

25<br />

Словари национальностей и языков. 1988, с. 12, 14.


oca saunjes gedavebian<br />

85<br />

naklebi ar SeiZleba iyoso. 26<br />

aqve unda iTqvas imis Sesaxeb, rom 1800 wels saqarTveloSi daaxloebiT<br />

600 aTasi qarTveli cxovrobda. me-19 s-is dasawyisSi Savi Wiris<br />

gavrcelebis Sedegad qarTvelebis raodenoba TiTqmis ganaxevrda. am<br />

periodSi Savi Wiris gavrcelebasTan dakavSirebiT, magaliTad, bagrat<br />

batoniSvili werda: Savma Wirma `mosrna mravalni sulni qarTls,<br />

kaxeTs da imereTs, vidre naxevar xalxadmde~. 27 ruseTis imperiaSi 1897<br />

wels Catarebuli mosaxleobis aRweris monacemebis Tanaxmad, imperiis<br />

maSindel sazRvrebSi 1352 aTasi qarTveli cxovrobda, maT Soris kavkasiaSi<br />

1350 aTasi, xolo saqarTveloSi 1331 aTasi. amitom, rodesac vambobT,<br />

ruseTma dagvanawila qarTvelebad, aWarlebad, imerlebad da a.<br />

S., romelime tvingaxurebuli rusis nabodvars ar unda avyveT. cnobili<br />

rusi mecnierebi, qveynis sxvadasxva kuTxeSi mcxovrebi qarTvelebis<br />

erovnul kuTvnilebas eWvis qveS ar ayeneben. amasTan, yuradReba unda<br />

mivaqcioT im garemoebas, rom TiTqmis fizikuri wyvetis piras misuli<br />

qarTvelebi me-19 s-Si 3-jer da metad gaizarda.<br />

Tu obieqturebi viqnebiT, aq isic unda iTqvas, rom erekle II-is<br />

politika ruseTTan SeerTebis sakiTxSi absoluturad swori iyo.<br />

Sua saukuneebSi aTasi rjulis mtrebTan gamudmebuli brZolebis<br />

Sedegad saqarTvelos Camoscilda evropuli ganviTarebis gzas da<br />

qveyanaSi umZimesi politikuri, ekonomikuri da demografiuli vi-<br />

Tareba Seiqmna. kapitan n. iazikovis cnobiT, 1770-iani wlebis dasawyisSi<br />

erekle II-s mxolod TxuTmetaTasiani jaris gamoyvana See-<br />

Zlo. am periodSi ruseTi ukve afarToebda samxreTiT sazRvrebsa da<br />

moiwevda kavkasiisken. misi SeCereba kavkasiis xalxebs ar SeeZloT.<br />

aseT viTarebaSi yvelaze kargi gamosavali iyo Zlieri saxelmwifos<br />

mfarvelobaSi susti saxelmwifos nebayoflobiTi Sesvla, rac kidevac<br />

ganxorcielda 1783 wels Crdilo-kavkasiis georgievskis cixesimagreSi<br />

didebuli xelSekrulebis Sedegad. marTalia, ruseTma<br />

SemdegSi daarRvia georgievskis xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli<br />

pirobebi, magram nu dagvaviwydeba, rom imperias Tavisi miznebi hqonda.<br />

dRevandeli gadasaxedidan, TviTmpyrobelobis arsidan gamomdinare,<br />

sxvagvarad movlenebis ganviTareba, albaT, arc SeiZleboda.<br />

ruseTi saqarTvelos ukve ganixilavda, rogorc erTiani imperiis<br />

Semadgenel nawils. miuxedavad am yvelafrisa, mSvidobianma wlebma<br />

mosaxleobis gamravlebasa da saerTod cxovrebis stabilur ganviTarebas<br />

daudo saTave da es arc Tu ise cotas niSnavda. saqarTveloSi<br />

gaixsna skolebi, daarsda Jurnalebi da gazeTebi, Teatrebi, ruseTis<br />

26<br />

Сборник статистических сведений о Кавказе, Тифлис, 1969, с. 23.<br />

27<br />

bagrat bagrationi, axali moTxroba. Tb., 1941, gv. 114.


