JOHANNES OE GARLANOIA: OE MENSURABILI MUSICA
Reimer1.pdf
Reimer1.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
li<br />
4 Quellenuntersuchungen zur Verfasserfrage<br />
perfectio continuatur in eodem tono vel alio figura consimili designata. Et sic distinguebat<br />
magister J. de Garlandia"".<br />
"Quibusdam vero videtur concordantias infinitas esse, sed ad hoc nullam probabilitatem<br />
adducunt. Alii finitas esse dicunt et sub numero determinatas, plures<br />
tamen quam septem, puta tredecim. Qui volunt dictum suum per experientiam<br />
declarare, sicut magister J. d e Garlandia" 28.<br />
"Ditonus autem est concordantia eontinens duos tonos. Quae sono praecedenti<br />
comparata sic ei proportionari videtur, sicut LXXXlad LXIV. Haec autem ab<br />
aUquibus consonantia dieitur et in numero eonsonantiarum reponitur, puta a<br />
magistro J. de Garlandia. Quia tamen imperfecta est, eam dimisimus, et quia<br />
eius mixtio auribus dure sonat" 29.<br />
Neben diesen direkten Bezeugungen hat die zweimalige Erwähnung eines<br />
für die vorfranconische Entwicklung der Notationstechnik bedeutsamen Iohannes<br />
dictus Primarius in den historischen Exkursen des Anonymus 4 möglicherweise<br />
als Hinweis auf Garlandia zu gelten 30:<br />
"Simili modo etc., prout Petrus notator optimus et Iobannes dictus Primarius<br />
curo quibusdam aliis in maiori parte (notabant)usque in tempus magistriFranconis<br />
primi et alterius magistri Franconis de Colonia, qui inceperant in suis libris aliter<br />
pro parte notare" 31.<br />
"Post ipsos et in tempore suo fuit quidam Iohannes supradietus, et continuavit<br />
modos omnium supradietorum usque ad tempus magistri Franconis cum quibusdam<br />
aUis magistris ... " S'.<br />
Die wenigen Zeugnisse über den Verfasser der M ensurabilis musica werden<br />
durch weitere Zitierungen des Autors ergänzt, die sich nicht auf den vorliegenden<br />
Traktat, sondern nur auf die in seinem Incipit genannte frühere Schrift De<br />
plana musica 33 beziehen können. So zitiert Hieronymus de Moravia einen umfangreichen<br />
Passus, den er mit den Worten "Est et alius Johannes dictus de<br />
Garlangia, qui musicae definitionem sic venatur dicens" 34 einleitet und mit<br />
"Haec Johannes Gallicus" beschließt3~:<br />
" ROHLOFF 54, 33-45; vgl. Cap. I der vorliegenden Edition. J OBANNES DE GRO<br />
CHEO verwechselt den fünften und sechsten Modus miteinander.<br />
28 ROHLOFF 44, 32-30; vgl. Cap. IX der vorliegenden Edition. Im Unterschied zu<br />
GARLANDIA (IX, 2) bezeicbnet GROCHEO die Gesamtheit der Intervalle als Concordantiae,<br />
die er in Consonantiae und Dissonantiae einteilt. GROCHEOS Hinweis auf<br />
die empirische Begründung der Intervallqualitäten bezieht sich auf GARLANDlAS<br />
Klassifikation der Consonantiae secundum audi·tum in Cap. IX; vgl. E. ROHI"OFF,<br />
Studien zum Musiktraktat des Johannes de Grocheo, Media Latinitas Musica, Bd. I,<br />
Leipzig 1943, 19.<br />
29 ROHLOFF 45, 25-30; vgl. IX, 8 und X, 6 der vorliegenden Edition.<br />
'0 Vgl. FR. RECKOW, Der Musiktraktat des Anonymus 4, Teil I: Edition, BzAfMw<br />
IV, Wiesbaden 1967,97.<br />
31 A4 46, 21-24 (CS I, 34280). Der Beiname Primarius kann hier sowohl als Ebrentitel<br />
("der Erste", "der Vorzügliche") als auch zur altersmäßigen Unterscheidung<br />
("der Älteste", "der Frühere") gebraucht sein.<br />
82 A4 50, 27-29 (CS I, 344 b).<br />
ss Im folgenden wird der kürzere Titel Plana musica verwendet.<br />
s, Cs 10, 7f. (OS I, 4 b). Die Bezeichnung alius bezieht sich auf den unmittelbar<br />
vorher zitierten JOBANNES AFFLIGEMENSIS, Cs 10, 5f. (CS I, 4 b).<br />
s. In der unten, S. 5, angegebenen Pariser Handschrift der Plana musica finden<br />
sich folgende Varianten:<br />
Quellenuntersuchungen zur Verfasserfrage 5<br />
"Scientia est cognitio rei sicuti est. Scientia autem dividitur in theorieam et<br />
praeticam. Theorica dicitur speculativa, practica dicitur operativa. Theorica<br />
dividitur in theologieam, id est seientiam divinam, in naturalem, seilieet cognitionem<br />
