dpo_8221.pdf

tfan Kunsten en WetenfcHappen: voor eerst, om dat zulks ge­
legenheid geeft tot onderzoekingen en opfporingen van onderwerpen
, aan welken, hoe gewigtig ook anders, niet gedagt
word: ten anderen, om dat dus tot de behandeling der opgegevene
onderwerpen , door loffelyke eerzucht , niet zelden deze
©f geene kundige mannen worden opgewekt, die, fchoon de
gefchiktfte en bekwaamde tot ontwikkeling der opgegevene ftofjfe,
anders geen prikkel genoeg zouden hebben , om daar toe
handen aan 't werk te Haan ; ook zomtyds daarom, om dat zy
geen gepaste gelegenheid zouden vinden , om hunne opfporingen
door den druk gemeen te maken.
Maar hoe nuttig dan ook het opgeven van Prysvragen, door
Genootfchappen als anderzins, is, zo is die nuttigheid, even als
het met de meeste zaken gelegen is, aan zekere noodzakelykc
vereischtens verbonden, zonder welke de nuttigheid in damp
verdwynt. En deze aanmerking verdient meer -opmerking, dan
men mogelyk in den eerften opllag zoude vermoeden : namelyk
werfcheidene geleerde en kundige mannen hebben wel eens in
fcanne gefprekkeu de vraag geopperd, hoe het toekomt, dat
de meeste Geleerde Genootfchappen, die Prysvragen uitfehryven,
in den aanvang vele fchone Gefchriften, van de beroemdfte
mannen bekomen, die even zo veel eer aan die Genootfchappen,
als aan die bekroonde fchryvers zeiven, aandoen; en
dat by vervolg van tyd zulks al meer en meer vermindert, de
bckwaamfte lieden dikwyls te huis blyven, en de uitfehryvers
eindelyk, of geen antwoorden ontvangen, of matige Gefchriften
moeten bekronen, of zich geheel buiten ftaat gefield zien van
een eenige derzelven te bekronen; gelyk zulks in het Programma
van de Curateuren van 't Stolpiaanseh Legaat , in het Ba-
taafsch' Genootfchap te Rotterdam, in het Provinciaal Genoot-
Tthap te l'***rh/, en »»Hmn gebleken io Wj. W*Mü« »iot btwëren,
dat hier van altyd of alleen de oorzaak by de Genootfchappen
fchuiït; maar geloven niet 'te min, dat gebrek aan
«lie vereischtens, van welken wy hier boven gewaagden, als met
de nuttigHeid der uitfchryviiig van Prysvragen noodzakelyk verbonden
, dat dit gebrek ook al veel deel in het boven gemeld
verval heeft. Laat ons derhalven eens kortelyk enige van die
Vereischtens (tot welker overweging ene Vraag, door een voorraam
Genootfchap onlangs uitgefchreven, aanleiding gaf) doorlopen,
en onderzoeken, of het geheel ongegrond is, dat hier
enig gebrek zou plaats hebben.
i. Voor eerst, dient het Genootfchap, of dienen zy, die
Prysvragen uitfehryven, zekeren trap van oezACH te hebben,
ïn den aanvang en opkomst is dit moeilyk; maar een Genootfchap
verkrygt dat gezach door het gewigt der Vragen, die
het uitfehryft, door de duidelykc voordragt en naauwkeurige
bepaling van die Vragen, en door het bekronen en gemeen maken
van gene andere Antwoorden, dan die zulks verdienen, en
door de ftriktfte onzydigheid en goede trouw in agt te nemen.
