dpo_8221.pdf

I
179^ No. 184.
A L G E M E N E
KONST- EN LETTER-BODE,
V O O R M E E R - E N M 1 N- G EO E F F E N D E N .
Ï J E R I G T E N .
O R O O T-B R I T A N N IE N
Vrydag den 6. January.
M^^Br, Herfcliel heeft, onlangs, aan de Koninglyke
T"v ül Sociëteit een verfiag megedeeid van zyne ont-
Hf dekkingen, betreffende den ring en den 5den
m^üJS fatelliet van Saturnus,, waar van de hoofd inhoud
is, dat de ring om de Planeet omloopt, in. den kor­
ten tyd van omtrent io|unr. De Sateliiet draaid om zyn
as> -en loopt om de Planeet Om, in denzelfden tyd, in
welken hy zich eenmaal om zyn as wcntcld, in welk opzicht
-hy aan onze Maan geiyk is •, waarfchyniyft is dit de
algemene wet Van alie Satellieten of Manen van ons zonncnftelzel.
Dr. Herfcheïs Waarnemingen hebben'hem
wyders tot het befluit gebragt, dat de ring van Saturnus
uit twee ringen bcfïaat, doch hy kan nog niet bepalen,
of de binnenftc ring naauwkcurig in dcnzelfden tyd om de
Planeet omloopt, als de buitenfte ring.
Jufvr. Herfchel, des Dofiers Zuster, heeft, voor enige
dagen , een Komeet ontdekt, in het Gefternte van de Hagedis-,
doch dezelve is alleen door een Telescoop zigtbaar.
DUITSCIILAND en naburige Ryken.
Men is thans bezig in Berlyn, om voor de Franfche
Gereformeerden een nieuw Gezangboek te vervaardigen, in
VIU. DEEL.
'plaats van de 'Psalmen van Marot en Beza , -waar van
zy zich tot nog toe bedient hebben.
Tc Stuttgard is, den 10 Oftob. laatstl. in den Ouderd&m
van 52 jaren, averleden.de bekende Hof-en Toneel-
Dichtcr Schubm-t, Schryver der Deutfche Chronick, en
van meer andere Dicht- en Toonkundige Werken. Duitschland
heeft in hem een ongemeen fchitterend vernuft , ea
enen Schryver van zeldzame talenten , verloren : die, byaldiem
hy, met andere grote mannen, niet geheel vry van gebreken
moge geweest zyn, ondanks dezen echter zo vele
goede en uitftekende hoedanigheden bezat, als hem alle
regt geven op ene dankbare nagedachtenis by zyne Landgenoten:
gelyk zy hem, reeds by zyn leven, een genoeg'
zaam aantal van verdienstelyke voorfpraken verfchaften, orn
hem, ruim 3 jaren geleden , uit de gevangenisfe, welke
zyn vrymocdig fchryven hem op den hals gehaald hadde,
te -verlosten en weder op vrye voeten te doen ftellen.
De Akademie te Freiburg heeft het eerfte voorbeelii
gegeven , dat een Protcflant, by ene Roomsch - katholyke
Univcrfiteit,' de rectorale waardigheid is opgedragen: zynde,
onlangs, de verdienstelyke Hoog). Jacobi, aldaar,
in dien post getreden.
'Te Berlyn is, den 16 Novemb. in den Ouderdom van
71 Jaren, overleden, de Koningl. Opper-Konfiftoriaal en
Geheim-Raad Johan 'Efaias Silberfchlag, Predikant by
een der Kerken van deze Stad: lid'van de Koningl. Aka«
demie'der Wercnfchappen, en van het Genootfchap der
Natuuronderzockeiide Vrienden, alhier-, als mede van de
A
Maat-

Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem c*c. van wiens
uitgebreide Geleerdheid zyne uitgegeven Schriften ten overvloede
kunnen getuigen.
N E D E R L A N D E N .
heid ten nutte en dienst der Jeugd gefchikt, als vervattende
alle die voorvallen, welken haar het eerst behoren ingeprent
te worden. Men vind dezen zeer naauwkeurig en onzydig alhier
voorgedragen, en de fc-hryftrant h zeer net en duidelyk,.
By elke Regering is enelyst gevoegd der Vorsten van dien tyd.
M. R.
|
LEYDEN. Het Genootfchap: Kunst word door arbeid
verkregen , alhier, volgens de Alg. Konst- en Letterbode
, van 19 f/'uny 1789. de bekroonde Dichtftukken
van de Heren Er kelens en Brender a Brandis, op den
grordleggcr der Amerikaanfchc Vryhcid, Washington,
dien Held toegezonden hebbende: verneemt men thans,
dat die doorluchtige man, aan gemelde Genootfchap, dén
volgenden Brief van dankerkentenisfc, in 't Engelsch gefchreven,
heeft doen toekomen.-
Celestina. A Novel. By Charlotte Smith Svo. 4 vols. 12 f.
boards. Cadell. 1791. Een Roman, die zig, gelyk alle vorige
foortgclyke Stukken van deze Schryffter, op ene voordeligs
vvyze onderfcheid van den groten hoop der hedendaigfchen. Dc
Gefchiedenis is zo natuurlyk als wel uitgedagt: en het geheel
beloop van het ftuk zo konftig ingerigt, als ftrekken konde
om het verhaal.een doorgaanden zweem van geloofwaardigheid
by te zetten. De karakters, byzonderlyk der Hoofdperfonaadjen,
onderfcheiden zig duidelyk, cn worden vry wel uitgehouden.
De gevoelens, in dit (hik doordraaiende, zyn gene andere
dan van een waar gevoelig hart: de befchry vingen der natuurlykc
tonelen zyn fraai en fchilderagtig : en de taal natuurlyk,
Nituw-Tork, den 3pjunyi790. eenvoudig» en •< naar dat het de zaak vereischt, gemeenzaam,
ficrlyk of aandoenlyk. M. R.
We! Edele Heer en!
Original Letters by the Rev. John Wesley and Kis Friends
gfr. By Jozeph Priesttty L'. L. D. F. R. S. 8vo. pp. 170.
„Ik heb, door den Hr. Dumas, ontvangen de Dicht- 3 f. fewed. Johnfon 1791. Deze papieren waren door den
„ftukken en den Brief, welke UEd. my in de maand July overledenen WelEerw. S. Badcock aan Dr. Priestley ter hand
j,des voorledenen jaars hebben toegezonden. Geheel door­ gefield , om ze , na den dood van den Hr. Wesley, in 't ligt
gedrongen van- erkentenisfe voor dit blyk uwer beleeftheid te geven : gelyk thans gefchied is: en dezelve verdienen de op­
„en vriendelyke attentie te my waards,, biede ik UEd. des- lettenheid der weetgierigen, .te meer, daar zy niet weinig ter
„wegens myne beste dankzeggingen aan, onder verzeke­ opheldering ftrekken van het karakter cnes mans, die zig, als
ring, dat ik fteeds met het levendigst gevoel zal geden-
Hoofd van ene talryke Gezindheid , alom beroemd gemaakt
c n c r heelt. De Broeders Methodisten zullen ongetwyffeld deze Brieken
aan de goede w f en uwes Genootfehaps, voor
ven met genoegen lezen, als blyken opleverende van de opregt-
„myn welvaart en geluk: — wenfehen, die met zo veelvuurs
•heid der oogmerken hunnes Voorgangers: en de Wysgeren zul­
„laan uitgedrukt in uwe Letteren; voorts vergunt my hier
len 'er een aanmerkelyk bewys in vinden van de kragt der
„by te voegen, dat ik my zelve ten hoogften geltreeld gecstdryvery op een gcoüïenden geest, en van de zonderlinge
„ vinde door de gunstige denkbeelden, welke • ik zie dat beguichelingen, waar aan luiden van- vernuft en geleerdheid
„wegens myn gedrag en gevoelens huisvesten, ook by de bloot ftaan , wanneer zy in-hun vroege jeugd valfche beginzels
„zulken, welke nimmer eenig perfoneel voordeel uit my- hebben ingezogen, en hunne verbeelding verhitten door inwen­
_né verrichtingen getrokken hebben.
dige bcfpicgelingen aangaande dezelven. Daar deze Familie-
„ Na wederkeerig over uwe Maarfeb-appy myne zegen- Brieven, van den enen Broeder aan den anderen, zonder • dc
_ wenfehen te hebben uitgeboezemd, tekene ik my minfte gedagten, dat zy eenmaal in 't licht verfchynen zou­
Wel Edele Heeren'.
den , gefchrevcn wierden, leveren zy een waar portrait op van
den geest des Schryvers, en verfchaffen den lezer een klaarder
inzien in 's mans waar karakter , dan de meest gelykendc
Cwas get.) Uwe zeer gchoorz. Dienaar
WASHINGTON."
Afbeelding van het uiterlyke het doordringend oog van enen
gelaatkundigen Lavater konde verfchafien. Dr. Priestley's oordeelkundige
aanmerkingen daar omtrent verfpreiden, boven
dien , 'er zeer veel lichts over. Men heeft by deze Brieven
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKA.DE.M1SCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
nog enige andere lezenswaardige Stukken gevoegd, cn de uitgever
heeft ene aanfpraak aan de Methodisten laatcn voorafgaan.
M. R.
The Evidence of the RefurreSt'ion of Jefus couftdered, in a
GROOTBRITANNIEN. J4 new Chronoligical slbrïdgement
Se, '/non &e. By jp. Priestley, L. L. D. F. R. S. 8vo. pp*
of the Htstory of Ergeland, front the earliest times to the ac-
56. 1 f. 6 d. Johnfon 1791. Men vind, in deze leerrede, dé
lesjion of the Houfe of Hanover. By Charles Home. 8vo. pp.
bewyzen voor de opftanding onzes Heilanris, zeer duidelyk en
443. boards. Dodflcy. 1791- Op gelyken voet ingerigt als het
beknopt, .voorgedragen. en tevens de tegenwerpingen daar tegen
Kor( begrip der Franfche Gefchiedenis van Henault, en voorop
ene voldoende wyze beantwoord. De gehele manier van
"scï met geen minder oordeel opgefteid. Het zelve is inzonder­
bes

i 3 )
behandeling dezes onderwerps doet zeer veel eer aan des Drs. vels oneffen. —
Godgeleerde kundigheden. M. R.
• DUITSCHLAND. Briefe ueber Karlsruhe, von F. L. Brunn.
Eerl 1791 8vo. 308 f. Zeer onderhoudend gefchrevcn, en behelzende
een nauwkeurig bericht dezer aanmerkelyke plaats.
G
'Ueber' Stumme. Eine Beyhulfe zur Sedenlehre und Spraeh-
•kunde, von E.J.Eschke. Berl. n9i. 8vo. 303 f. Ene beoordeling
der verfchillende manieren , op welken de Stommen cn
Doven onderrict worden , in welke veele oordeelkundige aanmerkingen,
welken de Schryver, als leeraar van het Inftltuut
voor de Stommen te Berlyn, in zyne praktyk, verzameld heeft.
°'Se'len'otopographifche Fragmenten zur genaueren kenntnifs der
mondldche, ihrer erlittenen feranderungen und athmosphare,
von Joh. Hierön. Schröter, Göttingen 1 791. 670 bladz. in 4to.
met 45 platen. Dit werk bevat gewigtige ontdekkingen omtrent
de oppervlakte der Maan - De fchryver gebruikte tot
zyne waarnemingen twee Herfeljche Telescopen, waar van de
ene zeven, de andere .vier, voeten lengte had. — Door middel
van dezen , ontdekte hij, dat de bergen op de maan , naar evenredigheid,
veel hoger zyn, dan die op dc aarde. De hoogfte
berg", naamlyk, op de aarde, de Uümbo-rago in Zuid-Amenka
is volgens de nieuwfte waarnemingen 19320 Paryfche Voeten
boven de oppervlakte der Zee verheven; deze geheele berg
ftaat dus te^en de halve diameter van de aardbol in ene evenredigheid,
gelyk 1 tot Ï017. In tegendeel zyn 'er, volgens
de naaukeurige cn onder allerlei omftandigheden herhaalde waarnemingen
en meetingen van den Hr. Schröter. op de maan bergen
diï ruim 35000 Paryfche Voeten hoog, cn dus met alleen
meer dan één vyfde deel hoger zyn, dan de gem. hoogfte berg
des aardbols, maar die tot den bekenden halven diameter van
de maan in ene evenredigheid ftaan, gelyk 1 tot 2x4, en dcrhalven
naar die zelfde evenredigheid, omtrent vyfmaalzohoog
z v n als de hoogfte berg op onze aarde. Zeer merkwaardig
'zyn ook de Waarnemingen van den Hr. Schröter omtrent
de grote verdiepingen in de oppervlakte van de maan. Uit
zyne meetingen biykt met wiskunftige zekerheid, dat 'er ene
menigte van ware ringvormige verdiepingen onder de oppervlakte
van de maan plaats hebben, welke met geen water of diergêlyke
vloeiftoffen gevuld zyn, en die best kunnen vergeleeken
worden met Craters of openingen van vuurfpuwende bergen ,
hoewel zy niet door bergen gevormd worden, en in ecnen eieenlyken
zin, gelyk de beroemde Lichtenberg zegt, negative
bergen zyn. Sommige van deze dieptens zyn, volgens dezelfde
meetingen vyf Duitfche mylen, andereu twintig, ja eemge
dertig diergel. mylen breed in diameter, andere in tegendeel
zyn flegts êene halve of vierde myl, eenige nauwlyks drie- of
vier- honderd toifes breed. Derzclver diepte verfchilt ook van
vierhonderd tot meer dan drie-duizend toifes. De laatften hebben
derhalven eene diepte, die byna gelyk is aan dc hoogte van
den hoogften berg op onze aardei
De oppervlakte van de maan is, volgens de waarnemingen
van den Hr. Schröter, niet bedekt of doorfneden met Zeen
of andere grote wateren , gelyk onze aarde, en gelyk men
tot hiertoe ook van de maan geloofd had. De gehele oppervlakte
van de maan is meer of min bergachtig, en door heu­
1
Die grauwe vlakken, welke men zoo gemak -
kclyk op dc maan onderfcheidt, cn welke men gemcenlyk voov
Zeeën of grote mciren houdt, zyn droge vlaktens , die door
menigvuldige bergen en heuvels oneffen zyn.
Ook in de Fenus heeft de Hr. Schröter, het eerfie , twee
bergen waargenomen , waarvan de eene aj-, en de andere 4|
duitfche mylen hoog is.
Menigvuldige andere gewigtige waarnemingen , ondekkingen ,
en eigene gedagten, benevens de aangename ft>l, maken dit
werk voor alle liefhebbers der Starrekundc genoegzaam onontbeerlyk.
NEDERLANDEN. Myn Qelcof aan de Leringen der Godr
delyke Openbaring, gejlerkt en bevestigd, door het aanhoudend
gedrag, en de nieuwfte fchriften der Leeraars van den zuiver
Nattiurlyken Godsdienst. — Uit 't Hoogduitsch, met een Voorbericht,
en eenige Aantekeningen van den Vertaler, teAmftcrd.
by M. de Bruin 1791 , groot, behalven twee Voorberichten,
55. bladz.
Werd 'er van het vorig ftukjen des Eerw. Gryzaards JACOBI :
fVat meet ik ter gerustftelling myner 7.iele Gelooven enz. in
de 138 No. van dit ons Weekblad met den verdienden lof gewaagd,
met niet minder lof, maaken wy het ftukjen voorhanden
, van den zelfden Godvruchtigen , oordeelkundïgen , doch nu
overledenen Schryver, thans aan onze Lezeren bekend. Het
zelve behelst den uitflag zyner herhaalde en nauw keurige onderzoekingen
van de nieuwfte pogingen der Leeraaren van den
zuiver- Natuurlyken Godsdienst, om denzelven boven den Christelyken
te verheffen. — De Heer J. ftelt hier de gevoelens dier
Leeraaren, veelal met hunne eigene bewoordingen, voor, en
tracht te doen zien, dat deze, wel verre van enige gcrustftellende
overtuiging uittewerken, veel meer aanleiding geven tot
vele onzekerheden, en ontrustende twyffelingen , welke nocl -
thans, by hem, opgehelderd en weggenomen worden, door het
onderwys der Chnstelyke Openbaaringc, op verftandige en redelyke
gronden, omhelsd en gebezigd
Des Schryvcrs aanmerkingen leveren alzins bewyzen op van
's mans vaste en geregelde denkvermogens , en verdienen alle
onze verwondering, aangemerkt dezelven uit de penne ene»
tachtig jarigen Gryzaards zyn voortgevloeid; gelyk zy ook
getuigenis draagen van zynen diepen eerbied voor dc Openbaring
des Euangeliums. — Echter heeft deze eerbied den Hr.
J. wel eens een gezegde of ftelling doen ontflippen, die fommigen
wat te fterk zal toefchynen: waar tegen dc kundige Ver 1
taaler ons, hier en daar, in ene kanttekening waarfchuwt;
Offchoon men, daar by, in 'toog moet houden, dat de fchr; -
ver fomtyds, uit het ongerymde van het tegengeftcld gevoelen,
redekavelt, zonder dat men juist zyne gezegden voor zyn gevoelen
behoeft aan te zien. Hor dit ook zyn moge: wy
kunnen, zonder de grootfte denkbeelden van 's mans ópregtheid
te vormen, zyne flotbetuiging, niet leezen: „ Zoo leve cn
fterf ik dan, met de gerustftellende hoop, dat Godmy zynen
" Zoon tot Leeraar en Heiland heeft gegeven. Dize leeft, cn
" ik zal leven, en ik zal zyne Heerlykheid zien."
"Het Voorbericht van den Vertnaler, dat 14 bladz. beflaat,
behelst een Naricht voor de Hoogduitfchc Uitgave, cn een kort
bericht van 'smans leven, eene recenfie over dit werkjen , uit
de Neuesten Theol, titt, und Kirchengefeh. 1791. bladz. 374.
| A 2 Ovel-

. Be
langende het werk zelve ; dit eerfte .deel is in 5 Afdee-»
lingen verdeeld. De eerfte handelt over de Stad Napcis. .
Van B. 1—57. hier vind men merkwaardige berichten nopens
de grootte der Stad — derzelver imvooners, taal, Godsdienst,
gebouwen, oudheden en ftaat van geleerdheid. De 2de
Afdeeling van bl. 58-104. handelt over de landsdouwen rondsom
Napels. In den beginne van deze Afdeeling vind men
eenige voortreffelyke Aanmerkingen over de oude denkbeelden,
aangaande den ingang van den Tartarus. Voorts worden hielde
Landftreckcn rondom .Napels, met derzelver Steden, bewoners
, voortbrengzelen , cn byzonderlyk . derzelver Oudheden
ontvouwd. Ook zyn hier eenige •Berichten .van den Vei'uvius,
van Herculanum en Pompcji. .. Die van Pacstum.zyn zeer uitvoerig
en voor- Oudheidkundigen bclangryk. De derde Afdeeling
bevat van bl. 105—140. eene befchryving van de Rcchts-
©effeningen in het Koningryk Napels. Waar in wy eerst
eene opgave ontmoeten van de Wetten, dan van de Rechtbanken
, vervolgens van de wyzc van proccdeeren , welke drie
Hukken uit de pen van een kundig rechtsgeleerden tc Napels
z;yn voortgekomen, en waarüy de-Schryur eindelvk eenige
aanmerkingen voegt, door hem zelf, by eigen befchouwk/.opgezameld.
Wordende deze Afdeeling bcflootcn met en4
C 4 )
( welke wy nkt hebben willen -kezen, ,ecr »y onze gedaatcn
hadden op 't papier gebragt, doch) welke wy met genoegen
sen, t getal van de ,.verongelukten in vergclyking met dat der
zagen, hoofdzakelyk met de onze overeen te ftemmen. — Neg bewooners. De eerfte fchikkingen die door de Redering gc-
vinden wy daar een brede beoordeling van het fluitje : Wat zcl maakt wierden, tot behoudenis van Land cn Volk, cn tot her-
ik geloven &c. uit dc Alg. Duitfche Biblioth. blz. 99. fit. ».) ftcl dor order. Allen doorvlochten met oordeelkundige aanmerkin­
op welke, hoe veel gegronds zy ook moge bevatten, de Vertaler gen van den Schryver, en beftoten met een bericht van deu
enige, niet min gewigtige, aanmerkingen, goedgevonden heeft Koophandel m Calabrie. .' ' "
mede te delen.
Eenige opfchriften, door den Schryver medegedeeld in het
Berichten van Napels en Sicilien, byeen verzameld op ere
zelve, zyn door den Vcrtaaler in een Aanhangzcl aan het ein­
K-eis, gedaan in den Jaren 1785 en 1786. Haar F. MUNTER,
de _vzn dit Deel bycengeyocgd; als alleen belangryk voor dca
SHoogleeraar in de Godgeleerdheid, te Koppenhagen. Uit het
Liefhebber der Oudheden, maar niet voor gewoone Leezcrcn
Hoogduitsch vertaald, met platen, eerfte deel. Te Haarlem, by Deze korte opgave des hoofdzakelyken Jnhouds van dit werk"
Jl. Loosjes Pz. 1791. prys ƒ i-g--
zo verre het voorhanden zynde eerfte Deel loopt, oordeele'n
wy genoeg tc wezen om de nieuwsgierigheid van weetgierige
Jn de Voorreden geeft de Schryver bericht, zo van het oog­
Lezcrcn uittclokken: gcenzins twyflelende of zy zullen het,
merk zyner Reize, als de Uitgave van dit werk; weik laatfte
een beredeneerd uittrckzel zyn zal van 't geen hy op de eerfte
nfivens ons , met genoegen doorbladeren : te meer .laar dc Schry­
byeengezameld heeft. Niet ,cgtcr by wyzc van een dagverhaal
ver zyne onderwerpen op ene zeer aangename en innemende
angengt, maar gerangfehikt volgens de byzondere onderwerpen
wyzc weet te behandelen cn voortedragen : cn zyne ingevlog-
die hy behandelde. Voorts geeft hy de mecstbekende-boeken, ten' Anccdotes niet weinig toebrengen om de aandacht ° onder
die over Sicilië handelen, op, met byvoeping van zyn oordeel het lezen , geftadig levendig tc houden.
over dezelve.
Wat de Vertaling betreft; dezelve pryst zig aan zo wel door
een vlocyenden ftyl en nette taal : als ook uit hoofde van de
veelvuldige Aantekeningen, zo ter opheldering als verbetering
van het oorfprongelyke, door den kunriigen Vertaler onderaan
de bladzyden gevoegd: en waar van die, betrekkclyk den ker-
I kelyken toeftand van Napels, ene byzondere opmerking verdienen.
N A R I G T E N EN BY Z O N D E R H E D E N,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN 'E-N F A B 8. I E K ErN ,
E E T R E K K E-L V K.
aanmerklyke Gefchiedenis van het • opperhoofd ener ben Je- Rov
e r s
- D e
LISSABON, I Dccemb. Brazil leverd ons thans , jaarlyks,
voor 2iMi!l CRufa.d05.nan Katoen, die meestal'naar
Engeland gaat. Onze.Handel op dat Rvk word langsfioe
voordeliger voor ons. De Wisfel is hier door 16 prCt.
genogen. Ook krygen wy thans van daar aanzienlyke
fonimen Gouden Spccicn, die, voorheen, van hier naar
Engeland gingen. Dc verzending van Porto Wynen dervierde
Afdeling behelst den kerkelykcn toei'i.-rd
Wates is, in de laatfte-.a jaren, van 25 tot.40 duizend
Pypcn vermeerderd: ook andere foorten worden ineerjen
meer door de Engclfchc getrokken.van
Napels, bl. -.141-166. Opgaven van de Gcesttlyken cu
derzelver mkomfien. Bericht van de Gcfchillcn inet.dcn Pan !
zo over het paitron:iatrecht als over den Teller, of de jaariyk-
STAAT bes KAT-OEX-FAHRIEK IN GROOT-BRITA,Ï«HEN.
fche fehatting, aan het Roomfche hoi' tc betaalcn. Opeeyeij
van den toeftand der Gcestclyken, Abdycn en Kloosters%
Bericht van de.Grkkfcbe Christenen, die zich .in dit Fonin--
(Overgenomen uit dc Annah of Agri culture.)
ryk nog ophouden, en . derzelver- Godsdienst. Dit Artikel Voor hoe aanzienlyk een tak , zo wel van Handel ah
eindigt met een opgave van dc Gerechtshoven, die over fcérkelyke
zaaken het opzigt hebben. Van bl. 167-219. vi„d
men -een lezenswaardige Schets van den toeftand van C?labrien
na de aardbeving in het jaar 1783, voorgegaan van ene zeer
oordeelkundige aanmerking over.de oorzaak der Aardbevingen
Voorts vindt mep hier eene opgave van de verwoeste plaat­
industrie, de 'Britfchc' Katocn-l'ubriek, ook in 't algemeen
gehouden mag worden, kan,men naauwlyks onderftellen,
dat hare grootheid cn-aanbelang naar \\ aarde gekend word ,
ter oorzake van den onvoorbceidelyken fneilen opgang,
dien zy gemaakt heeft. Dezelve heeft, als in één ogenblik,
het land ovcrltro.omd, en te gelyk de Industrie van
dtn

den gemcnen man een zet gegeven, waar van geen voorbeeld
in de Jaarboeken der waereld voor handen is (*)•
Het is niet boven twintig jaren geleden, dat dc gehele
Katoen Handel van Gröot-britannien, nog gene 200,000
Pftr. beliep, zo aan ruwe Materialen, 'als aan Arbeidsloon
van de bewerkte; en mei) kon, in dien tyd, voor cn al
eer de Water - Spinmolens en Handwerktuigen ingevoerd
waren (r) , op niet meer ,dan 50 duizend Spillen, by het
enkele Spinwiel, rekenen, die 'er voor de Spinning van
Katoenen Garens aan den gang waren.
Tegenwoordig bedraagt het getal van Spillen, waar van
men zich daar toe kon bedienen, bynaaMill. in geheel
Groot-Britannicn; en de waarde van dc ruwe Stoffc met
het arbeidsloon, jaarlyks bewerkt en aan de markt gebragt,
beloopt, in 't gros gerekend, boven de 7 Millioaoen
Pftr.
Tot op het jaar 1781. bedroeg de Katoen, die m het
land voor de bewerking bleef, na aftrek van de uitgevoerde,
nog meer dan 5 Mill. ponden -ln 1784. was deze
hoeveelheid reeds tot n Mill. vermeerderd.
Omtrent dezen tyd, gaf het aflopen van het OSrooi des
Heren R. Arkwright aanleiding tot het verfpreiden der
kundfehap om met Water-Machines te fpinnen. Men
ging overal, in 't land, Molens aanleggen, om Scheringof
Ketting-Garens te fpinnen, terwyl de Hand-Molens of
Jannetjes, voor de lnllag-Garens, naar evenredigheid toenamen
; in zo verre, dat 'er tegenwoordig (op het laatst
van 1789.) in Groot-Britannicn 143 Water-Spinmolens, en
meer dan 20 duizend Handmolens- gevonden worden.
Men is in ftaat, met dit byster groot aantal va; Spintuigen
(die, met de daar toe nodige Gebouwen cn verdere
toebehoren, niet minder dan Een Millioen¥?a. (ff)
i 5 >
(*) De werktuiglykc Ketoenfpinning, in vollen gang zynde,
word teücr.woordiü; 'omierftcld zo veel Garen op tc leveren, als
een Milliocn mentenen zou aan 't werk 1 ouden , volgens het
oude Syftema van Spinnen op het enkele Wiel.
(f) Morelyk is het niet algemeen bekend, dat de Garens,
met dc Warcr-Fpir.rtsclcn" HfpTJBHen , ïtyf petwynd of hard gedraaid
zyn , en uit dien hooide alleen dienstig voor Scherin­
gen of Kenhgen. Het- Infla^zren word meestal op de Handmolens
of zogenaamde jannetjes (jennies') gefponneri; 1
en 'het
is opmetkelyk, drt , getme-zaam tclykrydit met dc uitvinding
der Wdt'êrnW ns. ooi; de ontdekking gel'ehicdde van het trapswyze
vcrmeiiijvi'ldigen der vermogens vair de gewone Handmolens,
eerst van 5tot10.cn vervolgens tot 8fe drr.dcn (zynde
t . enwoordig het vermogen van een enkelvoudig Jannetje,) die
door een man',' 'ïiiet Schulp van een vrouw, om het Katoen te
bereiden , eh van een jongen om de 'gebroken draden te knopen ,
gefponnen worden : een gciflakkelykheid van bearbeiding zeker ,
in deze Fabriek, Waar vaif men zidh naauwlyks een denkbeeld
ken maken.
(ff) '43 Watermolens, die onderfteld worden door clkandcren
6000 Pftr. te kosten, dog die hier flegts door eikanderen
gekost hebben) om jaarlyks boven dc 20 Mill. Ponden
Katoen tot Garen te fpinnen, waar van de waarde, aan
de ruwe Stofte, meer dan 15 Mill. è>tr. en-liet arbeidsloon,
voor de Garens alieen, in onderfcheidenc qualiteitcn,
nog'daar cn boven 3, Str.' in waarde, be­
draagt. .
1
.4 • f • ft ;
' *
Men rekend c dat deze Werktuigen , vol aan den gang
zynde, in het Spinnen alleen, aan25 .duizend Mannen;,
31 duizend Vrouwen, en 53 duizend Kinderen , werk
verfchaffen; terwyl, in de verdere opklimmingen:der .Fabriek
, tot de afwerking toe, nog een aantal van 133 duizend
mans, 59 duizend vrouwspersonen, cn 49 duizend
kinderen bezig- gehouden worden : makende dus zamen
een
.. r,\ udbaéfÜ wfcfttftf et) fPftr.
op 5000 Pftr. aangeflagen worden - 7rSï°ot»
550 Tweeflagt-Jannetjcs.(Mule jennies) of Machines,
die deels gelyk de Watermolens, en deels als
gemene Jannetjes zyn ingerigt ,• beftaande ieder
uit 90 Spillen - I9» J
S»
20,070 Handjannetjes van $0 Spillen ieder, met
al derzelver toebehoren - *4°A9 9
Haspels, Wielen, Kamgerecdfchappen, nevens de
behuizingen 'voor alle de Hand-Machines 125,260
Pftr. 1,000,000
NB. De waarde der Spinwielen, die aan den gang zyn, en
cric verbazende fom gekost hebben, is hier niet onder bert! 1
kend.
De 143 Watermolens zyn, op ene voordelige wyze, in'tgehele
Ryk verfpreid, cn doen dus dc Natie aan ieder hoek van
't land, in de voordelen dezer nuttige uitvinding delen, blykcas
de volgende opgave.
op het Eiland Man bevind zig één Molen C
A 3
ln ENGELAND.
Molens 'in Eaneashire - -' 41
i in Dcrbyshirc ' - - ii
i in Notüniïhamshirc - - f7
. in Yorkshire - -
i in Cheshire - •
in St! fibrdshire - - 7
in Westmoreland - 5
in Ffintshirc S
——— in Bekshire - - ." , 2
• in Surry 1
1 in Hcrfordshire 1
. in l.eiccstenhire - 1
in Worccstershire - - \t
i irr 'Pembrokc.shire -
. . in Gloucestcrshire - 1
• in Cumbêrland • * 1
geheel in Engeland — "3
I»

een_ geheel uit van 159 'duizend mans-, 90duizendvrouws-
Tcrionen en 102 duizend kinderen, in dezen tak van handel
gebezigd.
Het is alreeds gemeld, dat, in den jare 1784. de ruwe
Katoen (na aftrek van de uitgevoerde) op bykans Elf Miil.
ponden beliep. In het jaar daar aan volgende, behield
ï»en een overfchot op dit Artykel van omtrent 18 Mill.
In 1786 kwam 'er nog een Millioen by, en in 1787 was
clc juiste hoeveelheid meer dan 22 Mill. ponden.
Ziet hier ene lyst der afzonderlyke Gewasfen, waar uit
deze bystere hoop Katoen beftaan hebbe; gevende men
dezelve flegts in ronde getallen op, overmits het onmogclyk
is hier alles net en tot een pond toe te berekenen-
Van de Britfche Eilanden (§) - 6,600,000
' Spaanfche en Franfche bezittingen ,
omtrent - - . 6,000,000
• Hollandfche bezittingen, ongeveer 1,700,000
- Portugefche bezittingen - 2,500,000
• Oost-Indien, ene geringe hoeveelheid
, in het laatfte jaar, over Ostende
,n
= evo
5 d
Smyrnafche en Turkfche Katoen,
o m t r e n t
100,000
5,700,000
> geheel . . 22,600,000
Van de andere zyde - - , ,
In SCHOTLAND.
lolens in Sanerkshire 4
in Rentfrewshire . •• _ ;
*
in Porthshire - 3
in Midden-Lothian - - 2
in Airshire - - ,
in Annadale - - x
in Bute ,
in Aberdeenshire - j
in Fifeshire j
geheel in Schotland , 9
-zamen i 4 3 (*)
(§) By -deze opgave is van de dadelyke hoeveelheid, van deze
Eilanden ingevoerd, het beloop afgetrokken van 't geen onderftcld
word elders gewasfen te zyn.
(*) Men heeft ook , Jiier ten lande , even buiten de Stad Utrecht
in de zogenoemde bemuurdeWeert, ettelyke jaren geleden, een Spin'
Machine, volgens de manier der Engelfche Water-Molens inreriot
aangelegd, doch waar van de eigendom reeds van de eerfte in een
ïweede hand is overgegaan-, vermoedelyk ter oorzake dat de eerfte
ondernemers hier by hun rekening niet gevonden hebben.
(Aantek. van den Redafteur.) I
Volgens een gemaakte overllag van kundige Fabrikeurs
rekena men dat deze verbazende hoeveelheid van Katoen'
tegenwoordig, in maniere als volgt, gebruikt word
1. Tot de Fabriek van Kaarslenmietten of
Pitten . .
2. Tot de Kousfenwevery ' . '. j 0S0
3. Tot de balfzydcn en halflinnen Stoffen a'ooo'ooo
4- Tot de Bombafyn Fabriek . . e.öovx» • '
5 1 ot de Katoenen Lynwaden en Nctel-
d ü c k e n & c
z a m e n
'
11,600,000
• 22,000,0^7"
Het blykt dus, dat omtrent § der gebruikte Katoen van
Buitenlanders gekogt word, die ons ten minden op 1 Mill
2 honderd duizend Pftr te ftaan komen. De' verbcteringen
echter in de culture van dit Artykel, m de Barbados,
gepaard met het opkopen van de fynfte Katoen
van de Surinaamfche en Brazilfche teelt, eyn oorzake'
geweest, dat men , zeden de laatfte drie jaren^ de F'
bnek der Neteldoeken heeft ingevoerd, cn zelfs tot ene
byna ongclooflyke hoogte gebragt (*). En in der daad
is deze tak van den Katoenhandcl van het grootfte belang
uit een Nationaal oogpunt befc.houwd zynde, uit hoofde
van 't arbeidsloon, 't geen hier aan verdiend word terwyl
een goed deel van den arbeid alleen door vrouwen
en kinderen gefchicd. De toenemende waarde van het
gefabriceerde in dit Artykel, boven do ruwe Stofte klimt
van 1 tot 5.
c
In den loop van 't laatfte jaar (1788) zvn 'er Garens
gefponnen van Boomwol van Demerary en Brazil diefvr
genoeg zyn voor de gemene en meest gebruikt vorderde
rsetelaoekcn: ook hebben onze bekwaamfte Werkfic
den, uit de kleine hoeveelheid van Oost-lndifche Kno^n
Garen weten tc (pinnen, van 205 Strenen in een pond'
elk Streeu S40 ellen houdende.
MAAN-
(*) Men moet hier aan, zo wel als aan de uitbreiding der
labnek van Katoenen-Lynwaten, de fterke aangroei toetefchryven
van het gebuik der ruwe Katoen, die zedert 178- van
ruim pi Mill. ponden tot in 1787, en dus flegts bdcntvdvaa
4 jaren, op ruim 221 Müh is vermeerderd: gelyk dan'ook '
naar evenredigheid, de waarde der gemaakte Katoenen-Stoffen *
is opgeklommen. *
Pftr
Deze waarde beliep in 1783. grosfo modo gerekend s;20o,ooo
in 1784. - - 3,950,000
•~—- in 1785. - - 6,000, e-oo
' w I7S6. - - 6,500,000
in 1787. - - 7,500,000

MAANDELVKSCHE' PRYSLYST DER IN- EN
UITLANDSCHE EFFECTEN.
C 7, X
INLANDSCHE. Holland. 2 \ prCts. 74' a ' 8Ï |. Zeeland. 1J
prCts. 54 a 5o. FWwtówf 2 pvCts 65366. W w k a{ prCts.
8iaS 4. Generaliteit. 3 prCt. 86 a 92. Last-en Velgeld, a§ prCts.
68 a 70. Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 94 a ö6. D"o nieuwe iNegot.
100 a 101 prCt. Dito af prCts 81 a 84. O. /. C. La/. 3 prCts.
gó|a 83}.NieuweNcgot. 994a 100 prCt.
ENGELSCHE. Bank-Aa. ioo§. O. Ind. i8ó|. Z. Zee.
eeflot. O.Z.Z. Anr. Dito nieuwe 3 prCts. Gec.
8 9J. Dito gerd. 88j. Dito 1751- 4 prCts. Gec.
loiïai. 5 prCts. Dito geflot. Lond. 24 Decemb.'
FR AWSCHE. O. I.C. Aft. van 2500 ^2315. Dtt° van
1000 aC i53°i
s c
D - K a s
4o8o. Dito Erapr. 200 Mill.
prCfc Dito 125 Mill n6| prCt. Dito 80 MiU.
prCt. Dito zonder Bullet prCt. Dito 120 Mill. c<
Parys 29 Dcc. z
DIVERSE B U ITE N L A N DSC HE. Amerika. 5 prCts. 102^
ai03|. Dit04.prCts.115a U7. Dito liquid. Debt. 500,000Doll.
Baren Goud, per Casfa ƒ355. . . pCt. 6 a 6£
95 a97prCt. Dito by P. Stadnitski 164 a 170. Dito by Staphorst
dito, per banco . . . . pCt.
160 a 165. Dito dito van 1790. 126 a 128. Kwik en IVenerb.
NieuweDuk. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe Louis d'or II,2,IO,J$
5prCts. 104a 105!. 4§ prCts. 100Ja 101J. Dito 4prCts. 100a 101.
Oude dito . . ƒ 5. 6 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Spanje. 5 prCts. 100 a toCr|. Dito 3§ prCts. 9© a 91. Frankr.
Franfche Piftol. . .ƒ9,5 Croix de Malta ƒ13,3
Gener. Guar. 4 prCts. 9%\*99%- Rusland. 5 prCts. I02§ai03§.
Dito 4' prCts. 100 a ioo|. Dito 4 prCts. 99 a 100. Zweden.
5 prCts. iooja IOI§. Dito 4§ prCts. 96I a p8|. Dito 4 prCts.
95397. Denemarken. To]i.. 4 prCts. 100J a ioij. Dito Holft. 4
Guinies .
prCts. 99|a ioo|. Dito Leen, en Wisf. B. 4 prCts. 98* a oo|: Dito
Souvereine
Kroon. 4 prCts.ppaiooJ. Dito Afiat. Comp. loojaioij. Poten.
.
.
.
.
ƒ11,16
/isaia
Agio van de Bank \ pCt,
5 prCts. 100a 102^. Saxen. OnvcrwisC Steucr 3 prCts. 34$ 335^
ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 36 a 36* ftv. Dito Kamerft. 3 prCts.
3,5 a 36 ftv. Dito 2 prCts. 30 a'32 ftv.
AMSTERDAM, den 2 January 1792;
P R? Y S D E R G R A 1
N E 'N'.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisüfche . . 94 a 108
Po'olfe bonte en witte 155 a 175 Koningsberger . . 90 a 106
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. en Stett.
War der, Heugfe en Elb. 1500,170 GARS r,HAV£R,BO£KW.
Koningsberger . . 1453160 Vriefche Winter . 75394
Vrielche . . 120 a 155 Zeeuwfcbe Overm. . 86395
Bovenlandfche . 1443152 Brouwliaver . . 68 a 80
Voorlandfe rode .. 120 a. 150 Eoekw.Amesf.enGood. L.20 a 22
Zeelandfche . . 1553172 Dito Brab. en Vlaamf. L,
O L Y , TRAAN EN BAARDEN:
Koolzaad) Zeeuwsen en Kaapoiy, ü-Aam. j .3.04330}
Ovcrm. 'tLast cC33 336 dito Lyn . . . ƒ 34§a34i
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 45 345!
vansfeh. . . J 6 a 7| WalvischTraan,'t quart.
Hennipzaat . . J 6 a 7? van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . - f 56357
•W I S S E L- C O D' R S.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt J 37,2,37
2 maand. \ 94I ditoop'am. . fi 37,4>2
Bilboa \ 94I Hamb. zigt . ft. 34Ü
Cadix . . . % 94! dito 2 m. . ft. 34§
Sevilien . . \ 94} Altona.zigt ft. 34I
Lisfabon . . \ 50* dito 2
m. . ft. 34§
Venetien . . \ 92§ Breslau,6w. dat. ft. 44I
Genua . % 8sf Wenen, 6 w. dat. ft. 34!
Livorno . . . \ 923 Antwerpen pCt. 4| verf.
Parys, 2 m. . \ 35 2 Gent . . pCt. 4i verl.
dito zigt . . \ 35I Brusfel . pCt. 4iverl.
Bourdcaux, 2m. . % 35§ Zeeland . pCt. ajverl.
dito, 1 m. . . % 35| Rotterdam' pCt. \
S P t C I E - C O U R S.
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito- . .ƒ9,5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,-*
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . ƒ 25, S
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTENV
Het getal der Doodcn , gedurende de laastverlopenr
Week, is geweest: te yJmfterdam 196: cn te Haarlem
9, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
Iii dc Maand December 1791. zyn, binnen Alkmaar,
overleden 20 Pcrfonen, als: 5 Mannen, 4 Vromven,
5 Jongens en 6 Meisjes; hier onder 3 doodgeborenen,
7 beneden 't Jaar, 1 van 1 tot 5 Jaren , 1 van 20 tot 30,
2 van 30 tot 40, 4 van 40 tot 50, 1 van 60 tot 70-en 1 van
70 tot 80 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Volgens de laatftö Berigten uit Engeland, was de koude
aldaar vry ftreng: en overal in 't Ryk ene menigte "van*
fneeuw gevallen.
DA-'

DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- j STREEK I
M E - ^ METER. I DER LUCHTSGE-
Dsc. TER. NoordfZuid. | WIND. | STELDHEID.
4„ I * 9
- ° f
-JS.

179*,
A L G E M E N E
No. 185.
KONST- EN LETTEMODE,
V O O R M E E R - E N M 1 N - G E O E F F E N D E N .
Vry dag den 13. January.
B E R I G T E N .
Het getal der Leden is, in het laatstverlopen jaar, door
meer dan een verlies, verminderd. Dat van den overleden
Hofraad en Ridder y. And. Murray, als mede van
den gewezen Directeur, den geheim Justitie-Raad en Rid-
O R O O T-B R ITANNIEN.
t=^}San de Univerfiteit te Edinburgh, bevind zich
\ UI thans, volgens ene egte opgave, een aantal van
|jf niet minder dan 1255 jonge lieden, die aldaar
de lesfen der Hoogleraaren, in de onderfchei-
dene Faculteiten, by wonen, te weten: in die der derGo^eGo^edpr y D. Micjiaë/is, die der Maatfchappy zyne toegenegenheid,
door een legaat, betoond heeft, wierd byzonderlyk
gedagt in ene Lofreden op ieder derzelven. Wy»
ders zyn geftorven: de vorstelyke Abt van Si. Emmeran,
te Regensburg, Frobenius, Honorair lid, de geh.
Finantie-Raad N. Fr. van Reden, gewoon lid uit de Koningl.
Duitfche Staten: de Hrn. y. E. van Bom en Karei*
leerdheid 125, Rechtsgeleerdheid 127, Geneeskunde Grave van Sickingen, buitenlandfche leden.- en G-F.Ros-
542, en der Letterkunde en Wysbegeerte 461.
ler, Hoogl. in de Wisk. te Stuttgard, en y. Cli. Oeder,
te Oldenburg, Correspondenten.
Daar en tegen is tot buitenlandsch lid aangenomen: de
&UITSCHLAND en naburige Ryken. Heer H. M- Marcard, Lyfarts des Hertogs van Oldenburg,
voorheen cn zedert 1780 Correspondent: ook was
het getal der Correspondenten nog in 't vorig jaar ver­
De KONINGL. MAATSCHAPPY DER WETENSCHAPPEN , tc meerderd geworden met de Hrn. y. Ph. Riesf, Bergraad
Göttingen, vierde, den 19. November, in ene plegtige te Riegersdorff, A- Fr. Hecker, Hoogl. te Erfurt , y.
byeenkomst, den Verjaardag harer Stichting. De Hofraad Gioem, Malthezer Ridder en Kamerheer zyner Napoli-
Gatterer , die, zedert Michicl, den Hofraad Kastner, taanfche Majesteit; y. B. Horwarth, Hoogl. in de Natuur-
in de Direftie , was opgevolgd, opende de Vergadering en Werktuigkunde te Pesth: en, in dit jaar, met de Hrn.
met

tomen, 't geen niet genoeg voldoende Was geoordeeld,
om den uitgeloofden prys daar aan toe te wyzen.
Een groter aantal echter hadde men ontvangen in beantwoording
der Oeconomifche vrage, over het fluiten
van onbemuurde Landjleden ,waar van één, fchoon niet
in allen opzigte voldoenend, echter verdiensten genoeg
hadde, om daar aan den Prys toe te kennen Deze Verhandeling
was, by het openen van het daar by gevoegd
Billet, gebleken ten Schryver te hebben, de Hr. R. Eickmeyer,
Ingenieur major, en gewoon openlyke Lector der
Wiskunde, te Mainz, die reeds voorheen een prys by
de Maatfchappy behaald heeft.
De Hofraad Kerner, té Stattgdrf, die, voor enigen
tyd, een dubbcld Exemplaar zyn'er Werken, waar onder
ook het ifte en 2de Deel zyner Oeconomifche Planten,
aan de Keizerin van Rusland gezonden hadde, heeft, deswegen,
een zeer verpligtenden Brief, door den Grave
van Anhalt, uit naam der Keizerin gefchreven , ontvangen:
verzeld van ene Gouden Medailje, een Wisfel van ioo
Hollandfche Ducaten, en het Diploma van het Lidmaatichap
by de vrye Oeconomifche Maatfchappy, te Petersburg.
N E D E R L A N D E N .
FRANEKER, den 25 November 1791. Dezer dagen,
is alhier tot Do8or in de Geneeskunde gepromoveerd Uc
"VVel Eerw. Hr, J. C. F. Bruckner, Leeraar-by de
Hop^duitfche Lutherfche Gemeente, te Namen.
OVER HET ZONDERLING VERMOGEN , OM STROMEND
WATER , nevens onderfcheidene foorten van
METALEN , onder den grond te ontdekken.
Tn twee eigenhandige Brieven van den Hoogleeraar
SPALLANZANI, aan den Abt Fortis.
£ Overgenomen uit de Geograf- en Statist. Annaiën
van Zimmerman.)
Waarde Vriend.'
Pavia, 4 July 1791.
„Vier dagen geleden, vertrok de Hr. Thouvenel van
Pavia: hy heeft zich flegts weinige dagen aldaar opgehouden
, cn wist niet of hy derwaards wederkomen zoude,
aangezien de zaken in Frankryk na 's Konings. vlu°t
Hierklyk zyn veranderd. Intusfchen beeft hy, zo veel de
ornftandighedeu toelieten, myne nieuwsgierigheid getrapt
se voldoen. Dertig fchreden van de Herberg, Aibergo
Reale, alwaar hy gelogeerd was, loopt onder den grond
door een Kanaal of Graft, zonder dat men van buiten iets
daar van ziet of hoord. .De Hr. Thouvenel, de jonge
Penèe, en >k wandelende, gingen over dit kanaal;
Penêe bieef terftond liaan, om ons te zeggen, dat hier
onder door een water liep. Aanftonds greep ik hem by
de hand, en vond de beweging zyner fpieren, nevens de
aanmerkelyke verflaatuving in zyn polsflag bewaarheid.welke
laatfte, zo dra hy over dit Kanaal was, weder geregeld
ging. Hy had, zonder eenige afwyking, denlo°op
van dit water naauwkeurig gevolgd, cn ontdekt, dat dit
kanaal twee onderfcheidene armen had; gelyk ook waar
is. Wygingen buiten de Poort, die maar enige fchreden vin
de Herberg af is. Penèe brak voor myne ogen een jon»
takje van een Oimboom af, waar van hy de bladen a£
ftroopte: hier mede ging hy weder op het kanaal; en de
tak, welke hy los tusfehen zyne voorfte vingers hield
kronkelde zich daar om, en bleef, zo lang hy op het kanaal
ftond, in beweging.
Onder het Plein, waar op onze Univerfiteit gebouwd
is, loopt een ander kanaal, welke Penêe of zyn Heer
ook niet kende. Hier zag ik wederom dezelfde fpiertrekkingen
en dezelfde kronkeling zyner tovertak. Aan
ene derde plaats der Stad, waar ook onderaarsch water
loopt, had zyne Proefneming dezelfde gevolgen als de
vorigen.
By deze proefnemingen, hebben wy het wantrouwen
in alles tot het uitterfte getrokken, om toch te ontdekken,
oi ey enig bedrog hier of daar onder liep, maar zvn bv
de uitkomst overtuigd geworden, dat zy even zo egtzva
als die van de Eleariciteit en den Magneet.
Niet willende alleen ooggetuige van dit voorval wezen
vooral daar ik 'er ftaag dien gelukkigen uitflag van befpeurde,
zond ik terftond na den Prof. Barletti, naardemaal
de Wetenfchappen en de ftrikfte verantwoording m e t
eikanderen gepaard gaan. Hy zag met my dezelfde uitwerkzels
en verwonderde zig als ik.
Ik fpoede my, waarde Vriend! UE. deze ontdekking
' mede te delen, die u zeker geen minder genoegen vcrfchaffen
zal dan zy ons gedaan heeft • bedankende U£. tevens
voor de gunst van my bekend te doen worden by
den Hr Thouvenel, die zyne reize na Genua kort hier
op voortzettede.
(De tweede Brief 'm ome eerstkomende)
EENIGE AANMERKINGEN, OMTREND HET VITSCBM»-.
VEN VAN PRYSVRASEN. (Medegedeeld).
't Is by alle kundige menfehen, die belang in de bevordering
der Wetenfchappen ftellen, als ene waarheid aangenomen eö'
toegeftemd, dat het opgeven van Prysvragen, ter oplosfing ei*
beantwoording, zeer nuttig i* ter voortzetting es b«y$rdeïjnft

tfan Kunsten en WetenfcHappen: voor eerst, om dat zulks ge­
legenheid geeft tot onderzoekingen en opfporingen van onderwerpen
, aan welken, hoe gewigtig ook anders, niet gedagt
word: ten anderen, om dat dus tot de behandeling der opgegevene
onderwerpen , door loffelyke eerzucht , niet zelden deze
©f geene kundige mannen worden opgewekt, die, fchoon de
gefchiktfte en bekwaamde tot ontwikkeling der opgegevene ftofjfe,
anders geen prikkel genoeg zouden hebben , om daar toe
handen aan 't werk te Haan ; ook zomtyds daarom, om dat zy
geen gepaste gelegenheid zouden vinden , om hunne opfporingen
door den druk gemeen te maken.
Maar hoe nuttig dan ook het opgeven van Prysvragen, door
Genootfchappen als anderzins, is, zo is die nuttigheid, even als
het met de meeste zaken gelegen is, aan zekere noodzakelykc
vereischtens verbonden, zonder welke de nuttigheid in damp
verdwynt. En deze aanmerking verdient meer -opmerking, dan
men mogelyk in den eerften opllag zoude vermoeden : namelyk
werfcheidene geleerde en kundige mannen hebben wel eens in
fcanne gefprekkeu de vraag geopperd, hoe het toekomt, dat
de meeste Geleerde Genootfchappen, die Prysvragen uitfehryven,
in den aanvang vele fchone Gefchriften, van de beroemdfte
mannen bekomen, die even zo veel eer aan die Genootfchappen,
als aan die bekroonde fchryvers zeiven, aandoen; en
dat by vervolg van tyd zulks al meer en meer vermindert, de
bckwaamfte lieden dikwyls te huis blyven, en de uitfehryvers
eindelyk, of geen antwoorden ontvangen, of matige Gefchriften
moeten bekronen, of zich geheel buiten ftaat gefield zien van
een eenige derzelven te bekronen; gelyk zulks in het Programma
van de Curateuren van 't Stolpiaanseh Legaat , in het Ba-
taafsch' Genootfchap te Rotterdam, in het Provinciaal Genoot-
Tthap te l'***rh/, en »»Hmn gebleken io Wj. W*Mü« »iot btwëren,
dat hier van altyd of alleen de oorzaak by de Genootfchappen
fchuiït; maar geloven niet 'te min, dat gebrek aan
«lie vereischtens, van welken wy hier boven gewaagden, als met
de nuttigHeid der uitfchryviiig van Prysvragen noodzakelyk verbonden
, dat dit gebrek ook al veel deel in het boven gemeld
verval heeft. Laat ons derhalven eens kortelyk enige van die
Vereischtens (tot welker overweging ene Vraag, door een voorraam
Genootfchap onlangs uitgefchreven, aanleiding gaf) doorlopen,
en onderzoeken, of het geheel ongegrond is, dat hier
enig gebrek zou plaats hebben.
i. Voor eerst, dient het Genootfchap, of dienen zy, die
Prysvragen uitfehryven, zekeren trap van oezACH te hebben,
ïn den aanvang en opkomst is dit moeilyk; maar een Genootfchap
verkrygt dat gezach door het gewigt der Vragen, die
het uitfehryft, door de duidelykc voordragt en naauwkeurige
bepaling van die Vragen, en door het bekronen en gemeen maken
van gene andere Antwoorden, dan die zulks verdienen, en
door de ftriktfte onzydigheid en goede trouw in agt te nemen.
Het verkrygt en behoedt dat gezach, zo door de gezegde middelen
, als door de andere vereisehtens, welken wy voornemens
zyn, vervolgens kortelyk aan te ftippen. Derhalven
a. Moeten de uitgefchreven Vragen VAN BELANO zyn. Het
is immers ene bekende Spreuk : Niji utile est, quod facimus,
fiulta eft gloria, 't Is wel zo, alle waarheden zyn met clkanderen
vérbonden, en dus zyn 'er weinigen, welker betoog niet
enig riiit zoiide aanbrengen. Maar evenwel ', daar het getal der
waarheden zo uitgebreid is, en den kring \ka het menfchêiyk
begrip verre overfchreid, zo dient rhen zich tot die waarheden
vooral te bepalen, welken den meesteil invloed op 't gelukvaii
het menschdom hebben. Neemt men dlch Invloed, dat belang,
weg, dan zyn immers de oplosfingcn, ook zelfs der móèilykfté
Vragen, flegts loutere bcfpiegclingen , die ïliogclyk den uitfehryveren
en beantwoordcrèn enigen lof zullen doen verkrygén van
vernuft of fpitsvondigheid, maar geen andereu indruk nog gevolg
nalaten, dan van enkele verwondering, hocdanigen indruk 7
de moeilyke fprongen der koordedanfers niet minder verwekken.
3. Vooral dienen de Prysvragen NAAUWKEURIG gefield te worden,
't Is immers niet minder in alle takken van Wetenfchap,
dan in de Wiskunde, waarachtig,dat een' onbepaald en onnauwkeurig'
voorftcl in zynen aart onoplosbaar is". Hoe zuilen zy,
I die de Vragen zeiven niet naauwkeurig kunnen voorftellen, ui
ftaat zyn, om derzelver antwoorden tc beoordelen. Hoe zullen)
kundige lieden worden uitgelokt, om' in hét ftrydperk te treden,
indien zy de Vragen kwalyk voorgefteïd cn dus onoplosbaar
vinden; of gevaar lopen , van , na al hunnen arbeid eiï
vlyt, te zien oordelen, dat de fchryvers niet jan hét, w'aarè
oogmerk voldaan hebben; agter welk dekmantel dc uitfehryverï
dan zomwylen hunne eigene onkunde verbergen, terwyl echter
de fchuld by de uitfehryvers zeiven fchuilt, en niet by de antwoorders
, die nog Oedipi zyn, nog zich daar voor uitgevent
om buiten de woorden en natuurlyken zin van de Vraag, nog
het ander onuitgedrukt of ingewikkeld uitgedrukte oogmerk ea
doelwit der Vragers te kunnen raden. 't Is wel zo, dat dé
Vragers juist niet altyd zeiven het voorgefteïd onderwerp hebban
behandeld, en dat het dus zeer ligt kan gebeuren, dat dè
! fenryvers, by het bewerken van hun antwoord, een klaarder
inzien in het opgegeven antwoord krygen, en daar door in ftaat
gefteld worden, om iets tot meerder naauwkeurigheid aan dc
voorftelling by tc voegen, af te doen, of enigzints anders te
veranderen. Maar het is ook even daarom de pligt van uitfehry­
vers en beoordeelaars, dat zy edelmoedig genoeg zyn, om zulke
nodige, en met befcheidenheid gedane, veranderingen zich te
laten welgevallen, die zelfs goed tc keuren, en althans niet daar
door gevoelig te worden, om een anderzins verdienstelyke antwoord
daarom den prys te ontwyzen.
4. Niet minder noodzakelyk is het vereischte, dat de oplosfmg
der Vrage, ONDER HET BEREIK VAN HET MENSCHELVK VER­
STAND ZY. Wat nut hebben de onoplosfelyke Vragen? welke
uitkomst anders, dan of, dat zich niemand de Vraag aantrekt,
of vaak de vergeeffche moeite en affloving van zommigen, die
hunnen tyd en vlyt beter hadden kunnen hefteden; en dan nog
een Programma van de beoordelers, dat zy, of geen Verhandelingen
ontvangen hebben, of genen, welken zy den Ecrprys
kunnen toewyzen. By ware Wysgeren en kenners der natuur-
Iyk'e, Godgeleerdheid zyn deze waarheden buiten alle bedenking,
a. Dat God alwetend is, en b. dat dc menfehen vrywerkends
wezens zyn. Zonder het eerfte verdwynt het denkbeeld van de
Godheid; zonder het tweede gaan alle denkbeelden van goeden
kwaad, van pligt en fchuld, van verantwoorrielykheid zyner
daden, van beloning en ftraffen, met een woord, van alle zedelykheid,
die zonder vryheid niet beftaanbaar is, te niet. —•
Ondèrwyl is het by die zelfde ware wysgëeren, en in de Na-?
B 2 tuur-