86<br />

anzor ToTaZe<br />

daxmarebiT qveyana aRdga adrindel sazRvrebSi _ mas daubrunda<br />

samcxe-javaxeTi da aWara, razec ocnebobdnen qarTveli mefeebi. aq<br />

aucileblad unda iTqvas, rom qarTvelma sazogadoebam am periodSi<br />

ver upatrona samcxe-javaxeTs. aWaris SemoerTebis dros ki erovnuli<br />

cnobierebiT gacilebiT maRla mdgom qarTul sazogadoebas, ilia<br />

WavWavaZis meTaurobiT, aWaraSi Turqebis 300-wliani batonobis Sedegad<br />

garkveulwilad dakninebuli qarTuli sulieri kulturis ganviTarebisTvis<br />

Zal-Rone ar dauSurebia.<br />

me-19 s-Si saqarTvelo ruseTis meSveobiT isev eziara evropis<br />

civilizacias. ra Tqma unda, ruseTTan erTad ganvlili gza arc mefis<br />

ruseTisa da arc sabWoTa periodSi ar iyo ia-vardebiT mofenili<br />

da qarTvel xalxs uxdeboda metad mZime brZola erovnuli interesebis<br />

dasacavad, magram isic faqtia, rom 1991 wels, rodesac sabWoTa<br />

kavSiri daiSala da saqarTvelo erTiani teritoriiT da erTiani<br />

erovnuli SegnebiT daadga qveynis damoukidebeli mSeneblobis gzas,<br />

bevri Secdoma iqna daSvebuli ruseTTan urTierTobaSi. imedebi mxolod<br />

dasavleTis qveynebze davamyareT da ver gaviTvaliswineT imxanad<br />

mravali problemiT dakavebuli mezobeli Zlieri saxelmwifos<br />

_ ruseTis politikuri da geopolitikuri interesebi, uromlisodac,<br />

samwuxarod, 21-e s-Sic Znelia damoukidebeli ganviTareba.<br />

amasTan erTad, gatarebuli Tanacxovrebidan mxolod negatiuri movlenebi<br />

wamovwieT win. magaliTad, xSirad iwereboda imis Sesaxeb,<br />

rom ruseTma gadagviReba eklesiebi, gagviuqma avtokefalia da sxv.<br />

ZiriTadad moxda alaverdis taZris TeTrad gadaRebva, rac, ra Tqma<br />

unda, barbarosoba iyo, magram arc is aris gamoricxuli, rom rus<br />

saeklesio moRvawes, romelmac aseTi brZaneba gasca, ucodinarobiT<br />

mouvida _ saTanadod ver Seafasa taZris SesaniSnavi mxatvroba.<br />

amasTan gasaziarebelia qristianuli religiis istoriis cnobili<br />

mkvlevaris gvanca kolpataZis mosazreba: `ruseTTan, rogorc<br />

marTlmadidebel qveyanasTan urTierTobam myisierad iCina Tavi da<br />

progresic TvalsaCino gaxda. dRes xSirad niSnismogebiT amboben,<br />

maSin ratom gaauqma ruseTma Cveni avtkefalia 1811 welso. magram<br />

aviwydebaT, rom Tavad ruseTSi gaauqma avtokefalia petre I-ma erTi<br />

saukuniT adre da eklesia oberprokurors dauqvemdebara. amitom<br />

aq marTlmadidebloba arafer SuaSia. sxvaTa Soris, ruseTs avtokefalia<br />

stalinma daubruna~. 28<br />

ruseT-saqarTvelos urTierTobaSi saTqmeli bevria, magram<br />

ukanasknel periodSi movlenaTa naTelsayofad saWiroa Semdegi iTqvas:<br />

ukanasknel wlebSi uSualod ruseTis xelSewyobiT qarTvelebi<br />

28<br />

gaz. `saqarTvelos respublika~, 6 maisi, 2011.