Het verkrygt en behoedt dat gezach, zo door de gezegde middelen
, als door de andere vereisehtens, welken wy voornemens
zyn, vervolgens kortelyk aan te ftippen. Derhalven
a. Moeten de uitgefchreven Vragen VAN BELANO zyn. Het
is immers ene bekende Spreuk : Niji utile est, quod facimus,
fiulta eft gloria, 't Is wel zo, alle waarheden zyn met clkanderen
vérbonden, en dus zyn 'er weinigen, welker betoog niet
enig riiit zoiide aanbrengen. Maar evenwel ', daar het getal der
waarheden zo uitgebreid is, en den kring \ka het menfchêiyk
begrip verre overfchreid, zo dient rhen zich tot die waarheden
vooral te bepalen, welken den meesteil invloed op 't gelukvaii
het menschdom hebben. Neemt men dlch Invloed, dat belang,
weg, dan zyn immers de oplosfingcn, ook zelfs der móèilykfté
Vragen, flegts loutere bcfpiegclingen , die ïliogclyk den uitfehryveren
en beantwoordcrèn enigen lof zullen doen verkrygén van
vernuft of fpitsvondigheid, maar geen andereu indruk nog gevolg
nalaten, dan van enkele verwondering, hocdanigen indruk 7
de moeilyke fprongen der koordedanfers niet minder verwekken.
3. Vooral dienen de Prysvragen NAAUWKEURIG gefield te worden,
't Is immers niet minder in alle takken van Wetenfchap,
dan in de Wiskunde, waarachtig,dat een' onbepaald en onnauwkeurig'
voorftcl in zynen aart onoplosbaar is". Hoe zuilen zy,
I die de Vragen zeiven niet naauwkeurig kunnen voorftellen, ui
ftaat zyn, om derzelver antwoorden tc beoordelen. Hoe zullen)
kundige lieden worden uitgelokt, om' in hét ftrydperk te treden,
indien zy de Vragen kwalyk voorgefteïd cn dus onoplosbaar
vinden; of gevaar lopen , van , na al hunnen arbeid eiï
vlyt, te zien oordelen, dat de fchryvers niet jan hét, w'aarè
oogmerk voldaan hebben; agter welk dekmantel dc uitfehryverï
dan zomwylen hunne eigene onkunde verbergen, terwyl echter
de fchuld by de uitfehryvers zeiven fchuilt, en niet by de antwoorders
, die nog Oedipi zyn, nog zich daar voor uitgevent
om buiten de woorden en natuurlyken zin van de Vraag, nog
het ander onuitgedrukt of ingewikkeld uitgedrukte oogmerk ea
doelwit der Vragers te kunnen raden. 't Is wel zo, dat dé
Vragers juist niet altyd zeiven het voorgefteïd onderwerp hebban
behandeld, en dat het dus zeer ligt kan gebeuren, dat dè
! fenryvers, by het bewerken van hun antwoord, een klaarder
inzien in het opgegeven antwoord krygen, en daar door in ftaat
gefteld worden, om iets tot meerder naauwkeurigheid aan dc
voorftelling by tc voegen, af te doen, of enigzints anders te
veranderen. Maar het is ook even daarom de pligt van uitfehry­
vers en beoordeelaars, dat zy edelmoedig genoeg zyn, om zulke
nodige, en met befcheidenheid gedane, veranderingen zich te
laten welgevallen, die zelfs goed tc keuren, en althans niet daar
door gevoelig te worden, om een anderzins verdienstelyke antwoord
daarom den prys te ontwyzen.
4. Niet minder noodzakelyk is het vereischte, dat de oplosfmg
der Vrage, ONDER HET BEREIK VAN HET MENSCHELVK VER­
STAND ZY. Wat nut hebben de onoplosfelyke Vragen? welke
uitkomst anders, dan of, dat zich niemand de Vraag aantrekt,
of vaak de vergeeffche moeite en affloving van zommigen, die
hunnen tyd en vlyt beter hadden kunnen hefteden; en dan nog
een Programma van de beoordelers, dat zy, of geen Verhandelingen
ontvangen hebben, of genen, welken zy den Ecrprys
kunnen toewyzen. By ware Wysgeren en kenners der natuur-
Iyk'e, Godgeleerdheid zyn deze waarheden buiten alle bedenking,
a. Dat God alwetend is, en b. dat dc menfehen vrywerkends
wezens zyn. Zonder het eerfte verdwynt het denkbeeld van de
Godheid; zonder het tweede gaan alle denkbeelden van goeden
kwaad, van pligt en fchuld, van verantwoorrielykheid zyner
daden, van beloning en ftraffen, met een woord, van alle zedelykheid,
die zonder vryheid niet beftaanbaar is, te niet. —•
Ondèrwyl is het by die zelfde ware wysgëeren, en in de Na-?
B 2 tuur-