C 12 >
tuurlyke Godgeleerdheid kundige mannen niet minder waeragtig,
dat ene zodanig juiste, naauwkeurige en voldoende, ovcrcenbrenging
van die twee waarheden, welken niet flegts in
woorden zal beftaan , liet mcnfchelyk begrip, in den tegenwoordigen
ftand op aarde, te boven gaat. Wat nut had dan dc
Vraag, door de Bezorgers van het Stolpiaansch Legaat 1111786
opgegeven: Uit de natuur der Godheid zelve te betogen, dat
de Goddelyke Voorwetenfchap onfeilbaar is, en zulks echter
niet firyd tegens de vryheid der menfehelyke daden? Geen nut
ter waereld, en geen ander gevolg, dan dat onder de ingekomene
Antwoorden geen één konde bekroond worden , ja %elfs
geen één toefcheen dien trap van volkomenheid te bereiken,
dat anderen, daar door geholpen, enige trappen nader tot dc
eplosfing zouden kunnen vorderen ; cn daarom verdiende, of
onder enige bepalingen bekroond, of ten minftcn tot voorlichting
van anderen, met den druk gemeen gemaakt te worden:
't welk niet moeilyk was te voorzien, en de Heren uitfehryvers
naderhand ook zeiven openhartig bekend hebben in hunne
Voorrede, voor Lodewyk Henrik Jacobs TVysgerige Verhandeling,
te Leyden by Luchtmans 1790. alwaar zy dit een knoop
noemen, waar van de ingewikkelde Jlrikken, zich voor het oog
Van bepaalde wezens verbergen, en wiens eindens zeer waarfchynlyk
te zoeken zyn in die onmeetbare fchakel van oorzaken
en uitwerkzels , waar van wy flegts een zeer gering gedeelte
in dezen ondermaanfehen ftaat kunnen doorzien. Zonder dat de
Heren uitfehryveren zich daar mede kunnen behelpen, dat dit
Vraagfluk (zo als zy zeggen) zou zamenhangen met die, welke
te voren, aangaande de allervolmaaktfte natuur der Godheid ,
iehandeld waren. Want immers maken de Heren uitfehryveren
aldaar zeiven ons indachtig : Dat ''er zekere palen zyn, welke
de menfehelyke wysheid (liever begrip, kennis, verdandc-b-i* vermogen)
NIET KAN overfchreden, ZONDER, TEVENS HAARE EIGENE
ZWAKHEID' AAN DEN DAG TE LEGGEN. Niets benadeelt meer de
waarheid dan de zwakheid van betoog, welke vaak vertwyffeling
baart: en welke zamenhang kan ene onoplosfelyke Vraag
met voorgaande Vragen hebben ? En is het niet beter , al het
geen de zekere palen der menfehelyke wysheid overfchreedt,
agterwege te laten, dan daar mede zestien geleerde mannen (zo
vele Vertogen zyn op voorgem. Vraag ingekomen) te vergeefsch
te vermoeyen en af te (loven , die dien tyd' en arbeid elders
nuttiger hadden kunnen hefteden. En dit dringt zo veel te
meer, daar die onoplosbare Vraag, ook zelfs volgens de getuigenis
van de Heren uitfehryveren , geen belang heeft, en dus
tegen ons tweede vereischte aanloopt. En, (zeggen 'die Heren
zeiven, Voorrede blz.V.) in de daad, de goedheid der God/yke
Voorzienigheid, die in alles zigt baar is, 't geen tot het geluk
Van ,
t menschdom behoort, blinkt ook hier in uit, dat wy, met
veiligheid voor ons zeiven, onkundig blyven van alles , r
t geen
boven ,
vergoed word, door de nieuwe aarwinst van de vier Verhandelingen
, waar van 'er geen ene is, (zeggen de Heren Bezorgeren
van 't Stolpiaansch Legaat) die in hare foort hare verdiensten
met heeft, namenlyk door dc Verhandelingen van de Hrn.
L. H. Jacob , D. Fr. Haaf, B. Fardon en L. G. Bekerm
behoeven wy met te bcflisfen. Genoeg is het, dat niet allé
Geleerden dit toeftemmen. Althans de Schryvers van de
Mouthly Revier; ontzeggen den prys aan den Heer Jacob, en
wyzen dien dan nog veel eer aan den Heer Haujf toe ; en hoedanig
de Schryvers van den Recenfent over alle die vier Verhandelingen
denken, hebben zy in hun laatfte ftuk N. XI. niet
onduidelyk voorgedragen. Wat hier van zy, het Stolpiaansch
Legaat is ook nu onlangs wederom ongelukkig genoeg geweest,
om in de plaats van 16, (zo als op de voorgaande Vraag) nu
maar 6 Antwoorden, en geen één te ontvangen, die bekroond
konde worden ; zie Alg. Konst- en hetter-Bode, No. 186. blz.
186". Dit bevestigt het voorgedragene in 't begin van deze
Aanmerkingen, en wy zouden niet vreemd zyn van het gevoelen
, dat het een of ander gebrek aan de vereischtens, die wy
thans overwegen, daar van de oorzaak is.
(Het Virvolg in onze eerstkomende,,)
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
DUITSCHLAND. J. G. Rofenmulleri emendationes &
fupplementa ad Scholia in N. T. Tom. III. 142 p. IV. & V.
j66. v. 8vo. Nurnburg 1791. Met veel naauwkeurigheid,
heelt de kundige Verzamelaar, cue zien, m zyne Scholia zeiven,
van de Schriften der Uitleggers van vorige dagen, zo als
b. v. van den beroemden Wetjlein, bediend heeft, thans van
de nieuwer Schriften gemaakt; als waaruit het voornaamfte getrokken
is: zoodat men, daardoor, veele, en vooral de nieuwfte
Duitfche Schriften, kan misfen. Hier endaar, echter, had
de Hr. Rofenmuller eene beter verklaring kunnen mededelen.
/I. L. Z.
Mrifs einer Reife nach den Flegreifchen Gefilden, dem JEtna,
und den deolifchen InfeHn. Urn jahr 1788 unternommen
von Hrn. Spallanzam. Straatsburg J791. 29 f. 8vo. Ene
aankondiging van ccn groot Werk, dat de beroemde Natuurkenner
voornemens is in 't licht te geven , en waarin de naauwkeurigfte,
tot nog toe onbekende, berichten wegens den Vesfuvius,
den JEtna enz. zullen voorkomen, welken laatften,
althans, de Schryver, by een allergunftigst weder, het geen
t begrip van flervelingen geplaatst is, terwyl daar flechts en zeer zelden gebeurt, heeft waargenomen. Ook zullen
tegen de kennis van alles, zonder V welk 's menfehen leven zyne waarnemingen, wegens den grooten berg della Castagna,
elendig zou zyn . veel gemakkelyker verkregen wordt, en onder die 4 mylen in den omtrent heeft, en ook anderevuurfpuwen-
het bereik is van een ieder, die zich zeiven en zyne pligteu
de
wil
eilanden, zo als Vulca.no Stromboli enz. zeergewigtig zyn:
kennen. Ene fchone les, in de daad, voor de uitfehryvers van
waarom dat werk, gewis, de aandacht van alle liefhebbers der
Prysvragen, en die al het geen wy omtrend dit vierde vereisch­
natuurlyke historie verdienen zal. L. Z.
te hebben voorgedragen, volkomen bevestigt. Of nu het hier
Vindicice originis gf auStoritatis divince punBorum vocalïum
door ontdaan verlies van twee jaren, welken zonder enigen j
& accentuum in iibris facris V. T. auétore yl. B. Spitznero.
«anwas der Siolpiaanfche[Verzameling zyn voorby gegaan, nu
Lipf. 1761. 368 p. gr. 8vo. Hoe zeer de gronden des Schryvers,
ter ftaavinge van het overoud gevoelen, wegens de Godly-

C 13 5
lyke herkomst der Vokaalftippen, niet fterker zyn, dan tevoren
reeds zyn opgegeven, kan echter dit ftuk veel bydragen,
om de waare oudheid dier vokaalftippen te beoordeelen.
'Zoïlt'arif fur die National Zollhaufer in Frankreich, Stratsb.
1701 8vo 15 bog. Ëne gewigtige bydrage tot juiste beoordeeline
d r tegenwoordige Franfehe Conftitutie, ten aanzien
van Koophandel cn Manufacturen , waaruit liet vcrfchil derzelve
met de voorgaande zeer duidelyk is optcmaaken. G. A,
Verfuch ueber die urfpruhglithen grundlagen des menschh-
'ehen Denkers, und der davov dbhdnglgen Schranken unferer
Erkentnifs, von Fr. Gottl. Bom. Leip'f. 1791- 6
72. f- 8vo.
Ene zeer juiste opgave van het, thans zo veel gerucht maakend,
ftelfel van den beroemden Kant, door den Heer Bom,
in he't vak der Wysgecrte reeds vermaard, opgehelderd, aangedrongen,
en tegen de voornaamfte tegenwerpingen, byzonderlyk
van den Heer Brastberger, verdedigd; verdienende dit ftuk
by verr' den voorrang boven alles : wat tot hiertoe over het
genoemde ftelfel is uitgegeven. G. A.
Lehren und Meyningen der Sokratiker ueber Unfterblichkeit.
von W. G. Fennemann. Jena 1791. 59 2
- f
- 8 v 0
- 0 v e r h e t
Gefchichte unsrer zeiten. Aus dem Latelnifchen des Baron
t h
Schulz von Afcherode. Koningsb. 1791- ft- -
geheel genomen, ene zeer aanmerklyke bydrage tot de gefchiedenis
der wysgecrte, waarby de gevoelens van Socrates tnPlato
nopens dit gewigtig ftuk naauwkeuriglyk worden opgegeven.
G. A.
Erklarende Anmerkungen zum Bomer, von J. B. J. Koppen,
Vter th. Hann. 1792. 311 f. 8vo. Ook in dit deel heerscht
dezelfde uitlegkundige, en oordeelkundige geest, die, in _ de
voorgaande Stukken, reeds zo veel goedkeuringen bewondering
verdiende. Een groot verlies voor de geleerde waereld is het
gemis van het vervolg , door den dood van dezen jongen
Schryver, die misrehien , zyne jonglingfchap van 24 ïaaren 111
aanmerking genomen, met recht kon gezegd worden, in geleerdheid,
oordeelkunde, en vlyt, zyns gelyke niet te hebben.
Lexicon univerfalrei nummari* veterum, pracipue Gracorum
&Romanorum, cum obfervationibus antiquariis &c. & pasfim
cum explicatione monogrammatum. Edidit J. C. Rafche. Llpf.
1791. T. Vf; p. I. ft-Frh. 2 Alp. 5 B. 8vo. Naarmaate dit
werk ten einde fpoedt, moet men getuigen , dat deszelfs waarde
meer en meer toeneemt: zeer naauwkeurig is vooral de
opgave van het geen Tiberius, Titus znTrajaanhztxtit. G.A.
Memoires pour fervir a la juftification de feu S. S. Ie General
d'Altonte a PBiftoire Secrète de la revolution belgique.
(Berl. 1791.) Tom. I. 396. P- T. II. 30°- P- Ene verzameling
van Stakkeu, zeer gefchikt, om over de onlusten
in de Oostenrykfche Nederlanden etn merklyk licht te verfpreiden.
In deze ide uitgave zyn de fouten enz. der vorige
uitgave in 4to verbeterd. G. A.
Ai6cv

L A N D - EN Z E E - K A A R T E N .
ATLANTE MARITIMO 'del Regno di Napali de/Ignato,
pet- ordme del Re, da Gio ANTONIO RIZZI ZANNONI,
Geografo Regio, dell' vicadem. ds Goett. Padua &c.
« Scandagltato daJalvatore lrama,Piloto di Vascelh
1785—1791- 17 bladen in gr. Atlas Formaat.
Schoon dit voortreffelyk Werk van den beroemden
•Zannont, zedert den jare 1785 reeds begon bekend te
worden, is het echter thans nog niet voleindigd, maar
word nog fteeds agtervolgd. NatuurJyker wyze, word
deze Atlas langs hoe groter van befiek. De eerfte Meridiaan
loopt door het noordelykfte gedeelte van het Kasteel
St. Elmo in Napels, en word hier tot 37' 30"
lengte oostelyk van den Paryfer xMeridiaan opgegeven; dé
breedte van het Kasteel St. Elmo 40 0
, 50', 12". Defchaal
der Kaarten is zo groot, dat 1 minut, die 7000 Napelfche
Palmen bedraagt, hier op de zich gelyk blyvende
lengte van 6j Paryfche lynen duodecimaal maat uitkomt.
Met deze zo grote mate bevatten de zeventien voor handen
zynde bladen nog niet alle de kusten van dit Konmgryk.
De Atlas begint met de Eilanden Palmurala,
£onza, la Gabra, Zannone en Botte, en op de eerfte
Kaart laat zich, behalven dezen, benevens de Vignetten
van den besten fmaak, alleen Gaeta van het vaste land"
aen. De gehele kust van het Pontinisch Moeras, inzonderheid
van Terracene by het begin van den Napolitaaniclien
Staat, tot Patria toe, alwaar Gaeta nog eens voortornt,
vertoond zich op het tweede blad. De derde is
een der allergcwigtigften, waar in namelyk dc gaiirfchc \
dolf van Napels is: zy begint met een fraaye afbeelding
van het Eiland Ifchta, waar op Procida^-C. Mizene en
de ganfche kom van Napels volgen De Stad zelve is
zeer duidelyk, dan de Vefuvius en alle de Bergen zyn
Zo meesterlyk afgebeeld, dat men de lage en hogere heuveltjes
fraay voor zich ziet. Zo is het ook aan den bergxgtigen
landtong, die met den uithoek Campanella eindigt
, en by Caprt heen loopt. De Recenfent bezit ene
grote en uitmuntende Verzameling van enige duizenden,
•20 oude als nieuwe Kaarten, nogthans durft hy geen ene
derzelven gelyk ftellen by dezen Atlas, zo in tekening als
plaat. Een enkele Kaart hier van byzonder door te° lopen
zou tc omllagtig wezen, hoe veel te meer dan alle
•de overigen. Deze zeventien gaan alleen, van de gemelde
Grenzen, om alle de Kusten van geheel Calabrien
heen, en fteigen 111 de Adriatifche Zee weder op to* daar
toe, wcrwaards de laatfte Kaart tot Terre de Leonardo
•in. Terra dt Lecce, onder 15°, 34' ] e n g t e > e n Q O ,
breedte weder opwaards heen loopt.
'Er ontbraken nog aan de kusten van het vaste land van
mapels die van een gedeelte des Iands Otranto Bart
Apptdien, Kaap Gurgano, Capitanata, en de beide"
jlbrusfen-
Vergelykt men deze Atlas met de vorige beste Kaarten
?&n den Hr. Rhzi Zannoni, (Paryf. druk 1769. 4,bladz.
n,,X d Z c k e r , y k f r a a e r
l? y
fc, dan alle on*#
nieuwe tot die volkomenheid te brengen.) D k b
, v V«n de Provincie Lecce, by de Adriadfche £ e dto
op de oude Kaart, tegen den gang der natuur, geheel
Mak henen hepen, vertonen zich hier niets daar na zwemende,
even zo ook meer, ja enige kleine zyn geheel
veidwenen De door den Hr. Trama opgegeven dtp
ren op de Kaarten zyn ellen, ieder van 5voaenParySe
maan Jammer ,s het, dat men de afivyking der ConW
naald, zo verre immers die bekend is, hier niet by S
Met groot verlangen zien wy de voltooying vandfnneet
tcrlyk werk te gemoete, en zullen in ons volgend S*
wel gelegenheid vinden, om van deze voor de AardS!
kunde, zo gewigtige onderneming diens vermaarde fciirvi
C h t t C g e V e n
' ' ^ l
SiïS) è b e i
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
L O N D E N .
"ontL
Thar.s 2 y n do Zeegeziehton v a„ CumberJanc? en Westmoreland,
naar de tekening van Farriwrton, geheel voltooid,
en worden by elkandcren voor 4 Liv en 11 fch
verkogt. De gantfche Verzameling beftaat uit 20 Platen*
met de bygevoegde befchryvingen in het Fransen en En*
* E R L Y N.
Alhier fes thans ene Intekening opengefteld, tot 3 r Maart
1792. op een ongemeen wel gelykend Portrait van Zyne
Majesteit den thans regerenden Koning, 't geen op last
der kurateuren van de Akademie der Kunsten, door den
Keurpalrzifchen Hofgraveur Sinzenich, naar een Schilder?
van Schröder, in 't koper gebragt wordt; en dat, uitterlyk
met Mey aanftaandc, zal in 't ligt komen: zynde 12
duim hoog en 10 duim breed. De Intekeningsprys is' 3
Rhtl. courant en gekoleurd 1 Fredrik d'or.
c A s s E h.
De heroemde Hof-Graveerder G. W. Tfeife, alhier i
heeft een uitmuntende afbeelding van een zittende Apollo,
naar Jp. H. Tischbein, in groot folio,, in zyn bekenden
fmaak geleverd, en aan den Landgraaf van Hesfen toege^
wyd.
Ook

Ook zyn Wer Wee fraaye Portraitten verfchencn, name!
vk dat van den Landgraaf van Hesfen, naar IV. Battner,
en van den DiQhter Gleim, naar Tnchbem ; in
Quarto formaat. Man roemt in beiden de treffende gelykenis.
SCHILDERYEN EN BEELDHOUSTUKKENY
L O N D E N .
Men heeft hier voor 4=0 Guinjes te koop geprefenteerd,
«et uitmuntend Schildery van Annibal Caracoo, verbee -
dende Cupido cn Ciytea; bekend door de.hcerlykc Flaat
van Bartolozzi, naar het zelve gegraveerd.
In een onzér Kunstverzamelingen bevind zig thans een
tafereel, dat in velerley opzichten een byzondere opmerking
verdient. Het is in fresco gcfchilderd, eerst onlangs
ontdekt, en fchynt tot een huis in Pompeji behoort te
hebben, naar dien de kleuren zeer levendig zyn,en, met
fchoon water afgewasfehen, een glans van Jaspis verlcrygen;
een eigenfehap, die meestal by de Schilderyen van
Pompeji plaats heeft. Het verbeeld Paris Oordeel. Ue
Godinnen zyn geheel naakt, en duidelyk gekaraktenfeerd.
Venus en de jonge Cupido fchynen zeer vergenoegd, Juno
yverzuchtig, en Pallas zich met verachting omkerende, als
bezit* met verhevener voorwerpen. Men belluit uit den
g=«rff.h*.n Ovl. dat het ftuk ten minftcn zestien honderd
jaren oud moet wezen.
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N ,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, £tlsmede de HUISHOUDKUN­
D E , HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
E E T R E K K E L Y K . -
STOCKHOLM, 17 Decemb. De Haring - Visfery, die eerst
zedert 1740 ter deeg aan den gang geraakte, is dermate
toegenomen, dat 'er in 1787 reeds 386389 Tonnen Haring
gezouten zyn. Van niet minder belang is het Traankoken
van tyd tot tyd geworden: zynde al mede zo zeer toegenomen
, dat men in 1787 reeds 44000 Vaten Haringtraan
gekookt heeft, terwyl 'er in 1773 nog maar 900 Vaten
gekookt wierden.
Gedurende het laatstverlopen jaar 1791. zyn in Texel,
tonen gekomen 1719 Schepen, waar onder 48, door tegenwind
of befchadigd, uit Zee te rug: en in 't Vhe
876 Schepen, waar onder 2& door tegenwind of befchaéigd
uit Zee.
LYST der ZUIKER-PLANTAGIBN , op St. Domingo, in
den laatften opftand der Negers, afgebrand, met
het beloop van den Zuiker, die bydezelven, jaarlyks,
geteeld wierd.
Plantagien. Ponden Zuiker.
Te Port Margot 8 1,600,000
Limbe . 23 . . 5,500,000
L'Acul .19 • • • 4,600,000 -
Plainedu Nord 23 , . . 4,700,000
Petite Anfe 29 6,000,000
Qüartier Morin 33 • • • 10,400,000
Limonade 30 7,200,000
zamen 165 40,000,000
Uti VAN «.osiiw BEKCiui , gemeen gemitMK*
door DONALD MONRO.
Men bladerd de Rozen af in *en houten nap, dien men
met fchoon water gevuld neeit, en zet ze, geaurenae
enige dagen, in de zonnefchyn.- Het olyagtig gedeelte
fchcid zig, langs dien weg, af, en dryft op het water. —
Men haald 'er deze Oly zagtkens uit, met fyn Katoen,'t
geen men uitdrukt in kleine flesjes, die men lugtdigt fluit-:
en zie daar het gehele geheim der bereiding van deze Oly,
die csi duur verkogt word in Europa.
P R Y S D E R G R A N E N .
TARW\ Het Last.
Ggld.
Poolfe bonte en witte 155 a175
Dito rode . . 1503170
Warder, Heugfe en Elb. 1503170
Koningsberger . . i45ai

W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt g 36,7,9
2 maand, 92I dito op 2 m. . Q 36,5,7
Bilboa $ 93I Hamb. zigt . ft. 34!
C a d l ) c
• . % 911 dito 2 m. . ft. 341
Sevüien
Lislabon
. .
. .
% 92I
^ 5o
Altona.zigt ft. 3 4|
dito 2 in. . ft. 34
Venetien . £ p 2 Breslau,6 w. dat. ft. 44*
G
. e
a • • % 84 Wenen, 6w.dat. ft. 345
Livorno . . . % 92 Antwerpen pCt. 4Ïverl.
Parys, 2 m. . . $351 Gent . . pCt. 4j verl.
dito zigt . . ^ 36 Brusfel . pCt. 4|verl.
Bourdeaux, 2in. . ^35 Zeeland . pCt. aïverl.
dito, ra . . ^ 3,53 Rotterdam pCt. |
Baren Goud, per Casfa ƒ 355.
dito, per banco
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 7
Oude dito . . f 5, 6
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5
Lunenb. dito . . f 9, 5
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4
Guinies . . . ƒ11,15
Souvereine . . ƒ15a 12
S P E C I E - C O U R S .
AMSTERDAM, den 9 ]anuaryi792,
pCt. 6 a

i7 92. No. 186.
A L G E M E N E
KONST- EN LETTER-BODE,
fr 0 Ö R M E E R - È N M 1 N - G E O Ê F F E N D E N .
i E R I G T E N.
ƒ t A & ï E itf
Vry dag den 20. January.
0e Üitdelvingen, waar mede men zich, zints een
geruimen tyd , onder de Puinhopen der aloude
Stad Siaücuia, op last van den Koning van ;
Napels, bezig hield,zyn naarwensch gedaagd.
Men heeft een goed aantal dus genaamde Etrusfifche (dog
éigentlyk Griekfehe) Vaten uit de Graffteden gedolven,
öie van ene verwonderlyke fraaiheid zyn. Onder dezen
js 'cr een m de gedaante van een gevleugeld Paard, die j
afllerfchoonst is. Nog heeft men ene zegenpralende V~mus |
gevonden, Waar aan niets dan flegts een ftuk van dén enen
arm ontbreekt : voor welks herftcl men in Napels gene
Konsteoaars fceyht te hebben kunnen vinden • weshalvcn het
ftuk, zo als liet gevonden is, naar het Koninglyk Muteum
isgebragt. Men'gaat nog geftadig met het graven voort;
en heeft denzelven arbeid begonnen by het aloud Tekza,
stwaar men zioh vléid gene mindere fchatten der oudheid
ie zullen ontdekken.
ft É D E R L J N D E N
VLISSINGKW Door den Ed. Achtbaren Raad dezer
Stad, IS tot Ledior Hiflo-iarum et Lingua Graeci
jjaageft'cld': dc Heer HENRICUS VAN KOYËNT, Rettor der
TiU. DEEL.
LdtyWchè Scholè, en Secretaris ïffl het ZeeUwèch Óe^
hootfehap der Wetenfchappen, alhier.
NB, Het berieht, io onze vorige No. 182. aangaande hét reciteren
van twee Nederduitfche Dichtftukkeö, alhier, door twee
joïigcitr.gen , is enigerïhate kwalyk begrepen , en. ingevolge dit
misverfta'nd, in zo verre gebrekkig overgenomen, dat dit reciteren
geen plaats gehad heeft, by derzelver Promotie van de
Latynfche tot hoger Scholen, zo als men uit dit verhaal zou
moeten opmaken: maar dat zulks,na dezebevordefing,waar van
de een in Afiril, en de ander in Oftober, voorviel, cn ter welker
gelegenheid, naar gewoonte, door beiden Latynfche Redevoeringen
gehouden wierden, fn' 't vervolg én enkel uit
liefhebbery gefchiedde.
HAERLEM, den 18 January. Laatstleden Zaturdag
toonde Dr. van' Marum, aan het gewoon Gezelfchap ,
by Teylers Fundatie, de ongemeen fraaye en prachtige
Aardglobe, kortlings door deze Stichting uit Londen ontvangen
, en verklaarde, dén aanwezenden, de byzondere
inrigting en het gebruik van dit Werktuig. Dezelve is
vair ene geheel nieuwe en verbeterde zamenftelling , volgens
een modél, 't geen de Doftor, in den Zomer des
jaars 1790/ te Londen zynde, by den Heer Adams zag,
lén is de eerfte, welke, door dezen Konstenaar, op die
wyzc, is vervaardigd. In dit Konstftuk is het gebruik Van
de gewone Aardglobe met dat van hetTellurium verénigd,
en het zelve kan dus als een tweevouwdig Werktuig befchóuvVd
#ordeh. Deze Aardglobe heeft het voordeel boven
de tot nog in gebruik zynde, dat de As, die hier,
overeehkoinfiig de natuur, zyn ware fchuülfche helling
C heeft,

heeft, • onbewecglyk blyft, en de Horifont daar en tegen
beweegbaar is: daarjuist het tegenoverftaande by de gewone
Globes plaats heeft: waar door niet alleen de bewerking
veel gcmakkelyker is, maar ook alle aanwyzingen,
waar toe de Aardglobe kan dienen, zich zeer veel
duidelyker laten vertonen en verklaren. Wy hopen eerlang
ons in ftaat gefteld te vinden, om onzen Lezeren
ene. nadere en. vollediger befchryving van dit Konsttilg
mede te delen, na dat de Hr. van Marum, gelyk hy gezegd
heeft van voornemen te zyn, in ene volgende byeerikomst,
de verdere gebruiken en voordelen van het zelve,
ter oplosiing van meer andere voorftellen, boven die,
waar op hy, tydshalvcn, voor eerst konde ftil ftaan, zal
hebben verklaard en aangewezen.
By het Twede Collegie van TEYLERS FUNDATIE , alhier, is,
met goedvinden der Heeren Directeuren beflotcn, ingevolge der
referve daar omtrent geannonceerd, in dezer Stad»-Courant
van 6 Novemb. 1788. (Zie ook Alg. K. en L. Bode D. 1.
bladz. 156) in de Schilder en Tekenkunde, voor dit jaar, nogmaals
ter beantwoording voorteftcllen de volgende vraag :
„ Zou 'er mogelykheid zyn, van, met enige zekerheid,
M na te gaan, hoedanig de Schilderkunst der ouden, ten
„ aanzien van 't werktuiglyke, geweest zy? van welke Vcrw-
„ ftoffen zy zig bediend, en hoe zy die op hunne taferelen
„ gebezigd hebben? welke veranderingen en verbeteringen
„ zyn daar in door de lateren, die men Modernen heet,
„ van de vroegfte tyden, tot heden toe, uitgevonden en ge-
„ bruikt ? En wat is 'er thans voornamelyk te zeggen, ter
„ verklarbig of ook ter verbetering, indien dit mogelvk is,
„ van de tegenwoordig in gebruik, zynde Teken - en Schildertywyze,
de ftoffen ', waarmede , en waarop, getekend en ge-
„ fchilderd word, betreffende ?
De antwoorden moeten op de gewone wyze, t zy in de
Nederduitfche, Latynfche of Franfche Taal, leesbaar gefchrevcn,
toegezonden worden aan Teylers Fondatie - Huis te Haarlem,
uiterlyk voor of op 1 April 1793. De prys van 't best gekeurd
antwoord is een gouden Gedenkpenning, op den fteinpel
der Fondatie, van 400 Guldens innerlykc waarde.
OVER HET ZONDERLING VERMOCEN , OM STROKEND
WATER, nevens onderfcheidene foorten van
METALEN , onder den grond te ontdekken.
In twee eigenhandige Brieven van den Floogleeraar
SPALLANZANÏ, . aan den. Abt Fortis.
C Overgenomen uit de Geograf. en Statist. Annalen
van Zimmerman.)
f< Vervolg van Bladz.. 10.
f T W E D E B R I E F . .
Zeer waarde Vriend!
Pavia, 13 July 1791.
Ik had niet gedagt, dat ik UE. andermaal, wegens
( 18 5
den Hr. Thouvenel en Penèe fcHryven zou, daar zy,
gelyk ik UE. gemeld heb, vertrokken waren, zonder my
enige, hope op hunne ten*; komfta alhier over te laten.
Intusffehen vvierd ik deugden dezer,'s avonds ton 7 uur,,
door Penêe verrascht, met een eigenhandigen brief van den
Ur. Thouvenel, die my op ene zeer verph'gtende wyze
fchrecf, dat hy my dezen zynen jongen knaap , voor tvveë
gehele dagen,, ten mynan genoegen overzond, mids hy
hem, den 9 dezer,'s avonds inAfexandriën weder te rug.
kreeg, waar hy hem dan in perfoon hoopte te vinden.
Gy kunt zeer ligtelyk denken, dat ik my van ene zoonverwagte
gelegenheid, zo veel raogelyk, ."bediende; en
om aan de proeven, hoedanig derzelver uftkomften ook
wezen mogten, meer gewigts by te zetten, verzocht 'ik
enige myner Geleerde Amptgenoten daar by te willen zyn,
als de Hrn. Carminate, Malacarne en Cremani. Met
ene gehele naamlyst der overige voorname Mannen, die
zich hier by ook lieten vinden, wil ik UE. niet lastig
vallen.
Ik heb U rgeds gezegd, dat Penêe zo onbefchroomd
als juist enige onderaardfche kanalen dezer Stad aanwees,
waar van men uitterlyk geen het minst geruisch horen,
nog enig ander merkteken altoos befpeuren, kon. 'Er zyn
alhier nog verfcheiden foortgelyke, en even zo verborgen,
kanalen meer.
De eerfte Proeven wierden,dén 7den dezer maand, in
het groot Hospitaal genomen: hier wees Penêe zeer juist
twee onderfcheiden onderaardfche kanalen aan. De twede
Proef namen wy op het Univerfiteits hof, cri wel in ene
dier benedenkamer;,, waar in enige waterleidingen onder
doorliepen. Dezen kon Penêe niet ontdekken, intusfehen
kan men ten zynen voordele th dezen aanmerken, dat'er
misfehien, wegens dc fterke hitte en droogte van dit Saifoen
, toen weinig waters in Was, want' het maakte geen
den minften indruk op hem. Om zeker te wezen, in hoe
verre deze reden duchtig ware of niet, brachten wy hem
~op twee andere plaatfen, waar de kanalen vol -waren, na j
melyk by 't Weeshuis, en in den Tuin der Heren van
Botta. Hier vond hy niet alleen het water , maar ook
zeer naauwkeurig deszelfs ftrekking. By deze nieuwe waterproeve
kreeg Pénêe, boven 't kanaal ftaande, fttiiptrekkingen;
zyn pols floeg koortzig; zyn oogappels puilden
fterk uit, en elk takje, dat men hem gaf, wond zich,
mits dun genoeg en buigzaam, om zyne vingers.
Wegens het water had hy onze begeerte voldaan , 'er
bleef dus nog over, enige proeven op grote onderaardfche
Metaalklompen te nemen. Dan eer ik U den uitflag
daar van melde, moet ik hier in eerst nog een gedeelte
des briefs van den Hr. Thouvenel overfchryven.
„Gy kunt met myn mineraal aanwyzend Inftrument
„(.Penêe) de proeven op het onder den grond lopend
„water herhalen, en ook enige op onderaardfche Metaal-
„ klompen nemen. Ondertusfchen kunnen de laatfte , we.-
„gens de geringe elektrifche werking op kleine hoeveel-
»he-f

f 19 5
-.heden, in vergelyking met die in de Mynen, zeer be-
«drieglyk zyn. Ik heb geen tyd om UE. alle de oorza-
„ken der bedrieglykheid te verklaren, die uit de onzekerheid
der aandoening, als dezelve flegts flaauw is , ont-
„ftaan, of uit de geftadige veranderingen des elektrifchen
-dampkrings van alle onderaardfche Metalen, die fteeds
"aan die van den algemenen dampkring onderworpen zyn,
« naar mate deze meer of min. tot het elektneke geneigd
"is. Het is my tegenwoordig genoeg als gy de proeven
„maar ziet, welk gevolg zy ook hebben mogen. Ik heb
„niet gefchroomd dezelven te vermenigvuldigen in t by-
Zzvn van verfcheiden lieden, die de waarheid beminnen.,
"zoeken en aannemen. Dczelve is, waarde Vriend! m het
"tegenwoordig geval, uwer waardig, en het zou my myn
.«ranfehen leeftyd door berouwen, als ik my van deze
"gelegenheid niet bediend had, om ze U bekend te ma-
"ken. Ik heb juist niet veel ftof om my te verheugen,
Z over de gunstige opvatting dezer proeven by de Oe-
"leerden, aan welken ik ze poogde te tonen. Derhalven
verlange ik gene getuigenis van dit factum, maar zoek
^flegts de toepasfmgen daar van op te heideren, enwenfche
dezelven te verbreiden. .
Indien 'er gelegenheid is om enige proeven op inden
grond begraven Metaalklompen te doen, dan verzoek ik
„dat men ten minften 500 k 600 pond lood, koper, ot
vzer, daar toe neme, en wanneer dan die hoeveelheid,
T met betrekking tot de elektrieke gefteldheid van den dampkring,
toereikende is, dan zal men twee tegen elkander
"firvdpnde beweo-ingen in het Rokje befpeuren; van bin-
; S m buSwS by het yzer, even als by de proe-
V
ven op 't water.
Daar en boven wenfche ik dat de proeven zo nauwk"uri"
en juist genomen worden, als maar enigzins mofcelvkV,
al ware het niet zo zeer om des aanfehouwers
"wille, dan wel voor de afwezenden Een goede
proef, zegt Frank/in , is zo goed als duizend; en de
"croedkeuring van zommige mannen, zo als gy zyt.waar-
" de Vriend! doet meer af dan van vele anderen.
" Thans keere ik tot myn verhaal weder. Wy verboreen
alleen enige Hukken of klompen yzer onder de aarde,
om dat wy zo veel lood of koper niet konden bekomen,
als wv volgens voorfchrift van den Hr. Thouvenel nodig
hadden Ik liet, zonder dat Penèe hier van iets kon te
weten komen, in den Tuin van Leano, 4 yzeren Aanbeelden,
meer dan 1000 Italiaanfche ponden wegende,
-op elkander gelegd, een voet diep in den grond begra-
•uen Tot dit werk gebruikte ik drie bedienden van de
Univerfiteit , welke op het ftrengst geboden werd, hier van
-aan niemand iets te laten blyken. Deze Tuin is in deszelfs
omtrek ruim 2^0 voeten groot. Hy is met Puinhopen,
hier en daar bedekt •, niet onnatuurlyk derhalven dat men
onder den een of anderen de yzerklomp verborgen had.
Dadelvk kwam ook Penêe, wien men om half 11 'smorgens
co den bcfiemden Sften dag, in tegenwoordigheid
van zeer vele aanfehouwers, tusfehen verfcheidene Puinhopen
doorleidde: hy liep ze allen zeer langzaam over,
zonder enig het minfte teken te geven , dat hy iets ontdekt
had. In een hoek van den Tuin lag een hoop kalk,
die de Metzelaars, als zy werkten, gebruikten, en hier
naast lag het yzer begraven, zonder dat men van buiten
befpeurèn konde, dat hier de grond omgefpit, of iets 'cr
van weggebragt was. De gantfche oppervlakte hier om
ilreeks was geheel met zand bedekt. Penêe, de Puinhopen
doorgegaan zynde, kwam by de kalk: hier liep hy
over de yzermasfa heen, zonder daar by (land te houden
: maar, na enige weinige fchreden gedaan te hebben ,
keerde hy weder te rug, ging andermaal heen, en kwant
wederom. Daar op verwyderde hy zich een weinig, en
ging op een klein muurtje zitten, als wilde hy wat rusten.
Tot op dit ogenblik fcheen hy in diepe gepeinzen
geweest tc zyn, maar nu wierd zyn gezicht geheel helder.
Enige aanfehouwers vraagden: wat hy van de verborgen
Metaal-masfa dacht? waar op hy antwoordde, dat hy zich
vleide dezelve ontdekt te hebben. Kort hier op keerde?
hy na die plaats te rug, Hond ftil, en zeide ronduit, dat
onder zyne voeten een masfa of yzerklomp verborgen was.
Hy kreeg ftuiptrekkingen, het Hokje of takje kronkelde
zich om zyne vingers, en men zag dezelfde toevallen in
hem, als wy by de ontdekking van het onderaardse*: water
befpeurd hadden. Terftond werd de door Penèe bepaalde
plaats opgegraven, eu men vond de Aanbeelden
aldaar een voet diep in den grond. De nu eens voldane
mVn-u.'sïï,iengheid raakte op nieuw weder gaande, en dc
meeste^omftanders wenschte dezen proef nog eens te mogen
zien. Hier toe bewilligde Penêe zeer geredelyk.en
bood zich tevens aan om enige andere Heren, die te laat
gekomen waren , hier in ook genoegen te geven.
Men vond goed die zelfde Aanbeelden, mits van plaats
veranderende, hier toe te gebruiken, en de proefneming
werd tot na den middag uitgefteld. By de eerfte toebereidzels
kon ik niet tegenwoordig zyn, en droeg dus dezen
post op aan Pater Carcano, eenen Augustiner, een
nog jong maar zeer bekwaam Natuurkundigen, die zich.
door verfcheiden Werken in de Geleerde waereld reeds
i bekend gemaakt had. Ik beval hem,gelyk natuurlykwas,
de dicpfte geheimhouding aan- Hy had flegts de drie
knegts, wr.ar van men zich in de vorige proef bediend
hadt hier toe te gebruiken, op dat niemand 'er agter komen
zou, waar men dc Aanbeelden verborgen had. Pater
Carcano had eerst daar toe het Erf agter het Augustiner
Klooster voorgeflagen, maar, aangezien enige Vengfters
daar op het uitzicht hadden, verkoos hy den afgezonderden
Tuin dier orde, welke ook in de Stad ligt. Hier begroef
men het yzer met gefloten Deuren , en dc aanfehouwers
werden tegen 6 uur aldaar verzocht. Het gerucht wegens
deze proef, de gantfche Stad door verfpreid geworden ,
lokte zo veel volks denvaards, dat men genoodzaakt was
een wagt voor de deur tc plaatfen, om het gemeen af tc
k e
C a
"

keven. Onder da aanfehouwers, bevondeu ziek vele aanzienlyke
porfonen, zo Heren als Dames.
„ In dezen Tuin was een langwerpige ftrook gronds ,
ruim ioo voet lang en 6j voet breed, dezelve was, om
zo te fpreken, overal vlak, en men kon, zo op de ene
als andere plaats, gene oneffenheid befpeureo. Toen wy
met Penèe in den Tuin gegaan waren, zeide Pater Curcuno,
dat hy flegts dit ftuk gronds eens mpest nafporen.
P.enée wandelde daar op,, volgens zyne gewoonte, zeer
langzaam , deze gehele lengte tweemalen op en af; bleef
by ene plaats ftil ftaan, verwyderde zich daar van, keerde
weder te rug, deed dat nog drie of vier malen, en befloot
dat hier iets was. Men zag weder dezelfde ontfteltenis
aan hem; het takje wond zich om zyne vingers, en
toen zeide hy ftoutmoedig weg, dat 'er yzer vlak onder
aync voeten was. Dan dit-maal trof hy het niet juist,. hy
was omtrent één voet mis. Intusfchen moet ik hier zeggen,
dat, daar de drie knegts gelast waren, de vier Aanbeelden,
even als in den Tuin van Leano, op elkander
te- leggen; een Heer, die by de voorgaande proeven reeds
gewenscht had, dat Penèe zich in zyne aanwyzing vergisfen
mogt, dezelven nu naast elkander had doen plaatfen.
Toen men dit ontdekte, beklaagde Penêe zich hier
over, cn bood aan, de proef terftond te herhalen, met
byvoeging dat hy, mits de Aanbeelden op elkander lagen,
het juiste middelpunt aanwyz-en zoude: „dewy.1 als dan
(dit waren, zyne eigen woorden) die kragt, welke aan zyn
hghaam deze trilling mededeelde, zich-verenigde, daarzy,
wanneer de Aanbeelden nevens elkander geplaatst zvn .
Zich verdeelde." Gy kunt wel begr-ypen, dat men hem
op zyn -woord vattede. Alle menfehen, zowel als Penèe,
gingen uit den Tuin. Pater Carcano floot de deur digt,
Jiet de vier Aanbeelden, in ene. andere- plaats van het
xelfde- terrain, op één gelegd, begraven, en de oppervlakte
wel zo bezorgen, dat men geen het minfte teken
van ene nieuwe omgraving of verplaatfing zien kon. Toen
wy weder binnen komen mogten, plaatften wy ons rondom
het voorzegde terrain. Penèe ging, naar" gewoonte,
het-zelve van het ene einde tot-het ander, langzaam op
en neder. Hy kwam-, te rug, ftond op twee derden der
lengte ftil, ging weg, keerde weder tc rug,bicef' eindelyk
pal ftaan, en zeide toen: „ hier regt midden onder
myne voeten ligt de klomp yzer."- Men delfde dezelve
op, en ieder een werd-overtuigd, dat hy juist het middelpunt
getroffen had.
{Bet Vervolg en Slot in onzevelgende.)
EENIGE AANMERKINGEN , OMTREND HET CITSCHRV-
VEN VAN PÏRXSVRACEN. (Medegedeeld.)
Vervolg va» Bladz. it..
Totale deze ovexden3dn gen. e» overwegingennopens de
vereischtens, 04e m kt voorfteüeu, uicfehry-wH e a beooïdeiïB.
van Prysvragen dienen plaats tc vinden, beeft ons byzonderly-k
ook aanleiding gegeven, die Vrage, welke TELERS Godgeleerd.
• Genootjchap in het laatst der voorlcdene maand heeft opgegeven
, 111 dezer vo.cgc : Zyp V,- goede gronden om Gode Imrtstogten
toe te Jchryven? Zo Ja, is het dan mogelyk de werking
dier hartstogten in diervoege te verklaren,, dat deze werking
geen invloed hebbe cp Gods. Gelukzaligheid? Wy hebben, namenlyk,
in den omgang cn verkering met kundige en Geléérde
mannen befpeurd, dat zommigen deze Vraag afkeurden en enigen
zelfs aanftotelyk vonden. Hoe-, zeggen zy , hartstógten ft»
God? Werking van hartstogtcn in het onveranderlyk Opperwezen?
Invloed van die werking tot vermeerdering of- verminde­
ring van het volftrekt volkomen geluk- van bet oneindig Opperwezen
3
Hoe hangMi die denkbeelden zamen ? en vernietigen dezelven
niet dadelyk alle denkbeeld van een oneindig wezen ? enz.
Wy zyn 'er verre af van alle deze zwarigheden toeteftemmen,
of de gehele Vraag aanftotelyk te vinden. In tegendeel, wr
ftellen vast, dat de Heren uitfehryvers van die Vraag een zeer
goed oogmerk gehad hebben. Immers is het onbetwistbaar, dat
111 de geweide bladeren zodanige plaatfen menigvuldig voorkomen,
m welke aan het Opperwezen liefde, barmhertigheid ,
ontferming, toorn, gramfchap, grimmigheid, berouw, enz.
worden toegefchrqven. Dit zou kunnen fqhynen veel, ligt gelegenheid
te geven, om zich van het Opperwezen, en deszelfs
hoedanigheden en eigenlchappen, menfehelyke denkbeelden te
vormen : waar toe de menfehen. doorgaans maar al te zeer geneigd
zyn, en welk ene algemene dwaling is. Dit fchynen de
Heren Beftuurdcren en Leden van TEYLERS Godgeleerd Genoot?
fchap ons toe, te hebben willen tegen gaan, e» niemand ka»
ontkennen, dat dit op zich zeiven een loffelyk oogmerk is. —
Doch, aan den anderen kant, kemt ook in- aanmerking dat
die fpreckwyzen, waar in van Gods liefde, ontferming, toorn
berouw enz. gefprokem wordt, oneigenlyk moeten worden opgevat,
en dat die in den Bybel voorkomen, om de zwakheid
van onze bevatting, welke tot het regt begrip van de Godheid
en Goddelyke eigenfehappen niet toereikende is, te gemoed te
komen, en voor het overige niets gemeens hebben met-de menfehelyke
hartstogten. Het komt ons voor, dat deze eenvoudige
oplosfing genoeg is, en dat alle nadere verklaring van de eigenfehappen.
van God ,. welken onder voorfchreven benamingen
voorkomen, even verre het menfchelyk begrip te boven gaat,
als 't geheele Goddelyke wezen voor onze enge vermogens hier
op aarde onbegrypelyk is. Wie zou een allervohnaakst, een
Goddelyk Wezen kunnen ftellen, in 't welke opvolging van
denkbeelden, en dus verandering, plaats zou hebben? En nogthans
alle hartstogten, veel meer alle werking van hartstogten,.
fluiten noodzakelyk ene opvolging, ene verandering, van beftaan
ln zich. Wie zou een Goddelyk wezen kunnen ftellen, 't welk
niet ene volftrekte gelukzaligheid zoude genieten, even zo
noodzakelyk, als zyn wezen zelve? En hoe zou dan eenige
hartstogt, of werking van hartstogt, invloed op die noodzakelyke
gelukzaligheid kunnen hebben, en die veranderen, vermeerderen
of verminderen? 't Is waar, de Bybel leert ons, dat God
de waercld gefchapen heeft, en ons eng begrip ftelt zich dat
voor, even als of God, \;an den ftaat van niet tefcheppen-, tot
den Raatvui «4 ie fcheppen, ware overgegaan, welk denkbeeld
in

21
5. Het voorgaande vierde vereisehte, de gewig-tigfte van al-
ïftsiei} ene verandering ae.» fchyncn in te fluttóa: raaar dit is
kn zynde, heeft ons het langst opgehouden; wy zullen ora-
wederom het gebrek van ons verftand, en wel ecu onoverko- .
trend de overige korter kunnen zyn. Wy menen dan , dat ten
aislyk gebrek, 't welk door geen duizenden Vragen » als de
«jfde, in de uitfehryving en beoordeling van Prysvragen: au
mmsm. kan weggenomen worden , maar aan omen onvolko­
GROOTSTE TROUW EN STRENGSTE EERL-YKHEID EN ONZYOTOHEU»
men iaat h i c r 0p aarde volftrekt noodzakelyk ts. Wy moeten
moet plaats hebben. Om het publiek van die onzydighcid vol­
over het voor ons onbevatbare. Goddelyk wezen niet dan fpaarkomen
te verzekeren r en gerust te ftellen , zyn dc middelen
•/a'am ea met nedrigheid, denken en redeneeren. Wy keuren
van verzcsrelde briefjes, en toezegging van die, by ontzegging
Jaarom de omzigtighcid van. die Wysgeren goed, die ons ver­
der Eereprys, ongeopend te verbranden, in gebruik gebragt.
maand hebben, van, in het denken cn redeneren oycr de God­
Dit moet dan ook met de ongekreuktfte trouw agterv0%dwonheid
ons veelal meer ontkennende ,dan ftcllige, denkbeelden van
den : en alle middelen ter ontdekking van de onbekroonde Scha­
Gods ekenfehappen tc vormen: b. v.. van Gods Alwetendheid,
veren, zonder hunne bewilliging, zyn voiftrakt «acejlyk e»
Almacht enz. door die grenspalen , welke die kennis , die magt,
trouwloos, en de minfte verdenking bier omtrend moet de te-
ia ons beperken , en ook alle andere bepalingen, met onze gekwaamfte
mannen te rug houden. Dewyl dan, om oaaydig Hedichten
weg te ruimen. Wy oordelen dan, dat de opgegevene
kunnen zyn, het oordeel volftrekt moet gaan over het gefchrtft,
Vraag wel ingezien zynde, ook dat gebrek heeft, dat zy on­
voor en aleer men den Schryver weet, zo is alle eor-deelv-efoplosbaar
is, en ons valt thans de plaats in van CICERO: de
line, na dat de Schryver bekend is, niet alleen onhcusch en
Nat Deur Lib. I. eap. 22. alwaar hy ons verhaalt, hoe é>;-
verdagt, maar ook trouwloos en onccrlyk,. en. loopt tegen aüe
monides, van den Syracufaanfchcn Beheerfcher Blero gevraagd
voorwaarden aan , op welke een iegelyk Schryver zich aan de
zynde, hoedanig God was, deze Wysgeer één dag van beraad
. beoordeling onderwerpt, 't Is dan volftrekt ongeoorloofd, .on­
ei* 's anderdaags twe: dagen beraad, verzogt, en vervolgens op ,
rechtvaardig en onccrlyk, om zich, na de opening van het
deze wyze fteeds oen tyd van beraad en overdenking verdubbel-
verzegeld briefje by de uitgav:, van de gelegenheid ener Voorde
en eindelyk aan den verwonderd zynde Biero zeide, dat
rede te bedienen, zich daar in een nader oordeel- over- enige
hoe langer hy daar op dagt, hoemeer hem zulk duister en on­
Verhandeling aan te matigen , cn- derzelver waardye op enigerverklaarbaar
wierd. Wy herhalen het dan, wy hebben geen dc
hande wyzc te verkleinen,, hoe negjmatig. ook anderzins dat
minfte bedenking omtrend het gepast doelwit der Vragc; het
oordeel mogte zyn : om dat, na dat dc Schryver reces bekend
zal ons ook tot geen gering genoegen ftrekken, zo 'er ant­
is-, geen oordeel meer vry. ftaat, en ten hoogften verdagt is.
woorden mogten inkomen , welken aan dat oogmerk voldoen ;
Het aondigen tegen dit vereischte menen wy „ dat ook medege­
maar wy voor ons twyffelen zeer , of. ene andere en betere opwerkt
heeft, om het gezach cn credit van zommigc uitfehrylosfing
omtrend dezelve mogelykzy, daiv die dus verre gegeven
vers van Vragen te knakken , en hun daar door van dien toeen
aangenomen is (*).
.Ws van goede Verhandelingen, die zy wel eer ondervonden,
("*) Het fchynt ons toe , uit deze gehele redenering van denAanmerker,
over de hier door hem beoordeelde Vraag van TEYLERS
te verfteken.
6. Wy oordelen eok, dat het waar belang- van het algemeen,
Godgeleerd Genootfchap , dat hy, nog de mening , nog de regte doel en dus de bevordering en verbreiding van meerder deugd en ken­
der opgeveren, in dit vraagftuk , begrepen hebbe. — Men kan tog nis, het hoofd oogmerk van alle uitfehryving,
niet wel onderftellen, dat, door de woorden Hartstogten , zulke grovere
aandoeningen, ais de dierlyke driften en derzelver bewegingen,
beoordeling en
be-
in ons menfehen, met zig brengen en veroorzaken, en als zomtyds,
doch blykbaar in enen oneigenlyken zin, in de H. Bladeren Gode gepaste en aliezins voidoende benaming in dez.en uit te denken) als
worden toegefchreven, zouden gemeend worden. Veel eer komt het
ons voor, dat hier gedoeld word op zulke aandoeningen , gewaarhet
Opperwezen van ene loutere ingebeelde Epicuristifche Godheid
onderscheiden , en die dus op deze onderftelling , van zelve , verdere
MSardingen of bewegingen , welken by alle gevoelige wezens ,- hoe. aanleiding kunnen geven, om te onderzoeken, in hoe Verre deze
aeaeel geestelvk dan ook, moeten onderfteld worden plaats te heb­ aandoeningen invloed kunnen hebben op de Goddelyke Gelukzaligban
, en die dus zelfs van het aUerho.ogfte en volmaaktfte wezen,. heid Wy errinneren ons , by deze gelegenheid, voor vele jaren ,
in ons denkbeeld , niet fchynen te kunnen afgefcheiden worden , zon­ ene korte , dóch* zeer bondige en oordeelkundige, Verhandeling, over
der het zelve tot een geheel onverfchilhg en werkeloos te maken. Gods Jloenoeazaamheid, in het Eerfte Stukje van den Denkende»
En dus zouden wy denken , dat de oplosfing dezer vrage , wel verre Kristen, (te Rotterdam by .7- F. Lindmberg, in 1783 uitgegeven,)
van boven het bereik des menfchelvken verftands te wezen, of, m der­ geleden te hebben, waar. in de verfchillende denkbeelden hier omzelver
blote ontkenning zo gereed te vinden langs den weg van entrent breder ontvouwd en getoetst worden, en welke dus enigermate
kele Schriftuurlyke Uitlegkunde, geheel en al afhangt van het on- tot opheldering zou kunnen dienen , voor zulken , die by het bovenderfcheiden
begrip, welk men zich kan vormen van den aart en de gemeld vraagftuk, en deszelfs oogfchynlykebedoeling , belang ftel-
natuur der Goddelyke Atgenoegzaamheid en Gelukzaligheid : die fen Dat ook dc uitdrukking van Hartstogten , en hare toefchry-
wel, by velen , zo niet de meesten, gelyk ook by den Aanmerving aan Gode , in enen gezonden zin, geenzins nieuw of zo ongeker
, als volftrekt noodzakelyk, en geheel onafhanglyk , zo van Godswoon is, by de Godgeleerden, om zich byzonderlyk daar aan te
eigen wil, als van alles buiten zich , begrepen word : doch die an­ floten , kan men onder anderen zien, in ene Disfertatie of Verhanderen
, als een gevolg alleen van zvne zedenlyke en natuurlyke voldeling
of true Religion, gehouden door den Eerw. THOMAS BUR.maaktheden
, en, uit dezen hoofde, flegts in zo verre als ene na­
NET,° in de Lefture van R. Boyle, vol. I. pag. 60. alwaar deze,
tuurlyke Volmaaktheid of Eigenfchap in het Opperwezen befchouover
den wil van God fprekende, den volgenden overgang maakt
•wen, als dezelve ene natuurlyke Gefchiktheid tot de hoogfte Gehik-
tos ene nitwyding in dezen: „ it will not be anusf, to ïnquire
aaligheid in zich bevat: waar door dus ja wel zekerlyk plaats ge­
„ a little, into the nature of.thefe Pasfions , and how far thy ough»
laten word, vooralle zodanige, 't zy eigenwillige , of van buiten
verwekte, aandoeningen, gewaarwordingen of Hartstogten (of hoe«
1 „.tohe ascribedtoGod," C A m t e k. v a n d e n Rcdafteur.)
©en dezelve ook zou mogen noemen, fchoon het moeilyfc zy ese*