oca saunjes gedavebian<br />

87<br />

gamoaZeves sakuTari saxlebidan da isini intervenciis msxverplni<br />

gaxdnen. amasTan, 2008 wlis agvistos omis dros ruseTma sruliad<br />

moulodnelad usamarTlo da aragonivruli nabijebi gadadga. magali-<br />

Tad, saerTaSoriso samarTlis, gaeros mier aRiarebuli principebisa<br />

da TviT ruseTis moqmedi kanonebis darRveviT ruseTma oficialurad<br />

cno afxazeTisa da e. w. `samxreT oseTis~ damoukidebloba da, faqtobrivad,<br />

igi konfliqtis erT-erT mxared iqca. ruseTis mier es nabiji<br />

aragonivruli iyo imitom, rom TviT ruseTisaTvis es cudi precedentia<br />

da is mas bumerangiviT ukan SeiZleba daubrundes. qarTveli<br />

xalxisTvis es miT ufro moulodneli iyo, rom 200 wlis ganmavlobaSi<br />

Cvenma xalxebma uamravi Wiri da lxini erTad gamoiares, Cveni qveynebis<br />

ubralo Tu metad TvalsaCino adamianebs erTmaneTTan arnaxuli megobroba<br />

akavSirebdaT, marTlmadidebeli sarwmunoebis gamo cxovrebis<br />

wesSic bevri ram saerTo gvqonda, bevr gamoCenil qarTvels ruseTi<br />

gulwrfelad uyvarda, mas rogorc Tavis samSoblos ise aRiqvamda da<br />

maT uaRresad mniSvnelovani kvalic gaavles ruseTis cxovrebaSi.<br />

miuxedavad amisa, Cven gvmarTebs ruseTTan gamovnaxoT saerTo ena,<br />

garkveulwilad gaviTvaliswinoT maTi interesebi, rom cvalebad<br />

msoflioSi movlenebi metad swrafad icvleba, ruseTi ki samaradJamo<br />

mezobelia da am faqts versad gaveqceviT. imis molodini, rom ruseTi<br />

amJamad susti saxelmwifoa da igi male daiSleba, gulubryvilobaa.<br />

es asec rom moxdes, saqarTvelo kataklizmebs ver gadaurCeba<br />

da is metad myife damoukidebloba da suvereniteti, rac gagvaCnia,<br />

SeiZleba xelSi Semogvadnes. amis Tqmis uflebas gvaZlevs qveynis<br />

teritoriuli mTlianobis gaurkvevloba da arc Tu usafuZvlo<br />

sagareo (mezobeli qveynebis teritoriuli pretenziebi, religiuri<br />

problemebi da sxv.) da saSinao (magaliTad, mezobel qveynebTan SedarebiT<br />

Cvens qveyanaSi umZimesi demografiuli viTareba, romlis<br />

gajansaRebisaTvis araferi keTdeba, qveynidan didia migraciuli<br />

nakadebi da qveyanaSi sxva saxelmwifoebis moqalaqeTa Semodineba da<br />

sxv.) viTareba. amasTan arc Tu sworadaa moZebnili qveynis ekonomikis<br />

ganviTarebis prioritetuli mimarTulebebi. amdenad, isic sakiTxavia,<br />

movlenebis aseTi msvleloba xels gvaZlevs Tu ara.<br />

dasasrul, vusurvebdi `didi somxeTis~ `did Semoqmedebs~ gonze<br />

mosvlas, mezoblebis kulturuli faseulobebis miTvisebisa da<br />

maTdami sruliad usafuZvlo teritoriuli pretenziebis wayenebis<br />

mcdelobaze uaris Tqmas, didi istorikosebisadmi yuris dagdebas,<br />

radgan Cveni winaprebis urTierTpativiscemis magaliTze unda avagoT<br />

Cveni momavali urTierTobebi.


88<br />

anzor ToTaZe<br />

<br />

2011 wlis agvistos bolo ricxvebSi somxuri mediis meSveobiT<br />

gavrcelda morigi arnaxuli ciliswameba, TiTqos saqarTveloSi<br />

Sovinizmi zeimobs, romelic mxolod sustebsa da naZiralebs axasiaTebT.<br />

masala gazeTma `saqarTvelos respublikam~ gadmobeWda.<br />

isini lafSi svrian qarTveli xalxis saTayvanebel saxelebs, vinme<br />

grigor aRaniani aRniSnavs: Cveni saukunovani mezoblebi, isini, vinc<br />

Tavis xalxs maRali donis inteligentebad da kulturis moRvaweebad<br />

miiCneven, somxuri marazmiT arian daavadebulni. `me-19 saukunidan<br />

dawyebuli... Suris Wiam da somxurma fobiam daisadgura, upirvelesad<br />

maT sulebSi, vinc Tavi `ganmanaTleblad~ aRiara _ WavWavaZis,<br />

wereTlis da maTi mimdevrebis sulSi~. amis Semdeg sakiTxavi mxolod<br />

erTi ram rCeba: somxebis mier qarTvelebis mimarT wamoyenebuli im<br />

absurduli pretenziebis Sesaxeb, romlebic zemoT aRvniSneT, pasuxis<br />

gacema saWiro iyo Tu ara?<br />

grigol aRaniani armenofobiaSi amJamad upirveles brals debs<br />

Tanamedroveobis udides reJisors baton robert sturuas, magram<br />

misi mosazrebebi haerSia Camokidebuli. ara marto qarTveli sazogadoeba,<br />

aramed piruTvneli somxebic Tvlian, rom batoni roberti<br />

metad Sors dgas nacionalizmisa da Sovinizmisagan. amitom misi gan-<br />

Tavisufleba SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo dramatuli<br />