rerum naturalium, et in doctrinalem. Doetrinalis scientia aliquotiens<br />
5 dicitur proprie, aliquotiens communiter. Communis dicitur, quando per aliquas<br />
regulas certas et communes proeedit scientia. Propria dicitur seientia mathematiea,<br />
et est scientia quantitavia, de numeris etc. Duplex autem est quantitas,<br />
una est continua, alia discreta. Continua est de lineis, superficiebus et corporibus.<br />
Et est duplex, quoniam alia est mobilis, alia immobilis. De quantitate<br />
10 continua et immobili est geometria, sed de ipsa mobili est astronomia. Quantitas<br />
discreta est duplex, alia est absoluta, alia relata. De quantitate enim discreta<br />
et absoluta est arithmetica, in qua determinatur de numeris absolutis, de<br />
quantitate autem discrcta et relata est ipsa musica, in qua determinatur de numeris<br />
relatis ad sonos. Unde musica sie definitur: Musica est scientia de numero<br />
15 relato ad sonos. Aliter practice: Musica est scientia de multitudine sonorum,<br />
aliter: Musiea est veraciter canendi scientia et facilis ad canendi perfectionem<br />
via" 88.<br />
Der bislang nicht identifizierte Text 3 ?, der eine weitgehend dem boethianisehen<br />
Klassifikationstyp 38 folgende Disposition des Wissenschaftssystems und<br />
drei Musica-Definitionen 39 enthält, findet sich mit zahlreichen Textvarianten<br />
am Beginn eines anonym überlieferten Tractatus de musica collectus ex hiis que<br />
dicta sunt a Boetio supra. atque declaratio musice practice 40 • Die naheliegende<br />
1 sieut Et pro Scientia autem 2 vel speculativam et operativam pro Theorica<br />
... operativa 3 sive pro id est scientiam divinam et in 3-4 quas est de<br />
eognitione pro scHieet cognitionem 4 aliquotiens om 5 quandoque pro proprie<br />
aliquotiens sicut cum procedit pro Communis ... quando 6 et ad hanc partern<br />
respicit trivium scientiarum pro procedit seientia Quandoque dicitur<br />
proprie et ad hane spectat pro Propria ... seientia 7 quae est de quantitate pro<br />
et ... etc. Est autem duplex 8 seHieet pro una est et pro alia 9 quia pro<br />
quoniam 9-10 immobilis de qua pro mobilis ... immobili 10 alia mobilis<br />
de qua pro sed ... mobili astrologia pro astronomia 10-11 Discreta quantitas<br />
est de numeris et est duplex quia alia 11-12 de qua pro aUa relata ... absoluta<br />
12 arismetica absolute 12-13 alia est relata de qua est pro de ... ipsa<br />
14 diffinitur scientia om 15 et hoc quantum ad subjectum. !tem quantum<br />
ad opus pro Aliter practice scientia om 16 item quantum ad modum pro aliter<br />
vera pro veraciter et om .<br />
.. Os 10, 8-30 (CS I, 4 b-5a).<br />
S7 G. PIETZSCH, Die Klassifikation der Musik von Boetius bis Vgolino von Orvieto,<br />
Halle 1929, 78: "Desgleichen muß die Frage offen bleiben, ob der von Hieronymus<br />
de Moravia (C. I, 4 b) exzerpierte Traktat eines ,Johannes, dictus de Garlangia'<br />
unserem Verfasser [d.h. dem Verfasser der lntroductio musice] zugeschrieben<br />
werden kann, zumal wir wissen, daß der Verfasser der ,Introductio' - daß er mit<br />
dem gleichnamigen Grammatiker identisch ist, wird wohl nicht mebr bezweifelt -<br />
aus England stammte, wohingegen der ,Johannes dictus de Garlangia' von Hieronymus<br />
den Beinamen ,Gallieus' erhält". W. G. WAlTE, Johannes de Garlandia, Poet<br />
and Musician, Speculum XXXV, 1900, 187: "Thougb tbe source of this passage is<br />
still uncertain and this J ohanncs is said to be a Frenchman, there is no decisive reason<br />
for denying the authorship of the quotation to our Garlandia [d.h. dem Verfasser<br />
der in CS I unter diesem Namen edierten Traktate]".<br />
S8 Vgl. B<strong>OE</strong>THlUS, De lnstitutione Arithmetica I, 1, FRIEDLEIN 7-12.<br />
sn Die dritte Definition geht auf ÜDO (OS I, 25280) zurück; vgl. den Nachweis bei<br />
CSERBA XXVI.<br />
40 Paris, Bibliotheque Nationale, fonds latin 18514, fol. 85r--94v (13. Jh.,), vgl.<br />
RISM IIl/I, 124f. und A. GILLES, Contribution cl un invenlaire analytigue des manu-<br />
2 Reimer I