•bekroning van Prysvragen, moetende zyn, het ook een voor-
•naani vereisehte is, ene zekere GEMAKKELYKHEID en TOEGE­
VENDHEID in de uitfehryveren, welke tot de meerdere bevordering
en verbreiding van deugd en kennis kan dienen. Wy
doelen hier op geen toegevendheid in het beoordelen, (dit ware
ten hoogften fchadelyk) maar in het laten drukken der bekroonde
Verhandelingen. Doorgaans gaat het zo, dat de Boekdelen
van zodanig Genootfchap , Maatfchappy of andere diergclyke
inftelling, tot zo groot een getal nitdeyen, dat weinigen in
ftaat zyn, zich die aan te fchaffen: dus blyven de fchoonfte
Verhandelingen aan de meeaten onbekend, en het nut, het welk
;
de uitfehryveren zich voorftclden, te leur gefteld. Het moet
dan een iegelyk Schryver vry ftaan, om, naar gelang en omftandigheden,
zyne Verhandeling ook afzonderlyk op zyn eigen
•of des Boekverkopers kosten te laten drukken en uitgeven, gelyk
ook by verfcheidene Akademiën en Letterkundige Genootfchappen
in gebruik is. En dit benadeelt niets of zeer weinig
die Genootfchappen, nadien tog zy, die de voorgaande Deelen
van hunne Werken hebben, de volgende niet wel kunnen misfen
; en zy, die nu zodanig ene enkele Verhandeling kopen ,
•om die Verhandeling alleen zich het geheel kostbaar Werk, in
vele deelen beftaande, niet zullen aanfehaffen. Dus is 'er geen
of een weinig beduidende fchadc. En in allen gevalle zo moet
geen voordeel of winst van Drukkers of Uitgevers, maar uitbreiding
van deugd en kennis, het grote doel der uitfehryving
•van Prysvragen zyn.
Wy zouden hier nog wel het nen of ander kunnen byvoegen;
maar dit zyn de voornaamfte bedenkingen, die ons thans in de
gedachten vielen, en welken wy bemerken, dat al reeds enigzins
wyder zyn uitgedeid, dan wy in den aanvang vermoed
hadden.
Ons doel zal geheel bereikt zyn, indien zy tot enige nuttigheid
mogen ftrekken, en het verval van een nuttige inftel-
Jing en gebruik, namenlyk dat van door Eerpryzen de hier en
•daar fchuilende fchranderheid tot nuttigen arbeid op te wekken ,
tnogen verhoeden.
Den 20 December 1791-
NIEUW U I T K O M E N D E BOEKEN,
AKAOEMISCHE EN ANDEKE SCHRIFTEN.
NEDERLANDEN. HET VVFDE BOEK VAN MOSES (gemeenïyk)
DEUTERONOMIUM , naar het Hebreeuwsch door YSBRAND
VAN HAMELSVELD van bl. 615—741. en bl. 309—3884 Aanm.
Amft. by M. de Bruin.
Hier mede word het eerfte deel van deze nieuwe Bybelyertaling
gefloten, waarom dit ftukje voorzien is met een algemene Tytel
benevens een Voorbericht, waarin de Heer v. H. ons meld
dat het geheel niet meer dan vier delen beflaan , en hy zich
in alles der kortheid bcvlytigen, zal. Die gulde regel is
ook weder in dit ftukje, behoudens de klaarheid cn duidelykheid,
vry naauwkeurig in acht genomen. De Vertaling is
tloeyend, vooral in het gefchiedkundige gedeelte — ten opzichte
van die ftukken, die in het oorfpronkelyke in eene meer
verheVenen en dichtkundigen fmaak opgefteld zyn, hadden wy
4e Vertaling zomtyds wat verhevener gewenscht, en vooral in
dier voege mgerigt, dat het dichtkundige terftond kon gehoor!
worden. De aanmerkingen zyn, gelyk de voorigen, beknopt
en zeer bovorderlyk tot het regt verftand der Vertaling. —
Vooraf word de rede van de benaming van dit bock, benevem
deszdfs inhoud opgegeven; 'zynde het laatfte, „ ene herhaling
„ der voorgaande wetten, van welke zommige nader bepaald ,
„ uitgebreid, naar de omftandigheden veranderd, en met nieu-
„ we fchikkingen en byvoegzelen vermeerderd, worden. —
„ Tevens behelst het enige Redevoeringen van den Godsman
„ MOSES tot Israël gehouden , benevens twee verheven Dicht-
„ ftukken , het één MOSES lied genaamd, en het ander zyn ze-
„ gen over de Israelitifche ftammen , behelzende."
Noch merkt de Heer v. H. aan, dat fchoon de twee laatfte
Hoofdftukken van eene andere hand bygevoegd zyn, echter ook
dit 5de Boek aan Moses moet worden toegekend. Hier hadden
wy terftond, als enen algemene aanmerking verwacht, 'tgeea
by H. 2 vs. 10. aangetekend is, cn waarop vevolgens te rug
gewezen word, dat Mofes of een ander, in de oudheden van
die Landen kundig, man, deze cn gene Aanmerkingen hier en
daar aan den kant bygevoegd hebbc, van waar zy vervolgens
mede in den Tekst zyn opgenomen. Met een opflag
van 't oög ziet tog elk verftandig Lezer , dat de zamenhang
der reden dikwerf afgebroken word , door inlassingen ,
die, hoe zeer tot opheldering dienende, en hoe belangryk dus
voor de aloude Gefchiedenis, echter onvoegzaam kunnen heeten,
wanneer men ze als woorden, door Mofes uitgefprooken,
wilde befchouwen; en, uit dien hoofde , als latere byvoegzels
zich terftond opdoen. Het fchynt ons derhalven toe, dat
ze niet van Mofes hand, maar, in veel laater tyd , bygevoegd
zyn, ten einde hier en daar den Lezer toe te lichten in het
I regt verftand der woorden. Men vergelyke Cap. II. 10 ia.
en vs. 20—22. Cap. 3: 9—11. vs. 13 en 't midden van 14.
.(Dit word door den Heer v. H. befchouwd als tot Mofes redenen
behorende, maar naar ons denkbeeld ten onrecht, want
het Hot van het 14 vs. duid dit duidlyk aan, door die woorden
tot op dezen dag, waar voor de Heer v. H. heeft moeten
plaatfen , gelyk het ook in het vervolg genoemd is.) En boven
al Cap. 10: 6—9. waar de Heer v. H. ervsel werk van maakt
om de tcgenftrydigheden overeen te brengen, met te rug vyzing
op zyne Bybel verdedigd 4. deel bl. 231. Dan wanneer
men het gevoelen omhelsd, 't welk in 't {lot der a:n:nerking
is opgegeven, dat namelyk, deze Verzen van ene latere
hand eerst op den kant geplaatst, en naderhand in den Tekst,
en wel op ene verkeerde plaats overgenomen zyn, dan vervalt
alle zwarigheid ; hebbende men de ftrydigheden aan de dwaling
of onkunde van den kanttekenaar toe te fchryven. Men
vergclyke met deze plaats Num. 20 : 23. en 33 : 21—43,
Wy hebben ons reeds by dit voorwerk te lang opgehouden,
om verder meer dan flegts weinige aanmerkingen te kunnen
diaaken. Cap. 3:11. vertaald de Hr. V. H. Doodkist in plaats
van bed/lede, cn de ophelderende aanmerking neemt alle zwarigheden
weg , door de bepaaling van de Joodfche Ellemaat.
In Cap. 8:3. zouden wy het woord Lechem liever door fpyze dan
bepaald door brood vertalen —— dat het die algemene betekenis
hebbe, blykt uit Gen. 3: 10. en dat het hier zo moet opgevat
worden , uit de Aanhaling van deze plaats door den Zaligmaker
by Matth. 4. Zeer fraay is de opheldering van
het 4

C 23, .)
door infcsfclLUJg alle zwarigheid weggenomen. „ Deze veertig
•jaaren (ontbrak het u ni'efaan kleding) zodat gy geeiiever-
".fletene klederen behoefde tc dragen ; ook zyn uwe Voeten
" (door gebrek aan fehoenen) niet gezwollen.' Lap i»J
V Tg meent dc Heer' v. H. eene voorfpelling VaifMeSÜas te
vinden, en zoekt dit uit' het Verband der woorden te ftaaven.
Eene bedenking willen wy wel eens in överweeging gceven,
zonder tc beflisfen. Zou God, die thans cencn nieuwen
Godsdienst bad gefticht, zo aanftonds een wenk gceven dat
'er eens een Leeraar zou komen, die fcentn anderen Godsdienst
zou verordenen ? Moest dit niet den Eerbied voor deze
Inftelling verminderen? Wanneer het woord Propheet hier
in 't algemeen genomen word, blyft Meslias niet uitgefloten ,
maar dan geeft het te kennen, dat Jehova het nooit aan zulke
mannen onder Israël zou laten ontbreken, die, gelyk als Mofes
Godlyke openbaringen ontvingen. Eene zeer natuurlyke
cn cenvouwige Verklaaring, wel-ftrookende met het i 4i

j | ï C 1 B-C O V «.
< *4 )
Sares (Soud, per Casfa ƒ355. • • P Ct
- 6
* s
i
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe Louis d'or 11,1,10,18
Oude dito . . ƒ5.63 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruufif. dito . . ƒ 9, 5 Carokn. . . ƒ 11, 7^
Lunenb. dito . .ƒ9.5 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25»

A L G E M E N E
No. 187.
KONST- EN LETTER-BODE
y 0 0 R M E E R - E N M I N G E O . E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
G R O O T - B R J T A N N J E N .
Vry dag den 27. January.
«=f8fe=»- I S a a n
}lot Middclfcx Hospitaal ene gifte, Uoor
'R 1 ene onbekende hand, gedaan, van 3000 P.ftr.
*-« f tot den aanleg van een afzonderlyk Departe-
! ^^JS ment voor lyders, die de Kanker hebben: dit
is ene geheel nieuwe inrichting, welke tot nog toe by
geen Hospitaal in Europa, voor zo verre men weet, plaats
heeft.
Volgens beëdigde Getuigenisfen, voor het Gerecht afgelegd
, is 'er onlangs, in een dood Werkpaard, zynde
een Merrie, in Engeland, een klootfche Steen gevonden
van volle 2 voeten omtreks en wegende 16 Ponden zwaar
gewigt. De Steen was van buiten hard, dog binnenwaarts
weker.
N E D E R L A N D E N .
GORINCHEM. Op den 8llen january is alhier overleden,
in den Ouderdom van omtrent 37 Jaren, na ene
Ziekte van weinige dagen, de Wel Ed. zeer Gel. Heer
CoRNFLiusBooxzA'KR, J. U. D. die, in zyne Geboortefiad
Arnhem, de Latvnfehc Schole doorlopen , en zich te
Franeker tot den dienst van dezelve bereid hebbende,
eerst ais Conretlvr, en, zedert den jare 1781, als Re&or,
de Latynfche School, alhier, met allen yver, goedkeuring
en roem bediend heeft. Zyn dood word met alle reden
betreurd door zyne deugdzame Echtgenoot; met welke
YIU. DEEL.
de gehele Stad weent; terWyl 5 kleine kinderen, welke
mogelyk binnen kort door een 6de liaan gevolgd te worden
, niet bezeffen kunnen 't groot verlies van hunnen
braven Vader. Zyne discipelen , die hy met alle
liefde -en vriendelykheid behandelde, zyn zeer aangedaan
over 't gemis van hunnen voortrerfelyken Voorganger
, en zouden ongetvvyffeld 's mans verdiensten , in ene
gepaste rouwklagt, regt gedaan hebben, zo niet hun gering,
Dichtvermogen hier aan te kort gefchoten ware. 't Geen
öndertusfehen hunne kragten te boven ging, is, op enen
meesterlyken trant, volvoerd, door een van Nederlandsenberoemde
Dichteren, den zo vaak bekroonden Busfmgh ,
Predikant alhier , in ene uitmuntende Troostzang , aan dè bitterlyk
hedroefde Weduwe gerigt, nevens een daar by gevoegd
Graffchrift op den overledenen. — De Geleerde waereld
heeft reden te treuren over 't verlies van dezen jongen
Geleerden , voor al de Liefhebbers der Nederlandfche Taalkunde
, daar zyn Wel Ed. lang gewerkt heeft ter bezorging
van enen niaiwen druk, met aanmerkingen verrykt, van zeker
oud en thans zeldzaam voorkomend Neêr-Saxisch of oud
Nederduitsch en Latynsch Woordenboek, bekend onder den
naam van Teutonista of den Duytschlender, voorheen
uit' r
es;cveu inden jare 1475, door Gerard van Schueren*
en "gedrukt tc Keulen, by Arn'old Then Hornen: waar
! over 't een en ander is medegedeeld door den Geleerden
Schagen,
en 430.
in 't HoUandsch Magazyn, II. Deel blz. 170
P R O G R A M M A §
VAN HET GENOOTSCHAP,
onder de Spreuk:
S A L U T I H O M 1 N U M.
Dit Genootfchap is zynen oorfprong verfchuldigd '.aan ee-
D nen

nen kleinen kring Van Vrienden, die zich"bezig hielden om
eikanderen in uuren v.,n uitbanning nuttig te zyn ; doch
die, naderhand de verplichting , om, ook anderen van dienst tc
zyn gevoelende, het béffitit namen, om aan het Publiek zulke
•voortbrengzelen van hunnen eigen arbeid, en van dien van an
tieren , mede te delen , als zy oordeelden tot heil van het Mensch-
éom, bctrcklyk deszelfs tydelyke beftemming, te kunnen die­
nen. . , ..' . , .
Het voornemen van dit Gczelfchap was m het eerite, om
deze poeingen onbekend tc werk tc ftellen, en het begon, als
zodanig^ met eene vertaling te leveren van het onlangs uitge­
geven : GENEESKUNDIGE VOLKSBOEK VOOR VROUWEN EN KINDE­
REN, van den Heer B. G. Marfchall, hetwelk, door des kundige
Leden van dezen Vriendenkring, zodanig gevormd is, dat
liet, naar hun inzien , voor onze Natie van goeden dienst kan
zyn : van hier, dat de tytel van dit boek geenen naam of eenig
ander kenmerk des Gcnootfchaps gedragen heeft.
Dan, de goede raad cn edelmoedige medewerking van achtingwaardige
lieden, die de oogmerken van dezen vriendenkring
door de beste middelen wilden helpen bevorderen, bragt denzclvcn
in ftaat, om ook den arbeidzame» geest van anderen , buiten
dezen kring, te kunnen aanmoedigen, en deszelfs vrugten,
ten algemenen nutte, te befteeden. Het Genootfchap zal dus,
Van tyd tot tyd, zodanige prysftofTen opgeven, welker uitwerking
het oordeelt aan deszelfs oogmerk en fpreuk te kunnen beandwoorden.
Het begint, ten dien einde, met de aanbieding
ecner Prtemie van Dertig gouden Ducaten aan den fchryvervan
het meest voldoende ftuk over
D E N BESTEN LEEFREGEL VOOR DE NEDERLANDSCHE NATIE. ,
De Schryvers zullen, by het bewerken van dit onderwerp,
in het oog gelieven te houden , dat dit ftuk ten nutte en ten
gebruike van elk eeif moet dienen, en dat het dus niet flegts
een alsremeen voorfehrift van den leefregel voor ecnen Nederlander,
die overcenkomftig de gcfteldhcid van zyn land leeft, aan
de hand moet geven, maar óok de byzondere omftandigheden
•van elke Clasfe der Ncderlandfche Maatfchappy in acht nemen,
en daar by in 't oog houden de middelen van beftaan,' de
lighaams bewegingen, die uit den kring, waarin men geplaatst
if, voortvlocyen , — de foort van fpyzen, dranken en vermaken
, die tot eiken kring behoren, en de verfchillende gelegenheden
, waar in dc byzondere omftandigheden van ydere
Clasfe der Nedcrlandfche Maatfchappy derzelver leden kunnen
brengen, om hunnen tydelyken welvaart op onderfcheiden wyzen
te bevorderen of tc bcnadeclen.
De Andwoorden moeten in duidlyk leesbaar hollandsch fchrift
gefield, vóór den laatften July 1792 , aan het Genootfchap vragtvry
gezonden worden, onder het Couvert van de Boekverkopers
DE LEEUW en KRAP , te Dordrecht.
Elk ftuk moet met eene fpreuk getekend, en die fpreuk buiten
op een verzegeld Billet, waar in de naam des fchryvers,
geplaatst worden ; zullende de Billenen , die by een ftuk behooren,
aan het welk de'Prys niet is toegewezen, ongeopend
verbrand worden.
Het Genootfchap behoud aan zich de vryheid, om ook zulke
Hukken, welken den Prys niet worden waardig gekeurd, mede
te. doen drukken: zo nogthans, dat de' fchryvers van deze
laatstgemelde hunne namen niet behoeven op te geven, ten zf
dezelven zulks mogten verkiezen; daar toe door openlyke aan.
komtigingen in de Nieuwspapieren uitgenodigd zynde.
OVER HET ZONDERLING VERMOGEN , OM STROMEND
WATER, nevens onderfcheidene foor tan van
METALEN, onder den grond te ontd.kke?;.
In twee eigenhandige Brieven van den Hoog­
leeraar SPALLANZA.NI, aan den Abt Fortis.
Vervolg van, Bladz. 20,
T W E D E B R I E F .
Zie daar, waarde Vriend! een naauwkeurig en egtver-
flag der proeven, die Penêe op het onderaardsch yzer
en water gedaan heeft, en waar van half Pavia getuige :
geweest is. Had hy niet moeten vertrekken, om zynen
Heer in Alexandrien te vinden , dan zoude ik hem nog
andere proeven hebben laten nemen, by welken ik nog
flrenger cn naauWketiriger zoude te werk gegaan hebben.
De laatfte proef heeft my, zo als natuurlyk is, meest ver­
baasd Den gantfehen tyd door, dat men de Aanbeelden
begroef, is de Tuin gefloten geweest, en heeft, buiten
Pater Carcano en de drie knegts, niemand daar enigen
voet in gezet. Penêe en wy wierden naauwkeurig ga-
degeflagen. Zo dra hy in den Tuin trad en zich op dat :
Terrain begaf, kon hy met niemand fpreken, daar en bo­
ven kon men aan de drie knegts en hunnen Heer wel
zien, dat zy heimlyk wenschtcn, dat do pi'ocf niet wel
flagen mogt. 'Er was geen het minfte onderfcheid aan de
oppervlakte van den kleinen omtrek des Terrains , waar •
in het yzer verborgen lag, te zien, onr" hier uit iets te
ontdekken. Gy zult mogelyk, even als Penêe , lachen,
' wanneer ik U verhale, hoe verre wy onze voorzorg wel
lütftrekten. Eer wy tot onzen laatften proef overgingen,
kreeg iemand den inval van te zeggen, dat de jongeling
het yzer misfehien ontdekte door dien hy een zeilfteenby
zich had", die goede man bedagt niet, dat Penêe reeds
de kanalen ontdekt had. Onze tovenaar, die deze opge­
worpen twyftel uit den Hr. Carminati en my verftond, .
was gereed zich te laten betasten. By dit onderzoek bleek
aan de Vergadering de ongegrondheid van dit vermoe­
den.
Wat zullen wy nu hier uit befluiten? dat deze Jongeling
waarlyk ene natuurlyke geftemdheid in zyn lighaam heeft,
om ondcaardsch water, metalen, lëcm enz. te gevoelen!
Men kan niet ontkennen dat de bygebragte proeven ver-
icidlyk zyn. Intusfchen wil ik ze nog nictvoor bewezen
houden, deAvyl zy, onaangezien alle de daar by gebruik- -
te omzigtigheid cn voorzorg, niet geheel en al voor de
tegenwerpingen van partyen gedekt zyn. Wil iemand
twyffelingen aan voeren; hy kan zeggen, dat Penêe voor­
af heimlyk of vermomd ene reize na Pavia gedaan , en
door een ander aan die onderaardfche kanalen kennis gekrer

I 27 5
Tacea had, om ze "dus naderhand te ontdekken, en, ons .
•te bedriegen. Zelfs had hy in zyne afwezenhcid hier van
reeds konne onderrigt geweest zyn. Wat het yzer aangaat,
heel ligt kon hy die drie knegts omkopen, die daar
op, om ons te eerder te misleiden, den ichyn konden
aannemen van zyne partyen te zyn ; en , offchoon het
hem by de laatfte proeve niet mogelyk geweest ware met
hen te fpreken, zo konden zy hem door tekens, of door
hier of daar ergens een klein merkje in de aarde, voor
h-m genoegzaam en voor de omftanders niet merkbaar,
de Plaats verklikt hebben, waar het yzer verborgen was
Door deze verftandhouding met de gravers had hy ook
heel ligt de yzermasfa in den Tuin van Leano konnen
ontdekken. Wat voorts die ftuiptrekkende bewegingen,
en het kronkelen van het takje, betreft, in dat geval zou
Penêe de eerfte niet zyn, die zich van deze kunstjes bediend
hadde. Gy zul: zeggen, dat alle deze voorondcrftellingen
willekeurig zyn; dit geve ik u toe, maar gy
moet my ook toeftaan , dat zy niet onmogelyk zyn; en
als het op zaken of daden, die zo wonderbaarlyk en paradox
fchynen, aan komt, dan zyt gy zeker ook van verftand,
dat men, om volkomen overtuigd te zyn, alle moeelykheid
van 't tegendeel moet uit den weg geruimd zien.
Penêe was reeds tweemalen te Pavia geweest, en had
met verfcheiden menfehen gefproken, voor hy by my
kwam; want hy had zyn verblyf in een huis, dat voor
elk een open ftaat, namelyk de Herberg Albergo Reale.
Ik heb voorgenomen, ingevalle de Hr. Thouvenel en 1 enêe
in hunne tc rug reize na Mfl&n komen, gelyk zy
my e m beloofd hebben , den jongen Penêe Acn
Hr Thouvenel af te fchciden ,cn met my modena Milaan
te nemep, ahvaar ik hem in ene kamer, waar van ik alleen
den neutel heb, bewaren zal. Ik zal zelf met hem
na plaatfen toegaan, waar onder enig ondcraardsch water
doorloopt, of waar ik enige metaal klompen heb doen b -
graven. Liever zag ik dat een ander dit op zich nam,
wyï partyen my konnen verdenken, daar ik van myne
verkering met den Hr. Thouvenel en dezen Jongeling gefproken
hebbe.
Een reisje na Milaan doende , geraakte ik met onzen
Geleerden Vriend, den Hr. Abt Jmovetti, over deze
zaak in gefprek. Hy is zeer genegen en wenschte wel,
op dien voorgeflagen voet met Penêe enige proeven te
nemen, het zy in de Stad op afzondcrlyk ondergegravene
Metaal-klompen, of in het Milaneesch Gebergte, om de
Steenkool en Metaal-mynen te ontdekken. Het fenerpzinnig
en onbeneveld 'verftand dezes mans is ons ene
waarborge, dat die proeven zeker zouden genomen worden.
Het komt 'er alleen op aan, om ene der gewhgtigjlpcn
onscwoopfte Facta, welke de natuur aanbied, en
welker gevo'gen van den grootft.cn nafleep wezen konnen te
Haven ;c.-i2 dade'yke gebeurdtenis, waar op men fiats langen
tyd hoog geftoft, en waar over men, zo ter verdediging
als wederlegging, gantfche boekdelen gefchreven
heeft, zorder dat wy tot nog toe zeker weten konden, ot
dezelve waar of valsch zy. Kan men de proefneming op
die wyze en met de aangewezen voorzorg nemen, dan
zullen wy eindelyk dit raadzel ontknoopt, en deze wonderfpreuk
geheel opgelost zien.
Ik kan dezen brief niet eindigen, zonder ene Vraag
voor te komen, die gy my waarfchynlyk doenzoud,welken
indruk namelyk Penêe's proeven op de aanfchouweiS
gemaakt hebben ? Vergun my, eer ik U deze Vrage?
rond uit beantwoorde, te verhalen, hoe deze lieden
C ik fpreke hier alleen van geleerde en verftandige koppen
0 °P dat tydilip, toen ik hen de proeven, welken ik
met den Jongeling nemen kon, bekend maakte , gefteld
waren 7
. Ik befpeurde wel dra, dat zommigen , zonder hem
te kennen, ten zynen voordele, en anderen weder, en
dezen maakten wel den grootften hoop uit, ten zynen na^
dele, vooringenomen waren; terwyl 'cr intusfehen niemand
was, die geen party koos. Uit alles, wat zy hier over.
met my fpraken, bleek, dat alle hunne tegenwerpingen
en vooraf opgevatte denkbee'dcn gevolgen waren van het
geen men over dit wonderftuk gehoord of gelezen had»
De eerften bleven, gelyk wel te verwachten was,van de
proeven overtuigd, en gaven hunne toe/lemming; een
klein getal der laatften veranderde van gedachten, docll
de grootfte menigte derzelven hield het voor fchelmery en
bedrog. Een dezer, een man van naam en verdiensten,
betoonde zich zo verftoord op Penêe, dat hy hem niet
eens zien wilde, ongetwyffeld om dat hy zieh van zyne
bcdriegery overtuigd hield: en het is wel te vermoeden
dat, al had hy hem bezogt, en zelfs een zyner proeven
de kragt had , die van JSaeo experimentum Crucis verdiende
genoemd te worden, hy evenwel in zyn ongelova
volhard zoude gebleven zyn. Een ander, die ook tot
de party der ongelovigen behoorde, weigerde wel niet
by de proefnemingen tc verfchyncn; doch, na dat dezelve
afgelopen waren, gevraagd zynde wat 'er hem van
dagt , antwoordde hy flegts door het optrekken zyner
fchouders dat hy 'er niets van geloofde. Gy ziet dus wel.
wande Vriend! dat zo wel dc overdreven zugt tot twyfféten,
als de al tc grote ligtgelo'vighéid, den Wetcnfchar-»
pen even nadelig zyn , cn derzelver voortzetting ftrem-
J men: wat kan men van dc werken dezer beide klasfen
van Geleerden verwag.cn. Gy eririnert U ongetwyffelcl
nog wel 't gene ik U voorheen over de magnetifche trilling
en over de wichelroede gezegd heb, toen ik nog
geneigd was dit voor fabelen en bedriegeryen te houden.
Thans ziet gy dat ik minder ongelovig geworden ben ,
zedert gy my bericht hebt, dat Penèe, toen hy voor Ca
cerftemaal van Sogliano kwam, veertien kooladeren ra
elkander aangewezen had, waar van (Jegts zes aan den
Ingenieur en de Mynwcrkers bekend waren. Uwe achting
geld zeer veel by my, en moet zulks by alle Natuuronderzoekers
doen. De proeven door Penêe, toen
hy de eerfte reïze te Pavia kwam, op het onderaard:ch
Water, deden my reeds wankelen, en ik kan voor U niet
verbergen dat dc laatften my nog merkelyk meer verbaasd
i D 2 heb-

hebben. Onangezien dit alles, neem my niet kwalvk dat
ik een weinig wederfpannig ben, ben ik nog niet volkomen
overtuigd, om de onzekerheid der gevolgen, welke
Penêe in andere Landen ondervonden heeft, wyl ik de
hier genomen proeven nog niet voor volkomen, beOisfend
erkennen. Daar en boven febynen my, als het op zulke
buitengewone werkingen, en op een zo wonderlyk ver
fchynzel aankomt, geftrengheid, wantrouwen , en ene
dubbele voorzorg hoogst nodig; fchoon het niet min verfiandig
is allen dezen behoorlyke palen te Hellen, wanneer
een lange reeks van fteeds overeenftemmende wezenlyke
Feiten dit vordert.
Ik ben enz.
SPALLANZANI,
"NIEUW U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
C 23 )
DUITSCHLAND. Annalen der Geografifchen UndStatist'ifchen
Whfenfchaften, herausgegeben von E. A. W- ZIMMER-
MAN , Herz. Bronsw. Hofrath, Profesfor der Mathemafik und
Naturlehre. 8vo. ither Jaargang 1790. 2ther. 1791. Brauns-
*veig, by dem Herausgeber, und in Commisf. in der Crufiusfchen
Buchhand, zu Leipzig. Een nieuw geleerd Tydfchryft,
Waar van maandelyks een ftukje , ter grootte van óvellen druk uitkomt
, en waar van 'er zes één Deel uitmaken , zulks 'er, met het
cmdedes vorigenjaars, reeds 4 Delen g-floten waren. - Het zelve
as naar een geheel nieuw en onderfcheiden plan ingcrigt, als zig eniglyk
bepalende tot de Aardry kskunde cn Staatenkennis : voor welke
beiden wetenfchappen deze, zich ongemeen voordelig opdoende,
Jaarboeken zeer vele gewigtige en bclangryke bydragenbekelzen.
(*) Volgens het berigt van den Uitgever arbeiden zeer
Tele voorname mannen van Duitschland, met hem, aan dit lezenswaardig
tydfchrift. De uittrekzels van nieuw uitkomende
toeken, hier in voorkomende, zyn zo uitvoerig als oordeelkundig,
en derzelver beoordeeling, zo verre wy kunnen naargaan,
zeer bondig en onzydig. Dezen zyn van des te meer
belang, daar zy zich niet, gelyk die der meeste tydfchriften , tot
inlandfchen bepalen , maar telkens den lezer met de voornaamfte
werken bekend maken, die in andere landen , buiten Duitschland
, in 't ligt komen : uit welken hoofde deze Annalen zig
ook by Buitenlanders byzonderlyk moeten aanpryzen.
Behalven deze opgave van Boeken cn Akadeinirche Schriften,
vind men hier in ook uitvoerige en naauwkeurige berigten aangaande
dc nieuwfte Kaarten, die, in onderfcheidene rvken van
Europa, in 't licht komen. De Intekenings prys dezer Annalen
is 3Ï thl. (de Louis d'or tegen 5 thl. gerekend) op ordinair
drukpapier, voor 't gehele Jaar. Sedert het begin van 1791
ziet men 'er ook ene Franfche Druk van, die zig egter van
de Hoogd. daar in onderfcheid , dat d? recenfien , daar by voorkomende,
zich meer tot Hoogduitlche werken bepalen.
Op De tegenwoordige No. van dit ons Blad , gelyk ook de vorigen,
len dïïrvt 'gïïeve e
rd e
, *"* ogenomen Stukken, fta-
Fortfetzung von Dav'td Cranzens Bruder - Hijforie Barb*
1791. 390 blz. 8vo (15 ggr.) a ƒ 1 : 3 :-
De Gefchiedenis der Broeder - Gemeente word hier door den
Heer J. K. Hegner in twee tydperken voorgedragen, van de
synode in 't Jaar 1769. tot op de Synode in 't Jaar 1778 en
van daar tot op de Synode van 1782. Deze tydvakken zynb^
zonder merkwaardig, door dien men, in dezelve, deze Christenen
uit een voordeliger oogpunt begon te befchoirwen. Hetverilan-zo
wel nopens den toeftand der gemeente als dier Zendelingen ter uitnodiging
van het Euangclie onder andere Volken, is bclan^ryk Ook
vind men by die gelegenheid zeer vele lezenswaardige Aaniryks- cn
Natuurkundige berigten van die Landen, waar de Zendelingen
zich hebben opgehouden ; zo als b. v. van dc Eilanden Nicobar
m Oost-Indieu, van de Tartaren op den Kandafus, en van
de Kopten en Egyptiers. Onder de Kerkelyke Berichten i»
het verbaal van de laatfte Synode van 't Jaar 1782 merkwaardig.
—A- De Leden van dezelven verklaarden, dat het hun aangenaaid
zou zyn, wanneer in alle Gemeentens de gantfche
Christus gepredikt wierd, zo namelyk dat men de beloften van
het Ebangelie niet van de voorfchriften en plichten afzonder­
de. jTA. Ann.
\
NEDERLANDEN. Ultima Capita Libri "fob!; nempe Cap.
XXXVIII, XXXIX, XL, XL1, et Capitis XL1I pars, ad Graecam
Verjionem recenfita, notisque inflruBia ab E. J. GREVE.
Accedit Traclatus de metris Hebraicispraejertim Jobaeis , part
II, compleEtens Cap. XL, XLI et XLI1: 1-6. et Libellum de
Metris. Burgo-Steinfurthi apud J. H. Peck ; et in Belgio foederato
pasfim apud Bibtiopolas, 1791. 4to. maj.
Dit werk van den Heer Greve, die, onder onze Geleerde
Landgenoten, ene zeer voorname plaafc bekleed, doet aan onac
Natie te veel eer aan, dan dat wy gene uitvoerige meldin°- van
het zelve zouden maken. De Schryver verdient, hoe men ook over
de gegrondheid of ongegrondheid van zyne ftellingen denken moge
alle aanmoediging in ons Vaderland ; en wy hopen ook, doordeze*
aankondiging, daar toe mede te werken, dat zyn arbeid buiten
'slands, waar ook ons Blad gelezen word, meer bekend en bezocht
worde.Wy zullen intusfehen thands van datgedeelte van zynen arbeid
zwygen, het welk meer bepaaldelyk het boek van Job ten 011rierwerpe
heeft. Het zelve is uit de aankondigingen van het
eerfte Stuk, onder anderen uit ene uitvoerige recenfie des tyda
in de Vaderlandfche Bibliotheek geplaatst, reeds overvloedig en
met roem bekend. Wy bepalen ons, om het gewigt en de rykheid
der ftofle, by zyne Verhandeling over de Hebrceuwfche
metra.
Het oogmerk van deze Verhandeling is, een weg te banen
om aan de Hebreeuwfche Dichtftukken, door de afdeling der
Verfen, en ene bepaling van derzelver maten, hunne oorfprongelyke
gedaante en fraayheid op nieuw by te zetten; en, terwyl
by dit gedeelte der H. Schrift de Critica op een vaster
voet gebragt word, tevens de verklaring daar van gemaklyker
en zekerder tc maken.
Dit onderwerp, dat, niettegeuftaande de pogingen van zommige
Geleerden, duister gebleven, en doorgaans als onverklaarbaar
ter zyde gelegd was, is van dezen Schryver op nieuw behandeld
, en wel naar een plan, dat aanmerkelyk verfchilt van
allen, welke voorheen gevolgd zyn,
lm-

Immers daar enigen ene Melodie uit de blote verbeelding gefch.pt
en onbcftemd, voor de Psalmen hebben opgegeven, waar
door niets werd opgehelderd, en de Bisfchop Hare naderhand,
om 'er iets uit te kunnen maken, het onderfcheid van korte en
lange lettergrepen heeft weggenomen; zo heeft onze Schryver,
daar en tegen , (oordelende, dat in de Hebreeuwfehe Verfen ,
gïlyk in alle talen, vooral die de rymklankcn niet kennen, de
dichterlyke maat uit het getal en de plaatfmg van korte en lange
lette'rgrepcu ontftaat) een poging gedaan , om, uit vergelyking
van dc Dichtftukken der overige Oosterfche Volken, aan
welker maat wy meer kennis hebben, en uit opmerking op den
aart der taal zelve, ene geregelde profodie voor de Hebreeuwfehe
Dichtkunst in orde te brengen : waar na hy dc werken der
Poëten metende cn in orde fehikkende, onderneemt, de onderfchciden
foortcn van Verfen, die men in den Hebreeuwfchen
Bybel ontmoet, te befchryven.
Deze zyne Verhandeling (welke men na zyne opgave als een
eerfte ruwe fchets over dit onderwerp moet aanzien) is in zes
Hoofdftukken afgedeeld.
hebben; zo poogt hy deze laatfte, zo als dezelve by het nameten
der Verfen hem zyn voorgekomen, door meer byzondere
regels te bepalen ; hoedanige hier XXXVII gegeven zyn ; gelyk
deze, dat de terminatie! van 't meervoud, by zommige woorden,
als 'er een lange fyllabe voorgaat, kort worden: dat in
de adjecliva en fubjlantiva difyllaba, die de media radicalis
verdubbelen , de toon op de eerfte fyllabe valt enz. Voorts verwerpt
hy de Maforetifche punctatie, als onzéker cn dikwyls
verkeerd; cn erkent maar vyf vocalen, die door by voeging van
een litera quiescens verlengen of tweeklanken vormen, en behoud
dekamets en «wi alleen in die plaatfen ,v/aar een Aleph of
een Jod quièscéns, (die na Arabifche woordfpelling zou uitgedrukt
zyn,) is weggelaten, en'zy dus een lange lettergreep
formen. Van de andere puntten behoud hy alleen het Scheva
quiescens, (het Scheva mobile is zo wel als in 't Arabiesch een
vocaal,) en het Dagesch forte: dc overige toeftel van accenten
en flippen &c. is na zyn gedagten overtollig.
Het vyfde handelt over de zamenftelling der Hebreeuwfehe
Verfen en derzelver onderfcheidene foorten. Hier berigt de
Het Eerfte handelt over de Dichtkunst der Hebreen in 't al­
Schryver, dat enige Gedichten, Oden en Hymnen zynde, uit
gemeen , waar in de Schryver de gedagte , dat hunne Verfen
Verfen van ver;chillende foort zyn zamengevoegd, en andere
een numerus poeticus hebben, uit den aart der zaak, uit de
geiieel in dezelvde maat zyn opgefteld. Dat in derzelver zamen-
taal enz. bevestigt, en het gevoelen dier Geleerden, welke de
itelling, zonder dat zy de gckunftelde naauwkeurigheid dei
gehele kunst 'er van in de zamenvoeging van twee gelyklui-
Arabïefehe Gedichten, of ooi:, van den anderen kant, deflordidende
gezegden oordeelden te beftaan, als onvoldoende vergc
ruwheid der Syrifche heeft, ene aanmvrkelyke overeenkomst
werpt.
met beide, vooral met de eerfte , zich opdoet; zo dat niet alleen
den zin doorgaans met het Vers volkomen word, maar de­
Het Twede handelt over de Dichtmaat der Arabieren. Hier
zelven ook gevolglyk onder gelyke drie hoofdfoorten van Jam-
•ind men ene Grammaticale befchryving van meest alle foortcn
bifche, Trochaifche en Anapasstifche Verfen, (welken hy inde
van Verfen, die men in de Arabifche Dichters ontmoet, met
Arabifche had opgemerkt,) kunnen gebragt worden.
de voorbeelden 'cr van: waar by dit onderwerp uit dc moei-
r « deze verdeling, geeft hy vervolgens een befchryving der
lyice formen der Arabifche Grammatici, welke men in dc *
byzondere versmaten. By elk van welke een geheel Gedicht,
fodie van CLERICUS vind, ontkleed, en in den gewonen trant
of ten minden een ftuk van aanmerkclyke lengte, ten voorbeeld
der Grieken en Latynen word voorgedragen. Dit Stuk, fchoon
word opgegeven ; waar in de Verfen zyn nagemeten, en dc
met een ander oogmerk hier geplaatst, kan ook by de beo.ffemaat
der lettergrepen agter de regels getekend. Dus ontmoet
Hin"- der Arabifche Dichters voor ene voldoende profodie cn ars
men hier in 'tJAMBISCHE SOORT; als een voorbeeld van een Tri­
vietrica verftrekken.
metrum perfectum Jef. XLV1I geheel, Jef. XfV : 4—23. desge-
Het Derde betreft de Dichtkunde der Syriers: van welker
lyks Ps. XL11. in tweeftrophen. Vaneen tr'tmetrïum hyper~
verfijicatie de Schryver ons een algemeen berigt geeft, en de
catatecticum Ps. XXI11. — Van een catalelficum Ps. XXVII.
by hun meest gebruiklyke foorten van Verfen befchryft. Voorts,
Van een vcrwisfeling van een trimet. perfect, met een cataleB,
herinnerd hebbende, dat de oudfte Gedichten, in dezen tongval,
om den anderen regel Jef. I : 2 — 9. . van een tetram. (o£
van Kerkvaders en Monniken herkomftig zyn , (die zelden nauw­
als men de hemistichla verdeelt, dimetrum) perfect. Ps. LXV.
keurige Dichters waren, en in dezen den flegten fmaak van
van het zelve vers, zo als het met enige verandering by
hunne broeders, onder Grieken en Latynen, volgden.) merkt hy
op, dat zich in dezelve doorgaans een aanmerklyk verzuim van
de toonmeting ontdekt, zo dat vaak meer de zogenaamde lettergrepen
of vocaaltekens in de regels geteld zyn, dan Atquantiteit
of accent derzelven in agt genomen.
Het Vierde behelst een ontwerp van Hebreeuwfehe profodie :
Hier legt de Schryver eerst dezen tegel ten grondflag, dat alle
Syllaben, die in een enkele vocaal eindigen, kort zyn, als een
gemene wet in de Dichtkunst by de Oosterlingen. Dan tevens
aanmerkende, dat deze regel, die by de Arabieren, gewoon
vocalen aan het einde der woorden te voegen, alleen de profodie
bepaalt, in den tongval der Hebreen een aanmerkelyk
gebrek aan korte Syllaben heeft overgelaten, en dat over zulks
hunne Dichters , even als de Syrifche , om een Vers te volmaken
, ook lettergrepen die met een confonant of litera quies-
«ens fluiten, wanneer de accent 'er niet op viel, kort gemaakt
7
de Profeten voorkomt. Jef. XL1X : 1—6. Lil: 13 — 15. en LUI
geheel, desgclyks Mich. IV: 14. — V: 5. van een tetram.
hypercat. Ps. CXLIX. van een cataletticum Ps. XVIII, en
Jer. XVII: 5—8.- van een dimet. hyperc. Rigt. XV: 16. —
van een dimetrum catalect. of Oosterfche Anacreontium. Ps.
CXLVIII. desgelyks Jef. XXXV : 1 en 2. Cantic. IV : 8. en Jer.
XXXI: 15, 16, 17. van 't zelve vers, om den anderen
regel verwisfcld met een dimetr. perf. Ps. XXXIV. met een
dimet. brachyeat. Spreuk. XXXI: 10 — 31. en Ps. CXIX, het
eerfte deel (deze drie laatfte zyn Alphabetifche Dichtftukken.)—
van een trimetr. brachyeat. Jef. XIX: 1—5. —— van een tetram.
brachyeat. Ps. CXX1V. cn Gen. IV: 23, 24; en van
een Carmen Antifpasticum Ps. CXXXI. Daarna in 't TROCHAI-
SCHE SOORT , als een voorbeeld van een Tetram. catalect. Cant.
IV: 1—7., en Ps, CXXXIX.—— van ee» dipietr, catal, yerwis-
D 3 feld

C 3«> 5
feld met een dimet. perfeSt. of de voorgaande maat omgekeerd,
Cant. I: 15, 16, 17. In de ANAP/ESTISCHE SOORT, als een
voorbeeld van een guaternarium ofocionarium, Ezech. XXXIX:
1—16. van een Senarium, uitvier anapasli en twee Jambi
of Spondai, Ps. LXXIII. — van dezelve maat met meer Spondai
gemengd, Deut. XXXII geheel.
Vervolgens tot de Strophifehe Gedichten overgaande, meld
hy dat onder dit foort, (het welk men meest in 't Boek der
Psalmen aantreft,) enige uit korte en overeenkomstige ftrophen
van drié of vier regels, op de wyze van de Horatiaanfche Oden,
zyn zamcngefteld ; dat andere een flrophe, antiflrophe en epode
hebben ; en andere zonder deze afdelingen, ( die door de Sela
wierden aangewezen) maat en cadencen hebbende, den form van
Dithyramben vertonen. Waar by ook weder enige Dichtftukken
als voorbeelden gevoegd zyn ; als van het ifte foort Ps.XXXil
en Cant. IV: 9—11. van het twede Ps. I, III en IV, en
ehideiyk, (na dat de versmaten van de volgende dertien Psalmen
in 't voorbygaan zyn opgegeven) Psalm XIV, als een voorbeeld
van een Dithyrambifche Ode: waar na de Schryver de verdere
ontvouwing van dit gedeelte der Dichtkunst tot een voeglyker
gelegenheid verfchuift.
Het Zesde betreft de Versmaten van boek van Job in het
byzonder. Waar omtrent hy berigt, dat het geheel (van Cap.
III tot XÜI: 6.) in dezelvde Verfen is gefchreven , namelyk zes -
voetige Jambifchc, met een overfchietende lettergreep op'temde;
dat 'er alleenlyk een groter verfcheidenheid van voeten in
plaats heeft, dan men in korter Dichtftukken van dezelvde maat
by de Hebreen ontmoet; dat ieder Vers uit twee hemistichia
beftaat, waar by het punStum op 't einde van 't laatfte valt,
en de femicolon gemeenlyk op dat van 't eerfte &c. dat de uitfpraak
en tongval met de Arabisch - Chaldeeuwfche meest overeenkomt.
Daar na worden de vier laatfte Hoofdftukken, waar \
van het voorfte deel van dit boek een uitgebreide verklaring
behelst, hier,in dichtmaat gegeven; en vervolgens zyn, tot
verdere opheldering van de zaak, nog twaalf Hoofdftukken uit
het begin van Cap. 111—XIV. in verfen afgefchreven.
Alle deze Stukken, zo die in 't zesde als die in 't vyfde
Hoofddeel voorkomen, zyn critiesch enphilologiesch behandeld;
en gaan, uitgezonderd alleen Mofes lied,Deut. XXXII, vaneen
Latynfche overzetting verzcld, van de gemeene Nederlandfche
dikwyls aanmcrkclyk verfchillende : ook is 'er hier en daar in
duistere plaatfen ene exegetifche aantekening by gedaan. Daar
een interpolatie is, of een woord of letter in 't vers fchynt uitgevallen
te zyn, is zulks met tekens aangewezen; en wanneer
de Schryver een verfchillende lezing volgt, is de gewone zonder
puntten in den text gedrukt, en de variante in een parenthefe
gepunttueerd 'er agter, waar van de bronnen, waar uit
dezelve genomen is, beneden in een note worden opgegeven.
Deze veranderingen (als .niet enkel op de toonmeting, maar
ook ten dele op den zin der plaatfen , als deze een andere lezing
fchynt tc vorderen, hun opzigt hebbende,) zyn in de hier
uitgegevene Dichtftukken vry menigvuldig; dog enigen uitgezonderd,
die tót de Ortliographie behoren , waar omtrent de
Schryver in 't vierde Hoofddeel enige regels had gegeven, zyn
verre de meeste .uit Handfchriftcn of oude Overzettingen, voornaamlyk.uit
die der Zeventigen, overgenomen, en nog zeldzamer
is een CdnjeBura Critioa aangebragt.
Dus heeft b. v. Jefaia XLVH, agttien- veranderingen, daar
onder 10 uit de LXX en andere verfies,3 in de form der woorden
uit Hebr. MSSten, 3 Orthographifche, cn by de 2 overijro
is in den gedrukten text een vry duidelyke fchryffeil. J ef.. U i l
heeft 21 afwykingen, daar onder i s met de LXX, 3 met andere
verfies en MSSten tevens , 1 ( daar een Vau copulat. word
ingelast) uit een conjectuur en 2 zyn Orthographifche. Ps. XXXIV.
twaalf veranderingen, waar van 4 uit de LXX, en andere verfies
in zamenftemming, 6 meest al uit de. form*, uit MSS. en
2 Orthographifche. Ps. CXLVI1I drie veranderingen , namelyte
1 uit de LXX &c. 2 in de form van woorden uit MSS. Deut
XXXII heeft 49 veranderingen, waar onder 15, uit hetSama*
ritaansch affchrift en de LXX beide; 11 uit de LXX alleen; 15;
(meest in de form der woorden) uit het Samaritaansch affchrift
aizonderlyk, 2 uit Hebr. en Samar. MSS ; 5 uit een conjectura
(waar van ene echter, die van gewigdis, door de beide cerstgemclde
getuigen bevestigd word. De overige zyn in een Vatt.
prafixum of diergelyke letter) 1 behoort tot de Orthographict
Poëtica: Daar benevens een glop getekend, daar een woord
fcheen uitgevallen te zyn, en twee of driemaal een interpolatia
gemerkt. Van alle Dichtftukken, hier voorkomende, heeft na
gelang van de lengte, Psalm XVIII, de meeste verandering ondergaan,
waar in 54 maal van den gedrukten text is afgeweken:
Dog,, 't geen aanmerkeiyk is, van deze veranderingen •worden
'er 39 (die de voornaamfte zyn, en veelal in de "opgegevene
maat vereischt worden) in een ander affchrift, dat wy van dezen
Psalm in 't eerfte bock van Samucl Cap. XXII hebben, gevonden;
onder de overige zyn nog 4, die in de Handfchriftenj
van Samuels boeken voorkomen , en 3 andere , waar in de oudfts
Overzettingen op beide plaatfen overeenkomen ; 6 behoren 'er
tot de Orthegraphie „ en flegts 2 maal is door een coxje&urt,.
een overtollige letter gemerkt. Daar by is ook eenmaal een
glop, daar een lettergreep in 't vers ontbreekt, aangewezen
en eens een overfchictend hemistichium.
Na op deze wys dit vak der Letterkunde bewerkt, en zyn
onderzoekingen in het zelve te hebben uitgebreid, is de Schryver
egtcr , gelyk hy zich in 't einde verklaart, niet van gedagten,
het zelve ten vollen opgehelderd te hebben ; en, fchoon
het hem voorkomt, dat hy in 't voornaamfte de waarheid na
genoeg getroffen heeft, twyffelt hy egtcr niet, of hy zal zichi
in byzonderheden dikwyls hebben vergist. Diergelyke dwalingen
, zegt hy , waren in een onderwerp , zo ingewikkeld var»
aart, en met zo veel duisterheden omgeven, niet te ontwyken*
en zyne Verhandeling, die wegens omftandigheden de laatfte befchaving
niet erlangd heeft, en waar van men 't afdrukken verhaast
heeft, zal 'er hier door nog meer gekregen hebben. Ondertusfehen
wenscht hy , dat 'er meer onderzoekingen in dit vals
worden aangewend. Hy zelve zal 'er ook mede voortvaren ; en
de dwalingen, die hy bevind in deze proeve begaan te hebben, in eert
Supplement, dat hy by het werk denkt te voegen , zelve aantekenen.
By eenige ve.rsfoortcn dient, zyns oordeels, de toonmeting
nog naauwer omfchreven te worden ; maar voornaamlyk;
moeten dc profodifehe regels naauvvkcuriger worden beperkt
het geen hem , zegt hy, de omftandigheden des tyds, en de
nieuwheid van deze Studie zelve, tot nog belet hebben, maar dat
hy vervolgens door een gezetter onderzoek in dezen zal pogen
te doen.
A//S

C 3* >
Alle de Werken vtf» JACOB CATS , uitgegeven door Mr. R. Feith,
11de Deel 458 Had. lilde 221 bladz. in ianio. Amihrd. by
7 Allart 1791. Deze beiden Delen vervatten het HOÜWELYK,
of d- vier Delen van het CHRISTELJCIC HUISWYF, vertooid in
de ecftalte van Bruid, Vrouw, Moeder cn Weduwe vergde-,
Ken met de vier Jaargetyden, met by voeging van, deManneiyke
tecenpiVten o P alle dc voorgemelde gclegcnthedcn : welk een
en ander met die zoetvloeyenhcid, en tegelyk kicschheid, nevens
dat leerzaam onderwys, als dezen ouden Nederlandfchen
Dichter byzonder eigen is, bezongen word: terwyl de veelvuldige
hier voorkomende aantekeningen nieuwe blykèn van
's mans geleerdheid en belezenheid opleveren : zulks wy niet
dan'onze gedane aanpryzfng van dezen nieuwen en ongemeen
netten druk zyner• werken , by.het vertlag van het eerfte deel,
ten fterkfte herhalen kunnen; verenigende gaarne onzenwensch
met die des Uitgevers, dat Cats eenmaal wederom een Volksboek
by ons mag worden: waarop hy indedaad, uit hoofde
van deii zo 'fraayen cn bevattelyken als ftichtelyken en leerryken
inhoud zyner werken, alle regt heeft.
HISTORIKSCH SCHOUWTONEEL van 'f fVaerelds Lotgevallen,
enz. II Stuk, met Platen en Kaarten, in gr. 8vo. Te Haarlem,
by A. Loosjes, Pz. 1791. De Schryver gaat op denzclfden
voet hier voort, als by het verfiag van het iftc ftuk en
liet daar op gevolgd Byvoegzel, door ons gemeld is, met ons
een beknopt en aaneengcfchakeld berigt te geven van de voorïiaamfte
gebeurtenisfen , welken, geduurende de Maanden April.
Mey en Juny, des vorigen Jaars 1791. in de onderfcheidene
Ryken en Staten van Europa zyn voorgevallen : met inagtnejning-van
gelyke naauwkeurigheid cn onzydigheid, in deze zy-
Jie aantekeningen, als hy reeds by den aanvang van dezen zynen
letterarbeid heeft doen blyken; waar door. zig deze, by
de Liet heboers der Hcdeuuaagicne ueichicdenis, meer en meer
moet aanpryzen: vooral, daar hy, dus voortgaande, ons in
het vooruitzigt fteld, van, door den tyd, langs dezen weg,
een allerbelangrykt geheel te zullen bekomen, 't geen, zo wel
voor het tegenwoordig als volgend Geflagt, ene gewenschte bydrage
opleverd tot de Algemene Gefchiedenis. Onder de
Bylagen , die gelyk vorens op het verhaal der Gebeurtenisfen
volgen, vinden wy enige zeer gewigtigen met betrekking tot
de Poolfche Staatsomwenteling. De Lcvensfchetzen bepal.n
zig in dit ftuk tot die . van den berugten Cagl'wstro , van wkn
een zeer fraai portrait, door Jufvr. Evans in 't, kopergebragt,
vooraan geplaatst is , en van den overleden vermaarden Gottin^fchen
Hoogl. en Ridder J.D.Michaelu. Voorts is nog dit
ftuk verfierd met eene Afbeelding van dc fraaye Medailje, door
onzen kunstigen Nederlandfchen Medailjeur Holtzhey , op de
Poolfche Omwenteling, uitgedagt en vervaardigd.
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
L 'O N D E N.
Z W A R T E K U N S T .
The descent from the Crofs ; — The Vifitation ; —
en The prefentatión in the Temple.— Deze drie Platen,
yerbeeldende de afneming yan het kruis, de averkondiging
;van den Engel, en de toewyding in den Tempel, zyn
door V. Green gegraveerd, naar de drie vermaarde Al-
rtaarftukken van den groten Rubens, in onze Lieve Vrouwen
Kerk, te Antwerpen -
, zynde het eerfte hoog 384,
breed 26 duim, de twee laatften hoog 381, breed \i\
dinm, en kosten, tc zamen 4 Liv. Str. 4 fcheil.
Judas returning the thirty pieces of Silver to the
chief Priest and Elders. ( Judas de dertig Zilverlingen
aan de voeten des Hogenpriesters en der Oudiicn werpende)
mvt-Rembrand, door B. Dunkarton ; hoog 2Gj,
breed 25 duim. 15 fcheil.
Jofef prefenting his Father to Pharao. (Jofef zyn
Vader Pharao aanbiedende) naar Ferdinand Bol, door
T. Gasfe,- hoog 19, breed 25 duim, r$j{ fcheil.
K U N S T-W E.R K E N.
Zekere Lux sul, voorheen een. Bernardiner Monnik, te
Parys, die zich thans tc Londen ophoud, en een zeer
kunstig en bekwaam Werkman is, heeft een Orgel, zonder
Blaasbalgen, uitgevonden, waar van de Pypen geluid
geven, door middel van een houten Pomp , die opgehaald
word door het drukken der klawieren. Hy heeft hier van
een Model gemaakt van bordpapier, 't geen voldoende is
om dc aardige werking van dit Inftrument te .tonen. In-
'tUSfenen lieert de opgcmoWo Konctcnaar AP. hlaasbalgen ,
die hy uit de Orgels heeft weggenomen, by de Hoogduitfcr.e
Fluit weten te voegen. . -Een tinnen Mondftuk
ontfangt den wind uit de Vergaarplaats, zo dat het
Speeltuig geen geblaas uit de longen behoeve ; terwyl
de Gaten van dc Fluit door beweegbare kleppen ge-
Horen worden. De Blaasbalgen worden door een kruk
bewogen.
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N„ -
TOT DEN H A N D E L E N S,C HEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW , als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
B E T R E K K E L Y K .
Het getal .der Schepen, gedurende het jaar 1791- de
Sond gepasfeerd, bedraagt 10452, zynde dus 720 meer
dan in 1790. Onder dezen teld men 1394 Deehfche ;
3720 Engelfchè -
,' 1816 Zweedfche; 1736 Hollandfche;
430 Pruisfifche •, 318 Rostokfche; 239 Dantziger; 175 Pappenbèrgfchc•,
135 Bremer; 104 Hamburger; 88 Franfche;
.56 Lubekfche; 46 Keizerlyke; 46 Oldenburgfchc; 45 Ame-
•ikafche; 34 Ruslifche; 34 Kourlandfche; 28 Spaanfche;
23 Portugefche, en 3 Venetiaanfche. -•
ÏRYS

PRYS DER GRANEN.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruïsfifche . . 94 a 108
Poolfe bonte en witte 155317; Koningsberger . . 90 a 106
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. enStett. gïaioi
Warder, Heugfeen Elb. 1503170 GARST,WAVER, BOEKW.
Koningsberger . . 145 a 160 Vriefche Winter . 75 3 94
Vriefche . . 120 3155 Zeeuwfche O /erm. . 86 a 95
Eovenlandfche . 1443152 Brou-.vhaver . . 68 a 80
Voorlandfe rode . 120.1150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 a 22
Zeelandfche . . 1553172 Dito Brab. en Vlaamf. L . — —
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam /3ÖJa36|
Ovenn.'tLast _C3 3a36 dito Lyn . . . ƒ 34^34?
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 44 a44j
vansfch. . . ƒ 6§a 7| WalvischTraan,'tquart.
Heimipzaat . . / 6 a 75 van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . , . • ƒ 57358
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt fi 37,3,
2 maand. \ 94 dito op 2 m. . jj 37,
Bilboa \ 9 3! Hamb. zigt . ft. 34I
Cadix . . . \ 93! dito 2 m. . ft. 34!
Sevilien . . \ 9 3| Altona,zigt ft. 34!
Lisfabon . • . % 5°J dito 2 m. . ft. 34I
Venetien . . j_ 9 a
J Breslau,.-iy„dsit, ft. ^
Genua . ' $84 Wenen, 6 w. dat. ft. 34!
Livorno . . . ^ 92J Antwerpen pCt. 5 veri
Parys, 2 m. . $32 Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . 32 Brusfel . pCt. 5 verl.
Bourdcaux, 2 m. . \ 32 Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, 1 in. . . \ 32 Rotterdam pCt. \
S P E C I E - C O U R S .
Baren Goud, per Casfa ƒ 355; . . pCt. 6 a Si
dito, per banco . . . . pCt.
NieuweDuk.perft.uk ƒ 5, 7 ' Nieuwe Louis d'or 11,1,10,17
Oude dito . . ƒ 5» 6~§ Zonne Piftol. . ƒ 11, 3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5 Croix de Malta ƒ13, 3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ ir, 7|
Lunenb. dito . . ƒ 9 , 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,0
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . ƒ 25, 3
Guinies . . . ƒ11,15 De Bank geflot.
Souvereine . . ƒ15313
AMSTERDAM, den 23 January 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN;
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopené
Weet, is geweest: te Amfterdam 190: cn te Haarlem
9, onder welken laatften 5 beneden de '12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van Z
tot 14 January 1791. te Hamburg.
("Hoogfte ftand 28, o|. den 8ften.
BAROM. < Laagfte . . 27, 4. den ioden.
L Gemiddelde der gehele Week 28,7,2 1.
THERM. fHoogfteftand 2§° onder o. 'sMidd.van den ioden.
Reaumur. < Laagfte io° onder o. 'sMorg. van den ioden.
(_Gemiddclde der gehele Week 4,6, grad. onder o.
Heerfchenile wind W.
Sedert den oden word de Elbe naar Harburg met lieden gepssfeerd.
I
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- f THERMO- STREEK
ME- I METER. DER LUCHTSGE» '
TER. [ NoordiZtiid. WIND. STELDHEID.
( *n Si 30J JC N. W _
18. ^29. 9 38J 485 N. N. w. wuiKen, tusicnen-
/ 29.10 35 35 j N. w.
b e j d e
iets fneeuw.
f29.ioi 32 33 W.N. w.
19. < 20.10Ï 39 43 N. Voorm. wolken,
_l 3o- O 2oj 27 verder betrokken.
r 3o. 1 281 f 27 o.
20. ) 30. 1 34I 47 1 helder.
f_30. I 28^ 28| O. N. O.
f30. o 28 295 O. t. z. ~ ~
21. z 29.nl 33I 38^ o. z. o. bewolkt.
' 3°- 0
3 fj 3 1
_____
f29.101 32 32 o, I 's Morg. helder ,
22. '. 29.10 34 36 o. N. o. Voorm. bewolkt,
' 29. 8 33§ 335 ) verderbetrokk.
f29. 6 36 36 0. z. o. I 's Nagts en's Morg.
23. < 29. 6 39! 40 j regen, verder betr,
( 29. 7 36 35 ,, , j dampig.
C 2
9- 7§ 35j I 3si z. o. j .
24. ) 29. 7
^29. 6
42§ I 42I
40 I 41
z. t. 0. j betrokken, mist.
I
Tc Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S . >, ,