Teatris samxatvro xelmZRvanelobis Tanamdebobidan, qarTvelTa<br />

cxovrebaSi bevr savalalo kiTxvas badebs.<br />

qarTvelebi, sabednierod, ganebivrebulni varT saukeTeso re-<br />

JisorebiT. kote marjaniSvilma mTeli epoqa Seqmna qarTul TeatrSi.<br />

man bevri msaxiobi aRmoaCina, romlebmac SemdegSi didi wvlili Seitanes<br />

qarTuli Teatris warmatebaSi. geniosi reJisoris saxeli daimkvidra<br />

sandro axmetelma. novatorma reJisorma brwyinvale speqtaklebi<br />

dadga, romlebiTac msoflios nebismieri Teatri iamayebda.<br />

misma gastrolebma moskovsa da leningradSi triumfiT Caiara. amitom<br />

iyo, rom mas iwveven gastrolebze amerikaSi, Txoven amerikaSi<br />

wasvlamde moawyos patara turne evropis mTavar qalaqebSi _ venaSi,<br />

budapeStSi, praRaSi, varSavaSi, ciurixSi, parizSi, londonSi, amsterdamSi,<br />

briuselsa da haagaSi, agreTve italiis qalaqebSi, iwveven<br />

samuSaod moskovSi, leningradsa da sxva qalaqebSi, Txoven Sefoba<br />

aiRos yazaxeTis Teatrze da amiT daexmaros mas. sandro axmetels<br />

im periodSi gamefebuli reJimis gamo ar SeeZlo esargebla Tavaziani<br />

miwvevebiT. ufro metic, Semoqmedebis mwvervals ver miaRwia _ represiebis<br />

msxverpli gaxda.<br />

batonma robert sturuam SeZlo ara marto Tavis samSobloSi,


oca saunjes gedavebian<br />

89<br />

aramed ucxoeTSic daedga ganumeorebeli speqtaklebi da msoflio<br />

donis reJisoris saxeli daimkvidra. im dros, rodesac cisferi ekrani<br />

waleka provinciuli Souebis _ `vanos Sous~, `cocxali Sous~,<br />

`Tqveni Sous~, `bleq Sous~, `SabaTis Sous~, `komedi Sous~ da kidev<br />

vin moTvlis ramdenma ugemovno warmodgenam, rodesac patara baSvebis<br />

TamaSebis improvizaciam dro daamunja da saCvenebeli darCa cisferi<br />

ekranidan mxolod rik-tafelas TamaSi, msoflio saxelis mqone re-<br />

Jisoris Tanamdebobidan ganTavisufleba erovnuli energiis saSineli<br />

gaflangvis tolfasia. `xsovnis mqone STamomavloba~ am did danakliss<br />

Sesabamisad Seafasebs. samwuxarod, istoriam veraferi gvaswavla.<br />

kote marjaniSvilsa da sandro axmetels Soris arsebobda garkveuli<br />

dapirispireba. miuxedavad amisa, sandro axmeteli kote marjaniSvils<br />

werda: `rac ar unda moxdes, Zvirfaso kote, Cvens Soris,<br />

icode, garda uRrmesi siyvarulisa da erTgulebisa Sens mimarT,<br />

Cems gulSi araferi imaleba... TeatrSi me davikave Seni adgili... Seni<br />

suli Cvens TeatrSi usazRvrod ibatonebs, amitomac arc erTi nabiji<br />

ar iqneba gadadgmuli winaswar SenTan SeTanxmebis gareSe~. 29 ver<br />

getyviT, baton robert sturuas mimarT qarTvelebi da rusTavelis<br />

Teatris dasi mainc amaRldebian Tu ara ganviTarebuli samoqalaqo<br />

sazogadoebis doneze.<br />

metad sagulisxmo faqts mogviTxrobs Teatrmcodne vasil kiknaZe<br />

Tavis SesaniSnav wignSi `mixeil vaSaZe~: `marjaniSvilis TeatrSi<br />

daidga p. kakabaZis `cxovrebis jara~. speqtaklis Cabarebas kulturis<br />

saministros warmomadgeneli eswreboda. speqtaklis uaryofiT<br />

gmirs ZvalZvaliCs asrulebda akaki kvantaliani, romelsac centraluri<br />

komitetis pirveli mdivnis vasil mJavanaZis grimi gaekeTebina,<br />

ulvaSic miseburi miewebebina. Tavadac fizikurad hgavda mJavanaZes.<br />

sabolood yvelaferi gasworda, magram es yvelaferi v. mJavanaZisaTvis<br />

cnobili gaxda. akaki kvantaliani igonebs: `binis sakiTxze momiwia<br />

mJavanaZesTan Sesvla, araCveulebrivad kargad mimiRo, saqmec<br />

gamikeTa, roca kabinetidan gamovdiodi, miTxra: ise, akaki, qarTveli<br />

kaci yovelTvis pativs scemda ufross, rogoric ar unda yofiliyo.<br />

movkvdi kaci, vuTxari, rom Woria, me araferi gamikeTebia, mobr-<br />

ZandiT da naxeT-meTqi.<br />

mJavanaZem majoba, Semarcxvina~.<br />

ras izam, aseTia cxovreba. v. mJavanaZem SeZlo Tavisi TavisTvis<br />

ejobna. saerTod, Tu bevrjer ara, erTxel mainc unda SeZlo kacma<br />

ajobo sakuTar Tavs.<br />

29<br />

s. axmeteli. dokumentebi da narkvevebi, t. I, Tb., 1978, gv. 454.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!