1792.
N o
A L G E M E N E
KONST- EN LETTEMODE,
Ï
y O O R M E E R - E N M^l N- G E Q E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
Q R,0 O T-ERITANNIE N-
SËtsiSe Romeinrche Oudheden, onlangs te nath ont-
Tx 1 dekt, zyn misfchien de volkomenftc, die men
U f immer in Groot-Britannicn gevonden heelt. L>e
=_fijf Regering dier Stad, (leeds oplettend op alles,
watten kan om haar te verfiercn en te verfraayen,
S t zorg gedragen, om deze fraaye «verbly zeis meen
_aar toe gefchikt vertrek, te laten brengen. Ei is reeds
« e voorraad voorhanden van
*n andere Stukken, behalven de Penningen en Oudheden,
zedert de laatfte [aren, in Bath gevonden, WH een Mufeum
Bathonianum te voorzien.
Vry dag den 3. February.
Het beroemd Pantheon, een pragtig. Gebouw, m Londen,
voor dc openbare vermaken gefchikt, cn waar m
thans de Italiaanfche Opera gefpeeld ^vierd, is, in den vroegen
morgen van den i 4den, door een ongelukkig toeval
in brand geraakt, en geheel door de vlam verteerd. De
kosten van dit Gebouw hebben 60 duizend Pftr. belopen,
van welke fom flegts 15 duizend verzekerd waren.
F R A N K R * K
-
V:::-. dezeReizen is ene lezenswaardige befchryving uitgegeven,
Het fraaye Kabinet van Opgezette In- en Uitlandfchc waar van ook ene Nederd. Vertaling by den Boekhandelaar Mart, te
Vogelen en andere Natuurlyke Zeldzaamheden, t geen Amfterdam , het licht ziet: van welke Vertaling wy, in onze vorlf«
_Je Hr. Ie Vaillatlt, inzonderheid op zyne Reizen m het No's. 177,178 en 180. een breedvoerig verflag gegeven hebben.
E
VUL DEEL.
'
l 8 8
binnenfle van Afrika, C) heeft vemmeld,, }s, ,£aeen
by de openbare Nieuwspapieren van Parys. te koqp
geftèld. Deze vermaarde Reiziger maakt zig thans gereed,
om enen nieuwen togt te ondernemen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken-
Te Brunswyk word thans, even als te JVeimar,een
Lykenhuis, ten nutte van 't algemeen, in gereedheid gemaakt
, waar in de Lyken voor de Begraaffenis zullen bewaard
worden, tot dat 'er volkomen zekere tekenen van
enen waren dood voorhanden zyn. Ook zyn 'er boven
dien inrichtingen gemaakt om het vroeg Begraven der Lyken
voor tc komen. De naaste aanleiding hier toe heelt
sneven ene nadrukkelyke Leerrede van enen der Predikanten
aldaar, den Hr. J. W. G. Wolf; welke Leerrede
ook onlangs in druk is uitgegeven, onder den titel:
Ueber die nöihige rorficht, verftorbene nicht Jruher
zu begraben, als bis wir ihres Todes völlig gewifs
feyn kénnen ; eine bisher noch zu wenig erkannte
Pjlicht der Llebe. Predigt von J. W G. Wolff.
N E D E R L A N D E N .
WYK BY DUURSTEDE. DC Regering dezer Stad,
zedert.enigen tyd, het heilzaam plan gevormd hebbende,
'

C 34 5
fot het aanleggen van ene algemene Begraafplaats voor
de Lvken var, derzelver Ingezetenen, buiten de Kerk
maar dat ook dit eerfte gelukkig voorbeeld ener tiisfcrier
en de Stadspoorten, en reeds voorafgaande fchikkiugcn
komst van het Openbaar Gezag onder ons (kfaJeen
gemaakt hebbende, om de nodige middelen ter uitvoering
bereikende ichynt te wezen, om ene algemene en ver-
in dezen te beramen, doch te gelyk niet onduidelyk beouderde
Gewoonte, hoe blykbaar bygelovig en fchadeTvfc
fpeurende, dat zommige eenvoudige cn doorj^ooroor-
; ook m onbruik te brengen, en een beterden heilzanS
deel en bygeloof verbysterde lieden, aan deze mfrc, in­
_ in derzelver plaats kragtdadig in tc voeren) van enen al
derdaad wyze, fchikking ene verkeerde en ongunstige
h gemene, invloed in ons Vaderland zal mo4n zvn ter
uitlegging gaven, agtte het dienstig, ter wegneming van
bereiking van een doel, waar na reed., h2 en^daar .„
deze vooroordelen en tegenkantingen, enen weg van over
het ze Ive, niet weinige afzonderlyke pêrfonen o_k_tdS
tuiging in te flaan, die,fchoon enigermate buitengewoon,
door hunne zwakkere vooibceldcn, V°ond'hebfeteX
niettemin zo (edelyk als gepast, op zich zeiven, door ieder
; nog aanhoudend tonen, te ftreven.- en het welk , in zo
weidenkenden, zal geoordeeld worden : terwyl dezelve,
veie andere Eanden, buiten het onze, ook zelfs inzom-
by de uitkomst, niet zonder vrugt is gebleken. Te weten
nngen der bygelovigfte Staten, met behulp ener meervéï
Hun Ed. Achtb. verzogten, by een afzonderlyk befluit,
hgte en wyze Regering h reeds bereikt is.
den Wel Ecrw. Heer W. A: Ockerfe, als jongften Predikant
alhier, „ om, in ene opzettelyke Leerrede , der
1 F
' i v £ ^ « V t
„goede Gemeente naar waarheid te betogen den bygelo-
„vigen oorfprong van het begraven der Doden in de
„ Kerken, het onvocgelyke van dit aanhoudend mis
n bruik het fchadelyke voor de gezondheid der men-
„fchen, daar door veroorzaakt wordende, en de nood-
„zakelykheid, om, in dit opzigte, aan ene fpoedige verbetering
te arbeiden."
De Hr. Ockerfe, die van zyne redenkundigebekwaamheden
een opentlyk bewys geeft, in zyn, gedeeltelyk
door den Druk reeds gemeen gemaakt, Ontwerp tot ene
algemene Karakterkunde, heeft aan dit verlangen onzer '•
Regering , in ene Namiddags beurte , op Zondag den
22 January laatst], beantwoord, door het houden van ene
opzettelyke en wel ingerigte Leerreden, naar aanleiding
van Psalm XXXIV vers 21. het eerfte gedeelte: Hy (DE
HEEK) bewaard alle zyne beenderen, voor ene vry aanzienlyke
fchaar van toehoorderen, waar onder zelfs verfcheidene
Burgers, die tot de Roomfche cn andere Kerkgemeenfehappen
behoren: en wel met dat gewenscht gevolg
, dat reeds dezen cn genen daar door van hunne
verouderde vooroordelen te rug gebragt zyn: terwyl voorts
deze zyne Kerkrede niet flegts by de Gemeente een vry
algemeen genoegen gegeven heeft, maar ook byzonderlyk
dermate de goedkeuring onzer Stadsregering weggedragen,
dat Hun Ed. Achtb. by monde van hunnen Geheimfchryver,
aan den Hr. Ockerfe derzelver genoegen over
zyne gehoudene Leerreden hebben doen betuigen, onder
aanbieding van een Honorarium van Stads wege, ten
blyke hunner erkentenisfe deswegens. Ook zal deze Leerreden,
op uitdrukkelyk verzoek der Regering, in openbaren
druk worden uitgegeven, en eerlang te bekomen
zyn by de Boekhandelaren G. 7\ van Paddenburg en Zoon,
te Utrecht.
Ondertusfchen houd men zich verzekerd, dat elk verligt
en waar menfehenvriend , dit berigt lezende, of van
eld.-rs vernemende, gcenzins na zal latei., hartelyk te
wenfehen, dat niet alleen deze heilzame fehikking der
Wykfche Regering baar volle beflag eerlang zal krygen,
r
W y z y n t h a n s d o o r d e v
' ' "endelykheid
des Heren Dr. van Marum y in ftaat gefteld, 01»
aan onze Lezeren medetedelen, de
BESCHRYVTNG ENER NIEUWE EN FRAAYE AARDGLO­
BE, door den Hr. ADAMS, te Londen, vervaardigd
, en thans in het MUSEUM VAN TEYLERS
FUNDATIE geplaatst*
(waar van wy in No. 182. van dit Weekblad
gewag gemaakt hebben.}
V'
Deze Aardglobe is zodanig ingericht, dat haar As alfl
$
J" 1S
^ dezelfde helling behoud, welke de As van ontT
w£f dkl00t h
fc ,eeft met het vlak van deszelfs loopkring ;
te weten ene helling van iets minder dan 231 grad! Du,
is dc As van deze Globe, wanneer zy wel na het Noor!
den gefteld is, in dezeUde richting of parallel met d«
As van onzen Aardkloot. Deze As nu van de Globe is
r i C k i g V a S t
e m a a k t
'L t
u & aan een zwaar fchuir»
ftaand ftuk koper, het welk in diervoege „efchroefd is
i-op een houten Colom, dat het middenpunt dezer Globe
juist rrndden boven deze Colom ftaat. (die met haar drift
voet de hoogte van 3 S duimen heeft) Op deze Colom ïin
een ronde verzilverde koperen Plaat, op welke de 12tekenen
van den Zodiak, in graden verdeeld, en de daarmede
overeen/temmende verdelingen van het jaar in maanden
cn dagen, gegraveerd zyn, even als die op den rapieren
rand van een gewone Aardglobe doorgaans Revon*
den worden. Boven deze Plaat is een Uurwyzers Plaat,
(van 7 dtnmen middellyn,) welke draait om een vasten
£tl, waar op een wyzer ftaat, die verzet kan worden.
Deze Wyzerplaat is vast op een getande koperen Plaat,
welke vat in ene twede getande Plaat, van dezelfde groot^
te, die op den As der Globe zit; zo dat, by elke omwenteung
der. Globe, deze Wyzerplaat ook juist eenmaal
omgedraaid word.
Onder, de eerstgemelde horizontale Plaat draait op de
Colom een horizontale koperen regel, (van 24 duimen
langte,) op welks enen rand een. koperen kloot, een
S?3

ïrttficieele Zon verbeeldende , op een Colom ftaat, in
diervoege dat het middenpunt van dezen kloot eveh hoog
als het middenpunt der Globe is. Door het middenpunt
van dezen kloot gaat een horizontaal dun yzerdraad, dat
rechtftreeks na het middenpunt van de Globe gekeerd is
en dus een centralen Zonneftraal verbeeld, Vlak onder
xlezen centralen Zonneftraal is een wyzer, op den koperen
regel gefchroeft, en die op de horizontale plaat den
graad van het hemel-teken, waar in de Zon is, en de
hier mede overeenftemmende dag van het jaar, aanwyst.
Op het andere eind van den gezegden koperen regel
ftaat een zoortgelyke Colom, (van 19 duimen hoogte) waar
op een yzeren beugel is vastgefchroefd, die boven over
de Globe zich uitftrekt, en een koperen ring in een perpendiculairen
ftand houd, in diervoege dat deze ring, die
om de Globe omloopt, dezelve als 't ware in twee
gelyke delen verdeelt Om aan dezen ring des te meer
hevigheid te geven, is het onderfte gedeelte van denzelven
door fchroeven verbonden, met een horizontaal (baande
beugel, aan de Colom, waar op de artificieele Zon
ftaat, vast gemaakt. Tusfehen dezen ring en de Globe
is zo veel ruimte, dat dezelve met den koperen regel,
waar op zy vast ftaat , om de Globe kan om bewogen
worden.
Terwyl nu deze ring, die juist midden over de Globe
heen loopt, vlak tegens over de artificieele Zon ftaat, zo
verbeeld zy derhalven in allen gevallen dien cirkel , die
de door de Zon verlichte helft van den Aardkloot onderfcheid
van de andere helft des Aardkloots, waar de Zon
niet kan gezien worden.
Aan de agterzyde van dezen ring, den zogenaamden
Cirkel van verlichting des Aardkloots verbeeldende, is
vast gemaakt een tweede ring, op 18 graden afftand,die
-aanwyst hoe ver het fchemerlicht zich over den Aardkloot
uitftrekt, of liever hoe lang het fchemerlicht voor elke
plaats in elk jaargety duure.
Wyders is 'er aan deze Globe, in plaats van den breden
rand, die aan de gewone Globe den Horizon verbeeld
, een bcweeglyke horizon, (*) zynde een koperen ring,
die midden over de Globe loopt, en vast gemaakt is aan*
een zoortgelyken ring, die -den Meridiaan verbeeld Deze
aan elkander dus verbonden ringen kunnen rondsom over
de Globe verfchoven M orden. Op dat echter de halve
ring, die den Meridiaan verbeeld, by deze verfchuivm°-
i 25 r
. Wanneer men nu op enige plaats van de Globe welk,
men ook wil, dezen Meridiaan in diervoege ftet dat
de softe graad (van den kring, die den horizon 'ver
bee d , af te rekenen) juist boven die plaats fta«, danve -
Son\ g
d'ie d
e M e r i d i a a
Sts " Sa
Uit de befchreven inrichting begrypt een ieirelvk die
het gebruik der gewone Aardglobe, en dat Z een gt
woon Tellunum enigzints kent,dat de oplosfing der vooralen
waar toe de gewone Globe gebruikt word , zich
h er als 't ware van zelve aanwyst; Terwyl aan deze Globe
alles ingericht is, overeenkomstig het „een aan m ~n
Aardkloot dadelyk plaats heeft. Om, b. f zon. op! oi
ondergang voor elke plaats, en op eiken dag van het jaar
te zien, Helle men de artificieele Zon, volgens a —
z.ng van den ftraks gemeiden wyzer, o P den begeerden
dag van het jaar, en men ftelle wyders het teken van dS
poften graad van den Meridiaan op de plaats w van
men den tyd van Zons op- en ondergang Ter a. 1? e weten
: vervolgens de Meridiaan aan den centralen zonnlflraa
gebragt, en de uurwyzer dan op 12 uuren -efteld
zynde, hebbe men flegts de plaats, waar boven de° pofte
giaad van den Meridiaan gefteld is, aan de westzyde van
den Cirkel van verlichting te brengen, om op den uurwyzer
te zien aangewezen, op wat uur de Zon op den
geftelden dag voor die plaats opgaat; en men ziet fnsgelyks
den tyd van zonne-ondergang, voor dien da- en die
plaats, wanneer men die plaats aan de oostzvde vin den
Cirkel der verlichting b r e„ge. Wil men verWlgen" zien
het verfchil van Zonne op- en ondergang, voor Ten

4 P >•
zeiüm veranderen moet: ené zaak die al vceltyds den
genen, dien men onderwyst, verwart, of hem de opioslirtB
der voorftellen onbegrypclyk maak-.
_) Aan de gewolie Globe verbeeld de brecde rand,
waar op dc tekens van den Zodiak liaan •, dfn eens den
Horizon, dan eens den Cirkel van verlichting. Wanneer
hv den horizon van enige plaats verbeelden moet, dan
moet men dc Globe zodanig fielten en draayen, dat de?
ze plaats overal 90 graden van dien vast (taande horizon
afftaat, dat is, men moet die plaats juist in het toppunt of
Zenith brengen, en, zo dra dezelve ilcgts een weinig
afwyke, dan is de gemelde rand niet langer dc horizon
van die plaats. In deze nieuwe Globe integendeel, dc
oofte graad van den Meridiaan op de plaats gefteld zynde,
zo blyft de horizon beflendig de horizon van die
plaats, hoe men de Globe ook omwentcle.
3) Aan de gewone Globe moet dezelfde rand, die men
in enige gevallen voor den horizon aanneemt, in andere
gevallen weder den Cirkel van verlichting verbeelden. Om
dit te kunnen doen, moet men voor eiken dag van het
Jaar ene andere helling aan den As der Globe geven, en
men heeft inderdaad al dikwyls veel moeite, om den genen
, die men begint te onderrichten, te doen begrypen,
dat die (land, dien men telkens aan de Aardglobe geeft,
overeenkomst hebbe met den waren (land des Aardkloots.
Aan deze nieuwe Aardglobe integendeel word de As onvcrandcrlyk
in zyhen vasten ftand en helling behouden,
én ftéld dc artificieele Zon, in betrekking tot dc Aardglobe,
voor eiken dag van het jaar juist in dien ftand,m
welken zich dan de Zon met betrekking tot onzen Aardkloot
bevind. De Kring van fcheiding van dag en nacht ftemt dus
aan deze Globe in alle gevallen volmaakt over een met de
fcheiding van de door de Zon verlichte helft des Aardkloots,
Zo als die 'dadelyk plaats heeft: en wanneer men den ftand
der Zonneaan deze Globe verandert, dezelve om de Globe
omdraayende, dan dient deze kring, die het verligte gedeelte
van den Aardkloot van deszelfs niet verligte gedeelte
onderfcheid, om met een opflag van het oog te zien,
hoe uit den verfchillenden ftand der Zonne, in betrek-
Icing tot den vasten ftand en helling van den As des Aardkloots
, de verfchillende Jaargetyden , 'en het verfchil der
lengte van dagen, in de onderfcheiden ftreken van den
3_aïdkloot, geboren worden.
,'an byzondere g-ewilïcn, ate ook feeftfcryvingen van & 9hmt*
Amerika beerfchende Ziekten , welke laatften vooral gewigtig
en belangryk zyn. Engenehe Ziekte, en .tot kolyk van Poitou
of Lood-kolyk, zyn 'er zedert 30 jaren zeer verminderd ca
zeldzaam geworden. Dc vermindering der laatfte Ziekte word,
niet zonder grond , locgefchrcvcn aan het verwisfUen der tin­
nen Tafelborden, welke dikwyls lood bevatten, 1
voor Engelsch
Aardewerk, la 't algemeen worden in America de hete Zickr
tens, even als in Europa , zeldzamer, en in tegendeel de Ospende
kwalen, voornamelyk dc Long-tering, daaglyks algemener.
GROOTBRITANNIEN. Medical Fa'Els & Obfervations ,
Vol. I. 1791. Londen by Johnfon, 224 bladz. gr. 8vo. met
2 Platen. Een nieuw Geneeskundig tydfchrift, welk de plaats
zal vervullen van het niet meer uitkomende bekende Londun
Medical Journal. Het Zelve is inzonderneid gefchikt ter verzameling
van zeldzame Waarnemingen uit de oeffenende Genees-
Heel- en Verloskunde. Dit eerfte Stuk bevat verfcheidene diergelyke
Waarnemingen, die alle opmerking verdienen.
FRANKRYK. J. E. Gilibert Adverfaria Medico-VraBica
feu Aiimtationes llinicae . quibits prtecipue Natura Medicatrir
cis jura vindicantur , artisque priscae Simplicitas numerofis
Obfervationibus ftabilitur. Lyons by de la Molliere 1791. &$f
blz. 8vo. Dit werk is het refultaat van ene omtrent 3ojarige
Praftyk, gedurende welken tyd de beroemde Schryver, verzekerd
5000 Waarnemingen aangetekend te hebben. Hy deelt
hier de voornaamftcn daar van mede, en legt zich voornamelyk
toe, om het fchadclyke aan te tonen, van de in onze dagen
zo algemene Geneeswyze van den loop der Ziekte in deszelfs
aanvang te fluiten of te ftrernmen, het zy door het veelvuldig
toedienen van braakmiddelen, het zy door aanftonds de
toevlugt tot den Koortsbast te nemen, en dringt inzonderheid,
uit zyne langdurige ervaring, daar op aan, dat men de natuur
meer late werken, dezelve onderfteune of voorzichtig befture.
Dit werk verdient derhalven alle opmerking.
Icones Plantarum Syriae rar'wrum descripthnibus & Obfer­
vationibus illuftratte, au&ore J. J. la Billardiere. Decuria I.
Parys en Straatsburg -by Koenig, 22 bladz. fol. 1791d
i t
hl
werk worden zeldzame en meest nieuwe foorten van Planten
afgebeeld, welke de Schryver in Syrien, werwaardshy op kosten
der Franfche Regering ene Reis deed, gevonden heeft.
ÏJ'1 E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
ACADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
'AMERIKA. Medical Papers communicated to the Masfa-
Vhufetts Medical Society. Number I. Boston I79 1
- 1 2 8
DUITSCHLAND. Animadverfiones de veteribus Jegumlatt-
•ribus et fcripto'ribus jurls Attici ad J. A. Fabricii Bibliothecam
Graecam Specimina duo, iterim edifit novisque accesfwnibjit
locupletavit C. G. Richtenis. Accesfit Orat. de intereuntis juris
prudentiae humanioris causfts. Hamburg 179L 208 pag. 8vo.
Ene Verzameling van het geen de, thans overleden, Hoogl.
Richter te Leipzig, op aandrang van den beroemden Har les te
Erlangen, in den jare 1784. als ene bydrage tot de nieuwe uitgave
van Fabric. Biblioth. Gr. , wegens de oude rechtsgeleerd-
btiAz.
beid, en byzondcrlyk over lib. II. cap. 14. geleverd heeft:
Svo. Dit eerfte deel der Verhandelingen van het Geneeskundig
zynde hier nog bygevoegd enige gewigtige Brieven, cn ene Re­
Genootfchap van Masfachufetsbaay getuigt van den bloeienden
devoering , welk alles de uitgeftrekte kunde cn vlyt des ge*
toeftand der Geneeskundige Wetenfchappen in Noord - America,
noemden Hoogleeraars ten vollen daar ftelt. K.L.Z,
Het zélve bevat aaeeit Genees- es- Heelkundige Waarnemingen

( 37 )
Le«z. Ka**". "9 1
- 2 3 2
'\£ u v o v i R e gefchrntcn, over dit
g fgei,„ vo* *r Ko
"'^- Bo
X ('f Ene mengeling van zeer 1
ï>rc»den 1791. 309 ^ 1
^.^Lerfehdden reifigers, door :
rtóSSgSjr dcrWeterd-chappen uitgegeven, voor !
wcl,
; e zy
Jntigom Latystii nijw'i"'"'
. JoJe Becmann ^
iSi^-
Ene verdienst-
^^^.fsehryver, die het
lyke u
".B a
«' d
,bcterd ««.*». «*« ** *g SRÜT'ft^i*"
m getyteld: ^Hfe* «ft «Ö««t*
ConmeJJi Terpetui * Theocreti Skrfc»
1 Ï T Ï Z Krlw . verhandelingen over de
t^twK^ïnbiïK^.* door den Sohry ver by o.n-
«fctaUn « egeabeden opgcfteld, waarin meer uit egkundige ,
2SffiS aanmerkingen voorkomen, cn dc ware maan
°" "1^, ten aanzien zyner natuurmeest
uit ^ w t o «e«' D e u i r h c e f t z i ch
SS*r, door » •
d e e d c e l d
Schmier , M ^ , •
r' Handboerwaarin, ongetwyfcld, veel goeds; doch
gvo. Een « a
«^" c
Welkd
£' , -d h e t p l a n > waar.toe de Schry-
r,f CdnSrfcnVving, Gefchiedenis, Fabelkunde,
, W
°f! X S vak van 'kunst, in 't algemeen, gebragt
n K
Letterkunde, en het^« " Volkomen is; zynde daar
heeft, al te kort, en tevens^zecr aangehaald, zonder
en boven vele
1
e» het gehele ftukzqn-
E r r t 7
K ^««g von 7. ^ ' n ^ks\ defRom rnaanmerkingen
en verbeteringen wegens dei tekst« £_
fchen Gefcbiedfchryvers dienende tot een »» h
»»^ d°P ^
muntende uitgave diens Schryvers, door den b
« ° ^ c h r c v e r
kenius. Jammer is het, dat zulks meun het Latyn gi.
e z
Wistige Stukken uit onderfcheiden vakken «
terlunde, uit o ^ ^
U
'' De^fr'ofodlae Graecae occentus ïncVwaüone• jMg*.^JJ J Oefchichte der Baukuns^
«.iztes. £*A rt* curante fr. 4. Wolfio• Lipf. i79«. 57 P
^ ^ ^ ^ n
f a *
. ^
wkog
8vo. De byvoegfden tot het bekende Gefehrift
S» «iterfke» gewigüg, terwyl niet «We» wezerdykc niHUE»
E 3

^' hoo
oog 24, breed 35 duim, 12 fch ^ J tT-Edy,
tfiew of London Bridge, en „r 7- •
twee fraaye %t^g££\Zf,tófi^
f
. Fartnirton. door 9- ï *-icuicn, naar
imen 2rffch ^ C
hoog 20, br. 28 d.
8T.«fa! W o/^ MajeJ!f s shif Guardian ,
en-
S

39 )
tndeavouring to escape in the boats; door R. Dodd • de Kust van Gutnea, ene Volkplanting aan te leggen voor­
hoog 20, breed 21J duim, 7§ fch.
de Zuiker teelt, is ihans zo verre tot ftand gebragt, dat 'er
Country Cliurch-Tard', en RetreatingShower, twei i reeds een Schip, van Bristol, derwaarts gezeild is, en een
fraaye Landlchappen van Gainsborough en Hodges , doo: • twede ,op deszeifs vertrek ftaat, geladen met allerley.Bouw-
M. Catharina Prestel gegraveerd; hoog 24, breed 29 d ftoffen, Ambachtsgereedfchappen. en Werktuigen voor den
zamen 21 fch.
Landbouw. Met elk Schip vertrekken 'er 40 a 5o Am­
The Mutineers turning Lieut. Bligh and part of the bachtslieden en Landbouwers, om zig aldaar neêr te zet­
Officers and Crew adrift from hts Majefly's Ship the ten: en de Compagnie maakt ftaat, dat. zy, met het beo-in
Bounty. — The Spanifh Infult to the Bnttifh Flag at van' het voigend jaar,, reeds 2000 acres met Zuiker-riet
Nootka Sound- — The Royal Doek Tcird at Plymouth; zal beplant hebben.
en The Royal Doek Tard at Portsmouth: (de bekende
Muitery op het Schip the Bounty, — de Spaanfche belediging
te Nootka- Sund, — en de Gezichten van 2 Scheeps- MAANDELVKSCHE PRVSLVST DER IN- E N.
dokken, in vier uitmuntende bladen, door R. Dodd ge­
UITLANDSCHE EFFECTEN.
tekend en gegraveerd; hoog I8J, breed' 29 duim, ieder
7i fch.
INLANDSCHE. Holland, aj prCts. 74 a 82. Zeeland'. 2Ï
\ '
K U N S T - W E R K E N .
5
V 6
°' FRLESLAND
- 2 PrCts 65 a66. Utrecht, 2\ prCts
82 3 84. Generaliteit. 3 prCt. 86 a 92. Last- cn Veilgent aj prCts.
6-8a7o. Z.Doorl.Hoogh. 3 prCts. 94 a 96. Dito nieuwe Neeot..
LONDEN, 26 Jan- De Prins van Wallis is, zedert
een gerufmen tyd, bezitter van een Snuifdoos, die zo
fraay als ongemeen konstig gemaakt is..
De Doos is dubbeld, en kan, aan beiden kanten,open
gedaan worden •, zynde de randen van goud. Aan de ene
zyde, is een fraay Medaillon in 't midden, belegd met
een rei grote Paerlen. Wanneer deze kant boven gelegt
word op een tafel, gaat de Medaillon, op een ligtedrukking,
open, en een artificieele Goudvink, uit goud gewerkt,
en gekoleurd,. zo dat hy zeer na aan dc natuur
fcumt, ïpnngt up dat og-eiï&nk voor den dag.
De Vogel net 2yne wieken, huppeld in 1 rond, zo
verre zyn kring reikt, en fluit, omtrent twee minuten,de
weinige tonen, welken den morgen Zang van den Goudvink
uitmaken. Vervolgens heft hy een aangenaam airtje
van Hayden aan, 't geen hy zo keurig uitvoerd, dat men
zo wel door de aangenaamheid der klanken, als door de
zonderlinge wyze, waar op zy voortgebragtworden, verrukt
ftaat. Het airtje uitgezongen zynde, gaat de Goudvink
weder van zelve naar binnen, en de Medaillon fluit
zich.
De Prins, die een zeer edelmoedige Voorftander van
kunst en fmaak is, heeft, aan den maker van dit verwonderlyk
Konstftuk, een gefchenk van 1000 Guinies tre geven.
&
5 prCts. tooa 102. Saxen. Onverwisf. Steuer 3 prCts 341 asc*
ftv. Dito Ordin. 3 p r C t s. 36 a 36| ftv. Dito Kamerft. 3 prC^
35 a 36 ftv. Dito 2 prCts. 30 a 32 ftv. * *
N A R I G T E N EN B YZO ND ERHEDEN,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND- '
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN E N, F A B-RI £ K E N ,
BETREKKE LYK.
Ene nieuwe Afrikaanfche Con-p. aan welker Opri

OLY, TRAAN EN BAARDEN.
? 4* 5
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ,/3 % 8si Wenen, 6 w. dat. ft. 34»
Livorno . . . ^ 9 2
s Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . . ^32§ a
t
33§
G e n t
• •
C
P * 5 verl.
dito zigt . . $33§a34 Brusfel . pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . & 33 Zeeland . pCt. 3 vtrl.
dito, 1 m. . . $ 33§ Rotterdam pCt. J
S P E C I E - C O U R S .
laren Goud, per Casfa ƒ355. - • pCt. 6|a 6|
dito. per banco . . . .
C t
P -
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 7 | Nieuwe Louis d'or 11,10,17,
Oude dito . . f 5, H Zonne Piftol. . ƒ11, 3
Franfche Piftol. . . ƒ 9* 5 Croix de Malta ƒ 13, 3t Fruisfrf. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 7 2
kunenb. dito . . ƒ 9> 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,0
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . J 25, 3
Guinies . . • ƒ11,16 Agio van de Bank % pCt.
Souvereine . • ƒ*! 5 aI
3
AMSTERDAM, den 30 January 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN,
ÈN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 15
tot ai January 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 3. den 2iften.
BAKOM. < Laagfte . . 27, 6|. den isden.
l.Gemiddeldè der gehele Week 27,10,3 1.
THERM. fHoogfteftand o°. 's Avonds van den l 7den.
Reaumur. < Laagfte 7 0
onder o. 'sMorg. vanden 15 enaoften,
(.Gemiddelde der gehele Week 1,1 grad. ondero.
Heerfchende wind N • W. .
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
Het getal der Dooden, gedurende de laaftverloper
n
Week, is geweest: teAmfterdam 176: cn te Haar ie.
29. 6 54l 56 bewolkt.
29. 6§
In de
43a
afgelopen I 45
maand JANUARY.
16, onder welken laatften 4 beneden de 12 Jaren.
Hoogfte Therm. den 3iften's Midd. • 54rg
Men rekend, dat 'er, gedurende bykans 15 maandci
ln welken 'de Pest op Morea cn andere Griekfche Eila
den gewoed heeft, een aantal van 300,000 menfehen 0
't leven daar door geraakt zyn.
r
.
Laagfte dito den i2den 's Avonds 1 n\ gr.
1
' De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag;
1 _
en Avond, is geweest 36|f grad. Dus 4 T||grad. lager dan de;
;T1
maand Jan. 1791.
Te Haarlem, by P L A A T en LOOS JES,
I
BARO- THERMO- I STREEK
ME- METER. I DER LUCHTSGE-
TER. Noord] Zuid. | WIND. STELDHEID.
l 29. 3 i
95.

1792. No. 189.
jf L G E M E N E
KONST- EN LETTEMODE,
V O O R MEER- EN MIN GEOEFFENDE& 7
. V 8
Vry dag den 10. February.
B Ë R I G T E N.
leden jaar 1791. te Koningsbergen is uitgekomen. De
Heer Hermbfladt heeft voor het Werk zelf ook nog gevoegd
ene Vertaling van de Schets der Lavoiiieriaanfche
Theorie, door den UT. van Marum in het 4de deel der
QROOT-BRITANNIEN-
Verhandelingen vaxiTeylers Tweede Genootfchap in 't jaar
1787 gegeven.
# = ^ = » e Riddcres aVEon , welke zich zedert enige
H T"\ 'J| jaren te Londen ophoud, zag zich, onlangs,
N E D E R L A N D E N .
I JL/ $ door hare bekrompene omftandigheden, genoodzaakt
haare Boeken en Handfchriften t>y LEYDEN, den 21 Jan. 1792. Heden morgen heeft
openbare veiling te koop aan te bieden. Reeds Was de HT. Stud. ABRAHAM. Bfcussé, onder voorzitting van den
öe dag der Verkoping bepaald, en de naamlyst daar van Hooggel. Hr. JOANNES LUZAC, J. U. D. et in Academi®
gedrukt, onder den titel van: ACatalogue of the Sc ar ce Batava hngua grteca et Hiflor. Patriae Prof. Ordin.
Mooks and Manuscripts of the Chevalier d'Eon, Joropenlyk
verdedigd het Specimen primum Exercitationum
fnerly Miniftre Plenipotentiary &c. Dan op 't onver- Acad'emicarum, contimns Obfervationes in Euripidis
lvagts wierd *zy nog in ftaat gefteld om hare Boekery te maxime Hyppolytum: zynde deze Hoogleeraar voorne­
behouden, door ene zeer aanzienlyke fomme gelds, welmens deze Obfervationes in Scriptores Gr

42 )
„Dat deBerren inVentis byna dezelfde evenredige hoogte
hebben met die der Maari, als waar in de middellynen
dier beiden Planeten tot clkandcrcn ftaan,. cn dat ik iuhct
izuidclyk halfrond der-eerfte een Gebergte ontdekt hebbe,
't geen, volgens de afmeting van deszelfs ichaduuw 4,2
Geographifche Mylen regtftandig hoog is, word reeds gemeld
in myne Selenographie , §. 522. ff. Dit is thans
niet a'ieen, door meer andere overeenkomstige Waarnemingen,
bevestigd, maar uit dezelven is tevens gebleken,
't geen ik aldaar reeds vermoedde, te weten dat dezeBergftreek,
voor een gedeelte nog hoger, en wel 5,6 Geographifche,
of ruim si Mylen hoog is.
„ Dan deze Waarnemingen verfprciden ook, over dc
cigcntlvk flegts gegiste, cn tot nog geheel onbekende,
Omwenteling (Rotation) van Venus om haar As, veel
meer nieuw ligt, dan de tegen- eikanderen inlopende waarnemingen
van Bianchini en Casfini daar omtrent in ftaat
waren, op te leveren. Casfini giste, dat -Venus zich in
ruim 23 uren om haar As draait: Bianchini daar en tegen
, dat zulks niet dan in 23 dagen en 8 uren gefchied.
„Uit myne Tweejarige Waarnemingen blykt het, met
zekerheid, dat deze Omwenteling in iets minder dan 24iiien
volbragt word: en dezelven brengen, met de hoogde
waarfchynlykheid, den netten tyd der Omwenteling op
23 uren- 2i min.
„ Het is aanmerkeiyk, dat Casfini reeds de gevolgtrekking
van Bianchini wederlegt heeft, en aangetoond,, dat
ook uit diens Waarnemingen een Omwenteling van 2.3 ur.
22 m, zou kunnen afgeleid worden ; welke gisfing thans
er.e volkomenezekerheid bekomen heeft. Ik pal hier over,
eerlang, ene Verhandeling in 't licht geven: overmits ik
ook fchone Waarnemingen omtrent den Dampkring van
Venus gedaan hebbe.
„Daarentegen fchynt, in de-Maan, de natuur zelve,op
ene zeer aanmerkelyke en klaarblykelyke wyze,het zegel I
der waarheid te- willen drukken, op de gevolgtrekkingen, '
door my uit myne Waarnemingen afgeleid- Hier flegts
iets van myne nieuwfte Waarnemingen. Het was de
Kraterberg /. (Tab. XXXIII. Fragm.) wiens befchouwin- ,
gen my voornamelyk op de afgeleide Gevolgen en nieuwe
Ontdekkingen gebragt hebben, en zelfs aan dezen Krater,
^fchynt, thans, aan de zuid-oostelyfce afhelling,, digt aan
den voet, ene nieuwe uitbarsting, welke in het Ringgebersrf
infehiet fm haar eerfte geboorte te wezen. Dezelve
viel my, op den 30fte Decemb.van zelve in 't oog,
z'ch vertonende als een ronde, bepaalde, zwart donke­
re krater fchaduw, van omtrent 2 fee. op \ Geographifche
tnyl in diameter, doch zonder Ringgebergte, en weljuistop
dien plek, alwaar, volgens de analogie der overige Maanvlakken,
ene nieuwe uitbarsting het meest waarfchynlyk
is. Enige dagen daar na vond ik 'er geen fpoor meer
van; gaande het hier mede waarfchynlyk gelyk met den
lioofdkrater. Denkelyk is hier de natuur in gisting, en
mogelyk komt deze infehietende krater al fpoedigj misfehien
egter eerst langen tyd hier na, volkomen voor den dag.
Hy is indegeboote.en even zo moeren alle kleine infer,»»ter.de
kraters ontftaan wezen. »
koS^Tah^vT?. \ - e
" o o s t e ! k e n
>'
k«ter Heli­
con (ö lab. XXIV.) die ik jareiKagter een met .11».
naauwkcurigheid hebbe waargenomen, een centraalbcr* (A
van | myl zigtbaar. Dezelve moet, by zo vele Waarnemingen,
of door nevels van den dampkring onzigtbaar geweest
zyn, of, kortlmgs, eerst ontftaan wezen. Het laatfte is
• met onwaarfchynlyk. Hier breke ik af, cn merke fltts
aan, dat ik reeds verfcheidene nieuwe voorwerpen der
Maanvlakken topographisch opgenomen hebbe. — Ik Jaat
V e r . It&t^ °
opciiLiyk gebruik te maken.
m v a n d e z e
', °
Waarnemingen enig
T T. T , J- H. SCHROETER.
LlüENTIUt,, dC!l 14^.-1792.
AENSPRAEK DER GEMAGTIGDEN VAN DE VEREENIGDB
DOOPSGEZINDE GEMEENTEN IN VIRGINIEN, vergaderd
in dè Stad RICIIMOND , den 8ftcn^«gustus,
1789. ( Overgenomen uit RIPPON'S
Baptist Annual Register.')
Myn Beer!
Aen den Voorzitter der Vertenigde
Staeten van America.
gen, welke gy ontvangt van Steden, Maetfchappyen, Staeten
en de geheele wereld, wenfehen wy ook daêdelvk
deel e nemen in de algemenen yver, door ons groot genoegen
uit te drukken, in uwe beftemming tot deeerle
Bediening by de Natie. Toen America, wel eer in de
noodzaeklykhcd gebracht was, om toevlugt te nemen tot
de wapenen, ter verdediging haerer natuurlyke enhurgeryke
Rechten werd een Washington ten vollen bekvvaem
bevonden voor de gevaerlyke onderneming. Hv
was het, die door de mensenliefde van zyn hart, en de
voorzichtigheid van zyn hoofd, ongeöeffende benden nae
het krygsveld geleidde, die,.door zyne behendigheid, de
ontwerpen der fpottende vyanden verydelde, en den we»
baende tot onafhanglykheid, zelfs op eenen tyd, toen het
Staetskabinet van genoegzaeme kragt ontbloot was, om de
natuurlyke hulp van het Bondgenootfchap uit de verfchil­
lende bronnen te doen voortkomen, en in werkine re
brengen.
6
Het groote oogmerk bereikt, de onafhanglykheid der
Staeten erkend zyndé, keerde onze Held, vry van heeerschzucht,
en wars van bloeddorst, met hun, over welke hy
het bevel gevoerd had, terug, en lag zyn zwaerd neder
voor
en kIe
W.f
-i" er B
. er
2 . d'é uit het middelpunt van den Krater M
Z i ï Z 7 g ^ t i ï £ °^rpe n 5 t e n e 0 en andere,^

43 >
voor de voeten der genen, die het hem gegeven hadden:
Zodanig- een voorbeeld voor de wereld was nieuw •.
Maer wy ondervonden,. met andere Natien.dat het meer
dapperheid en wysheid vordert, voordeel te doen met de
overwinningen, dan die te behalen.
Gebrek aan vermogen in het Bendgenootfchap, de groote
menigvuldigheid van wetten, en derzelver eenzydige uitoeffening
in de Staeten, riepen luidkeels om een nieuwe
fchikking van ons Staetsgeftel. De wysheid der Staeten
werd tot dat einde verzameld in eene groote byeenkomst,
waer gy , myn Heer.' de eer had voor te zitten. Een
Nationael Beftuur, in al deszelfs deelen, werd aengeprezen
als het eenige bevvaermiddcl der Vereenigingen dit
Plan van Regeering is nu dacdlyk in werking.
Toen de vastgefieldc Regeeringsvorm eers in Virginien
te voorfchyn kwam, hadden wy, voor onze Maetfchappy
, ongemeens gemoedszwarigheden; wy vreesden,
dat de vryheid van geweten (ons dierbaerder dan goed
en leven) niet genoegzaem verzekerd was-, mogeiykwerden
deze nayverige bekommeringen vermeerderd, dooide
erinnering der behandelingen, die wy in Virginien van
de Britfche Regering ondervonden hadden, toen boeten,
boeien en geVangcnisfen, tc dikwerf ons lot waeren.
Overtuigd aen den eenen kant, dat de Staeten, zonder
een daedlyk werkzaem Nationael Beftuur, welligt
zouden vervallen tot oneenigheid en alle hacre kwaede gevolgen,
vreesden wy tcffens aen de andere zyde, dat een
zodanig Beftuur aanleiding zou geven tot eenige onderdrukking
in het Godsdienstige, wanneer namelyk eene
eenige (Godsdienstige) Maetfchappy het overwigt had boven
'alle de andere. Maer in 't midden van deze ontrustende
zorgen, vonden wy een Waeren troost in de bedenking:
„het plan moet goed zyn, want het draegt de on-
_ dërtekening van een in trouw beproefden V>-tend." en
indien al de Godsdienstige vryheid nog niet beveiligd mogt
zyn door de Regeringsvorm, „het bewind daer van zal
„ "ekerlyk alle onderdrukking verhoeden, want een Was-
„liimrton zal Voorzitter wézen.^ Overeenkomstig onze
Wenlchen heeft de hlgerh'èene ftem der Vereenigdc Staeten
U, myn Heer! uit Wc geliefde ftilie wykplaets geroepen,
om den onmstigen oceaen der menschlykc zaken
Weder in tc fteéken, en het roer van Staet in de hand te
houden. Die Godlvkc goedertierenheid, die uw hoofd
gedekt heeft in den feryg, ïnaeke U tof eenen nog grooteren
Zegen voor het u bewonderende Vaderland in den tyd van
Vrede! Indien ooit die vcrfchrikiykc verfchynz^en, wélke
zo verderflvk geweest zyn in Aiicn cn Europa, indien
party 1'chap,'heersc'nzucht, oorlog, verracd , bedrog en ver­
volging, om des gewetens wille , de grenzen onzer gelukkige
1
Natie naderen, dan verdryve de naem en het bewind
van onzen geliefden Voorzitter alle die duistere
wolten voor altoos van den Amerikaenfchen hemel, even
als de ftraelen -der opgaende Zonuc de nevelen verdryven.'
Gelyk wy in dezen vrymoediglyk de tael onzer harten
fpreeken, zo zyn we ook overtuigd, dat wy hier meêde
gevoelens uitdrukken onzer broeders, wier Vertegenwoordigers
wy zyn. De naem zelfs van Washington is muziek
in onze ooren; en, daer het gebrek aen onderling
vertrouwen tusfehen Overheden en Volk een groot kwaed
is in de Staeten,- hebben wy het fterkst vertrouwen van
den Voorzitter onzer Staeten, en het is onze vuurige bede
tot den Almagtigen God, dat het vereenigd Beftuur
en de Regeering der byzondere Staeten, zonder eenige
tweefpalt, voortaan zoodanig te zaemen eenparig werken
zullen, dat het talryk Volk, waer over gy het Voorzitters
ampt bekleed, de gclukkigfte Natie op aerde wordt, en
gy, myn Heer! de gelukkigfte man, door te zien dat hec
Volk, 't welk gy, onder het gunstig beftuur der Voorzienigheid,
door uwe dapperheid in den kryg.van flaverny
verlostte, en wys deed worden door uwe raadgevingen
, veilig nederzit onder zynen wynftoken vygenboom »
en het toppunt geniet der menschlyke gelukzaligheid! God
beware uw leven en gezondheid nog langen tyd tot een
zegen voor de wereld in 't gemeen, en voor de Vereenigde
Staeten in 't byzonder; en wanneer gy, even als da
Zon, den loop uwer groote en onvergelyklyke diensten
geëindigd hebt, en den weg van allen vleesch betreden
miet, dan gunne dat Godlyk Wezen, 't Wélk een ieder
zal vergekten naer zyne werken, U eenen heerlyken ingang
in het eeuwig Koningryk door Jezus Christus! Dit»
groote man.' is de bede uwer gelukkige bewonderaers.
Op last der Gemagtigden,
(was get.) SAMUCL HARRIS , Voorzitter.
REUEEN FARD, Schryver.
ANTWOORD.
Jlen de Gemagtigden, Vertegenwoordigende
de Vereenigde Doopsgezinde Gemeenlen
in Virginien.
Myne Heren '.
Gelieft myne ernjüge erkendtcnisfen te ontvangen voor
uwen zegengroet by myne aénftèlling tot dc eerfte Bediening
by de Matie. De vriendelyke wyze, waar op gy
van myn vorig gedrag gewag maakt, vordert insgelyks de
betuiging myner dankbaerheid. Na dat wy, door den
zegen der Godlyke Voorzienigheid over oïizc pogingen,
het doel mogten bereiken, waar op wy het gemunt hadden,
keerde ik, by het afloopen van den oorlog, te rug
met een denkbeeld, dat myn Vaderland myncn dienst niet
meer zou behoeven, en met een oogmerk, om nooit we-,
der in het openbacr werkzaem tc zyn. Maer toen de
F 2 nood

nood vau myn Land nog. weder octis fcftesa te voiocren,
dat ik my met de belangen van liet Volk inlijf, overwon
C 44-)
gen* omtf ent de fynere Ontleedkunde en de Natuurkunde vso-
Azxx mensch. In zes hoofdftukken handelt de fchryver over de
de ornftige overtuiging van pligt myn vorig be&dx. , ara watervaten in de hersfenen,over den rpierachtigen rok der water­
eischte van my, dat ik het gelukkig plan, 't welk ik vervaten , over de vereniging der bloedvaten van dc lyi'moedermet
kozen had, liet vaeren.
die van de moederkoek, over het rutt der fchildklier, en ovctv
Indien ik de minfte vreeze kon gevoed nebben, dat cie het uizuigend vermogen der bloedaderen. Meu ziet met verlan­
•Regeeringsvorm, ontworpen in dc Byeenkomst, waer in gen een tweede, ftukje tc gemoct. H.L.Z.
ik de eer had voor te zitten, de Godsdienstige . Rech.cn Gefchichte eines Apothekers, odér einige entdéekte und zit
van eenige Kerklyfce Mactfchappy by mogclvkheid in gc- entde-jhep.de Betrügereyen vleier Apotheker. Kin Beytrag Aerzte
vaer kon brengen, zou ik. zekciiyk nooft mvnc handte­ n:\iPorizeyzurAufmerkfamkeit zu reitzen. Frankft. 1791.
kening daer onder gezet hebben; en indien 'ik nog kon 32 bladz. 8vo. Dc lezing van dit werkje kan Overheden eii
denken, dat het algemeene bewind ooit in diervoegen zou Geneesheren oplettend maken op de menigvuldige vervalfchingen
konnen gevoerd worden, dat de vryheid van geweten in der Apothekers, en het ongenoegzame aantonen van het gewo­
gevaer gebracht werd, wecst dan, biddc ik u, overtuigd, ne jaarlykfche onderzoek der Apotheken, op zommigc plaatfen
dat niemand meer nayverig en begeeriir zou zyn, om
een krachtdadig bolwerk te leggen tegen de verfchriklyke
verfchynzelen van geestlyke geweldenary en allcrley
foort van Godsdienstige vervolging.
Immers, gy erinnerd u ongeuvyffeld, wel, hoe meenigwerf
ik myne gevoelens in dezen geuit, en verklaerd
georuiklyk. H.L.Z.
J. F. iFurm, Gefchichte des neuen Planeten Uranus ,fammt
Tafeln fiir désfen heliocentrifchen und geocentrifchen Crt. Gotha
by Ettinger 1791. 180 blz. 8vo. Dit werk bevat ene naauwkcurige
opgave cn befchryving van alles, wat tot hiertoe omtrent
dc nieuwe Herfchclfchc Planeet bekend of ontdekt is. By
dc tafelen cn astronomifche Kaarten is ook ene Latynfche uit­
hebbe, dat een ieder, die zich als een goed burger gclegging gevoegd. G. G. A.
draegt, alleen voor God verantwoordelyk is omtrent zyne
denkbeelden in 't Godsdienstige, en befchermd behoord
M. Lang, Rudimenta do&rinae de Peste , quibus additie funt
Obfervationes pestis Trans-Sylvanicae Anni 1786. Offcnbach by
te worden in den eerdienst, welken hy aen de Godheid, Weifs en Brede 1791. 124 bladz. in 8vo. Dit werkje over de
volgens dc ingeving van zyn eigen geweten, verlchul- Pest is zeer lezenswaardig en belangryk, daar de Schryver uit
digd is.
eigene ondervinding deze Ziekte befchryft, en de beste ge--
Terwyl ik my met genoegen erinnere, dat de Godsdienstige
Maetfchappy, waer van gy leden zyt,. door geheel
Amerika, in 't algemeen, en "bynaeensgezind,ftandvastige
vrienden der burgerlyke Vryheid, en onbezweKene
bevorderaers onzer roemryke omwenteling opleverde, kan
.ik.niet nalaten te geloven, dat ook deze getrouwe voorftanders
zyn zullen eener vrye en werkzaeme algemeene
Regeering. In deze aengenaeme verwachting, verblycleik
my, hen te konnen verzekeren, dat zy zich mogen vernecswyze
opgeeft; en ook hier en daar, naar 't fchynt, met
grond afvvykt, van het geen Samoilowitz en anderen hier omtrent
geboekt hebben. G. G.A.
Ueber die Geduld, bezonders des Arztes am Krankenbette.
Frankf. a. d. M. by Gebhard en Körber 1791. 48 Wadz. 8vo.'
Deze Verhandeling,, gefchreven ter gelegenheid der 50'jarige
Ambtsvierir.g van enen verdienstelyken Geneesheer, verdient
zeer, door jongen Artzen gelezen worden, daar zy zeer nuttige
op lange ondervinding fteunende lesfen behelst, voornamelyk
tot het uitoefiènen van geduld en infehiklykheid by het zieklaten
op myne beste wenfehen en pogingen ter bevordebed. G. G. A.
i'inge van hunnen voorfpoed.
„ Zyt intusfehen verzekerd , myne Heeren! dat ik een
J. F. Blumenbach uber den Bildungsftrieb, dritte aujlage.
Göttingen by Dieterich 1791. 116 blz. 8vo. Deze Verhande­
gepast gevoei hebbe van uwe vuurige Gebeden tot God, ling , welke ook in ons Vaderland door ene Nederduitfche Ver-
om myne tydelyke en eeuwige gelukzaligheid.
taling bekend is, is in den tcgenwoordigen nieuwen druk aan-
Ik ben .-
merkelyk veranderd en vermeerderd. G. G. A.
Myne Heeren!
Annalen der Botanik von P.UJteri, iftes flück. Zurich 1791.
203 bladz. 8vo., In plaats van het bekende JMagazin fiir dia
Botanik, waar van de Schryver met den Hr. Romer-12 ftukken
*
Uwlicder Gehoorzacmfte DSenaer
GEÜRGE WASHINGTON.
uitgegeven heeft,.word thans het tegenwoordig tydfchrift, welk
op dezelfde wyze gefchreven is, door Dr. Ufieri alleen uitgegeven.
G. G. A.
J. J. P. MoldenhauerTentamen in Hifioriam Plantarum
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Theophrasti. Hamburg by Hojfmann ngi. 151 bladz. gr. 8vo.
De Schryver van dit Werk toont de regte vereuchten tot de
bearbeiding van Theophrastus te bezitten, naamlyk ene oordeelkundige
taalkennis van het Grieksch, en bedrevenheid in
DUITSCHLAND.. B. N. G. Schreger Fragmenta Anatomi-de
Kruidkunde. Ook heeft hy een behoorlyk gebruik gemaakt,
** et Phyfiologica, fase. I. Leipzig by Koehler 1791. 56 blz. zo wel van andere oude Kruidbefchryvers, Dioscor'des, Gale-
in 4to. met 1 Plaat, Dit werkje bevat gewigtige Waarneminnus, Ariflêtelfs, als van de werken der latere Natuur-onderzoez

«öêkers. Ook verfpreid dit werk in de daad reeds niet weinig
licht over de Kruiden en Geneesmiddelen der Ouden, en byzowdér
van Thcophrastus, welke onder alle overigen nog de
meeste opheldering irodig had. G. G. A..
-Europaifche Fauna,. oder Naturgefchichtè dèr Europhifchen
Thiere, in angenehmen Gefchichte und Erzahliingen fiir c:ll;rlèy
Lefervorziiglich fiir die Jagend, von J. A. E.Göze. Iftc
deel. Lcipz. by Weidmaim en Reich 1791. 486 blz. 8vo. Deze
Natuurlyke Historie der Europifchc Dieren van den bekenden
Predikant Gö-ze, is in enen zeer aangcnsincn onderhoudenden ftyl
gefchreven, en dus zeer gefchikt , om den fmaak voor dit Wetenfehap
meer en meer uit tc breiden. Intusfchcn vinden
ook meer gevorderde liefhebbers, hier op vele plaatfen bciangrykc
en nieuwe Waarncminjen. Dit eerfte deel bevat deeerfti
afdelingen van de Zoogdieren, naamlyk de Primates van Linnteus
cn de Roofdieren. G. G.A.
Obfervationes Botanicae , quibus plantte India Occidental'is ,
attaque Systematis Vegetabilium IllUJirantur, eartrmque CharaSleres
pisjim emendantur, auclore 01. Swartz. 4.24 blz. 8vo.
met it Platen. Erlangen by Palm 1791. Dit werk behelst béfchryvingen
cn afbeeldingen van zeldzame Planten, welke de
Schryver deels zelf in de West-Indien vergaderd , deels in dc
grote Verzamelingen van gedroogde Planten van Banks en Smith
in Engeland gevonden heeft. Een andere hoofd verdienste van
dit Werk is, dat de Schryver vele oordeelkundige verbeteringen
levert van de Geflagt- en foort - kenmerken van Linnaus. G.
G. A.
Momenta qutedam ad comparationem pathologiae humoralis
cum nervofa; Disfert. quam, prafide Me'tzgero, defendit H.
N. Goldfchmidx. Koningsbergen 1791. 18 blz. 4to. Deze Akademifche
Verhandeling bevat oordeelkundige en gegrondde aanmerkingen
over het thans algemeen zweevende gefchil tusfehen
die Artzen , welke een kwaden aart der vogtcn, in 't menschlyk
lighaam, voor de oorzaak der meeste Ziekten houden, en
dezulken, die, met verwerping van alle bedorvene ligbaamsfcppen,
alleen de gefteldheid der vaste deelen, en vooral der
Zenuwen, als oorzaken van Ziekten in aanmerking nemen. K.
G.A.
Nachricht von einer fódlichen Krankheit rtach dem tollen
UunAsbisfcn, nebst einer überficht der Zufalle der ivuth bey
Hunden und Menfehen &c. von Jof. Fehr. Götingen 1781. 8vo.
De Hr. Fehr geelt hier een uitvoeri;>' bericht van een in vele
opzichten merkwaardig geval van enen Geneesheer te Munfler,
die 15 maanden, na dat hy van zynen eigenen dollen hond ,
(die echter op denzelfden dag nog water gedronken had) gebeten
was, aan ene watervrees ftierf. Gp dit verhaal volgen gepaste
aanmerkingen over de tekenen der Hondsdolheid, dc beste
wyze om deze vreesfelykfte aller kwalen voor te komen, en
de gebetene menfehen voor de watervrees te beveiligen. K.
G.A.
J. E. Wichmann, Beytrag zur kenntnifs des Pemphigus. Erfurt
by Keyzer 1791. 16 blz. 4to. De Hannoverfche Lyfarts
Wichmann befchryft hier een merkwaardig geval-van de zo
zeldzaam voorkomende Pemphigus of Blaar-ziekte. In gevolge
zyner Waarneming houd hy dezelve niet voor ene hete ziekte
maar rahgfchikt dezelve onder de Morbi Chronici. K. G. A.
S. G. Vogel, Kurze Ar.leitung zum gründlichen Studium der
Arzneywisjènfchaft. Stendel by Franz en Grosfe 1791,208 blz.
C 4-5 >j
S.'O. Een zeer gcfciiikl Handboek voor jong« lieden die" zich
aan deGenee-kur.de wfitsn toewydeu, ter inrichting hunner
Sttidicïi. De naam ven Vogel is voor 't overige ter aanpryzlng
génocg. K. O. A.
James Bftice Reizen in das Inner en von Afrika nach Abysfinien
'tin die Qttellen des Nils. —Aus dem Eng/'fchen mit noihigér
Abkuriüng. in das Deutfche uberfetzt von E. W. Cuhn ,
2 Banden, in 8vo. (60 V.) mit 2 Charten.
Anhang zu Bruce Reizen, weisher Be'richtigungen und Zufitzen
aus der Naturgefchichte, von y. F. Gmeün und aus der
alten befjr.ders orientalifchen Litteratur von verfchiedenen Ge-
,'ehrten enthalt. (3 v.) Leipzig in Commisfion by J. A. Bartk
1791.
De Rcisbefchryvihg,. waar van wy hier een Uittrekzel bekend
maken, was zo omflagtig cn niet zo vccle overtolligheden
aangevuld, dat men tc rade wierd, 'cr een uittrekzel van
te vervaardigen. Bruce was gewis een geleerd man, maar het
ontbrak hem in zonunigen opzigten aan kunde in die dingen,
welke volftrekt noodzaaklyk waren ,, ter bereiking van zyn oogmerk.
Uit .dien hoofde is het, dat zyne Reischbefchry ving,
wel is waar, zeer veele fraaye aanmerkingen cn tot nog geile:!
onbekende berichten behelsd , maar voor 't overige onregelmatig,
wydlopig, en vervelend, opgefteld is. Een uittrekzel
was uit dien hoofde in dit geval een wenfehelyke zaak. De
Vertaler heeft, zoveel het hem doenlyk was, order en zamen-
, hang in het werk zoeken te brengen. Met de Gefchiedenis van
Zyne Reize word een aanvang gemaakt; al het merkwaardige
wat den Heer B'-uce op zyne Reize van Engeland af töt aan
zyne terugkomst te Marfeille ontmoet is, word beknopt verhaald.
Daar op volgen de byzonderce Verhandelingen : de
eerfte over de aardrykskundc van Abysfinien ; de tweede over
de zeden en gewoontens van dit volk ; de derde over den
Godsdienst cn de Befnyding der Abysfmiers ; de vierde over
den ftaat der Wetenfchappen ; de vyfde behelst de Natuurlyke
Historie van dit Land; en de zesde de Omwentelingen en
onderfcheide bewoners van Abysfinien. Hier vind men in
't kort en in ene geregelde order alles, wat in het oorfpronkeiyk
door 5 delen verfpreid, gevonden word.
Het Aanhangzel is door zommige Geleerden in Duitschland
vervaardigt.— Dc geleerde Hofraad Gmelin , in Göttingen, heeft
het geen tot de Natuurkunde behoord, 'er byvoegd — en de
Taalkundige aanmerkingen is men aan andere vcrfchuldigt. Iii
't algemeen is dit Werk belangryk voor den geletterdenen tuw
derhoudend voor den ongeletterden Lezer. Th- Ann..
NEDERLANDEN. Stoffe en Geest, of bedenkingen wegens
den aart der Ziele, en de bewyzen voor haar onfterflykheid,
door OTTO BERNHARD VAN BoRdte, geheime Krygsraad des
Keurvorsten van Saxen. Bchalven het Voorwerk 151 bladz. in
g?. 8vo. Te Amftcrd.mr by A. Fokke Simonsz. 1791.
De Schryver van dit Werkje behoort onder die zielkundigen,
die het wezen der ziel niet reheel voor onftoffyk houden, maar
als ten naauwften ja onaffehcidbaar verknogt met eenig fyni
ftoflyk bewerktuigd omklecdfel. Na enige voorlopige aanmerkingen
, ftrekkende inzonderheid ter opheldering van enige
dikwerf voorkomende bewoordingen, zo als, geest, ziel, enz.
ftelt hy,in de eerfte afdeling, enige grondregels voor over den
verfchillendeji aart van ftoifeen geest, door welk laatfte woord
F 3 hy

C 45 )
ïiy in het algemeen maar alleen verftaat de krachten, die oor-
Tprongelyk aan de ftofFe eigen zyn. Hier uit leid nu de Schryver
af, dat, daar deeze geesten ooK eindige wezens zyn, zy
ook uitgebreidheid moeten bezitten, om dat, zegt hy, een
eindig wezen zonder uitgebreidheid een onding is, 't welk geen
beftaan altoos heeft. De menscblyke zielen, zullen ze dus ook
beftaan en werken kunnen, moeten vereenigd zyn met een fyn
•bcklecdfcl, geleider, vehiculum,, voorwerp, of hoe men het
bclieve te noemen, en dit is .een uitnemend fyue ftoffe zo als
.dc lichtftoffe b. v. of de cether. Na hier nog iets bygevoegd te
hebben over de wyze van voortteling der zielen., en het onder -
fcheid tusfehen de inenschlyke en dierlyke ziel in hetredengebnük
beftaande, gaat hy over tot de twede afdeling, waar in hy de
tegenwerpingen ,tegen deze zyne grondregels tragt uit den weg
te ruimen, en wel inzonderheid deze : is de ziel met ftof vermengd,
dat is, itof zelf, dan is zy uitgebreid, deelbaar, en dus
niet onfterflyk. — Zyne oplosfing .komt daar op neer, dat
ftoffe juist geen lighaam is, en dat het gevoelen, dat het wezen
der lighainen alleen in uitgebreidheid befta , cn dus deelbaar
zy in 't onbepaalde, alleen .een wiskunstig denkbeeld is, niet
tocpaslyk op dadelyke ftoffe. Het komt hem wydees ook ongexymd
voor j dat de zielen telkens by elke geboorte nieuw zouden
gefchapen worden, welker oorfprong hy , op ene meer rcdelyke
wyze .meent te kunnen afleiden, uit de lydcnd werkende
krachten, (zo als hy zich gelieft uit .tc drukken,) die,met elk
Jkeempje van den aanftaanden mensen verbonden zynde, met het
zelve nader ontwikkeld worden. Deze tegenbedenkingen
dus, naar zyn inzien, genoegzaam opgehelderd hebbende,, gaat
hy over tot de derde afdeling, handelende over de onfterflykbeid
der ziel. Deze nu , gelyk ligt te denken is, leid de Schryver
eniglyk af uit de voortreflykheid der nienschlyke .natuiir
boven de Dieren, en het ongerymdc, dat God zulk een meer
voortrefiyk wezen alleen voor .zulk een kort .beftaan op deze
aarde zou gefchapen hebben ; terwyl .hy dan ook ftclt, dat de
dieren, als geen .redelyk vermogen nog bewusthud van het
voorledcne of. toekomende bezittende, niet onfterflyk zyn, gelyk
•de menfehen. Voor het overige denkt hy , dat de .ziel niet
zou kunnen overblyv.cn, indien dezelve niet ene gemengde zelfftandigheid
ware; maar dat deszelfs eigendomlyk fyn lighaam
.of beklcedzel, 't welk mede overblyft, eigenlyk de oorzaak is,
dat dezelve hare pcrfoonlykheid behoud: welk gevoelen hy verder
uit de H. S. inzonderheid uit de Brieven van Paulus, alwaar
van een geest, ziel cn lighaam,, van een gcestljk lighaam
enz. gefproken word , tracht te Haven. Deze afdeling befluit
hy met enige aanmerkiniicn over de toekomende bclonintren en
ftrcffen, welke hy , ingevolge zyne Leibnictiaanfche bepaling
van Gods rechtvaerdighcid door wyzc goedheid, ftclt dat eniglyk
beftaan zullen in de natuurlyke gevolgen der zcdelyke bedryven
; en dat dus de eerfte ftceds zullen toenemen., terwyl de
laatften uit haren aart zullen afnemen ; daar het gevoelen der
eeuwige ftraffen, volgens hem, niet alleen ten cenemnale ftrydt
tegens Gods oneindige goedheid, maar zelfs hoogstfchadelyk is
aroor de bevordering van deugd en goede zeden.
Het gehele werkje word beflotcu door ene vierde afdeling,
waar in de Schryver het gevoelen van ene trapswyze cpklimaning
in het gefchapene, van de inwoning der andere waereld
ibollen , van het beftaan cn de gemengde natuur van audcre ver-
Aandi^c wezens, Engelen, cn eindclyk. van de volftrekt zuiver
geestelyke natuur van den oneindigen God, tracht aarmeemlyk
te maken.
Zonder ons over de waarheid of onwaarheid van des Schryvers
gevoelens eenig-ftns in te laten : zyn wy echter van oordeel,
dat dit vverkje niet geheel zonder vrucht van den onpartydigen
waarheidminnaar zal gelezen worden. Immers, uitgezonderd
enige duisterheden voor minbedrevenen (in Schriften van
dezen aart niet zo gemaklyk te vermyden,) .en uitgezonderd
nog, enige .zeer zonderlinge, zo niet dwaze wyze van uitdrukken,
zo als geest, animamens, lydendwerkende krachten,
flamkrachten en diergel. draagt het zelve over het algemeen de
kenmerken van een juist oordeel, zynde in ene zeer geregelde
orde,, zonder overtollige wydlopigheid, voorgedragen: zo dat
het zelve misfehien den brand ontkomen is, die des Schryvers
overige ^Schriften, volgens zyn uitdtuklyk bevel op zyn fterfbed,
hebben moeten ondergaan, zo als ons het voorbericht
meld.
Dc Boekverkoper J. B. Elwe, te Amfterdam, heeft gedrukt
en thans begonnen uit te geven, de eerfte delen der Letterarbeid
van het GENOOTSCHAP ter bevordering der Heelkunde, in
den jare 1790 alhier opgericht.
Het eerfte deel der Verhandelingen , door onderfchciden Leden
dezer Maatfchappy .aan dezelve medegedeeld, beflaat, behalven
den tytel., opdragt en voorrede, groot LXIV pagina's,
248 bladz, letterdruk, met 6 ingevoegde Platen.
De Foorrede van den Heer Secretaris van Gesfrher, bevat
het Ontwerp der Wetten des Genootfchaps ; de Acte van goedkeuring
en bercherming der Groot Achtbare Regerings Leden;
ene optelling der medegedeelde Stukken; de Redevoering van
den Hoogleeraar Bonn, als Voorzitter, by het openen der eerfte
algemene Vergadering gehouden ; liet verllag van het verhandel-
| de op dezelve, en het bekronen der Prysverhandeling van deu
Heer W. Leurs ; het opgeven van nieuwe Prysvragen, en voorftcllen
van nieuwe Leden ; en het befluit omtrent het houden
der driemaandclykCche Vergaderingen, in de kleine Gehoorzaal
van het Atheneum llluftre, daar toe door Heren Burgemeesteren
°n Curatoren van het zelve toegeftaan : waar op de Naamlyst
volgt der Edele Groot Achtbare Heren ProteSlores, en die
der befturende en verdere gewone Leden des Genootfchaps,
naar de dagtekening hunner deelneming gcran^fchikt.
De inhoud der Verhandelingen van dit eerfte deel betreft de
volgende onderwerpen : 1. Waarnemingen, wegens het gebruik
van den Tampon in dc bloedvloeyiugcn der Baarmoeder: door
j. IJ. Galiandat. II. Befchryving van ccn werktuig voor de tegenwillige
afloping der Pis: door li. P. Swagerman. III. Verhandeling
over ene byzondere wanfehapenhcid der Pisblaas en
Teeldelen, by een mnnlyk kind van één cn een half jaar waargenomen.:
door PV. Leurs. IV, Verhandelingen en Waarnemingen
over verfcheidene Heelkundige onderwerpen; als: over de
afzondcrJyke ontwrichting der kleine Elkpyp; over ene nieuwe
en zeer gemaklyke manier om dc Pypzwcercn van den Aars,
door binding te genezen ; Bydragen tot de Historie der Steenfnyding
van Jan ffansz. de Lood; Waarnemingen, betreffende
het gebruik van den fcherpen geest des Zeezonts in Vleeschgczwellen
; en Waarnemingen, aangaande dc behandeling der ontwrichtingen
van bet Dycbcen , cn der Breuken zo van denhals
dezes beensj als des groten draayers : door D. v, Gesfcher. V..
Waar-

C 4? )
Waarneming ener onware flagader breuk aan den Arm: door
TL W~ Krkgir. Vh Waarneming eens foHeefgat rokken haofds: N A R I G T E N E N BY ZONDERHEDEN,.
door A. C. th Boer. VII. Waarnccming van een aanmerkelyk
T O T D B N H A N D E L E N S C 1 1 £ E P V A A I ! T , L A N B-
beenbederf der UI.ine Ellcpyp : door denzclfdcu Heelmeester.
E N V E E B O U W , als mede de H U I S H O U D K U N ­
VIII. Ontleed- cn Heelkundige aanmerkingen, en onderzoek ener
D E , H A N .D W E R K.E N E N F A B R . 1 E K.E N ,
algcra :né ooTzaak van verfchillende wanltalü'ffhedèh der Pvoede
en Pisblaas : dow '2t Bonn. IX. Bericht van P. TVestingh, we­
U . E T R E K K E L Ï K .
gens ene verzworene Licschbreuk, gevolgd van een kunstigeri
Gedurende het jaar 1791. zyn in de Haven van Cadix
Aars, en zware maar zeer gelukkig geredde toevallen derzelvc:
binnen gelopen 636 Schepen :. als 116 Franfche, 180 En-
medegedeeld door yi'. Boni:.
gclfche, 104 Portugeefche-, 90 Amerikafche, 80 Holland,
Het deel der Fiysverha;:del':ngen, voor het jaar 1791. bevat
fche, 46 Dcenfehe en 25 Zweedfche Koopvaarders. Uit
het bekroond. Antwoord van den Hr. fV^Leurs,,groot240blz.
de Spaanfche Bezittingen in dc West - Indien - zyn aldaar
waar in het onderwerp der opgegeveno Vrage,. over de Krop-
binnen gekomen 176 Schepen, nevens één uit de Mini/la*
kliergezwellen, ten aanzien van derzelver I. natuur, II. oorzaken,
III. kentekenen, IV. gevolgen, en V. genezing, in ccn
aan boord gehad hebbende, zo aan gemunte als ongemun»
geregel le orde word voorgedragen.
te Gouden en Zilveren Speciën, 25 Mill. 788,175,Ryksd..
De Prys dezer beide Boekdelen , in 8vo. is dc volgende : die
der Vcrhtndeiingcn cn Waarnemingen, ƒ ai: 18':— cn die der
Prysverhandelingen ƒ1:8: —
P R Y S D E R G R A N E N .
TE K E N I N GE N E N PRENTEN-..
L- O N D E. N.
Z W A R T E . K U N S T".
Twee Landfchappcn, in Medaillons, na W. Tomkins,
"door C. Tomkins, hoog 19 , breed I6J duim , elk 6 fch.
ROGGE.- HatEastï-
TARW. Het Last- Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 90 air»--
Poolfe bonte en witte 155317; Koningsberger . . 88aio8
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. en SÊett. 94310a-
W3rder, Heugfe enElb. 1503170 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 145 3160 Vriefche Winter . 70 a 94.
Vriefche . . I3oai6o Zeeuwfche Overm. . 85 a 91
Bovenlandfche . 146 a 156 Brouwhaver . . 70 a 8»
Vooriandferode . 130*160 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 3 23:
Zeelandfche . ij8a 172 l Dito Brab. en Vlaanu?. L.
The a*>g+y Farmer ; — Hbys fksitinjr; — Boys bathing
; en Boys robbing an Orckard; — vier aangename
OLY, T R A A N E N F A A R DEN".
Platen, nu- G. Mor land, door E. Saott, hoog 15, breed
18 duim, elk ik, fch.
Rofalind, Oliver and Cclia; na TV. Hamilton , door
P. TV. Tomkins, in medaillon, hoag 17, breed i8§ duim,
15 fcheil.
The prefervation of St.Paul from Shipwreck, (Paulus
ontkomt de Schipbreuk,) uitmuntend door F. Bartolozzi,
na West gegraveerd, hoog 30 , breed- vf% duim,
21 fch.
Koolzaad,. Zeeuwsch en .Raapoly, d'Aam /söjajfjl
Overm. 't Last 0C33 336 dito Lyn . . . ƒ 34^34!
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 44 a44j
van 5 fch. . . J 6Ja7j. WalvischTraan,'touart.
Hennipzaat J\ / 6 a i\ van 12 Stek. . 'f 78
Dito rode . . / 57asJ'
WISSEL-COURS.
Prince. Arthur giving welcome to the Arch-Duke
of Auflria, na W. Hamilton, door J. Ogb'orne, hoog Madrid op-Ufo van Londen, zigt R 36,11,1»
14, breed 17 duim , 15 fch.
' 2maand. §94! dito op 2 m. .'- §36,8,7
The Dut chefs of C roming out of the cavery, en Bilboa % 94s Hamb. zigt . ft. 34J
The Dutchesf of Cl giving hef daughter to Coun'f BelCadix
94§ dito % m. . ft. 34J
tnire; twee Ovaalltukken, na- J. F Rigaud, door L. Sevilien . . $ 94I Altona,zigt ft. 3 4g
Schiavonetti en G-Testolini, hoog 15, breed 18 duim, Lisfebon . . $ 50 dito'2-m. . ft. 34J
-elk ICJ fch.
Venetien .
Genua . ..
December, en April, twee Medaillons, door F, Bar-
Livorno . .
tolozzi, na W. Hamilton, hoog 15, .breed 12 duim,
Parys, 2 m- .
zamen 15 .fch.
dito zigt
$ 92J Breslau,6 w. dat. ft. 45*
* $85! Wenen, 6 w. dat. ft. 35
. § 92£ Antwerpen pCt. 5. verfi.
. § 32^ Gent . . pCt. 5 verl.
. ^ 3 3 r Brusfel .. pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . & 321 Zeeland . pCt. 3 veri;.
dito t m, , . $.33 .Rotterdam .pCt. J,

S P E C I E - C O U R S .
Baren Goud, per Casfa ƒ355. • • pCt. 6£a 6§dito,
per banco . . . . pCt.
NieuweDuk.perft.uk ƒ5, 7 Nieuwe Louis d'or 11,10,16,
Oude dito . . ƒ 5, 63 Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . . ƒ 9» 5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 7
Lunenb. dito . .ƒ9.5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,6
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4- dito Grof . . J 25, 3
Guini.es . . . ƒ11,16 Agio van de Bank f pCt.
Souvereine . . ƒ15313
AMSTERDAM, den 6 February 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
I 4« )
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 163: cn te Haarlem
35, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
In dc Maand January 1792. zyn, binnen Alkmaar,
everleden 28 Perfonen , als: 4 Mannen, 4 Vrouwen,
7 Jongens en ^Meisjes; hier onder 2 doodgeborenen,
12 beneden 't Jaar, 4 van 1 tot 5 Jaren , 3 van 5 tot io ,
2 van 20 tot 30, 1 van 30 tot 40, 3 van 40 tot 50, 1 van

Ï792. No. 190.
A L G E M E N E
KONST* EN LETTER-BODE,
V O O R MEER- EN M 1 N G E O EFFEN DEN.
Vry dag den 17. February.
Dit No. wordt met de twee Platen, aan de gewone Lezers van dit Blad, voor den gewonen Prys van g ftdog,
buiten dezen, voor niet minder dan 5 ft. afgegeven.
B E R I G T E N .
GR O O T-BRITANNIEN
1
£S4BSfll 0]g e n s d c jjaUerc Waarnemingen van Dr. Het—
cliel i s d e u i s f c n e n r u i m t e d e r
\T m f beiden, onlangs
V W 'door hem ontdekte, Ringen van Satunius (jsie
^^=M onze vorige No. 184.) van 996 Mylen: door
welke hy zeer duidelyk den hemel kon befchouwen. —
Ook heeft hy bevonden, dat de middellyn des buitendien
rings 80,710 mylen bcflaat : 't geen, volgens de aanmerking
van den Franfchen Sterrekundigen de la Lande, 10f.
groter zoude wezen, dan ze tot heden is waargenomen.
De Commisfie voor de opregting van het Gedenkteken
voor den overleden Hr. Howard heeft reeds, uit de daar
toe ingeleverde modellen, hare keuze bepaald, en te gelyk
bcflotcn, dat het zelve door den Bouwmeester Bacon,
onder het opzigt der Koningl. Akadcmie, zal worden vervaardigd.
Het zal in de St. Paulus kerk geplaatst worden,
en tot een wedergü dienen voor het Monument van
Johnftone. Het zelve zal beftaan uit de Beeldtenis van
den Menfchcnvriend, levensgrootte, geplaatst op een voetftuk,
waar op een Bastaard IcvenQBasreliefj zinfpelende
op zyne deugden. De kosten alleen van 't Beeld worden
begroot op 1100 Guinies, en die van het voetftuk
«n het Reliëf op 200 Guinies.
In een gedrukt Stukje, dezer dafen, door Dr. Priestley
in 't licht gegeven, cn welks ii ho.id betrekking heeft j
tot de plundering, te Birmingham „ waar bv deze Ge j
yjll. CEEL.
leerde) zo veel geleden heeft, vind men een naauwkeurige
lyst van alle de Papieren en Handfchriften des Dokters,
'die, ter dier gelegenheid, tot geen gering nadeel
voor de Wetenfchappen, verloren geraakt zyn.
Behalvcn des Dokters Testament, Huisfelyke Rekeningen
en Quitamien, teld hy de volgende Geleerde Schriften
op:
1. Zyne Dagregisters, zedert het jaar 1752. door hem
gehouden, en vervattende de Byzonderheden , hem en zyne
verrigtingen aangaande, van genoegzaam eiken dag.
2. Ettelyke grote Boekdelen met Adverfaria of Aantekeningen;
zynde de vruchten van zyn lezen, zedert hy met
oordeel daar aan begonnen was.
3., De lyst van Zyne wysgerige Proefnemingen, zo reeda
gedaan, als nog in' 't werk te ftellen.
4. Alle zyne Kerkredenen, Gebeden enz.
5. Ene Paraphrafe, met aantekeningen, van het gehele
Nieuwe Testament, behalvcn het Boek der Openbaringc.
Deze Papieren waren na genoeg in't net gefchreven, oni
naar de Drukpers tc gaan.
6. Ene nieuwe Vertaling van dp pfchuen, de Spreuken
van Salomon en diens Prediker.
7. Een reeks van Brieven aan de leden der Nieuw
Jcrufalemfche Kerk (of aanhangers van Zwedenburg) waar
van echter -enige aflchriftcn gered zyn.
8. Levensbyzonderheden van hem zeiven, om na zyn.
dood in openbaren druk te worden uitgegeven.
9. Brieven van Vrienden en Correspondenten.
ro.. Een kort berigt aangaande de Perfoneri, die inzyA
Bio;;rafifche Kaart voorkomen.
11. Ophelderingen omtrent Dr. Hartlefs leer der Maat-
fcbappelykc vereniging.
G la. Les-

12. Lesfen over den Regeringsvorm, Wetten en Gefchiedenis,
van Engeland.
D UI 7 S CHLAND en naburige Ryken.
( 50 5
De Kantiaanfche Philofophie heeft,zedert 2 jaren,wei-
Big nieuwe Voorftanders gewonnen. De beroemdfte wysgeeren
van Duitschland, Fe der , Eberhard, Abel, ffyishaupt,
herder, Planner, Meiners, Schwab, Reimarus,
Selle, Flati, en anderen, verklaren 'er zichbyaanhoudenheid
tegen in hunne Schriften en in hunne Academifche
lesfen. De Voorftanders der nieuwe Wysbegeerte,
waar onder echter ook vele mannen van naam: alsReinhold,
Jacob, Ewald, Schutz, Rehberg, Schmidt en
Schulz, klagen intusfehen nergens meer over, dan dat
men Kant niet verftaat, of niet wil verftaan. Qp de Academiën
van Jena en Halle, word de Metaphyfica, door
eenige Hoogleeraren, volgens de Kantiaanfche Leere gehouder.
Doch op de Hogefchool van Koningsbergen,
word deze nieuwe Leer, volgens dén CatalogusPróieetionum
voor den winter van 1791. niet voorgedragen,
en Kant zelf houdt daar zyne Metaphyfifche lesfen over
Baumgarten. De Schryvers van de Jenaifche allgerneine
Literatur-Zeitung, en van de Königsbergifche
• Gelehrte Anzeigen, zyn Voorftanders van Kant, terwyl
de overige Hoogduitfche Journalen hem minder gunstig
zyn.. Een der gemelde Voorftanders van Kant tragtte
onlangs de leer van dezen Wysgeer in een afzonderlyk
werkje te verdedigen tegen de zwarigheden , die men daar
te^en gemaakt heeft. Hy troost zich over den weinigen
Voortgang dier leer, met het voorbeeld der lotgevallen
van de Leibnitiaanfche Philofophie, die- ook in den beginne
door velen der toen levende Geleerden uitgekreten
wierd voor een zamenftel van onbewezené Onderftellingen,
van Spinozistifche en Cal balistifche dwalingen, en als
den weg banende tot ondermyning des Kristendoms, tot
Ongodsdienstigheid en Godlochening. Voornamelyk berispt
hy dezulken, die beweren, dat Kant zieh zeiven nu en
dan zoude tegenfpreken. „Hoe zoude het mogelykzyn,"
zegthy, „dat een man zich zeiven zoude tegenfpreken,
„die zyn gehelen leven aan de wysgerige Wetenfchappen
»heeft toegewyd, en die rustig durft beweren, dat alle tot
„hier toe. zmgmomene,Metaphyjica volftrekt gemMeta-
„phyfTca is ?" Het mangelt ook niet aan Spotfchryvers op
de Kantiaanfche Philofophie. Hetgeestigfte van allen,'t welk
Kant zelf zegt niet zonder enig genoegen' geleezen te
hebben, is de Kritik der Schonen Vernunft,von einem
Negergedrukt te Fez en, Marokko, by de Broeders
Ulepp, 180O.
N E D E R L A N D E N .
MIDDELBURG, 6 Febraary. De Ed. Achtb. Regering
dezer Stad, heeft den Hr. ADRIAAN VAN SOUNGEN ,
•J, 4 M- Med. & Phihf. DoStor, en praktifexend Ge­
neesheer alhier, aangefteld, tot Lector der beoeffenende
Verloskunde; zynde het voorname doel dezer aanftelling,
om dtfze Stad, in 't vervolg, van beter ond'erwezene en
bekwamere Vroedvrouwen te voorzien: gelyk dan ook tevens,
by onze Regering, befloten is, dat zulke Vrouwen
alhier , als, in 't vervolg, admisfie ter beoeffening der Verloskunde
zullen vragen, behalven de Verklaring van het
Collegie van Stads Geneesheren en Heelmeesteren, ook
nog een bykomend getuigenis van opgemelden Leftor
moeten inleveren, nopens hare bekwaamheid, en daar
en boven gehouden zullen zyn, zelfs na het bekomen verlof,
zyne jaarlykfehe Lesfen te blyven. waarnemen.
LEYDEN. Den 8. dezer maand Februarv, heeft den
Hooggel. Hr. D. G. VAN DER KEESSEL,^. TJ.D-& Jur.
Civ. Prof. Ord. de waardigheid van RECTOR MAGNIFICUS 4
der Univerfiteit alhier nedergelegd, met ene plegtige Redenvoering
: de Advocato Christiano , d. i. Over een.
Kristen Advokaat, of hoe ztch een Advokaat , in het
waarnemen van zynen post, als een Kristen behoort t»
gedragen: en is in die waardigheid opgevolgd door der».
Hoog-Eerw. Hooggel. Hr. BROERIUS BROES, S. S. Theoli.
Do£t. & Prof. Ord. Tot Secretaris van den Akademifchen
Senaat is aangefteld, deWel-Ed. Hoogg. Hr. CHRISTIANUS
HENRICUS DAMEN , A- L. M- Phil. DoEl. Math. iublim*
üt & Archit. Civ. Mil. & Phyf Prof. Ord.
BRIEF VAN DEN HR. VAN MARUM, AAN DEN HKJ.
BERTHOLLET , Lid van Je Koningl. ^kademie der
Wetenfchappen, te Parys , behelzende de Befchryvin
enes GAZOMETERS (Luchtmeters ), van ene verfchillende
zamenfleliing met die der Urn. LAVOISIE»
en MEUSNIER , als mede van een Toeflel, om, op ene
zeer gemakkelyke en min kostbare wyze, zeer nau
keurig de Proefneming te doen,. omtrent de zame
Jlelling van het Water, door gefladige branding»
( Uit het Fransch vertaald.)
Myn Heer '.
Eindelyk ben ik in ftaat om aan myne beloften te voldoen ,'
door U de befchryving mede te delen van een Gazometer vaa
ene nieuwe samenftelling, waar over ik U reeds, in mynen
Brief van 26 January, onderhouden hebbe..De Plaat • I. (*) ver-,
toond twee van deze Gazometers, aan weêrskanten geplaatst
van den Bol, welke diend tot dé zamenftelling van 't Water,
door geftadige branding. Deze toeftcl, dien ik in Nov. 1790.
voor het MUSEUM van TEYLERS STICHTING , hadde laten beginnen
te maken, moest reeds in de maand Juny in gereedheid geweest
(*) Wy vinden ons in dezen, door de vriendelyke goedheid der
Hrn. Direkteuren van Teylers Fundatie, op nieuw in ftaat gefteld , ons
de nodige Afdrukken, zo van deze als de andere Om trek-Plaat, din
op kosten dier Stichting, vervaardigd waren, hier agter, te kuan«n
by voegen. (Aantek. v a n «jen. RedafLJ .

ireest zyn, en beproefd, oy aldien ene onvoorziene omftandig- te kunnen zien, is 'er een glazen buis MM, omtrent \ duim
Jieid zulks niet, gedurende ettelyke maanden , vertraagd hadde. wyd, die daar mede gemeenfehap heeft, en waar in het water
Wanneer gy de Plaat I befchouwd, ziet gy terftond, Myn zich dus op gelyke hoogte als in H bevindt. Om het ondcr-
Heer! dat myne Gazometers veel eenvoudiger zyn, dan die , fcheid der oppervlakten in H en A naauwkeurig waar te ne­
waar van men zich tot nog toe bediend heeft. Dit was ook men , diend een yvoren Schaal, in duimen en lynen (Franfche
«ïyn voornaam doel, toen ik het voornemen opvattede, om de maat) (*) afgedeeld, die vast gemaakt is en hangt aan een ftukje
proefnemingen uwer Medeleden, omtrent de zamenftelling van kurk, 't welk boven op het water in MM dryft; en daar dc
iet water, door geftadige branding van ontvlambare lugt (gas buis MM zich digt aan het glas A bevind, kan men, door
hydrogènè) tc herhalen; vooral na dat ik democilykheid befpeurd middel van deze fchaal, zeer gemakkelyk het gemelde verfchil
ïiadde, om een Gazometer, volgens de zamenftelling der Heren van oppervlakten, of de persfing van 't water, welke de lugt
Lavaifier en Meusnier, goed gemaakt tc krygen. Buiten twyffel is uitdryft, zelfs tot op een vierde van een lyn waarnemen.
het deze raoeilykbcid, gevoegd by de kosten van een zo zeer De kraan N, onder aan den cylinder O, die van boven
zamengeftelden toeftel, die de Natuurkundigen tot heden te rug open is, en de kraan P, dienen, om deze persfing op enen
gehouden hebben, om dien, buiten Parys, na te laten maken. volmaakt gely ken graad te houden. Onderftel dat men ene geftadige
Altham aiy is niet bewust, dat dit ergens gedaan is.
persfing van 2 duimen hoogte verlangt, dan heeft men , by aan-
De beiden Gazometers volmaakt gelyk zynde, zal ik my, in houdenheid, zo veel waters in H te tappen, dat deszelfs hoe­
de befchryving van derzelver zamenftelling, flegts tot één daar veelheid gelyk ftaat niet de hoeveelheid van water,'t geen deze
van bepalen.
persfing van 2 duim uit H en A overbrengt. Ten dien einde
Het Vat, dienende om de lugt of gas in te fluiten en te
meten, waar van ik gebruik maak, is het glas A van omtrent
II duim middellyns , waar van de opening gefloten is, door
een koperen dekzel, waarin drie Kranen B,C, D. Op de Kraan
B is een koperen Hevel EF gefchroefd, en het ftuk F van dezen
Hevel is gefchroefd op een koperen buis,van onderen open,
aangeduid door de beiden geftipte lynen GG, en die afdaald
in den koperen Cylinder H, welke van boven open is. In het
onderfte gedeelte der Kraan B , is een glazen buis 11 vastgezet,
die van onderen, digt aan den t od :m van het glas A, open is.
Gy ziet dus, dat, wanneer de K aan B open is, de buizen
GE, FE, II, flegts één Hevel uitmaken, en dat, ingevalle in
A en H water is, waar van de oppervlaktcns niet even hoog,
tap ik het water in den cylinder O, tot op de hoogte van 4 dm.
en ik draay de kraan N zo verre open, dat de drukking van
water van 4 duimen, die men door de kraan P onderhoud,
door deze kraan zo veel water in H doet lopen, als volmaakt
gelyk ftaat aan de hoeveelheid van water, welke de .persfing
van 2 duim uit H in A overbrengt. De fleutel Q van de kraan
N , en de fchaal R_ S, dienen, om aan de kraan N de juiste
opening te geven, welke men, vooraf, by proefneming, gevonden
en bepaald heeft, 't welk in korten tyd gefchieden kan.
De kraan N begint zich te openen, wanneer men de Ccuteï
van R naar S draaid: om deze reden begint de verdeling der
fchaal aan het einde R. Wanneer de fleutel in ene verticale
richting ftaat, is de kraan geheel open.
Cf niet in dezelfde horizontale jyn , ftaan, alsdan tic werking van Naardien het al tc moeilyk zou wezen, om aan dc kraan P,
den Hevel, mits deze met water gevuld zy , het water van het die het water uit een watervat, aan het Laboratorium beho­
een in het ander vat moet overbrengen, tot dat de beide opperrende , ontvangt, ene opening te geven, welke nog te veel nog
vlakten van water, in A en H , volmaakt gelyk ftaan. Byaldien, te weinig waters toevoerde, om de hoogte van 4 duim in den
b. v. het water in den Cylinder H, tot aan dc lyn K, en, in Cylinder O te onderhouden, is'cr op deze hoogte een afleidings
het glas A, tot aan de lyn L ftaat, (de kraan D opengezet pyp, die door de buis TT al het water, 't geen de kraan P
zynde, om dc lugt uit het glas A te kunnen laten gaan) dan te veel mogt doorlaten, doet'aflopen. En om gemakkelyk te
brengt de Hevel het water uit den Cylinder H, in het glas A , zien, of de kraan P ene genoegzame opening heeft, om de hoog­
zo lang over, tot 'er geen verfchil meer plaats hebbe tusfehen te van 4 duim in O te onderhouden, heb ik 'cr dc Mazen buis
de beiden oppervlakten. De oorzaak nu der werking van den U aangèvoegd, die gemee.ifchap heeft met den cylinder O, en
Hevel, het water van HinA met zo veel meer fnelhcid doen­ getekend is op de gemelde hoogte van 4 duimen.
de overgaan, (alle andere omftandigheden gelyk ftaande) naar Om den Gazometer te vullen, of dat geen, 't weik men zui-
mate het water hoger in H dan in A ftaat, zo volgt hier uit, ging (traciion) in den Gazometcr noemt, te bekomen , heeft men
dat men het overlopen van het water, uit H in A,naar belie­ niets te doen, dan het water uit den cylinder H te laten lopen,
ven kan beduren. En daar deze overtapping van 't water, door door het openen van de kraan V, tot zo lang dat het water
At werking van den Hevel, of (eigcntlyk gefproken) de zamen- lager in H dan in A ftaat. Wanneer men dan de kraan D,en
pcrsfing der lugt in het glas A, die 'er het uitwerkzel van de kraan W in de klok X, welke dc lugt bevat, die men in
is, de lugt uit het glas A door de kraan D doet gaan, zo den Gazometer wil brengen, open zet, zo gaat de lugt in A
volgt dan hier uit, dat men, naar willekeur, de hoeveelheid over, door de buigbare buis YY. Men houd aan met deze vul­
van lugt, die men laat uitgaan, kan bepalen, door het water ling, door de kraan V open te laten, om het water, 't geen
in H, op onderfcheidene hoogten te ftellen, boven de opper­ door den hevel van-A in H loopt, af te tappen, in dier voege
vlakte van het water in A. Gy ziet dus, myn Heer! dat ik, dat de oppervlakte van 't water altyd enige duimen lager in H
't geen men persflng (presfwn) noemt, in den Gazometer der dan in A ftaat, en men voerd gelyktydig de lugt in de klok X
Hrn. Lavoifter en Meusn'ier, dat is, de persfing , die de lugt
uit den Gazometer doet gaan, bekome, door flegts het water
in H hoger dan in A te ftellen.
Om nu de hoogte van het water in den koperen Cylinder 'H
op de gewone wyze aan.
Wan-
(*) Ik hebbe my, in dezen Toeftel en deszelfs befchryving, over»!
bediend van de Franfche voetmaat.
G 2 -

5* >
Wanneer d'e GazomtttV tér) tosten by gevuld is, fluit mende
kraan V, en opend dc kraan Z, waar aan dc onderkant der opening
in den fleutel in de horizontale lyn ftaat met liet begin der fchaal,
welke de hoogte Van het water in A in cabik duimen aanwyst;
het water 'ontlast zich dan uit A juist tot aan de gemelde lyn,
en A is dus met lug: gevuld tot aan het begin dér fchaal a b.
Eer de kraan D gefloten word , draag ik zorg, da't het watè'r
in de klok X niet hoger fta , dan het water rondsom dezelve in
de bak, ('t geen men doen kan, door de klok X in de bak zo
diep te laten Zakken, dat liet water binnen en buiten de klok even
boog ftaat) 'ten einde de lugt, in A, van gclyke digtheid zy
als die van den dampkring.
De Gazometer is voorzien van een Thermometer fg, die,, in
*cn ftukje koper e, met zegellak is vastgezet, in dier voege,
«ïat de bol van den Thermometer geheel en al omgeven is van dé
lucht, in den Gazometer opgeflotcn, om den graad van warmte
der lugt, waarvan men zich gedurende de proefneming bedient,
te kunnen weten, en derzelver zwaarte naauwkeurig te berekenen.
De Drievoet, waar op gy de Gazometer geplaatst ziet,

. ?>c koperen plaat èe word op dèa ring dd aangedrukt door
ê fchroeven, ( gelyk men 'er twee van ziet in ff) die , op enen
gelyken afftand om den hals van den bol geplaatst zyn, en,door
Siiddel van. welken, men de plaat ee,op den ring di, zeer vast
kan aanfebroeven ,• wanneer men zieh hier toe van een fchroeflleutel
bediend. Op gclyke wyze hebbe ik ook de beiden Gazometers
laten digt maken,- vermits,, wanneer men dicrgelyk
een Gazometer met een dekzel fluit, waar van dc plaat aan den
koperen rand gefoldeerd is, die op het glas met ciment is vastgezet,
gelyk het dekzel van de klok X, het als dan moeilyk
valt, om ze van binnen fchoon te maken (*)..
De onderkant van de plaat e e is, zo verre die de opening
Tan den bol dekt, met een dun zilvren plaatje belegt,ten einde
de dampen, die gedurende de proefneming ontftaan, het koper
niet mogen raken. Om dezelve rede is de kromme pyp / m
(PI. II. fig. i.) insgelyks van fyn zilver. Aan het einde van
deze pyp is een ftukje van platina, welkeen zcernaauwe opening
heeft, zo dat men 'er naauwlyks een allerfynst naaldje
kan inlaten. De draad n, die tot een geleider diend, om de
ontvlambare lugt (gas hydrogène) door een eketrifche vonk aantefteken,is
insgelyks van platina gemaakt,zo verre dezelve namelyk
buiten de glazen buis o o fteekt, welk diend om denzelven
te ifoleren. Ik hebbe , voor deze beiden (hikken , den
Voorrang aan de platina gegeven,om de verkalking van het metaal
voor te komen, welke de hitte, door de branding der ontvlambare
lugt in de levenslugt, konde veroorzaken. De buizen pp, pp,
Üfelke dienen om de luchten in den bol te voeren, zyn van
glas, en gefoldeerd in de koperen buisjes q, q, q, q, waar
van de hier boven befchrevene kegelvormige ftukken dienen,
cm dezelven op de kranen vast te zetten. Ik hebbe deze glazen
buizen wat hoger laaten maken , dan de boorden tier Cylindcrs
H H reiken, om het overlopen van het water in den
bol te beletten, ingevalle men een der glazen H H vult, en
vergeet de kraan C te fluiten.
De befchryving, die ik u thans gegeven hebbe, komt my
voor voldoende te wezen, om aantetonen, dat onze Gazometers
kunnen dienen , om , met alle naauwkeurigheid, welke men
kan verlangen , de proefneming te doen van de zamenftelling
des waters, door de branding van ontvlambare lugt.
1. Men kan uit elk van deze Gazometers juist zo veel lugt
laten gaan, als dezelve moet aanvoeren, door het water in H
te brengen , en op ene bepaalde hoogte, boven de oppervlakte
van het water in A, te onderhouden, en door, langs dien weg ,
ène persfing van water te bekomen, die men zelfs tot op een
Tierde van een lyn kan afmeten, gelyk ik boven hebbe aangewezen
(f).
2. Na het eindigen van de proefneming, wyst elke Gazome-
'(*) De koperen rand is hier op de gewone wyze gecimenteerd , in
plaats van met pleister vastgezet te zyn, waar aan ik alleen omtrent
den bol den voorrang gegeven hebbe, uit hoofde van de hitte,
die de branding der ontvlambare lugt daar aan mededeeld.
Cf) De hitte, door de branding der ontvlambare lucht veroorzaakt,
maakt, dat 'er, in het begin der proefneming, eneaanmerkelyke
uitzetting der levenslugt in den bol plaats grype, en deze
uitzetting dier lugt in den bol ftaat na genoeg gelyk met het geen
de branding van deze iugt wegneemt: om deze reden komt 'er geen
levenslugt van den Gazometer in den bol, en men heeft dus geen water
nodig aan te voeren , by den aanvang der proefneming in den
cylinder H, om de persfing in den Gazometer der levenslugt te onderhouden.
Men opent dan de kraan N niet, dan na dat men «et
( 5J >
ter teil naauwkeurigftt de hoeveelheid van lugt aan , welkt men
gebruikt: naardemaal de fchaal «£by cubiek duimen doet zien,
hoe veel waters in A gekomen is, en gcvolglyk hoe veel lagt
daar uit gegaan is. Men heeft flegts, eer men op de fchaal
ziet, d'e oppervlakten in H en A gelyk te fttilcn , op dat dc
lugt in A niet meer persfing onderga , dan die van den dampkring.
Deze gclykheid van 'oppervlakten is gemakkelyk te bekomen,
docr langzaam een weinig waters uit H door de kraan
V aftetappen. Wanneer men meer dan één glas A, met lugt
gevuld, gebruikt, heeft men flegts den inhoud van het glas A
te vermenigvuldigen met het getal der glazen die men gebruikt heelt,
en hier byte voegen het getal van vierkante duimen, wolken de
fchaal, op het einde der proefneming, aanwyst. Een weiüg
oeffenings zal genoeg zyn, om dc hoogte of den inhoud ces
waters in glazen van die wyttc, op de gemelde fchaal, tot op
het verfchil van een enkelen vierkanten duim, waar te nemen.
Wanneer men, tot dezelfde proefneming, een of meermaaleii
de gehele hoeveelheid van lugt wil gebruiken, die het glas A
beyat, diend men verzekerd te wezen, dat de gehele inhoud
van dat glas overgegaan is, eer men het op nieuws vult. Totdat
einde fluit ik de kraan Bniet, om de werking van den hevel tc
doen ophouden, dan na dat men het water in de glazen buis pp,
heelt zien klimmen. Om het water beftendig tot enc gclyke hoogte
te brengen in deze buis pp, cnom dus demasfa van lugt, die men
uit het glas H laat gaan, in allen gevalle gelyk te maken, laat ik de
kraan /open (f).. Het water klimt dan juist tot aan de lyn
K, en niet hoger ; waar door dan ook de hevel het water in de buis
pp altyd op het zelfde punt r brengt, en gevolgl>k de masfa
fan gebruikte lugt telkens gelyk is, zo dikwyls men den gehelen
inhoud va'n "het glas A gebruikt.
Men kan in dc^cr voege, door dezen Gazometer, zeer gemakkelyk
de ontvlambare lugt meten, wanneer men met de
proefneming der zamenftelling van hét water enen geruimen
tyd aanhoudt: dan, daar de hoeveelheid van levenslugt (gas o.tyf*
géne) die 'er in deze proefneming verfpild word, iets minder
bedraagt dan de helft der gclyktydig dasr in verfpilde ontvlam»
bare lugt, en gevolglyk de Gazonieter der kvenslut , waar
van de inhoud gelyk ftaat met dien des anderen Gazome-ters ,ii'r>*
niet ledig is, wanneer men tweemalen den inhoud van defce»
laatften gebruikt heeft, is het gemaklyker aan dezen Gazometer op
de fchaal waar te nemen, hoe veel levenslugt 'er verfpiit is, eb
denzelven op nieuw te vullen tot aan het begin der fchaal.
Op de gemelde behandeling der Gazometers,*zal men misfehien
aanmerken, dat men genoodzaakt is de branding te doen ophouden,
zo dikwyls men debeiden Gazometers, of alleen dien der
ontvlambare lugt, moet vullen. Deze bedenking zou, ono-ctwyffeldy
een gebrek in onzen toeftel aanwyzen, by aldien oie
verpozing der branding een wezentlyk nadeel aan 'de proefneming
toebragt. Maar, daar ik tegenwoordig ten allen tyde de
ont-
dat de persfing minder is dan van twee lynen , en , wanneer by het
begin der proefneming het water in H meer dan twee lyneïi hoger
klimt boven de oppervlakte in A , kan men dit iigtelyk verhelpen
dooreen weinig waters uit den cylinder H, door de kraan V, afe»
tappen.
(f) De kranen ƒ en Z zyn voorzien van afleidingsbuizen , aan der»
zelver monden vastgefchroeft, en die afdalen tot aan den emmèr
die op den grond ftaat. Ik hebbe deze buizen niet kunnen doen aa#
wyzen op de platen, zonder deze laatften te verwarren.
G S

t 54 3
ontvlambare lugt, door een Elektrifche vonk, kan aanfteken, 1
The Riotm Broad-flreet, onthe 7 of June 1780. vol
zo dra dezelve in den bol komt, zonder dat dit ooit kan mis- | >eelden, . ina F- Wheatly,
fen na dat ik het mondje, waar uit de ontvlambare lugt in jreed 27' duim, 3i§ fch.
door J. Heath, hoog 19!,
komt, van platina gemaakt hebbe, welke niet, gelyk het ko­ Huntmg Plate I. QBrushing info Cover0 en Hunttng
per, voor verkalking vatbaar is, (iets, 't geen de twede aan- Plate II. Cat Fault), beide na J*. iV. Sartorius, door
fteking door ontvlambare lugt zo moeylyk maakte m de pro etnemingen
der Heren Fourcroy, Vanquelin en Sequin) zie lk gene
reden waarom men zo zeer alle tusfchenpozing zou zoeken
7. Pomvs «1 ^. JVeagle,
io§ fch.
hoog 20, breed 26 duim, eik
te vermyden, tc minder., daar de verbrandii.g van een cubiek
voet ontvlambare lugt, die den Gazometer vult, volgens onze N A R I G T E N E N B Y Z O N D E R H E D E N ,
proefnemingen, ten minden 6 uren moet duren, om het ge- TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LANDgemaakte
water geen zuur by te zetten. Byaldien men onder-
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUNtusfchen
met de Gazometers een proefneming van langer duur
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
verlangde te doen, zonder tusfchenpozing, zou men zich ligt
'aar toe van ene andere manier, waar over ik vervolgens n>rei»
zal, kunnen bedienen.
BETREK KELYK.
(Het Vervolg en Slat in onze v-eigende.)
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
L O N 'D OE N,
Z W A R T E K U N S T .
'Koon en Night; twee Medaillons, na W- Hamilton,
door J.M-Delatre, hoog iói, breed I3i duim, zamen
1S
ctangins: Quarters, en The billeted Soldier, na
G. Moreland, dooi- G. Graham en J-Hogg, hoog 15,
treed u§ duim, elk 5 fch.
Camtlla fainting.in the arms of her Father, en Camtlla
recovering from her fwoon, (Twee Toneelen uit den
bekenden Roman : David Simple, ) na W- Smgleton ,
door G. Keattng*
fch
hoog 14, breed 18 duim, zamen 15
The Farmers Door, — en The Squires Door, twee
fraaye Platen, na G. Moreland, door B. Duterrau, Hoog
20Ï , breed 16 duim, n fcti.
Edwin en Et heiinde, na H W Bunbury, door/.
£>. Soiron, hoog 18, breed 14 duim, 7§ fch.
The blind begger andhis Daugthsr of Bet/mal Green,
11a H W. Bunbury, door J. Chipman> hoog I6J, br.
18 duim, 7i fch.
Autolicus feiling his war es, na H Bunbury, door
C Knizht, hoog 18, breed 23 duim, q\ fch.
See-Saw en Peg-Top, twee kleine Medaillons, met
kindertjes, F- TVeatley,
2 duim, zamen 7 feh.
door D.elairet, Ihoog 8, breed
The Murder of David Rizzto , the .-9 March 1500.
(naar de befchryving van Robertfon, in zyn Historie van
Schotland, vol. I. b. 40 Op ie, door J. Taylor,
Jun*i koog 41, breed 27 duim, 21 fch.
In onze voorgaande No. 185. maakten wy met een
kort woord gewag van de thans zo zeer toegenomen Harin

U T ! DER G R A N E N .
t 5$ j
ROGGE. Het Last.
TATïW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pniisfiiche . . 92 a 108
Poolfe bonte en -witte i5jaJ7J Koningsberger , . 96 a 106
Dito rode . . 150a 170 Pomrrter, Coib. en Stett. 943102
Warder, Heugfe en Elb. 150a 170 GARST,IIA_VER,BO£KW.
Koningsberger . . 144aioo Vriefche Winter . 70392
Vriefche . . 130 a 160 Zeeuwfche Overm. . 84 a 9;
Bovenlandfche . 140 a 158 Brouwhaver . . 70 a 80
Voorlandfe rode . 125 a 15; Boekw.Amesf.enGooil. L.2o-a 22
Zeelandfche . . 1553170 Dito Erab. en Vlaamf. L.iS a 19
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zecuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ36 agCTJ
Overm.'t Last ^33336 dito Lyn . . . f 34JS34I
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 44 a44j
van 5 fch. . . J 6 a 7| WalvischTraan, 'tquart.
Hennipzaat . , / 6 a ~i\ van 12 Stek. . ƒ 7»
Dito rode . . ƒ 57358-
w r s s E L - e o u R s.
Madrid op Ufo van Lenden, zigt fi 36,8J,7~
2 maand. \ 94! dito op 2 m. . 36,6,4
Bilboa \ 94^ Hamb. zigt . ft. 34§
Cadix . . . % 94J dito 2 m. . ft. 34J
Sevilien . . 4 94 Altona,zigt ft. 34I
Lisfabon . . $ 50I dito am . ft. 34J
Venetien . \ 92 J Breslau,6 w. dat, ft. 445
Genua . - 1
% 86 Wenen, 6 w. dat. ft. 35
Livorno . . . $ 921 Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys , 2 m. , . $3i|aJ Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . $3-1331! Brusfcl . pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . $ 32 Zeeland . pCt. 3 verl.
dito 1 m, . . $ 32§ Rotterdam .ïjCt. J
S P E C I E - C O U R S .
JBaren Goud, per Casfa ƒ 355; . pCt. 6|a B «wa dw wm-k te ftaken.werd.
„ hy- van ftap tot ftap vermeteler in zyne navorsingen ..
„tot dat hy op het onverwagts de draad van zyn onder^-
„zoek vondt afgefneden, eer hy nog de bron ontdekt
„ hadde, uit welke de allo aan hem bewezene weldaderr
„ voortvloeyden. Hier door eensklaps in zyne verwagtin-
„ gen te leur gefteld, en van' allen onderftand beroofd, bleef
„hem gene andere toevlugt over, dan zélve in zyne behoeften
te voorzien. Dé bekrompene omftandigheden,
„waar in hy zich thans- bevond, bragten hem in kennis
„_met den Heer Forster, die hem dè-bezigheid opdroeg,
„om de naamlyst zyner Mineralen te vervaardigen, welden
hy te Parys verkopen wilde. Deze bezigheid" boe*
„zemde hem allengs fmaak in. voor de-Natuurlyke Historie,
en hy verkreeg daar door ene juiste kennis in de
„ Mineraalkunde.
„Enige-jaren daar na overleed de Marquis DE Roiié,
„die, by zyn uitterften wil, hem niet alleen voor deszelfs
„Zoon erkende, maar ook alles aan hem naliet, wat hy
„met mogelykheid doen konde..
„De
(*_) Van deze Reize ziet het Ifte Deels ifte Stuk ener keurige Ne-derduitfche
Vertaling het licht, by een der Uitgeveren van dit Blad ,
dén Boekhandelaar A. Loosjes Pz., van welke Overzetting wy by des*
overneming gebruik gemaakt hebben, -

De Weduwe van den Marquis, benevens hare Dog-
„ter? gaven zich vervolgens over aan de edelmoedigheid
lvan DE RoMé DE L'ISLE, die tegen haar zeide: „„Gy
„zyt aan den overvloed gewoon geweest, en uwe Dogters
zyn opgeleid tot grote verwagtingen: ik daar en
"" ein heb geleerd van weinig te beftaan; dus zal ik
vo°or my zeiven flegts een kleine Lyfrentc nemen: gy
""met uwe Dogters moogt dan het overige genieten.
De Heer SAGE, van wien ik de voornaamfte byzon-
„derheden van dit verhaal ontfangen heb, « ene bekwame
gelegenheid waar, om deze edelmoedige daad
aan. den tegenwoordigen Koning voor te ftellen, d e
'daar op zyne inkomften met ene aanzienlyke fom vermeerderde.
Hy leeft nu, (*) in een tamelyken over-
* vloed, bemind en geacht van zyne vrienden , en bewonderd
by allen, die op geleerdheid en ware verdiensten
„enigen prys ftellen."
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
UITTREKZEL UIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN , te
Petersburg gedaan, in de maand DECEMBER. I79 1
-
De srootfte hoogte der Barom. 28. 59- den 11. om 4ur.'s Avonds.
PtLte —— 8a a7. 3 t
I - N >
Voorm. omtrend
30'. o| 48 55 N. w. helder, Namidd.
jj^J.
4 4 i
'
4 3
' N
- N
- W
- b e t r o k k e n
r 3o. o|l 4*§ 1 43 Iw.N.vv. b £ t r o k k
14 J 30. o* 45T 4«l
w
- en nat.
Te Haarlem, t>y PLAAT en L O O S J E S.
d a m l
'
"

179 2
* No. 191.
A L G E M E N E
KONST* EN LETTEMODE,
f Q O R M E E R - E N M ' I N G EO E F F E N D E N .
Vry dag den 24. February.
B E R I G T E N .
De Komeet wierd allereerst, op den 15 Decemb. 179c»
door Mej. Carolina Herfchel, te Slough, in de Hage­
DUITSCHLAND en naburige Ryken. dis , ontdeKt (T). Dezelve gaf flegts een flaauw ligt van
zich, had geen Staart, maar een Nevel om zich, zo dat
Ejjt en onbekend Geneeskundige heeft, in 't voor- { men haar voor een Nevelftar kon houden. Voor zo verre
ü| leden jaar, den zonderlingen inval gehad, van j men, uit de weinige Waarnemingen, hare Elementen kan
m te Dantzig uitgegeven , de Akademifche berekenen, was zy, op den dag harer ontdekking, het
S Voorlezingen van Bernardus Albinus, over naaste aan de Aarde, en verwyderd zich thans meer en
de oorzaken en tekens der verfchillende Ziekten, meer van dezelve.
(de Caufis et Signis morborum,~) waar van hy zich een Den Sterrekundigen, die lust hebben, om haar, of op
gefchreven Exemplaar, uit de nalatenfchap van enen der te zoeken , of hare Elementen te berekenen, kunnen de
toehoorders van dien Hoogleeraar, had weten te bezorgen. \ volgende aanwyzingen niet onaangenaam zyn:
Bernard Albinus was Profesfor in de Geneeskunde te
Decemb. gemiddelde regte Noordlyker Waarne-
Leyden, en de Vader der drie beroemde Broeders, die ;
1791. Tyd, te Parys. opklimm. Afwyking. mers.
zo veel tot uitbreiding der Ontleed- en Geneeskunde, en |
15. 911.51' 52" 333°i9' 3°" 44°2°' 30" Mj.Herfch.
tot luister der Hellandfche en Stichtfche Hogefcholen, heb-
17. 9. 19. 7. 334. 54-
-ben toegebragt. Hy ftierf reeds in 't jaar 1721. en dus
kan men ligtelyk nagaan, dat deze, anders, naar'tfchynt,
vry naauwkeurig naargefchrevene Lesfen thans tamelyk
overtollig zyn, daar zy nog geheel op de Mechanifche
grondbeginzelen, en op dc fcherpten derVogten gegrond
zyn.
J
5. 4°. 39- 3°. Maskelyne.
19. 7. 41. 58. 336. 8. 30. 36. 59. 28. Maskelyne.
25. 7. 2. 15. 339. 10. 15. 27. 12. 32. Méchain.
26. 8. o. o. 339. 34. 37. 25. 44. 46. Meslier.
26. 7. 25. 20. 339. 35. 44. 25. 46. 50. Méchain.
28. 7. 9. o. 340. 22. 44. 23. 7. 48. Méchain,
29. 6. 18. 27,5 340. 44. 46» 21. 54. 28,8 Seyn"er.
De Göttingfche Hoogleeraar SEYFFER, heeft te Parys,
op de Koninglyke Sterretoren, ene nieuwe Komeet waargenomen
•, en het volgend verflag daar omtrent in een onzer
Letterkundige Tydlchriften (*) medegedeeld. 1
4 : j .
(*) Gotting. Anzeigen von Gelehrten Sachen, vaa 28 Jan. 1792.
Vlll. DE Et.
"WAARNEMINGEN ENER NIEUWE STAARTSTER.
By de Waarneming des Heren Méchain, van 26 Dec.
is de Komeet met No. 60 van .Pegafus, en, by die van
den Hoogl. Seyffer van 29 daar aan volgende, met A van
Pegafus, vergeleken.
NE-
Ct) Zie onze vorige No. 184.
H

N E D E R L A N D E N .
C 53 )
gezond, doch zo (lerk niet, als te veren; maar fchoon
hy ruim 60 Jaren oud is, gaat hy dageiyks J uur gaans',
van lyn huis naar den Dam en wederom, zonder moeite.
VEHDERE GENEESKUNDIGE PRORENEMINGEN , met
ELECTRICITEIT , door \V. VAN BARNEVELD ,
Apothekar te Amfterdam,
V,. "' ' •' j. :
h f ; \ i V A r Amflerdam, W. VAN BARNEVELD.
14 January 1792.
JL
% van der Spit, Waagdrager alhier, laboreerde,gedurende
een halfjaar tvds, aan ene zeer pynelyxe verzwakking
in zyne Ledematen. Hy lag bcftendig te bedde ,
kon niet gaan, nog liaan; niets vasthouden oi aanvatten,
BRIE'F VAN DEN HEER VAN MA RUM, AAN DEN
HEER BERTHOLLET, Lid van de Koninglyke
Akademie der Wetenfchappen, te Parys, behelzende
de Befchryving enes GAZO METERS
( Luchtmeters), van ene verfchillende zamenflel/ing
en was zeer vermagert. Deze ongcfteidheid was het ge­
met die der Urn. LAVOISIER en MEUSNIER , als mede
volg van Coiick pynen, door het drinken van water, uTt
van een Toeftel, om, op ene zeer gemakkelyke en min
enen Loden Regenbak, veroorzaakt. Zyn Geneesheer prees
kostbare wyze, zeer nauwkeurig de Proefneming te
hem het gebruik der Elearicite.it aan., en hy gebruikte nu
doen , omtrent de zamenftelling van het Water,
geen Geneesmiddelen meer.
door gefladigs branding.
Ik begon hem de Electrifeeren met den Vonkenftroom,
hield hier 8 dagen mede aan, na welken ;'tyd hy enige
Vervolg van Bladz. 54.
verandering bcfpcurde. Om zyne pynelyke gcfteldheid,
kon ik de^Eleftrometer flegts een \ duim van den eerften Na getoond te hebben, dat onze Gazometers zo juist zyn,
Condudor zetten, (de Elearifeer-machine was van iodms.
als men kan verlangen, en met hoe veel gemak men 'er zich
van kan bedienen, laat ik U beoordelen , Myn Heer! hoe een­
fchyven.) De pyn verminderde vervolgens enigzints. U
voudig dezelven zyn, in vergelyking met die der Balans-Gazo­
voer nog andere 8 dagen voort, ftelde den Elearomctcr
meters. Ten aanzien van den prys meen ik wel onderrigt te
iéts verder af, en men befpeurde ene zichtbare beweging !
wezen, dat men zulk een Gazometer, teAmfterdam, goed ge­
in zyn armen, vingers, en ene meerdere beweging in zymaakt
.kan krygen voor omtrent ia Louis d'Or, ofïöHollandne
beenen.
fche Dukaten, mits het koper ongepolyst zy.
' Ik heb op dezelfde wvze, de volgende 14 dagen, met Desgelyks is het omflagtige van dezen toeftel, om de proef­
de toediening der Eleariciteit aangehouden ; maar met met neming orotrent.de zamenftelling van't water, door ene geftadige
het zelfde effea; hy vorderde byna niets. Daar en tegen branding, in 't werk te ftellen, rnerkelyk bekort. Gy ziet de
wierd hy zeer gevoelig voor deze eleftrieke. bewerking. beiden Gazometers, met derzelver koperen Cylinders (*) en den
Ik befloot derhalven om hem kleine fchokjes te geven, bol op een lagen houten tafel gezet, die omtrent 56 dm. leng­
uit een flesje van 8 duim bekleedzel, en een afftand des te heeft. De Cylinders zyn veel hoger , dan nodig is- doch ik
Elearometers van | a i duim. Hy vorderde nu In korte heb verkozen denzelven die hoogte te geven, om het verfchil
-dagen veel meer dan te voren. Hy bleef onder bet elec- der water kolommen in den Hevel zo veel groter te maken,
irifeeren wel pynelvk; maar ging, door iemand geleid,
van zyn Stoei of Bed, naar de Elearifecr- Machicnc-, —
dronk uit een Theekopje, met behulp van zyn eigen hand,
na verloop'van 8 dagen. Ik had hem dageiyks 4 a 600
fchokjes toegediend.
De pyn zoude hem, indien hy inderdaad dies tyds zo
vele vorderingen niet gemaakt hadde, van het gebruik der
Eleariciteit hadden doen aftrappen: en deze ongunstige
.omftandigheid heb ik menigmaal ondervonden, dat de lyders
ontydig tot dit befluit-deed toetreden. Even zo als
de moed en hoop doorgaans word vernieuwd cn opgebeurd,
door den gelukkigen voortgang der hcrftclhng. Byna
drie maanden VerüBen 'er echter, voor dat hy de-proef
en langs dien weg, de overtapping van het water, uit HinA
of uit A in H, te verhaasten, ingevalie men A, of met water,
of met lugt, wille vullen.
Men zou gevoegiyk de glazenA, A groter'kunnen nemen,zo
men die wist te krygen, om meer lugt in dc Gazometers tc
berg-en. Ondertusfchen zou het beter wezen, om ze hoger, dan
-wyder,te laten maken,om de naauwkeurigheid der aanwyzing
van de fchaal ab niet te verminderen. Ongetwyffeld kan men
glazen van die wydte bekomen, welken enige duimen hoger
zyn. Ik heb, voor deze Gazometers, twee glazen tc Londen
laten maken, die 28 duimen hoog waren, maar 'er waren gebreken
aan, die my den voorrang deden geven, boven dezen,
aan twee Bohecmfche glazen of flesfen, die by ons voorhanden
zyn, om daar mede onze Elektrifchc battery voltallig te maken,
.durfde nemen, om uit "te gaan, dan hier in wierd hymet ingevafte 'er een fles van dezelve komt te breken.
alléén door zyne .ongcfteidheid verhindert: By de Waagdragers
Veemen hier ter Stede, is ene wet, waarby hy,
Ik
die ziek is geweest, en weder uit gaat, gezond en ver- (*) De koperen Cylinders zyn op een lagen tafel van Mahognyhouc
pligt word gcrekent, om zyn wérk, op verbeurte van zyn vastgezet, door middel van een fchrocf, die, van onderen , door den
tafel heen gaat, en die in een moer loopt, welke in den bodem van
arnpt, binnen zekere dagen, te vervullen.
den Cylinder gefoldeerd is. Deze fchroef moet ten minften een half
't Is ruim een Jaar geleden , dat hy herfteld is, zedert duim middeUyns hebben, en een vierkanten kop, om den Cylinder ,
;
welken tyd hy zyn beroep heeft waargenomen. Hy is op zyn plaats" } ter de^e vast te kunnen zetten.

( 59 )
Ik heb d* lugt in onze Cazometers overgevoerd , door middel,
Deze ontvangers dienen my, om myne Gazometers op ene
van den gewonen toeftel, gelyk gy afgebeeld ziet op PU I. cn
gemakkelyke wyze te vullen. Hier toe plaats ik zodanig een
PI II X W Y , maar het órigémakkélyke dezer bewerking ,voor-
ontvanger naast een Gazometer, verbindende den ccn met deti
nainèiyk wanneer het koud is, heeft my ene andere manier doen
ander, door een glazen buis mn, gefchroefd op dc kranen
in 't werk ftellen, om de lugt te ontvangen en dezelvemonze
/, D, (*') cn ik heb nu niets meer tc doen', dan het water in
Gazometers over te brengen. Tot dat einde hebbe ik enige
den cylinder gg hoger te ftellen dan in den ontvanger, om dc
dergelyke glazen, als A,A, laten fluiten met koperen dekzels,
lugt uit dezen laatften in den Gazometer over te brengen. En
op dezelfde wyze gemaakt als die van A, A, maar alleen met
om het water in den 'cylinder hoger dan in den ontvanger te
twee gaten doorboord, om'cr twee kranen ln te kunnen fchroc-
onderhouden, ïs 'er een kraan q, die'hét water ontvangt uit
ven. Men ziet een van deze glazen, aan de Unkerzyde der
den waterbak van het Laboratorium, en waar aan men, tot dat
Blaat II. afgebeeld, in de plaats van den gewonen toeftel. Het
einde, zeer ligt een vereisehte opening kan geven, vermits
zelve heeft een hevel abc de, gelyk die van den Gazometer,
met dc vulling van dezen cylinder het 'er juist niet zeer net
en de kraan/, die aan de kraan B gelyk is, diend insgelyks
op aan komt, cn men alleen daar by nodig heeft, zorg te
om den hevel open te ftellen of te fluiten. Het ftuk * c van
dragen, dat het water niet over den rand des cylinders heen
dezen hevel is een kromme buis, op dc kraan ƒ gefchroefd, m
lope. Voorts, aan het einde van dc vulling komende, moet
gelyker voege als boven befchreven is , en waar aan de glazen
men de kraan V fluiten , en de kraan Z open zetten, om voor
buis de gecementeerd is. Deze buis de daalt af in een glazen
te komen , dat de Gazometer te veel lugt ontvangc , gelyk ik
cylinder gg van 3 duimen middellyns, die ccn koperen bodem
boven, (Blz. 52. boven aan] reeds gezegd hebbe: en om te ma­
heeft, voorzien van een kraan h. De gehele toeftel rust opeen
ken , dat de lugt in den Gazometer dezelfde digtheid hebbe ais de
tafeltje p. Dc cylinder gg is op een ftukje hout i i geplaatst,
' lugt van den Dampkring, moet men, eer men de kraan toe-
aan het tafeltje vastgemaakt door het ftuk 0 0, en dezelve word
dra-iidt, zo veel water uit den cylinder gg laten lopen, dat
onderfteund door een koperen band £,aan den rand van het ge­
dc oppervlakten in den cylinder en in den ontvanger volmaakt
melde tafeltje vastgefchroefd.
gelyk ftaan. De lugt, die in dén ontvanger overblyft , heeft
Deze glazen, die men met gemak kan plaatfen, waar men
die nodig beeft, dienen my , in de eerfte plaats , om dc lugt
te vergaaren, gelyktydig wanneer men haar voortbrengt. Tot
dat einde begin ik met zulk een lugt ontvanger met water te
vullen, door middel van een tregter op de kraan ƒ gcfchrocld ;
terwyl middelerwyl de kraan T open ftaat; en ik vul gelyktydig
den cylinder gg. Vervolgens febroef ik op den kraan ƒ den
hevel &c,na dien met water gevuld te hebben, zorgdragende,
dat 'er niet dan zeer weinig lugt infehiete; 't geen ligt voor
te komen is, door de opening e met den vinger digt te houden
tot dat men dezelve beneden de oppervlakte van het water
, in den cylinder gg, gebragt heeft. Het wcimgje lugt,
dat in het gedeelte b kan indringen, is niet in ftaat om dc werking
van den hevel te verhinderen , by aldien men het water
laag genoeg doet dalen in gg, wanneer dat gedeelte lugt ter­
ftond wecgaat, zo dra men de kraan ƒ open zet. Wanneer ik
de lugt of gas, die ik voortbreng, in zodanig een ontvanger
wil vergaaren, ontvang ik, in de eerfte plaats, die lugt in een
klok, gelvk X, van een kraan voorzien', waar op ik eenkromme
buis féhrcef, welker andere mond op de kraan / »an den
ontvanger gefchroefd is. Ik laat het water uit den cyfinder gg
lopen ,°door de. kraan h open te zetten , (*) cn open dan de
'beiden kranen van den ontvanger, nevens die van de klok,
' waar in dc lugt allereerst komt. De hevel brengt hier op
• het v/ater van den ontvanger in den cylinder gg over , waar
•uit het zelve door de Hraa'n h loopt, en de lugt van de klok
:
1
als dan de zelfde digtheid als die van den dampkring, en ge-
\olgIyk heeft het zelfde plaats omtrent de lugt indenGazometer,
welke met die van den ontvanger gemeenfehap heeft; iets
't geen noodzakelyk is, om, by het berekenen van het gewigt

C 6© >
vsn deze Gazc-meters, aanhoudende proefnemingen , gedurende et- i
telyke dagen, te doen, zonder enige verpofing, zou men gemakkelyk
daar in. kunnen voorzién, door het verdubbelen yan
de Gazometers.. Zo men, b. v. tot de proefneming van de
zamenftelling des waters, twee Gazometers nam At en A2,
voor de ontvlambare lugt, den een naast den anderen geplaatst,
cn beiden met den bol verbonden, indiexvocgen.„. dat men, zo.
wel uit den enen als anderen ,. of uit beiden te gelyk, door
dezelfde kromme buis de,lugt in den bol kan inlaten; (iets
dat ligt te. doen valt) dan kon men A2 vullen, gedurende dat
Ai in werking was, en dien met den bol verénigen , even voor
ïat A 1 ledig was, zonder dat het inkomen van de lugt in den
bol enige de minfte verandering onderging. Tot dat einde moet
ihen, in plaats van dc kraan u, twee kranen Z 1 , Z2 (PI. U.
fig. 4.) hebben , die op een ftuk koper , vast gemaakt aan de
koperen Plaat, waar mede dc bol gefloten is, gefchroefd zyn,
én welk ftuk koper ieder der kranen gemeenfehap geeft met
dé kromme buis lm, door middel van twee gaten x ,x, die
fchuins door dit ftuk gaan,, en uitlopen in de buis /. De Ga-
'zometer A 1, die met den bol, door de kraan Z i, gemeenfehap
heeft, omtrent ledig zynde, kan men de kraan Z2 van den.
Gazometer A J open zetten, na dat men de persfing in den
Gazometer A 2, met' die in A 1 , gelyk gefteld heeft. Het. is
blykbaar, dat, wanneer de pcrsfmgen der beiden Gazometers
gelyk zyn: de fnelhcid, waar mede de ontvlambare lugt inden
bol dringt, hier door gene de minfte verandering kan ondergaan.
Zo dra de Gazometer A 1 geheel ledig is, fluit men de kraan
Zi ,men vuItAi en men zet de kraanZi niét weer open,voor
fen al eer A 2 byna ledig is: als dan vult men A 2 op nieuw.
Men kan in dier voege, door deze Gazometers, de branding
2er ontvlambare lugt zo lang onderhouden,, als men wil, zonder
enige tusfchenpozing.
Om de levens-lugt, zonder ophouden, in den bol te brengen
, door middel van de beiden Gazometers, is het genoeg .
Jat de twee kranen, die de gemeenfehap tusfehen. de Gazometers
en den bol daar ftellen, onmiddelyk op, het dekzel van den
"bol gefchroefd zyn.
Wél is waar, dat zulk een toeftel, in vier Gazometers beftaande,
in plaats van twee, om alle opfchorting voor te komen,
byna het dubbeld van den prys zoude kosten: dan deze.
prys zou ondertusfehen nog veel verfchillen van dien, waar op
de beiden Balans - Gazometers , volgens dc zamenftelling, welke
die Hr. Lavoifier, in zyn Traité de Chymie, b.efchreven heeft,
ie ftaan komen. Hadde ik genoegzame redenen gevonden, om
ene verpozing van \ uurs , gedurende de vulling der Gazometers
, te ontwyken, na dat zy omtrent 6' uren aan den gang
f eweest zyn, zoude ik onzen toeftel tot de zamenftelling van
't water van vier Gazometers vootzien hebben, in plaats van
twee: dan ik zie voor als nog gene reden, om.deze kosten te
maken..
Het zal niet nodig wezen, Myn Heer! om u thans een verlag
te geven van de proefnemingen,. welken ik met dezen toeftel
gedaan hebbe.. Genoeg is het,, u te zeggen,.dat de uitkómften
volmaakt over een ftemmen met die der proefnemingen,
te uwent gedaan. Ih een myner proefnemingen was de branding
«ter ontvlambare lugt zeer langzaam,, door dien, 'er 31 uren
verliepen,, met het verbruiken van 1000 cubicq duimen ontviambare
lugt, en het water, uit deze proefneming géboren,
had geheel geen zuur by zich, By ene andere profriemimj was
dc fnelhcid, waar mede dc lugt inden bol drong, omtrent i groter,
en toen kon men aan het verkregen water, enig flaauw.
zuur bemerken. (*)
Daar dé proefnemingen uwer -Medeleden-,, feit ihzondérheid dê
laatften der Heren. Fourcroy,, ffauquelin en.Seguin,,. waar van
dc laatstgemelde een zo-naauwkeurig verflag gegevén heeft ituwe
Annales Chymiques,. alles hier omtrent afdoen,, hadde ik
voornamel)k, mst het in 't werk ftellen dezer proefnemingen,
ten oogmerk,, om dezelve hiér te lande te vertonen,, en langs
dien weg, zo mogelyk, iets toe te brengen,, om ook hier de
oplettendheid op de hedeudaagfche Scheikunde meer gaande te
maken; tragtende intüsfchcn den toeftel eenvoudiger tc maken ,
om ene proefneming te doen , waar op de Theorie dier Scheikunde
voornamelyk rust, ten einde die,.met des te meer gemak,
op onderfcheidene plaatfen zal kunnen herhaald worden.
Daar, behalven dit, de Gazometer een werktuig is, 't geen
by zeer vele proefnemingen der nieuwe Scheikunde niet kan gemist
worden, kan men niet wel twyfleleh , of verfcheiden Scheikundigen,.
zullen , zonder juist ten oogmerk te hebben om deproefneming
omtrent de zamenftelling van 't water- te herhalen,
ondertusfehen gaarne een Gazometer willen, hebben,, doch dat
zy hier in w.ederhouden zullen zyn door de grote kósten , welke
een nauwkeurig gemaakte Balans-Gazometer vorderde. Deze was
ene bykomende reden,.die my bewogen heeftom. te. beproeven ,
of de toeftel niet eenvoudiger te maken was..
By aldien myne pogingen van enig nut mogen, zyn, om den arbeid
der genen te verligten, welke zich met de nieuwe Scheikunde
bezig houden , die zulke gewigtige. ontdekkingen voor
de Oeconomie en het nut der Maatfchappy fchynt te beloven ^
als waar van gy reeds meer dan ene proeve gegeven hebt, zal ik.
alle voldoening hebben, welke ik kan verlangen.
Ik hebbe de eer, met de meeste agting te zyn,
Myn Heer !
HAERLEM , dén Uw Gehoorzaamfte Dienaarr
31 December 1791.. M. VAN MAR.UM.
N I E U W U1TK O M E N 0 E B O E K E N ,
AKADERISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN..
DUITSCHLAND. JohnHowards Nachrichienvon denvorzüglichen
Rrankenhiiufen und Pesthaufen in Europa , nebst
einige Beobachtungen iiber die Pest, und Bemerkungen über Gefangnisfe
und Krankenhaufer &e. Leipzig, by Göfchen 1791.
616 bladz. 8vo. Dit werk, oorfpronglyk in 't Engclsch uitgegeven,
.is het Rcfultaat der menschlievende pogingen van den
Heer Howard-,. om, door het bezoeken der voornaamfte Gasthuizen,
Pesthuizen cn Gevangenisfen in Europa, waarnemingen
op te zamelen, die ter betere inrigting van die verbiyfplaatfen
voor zyne ongélukkige medemenfehen, van nut konden
.;r:oi£3fi fW»»'
(*3 Van de proefnemingen , met dezen toeftel in 't werk gefteU 3
vind men rteds eBigVerflag in No. 182. van dk Weekblad.
(Aantek. van dea Redster,}.

v/ftt. Wy hebben reeds een en andermaal in ons Weekblad van • en byzondcr die,. welke alleen op het getal der gemelde gc-
deze reizen, eiv van den dood dezes zo edelmoedigen als zonflagts-delen gebouwd zyn, vooral niet minder gelegenheid tot
derlingen' menfehenvriends melding gemaakt. De Heer Howard' ' verwarring , inzonderheid aan den mingeoefenden in de kruid­
geeft dan in dit werk verflag van zyne waarnemingen omtrent kunde, kunnen geveu;'en dat,, wanneer deze vier zo wezen-
de Gcvangcnisfen. en verfchillende Gasthuizen,. die hy in Enge-- lyke Clasfen des Samenftelzels van Linnaus niet weggenomen
IJmd, Frankryk ,. Zwitferland italien,. Turkyen,. Hang3ryen , worden, als- dan het gehate Syftema Sexuale in duigen valt. Wy
•uil ook in ons Vaderland bezogt heeft.- Van allen geeft hybe- • kunnen intusfehen eene andere verandering vanden Schryver niet
knoptclyk de goede- en. kwade inrichtingen op-, befchryft Het geheel afkeuren,- naamlyk van de beide Clasfén van Icofandria'
uitvoerigst dezulken,, die hem't meest bevielen,, en geeft van en Polyandria, die door geen wezenlyk kenmerk van elkander
de meesten van . dezen ook afbeeldingen. Zeer lezenswaardig vcrfchillen, tc verenigen. —— Doch wy hebben gene genoeg­
zyn zyne Plans en Voorflagen tot algemeene verbetering dier zame reden kunnen uitdenken, waarom de Heer Gmelin de
huizen. — De Hoogduitfohe Overzetting, welke wy thans voor nommers der geflagten en foorten niet heeft laten ahtereenvolons
hebben, is niet alleen boven de oorfpronglyke te verkie­ . gen,, en voor de nieuws bygekomene geflagten geheel gene nomzen
, wegens-den veel geringeren prys-, daar hier van de 22 mers geplaatst heeft, zo dat men op dezelfde blarizyde b. V-
Platen, welke in de Engelfchc Uitgave gevonden worden, flegts vind een geflagt met n. 50, een ander daarop volgende met
5 der meest gewigtige zyn overgenomen (waar op de Pesthui­ n. 1320, een volgende zonder nommer, en dan een vierde met
zen te Genua en'te Mes/ma,, het Hospitaal te Haslaar, en n. 1040.. enz. Wy zien vervolgens,, onder de nieuwe ge­
twee plans tot een Tugthuis en tot een Pesthuis getekend zyn); flagten ,- nawen , die reeds voorlang aan andere geflagten gege­
maar ook wegens de veelvuldige ophelderende en vermeerdeven waren , b. v. Hedwigia, Leerfia, Neckera , Batfchia &c.,
rende aanmerkingen van den Vertaler, den Hóogleeraar Lud- het geen niet misfen kan , van op nieuws verwarring te mawig
te Lcipzig,-. welke ook nog een uitvoerig aanhangfél hier ken. Om eindclyk van de menigvuldige drukfouten niet te
by gevoegd heeft over dc voornaamfte Hospitalen , en over de
Klinifche Inftituten voor de Akadcmien in Duitschland , voor
welke hy tevens de beste inrichting naar zyne. gedachten opgeeft.
gewagen, die dit werk ontfieren,. hebben wy met leedwezen,
uit de Schets der .geflagten voor dit werk geplaatst, gezien,
dat de Heer Gmelin, Alt anders zo vele grote en-kleine, Inlandfche
cn vreemde, werken, die in dc laatfte jaren over clc
C. a Linne' Systema' Naturae, Tom. II. (Regnum Vegets'ii- kruidkunde zyn uitgekomen , tot deze uitgave gebruikt heeft, met
le), editio XIII au£ta, reformata, wa J. F. Gmelin ,. Pars I. opzigt tot de Mosfen en Lichens de ranefchikking en de ge-
Leipzig by Beer 1701. 884 blz. 8vo. Wy kondigen met ver­ ! fiagtcn y- noch'van den beroemden Hedwig , noch ook die van.
maak een werk aan,,welk door de Liefhebbers der Kruidkunde zynen tegenwoordigen Amptgenoot Hofman, gevolgd of over­
reeds zedert lang met verlangen te gemoet gezien was. Imgenomen heeft, maar hier in nog dc oude gebrekkige geflagten
mers het groot aantal van nieuwe foorten van geflagten van van Linnaus behoudt; terwyl hy nogthans in de Fungi de ge»
Planten, welke in dc laatfte jaren ontdekt cn in zeer vele wer­ Aagten cn namen van Batsch heeft overgenomen. Dan, niet
ken verftrooid en befchreven waren, maakte ene nieuwe uitgave, tegenfta'inde dit alles, verdient' de arbeidz-ame Schryver de»
van het zamenftel van Linnsus, waar in alle die nieuwe Planten grootften dank voor dc uitgave van dit zo veel mooglyfc vol­
byeen vergaderd zouden zyn, ten uïterften wenfehelyk. De beledig en tévens beknopt famenftclzel van alle tot hier toe beroemde
Hoogleeraar en Hofraad Gmelin te Göttingen , die reeds , kende Plantfrewasfen. Immers deze uitgave is zo zeer verrykt
gelyk wy voorheen berigt hebben, ene nieuwe zeer aanmerke- boven den laa'ften, voor 8 jaren uitgekomen druk van het
lyk vermeerderde uitgave van het Dieren - ryk bezorgde, heeft Syftema Vegetabilium, door den Ridder' Murray, dat 'er in dit
ook dezen moeilyken last,, met opzigt tot de Plantgewasfcn , in eerfte deel alleen, het welk de twaalf eerfte Clasfen behelst,
het voorhanden zynde werk op zich genomen. Wy hadden ze- en dus de helft van het gehele werk bevat, volgens onze opkerl>k
wel gewenscht, dat de Hoogleeraar het Plantenryk op telling, meer dan 440 nieuwe geflagten voorkomen. Niet min­
dezelfde wyze behandeld had, als dat der Dieren , door naamlyk der aanmerkehk is, naar evenredigheid de vermeerdering der
by elk foort te voegen, de fynonyma, de aanhaling der beste foorten in dit deel; zo is by voorbeeld, het getal der foorten
kruidkundige Schryvers, het Vaderland, nevens ophelderende aan­ van Erica vermeerderd tot 100, van Epidendru'm tot 90, van
merkingen of korte befchryvingen. Deze allernuttigfte arbeid zou­ Salvia tot 62, Van Orehis tot 66, van Campanula tot 83,
de zekcilyk door niemand beter uitgevoerd hebben kunnen wor­ van Cyperus tot 80, van Carex tot 117. enz. Geen wonder
den, dan door den onvermo dden Gbtüngfchen Hoogleeraar. — derhalven, dat dit eerfte deel van Gmelins uitgave meer blad-
Ook hebben wy ongaarne gezien, dat de Heer Gmelin, op het zyden beflaat, dan de pehele druk van Murray,
voorbeeld van Th tinberg, het Systema Sexuale van Linnaus Lehrfdtze der Medicinifchen Polizey-wisfenfchaft von E. B.
verminkt heeft, door de Clasfen van Gynandria, Monoecta,. G. Hebenftreit, Leipz. 1781. 262 blz. 8vo. Een beknopt en
Dicecia en Polygamia te verwerpen , en de daartoe behorende volledig Samenftel van Geneeskundige Staatsregeling, voor een
geflagten, tot de eerfte Clasfen, welke zich enkel op het getal groot deel uit het grote werk van Frank getrokken, doch tevens
der Stam'ma en Pijlïlla gronden,, te brengen. Wy weeten verfcheidene zaken behelzende, die nog niet door dezen be­
liiet welke redenen den Heer Gmelin tot dit befluit gebragt roemden man behandeld zyn. Zeer aangenaam moet het elk
hebben, daar 'er gene voorrede by dit werk gevoegd is: en menfehenvriend zyn, uit dit werk te vernemen, dat 'er,federt
hoewel wy gaarne toeftemmen, dat de genoemde Clasfen hare de 12 jaren, dat Frank aan zyne Geneeskundige Staatsregeling;
zwarigheden hebben, en aan vele uitzonderingen onderhevig begon te fchryvïn, reeds »eer en wel b.eftle geneeskundige
zyn, 20 is het nogthans zeker, dat ook de overige Clasfen,
H 3 fr-

iBrigÖngefl in Duitschland gemaakt zyn, dan te voren ia e:ic I j
halve eeuw. Si. L. Z.
1
verenigd, en, als om ftryd, aangewend, op ene wyze,
welke hunner konst, zo wel als hun Vaderland, tot gene
geringe eer verftrekt, en welke wy geenzins twyffelen,
Ph MichaèVs fiber die DtirchkreuZ'mg der Sehnnerven ,ttut <
of zal door alie kenners, met en nevens ons, bewonderd
einmèn Jnmerkungen von ff ft. Hofr. Sommering. Hatle by ,
Hendel 1791 , 55 bladz. 8vo. De geleerde Schryver zoekt ,
en toegejuicht worden. Inderdaad alles doet zich, in dit
hier uit vcrfcheidcne waarnemingen te bewyzcn,. dat de Ge-
uitmuntend Stuk, zo treffend cn bekoorlyk, als kragtig en
sügtszenuwen zich wezenlyk doorkruisfen.
luisterryk op: 't zy men 't oog 11a op de ArchiteSture
en het Perfpe&ief, waar aan de kundige Barbiers zya
ftkfcfee tekenpen , en de niet min bekwame van der Meer
T E K E N I N G E N EN PRENTEN,
zyn ftout Graveer yzer, geleend heeft; 't zy men op ds
ongemeen rykc en gepaste Stojfage zie,welke, in onderfcheidene
zittende', ftaande en wandelende Beeldjes, de
A M S T E R D A M .
fchildcragtigfte en bevaliigfte Groepen opleverd, cn'skenners
oog en hart vertakt door verfcheidenheid van gedaan­
M U Z T K - Z / A L inliet Gebouw der Maatfchappy: F E " * • te , karakter, houding, gebaren cn opfchik, alles zo delicaat
, als kragtig, zo edel als uitvoerig, en in den besten
MIKITIS, binnen Amfterdam. Ene Konstplaat, hoog 17!
dm. breed \i\ dm. getekend door P. Barbiers eavj.
Kuiper, en in 't koper gebragt dooriV. v. d. Meer jim.
en R. Vinkeles. By Come/is Sebille Roos, prys J 6:—
Proef-letterdrukken ƒ 8:-:- en de Proeven voor de Let-
1 6
Het tó' met een byzonder genoegen, dat wy dit Mecs-
terftuk Van Téken- en Graveerkonst hier aankondigen,
daar het een opentlyk, en den Nederlander niet weinig
tot eer Ilrekkend, bewys opleverd, dat de een zo wel als
de andere dezer beeldende Konsten: tot welken hogen
trap van volmaaktheid en luister ook tegenwoordig onder
de Naburen geklommen, uit hoofde van de byzondere
aanmoediging en veelvuldige gelegenheden ter ontwikke
«lino- van de "daar toe vereisehte talenten, by dezen plaats
hebbende — nogthans onzen Vaderiandfchen grond met verlaten
hebben-, maar ook hier, en vooral in onze beroemde
Koopftad Amiterdam, beiden hare begunstigers en voor-
• ftanders, en hare bekwame en gelukkige uitoeffenaars vind-,
welke 'aatften , door dit uitmuntend Tafereel, blykbaar
1
tonen,'hoe zy, in dit vak der Schone Konsten, by die
.van andere Natiën geenzins behoeven onder te doen.
De Maatfchappy onder de Spreuk: Felix Mentis, ver-
' «derende binnen'deze Stad, die, zo door heure nuttige
inrichting, als door haar prachtig en grootsch Gebouw,
met zo veel roem bekend is, gaf hier by andermaal, onzen
Nederlandfchen Konstcnaren, gelegenheid , om hunne onderfcheidene
talenten ten tone te fpreiden: en zo wei den
In- alsUitlander te doen zien, Wat ook de Hollandlche
Tekenpen en het Hollandsch Gravecryzer vermag. De
naauwkeurige en wel uitgevoerde Afbeelding -

•flluflre te Amfterdam, den at Maart 1791 (*)» blykt,
dat, gedurende het jaar 1790. voor het een zo wel als
het ander, ontfangen is ene fomma van - -ƒ44452: 8: 6
j^Zynde hier by ingelloten de.by het flot deivorige
rekening onverantwoord gebleven
penningen, ten bedrage van ƒ 5473.-14:—)
en daar en tegen uitgegeven enefomma van ƒ 39408: 8:14
Zo dat, met ultimo Dcc. 1790. in Casfa
bleef ƒ 5043:19: 8
De ontfangst, m aan giften als renten, ten behoeve van
het Fonds voor de Weduwen en Kinderen der gefneuvelde
of verongelukte Zeelieden, en van de gekwctlten
in 's Lands dienst, bedroeg ƒ 6358: 5; 8
(zynde dus ƒ 2644:9:8 meer dan in 1789.)
en de uitgave aan Gratificatiën - - ƒ 3047:10:—
blyvende hier dus een batelyk overfchot
van ƒ 33i°- -I
5- 8
De Hoofdsommen, aan de beiden Takken der Stichting
toebehorende , bedragen thans, zo te Amfterdam, als te
Haarlem,
Voor het Weduwen Fonds ƒ 66200:—
• Kweekfchool - - * f 129950:—
ten laste van het Weduwen-Fonds-, namelyk ar Weduwen,
en 8 kinderen van gcfneuvclde Zeelieden-, 17Weduwen
en 13 Kinderen van verongelukten; en 23 gekwetften.
Het getal der Kwekelingen was op r 50 gebleven: doch
behalven dezen* waren'er met het einde van January 1791
nog 89, die, in het Kweekfchool opgevoed cn onderweezen
, uit hetzelve en op deszelfs kosten uitgerust,
byna in alle oorden der waereld de Zee bebouwen.
Van welke 'er 25 op's lands Schepen, 22 op die der Oost- '
Indifche Comp., en 42 op die der handeldryvende Ingezetenen
van dezen Staat zig bevinden.
Van 1 January 1790, tot 6 Febcuary 1791, zyn 'cf
63 Jongelingen in 't gefticht aangenomen: en van allen,
die van hunne reizen zyn te rug gekomen, zyn 'er wederom
26 in het zelve geplaatst: zo dat het getal der
Kwekelingen in één jaar fucccsfivelyk met 89 vermeerderd
is; doch daar cn tegen is het zelve met 111 verminderd,
waar van 'er 82 naar Zee gezonden zyn, en 20>
om verfchillende redenen, ontflagen.
Het geheel Getal van Jongelingen, zedert de oprigting
van 't Kweekfchool, in het zelve opgenomen en opgevoed,
bedraagd 408.
EENVOUDIG MIDDEL OM TE ONtDEKKEN, OF D*
WVN MET ALUIN VERVALSCHT IS.
t tarnen - - ƒ196150: —
zynde dus .zedert ultimo Dec 1790. met ƒ4000:— ver­
(Overgenomen uit dc Esprit des Journ.}
meerderd
Daar het ene in Frankryk, onder de Wynbereiders, ta-
' Schoon 'er wel, aan de éne zyde, gedurende de twee
melyk algemene gewoonte is , inzonderheid de zwaare
hfetfte jaren, gene Legaten, zo als voorheen, aandeStig-
Rode Wynen, met Aluin aan te zetten, en de ondervinting
gekomen waren, en ook het beloop der jaarlykfche
ding reeds dikwyls het nadeel hier van voor de gezond­
Donatien aan 't Kweekfchool, voor het jaar 1790. flegts
heid geleerd heeft, fchreef de Akademie der Wetenfchap­
ƒ 6942:-:- had opgebragt, zynde dus ƒ335-'— minder dan
pen van Lyon, in "t jaar 1788. ene Prysvraag uit: „welin
1789. hadden egter de begunstiger van het Geftigt, in
„ke de eénvoudigfte, gereedfte en beste middelen zyn,
de Indien, het zelve geenzins vergeten, maar aan de „om te ontdekken, of de Wyn met Aluin is aangezet \
Commisfarisfen op nieuw ene Asfignatie ten bedrage van
ƒ6000:— toegezonden.
Ook hadde de belasting op de Schepen zo van de Admiraliteiten
als de Oost- en West-Ind. Compagnie (buiten
en behalven den verleenden onderftand der Staten van Holland
, ten bedrage van ƒ4000: -) opgebragt ene fomma van
/9273--13.
81 Perfonen blecvcn nog met ultimo December 1.790
(*) Dit verflag is met een berigt nopens den aart en ftaat van dit
Fonds en daar toe dienende Bylagen , onlangs, onder den tytel van
Oedenkfehriften betrekkelyk tot het Kweekfchool voor de Zeevaart, in
gr. 8vo. voor rekening van deze Stichting, in druk uitgegeven en aldaar
te bekomen.
n
\
en bekroonde hier op twee Verhandelingen in 'tjaar 1790
(zie Alg. K. en L. Bode,-IV Dl. bladz. 113. No. 93.).
De Hr. Bêraud, Schryver van éne dier Verhandelingen,
welke zedert het licht gezien hebben, geeft, ingevolge
zyner ondervinding en menigvuldige Proefnemingen, het
volgende middel op .-
Men giet een weinig Wyn in een glas, cn voegt daar
een derde of vierde gedeelte versch bereid'Kalkwatcr by,
en laat dit mengzel, gedurende 15 of 18 uren, ftil ftaan.
Indien 'er na dit tyd verloop geen bellag. of korst van ene
zoutagtige Cryftallifatie binnen het glas gevonden wordt,
dan moet de Wyn Aluin bevatten -, doch vindt men die
Crystallcn in het glas, dan kan men gerust zyn, dat de
Wyn door geen Aluin aangezet is.
r 4ÏÏ

V R Y S O E S. O R A N E N. GEBOORTE*, TROUW- *N STERFLYSTEN,
ROGGE. Het Laat.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfuche . r- 04 a 108
Poölfè bonte en witte 155 a 175 Koningsberger . > 90 a 106
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. enStett. 943102
Warder, Heugfe en Elb. 150a 170 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 144*160 Vriefche Winter . 70392
Vriefche . . 1303158 Zeeuwfche Overm. . 84399
Bovenlandfche . 144*154 Brouwhaver . . 70 a 80
Voorlandfe rode . 120.1152 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 a 22
Zeelandfche . . 152 3168 Dito Brab. en Vlaamf. L.19 a 20
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 361236$
Overm.'tLast 0^33336 dito Lyn . . . ƒ 34 *34-J
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 44 a44Ï
van s fch. . . ƒ 6 a 7| Walvisch Traan,'tquart.
Heiuiipzaat . . / 6 a j\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . / 57*58
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt R 36,7,5
2 maand. \ 94s dito op 2 m. . fi 36,4,3
Bilboa . . . . . \ 94l Hamb. zigt . ft. 34§
Cadix . . . \ 94s dito 2 m. .ft. 34'J
Sevilien . . , $ 94§ Altona.zigt ft. 34!
Lisfabon . . \ 5° d c o
i
2 m
- • 3 4
f
Venetien . . \ 92! Breslau,6 w. dat. ft. 44!
Genua . . \ 86i Wenen, 6 w. dat. ft. 35
Livorno . . . 4 9 2
s Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . . \ 3°\
e n t
G • • P Ct
- 5 verl.
dito zigt . . \ 30! Brusfel . pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . \ 3°\ Zeeland . pCt. 3 verl.
dito 1 m. . . \ 31 1 Rotterdam Ct. £
S P E C I E - C O U R S .
Baren Goud, per Casfa ƒ 355* • • pCt. 6ja 6£
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 7 Nieuwe Louis d'or 11,10,16,
Oude dito . . ƒ 5, 6§ Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9» 5 Croix dc Malta ƒ13,3
Pruisflf. dito . . f 9, 5 1 Carolin. . . ƒ11, 7
Lunenb. dito . . ƒ 9, 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 6
Spaanfe dito . . ƒ 9» 4 dito Grof . . / 25, 2
Guinies . . . ƒ11,12 Agio van deBank f pCu
Jjouvereinc . . ƒ15312
AMSTERDAM, den 20 February 1792.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopeaft
Week, is geweest: te Amfterdam 130: en te Haarlem
18 , onder welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
*N BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 5
tot 11 February 1791. te Hamburg.
fHoogfte ftand 28, 3£. den ioden.
BAROM. < Laagfte . . 27, 7|. den 8ften.
(.Gemiddelde der gehele Week 28,0,3 ••
THERM. fHoogfteftand 4?. 's Middags van den Sften.
.Reaumur. < Laagfte 1 0
onder o. 's Morg. van den oden,
L Gemiddelde der'gehele Week 3 grad,
•Heerfchende wind N • W.
1
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM,
Te Haarlem, by P L A A T en LOOSJES.
I
BARO- THERMO- STREEK I
ME- JvïETER. DER I LUCHTSGE*
TER. I NoordiZuid. WIND. | STELDHEID.
(30.0 I 36J 35 o. Voorm. betrokkeni
I
5-S3°. 1 38 414 o. t. z. verder wolken ,
/ 30. 1 30! 29 N. o. 's Av. helder.
f30. 1 30-J I 29! N. N. o. bewolkt, tusfchen-
16. < 30. 25 285 I 28 1
! N. o. beide iets meeuw,
l_30. 5 i3| I 22 zeerwindrig.
f30.. 2* 27 f 26 N. N. 0. fneeuwbuyen en
17. 2$. 6
Ai.
i6jt
. . 1
Mg
na 10 aren meeuw.
f29. 6 I 24 1 25 j z. o.
«-|»9.6i 35| 4. ».tw. ^r e
dëtmr ,S
(29-6 I 33§ I 3 2 I w. t. N.
* Ten Elf uuren 's Avonds 9I gr. daar na wederom ryzende»
•f 's Avonds Ses uuren 11 gr.
^

1792. No, Ip2 #
A L G E M É N E
KGNST- EN LETTE 1MBODE f
V O O R MEER- EN Ml N G E O EFFENDEN;
B E R I G T E N.
Z W E D E N .
Vry dag den 2. Maart.
jjr^le Stockholm, is, den 25 Oaob. 1791. in den
Hl T UI Ouderdom van 85 Jaren en 2 Maanden, over-
F| i- [f leden, de Hr. M/j/^r

C 66 )
i Is niet het oprekken-van hetfapin de Bomen, E
en 'deszelfs geregelds vernieuwing, een bewezen ver- d;
^'^JVelken zyn de oorzaken van deze optrekking,
in 't voorjaar, en in de maand Augustus of Juy,
naar het klimaat ? .
NEDERLANDEN. UITLBGKU.VDIG WOORDENBOEK des Nieu-
3 Hoedaniren invloed kan de aanwyztng van deze ^ n Verbonds, doorrG. Efetssatji.vs , A. L. M. Philof. Do&.
oorzaken hebben op de gronden der kweking-? H, ogl. in de GidgHeerdheid en iVjsbegserte, bj de Doopsgezinis
1, te 'Amfterdam, I —Z. met doorlopende blz. van 333—678.
Wyd-rs geeft de Akademie tot een wiskundige Prys b e
ftoffe, mede uit een Fonds van den Hr. Christin, voor t e
' De Hoocleeraar en Hofraad Schreber, te Erlangen ,
- wiens verdiensten- in de Natuurlyke Historie van Dieren
en Planten met algemenen roem bekend' zyn, is, in de
plaats van den overledenen Heer van Delius-, aangefteld
tot Prsfident der Keizerlyke Akademie der Natuuronder-
- zoekeren, met welke waardigheid de Adelftand des Room -
fehen Ryks , de titel van Keizerlyken Raad, Lyfarts, Hof-
. Paltsgraaf, en andere Voorregten,. verbonden zyn.
3 Keiz3r h33ft, b? verZ)3 T
i der Stend3ii Van Tyroit J.iiv3iTi:eit te Infpruck h3rft.3ld.
NIEUW U I T K O M E N D E BOEKEN',
AKAOEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
het jaar 1793- dit volgend Voorft:! op: ;
Welke zyn de zekerfts en minst kostbare werktuig- p
„kundige middelen, om de Molens en andere Water- t<
werken, die aan de Rivier .liggen, voor het ftil ftaan V
"te beveiligen, waar aan dezelven bloot gefteld zyn, a
"uit hoofde van het fterk vriezen?"
l(
halven het achterwerk, in gr. 8vo. Amterdam, by J. Tuit
J cn de Erven P.Meyerza G. fVarnars,ï70i. prys/a-4-:
Warmeerdc red'elyke en zuivere begrippen orrrt-rent den Geo-
:nbaarden Godsdienst op nieuw gevaar lopen van verdrongenwórden,
't zy door gewaagde en buitenfporige {tellingen,
m al te losfe cn ligtzinnige denkers, 't zy door naargeestige,
inftótêlyké en ongerym-le uitleggingen van bekrompene „
mirc cn laatdunkende,of verhitte en hoogvliegende, verftan-
;n ; —. wanneer Ongeloof aan den enen , en Bygeloof aan den
De Prys is ene Gouden Medailje van 302 Kv: en de « ideren kant", onder een konstig en aanlokkelyk momtuig ver-
Antwoorden moeten, voor 1 April van het opgemeld jaar,
worden ingezonden.
a orgen, en in ene enigzins nieuwe gedaante, wederom meer
igtbaar zich beginnen te vertonen; — wanneer deze beiden
z
c penbare Voorftanders, onder lieden van naam, gezag en inloed,
uit hoofde van hun fchrander vernuft, weuprekenheiden
DUUSCHLANDen naburige Ryken. j ;eleerdheid, beginnen te krygen ; dan is het hoogst nodig
:n van de blykbaarfte nuttigheid, dat verligte en geoeffende man-
De Koning van Pruisfen, heeft in het voorleden jaar, '
ïen, wier ftand en bekwaamheid hen van enengelyken invloed
naar alle de Districten zyner Pruisfifche. en Duitfche Sta- /erzekeren, zig-tegeu den inbrekenden ftroom van dwaling en
ten, ter uitdeling aan de meeste Magiftraats-Pcrfonen en oeguicheling verzetten, zig, op ene gepaste en befcheidene
Predikanten-, doen zenden, een groot aantal Exemplaren, wyze,.fchoon, rondborstig , ernftig en kloekmoedig, opentlyk.in
van ene Leerrede ter aanpryzing der inenting van de de bresfe. ftellen voor de belaagde waarheid, en, by monde of
Kinderpokjes, gehouden, by gelegenheid van het Dank­ gefchrifte, den veiligen middelweg tusfehen de twee bedriegfeest
voor de gelukkige hertelling van den Kroonprins lyke klippen, waar op 's menfehen Godsdienstig geloof zo ligt
en Princesfen van Pruisfen, na de mèmm? der Kin- kan ftranden ,. den- min ervarenen waarheidzoekeren voor ogen
nierziekte &e- door J. M. SCHWA&ER., Predikant m t houden, en, met bondige redenen, aanpryzen.
•Oraaffehap Ravensberg (*), met bygevoegde aanfehry- Hoe verre deze algemene aanmerking op de tyden, welken
.vin

f 6 7 5
ftand, ?n hunne navorfchingen, tragten te overfchryden, met
weinig kunnen toegebragt hebben, om,in hunne beftrydmg van
deze nieuwigheden, zieh zeiven voorby te ftreven, en om alles
te betwisten , 't geen zy bcgrypcn van enen verdagten kant te
komen, zonder 't goede, 't geen 'cr mede kan gepaard gaan,
van het kwade, het gezonde, redclyke ^bondige, van het gewaagde,
bedrieglykQ cn valfchcte onderfcheiden;of eindclyk,
om hunne duistere befpiegelingcn en overnatuurkundigc fpitsvindigheden
tot de eenvouwdïge leer des kristendoms over tc
brenlen cn de gronden ener nieuw opgebaggerde aloude Wys- |
geerte, 'op dc regelen van Schriftuurlyke Uitlegkunde toetepas-
Un
io eevaarlyk en verderflyk, ondertusfehen, als wy, aan de
ene zyde, de woelingen cn pogingen der eerftcn houden voor
handhaving van de redelyJchejd en zuiverheid der knstelyke Gcfoofsl-re
zo ongepast, en onoeftaanbaar met die redclykheid
en zuiverheid, komen ons ook, aan den anderen kant, de verfchillende
wegen voor, welken de laatstgemelden inflaan om derzelver
invloed tc ftuiten. Bier geld, by uitnemendheid , het reed
van ouds bekende zegsweord: in medio tutUftmus tfiis En bet
is deze veilige middelweg, dien wy den Hr. Hesfehnk, (t zy
dan met enig meer bepaald en hier omtrent opzigtelyk dan
wel flegts algemeen, oogmerk,) m dit zyn Uitlegkundig Woordenboek;
van welks eerfte gedeelte, wy , by f uitgave, reeds
met verdienden lof berigt gaven; oy aanhoudenhcid zien in t
O 0g- en vasthouden. Om de gezegde beiden uitterften, met
kragt en nut, te keer te gaan, was ongetwyffeld een werk van
dezen aart een ongemeen gepast, zo met het beste, middel
hoe moeilyk, op zieh zelvcn, en boven het bereik van gewone
bekwaamheden, ook het zamenftellcn daar van moet geoordeeld
Worden Verkeerde uitlegging der Schriften van 't N. Verbond,
kwalyk begrepene opvatting,'tzy uit onkunde , of vooroordeel,
van velen daar in voorkomende fprcekwyzen en gezeeden
is de voorname, zo niet de enige, bron van vaÜche
.befchouwingen en voordragten der kristelyke leer in t gemeen,
en harer byzondere Geloofsleringen : cn gaf altoos aan-
Sg, om of tot Ongeloof en Vrygeestery, of tot By geloof
en Dwepery uit te fpatten.
• Dit ftruikel&lok uit den weg te ruimen, de ware en eenvou-
^iee mening der voornaamfte fprcekwyzen en bewoordingen,
in de Schriften des N. V. voorkomende, aan te wyzen cn te
ontvouwen, en het aanmerkelyk onderfchcid te tonen,tusfehen
de taal der eerfte kristen Predikers, en die der vroegere en latere
Schoolfche Godgeleerden, wier uitdrukkingen , meermalen :
ene geheel andere en zelfs tegenftrydige mening opleveren, met
dezelfde of gelykfoortige uitdrukkingen en gezegdeas der Euan-
«listen en Apostelen; dit blykt het heilzaam en verhever
doel geweest te zyn van den fchranderen en oordeelkundiger
opftcller dezes Woordenboeks, die, daar door , zig gene geringe
verdiensten, onzes agtens, verworven beeft, zo by de
leden van het afzonderlyk Kristelyk Genootfchap, by het welk
hy den aanzienlykften post van Hoogleeraar bekleed, als by
'zyn overige Mcdekristcr.cn van alle andere benoemingen. Min-
'geoeffenden vinden hier een fleutel ter opening van het regtc
verftand der Apostolische fchriften, die, telkens onder het lezen,
verdiend in de hand genomen te worden, cn het werk dm
'te overvvaardig maakt, om voor een dagelyksch Godsdienstig
Huis- of Handboek by hen te dienen; terwyl ook meer ejrwrenen,
byzonderiyk jonge Predikanten, van dit Woordenboek,
by het verklaren der Schriftuur, in hun openbaar onderwys'i
een zo nodig als nuttig gebruik zullen kunnen maken, dat wy
hun bet zelve niet genoeg kunnen aanpryzen.
Wyders gedragen wy ons, met opzigt op den aart en inrigting
van dit Werk, nevens de manier van behandeling, cn 't
geen tot verdere aanpryzing van het zelve dienen kan, aan ons
vorig berigt, by dc uitgave van het Eerfte gedeelte, in het
begin van het laatst verlopen jaar (*), en voegen 'er nog alleen
by, dat wy zedert met geen gering genoegen gezien hebbende,
hoe volkomen ook anderen van de beste en meestgcachte
Letterkundige Dagfchryveren, zo wel Uit-alslnlandfche;
gelyk die van het Engelfchc Monthly Review (f), en van onze
Vadert. Letteroejjen. en Vader/. Bibliotheek (\) ; met ons over
het nut en dc verdiensten van dezen arbeid des Hoogleeraars ,
mftemden. Met geen minder genoegen hebben wy onzen voorheen
geuittcn wensch, by dc uitgave'van het voorhanden zynde
laatfte gedeelte, vervuld gevonden, in de zo nodige by voeging,
a

Zia hier d:ri, fchoon doo-gaans met de föitei b.korting,
en flegts by wege van uittrekzel, hoe dc fleer Hesfelink deze
en gene woorden en plaatfen verklaard en opheldcrd.
By het woord INGEVEN, neemd de Hoogl. het gezegde van
Paulus , i Tim. 111: iö. alle Schiften is van God ingegeven en
is nuttig tot enz. in overweging, cn agthetuit den zamenhang
nodig die plaats dus over te zetten : alle van God ivgegevene
Sehrift is nuttig tot enz. , zo dat **i deze en de voorgaande
Zinfnede zamen koppelt. „ Alle van God 'mgegevene Schrift
„ (y£«ü S-sotruws-os)" zegt hy hier by wyders, „ is het zelfde
„als heilige Schriften, vs. 15. anders genaamd Profetifche
„' Shriften, Rum. XVI: 26. Het nut dezer PROFETISCHE OF
„ VAN GOD INGEGEVEN , Schriften wordt aldus bcfchrcvcn : is
„ nuttig tot leering enz. Wat den zin betreft, is dc plaats gelyk-
„ luidend met 2 Pet. I: 20, 21."
By KLEEDEN, merkt de Schryver, ter opheldering van
Matth. XXII: 12. aan: „ vraagt men, welke foort van men-
„ fchen bedoelde de Heiland met den perfoon, die met geen
„ Bruiloftskleed bekleed was; rnen behoeft, om daar van de
v gereede oplosfing te vinden, flegts te denken aan den hoog-
„ moedigen Farifeër, welke, in zyne oogen, regtvaardig was,
v de onderrigtingen van Jezus van dc hand wees , en zich niet
^ begeerde te bekleeden met die deugden cn hoedanigheden , welken
de Heiland zo zeer aanprees. Zy,die zulks van eenetoegerew
kende Regtvaardigheid van Christus aan den geloovigen zondaar
C • 63 y
fteltin;r komt in 't z?.ke!.,ke over een met Kot. II : 14.
„ VERORDINEREN. Het Grickfchc woord i ?ie> betekend
w vastftellen , bepalen, fchikking maken; en du? ook TE VOREN
9 VERORDINEEREN (jrjoogi^a voor voor- of vaslflellen.) Aldus
„ word Hand. X: 42. Christus gezegd, van God VERORDINEERD
„ (gefchikt) te zyn tot een Regter over leevenden en dooden."—
M Rom. VIII: 29 en 30. Die hy te voren gekend heeft &c. de
sin is: „ Die God voorlang bemind heeft (zie by KEMNEN,)
„ of aan wolken Hy zyne gunst heeft whU. betonen, dij heeft
„ hy ook voorgenomen (of bcflooten) lang) den wegvanlyden,
(handelende de Apostel hier van de rampen, waar aan ce
eerfte Kristenen waaren bloot gefteld,) te vcrhecrlyken, even
„ gelyk hunnen voorganger Christus, (zie vooral by EEKSTGI-
BOOREN) die de eerfte onder de broederen is, wclKe aidus vcrheeiiykt
is." ' Y.nd'ie hy teyoKEn VERORDINEERD hecjt,
n (ter dezer Hecrlykheid) deeze heeft Hy ook geroepen (tot het
,, Christendom laaten nodig en, namelyk , alle menfehen , zie by
„ ROEPEN). Die Hy geroepen heeft, heeft Hy ook geregtvaarn
digd (vergiffenis van zonden gefchonken , cn aldus tot regtn
vaardigen verklaard, zie by REGTVAARDIGEN.) , en die Hy.-
„ geregtvaardigd heeft, heeft hy ook vtrheerlykt, (deezen zal^
„ Hy, even gelyk Christus, zie het vorige Vers, in de Hecr-
„ lykheid inleiden.)" Het geheel Artykel verdiend met oplettenheid
gelezen te worden. Van geen minder belang zyn de»
Hoogl. aanmerkingen, ter opheldering van de woorden : PRO­
FEET en PROFETEEREN ; RAAD ; RANTZOEN ; REGTVAARDIC ,
i REGTVAARDIGHEID, REGTVAARDIGMAKIJVG, REGTVAARDIGMAKEN,
1 TOEREEKENEN ; VERLOOREN GAAN, enz. waaruit wy met moeite
ons zelycn weer houden, het eenen ander uit tc trekken ; terwyl
wy dit ons verflag zullen eindigen, met nog een kort woord
tc zeggen, van het geen de Heer H. in het brecde, by het
woord
t
;
VOLHEID, voordraagt, ter ontvouwing van ene min be»
w verklaaren , fchyuen.myns oordeels, te vergeeten, dat dusdanig kende en van de gewone meest afwykende Uitlegging van Kol.
^ eene verklaaring niet wel overeenkomt met 's Hcilands door- II: 9. In Hem (Christus) woont alle de VOLHEID der Godheitt
„ gaande Leer, als die over al aandrong op eigen geregtigheid, lichaamlyk. Volgens deze verklaring zou de VOLHEID der Godheid-
^ in tegenftelling van de valsch voorgewende geregtigheid der te ventaan zyn van het gantfche Ryk Gods, de geheele Chris­
„ Farifecuwfche Leeraaren. Voor het overige moest zulk eene tenheid , en het zeggen, dat dezelve in Christus LICHAAMELYK
duistere bedoeling volkomen onverftaanbaar zyn voor hun , woont, het zelfde zyn, als by Kol. 1: 18. hy is het Haojdde*
tot welken deze gclykenis gefproken werd. Wil men 'er op LICHAAMS (der Gemeente), zulks de geheele zin der plaatfe , in
„ aandringen, dat het Bruiloftskleed, waar mede hy moestbe- haar zamenhang befchouwd, hier op zoude uitkomen. „Chrisw
kleed worden, niet zyn eigen, maar des Konings was, om J, tus is het Hoofd van het nieuwe uitgeftrektc Ryk Gods „
„ daar uit te bewyzen , dat elk waar geloovige den mantel van welks leden alle door Hem tot een eenig Lichaam vergaderd
w Christus geregtigheid moet omhai:ger.; dan fchynt men op
J zyn; daarom (zie het 9de vers) hangt Hem, als uw Hoofd,
„ kleinigheden aar. te dringen, dis met het geheel in geen ver- „ aan, en verdeelt u niet onder clkanderen om ydele twistvraw
band ftaan, buiten het oogmerk der Gelykenis omloopcn, cn ^ gen en onvrugtbare gefchillcn." ,
„ haaren grond hebben in de gewoonte dier tyden."
Hartclyk wenfehen wy, dat de verdienstelyke Schryver van
, MAAKEN , betekend veeltyds het zelfde als fchikken, muit dit, voor den Waarheid- en Bybelminnaar, zo fchatbaar Klei­
ftellen of jets diergelyks 2 Kor. V : 21. God heeft hem nood, die zo hier, ais in andere zyner gemeen gemaakte Schrif­
^ (Christus) zoude voor ons gemaakt. De zin is: ,,„ God heeft ten , zulke uititekenrie blyken van zyne taal-, oordeel- en uit­
v „ de zaaken aldus vvyszclyk gefchikt, dat Christus, die geheel legkunde, en te gelyk van zyne befcheieienheid, en allezins rt-
3, „ vry was van alle zonde, van de Jeoden , voor ons, als | delyke denkwyze, aan den dag gelegd heeft, den gew igtigen en
w „ ten zondig mensen , en overtreeder der Wet, gedood is.— nuttigen post, dien hy bekleed, en voor welken hy toond zo
3?aulus dringt hier, volgens den zamenhang, aan,. op" de wel berekend te zyn , nog lang, met vrugt voor de leden van
„ affchafïing der Mozaü'cbe Wet," cn dus ook „ op de \«eg- zyn Kerkgemeenschap moge waarnemen: en ons, cn zyne Me-
„ ruiming der Straf of vcroordeeling , welke zy creigde," als dekristcnen in 't algemeen, meermalen in 't vervolg, met zy­
jncde op 9). de vcrecniging van Joden en Heidenen;"—de plaats nen geleerden en toeligtende Letter-arbeid, verpligtcn 1
is geheel gelykluidende met Gal. Hf: 13. En de gebeele voor-
G.J. WolfjDisf. inaug. ftfiens Q-aaeftiones Medicas van'i ar*
gumenti. Harderw. 1791. Zeven verfchillende onderwerpen,
meest betrekking hebbende tot de Ontleedkunde en Plnfrologie,
worden in dit Academisch werkje, welk alleszins blyken draagt
van dea Schryvers geleerdheid cn oeffening in deze takken der
Geneeskunde, behandclc!. Zie hier derzelver voornamen inhoud.
In de eerfte Qjneflin handelt hy over dat deel der herfenen,
welk

C 6g )
welk men gewoonlyk, doch zeer ongepast, den naam van glaniulap'.nealis
geeft, en 't welk hy , met enige oude Schryvers
Conarium noemt. Hy toont hier, hoe ongegrond het zy, dit
deel voor dc zitplaats der ziel te houden, en ftaaft door een
groot getal waarnemingen, vooral door die van zynen Leermeester,
den Heer Sommering, dat dc kleine ftcentjes, welke
fom'migcn nevens of in dit Conarium gevonden hebben, tot den
natuurfyken bouw der herfenen behoren, cn volftrekt in alle
menfehen, van het veertiende jaar hunnes levens af, gevonden
worden (*).
De tweede handelt over den oorfprong van den nervus intercqflalis.
De Heer Dr. G. Coopmans naamlyk, beweerde in
zyne nieuwe Neurologia, te Franeker, voor omtrent drie jaren
uitgekomen , dat die zenuw, behalven uit de bekende takjes, ook
haarcu oorfprong neemt van een takje uit den eerften tak van
het vyfde zenuw-paar, gelyk hy dit met den Heer Camper
duidelyk meende waargenomen te hebben, en dit ook met eene
afbeelding, door Camper zclven getekend, ftaafde. De Heer
IFolf fixlt hier tegen de Waarnemingen van de Heeren Sommering
en JPalthtf, dc twee beroemdftc ontlecdkundigen, ten
opzigte der zenuwen, in Duitschland, die, ook na dc uitgave
van het werk van Coopmans, met opzet, en herhaalde reizen,
hier omtrent nafporingtn gedaan hebben, doch even min als
Meckel, of anderen, imnur eenige vcreeniging van den nervus
ir.tercoflalis met den eerften tak van het vyfde paar hebben
kunnen ontdekken. Dc Hr. Wolff gelooft derhalven nvt
zaadvogt dienen, gevonden worden, en dat het zelfde vogt
niet dan door opflurpende Water-vaten in het bloed te rug gevoerd
worde.
Ten laatften handelt de geleerde Schryver over de aangeborene
omkeering der pisblaas, zynde de zelfde wanfehapenheid ,
welke tmlangs ook in ons Vaderland in een levend voorwerp
is te zien geweest, (zie A. K. cn L. Bode V Deel bl. 202,)
en welke uitvoerig door den Hooglcerrar Fonn, als inede onlangs
door den Heer Leters in dc Verhandelingen van het Heelkundig
Genoetfehap te Amfterdam, btfehreven is. Dc Hr. Woljf
geelt hier een kort verflag van veelc diergelyke door anderen
ook nog onlangs waargenomene gevallen, welke alle ten bevvyze
ftrekken, dat de natuur in hare afwykir.gcn en wanftaltigheden
eene vaste orde volgt, cn haar zelve gelyk is (*).
M. S. du Pui Oratio initialis de legum naturalium vi et rat'one,
in ufum Artis Chirwgicae atque Objietriciae prudente»adhibendis
&c. Leyden by Murray 1791. 32 bladz. 4to. Het
is bekend, dat dc aanwending der algemene natuurwetten , en
der regelen van 1 eweging der lichamen, van veel nut is in dc
ultoeffening der Heel- en Verlos-kunst. Dc Hooggeleerde die
Pui toont dit leknopt en duidelyk, met verfcheidenc welgekozene
voorbeelden, aan, in deze Redevoering, welke hy , by de
aan* aarding v;,n zyn buitengewoon Hoogleeraar - ampt in dc
beocff nende Heel- en Vroedkunde aan de Leydfehe Hegcfcholc,
uitfprak. De titel: De legum natur. vi 6f ratione - - - - -
Sommering, dat Camper en Coopmans een ter dier plaatfe lopend
p-nuDENTER adhibendis, cn de Vertaling daar van in de Nieuws­
öagadertje voor een zenuwtakje gehouden hebben: 't welk des
papieren , hadden ons doen onderftellcn , dat de Hoogleeraar ia
te llgter zoude kunnen gebeurd zyn, daar Camper, even min
deze Redevoering ook zoude gehandeld hebben over de voorzig-
als de meeste andere Ontlecdkundigen in ons land, gewoon
tige toepasfmg dier Natuurwetten op de Heel- cn Verloskunst,
was, by de bereiding der zenuwen, eerst de bloedvaten met
ot in h$0 verre dezelve daar op moeten aangewend worden.
wasch of andere ftoffe op te vullen.
Dan de lezing der Redenvoering zelve heeft ons doen zien,
De derde, hier behandelde vraag, is deze, of de dierlyke
dat dit de bedoeling van zyn Hooggel. niet geweest zy. .
warmte door middel der zenuwen, in het lichaam verfpreid cn
onderhouden worde, gelyk dit onlangs eenige geleerden, cn
onder dezen ook de Heer Blumenbach, beweerd hebben? De
Schryver geeft eerst de voornaamfte bewyzen voor dit gevoelen
op , doch wedcrlegt dezelve met gezonde redenen, en be­
LAND- EN Z E E - K A A R T E N .
fluit met het gevoelen van Crawford omtrent de oorzaak der
dierlyke warmte voor het beste en meest voldoende te houden.
A M S T E R D A M .
Ten vierden handelt de Hr. W. over het uiteinde van een Stel van DBIE LANDKAARTEN , nevens EEN GEZICHT,
by vaatje of aanhangzcl van den dtiBus deferens, door het welk ter opheldering der Gefchiedenis van den laatften Oorlog,
de beroemde Monro beweerde, dat het overtollig zaadvogtnaar tusfehen Zweden en Rusland, dienende: beftaande in:
het bloed gebragt wierd. De Schryver beweert intusfehen uit 1. Ene algemene Kaart der Findfche Golf', en omliggen­
zyne eigene waarnemingen, en uit die van Sommering en anderen
, dat, hoe vele natuurfpcelingen er ook in dit deel worden
waargenomen, het zelve echter altyd ftomp eindige, zonder in
de Provintien, naar de beste Kaarten en Sterrekundige
Waarenig
ander vat uittclopen.
(*~) Men kan nog by de gevallen , door de Heren Bonn, Wolff en
De vyfde en zesde Vraapftukken zyn ingerigt tegen den Praag- Leurs aangehaald, een zeer aanmerkelyk voorbeeld voe en van enen
fchen Ontlecdkundigen Prochaska, en ftrekken ten betoge, dat jongman van 17 jaren , wiens ongemak, genoegzaam volmaakt gelyk
'er gene klapvliezen in de vaten, die tot de affcheiding van het
aan dat van den bekenden Matthys Usfem , befchreven en afgebeeld
wordt in de Neue Abhandlung der Königl. Su-edifchen Akademie der
Wisfenfch. aus des Jahr 1787. VIII. Band. bladz. 132. PI. V. Alleen
was in dit «eval het fcratum zeer kort, bevatte twee hoog geptaatfte
zeer kleine testes, en was van onder met een fpleet voor­
f*) Men vindt deze Steentjes {Atervulus") zomtyds ook reeds in zien,, die het zelve naar de Commisfura labiorum vulva deed gelyken}
vroegeren Jeeftyd. Onder anderen vondt Woertmau dezelve in een weshalven men lang 'm twyflel was geweest over de ware fexe v«j
twaaltjarig Jongetje, gie zyne Oratio de proxima Animae (ede is dezen C. porfeqn, (Aaum. vm dea Rtc.j
P- 3J. • QAaam. van dea Rei.) l 3

C 70 )
Waarnemingen, getekend in 'tKoningl Landmeters Comptoir,
te Stockholm. 2. Kaart van de Zweedfche en Rusfifche
Krygsverrigtmgen, '\nFinland', Ao. 1788. 3. Kaart
van de Krygsverrigtmgen der Zweden en Rtisfen, in
Finland, Ao. 1789. 4. Gezicht van den Zeeflag, by
Korkianfary, den 15 Augustus 1789. tusfehen de ligte
Vaartuigen der Armées en de Rusfifche Scheprenvloot;
by welke Kaarten gevoegd is een beknopt Verhaal der
ïofitien en Marlenen der beide Legers, gedurende de
Veldtochten. Alles naar originele Zweedfche Kaarten gevolgd,
en uit het Zweedsch vertaald. By Covcns en Zoon,
Boek- en Muzykverkopers , op den Vygendam, 1792.
prys/2-10-:
M U Z Y K - W E R K E N .
i> A II Y S.
Colle&ion de duos pour deux cors de Chasfe, gecomponeerd
door Ignace Pleyel. Eerfte Afgifte. By Porvo,
Hoogl. in de Toonkunde en Muzykverkoper, prys 5 liv.
Trois Sonates, pour Piano-forte, Violon & Violon-
.cello , opgedragen aan Mtsf. Blake, door Mufio dementi.
Opera 28. By Boyer, prys 9 liv.
SCHILDERYEN EN BEELDHOUSTUKKEN.
L O N D E N , II February. Het P'olygrafisch Genootfchap
heeft thans deszelfs Magazyn, uit het Strand, in
zyne nieuwe Vertrekken, in Pall-mall, verplaatst: welk
Magazyn, dageiyks, behalven op Zondag, van 11 uren
.des Voor- tot 4 uren des Namiddags, open ftaat, mits
een fchelling, by de intrede, betalende: waar van men
•dan ook tevens een gedrukte Lyst der befchryving bekomt
,van de "Stukken in gereedheid, met de daar by gevoegde
JPryzen.
De arbeid van dit Genootfchap begint van tyd tot tyd
meer opgang te maken -
, althans het .ontbreekt zelden aan
beitelde Stukken. De Polygrafifcbe Konst, welke eerst
zedert de laatfte 6 of 7 jaren ontdekt is, beftaat in het
•Copieren, met oly-verwen, van origineele Schilderyen,
•door ene geheime bewerking; doch tevens zo .fraay en
naauwkeurig, dat 'er weinig of byna'geheel geen onderfcheid
tc zien is tusfehen de copyen en originelen (*),
- welken beiden , om zulks te kunnen beoordelen , naast
(*) Wy hebben., by één onzer Vrienden , alhier , die een fraay Kabinet
van Schilderyen en Tekeningen bezit, en nog dageiyks het zelve
vergroot, een paar van deze Konst - Copyen gezien, die ongemeen
fchoon zyn ; «n alle goedkeuring van kenners wegdragen.
(Aantek, yan den RedaaeurO
[eikanderen, in het Magazyn, hangen. De Prys dezer na-
| gemaakte Stukken komt niet meer dan op een icde gedeelte
van die, welke men voor de oorfpronglyken doorgaans
beftecd. " •
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N,
TOT DEN H A N D E L E N SCHEEPVAART, LAND-
JSN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
BETREK K-E L Y K.
DAN T Z IG, 12 Jan. „ Nicttegenftaandc de Handel tc
Elbing dageiyks meer begint te bloeyen, houd nogthans
de.onze ook het hoofd nog boven, in weerwil van alle
Kunstenaryen , om -denzelven te onderdrukken. Het getal
de)' alhier aangekomene Schepen, in het laatst verlopen
jaar 1791. bedraagt 600, en dat der uitgezeilde 517, waar
onder 99 Hollandfc-he, 186 Engelfche, 134 Dantziger ,
47 Deenfche, 71 Zweedfche, 3 Franfche, en de overige
van Hamburg, Lubeck enz. De Ingevoerde Granen hebben
bedragen 28,983 lasten, en de hoeveelheid van gebruikte
en afgefcheepte 27,344. De overgeblevene voorraad
beftaat in 5000 lasten Tarwe en 6000 lasten Rogge."
Het fchynt, dat men , in Engeland, geenzins afgefchrikt
zynde door de mislukte poging om den Slavenhandel, by
het P.ariement, afgefchaft te krygen,. ene nieuwe poging
daar toe in-den zin heeft. Althans het GlasgowfcheGQnootfehap
, als mede dat van Birmingham cn omliggende
oord, hebbenbcfloten, om by herhaling de dringenftevertogen
deswegens, by het tegenwoordig Parlement, in te
leveren.
VERGELYKENDF STAAT VAN DEN BRITSCHEN HAN­
DEL EN SCHEEPVAART, IN DE JAREN 1783 en
J790. .
In het Jaar 1783.
Zeilden uit de onderfcheidene Havens van het Ryk:
Bptfche Vaartuigen 7329
Vreemden - ' - 1544
geheel 8873
In het. Jaar 1790
beftond het getal der uitgezeilde Schepen:
Britfche Vaartuigen 12,762
Buiteniandfchen - 1,140
geheel 13,902
gevolglyk was hier een toenemend verfchil
' " " van . • • 5029 Vaart.
Geen

Geen minder verfchil hadde 'er ook plaats ten. aanzien
Van de Waarde der In- en Uitgevoerde: Goederen, Gedurende
die beiden jaren.
C 7i )
ODe Invoer beliep in 1783 aan waardeP. 13,122,215
W. en in *790 - " *9,130,8 86
verfchil 6,008,6;? 1
De Uitvoer bragt in 1783 ene Somma op
van Pit- 14,750,01» .
en in 1790 - - oo,iao,iïr
. verfchil 5,363>303-
De Britfche Handel balans hadde dus, in 1783
een voordeel van Pftr. 6,008,651
en in 1790 van - 5»363»3°5
r-
• ENGELSCHE SIËRRA LIONA'S COMPAGNIE.
Uit-Set verflag, door dc Directeurs,> ene onlangs gehoudene
Vergadering der Deelhebberen gedaan . blykt , dat
'er reeds 5 Schepen naar deze nieuwe Afnkaanfche Volkplanting
gezeild zyn, en nog twee liggen gereed, om
mede derwaarts te vertrekken. Dezen zullen, omtrent 50 j(
Dienaars der Compagnie, enige Soldaten, een klem getal
Volkplanters, benevens 35 Vrouwen en kinderen, te zamen
omtrent 200 Etiropeërs, overvoeren. Enige vryeJNecers
hadden 'er zich reecis neergezet; waar by nog omn-ent
1000 vrye Negers uit Nieuw-Schotland , van wier
.goed karakter men gunstige berigten hadde,- ftonden-- gevoegd
te worden.
l)e Volkplanting zal onder het beftier ftaan van een-
Gezagvoerder ( Super - Intendent,) nevens een. Raad-van
8 leden. De Hoofdftad, die-den naam van Free-Town
(Vryftad) zal voeren, zal in een gezonden oord aangelegd
worden.
• Het Kapitaal der Compagnie, ten bedrage van 250,000
•Pftr. is reeds ten vollen ingetekend: zelfs heeft men een
voorila°- gedaan, om het nog. te vergroten ,, om meer anderen
, D
die zig des begerig getoond hebben, gelegenheid
tc o-even, aan deze onderneming deel te nemen.
°De Compagnie ziet naar 'ïen gefchikt Huis om-, ten
eindo aldaar, in Londen, hare Vergadering te.houden.
MAANDELYKSCHE PKYSLYST DER IN- EN
UITLANDSCHE EFFECTEN.
INLANDSCHE. Holland, 2f prCts. 75a°*f- Zeeland: a§
yrCts. 54 a 60. Friesland, 2 prCts 05 a 66. Utrecht, aj prCts.
8aia84|. Generaliteit. 3 prCt. 87393. Last- en Vcilgeld. af prCt*.
68 a 70. Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 95397. Dito nieuwe Negot.
101 a 102 prCt..~Dito 2§ prCts 81 a 83- CW. C. Lot. 3 prCts,
80 a 82. Nieuwe Negot. 99I a 100J prCt.
ENGELSCHE. Bank-Aa. 216. O. Ind. 208. Z. Zee.
- O. Z. Z. Ann. 951. Dito nieuwe -— 3 .prCts.. Gec..
95* a I-
D i t 0
&' crd
- 9 6
B- D I T 0 *9$h
4 v v C t s
'
G e C
'
iosfai. s prCts. Dito 119? aj. Lond. 21 February.
FRA-N.scHE. O. I.C. Aft. van X25Ó0 ^ 2130. Dito van
1000 c< 1292.. Disc. Kas 3830, Dito Empr. 200 Mill.
98 prCt. Dito 125 Mill. 104 prCt. "Dito 80 Mill.
prCt. Dito zonder Bullet to 4| prCt. Dito 120 Mill.

W I S S E L - C O t / R S .
Madrid op Ufo van | Londen, zigt 36.7,5
2 maand. $ 94s dito op 2 m. . B 36,4,3
Bilboa % 94i Hamb. zigt . ft. 34§
Cadix . , 94! dito 2 m. . ft. 34?
Sevilien $ 94I Altona,zigt ft. 34I
Lisfabon . . % 50 dito 2 m. . ft. 34!
Venetien . . $ 92§ Breslau,6 w. dat. ft. 44!
Genua •' $ 86§ Wenen, 6 w. dat. ft. 35
Lavorno . . . & 92J Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. , . $ 30^ Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . 4 3°i Brusfel . pCt. 5 verL
Bourdeaux, i m. . % 305 Zeeland . pCt. 3 vtrl.
«ttto 1 ét. . . % 31 Rotterdam Ct. \
S P 1 C I E - C O U R S .
Jaren Goud, per Casfa ƒ 355.' • • pCt. 6|a 6|
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Puk. per ftuk ƒ 5 , 7 Nieuwe Louis d'or 11,10,16,
Oude dito . . ƒ 5, ó§ Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9 , 5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 7
Lunenb. dito . . ƒ 9 , 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,6
Spaanfe dito . . ƒ 9» 4 dito Grof . . J 25, 1
Guinies . . .ƒ11,12 Agio van dc Bank ÏJ pCt.
Souvereine . • ƒ15212
AMSTERDAM, de» 27 February 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
t 7i 3
Het getal der Doodcn, gedurende de Iaasfvcrlopenc
Week, is geweest: tc Amfterdam 18.0: en te Haarlem
15, onder welken laatften 7 beneden de J 2 Jaren.
Gedurende de maand January, zyn in Rotterdam en
de Jusrisdictie van dien, overleden, of ook ingebragt en
begraven 18.2 Perfoncn, als 37 Mannen, 56 Vrouwen en
89 Kir.deren: waar onder 7 Kraamkinderen, 35 beneden
tiet Jaar, 45 van \ tot 5 Jaaren, 3 van 5 tot ro, 1 van 10
tot 15 , 2 van 15 tot 20, 5 van 20. tot 25, 2 van 25 tot 30,
2 van 30 tot 35, 5 van 35 tot 40, 3 van 40 tot 45, 8 van
45 tot 50, 7 van 50. tot 55,- 4 van 55 tot 60, 7 van 60 tot
65, 6 van 65 tot 70, 10 van 70 tot 75 , 14 van 75 tot 80,
7 van 80 tot 85, 6 van 85 tot oa, i vkn 90 tot os laren»
en 2 onbekend. ^
Kortlings is, te Fish-hill, in Ctimberland, overledeni
de Heer Frederik Harpe, in den buitengewonen Ouder*
dom van 120 jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 14
tot 18 February 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 28, 3§. den i6den.
BAROM. < Laagfte . . 28, of. den 8ften.
LGemiddelde der gehele Week 28,1,91.
THERM. fHoogfteftand 4|°. 's Middags van den i2dea.
Reaumur.< Laagfte io°ondero. 'sMorg. vanden i8den.
(.Gemiddeldeder gehele Week 1,4 gr. onder o.
Heerfchende wind N. O.
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- I THERMO- I STREEK
1792 ME- I METER. DER LUCHTSGE-
FEBR. TER. [ Noord)Zuid. WIND. STELDHEID.
(29-4 32 3° N. t. w. devorigeNagc
22.< 29. 6 32* 41* ». jf.w. zwarefneeuw,verd*
( 29. 6 31 30 N. w. üieeuwbuyen.
f29.10 [23 23 o.
33.-{29.11 28 41* w.z.w. Voorm. wolken r
±3°. o !9| i £ _ _ verderjielder.
f"3°. o r8 t 17 z. o. Voorm. heMer,
24. 30. o 28 54 Nam. beneveld,
^29.11* 26 27 's Av. betrokken.
f29.11 34 35 f z. z. o.
25.

A L G E M E N E
KONST- EN LETTEMODE,
V O O R MEER- EN JU J N O EO EFFENDE A*.
Frydag den 9. Maart.
£hem, S elk van deze hoedanigheden en betrekkm-
£ P A N y E. ^M^m^^^ss^
« 3 » y «en & Decreet is de invoering van ^g^JJgJ^ |„ S^&SS
f^l y
alle Franfche* Wen en ^.1 byzonde lyk v.n »^g|'rXS verzoek by haren Koninglyken Be-
| 15 j bet ^^^fvi"" e
de man van letteren, en de diep denkende wysgeer, «HOt
den konslfchilder, ten naauwften verénigd; terwyl,bove*
dien zvï zedig, opregt.cn algemeen deugdzaam, karak-
S hem, S elk van deze hoedanigheden en betrekkingen
ene bykomende, des te grotere, waardeen verdtens-
Sbvzettedc. Zyn Lyk zal, op aanftaanden Zaturdag
T Maart, in de Hoofdkerk van St. Paulus, met ongemene
ftaatfie, begraven worden. En dc fpraak gaat, dat de
Mademie reeds een verzoek by haren Koninglyken Be-
' hTer bvai fchermneer fcherrnheer heeft ingeleverd, om zulks op op haar kosten te te
fL^sM verboden geworden: de zulken zyn hiei b> ai mogen enernt doen, en om, « vervolgens, een Monument, in in op­ op-
Sf^zonderd, die, door de reeds voorat aangeftelde mogen
hemelde
4
Hoofdkerk,
oen^je.
naast
. ^
dat
J
van
^
Dr. Johnfon, die een
D r d j G ^
byzondere Vriend des Overledenen was, ce laten op-
Cfinfores, vvaten goedgekend, byzondere Vriend des Overledenen was, ie laten op-
re
G R O Ö T- B R I T A N N IE N rqgw, Se R^ n h o U s J a a t, behalven een fchat van Schil-
n
H, ft** van .den Hr. O» is, korte dagen geleden ^^STM ÏE.S
ïe ÏS ,vcckegt , voor de aanzienlyke Somme van ^^^^t^ Zyn voorname Erfgename
J,O,QPD Pür. is Zyn Nigt, Mej. Palmet:
LONDEN,! Af*

C 74 >
geen, by Peffhore's Ceregt,te rug gevorderd word, is
de lom nog niet bekend,
D UI 7 S CHLJIND en naburige Ryken.
De fpraak gaat, dat de gezamentlyke Hooglccraars by
de IJniyeritcit, tc IVenen,ean Verzoékichrift;hebbèii ?
ingclcverd,
ter- Oostenrjkfchc en Bohecmfche Kanzelary,
ten einde de Heren IVatterroth
ne posten mogen ontzet worden.
en Hoffmann van hun­
Van de Nagelaten Schriften des laatst ovcrlcdenKonings
van Pruisfen, ziet thans ook ene Latynfche Vertaling, door
den Heer Th, Celest. Piper bearbeid, het licht, onder
den tytel van: Opera PosthumaV REDERICI II. Regis
Bovusforum &c. waar van het Ifte Deel,'in gr. 8vo. in
den Vosfifchcn Boekwinkel, te Berlyn, tc bekomen is.
De Hoge Karelsfchool, te Stuttgardt , teld, tegenwoordig,
ook den Erfprins van Hesfen-Rheinfeis Onder
harê Kwekelingen. Over 't geheel bevinden zig, by deze
Stichting, in 23 Klasfen, 389Studenten, cn, in 6Klas-
Ten, 69 Konstënaafs. 'Onder de eerften teld men 8ojonvclingen,
die, in 4 klasfen, zig in de Krygswetenfchappen
oeftenen. . .
Te Leuthlrke , in Zwaben , is den 2 Feb.. 1. I. overleden,
•zekere 'Ubdewyk Fust of Faust, Schryver van veiTcheiden
vernuftige Werkjes, onder anderen van twee Dichtftukken
ten tytel voerende: Ludi Florales en Floralia, vol geest,
vuur en feherts. Hy was ,cen Afftammeling van Faust,
tien Boekdrukker, te Mmtz@$) r

I 75 >
De Zons-hoogten. zyn ware,geen fchynbare, Hoogtens; zynop
dc verhoging door de ftraalbreking niet gerekend.
I Ivoormiddag. | Zons I Zons j Namiddag.
Declin. jhoogte
I
' j u.- M. 'S. Graden igr^j U
- M
- S
' 1
J
T 'A ' N n O O. 0'6. O. O 23
20 Maart 6. 0 . 0 0 , ^ ^
28 6, O. 16 3 3- 47 :S. SO.. 44 15
^ApriTld. 15. 28 5 6. 19; 5- 44- 3*ji°
5 «. 18. 36 6 7. 35 5- 4U 24
7 6. 21. 44 7 8.. 5I 5. 38. 16 | 4
ic 6. 24. 56 8 10. 8,5- 35- 4 ^ s
ept.
i; jp: 2I. 4_9 ^Mij!a
1 0
7S 6. '31. l ö 13- 40 5. 28. 44 >7
18 6. 34. 3ï U !
3- 57 5. 25. 28 24
lï ,s'i2 Is. I4'5.
2 2
'
1 2 2 1
21 iO. 37. 4», 1 2 2, , V O ,^
»,
27
'ö.
fr...
41. 4 13
44-ï*4fij
I6.30 5.
lIlÜ V
18.
I S
'
56,18
3 6
i 1£
7c '6. 47. 44*15 19. 5 5-

«me redenen hebber., doch , teven* in den beginne, de reedt
zo inocilykc, cn, door hare veelvuldige namen, den Leerling
zo ligt affchrikkcn.1;, Ontleedkunde, nog bezwaariyksr kunnen
maken.
Hy fehaft vooreerst, alle namen af, dk naar enige Ontlecdkundigen
genoemd zyn. w Verfcheidene deelen immers, zegt
hy, die den naam van enigen Schryver dragen, zyn nog door
dezen ontdekt, nog het naauwkeurigst befchrevcn, nog het
e 7 * >
i Reeds twee dcien, óekalvaa het 'tegenwoordige, die de leer.
der fpieren, harsfengeftel en zenuwen bevatten, zyn, gelykwr
vernemen , onlangs reeds van de pers gekomen, en het geheelj
werk zsl uit zes delen beftaan. Het buitengewoon fchoon papier
en dc fraaye druk beantwoorden mede zeer wel aan de
tunerlyke waarde van dit Werk,. welk zekerlyk geen Geneesof
Ontleedkundige, zonder 'et iets uk geleerd te hebben r zat
uit de handen leggen,
•fraaist -ïrfgcbceld. Tallopius kende reeds lang voor Bauhinus
het klapvlies der dikke darmen {Falvula Bauhim), welk nie­
NEDERLANDEN* VADfiRXANDSCHE HISTORIE ^vervattende
mand beter afgebeeld heeft dan Albinus. Hallef befchrcef on-
de Gefchiedenisfen der rut Verémgde Nederlanden, inzonderheid
gelyk naauwkcurigcr dan EuUachius het klapvlies der holle
die van Holland, van dé VrOÈgJle tyden af &c. door J. WASEader.
Hoe vele delen, zouden niet, wanneer mm Albinus en
NAAR, met Plateis cn Kaarten, derde, vierde en vyfde Deel. Tc
Ilaller wilde regt doen, «aar deze grote roanucn moeten be­
Amfterdam by J. Mart, 1791.
noemd worden? En wat is 'cr dat naar hen genoemd is?
Niets! "
Met geen minder genoegen, dan die op de twee eerfte delen,
zie onze Alg. K. en L. Bode, Dl. V, pag. t
Voorts heeft hy vele ongefchikte en ewgerymde benamingen
96. en Dl. Yf.
pag. 139.) hebben wy de Byvoegzets en Aanmerkingen door­
voor beteren cn meer eigenaartigen verwisfeld, gelyk dura en
bladerd, waar mede enige, in de Oudheden en GefchicdeniJitn-
pia mater, nates & testes cerebri, pons Varolü, pes anfiridezer
Nederlanden doorgeoefend., mannen, ook deze drie vcl-
«its , Crista Galli, Cistema Chyli cn dicrgclyken.
gence delen verfierd hebben, en die gene geringe verdiensten
De Schry\er heeft voorts dc meeste benamingen van delen
: uitmaken van déze nieuwe uitgave der Faderlandfche Historie
ook in zyne moedertaal o\ergcbragt, doch heeft, door 'er veel
j van wylen den Heer Wagenaar. Naar gelang het Tydvak, in
al de Latynfchc_ by te voegen, dc meeste, vooral Villandfche, d e z c dl
I "
lezers, ccn aanmerkelyken dieast gedaan, die anders modlyk
zouden kunnen nagaan, wat de Heer S. door Grathenecke,
Aehnepfknoipel, yJntlitz-nerve, Hackenbeine % Kahubeine en
diergelyken verftond. De Heer. S. heeft overal alleen dc beste
werken cn afbeeldingen aangehaald, en hierom geheel geen gewag
gemaakt van dc in haren tyd niet genoeg te pryzene afbeeldingen
van Vefalhts en Euftachucs, dfiwyl dezen doch volftrekt
niets behelzen, 't geen niet ongclyk beter door sfMnus,
Hallef, Walther en anderen, afgetekend is.
. In het Osteologiseh deel van dit werk ,. welk wy thans voor
ons hebben, volgt de Schryver nog, voor een groot éccl,Albinus,
doch maakt tevens gebruik van dc Werken van 'Böhmer,
Hunter, Wa-lther, Blitmenbach , Scarpa, Leder, Hildebrandl
en anderen. Hy heeft hier vele (lukken ingemengd , die door
anderen of geheel niet, of flegts zeer kort, behandeld waren,
b. v. den oorfprong,groei en voeding der beenderen, de hcrfteliing
van befehadigde beenderen, ene uitvoerige fchets envcrgelyking
der beenderen in de voornaamfte perioden des levens,
verfchil der beenderen in verfcheidene Natiën, enz. Zeer uitvoerig
heeft by ook liet gewigtige hoofdituk over dc tanden
behandeld. — Desgel; ks vinden wy verfshcidene meer of minder
gewigtige nieuwe waarnemingen in dit werk; byy.dat 'er,een.
tot nog toe onbekend kanaal voor een zenuwtakj-e in het gejhoorwerktuig
, in het vestibulum, gevonden wordt; dat 'cr een
ln vele opzigtcn zeer aamuerkclyk onderfcheid is tusfehen de
beenderen van een Europeer en die van een Neger; dat bet
Cranium der Vrouwen, in vergel) king met het overig feclet,
*oeI groter en zwaarder is, dan dat der mannen; dat dc beenbreuken
alle zo genezen worden , dat derzelver fcherpe hoeken
•A-eek gemaakt en opgezogen worden, terwyl ene vaatryke, in
't eind beenwordende, lympha de tusfehenruimtens vult; dat de
«art der feeenderen zelfs, door zuur gewordene Vrouwe - melk
opgelost, cn daar door de beenderen zelve week gemaakt, worden;
dat de beenderen, die enigen tyd in zuur geftaan jjebfren,
iMderhwd m water verrotten ; enz.
IC
Deelen begrepen, (lopende, van de Regering van
! Graaf Floris den Vdcn. in 't jaar 1256, tot de overdragt van
! Keizer Karei den Vden aan zyne ZoonFilïps, in 't jaar 1555,)
j min duister is,en meer betrekking heeft tot latere tyden, worden
ook de Byvoegfels en Aanmerkingen meer beflisfende, en
I belangryker. Meest allen van merklyk gewiet, zyn 'er niet
weinigen onder, die ene byzondere aandagt verdienen, vry wat
licht verfprciden over de Gefchiedenis dier tyden int algemeen
ook met betrekking tot volgenden, cn zaken behelzen, die men
niet ligt elders zoude aantreffen: terwyl zy zich door dezelfde
vrymoedigheid en gematigdheid, als die op de twee eerfte Dc-
; lcn,. hlyven aanpryzen. Wy zullen-, om lange aanhalingen,
fchoon van meer gc\vigts,te vermyden, eenen andere korte ftaal
bybrenge». Graaf Willem de lil. zegt Wagenaar, Deel M.
blz. 227. heeft — den bynaam van den GOEDEN gedraagen: —
't zy dat dezelve goedertieren, vroom, of godvrugtig betekene.
Hier op laat een der Byvoegzets, pag. 53. volgen. „VeelVor:w
ten droegen , van ouds, den naam van goeden: by voorbeeld r
„ HENRIK, Hertog van Lankaster, die in 1361 overleedt, en
„ PHILIPS VAN BOURGONDIE, Graaf van Holland. Goed, agt ik
„hier uitmuntend; en men fchynt dit betrcklyk naamwoord'
„ toegepast te hebben, op allen, wien men uitftekende hoeda-
„ nigheden, fchoon van verfchillenden aart, toekende. Als een
„ Schryver van de 14de Eeuw verhaalt, hoe JOHAKNA DE VA-
„ LOIS , Weduwe van dezen Willem den 3den , dc Vrede, ia
„ 1342, tusfehen verfcheiden Mogenheden wist te bewerken,
n noemt hy haar :
Eene Vrouwe goed ende getrouwe:
» en JAN VAN HELU duidt, dikwerf, een dapper man aan,, door de-
„ woorden, een goed man.. Een goed huis, is by hem een ft-erk
„ fint,- en hier toe ook kan men dc oude benamingen van goede
„ftedefi, goede l'tiden,. de goede week enz. betrekkelyk maken..
„ Als ik dan overweeg, dat Graaf WILLEM, afs eenmanvtfw groten
, f naam, by In- en Uitlandfche Tydgenoten, voorkomt, die hem
„ dom-zigtig noemen, wyt, vroom ('t geen-deugdzaam cn dapper

C 77 5
ott kan aanduiden,) er.z. meen Ik den zin der bewoording.
"Zed in dit alles, te moeten zoeken en t« «inden," enz.
" Voorts zyn het 3 cn 4de Deel in de Bylagen verrykt, ieder
met een Plaat, naar tekeningen, Ln een oud Handfchrift, ge-
J'cJireven, onder de Regering van Hertog Peiurs VAN BOURGON-
BIE , gezegt den Goeden, en berustende tér Leenkamer van
fi het Vdc Dl blz. 402, Hadt de Historiefchry ver verhaald,
C D E
dat'uvm in 1554 **» B « Keizer Karei, in Holland vond
door Verkoping van Lofrenten, tegens den Penning- twaalf, en
Holland, dien Vorst met zyn Hofftoet es Familie verbeeldende:
waar mede den, Liefhebberen van Oudheidkundige zeldzaamheden
, byzoflder met opizigt tot de kennis der klederdragte» en
gebruiken dier tyden, zeker geern geringe 4te8« gefsaied i*v
wan LyiVeuten,. tegen* den Penning zes. Hier op lezen wy,i i }
de bladz.. 90, „ De eerften dan, gaven ee»
rwre of Intrest vm agt en een derden „ de tweeden van zes-
N A R i G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N ,
W
tien en twee derde penningen, ten honderd. Men ka», hier T«T D E N W A N D E L S N S C H E E P V A A R T , L A N D -
Z uit de fchaarsheid van gelden berekenen, die, zo alsdcMaa-
E N v tss ovw yah mede. de H u 1 s H O u D K V Nten

NUTTIGE INRIGTING.
C 7-8 >
Heeft men, zedert de laatfte Jaren, zo in Parys , Berlyn,
en andere Buitenlandfche Steden, als ook in ons Vaderland
(*), weldadige Stichtingen voor Doven en Stommen
ingevoerd, waar van de heilzame ge'olgen, meer en meer,
Zich vertonen ; en gaven de franfchen insgelyks het
eerfte voorbeeld van een niet min liefderyk en nuttig Inftituut
voor Blindgeborenen: men heeft, in navolging
van dit laatstgemelde , kortliiigs, in Engeland , in de
Stad Leverpool, een foortelyke menschlievende poging in
't werk gefteld, om, behoeftigen Blindgeboren kinderen,
v.crligting in derzelver ongeluk te bezorgen, door hun
aan ene bezigheid te helpen , welke hen enigzins nuttig
voor de Maatfchappy kan maken, en te gelyk hun het
verdriet benemen van een volftrekt werkelozen ftaat.
Men heeft 'cr, even als te Parys, een huis voor deze ongelukkige
Voorwerpen aangelegd , alwaar zy niet flegtshuisvestingen
levens onderhoud genieten , maar ook in deze en
gene Handwerken 01 derwezen worden,waar by men het
gezigt ontberen kan. Het maken van Paardcfwepen is een
dier Handwerken, waar in deze kinderen reeds aanmer-
'kelyke vorderingen gemaakt hebben-— Zodanigen kindc
Ten, die aanleg en bekwaamheden voor de Muzyktonen,
ontvangen ondcrwys in 't fpclcn op ondcrfcheideneSpeeltuigen,
ten einde hun een genoegzaam beftaan, uit deze
oeffening hunner Genie, optclcverch. Langs dezen weg,
worden deze medclydenswaardigen gelukkig voor zich
zclvcn, nutüg voor de Maatfchappy, cn de Ouders van
den last hunnes onderhouds-ontheven.
Dit nieuwe voorbeeld van verftandige Menschlievcnheid,
verdiend, ongetwyffeld, verdere navolging; cn het is met dit
.oogmerk, dat wy gemeend hebben, het zelve, aan onze
weldadige 'Land-'en Stadgenoten, te moeten mededelen
en aanpryzen.
(*) Tc weten, tc Groningen, onder het beftier van den verdienstelykcn
Wallenen Predikant GUYOT, en drie Mede-Directeuren
, aldaar-, van welke Stichting .of Kweekfchool, wy een
uitvoerig berigt gaven in onze No. 146. of D. VI. bladz. 114
env. en waar by wy thans nog kunnen voegen, dat zedert,
ook hier in.Haarlem, een vry talryk Departement van gciricl-
-de Inftituut is ingevoerd en tot ftand gebragt: door welksgezamentlyke
leden ene niet min aaiizienlyke jaarlykfche Contributie
dan van ruim"/ 1200:— is ingetekend. Men heeft,
op het voorftcl der Groninger Directie., in ene onlangs gchoudene
byeenkomst dezer leden, twee Direkteurs, met eenparigheid
van Stemmen, uit de aanwezenden, verkoren, om deze
jaarlykfche Intekeningspenningen in te zamelen, en met het
•Hoold-Departcment te Corresponderen.
•PRYS DER G R A N E N .
ROGGE. Het Last,
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. "Pruisfifche . , 92 a ic*
Poolfe bonte en witte 1553175 Koningsberger . . 90 a 106
Dito rode . . 1563170 Pommer, Colb. énStett. • ••
Warder, Heugfe enElb. 1503170 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 144 3160 Vriefche Winter . 72 a C4
Vriefche . . 1303155 Zeeuwfche Overm. . 84394
Bovenlandfche . 144 3154 Brouwhaver . . 66378
Voorlandferode . 125.1150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20
Zeelandfche . . 152 a i63 Dito Brab. en Vlaamf. L.19 a 20
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 36 a3Ö-|
Overm.'tLast o^34 337 dito Lyn . . . ƒ 32-^34
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 43ia43$
van 5 fch. . . J 6 a 7| WalvischTraan,'tquart.
HemJipzaat . . / 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode , . ƒ 5735$
Madrid op Ufo van
W 1 s S E L - c 0 u R s.
1
Londen, zigt $ 36,7,5
2maand. 95I dito op 2 m. . g 36,4,3
Bilboa \ 94fJ Hamb. zigt . ft. 34I
Cadix . . . % 94I dito 2 m. . ft. 34|
Sevilicn . . . ^ 943 Altona,zigt ft. 34!
Lisfabon . . % 5°? dito 2 m. . ft. 34!
Venetien . . % . ƒ11,12 : Agio van de Bank JafpCt.
Souvereine . . ƒ15312
AMSTERDAM, den 5 Maart 1792.
HIS-

HISTORISCHE o LETTERKUNDIGE
ANËCDOTEN.
EENIGE ANECDOTE.V FN' CBARACTER-TREKICEN VIT
HET LEVEN VAN DAVID HÜME.
(Getrokken uit het BerlinifcheMonatfchrift
van November 179'-)
C ( 79 )
Uum was een man van een zagt, ftil en bedaard charaaer;
en dat niet alleen uit temperament, maar ook uit
•grondbeginfelen. Hy hield dit voor zodanig ene gemoedsgefteldbeid,
waar door men nog 't fpoedigfte zo iets, 't
geen men menschlyke gelukzaligheid noemt, verkrygen
konde. Hy bezat gene heftige driften, dan die van een
fterke ztigt naar letterkundigen roem; en alleen aanvallen
op deezen konden zyne ziel uit het cvenwigt brengen,
•en zyne aandoenlykhcid gaande maken. Toen Tytler
de onfehuid der Koningin Maria van Schotland, in een,
inde daad fchatbaar, Historisch cristisch onderzoek, tegen
hem zogt te verdeedigen, wierd- Hume daar door
zo zeer in 't harnas gejaagt, dat hy niet alleen in de
laatfte uitgave zyner Gefchiedenis, zonder zich verder met
tegenbewyzen op te houden „ eene ten uiterfte fcherpe
aantekening daar tegen ftelde, maar ook, van dezen' tyd
af aan , nooit meer met lytler in gezclichap wilde zyn.
Zo dikwerf derhalven,. deze twee geleerden elkander.aantroffen,
ging altoos de een of ander heen. Op gclyken
voet moet Hume met Beattie geftaan hebben, uit hoof
• de dat deeze den Leerdoel in de zedekunde te Edinburg
'•verkreeg , om welke Hume zich zeer yverigbemoeithadt.
Zelfs de onfchuldige fcherts zyner Vrienden, wanneer ze
op zyne grondftellingen, en den inhoud zyner Schriften
betrekking hadt-, konde hy niet wel verdragen. Dr.
Jardine, een Geestelyke te Edinburg, was een zyner
vertrouwdfte Vrienden -
, 't geen des te meer opmerking
verdiend, daar Hume anders een zeer onbillyk vooroor-
. deel tegen den Gecstelyken ftaat, in 't algemeen, hadt.
Hy onderhield' zich zeer dikwils met dezen Gecstelyken ,
over natuurlyken en geopenbaarden Godsdienst- Wanneer
Hume dezen zynen Vriend', op zekeren avond, na een
lang Theologisch gefprek, verliet, wilde hy niet toeftaan,
dat de laatfte hem den trap met een kaars afleidde. Terftond
daar op hoort hem de Doctor vallen; komt hem
met het licht te hulp, en zegt tegen hem; David, Ihave
often- told you not to rely too much upon your felf,
and that NATURAL LIGHT is not fufficient. (David, ik
heb U zo dikmaals gezegt, dat gy U niet te veel op eigen
kragt verlaaten zoudt, en dat 't Natuurlyk liclu
niet. toereikend genoeg is.) Hume nam deze fcherts zeer
euvel op, en ging te onvreden naar huis. Een verfcbilienden
indruk maakte een ander voorval op hem. Hume
was een kindervriend, cn zy verkreegea daar door üjt
vertr v.iweii op hem. Wanneer hy eens ii zeker gezelschap
zich bevond', kwam' ccn jong kMapje b/ hem,
'die denkclyk reeds tc voren-Vi.il hem hadt hjoren fpreeken.
Terwyl Hu;ne- vriendelyk met het koutte, deed de
knaap hem deze pnvenvagte vraag :\ Are {
y)oü Hume, 'the
Atheist f (zyt gy Hume d> Atheist?) Hume werd hier
door getroffen, en antwo r.ide: I can not help it —
what fnall I do? (ik i r.n 't niet helpen — wat zal ilc
doen ?) (*) Voordoes avond echter, was het hier opgedaan
met zyne' gewoone vrolykfieid'; hy bfeef van dit oogengenblik
af zeer peinzend e:i ('omber. Hume was, als gcfchaapen,
voor de vriendfehap, cn rekende dezelve a's*
't grootfte' goed. deezes levens. Hy was tegen zyne vrienden
openhartig, getrouw en: ftandvastig. Hy 'trok hun gezelfchap
voor alle andere groote en luisterryke byeenkomften,,
tot welke hy vryen toegang hadt; en gedroeg zich
onder hun, tot aan zyn einde, met gelykc hanelykhcid
en aangename opgeruimthe.d. Niet lang voor zyn dood;,
toen hy reeds alle hoop tot herftelling had opgegeeven,
nodigde hy nog zyne beste en vertrouwdfte vrienden,
Fergufon, Adam Smith, B/air ,- Black, enz. op eene
nraaltyd, om nog eens regt vergenoegt met hem te zyn~
Hy was daar by zo vrolyk als ooit, en men- befpeurde
niets aan hem, waar uit men konde vermoeden, dat dit
het laatfte affcheidsmaal zoude zyn; zo niet zyne meer dr.n
gewoone levendigheid, met welke zich nog ditmaal zyne
vriendfehap vertoonde, zulks aangeduid hadde. Hy bi'a jt
zyne laatfte levensdagen meestal in gezelfchap zvner vrienden
door. Toen hy reeds in doodsgevaar was ,'lict hy zicht
nog dikwils in een draagftoel by hun brengen , cn fprafc
altyd zo bedaard en verftandig, dat men hem nog voor
volkomen gezond zoude gehouden hebben, indien zyn ge*heel
uiterlyk voorkomen, zyn naby zynde dood niet vertoont
had, enz.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 152: cn tc Haarlem
15, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
c ' ' " ..; J n
(*) Uit deeze en andere trekken, te willen befluiten, dat
Hume een volflaagen Godlogcnaar was*, zoude, ons oordeels !
zeer onbillyk zyii. Hume kan zeer wel reden gehad hebiten ,
waar om hy zich, aan een kind, dat* waarfchynlyk de warebetekenis
van het woord Atheïst niet verftond, in gene byzondere
verdediging tegen de daar in opgcflotene befcbuldiging
uitliet.
(Aantck; van den Redaö.)

In de Maand February t?j>*. ^.J>»»«
overleden 16 Peifonen, als: i Man, 7 Vi ouwen,
f lÓS en 6 Meisjes; hier onder 6 beneden 't Jaar,
2 van"! tot 5 Jaren, 3 van 20 tot 3ö, * van 30 tot 40 ,
\ van 4otot 50, 1 van 60 tot 70, en 1 van 7o tot Bojaren.
Zekere Helma Gray, in 't Graaffchap Feva, van
Zuid-Schotland, H Overleden in den Ouderdom van
' 105 jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Volgens een berigt, uit Wenen, van 18 February,
hadde 'cr., in de Stad Gmüd, en omliggende «reken,m
Qpperkarmtie, van den 10 tot 19 January , laawl. een
riek van aUer en min hevige Aardfchuddingen plaats
• S , die eikanderen, by korte en langere tusfehenpozhigen,
waren opgevolgd, en welker ngung van het Oosten"
naar het Westen, fcheen tc «yn, Enigen dier fchokken,
vooral op den 10 en i 4den, waren zo hevig geweest,
dat alles aan 't waggelen raakte , verfcheidene Gebouwen
om verre, en grote Steenbrokken, ja gehc.eRotsen
los a-erukt wierden. Sedert het jaar 1692. was er,
X r , gene zo lang aanhoudende Aardbeving geweest,
dan deze, die den aötel January, des nam. ten 2 uren,
en den volgenden dag, des avonds ten 9 en u uren,
Sch op nieuw deed gevoelen. De Barometer ftond.den
Todc^hc tegst; wanneer des morgens en 's avonds ook
Ite koude hevig was-, fchocm des middags het ys, dooide
hitte der Zon, fmolt.
29.5 42 1 43 roidd. zware regen,
29.4 43s } 42 1 Z-
Van Londen fchryft men., dat de Thermometer, ter
nHdderna»t, tusfehen den 21 en aaiten February, lager
ekende dan op enigen dag of uur in den laatften harden
wS^-Z I7«9- h ^elfe in de feite Vorst van 't jaar
a74o.
1
- 0
-* } verder omtr. helder,
29. 2 I 42 | 4 !
1 Z
In dc afgelopen msand F EERBAR**
- I '«Av. betrokken-
Hoogfte * Namidd. Therm. Z. den W. 2den 's Midd. 53 gr.
Lra"-ae dito Zondag den 19den 's Avonds 11 uur 9| gr.
Dc gemiddelde hoogte van dc :gchelc Maand', Ogtend,/Middag
en Avond, is geweest 37 s| grad. Dus grafl. lager dan de
maand Febr. i79i- en 6§| grad. laSer dan Febr. 1790. alsook
3 s| grad.. lager dan Febr. 1789.
Uittrekzel der Daeelykfche Waarnemingen van 19
tot 25 February 1791. te Hamburg.
'••"Hoogfte ftand 28, ï?, den fpften,
BAROM, ^ Uagftc .. . 27, 7\. den aiften.
\_ Gemiddelde der gehele Week »7,i W>
THERM. f Hoogfte ftand » 8
.ondef 0^ 's Middags*a»den ssiot,
Reaumur.< Laagfte i2°ondero. 'sMorg? vanden ajften.
(_ Gemiddelde der gehele Week 4,2 gr. onder o.
. Heerfckende wind' Z. W.
Onder de ftaag aanhoudende Vorst, in deee week, is ook tiet
eeer veel Sneeuw gevallen.
I
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- I THERMO- I STREEK I
ME- I METER. | DER I LUCHTSGE*
TER. I Noord] Zuid. | WIND. | STELDHEIB.
i 30. of 38 3« °- z
- °-
29./ 30. o 45Ó 58 meest omtr.helder*
\ 29-1 ij 34j 33| ' — ...
MKT. f29.10 33 33 «• •• h e l d e r,. s A v o n d s
1. ^ 29. 9 46 «53 a. t. z. b e n e v e; d.
^29. 8 3

L:
A L G E M E N E
No. 194.
KONST- EN LETTEMODE,
tr o O R MEER- EN Ml N GEO EFFENDEN'
U E R ï G T E H,
/ r ^ /. i E N.
«•=Sfee et - K a n den beminnaren der Letterkunde niet dan
il TT II aangenaam zyn, te vernemen, dat de bekende
|fl X l flf Historie der Dichtkunde van Barbieri: (een
«Ss*^® der arbeidzaamfte en geleerdfte Mannen van
de 16de Eeuw-e, die-allereerst op het denkbeeld kwam ,
om ene volledige en algemene Gefchiedenis der Dichtkunde
zamen te ftellen) welk werk. men, tot dus verre,
ondcrftelde, dat verloren geraakt was, onlangs >door aen
Abt Tirabofelii op nieuw is opgemaakt en in 't net ..gebragt,
uit twee gebrekkige Manufcripten van Barbieri s
hand zelve; waar van het een de gebreken en uitlatingen
van het ander kon aanvullen. Dit Werk, 't geen dc bekmgrykfte
byzonderheden behelst, is te Modena , in druk
verfchenen, onder den tytel van: Dell Origine della
Poe/ia renata &c
GROOT-BRITANNIËN
Vrydag den 16. Maart.
Het Lyk van den overledenen Hr. JOSHUA REYNHOLD-S,
on Koninglvk goedvinden, des avonds van den a Maart,
naar Somerfethoufe, alwaar'de Akademie der Konsten
hare Vergadering houdt, gebragt, en aldaar, in de beneden
Konstkamer, op een Paradebed gelegd zynde, volgde hier
op, des anderdaags, omtrent i uur op den Middag, de
VIU. DEEL.
i
lè»rafenis van het zelve, welke met buitengewone pragt
sn°ftaatfie gefchiedde. Alle de Leden en Studenten der
Mademie verzelden het Lyk naar het Graf, in de Hoofdterk
van St. Paulus; ook waren'er een groot aantal uit den
\del, de gehele Magiftraat, nevens den Aartsbisfchop van
Vork cn andere Gecstelyken , verfcheiden Lords en andere
HPëri uit de meest aanzienlyke Standen, hier by tegenwoordig:
zynde de gehele trein , buiten de Lykkoets en de
Voetgangers, in twee-en-veertig Rouwkoetfen gezeten;
waarop nog 49 eigen Koetfen van Edellieden en andere
Heren ledig volgden. "Byster groot was de toevloed van
• Aaiïfchouweren,° zo op ftraat als in de kerk. Alle de
Winkels waren gefloten , cn de Vengfters van elk huis, waar
langs de Staatfie voorby trok, waren opgepropt met Toekykers.
Onder het gemeen op ftraat heerschte, te dezer
gelegenheid, ene zo diepe en eerbiedige ftilte, als alleen
kon worden tocgefchrevcn aan het deel, 't welk zelfs dievan
de laagfte klasfe in de algemene droefheid nam. Toen
het Lyk, onder de by ons gebruikelyke plcgtigheden,
naast het Graf van wylen den Hr. Clu Wren was bygezet,
keerde de Staatfie te rug naar Somerfethuis; alwaar
dezelve uit een fcheidde,dog de Akademie-leden bleveiv
'0101 een koud Kollation te gebruiken, 't geen in de grote
Konstzaal in gereedheid gebragt was. Hier verfcheen de
Hr. Burke, om, uit naam van de Nabeftaanden en Executeurs,
de Leden te bedanken voor de eer, den overle-
I denen aangedaan: dan deze Heer was dermate ontroerd,.
I dat hy hier voor flegts weinige woorden konde uitbren-
l pen
&
De Hr. Reynholds was lid van de Koninglyke Maatfchappy,
cn van die der Oudheidkenneren", D-okter in de
L ' Regts-

Renseelcerdheid, zo te Oxford als Dubhn, en Lid van
C 82 5
^ 0
StU?cn 4
; zfSa'nSeMc.ecn Leve. fchets van ,
dezen alom beroemden cn vcrdienstclyken Konsteuaar,,
onzen Lczcrcn, tragten mcdctcdcJcnO
Do erote Bouwkundige ROBERT ADAM, lid derKoningen
Oudheidkundige Maatfchappyen , te Londen en
Edinb urg, is, laatstleden Zaturdag den as Febr. aaneen
onteTwaï en fcbiclyk toeval van .bloedftortmg, ovcrlc-
d C
Dc menigvuldige fraaye, zo openbare als afzonderlyke,
Gebouwen r in onderfcheidene delen van '.. Koningryk,
dooi den Hr. Addm, gemaakt zullen een duurzaam f Jdenkteken
blyven van zyn fmaak en vernuft. H^wieid,
na zvn tc rug komst uit Itaüen, m den jaTCiyM* tot
Bouwmeester zyner Majesteit aangefteld: we ten post. hy
ais onbeftaanbaar zynde met zyn zitting m het P^emc
nederieidè, toen hy in 1768. tot vertegenwoordigd van
het Graaffchap Kinro.f verkoren Wierd*
Het is aanmerkelyk, zekerlyk, dat dc Konsten,.op eer
en denzelfden tyd, alhier van twee van derzelver grootfte
iW-adcn beroofd werden , den flr. Reynholds namel. ei.
è^Wx.yidam: cn het valt moeielyk tc bcllisfcn, wie van
deze beiden het meeste in zyn afzonderlyk vak uitmuntte
D'e Eerde voerde enen nieuwen en beteren ftyl var
Portrait-fehiidcren in: de twede bragt ene gehele veranderir»-
te wee in de Bouwkunde van dit land: cn zyr
vrttarlflar vernuft bepaalde zich niet en-iglyk tot het fcheppen
van de fraavfte Bouwiicradcn, maar had zich bykans
in alle takken van Handwerk verfprcid, ook ftrektcn rag
zvne talenten nos; verder uit dan den kring van zyn hoofdberoep.
A's Schilder, heeft hy, in een groot aantal van
Landfehappcn , ene rykheid van Stoffaadje, nevens , een
k-ragt van ligt en bruin, aan den dag gelegd, waar van
men naauwlvks weerga kent. < ,
Het verlies van den Hr. Adam moet voomamc.yk tn
den teo-enwoordigen tyd gevoeld worden: daar het nieuw
Akademic- Gebouw, tc Edinburg, nevens andere grote
publieke Werken , naar tekeningen van hem, en onder
zyn opzigt, gebouwd wordende., nog onafgedaan zyn-
Van DAVID HUME'S Hijlory of Englond, (vervolgd
door den Hr. Williams, tot op dentegenwoordigcntydp
zal een nieuwe allerpragtigfte druk, vcrlierd met zesug
ovrrheerlyke Platen , door de eerfte Meesters getekend en
«•epraveefd, in 60 No's, die na eikanderen, tegen een
Guinic ieder, by intekening,, zullen worden afgeleverd-,
uitkomen (*)•
(*) Van dit Werk zal onze Lezer een uitvoerig Berigt y in
het Serigtb/ad van ons eerstkomend No. kunnen vinden.
D Uil SC IJ LA ND en naburige Ryken.
By gelegenheid, dat zyne Majesteit, de tegenwoordige
Keizer, (*) nevens den Aartshertog Frans, zich laatst in
dc Pillmtz bevond, is 'er een Fonds aangelegd, tot 011derftand
van verdienstelyke en onvermogende Protestamfche
Predikartrs-Zoncn, in de Kcizerl." Koningl. Erflanden, die
in Leipzig of Wittenberg ftudcren. Dit Fonds, waar
voor uit de Keiz. Kon. Erflanden icoo Keizcrl. Dukaten
naar Saxen zyn ingezonden , die vervolgens alda;r to: een
Kapitaal van 3000 Daalders Saxisch geld zyn amgev.ild,
draagt den naam van Oostenrykfche Stichting, waar aan
de Keurvorst, op den 7 Dec'1791. zyn bekragtiging gegeven
heeft. De Keurv. Slkifche Keskenraad heeft, met
het Opper-Konfiftoric, het opzigt daar over, en 'er zullen
jaarlyks twee prctiven, ieder van 52 Daalders, dc ene aan
de üniverfitek te Leipzig, en de andere by die van Wittenberg,
uit betaald, worden- Alle brave en onvermogende
Zonen van Protestamfche Leeraars, in de Keiz. K.
Erflanden', 't zy van de Ltitherfche of Gereformeerde belydenis,
hebben regt op dit inkomen•,'twelk 3 jarenlang
getrokken word, ten ware een flegt gedrag, of verwaarlozing
van Studiën, een reden opleverde om het vroeger
in te houden. Zy,die uit de Kon. Boheemfche en andere
Duitfche Eilanden geboortig zyn, hebben den voorrang tot
het genieten van dezen onderftand: dan volgen die uit
Gallicie afkomstig zyn: en , wanneer 'er gene van deze •
beiden voorhanden zyn, worden deze Ondcrftandspenningen
aan Inboorlingen, uit de aveiïge Keizer!. Erflanden*
uitgekeerd (f).
De van Erlangen naar Göttingen beroepen • Hoogl. inde
Kruidkunde, G. F. Hofmann, is, den 5 Febr. tor lk?
by de Koningl. Akademic der Wetenfchappen en Fraaye
Konstcn, te Lyon, verkoren..
Dc Hoogl.' Seyffer heeft, by de voorheen door hem
tocgezondene, en'in de Göttingfche Anzeigen opemlyk
"•cmecn gemaakte Waarnemingen der laatst ontdekte Staart-
D
• fier
f*) Sedert, op den 1. dezer Maand, overleden. _ -
f fluit de byzondere uitweiding over dit Fonds , in een der Duitfche
Geleerde Dagbladen,waar uit wy dit berigt by verkorting hebben overaenomen,
fchynt men te moeten onderftellen, dat foortgelyke Stichtingen
, aan de Univerfiteiien in Duitschland , tot nog zeer fchaars en
weinig bekend zyn. Wy mogen des tot eer van onzen landaard hier
bv aanmerken, dat 'er reeds vroeg al, zo te Leyden- als Utrecht, zodanige
weldadige voorzieningen, ten behoeve van onvermogende Studenten
, in de H. Godgeleerdheid , zo In- als Uitlanderen , gemaake
zvn By die van Utrecht alleen zyn 'er ten getale van Vyf, uit byzondere
befprekingen by uitterften wille, waarvan de minfte van 24 duizend
Giild. is. — Het Legaat van den Hr. Guiljamz alleen ,_voor Nedarpaltzifche
Studenten, bedroeg een Som yan 9000 Pftr. m EngelfcheBank-Afti
en
''

fier (*)» zedert ook nog de volgende, die daar omtrent
zo door hem, als anderen in Engeland gedaan zyn, nevens

C *4 >
liet hopen , doch welke hoop het ttlet vervulde, cn hem daar ,
door in 't verderf ftorttc.' Nogtans kan inen niet pntkèhnui,
dat het verbond ook veel kwaads, door het zelve geftigt, door
een wezenlyk nut weder heeft vergoed. Door het zelve werden
dc afzondcrlyke Leden uit. den Burgcrftaat nader by elkander
gcbra

dor Geld-Speciën gedreven Word, gefehicdeiue do betalingen
in Rusfilchc Pfo'crukten,' en voornamelyk IH Peltervcn
Ondemisfdien zullen de Engeifchen waanchyniyk
«een voordcel by bezen hentelden Handel hebben, overweder
dc Chincfchc Katoenen Stóffen , m welke
plaats de Engellchcn, zedert de opfehomng, de hun. c
lieten, in overvloed zullen te bekomen zyn.. Ook zal de
Handel der Hollanders cn Zweden in Zyden Stoffen en
Thee, welke beiden Artikelen China nu regtftrecks aan
Rusland zal leveren, bier by, vermoedelyk, met weinig
lyden.
C *5 >
Des avonds omtrent 5 uren van den 27 January , ontftond
'er op het onverWagts, in het Pariemcntshuis, te
Dublin, cn wel in dat gedeelte van 't zelve, waarin de
Gemeenten vergaderen, (waar van op dat ogenblik een
tairyk Corrfrmttée bv ccn was) een zo hevigs brand, dat,
in den tvd van omtrent een uur, dat gedeelte van dit
prktig Gebouw, 't geen 'als een Mcestcrftük van hedendaagfc&e
Architekture wordt aangemerkt, en dat 40,000
Pftr. van bouwen gekost heeft, geheel in de asfche wierd ;
gelegd. Door de fpocdig aangewende hulp, en. onv r-
móeidèn vlyt tot blusiing, waren gelukkig nog dc Gaanderyen,
het Huis des Lords, met de CómmitteeSvettiekr
ken, behouden gebleven.
ZELDZAME PAARDEN OUDERDOM-.
Zekere James Bellerfo, een voornaam Landbouwer,
te Kilmvick Percy, by York, verloor onlangs een Merricpaard,
in haar 43Üe jaar. Hy bezat op dien tyd drie
Paarden, die, met eikanderen, den Ouderdom, van IOQ jaren
konden halen.
NtrTTTGE INRI GT INGE N.
WARSCHOUW, den 18 Jan. „In-de maand Oaober
laatstl. wierd men het alhier eens, om een einde te maken
aan het bedelen langs ftraat: en omtrent vier weken
daar na zag men dit ontwerp ter uitvoer gebragt, niettegenftaande
men toen nog gene openbare Stichtingen, ot
Fondfen hadde, om de voorhanden zynde bedelaars onder
dak te nemen of den kost te geven. Daar men nogthans,
in weerwil van deze hinderpalen, de poging in dezen zo
gelukkig zag flagen, leverei zulks geen gering bewys ^op
van de inwendige deugdelykheid onzer Conftitutie. 'Er
wierden, in alles, 687 Bedelaars en Straatlopers opgevat ;
waar van echter 54 onder borgtogt, dat zy niet meer bédelen
zouden, ontflagen wierden: onder de overigen 633
bevonden zich 120 zieke Pcrfonen, en.13? kreupeïen en
gebrekkelyken. Deze beiden foorten wierden in het Hos­
pitaal gebragt, cn de overigen, by voorraad, in onderfcheidene
gedeelten der Stad, zo in reeds hier toe gehuurde,
als andere, Huizen, geborgen; terwyl men intusfehqn
zyn werk ging maken, om hen aan den ene of
andere nattige bezigheid te helpen. Voor het onderhoud
dezer armen wierd, door milde giften, gezorgd. De Koning
gaf en geeft by aanhoudenhcid, uit zyn eigen beurs,
daar voor, maandelyks, 5652 Poolfche Guldens. Ëttëlyke
particulieren zonden ook rykclyk: b. v. De Qraaf Kralickeki
gaf voor eens 27 duizend Guid. de Kamerheer.
Mot-ski 9000 Guld. Ene algemene Iloofdkolleéte bragt
26 duizend Guld. op. In den Schouwburg wierden 461,
cn in de Redoute 46.8 Guld. opgezameld. Langs dezen
we"- kreeg men weldra ene Somme van 70,000 Guldens
by een Van deze Somme is, voor twee maanden huisvesriw,
onderhoud en kleding, en eerfte fchikkingen, ten
behoeve der opgeroeide 633 armen, tot heden toe 30,000
GuVl uitgegeven. Van de overige 40,000 Guld. egtcr
z\ n 'cr 36,000 Guld. in den Bank, op Interest, gelegd,
en, middelerwyl, de boven genoemde 375, tot werken
bekwaam zynde, pcrfonen, in dezervocge, onder dak cn
aan den kost geholpen-. De Fabrikeur in Engelfche Lakens
Nean, neemt 'er 200, op zekere voorwaarden,
in" zyn Fabriek: 50 anderen kregen werk by de Lakenf&brièk
in den Kruidtoren: de franfche HoedcnftotFeerdcr
Paütet nam insgelyks. 30 in zyn Werkhuis: cn de oven-'
èe ó'e zvn, naar mate van hunne jaren,lighamelykekrag-
-ten en vermogens, aan andere geringere. Handwerken geholpen."
OVER DE INKOMSTEN VAN HET RUSSISCHE RYK , volgens
ene Scnriftelyke opgave uit Petersburg, van
Febr. n.90.
(Overgenomen uit de Annalen van ZIMMERMAN.).
'Er is in deze Eeuw over geen Staat in Europa , meer gefchreven,
dan over Rusland, en men zal niet ligt ene Geographie
of Rcisbefchryving, nopens dit Ryk, aantreffen, waar in
ook niet op de Inkomften van deze aanzienlyke Alleenheerfchmg
. word ftil geftaan. Hoe zeer intusfehen de Schryvers over dit
' onderwerp zich zeiven tegenfpreken, is te zeer bekend, dan
dat het hier een wydlopig bewys behoeve. Genoeg is het deze
Schriften flegts met een opflag van een oog in te zien.. Dan
eenige opgaven, hoe juist ook, in vorige tyden, zyn het thans
zo niet meer, en veele Schryvers,die over Rusland gefchreven
hebben, waren met de ware gefteltenisfe van dien Staat te weinig:
bekend , om hier in niet mis te tasten ; met tegenftaande
het minder moeilyk valle om in dit Ryk, dan in vele anderen,
enige voldoende befcheiden over politieke zaken in te winnen.
De Regering is hier, boven 't geen men Staatsgeheimenis-kramery
noemd, verheven. En waarlyk in een Ryk, als dat van
Rusland, het welk in zich zelve zo ryk, zo magtig, is, zo
veie bronnen van onderftanu jfl ziek «Ive ****** e
ct
» »>
Z 0 )
L 3
W C L
"

C 86 )
weinige fchulden belast is, en waar, by dit alles, Catharint,
de II. op den troon zit, is 'er weinig gronds, om, in dit opzigt,
zeer angstvallig te werk tc gaan. Slegts zwakke, en in
zich zelf verdeelde, Staten hebben misfcbien reden, om zom-
-Biige dingen geheim te houden, welken men fehroomt het publiek
onder 't oog tc brengen. Dal wyders zekere gemeenmakmg
van politieke zaken niet alleen niet fchadelyk, maar zelfs
oen Lande in vele opzigten nuttig, wezen kan, hier van leveren,
111 latere tyden, meerdere Staten een bewys op, waar
onder Rusland by uitftekendheid uitmunt. Intusfchen mist men
-neg altoos, zo verre ik wete, by de menigvuldige berichten
die men Van dat Ryk heeft, ene voldoende opgave van deszelfs
inkomsten, nut tegenftaande zelfs geboren Rusfen, mannen van
geleerdheid en aanzien, zo als de Heer Generaal Majoor van
l-o.ien, daar over gefchreven hebben. Om die reden heb ik
ondernomen, in het volgende een kort o verflag hier van op te
.geven.
v
De inkomsten des Rusfifchen Ryks zyn zeer menigvuldig -
De voornaamfte fpruiten uit .een, in plaats van Landfchattinnbier
Êeoruikcl..k Hoofd- ot Perfoon-geli, uit de Monopolie van
* wiJtwsn cf Sterke Dranken; en uit de Tollen, den lmpojt
op hei Zout, en uit dc voordelen van de Bergwerken
Het, Hoof«-geld (Poduschnne-Dengi) wordt echter niet door
•Mlcn maar viel meest door de laagfte klasfen des Volks betaalu,
cn onuer dezen ook alleen door die yan het manlyk geflagt.
Daar by zyn hier van vry de gezamcutlyke Edelen,het
zy dezelve m dienst zyn, of op hunne Landgoederen, of ergens
anders, leven. Dan, deze vryheid ftrekt zich alleen maar uit
tot hunne eigen perfonen; want de Boeren des Adels zyn aan
dit hoofdgeld ook onderworpen ; wordende het zelve door den
Edelman, wanneer zy niet dorpswyze by eikanderen wonen
voor hun betaald; gelyk deze ook recruten leveren en verfcheiden
andere lasten dragen moet. als hy te gelyk enin-e Busgerlyke
hantering, als b. v. Fabrieken , aan'de hand heeft of
Huizen in dc fteden bezit. Wyders zyn ook van het Hoofdgeld
vry alle Militairen en hunne kinderen, van de Sergeanten afwant
de Officiers behoren tot den Adel: alleBurger-amptenaars
en hunne kinders, zo dra zy den rang van Officier hebben 't
In vroeger tyd waren dc Ukraine, of de tegenwoordiV,. n„t„»
Rusfifche Stadhouderschappen, ktt^r3SfStXSZ
Lyftand zm geen hoofdgeld onderworpen. Thans is het zelve
daar ook ingevoerd; fchoon dc Boeren daar minder betS
d e
v°i! d e R l l s f i f t l
' c
Provintien. In Siberien Brengv?rta,-»^
Hoofdgeld, ene fehatting%
Alle Erf-bocren van de Kroon, Kloosters of den Adel betalen
(kinders en ouden daar onder gerekend) volgens hét bv
de laatfte opneming bevonden getal, van ieder Manïperfoon %
kopecken, rnct verhoging van , )0g twee kopecken op ieder
Koebel welk, met elkander genomen, het eigenlyk Hoofdgeld
genoemd word. Daar en boven moeten alle aan de Kroon behorende
Boeren, volgens de Ukafcn (of Placaten) van 176;
1768 en 1783. aan Obrock of fehatting nog , Roebels van
« er hoofd maar die des Adels zo veel, opLngen, 2 I n
Heer hen oplegt en zy geven Konnen. Dus trekt de Kroon
van eiken Kroonooer (in dc oude Rusfifche cn Siücrifche Provinciën,)
buiten het opgeld, 's jaarlyks 370 kopecken, cn van
[ ieder Boer des Adels 70 kopecken. Van dezen zyn enige inzonderheid
in Siberien, gelast een gedeelte van dit hoofdgeld
namelyk 170 kopecken, by de Kroon- of byzondere Bergwerken
111 dagloon tc verdienen. Maar de Burgers cn Kerkdienaren
betalen 's jaarlyks flegts 120 kopecken aan de Kroon. Hoe
het eigenlyk met de invordering van dit Hoofdgeld ga in
welke oorden, en van wien minder ingevorderd worde", 'dim
volgens den gemelden algemenen regel bepaald is, zal in het
vervolg nader blyken.
Dit Hoofdgeld (Poduschnoi en Obrotfchnoi-Sbor) word 's iaaryks,
m twee termynen geheven ; de eerfte in lanuary'en February,
de tweede van den 1. Oftober tot den 15 December
Ieder reize moet de helft betaald worden. Wie intusfchen hy den'
eerften termyn voor het geheelc jaar betalen -wil dien ft-t
zulks vry. De CeUekte of inzameling gefehied door den Kreits-
Rentmccstcr: cn de Schout of Rechter van dat district moet
de nalatigcn tot betaling noodzaken. Van de Burgers word dit
geld door dc Stedclykc Regering ingevorderd, en by deze m
zy dezelve werkelyk in dienst zyn of niet. Doch van dc Can- mcasfeerd. Hier by ftaat het vry onder elkander ene verdeling
.ccllery-bcdieujen cn Schryvers moeten die genen, welke, bftvier te maken, en met zelden betaald een ryke Burger voor de
voorouderen, uit den Bocrcnftnnd genomen zyn, en den Offi­ armen, twee of driemaal zo veel, of nog meer, cn meer dus'
ciersrang nog niet bekomen hebben, het hoofdgeld voldoen l dan dc belasting op zyn eigen huisgezin bedraagt. Di" van het
maar zy zyn alle van dc recrutering vry.
oude Gelove (Roskolniki) betaalden voorheen, buiten het ire-
Alle de hoge Gecstelyken; alle Geleerden, als Profcsforen
woon Hoofdgeld, voor hun Geloof (fa Raskol) i, 0g eene by­
Geneesheren, Meesters der vrye Konsten, enz. zo lang namezondere
belasting, en de Kooplieden cn Burgers onder hen nonlyk
de laatften geen eig-cn nering doen, en zich niet, of onder
eens zo veel, als zy aan het gewoon hoofdgeld opbrengen
de Kooplieden, of onderden Burgcrftand, infehrwen laten-
moesten : de Boeren voor ieder hoofd nog 70 kopecken eniie
maar de rrofesforen cn Geneesheren zyn hier van altoos vrv •
Vrouwen, Vrysters cn Weduwen, de helft van het gene ri ¥
het zy zy enen titel hebben, cn werkelyk in dienst van dé
Mannen van dien ftand opbrengen moesten. Dan Catharina de
Kroon ftaan, 0f niet: - en tindclyk alle Vrccmddino-en , waar \
I. heeft de zodanigen met de overige Boeren van dc kroon op
onder ook de Anwcgtsgezellcn, zo lang zy zelve "geen ei-en •
:en gdyken taux gefteld. De Voerlieden (Jamschtfchild ) z\n
affaire by ricr hand nemen., of ergens ene huishouding oprich- -
•an alle belasting vry, maar daar tegen vcrpligt zo vele Post­
ten: in welk mite geval zy onder de Kooplieden of tot den j
paarden in gereedheid tc houden, als hun,wanneer zulks uodi-
Burgerftaat: bthoren. Gcvolglyk word dit Hoofdgeld betaald ,
s, opgegeven worden. Echter heeft dezefchikking alleen man?
door alle Kroon- en voormalige Kloosterboeren ; door alle Boe­
ilaats aan die hoofdwegen des Ryks, waar van ouds her enioe ren en Lyf-e.ger.cn des Adcls; alle gezetenc Handwerkslieden i
loeren deze belasting was opgelgd. De Tfcherkasfen (die meest
ilzechowtte); die Burgers, en enige Klerken en Werkbazen. ,
11 het Charkowfche Stadhoudcrfchap wonen ) betalen van elke»
ïan, daar zy zelfs Brandewyn mogen verkopen, ps, waar zy
die

C 3 7 )
*« niet mm verkopen 85 , en de Erf-bocren des. Adels- zclfe.
60 kopecken. De Joden (welke anders flegts Jn Wit-Rusland
m l|.r nu ook in Taurien &c. wonen mogen) betalen van leder
hóófd 60 kopecken, als Toegift op ieder Roebel * kopeckca,
en Voor Admisficgcld op den vryen verkoop van Bier Mede
en Brandewyn in dc Steden 150, in dc Vlekken 7S, « ln de-
Dorpen 50, kopecken. Dc Inwoners iu dc Vvit-Rusfircr.e btcdm
de "da-ar zvrfdc Kloosterboeren, de Erf-bocren der Edelen,
en die op de gefcqueStrccrde Landgoederen, betalen, dc Eniger*
van elk hoofd 120 kopecken, en daar en boven voor deft
vryen verkoop van drank 150 kopecks; dc Erf-bocren aan*
JWORTCW ook zo veel, maar voor den drank m de Vlekken
D
fl,,, t3 7. e n | n üe Dorpen 50 kopecks van elk hoofd. Doch
hebben allen met elkander nog 2 kopecks van .ieder Roebel op
te bruten- De Boeren iu het Pétcrtbiirgs Gouvernement cnin
Wit-Rusland, leverei), .behalvcn het hoofdgeld van 70 kopecks,
in plaatfe van Obrock , voerage aan de Cavalleriê. In Wit-
Rusland cn aangrenzende Stadiïouderfehappcn , moet ieder hoofd
nog ene belasting tot onderhoud der posten 7y> maar in het
Petersburgs Gouvernement 20, kopecks betalen. De Samojeden,
Laplanders, Oflia-ken, Woguls enz. in teOtonertfche ,Archangelfche
cn Permifchs Stadhoudcrfchappcn geven Sabels of H.irmelyn
voor fchatting, en, als zy die niet hebben, Elandshuiden.
~Dz Tartaren cn andere Volken, in Siberien, leveren
Sabels, Vosfen en Harmelyns-vcllen enz. volgens zekere tauxc,
en die niet konnendc opbrengen, dan geld in derzelver plaats.
De Teptewi en Bobuli in het Ufinskiseh Stadhouderfchap betalen
van ieder hoofd alleen 80, en de Ziegueners, waar die
zyn, flegts 70 kopecks. In de drie Klein - Rusfijche Stadhoudcrfchappcn
bétalen. de Burgert 's jaarlyks 120 kopecks. De
Pospoliten of Krooii-boeren , |e Klooster-boeren cn Erf-bocren
ces Adels 170 kopecken. Dc eerften geven aan Obrock flegts
100 kopecken. Dc Cofakken,.tot onderhoud van hunnen krygsdiens't,vVWM'
ieder manlyk hoofd,i 20 kopecks : en boven, dien nog
van ieder Roebel 2 kopeck opgeld. Hunne Steden is de vrye verkoop
van Brandewyn hier ook toegeftaan; cn hebben dc Cofakken
het recht om zclvcn zich van zo veel fterken drank te
voorzien, als zy voor hunne huishouding nodig hebben.
De Inwoners van het eertyds Slobodisch Gouvernement , die
i'cels tot de Charkowfehe , deels tot de Ktirskifche en Morore-
Jifche Stadhoudcrfchappcn betrokken werden, betalen, namelyk
cis,, welke enen Militairen titel hebben, (Weiskowue, Obwuweteli)
en de vryheid genieten om fterken drank te ftoken of
te verkopen, 's jaarlyks van eiken man 120 kopecks. De Militaire
Inwoners dier oorden, alwaar dc verkoop van Sterken
drank verboden is', van ieder man jaarlyks .70 kopeeken; en
eindelytë word van de Kroonboeren jaarlyks een koebel'Obrock
gevorderd, behalven in die plaatfen, daar voorheen reeds meerder
opgebragt is. Dc Burgers betalen hier ook voor ieder hoofd
T20 ko^pecks', en door allen word nog van eiken Roebel 2 kopecks
opgeld betaald. In dc Rigafche, Revalfche cn Wyburgfche
Gouvernementen word , in ftede van vorige belastingen ,
door de Boeren van dc Kroon cn de Landheren van ieder man
's jaarlyks 70 kopecks, door den- Burgers 120 kopecks, en op
ieder Roebel 2 kopeck verhoging, betaald. De beste fchikking
op alle deze belastingen word aan den Finantieraden en Goedsheren
overgelaten..
De Kooplieden, voorheen ook aan dit hoofdgeld onderwor-
• worpen, zyn, volgens ccn hoge Ordonnantie van 17Maart 1775.
alzins bier van vry verklaard, doch betalen daar voor ccn pr.
Ct. of fchatting vin hun vermogen'. De gehele' orde der Kooplieden
is thans verdeeld in drie Klasfen of Gilden. Tot dc
eerfte behoren die genen, die een Capitaal van meer dan IOSOO'
> Roebels'in Negotie aangeven;, tot de tvveedè, die tusfehen de
U en IOOOO Roebels, en tot dc derde, die van 500 tot 3000
Ra .-bels bezitten." .Elk betaald daar van 's jaarlyks 1 pr. Cent,
du* van 100 Roebels één. Wanneer 'er éne werving uitgcfc
;évèn word', zyn dc Kooplieden aan het r'ecriiten leveren zo
wel onderworpen als de Boeren cn Burgers; doch ftaat het hun
[vry daar voor ene zekere fommé gelds te betalen', eii wel voor
eiken dan te leveren man. 500 Roebels (*).
(Het Vervolg ia onze eerstkomende.) >
- p - R Y S D E R G R A N E N .
ROGGE, Het Last.
TARW. Hst Last. Ggld.
Ggld. Pruisfüche . . 91 a icS
Poolfe bonte en witte 155 a 175 Koningsberger . . 90 a 106
Dito rode . . 150 a 170 Pommer, Colb. en Stett. •
Warder, Heupfe en EIb. 1503170 GARST,HAVER,BO£K.W..
Koningsberger . . 1443160 Vriefche Winter . ?2a^-
Vriefche • . .. 130 a 158 Zeeuwfche Overm. . 84394
Bovenlandfch'e . 1443154 Brouwhaver . . 66378
Voorlandferode . 125 3150 Eoekw.Amesf.enGooil. L.20
Zeelandfche . . 152 a 168 Dito Brab. en Vlaamf. L.19 a 20
O L Y , T R A A N E N B A A R D E N .
Koolzaad, Zeéuwsch cn Raapoly, d'Aam- /36a 36f
Overm. 'tLast ^35 a 38 dito Lyn . . . ƒ345334!
Slag Lynz. dc Ton dito IIcnnip . -. ƒ 43 §34 3"
van 5 fch. . . J 6 a ?§ WalvischTraan, 't quart.
Hennipzaat . . / 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . f 57858
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo v»n lLonden, zigt f5 36,7,^
2-inaandi % 95I dito op 2 m. . fi 36,4,3
Bilboa . . . . 94* Hamb. zigt . ft. 34 T|
Cadix . . . % 94Ü- dito 2 m. . • ft, 34r| :
Scvilien . . . -%

S P E C I E - C O U R S .
C 18
Baren Goud, per Casfa ƒ355; • • P Ct
- 6
Ï A
I
dito, per baneo . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5,

179^.
A L G E M E N E
N o
- l
95>
KONST- EN LETTER-BODE,
V O O R M E E R - E N M 1 J\T- G E O E F F E IV D Ë N.
B E R I G T Ë N.
I T A L I Ë N.
Vry dag den 23. Maar/.
i^ ^ie beroemde Toonkundige en Zanger Marchejl,
•pv li die, in de laatfte jaren, zig meestal in Engeland
JLJ ffif ophield, en,, by de liefhebbers der Toon- en
SliS® Zangkunst aldaar, in ene blakende gunst ftond,.
is, onlangs, te Milaan overleden. Zyn fchielyk overlyden,
zonder voorafgaande Ziekte, heeft by velen het vermoeden
verwekt, dat hy het flagtoffer van jalouzy ge-
Worden, en-doof vergift omgekomen, is.
GR O O T - B R I T A N N I E N .
By het Huis der Gemeenten is, dezer dagen, een Verzoekfchrift-
ingeleverd, door ccn groot aantal van Perfonen
getekend, inhoudende derzelver klagten en bezwaar over
zekere Aften van het 9 en 10de jaar der Regering van
Koning WilUam, gelyk ook over ene Claufulc in dé
Tolerantie-Acte, by welken enige pcenaliteiten bepaald
waren,- voor den genen, die het Lcerftuk der Drieëcnhcid
, zo als het, by de 3-9 Artikelen der Engelfchc Gelooftbclydcnis,
voorgefteïd word, niet zouden erkennen
of aannemen. Het getal der Ondertekenaren van dit Request
is 1660, van' welken', wel is waar, 'vele bekend
ftaan voor Unitarisfen en Arrianen, dan waar by zig zeer
VIU. DEEL. j
vele aanzienlyke cn agtenswaardige Disfenters en Leden
' der Heerfchende Kerk gevoegd hebben: welken allen,
wen afkerig van alle pcenaliteiten omtrent Godsdienstige
begrippen, dit Verzoekfchrift hadden getekend, op grond
van dc Verdraagzaamheid en de Vryheid van onderzoek,
die 'er in den Godsdienst behoort plaats te hebben.
De Hr. Fox, die het Request aan de Vergadering overhandigde,
voegde 'er, na de lezing by, dat hy, eerstdaags,
daar omtrent een voorflag, overeenkomftigmetzyn
begrip en inzien, aan het Huis zoude doen.
DUIIS CH.LAND en naburige Ryken.
De onlangs aan de Hogefchole, te Giesfen, van Fulda,
beroepen Hoogleeraar en Roomsch-Geesteiyke Dr. Karei
Bonifacitis Sisrmand Schalk, heeft een nieuw voorbeeld
gescven van de vordering der Roomsch-Katholyken in opgeklaarde
denkbeelden-, daar hy, by zyne Gêmeente aldaar,
ene aanmerkelykc verbetering in de openbare Godsdienstoeffening
heeft weten in te voeren, welke te overwaardig
is, om wat nader en breder te worden opgegeven.
De Godsdienstoefeningen van den Zondag, die, des
morgens ten 9 uren, beginnen, worden volgender wyze
gehouden. Na het voorlezen van het Euangelie, en het
houden der Misfe, word ene Leerreden gedaan, waar
toe de Hoogl. S. uitftekende gaven bezit. Onder het vieren
der Misfe,, worden 'er gepaste Hoogduitfche Liederen,
uit het Fuldafche Gezangboek, gezongen. Het H.
M Avond-

C PO >
Avondmaal word, Wanneer 'er Communicanten zyn, onder
de Misfe, toegediend: waar by dun altyd nog ene
aanfpraak in de Hod§8uitfche talë' gedaan Word, over het
waar oogmerk dier 'plègtige handeling.
Des Namiddags om 2 uren, word 'er ook nog een Bcdeuur
gehouden, welke echter niet beftaat in het enkel
bid ièn Van den Rozenkrans of der Liturgie. Deze Godsdienstöeffendng
word geopend met een voor den dag gcfcffikt
Gebed: waar na dc Epistel van den Zondag word
voorgelezen, cn vervolgens een eenvoudig cn algemeen
bevattelyk vertoog over den een of anderen der knstclyke
ZcdcnpligtVn.- na het-aflopen, van welk het publick Gebed
voor dc Kristenheid en het Menschdom in t gemeen
Pefchied-, wordende alles met het Gebed des Heren en
het uitfpreken van den Zegen polloten. Int algemeen
legt zig dc Hr. S. toe, om dê leden zyne? Gemeente tot
"ocde Kristenen en brave menfehen te vormen.
Zyne Akademlfche Lesfen en Rcdenvocringen leveren
overeenkomstige en niet min duidelyke blyken op van
y.vne opgeklaarde denkwyze, -en-edele bedoelingen. liet
Programma, door hem, in het voorleden jaar, by de aanvaarding
van zyn post als Hoogieeraar uitgegeven, droeg
ene zo°byzondcre goedkeuring by den Landgraat weg,
dar deze 'hem een ongemeen vleyenden brief, waar by hy
zvn ecnoegen over deszelfs inhoud te kennen gaf, dair
over" fchrcef. Dit opmerkelyk Stuk voerd den Tytc :
Ueber 'die Lage unferer Deutfche Katolifchen Kirclu,
im verhaitnis zum Römifchen Stuhle, — von K. B-S.
Schalk. Giesfcn, bv Braun, 3 Band. in 4t°- 1791-' Dc
Schryver fchetst, in 'dit wel opgefteld Programma, met 011gemenë
vrvmocdighcid cn levendigheid, den ftaat der.
Duitfche Roomsen-Katholyken, met opzigt tot den PausïelVken
S.oel, van Gregorius VIL af, tot op dentegenwóordio-en
tyd, en wyst daar by de vroegere aanmatigingen
en misbruiken van het Roomfche Hof, zeer duidelyk
cn naauwkeurig, aan: cn weidt verders uit over dc ingevoerde
herftclling der verlorene'Kerkregt.cn, byzondeiiyk
onder dc befticring der laatfte Keizeren, Jofephus en
Léópold: wehfehende, ten befluite, dat de. II. Vader,
wiens gehele oplcttcnheid tegenwoordig door de Galhcaanfche
Kerk word ingénomen,dc Duirfchcrs ongeftoord
mag laten voortgaan op den weg, welken zy, zints enen
göruimen tyd-, hebben ingeflagen.
N l E ü \V U I T K O M E N D E BOE K E N,
A K A D E M I S C H E E N A N D E K E S C H R I F T E N .
Dit werk is in DuitscMar.d met algemene goedkeuring ontfangen,
en het verdient ook by onze Landgenoten, als een
zeer nuttig Heelkundig Handboek, alle. aanpryzing. Het kan,
zo wel den aanvangenden , ïals den m'eér .gcoefienden Heelmees­
ter, tot enen zekeren gids dienen in zeldzame en nioeielyke
gevallen, en tot ecu Register of Repertorium voor iict nieuwfte
cn beste , dat in zyn Konst ontdekt en gedaan is, zo met
opzigt tot allerlcy uitwendige gebreken, als tot de middel-:»,
welke dc konst ^er. genezing van dezelve aan dc hand geeft,
gelyk ook tot den pligt van den Heelmeester in velerlei voorvallen.
Men befpeurt dadelyk, by dc doorlezing van dit werk,
dat de Schryver veel moeite en vlyt daar aan hefteed heeft, om
het zelve", ..zo veel ttiogelyk, volledig tc maken,: Hier aan heeft
men het toe te fchryven, dat hier zelfs verfcheidene Artikels
voorkomen, welke meer tot i.et vak van den eigenlyken Geneesheer
, dan tot dat van den Heelmeester behoren , gelyk de
Watervrees"( hydrophobia), Watcrzugt (hydrops), Keelziekte
(angina), Aarsmaden (ascarides), Venusziekte (fyphilis). Wy
hadden gewenscht, in plaats van, of ook nevens, deze endergclyke
Artikels, enige andere onderwerpen tot de uitwendige
Geneeskunde betrekkeiyk hier behandeld te vinden : gelyk wy,
onder de uitwendige 'hiér voorkomende middelen, vergeefsch
gezogt hebben, naar de Campher, de Myrrhe, dc Cicuta, de
Zoutgeest, het Vitrioolzuur, de EleSlriciteit, enz. Een nog
• groter trap van volledigheid zoude aan dit Handboek te geven
zyn, zo 'er ook de voornaamfte Artikels der Verloskunde, een
zo gewigtig deel der- -uitwendige Genees-, of Heelkunde, in
behandeld'waren. En Van de" nuttigheid hier vair, hopen wy,
dat de Nederduitfche Uitgever genoeg zal overreed zyn, om ,
in een vierde Ucel, -nog die Verloskundige Artikels over te
nemen, welke de Br."Bernftein "zelve'dienftig heeft geoordeeld
in ene latere uitgave van dit Werk (*), welke daar en boven ,
ook met opzigt tot andere Artikels, aanmerkelyk vermeerderd
is, in te lasfehen. (f)
De Konstwoorden zyn alle in 't Latyn voor elk Artikel geplaatst;
doch tot meer gemak in 't gebruik, is.'er, agter elk
Deel, een Register der benamingen, zo in 't Fransen enHoogals
Nederduitsch, bygevoegd.
De Vertaling is in 't algemeen zeer vloeiende, en genoegzaam
zonder Germanismen, welke in de hedendaagfehc Overzettingen
uit het Hoogduitsch zo menigvuldig zyn. Intusfchen
konde hier en daar de overzetting en fpelling der Latynfche
woorden wel wat naauwkeuriger geweest zyn. Zo word Cortex
Mezeraei (ecorce de Garou) ten onregte vertaald door het
by ons geheel onbekende woord Kelderhals, en verder befchreven
als de Bast van den wortel der Kelderhals, daar het niets
anders is, dan de bast van onze gemeene zogenoemde Peperboomt.
(*~) Dezelve is onder den volgende veranderde Titel, te Leipzig in
1790 uitgekomen : PraSifches Handbuch fiir JVundarztt• und Geburts-
N E D E R - L A N D E N , NIEUW HEELKUNDIG WOORDENBOEK, hèlfér , neue durchaus umgearbeitete ausgabe. III. Theil.
bevattende de nieuw/Je Ontdekkingen, die in de laatfte jaren m in De Uitgever is voornemens , gelyk hy ons verzekerd heeft ,
de Heelkunde gedaan zyn, door j. G. B E R N S T E I N , uit het de Nederd. Vertaling dezer Byvoegzels van den laa ften, Hoogd,
Hoogduitsch vertaald door J. DAAMS* Te Haarlem by C. Plaat, druk afzondeilyk «it te geven. v~A,n -\
fAantek. van den RedaftO
3 Dcclcn, £r. Svo. 1790.cn 91. dc prys is ƒ 6-6-:

c si- >
feoomties (Daphne Mezeraeum). Het kwade Hoofduitflag der Duitfcbland zyn ook verfcheidene Kwec-kfchoïen' opgeri;?;, om
kinderen (favus) word verkeerdelyk Schurft genoemd. Ook jonge Heelmeesters te oeffenen, gelyk in Munfterland, onder
word teen een ander foort van hoofdzeer (Crusta labled), mm opzigt van den Hr. HOI FMANN, te Bruckfal, onder den beroem­
naauwkeurig, dc bloemen en het zaad der driekleurige Viooltden FRANK , te Naumburg, onder den Hr. WEIZ , te Kcidelbcrg
jes aangeprezen, daar het voornamelyk de bladen zyn, waar onder den Hoogleeraar SemvARe, enz. (van alle wtlke lof­
van men ene gelukkige uitwerking in dat ongemak heeft waarwaardige inrigtingen dc Hr. Bernftein hier uitvoeriger handelt).
genomen. China is iets anders dan Kina. Contraflsfura Boe wenfchelyk ware het niet, (zo befluit de Heer DAAMS dit
word oncigcnlyk vertaald door Tegenbreuk. Papulae enPustuArtikel,
en wy ftemmen geheel met hem overeen) dat men zig ,
lae betekenen niet Roodvonk, Gastrotomia is geenzins het in ons Vaderland, ook beroemen kon, op dergelyke heilzame,
zelfde als Hysterotomia. Welk een middel de Verruca equina en voor het lydend mtnschdom nuttige, inrigtingen. Het is waar,
zy, die hier tegen de Kanker word aangeprezen, is ons onoe- men heeft wel zedert enige jaren, zo hier als in andere Steden,
kend. , , Ontleedkundige Schouw plaat jen opgerigt, waar op, van tyd tot
Meer andere Aanmerkingen, die ons, onder 't doorlezen van tyd, Ontleed- en Heelkundige Lesfen gegeven , en dode lyken
dit allernuttigst werk, zyn voorgekomen, doch die, even mm als ontleed worden ; doch zy zyn nog verre af van dien trap vaa
de reeds gemaakte, de wezenlyke waardyc van dit Handboek volkomenheid te bereiken, als die in 't naburig Duitschland. —
cnigzins benadelen, gaan wy gaarn voorby, en befluiten ons Doch daar onlangs , door enige beroemde mannen in Amfterdam,
berigt met een enkel Maaltje te geven, zo van de denk- en i een Genootfchap ter bevordering der Heelkunde is opgerigt,
fchryfwyzc van den Hr. Bernftein, als van de Aanmerkingen en doet zich vry wat hoop op, dat dit Genootfchap ook alles zal
Byvoegfelen, welke de ervarene Vertaler bier en daar tusfehen aanwenden, wat mooglyk is, om het gebrekkige, dat hier nog
den Text ingelascht heeft. Zie hier dan 't geen hy van het plaats heeft, te verbeteren."
beroep en den pligt van een Heelmeester zegt:
„ CHIRURGUS; Fr. Chlrurgien; Hoogd. JVundarzt; Nederd.
een Heelmeester. Dit is een man, die, door zich te oeffenen BEOORDELINGEN VAN NEDERLANDSCIIE BOEKEN IN
m alle die Wetenfchappen, die tot de Heelkunde behoren (zie
BUITENLANDSCHE JOURNALEN.
CHIRURGIA) , zich bevlytigt, om , of door Geneesmiddelen , of
door Konstbewerkingen, de uitwendige gebreken van het menfchelyk
ligchaam naar zyn beste geweten te genezen. Dus
VERHANDELINGEN , rakende den Natuur!, en Geopenb. Godsdienst,
uitgegeven door TEYLER'S GODGELEERD GENOOTSCHAP,
word tot enen Heelmeester meer vereischt, dan dat hy , benevens
het Baardscheren , ook Aderlaten en een Pleister aanleg­
XI. Deel, 4to. Haerlem 1791.
gen kan, het geen nogthans den gehelen inhoud der Weten­
Van dit Deel; vervattende de bekroonde Verhandeling van
fchappen van een onnoemlyk getal is der zulken , die zich,
den Hoogl. P. v. Hemcrt, nevens nog v ier acccdercnde van de.
in Duitschland, en wy mogen 'er wel by veegen, ook in de
Ecrw. Heren Kuiper, felgersma, de Vos en TVeiland, over
Nederlanden, Heelmeester noemen. HEISTER PLATNER .
het Voorftel „nopens den grondregel des Proteftantendoms aan-r
en inzonderheid PLENCK — hebben van de eigenfehappen en We­
gaande het regt en de vcrpligting om voor zig zeiven in zaken
tenfchappen, die nodig zyn, om bekwaame Heelmeesters te
van Godsdienst te oordeclen ;
vormen , veel nuttigs g&zcgd. Menig een, die den naam van
Heelmeester draagt, zou, als hy deze vcreischten overwegen
wilde, zich misfehien zyner kunst, cn den naam dien hy onwaardidyk
draagt, fchamen , en zich nog, zo veel mooglyk,
bcvlytigen , om het gebrekkige te verbeteren, indien hy anders
no"- gevoel heeft, en gene Kwakzalverachtige hardnekkigheid
by°hem plaats heeft. De meeste Heelmeesters in Duitschland,
en ook in de Nederlanden, worden, helaas ! by het Scheerbekken
gevormd, en dat zelve lage baardfeheren , 't welk men met
de Heelkunde verbonden heeft, is ene der grootfte'hinderpalen,
om vele goede Heelmeesters tc hebben; want door deze vereniging
word menig denkend vernuft belet, zyne Wetenfchappen
op Hogefcholen uit te breiden. — Zo lang het grootfte gedeelte
van Heelmeesters en Baartfcheerdcrs cnerlci menfehen zyn, cn
niet van elkander gefeheiden worden, zo dat gene anderen,dan
een dadelykc Heelmeester, die zyne waarde gelyk een Geneesheer
verkregen had, alleen de Heelkunde mag oeft'encn; zo lang
zullen alle ïoffelyke pogingen, ten dien einde, het gewenschte
doel hut bereiken. Onder deze menigvuldige bcletfelen, is
nogthans, door den pryswaardigen yver van vele bekwame
mannen veel goeds uitgcrigt, en menig een in ftaat gefteld,
«ra een kundig Heelmeester te worden,—Op vele plaatfen in
y
' maken de Schryvers van het
Monthly Rtview, in het Appendix op het Zesde Deel van dat
I algemeen geagt Letterkundig Tydfchrift, met geen geringen lof
j gewag : byzonderlyk wat betreft de bekroonde Verhandeling,
1
waar op zy wel voornaamlyk ftil ftaan en van welks beloop cn
inhoud zy een meer uitvoerig en naauwkeurig verflag geven.
In dc Inleiding tot welk verflag zy zich omtrent den Heer v.
H. en diens letterarbeid, op de volgende ongemeen vieyende
wyze, uitlaten: „zo dikwyls de belangen van het redelyk Kris-
„ tendom cn der Godsdienftige vryheid in het gefchil betrok-
' „ ken zyn, is deze Heer altyd gereed om te velde te trekken,
! „ en doorgaans zegepraalt hy over alle zyne Mededingers. Het
[ „ Voorftel word, in zyne uitmuntende Verhandeling, zo dui-
I „ dclyk ontvouwd, zo volledig betoogt, en met zo veel na-
I „ druk aangedrongen, en alle tegenwerpingen daar omtrent uor-
„ den zo volkomen opgelost, dat zy, die het ftuk, zonder
„ overtuiging, in ftaat zyn te doorbladeren, hunne gemoedc-
' „ ren, of door bygeloof, of door onverfchillighcid, ten
;
„ ecnemale onvatbaar voor dc waarheid moeten gemaakt "heb-
! „ ben." Voegende zy 'cr ten Hotte by : „ over 't geheel is
S „ deze Verhandeling een der vollediglten en overtuigelykften ,
„ welke wy ooit gelezen .hebben.". ,
M a Wy-

Wyders botttijtó zy de vier overige Verhandelingen met ongemeen
genoegen cn vermaak gelezen tc hebben: fchoon zy zig
niet kunnen onthouden om enc aanmerking te maken op ene
en andere bewering en onderftelling, in die van den Hr. Jelgersma
voorkomende : die, by gebrek aan de nodige oplettcnheid
en behoedzaamheid, hunnes oordeels, nadelig kunnen wezen
voor de zaak, welke die Heer verklaard voor tc .ftaan.
Eindclyk, na den wensch geblaakt te hebben, „ dat de inhoud
van dit deel tot een middel moge dienen om de regte
. kundigheden meer en meer te verbreiden , aangaande de
jGrondbeginzcls van het Proteftantcndom , welken , in
' weerwil van alles wat 'er over dit ftuk gefchreven is,
' nog verre af zyn van, in 't algemeen, regt begrepen te
£ worden, uitgenomen by deze eu gene Gezindheden, wel-
' ken van de beerfchende Kerken veifchillen, en die mecr-
5 ) malen gelegenheid hebben om cr zig, ter harcr verdediging,
I 92 5 ?
v op te beroepen;" ftaan zy nog byzonder ftil op het
verwyt, 't geen de Eerw. Kuiper, in zyn antwoord, aan de
Kerk van Engeland doet, over den onverdraagzamen geest,
die in de Geloofsartikelen dezer Kerke doorftraalt : dc gegrondheid
van welk verwyt opgcmelde Schryvers wel met leedwezen
erkennen, dog tevens beweren, dat hetzelve in zyne gevolgen
en uitwcrkzels, door verfcheiden omftandigheden , niet
weinig verzagt word: waar na zy het, op ene vry fcherpe
-wyze, op de Nederlandfche Kerk te rug kaatfen.
Aantekeningen op ene Reize. door Turkyen , Natoliën, den
Krim en Rusland in de jaren 1784—1789. 8vo. pp. 470. Gedrukt
te Konftantinopolen in het jaar der Hcgira 12.06.
Onder dc verfchillende foorten van Reizigers, die Yorik opleid,
vinden wy 'er geen, waar onder de Schryver van deze
aanmerkingen, gevocglyk, kan gezegd worden te behoren. Gelyk
derhalven de eerfte Natuurkenner, die een tot nog toe onbefchreven
dier ontdekt, het regt heeft, om 'er een naam aan
te geven, zullen wy de vryheid nemen, om dezen Schryver
met den naam ven Spoofbysteren (eccentr/c) Reiziger te dopen.
Met ^cn woord, hy is zulk een , als de Franfchen Un Etourdi
noemen : die, met zeer goede natuurlyke vermogens, en met
het voordcel ener zo genaamde Geleerde opvoeding, het befluit
genomen heeft, om zyne Landgcnooten te doen opkyken
over zyne wonderlyke kuren. Zig houdende, als of hy' .zig
aan niemands beoordeling bekreunde, fchryft hy over alles op
een beftisfenden toon, en' fchynt hy zyn roem tc ftellen in alles
te zeggen, wat hy zig verbeeld waar te zyn , zonder zeer
kiescli te wezen,'tzy omtrent de zaken die hy ter nedcrfteld,
of de bewoordingen, waar van hy zich bediend. Hy legt meer
geestigheid dan vernuft aan den dag, en nog riikwyler ftoute
onbefchaamdheid, dan een yan heiden. In zyn afgebroken en
uitweidenden ftyl fchynt hy Sterne tot zyn Model gekozen te
hebben : maar ex quovis ligno non fit Mercurins. Met dit alles
is het boek geenzins ontbloot van onderrigt, hoe koddig ook
medegedeeld: en de lezer word dikwyls genoodzaakt te lagchen,
fchoon meer om dan met den Schryver. Het is een
naamloos Stuk: maar het Portrait op .het Tytclblad, hoe vermomd
ook onder een Turkfche kledy, tekend duidelyk dat van
een Hollandsch Geneesheer, die meer naams gemaakt heeft als
een Navolger van Comus, dan als een Leerling van Eskulaap.
(Appendix to the VI'vol. of the Monthly Review.)
B jchouwen'de en werkende Pharmaceut'fchc, 'Oeconomifche'
en Natuurkundige Chemie: dcor P. j. KASTELEVA, Apothekar
en Chimist te Amf'erdam en lid van verfcheiden Cel. G'enootf.
I. cn lidc Deel. Tc Amfterdam, by ïF. Holtrop 17S6, if\s$
cn 1791. th gr. 8vo.
De naam des Heren Kasieleyn is met regt beroemd, onder
de Hollandfehe Schryvers. Over de Scheikunde, heeft men reeds
van hem , behalvcn verfcheiden Vertalingen uit het Hoogd. en
Fransen , een Journaal dezer Wetenfchap, onder den tytel van:
Chci.hifche Oefeningen: waar van 3 Delen, in 8vo. zyn uitgekomen.
Het Werk, hier aangekondigd, zal uit 4 Delen beftaan.
Het voorname doel, 'tgeen de Schryver met de uitgave
| van het zelve zig voorftclde, is, om zyne Landgenoten dc be-
| vordering der Scheikunde fmakelyk te maken; .waar voor deze
zyn letterarbeid ons een gepast middel toefchynt te wezen. De
i Hollanders, die zo diep weten -te denken, en met zo veel
naauwkeurigheid waar te nemen, zyn ongetwy-ffeld zeer wel gej
fchikt om de Scheikunde verder uit te breiden : terwyl hunne
nyyérheid hen moet aanfporen, om zig op de beoeffening ener
Wetenfchap toe te leggen , waar van de verbetering hunner Fa-
1 brieken, en, voor een groot deel, de voorfpoed van hunnen
Handel, afhangt. ,
De Heer Kasteltyn heeft zyn werk ingerigt, volgens de oude
Theorie: maar zyn Phlogifion is niet dat van Stahl, maar veel
eer het Caiorique der Hedendaagfchc Scheikundigen : iets het
geen het bafchouwelyk deel een weinig -verward maakt.
Voor 't overige is het Werk overal met nieuwe denkbeelden,
en zeer juist gedane Waarnemingen , doormengd, (Journ. de
Phyfique, Cah. Vee. 1791.)
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
P A R Y S .
Portrait du coufin jfacques ; door Jonxis, naar dé
tekening van Triolet.
La Mere de familie; naar het Schildery van H. Fragonard
, door Romanet; hoog 17, breed i2§ duim.
9 liv.
Het Portrait van den bekenden Heer de la Tude, door
Hestier getekend en gegraveerd 4 liv.
Les deux frifes de 1' Are de Triomphe , êlevêe au
champ de Mars , pour la Fèdèration de i^Juillet 1790.
avec les Infcriptions ; breed 26, hoog 6 duim, door de
kinderen van Masfard, 5 liv.
La comparaifon des petits pieds; door Alexander
Chaponnier, naar Louis B.oilly,
Le petit Predicateur en ÜEducation faittout, door
Delaunay, naar Fragpnard: beiden hoog 18, breed.
15 duim.
NA-

c 93 >
, p. 53. k D
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R HEDEN,
I O T D E N H A N D E L E N SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
B E T R E K K E L Y -K.
Zeker Brouwer, in Londen, heeft een Vat laten maken
, dat in grootte nog verre het vermaarde Heidelbfèrgfche
Vat overtreft: als zynde van 12000 Oxhoöfdea: en
zo ruim dat 'er 300 perfbncn in ftaan kunnen.
By ene Koninglyke Deenfche Refolutic, den 24 Febr.
uitgevaardigd, is de Slavenhandel, voor Deenfche Onderdanen,
geheel en al afgcfchaft; zo echter, dac, alleen ter
voorkominge der nadelen van ene plotfelyke verandering,
die Handel nog 10 [aren word toegelaten; gedurende
welken tyd men verfcheidene middelen zal aanwenden, om
ene geregelde evenredigheid tusfehen de Slaven van beiderleye
kunne in te voeren, als zynde'cr thans gewoonlyk
te veel Mansperfonen op de Plantagien.
De Algemene drift der Engelfche Natie, ter aftchaffmg
van den Slavenhandel, toond zig thans op nieuw zo fterk,
dat 'er in minder dan één maand tyds 73 Vcrzoekfchrilten,
uit zo vele onderfcheidene Steden cn Corporatieii,
by het Parlement zyn ingeleverd, om dezen Handel te
vernietigen.
OVER DE INKOMSTEN VAN HET RUSSISCHE RYK , volgens
ene Schriftelyke opgave uit Petersburg, van
Febr. 1790.
(Overgenomen uit de Annalen van ZIMMERMAN.)
Vervolg van Bladz. 87.
De Verkoop van den Brandewyn of Sterken drank heeft,
in de meeste Stadhouderfchappen dc kroon aan zig voorbehouden.
De Finantiekamers fluiten, wegens de leverantie daarvan,
met de Edelen of anderen , welken de vryheid van denzelven tc
ftoken vergunt is, Contracten, en betalen voor een Vaatje,
naar onderfcheid van plaatfen en jaren, 50, 60, 70, 80, tot
100 en 150 kopecks, doch in de Kroons-Wynhuizen word ieder
voor 3 Roebels weder verkogt. Men kan rekenen, dat, in ieder
Stadhoudcrfchap, door clkandercn, 120000 Vaatjes, cn geyclglyk
in het gehele Ryk omtrent 5 Millioen vaatjes, Sterken drank
gedronken worden, die na genoeg een waarde van 15 Millioen
Roebels uitmaken. De onkosten konnen, de ene Provintie met
de andere vergeleken, in gewone jaren, niet wel meer dan één
derde gedeelte belopen; diensvolgens heeft de Kroon uit den verkoop
van Sterken drank, (de belasting in die ftr eken, waar den
lnwoneren de vrye verkoop derzelven toegeftaan is, hier by gerekend)
ongeveer een winst van 10 Millioen Roebels 'sjaars.—
Onder Peter I. fchatte men de Inkomften uit de kroegen flegts
op één Millioen Roebels, (volgens WEBER, verandertes Rttsl.
:
) dus zyn zy bóven mate gedegen; fchoon egter
. zeker niet op 16 Millioen Roebels, zo als in het Poiit. Journ.
2de 'Jnhrg. E. II. pag. 170. gezegd word. Dan hier by komt
de grote vermeerdering yan volk, liet onderfcheid in de waarde
van het geld, cn in den prys van één vaatje Brandewyn, waar
op men wel moet letten, welk thans, volgens een rekenkundige
opmaking, meer dan eens zo veel kost, dan ten tyde vaa
Peter den Groote-n.
De Tolle-n worden, deels inRusfisch geld, deels metHollandfebe
Ryksdalors ..betaald. Dan dit laatfte is flegts ingevoerd in
de Havens in dc Oostzee, cn bedraagt omtrent de helft van den
gehelen tol. In dc overige Havens en -naburige Kusten worden
ze alleen in Ruslisch geld geheven. Daar nu de gezamemlyke
Tols-Inkomftcn reeds in 1775. by de 3! Millioen belopen hebben,
zo kan men, nadien dc Tol van vele inkomende waren
verhoogd, en de Handel boven verwagting zeer uitgebreid is.
geworden , denzelven niet minder dan op 6 Millioen fchatten ,
welke van de gehele fomme des jaarlykfehen in-cn uitvcers omtrent
15 prCento bedragen. -
Het Zout wordt het gantfche Ryk door (behalvcn in Lyf-,
Esth- cn Finland f) tot 35 kopecks de pud verkogt. Hier by
wint de Kroon, in zommige oorden, over de 25, in anderen
20, 15, 10, cn in enige nog minder; misfehien in zommigen,\vaar
het Zout verre moet vervoerd worden, mogelykniets.
Men zal zig egter niet ligt vergisfen, wanneer men fakend,
dat door eikanderen, op de jaarlyks verbruikt wordende 12
Millioen puds Zouts, omtrent 2 Millioen Roebels zuiver gewonnen
worden.
De inkomften der Bergwerken, die zuiver in de Kroon skasfe
komen, zyn deze: van ieder particuliere Yzergietery's jaarlyks
loo Roebels ; van elke Koperfmeltery 5 Roebels; van elk pud
ruuw Yzer, dat uit particuliere Gieteryen komt, in plaats van
tienden, 4 kopecks; van het gefmolten Koper de tiende in natura;
aan uitvoertol van'ieder Berkowez (iopud.) Yzer, 37I
kopecks (evenwel zo, dat de Tols-Inkomsten met een hieronder
begrepen zyn); van het verkregen, en, na aftrek -
der tienden,
overblyvend Koper.de helft voor den geringen prys van si Roebel,
waar by de Kroon tegen den Vcrkooppr.ys van eiken pud
van 3 tot 4 Roebels winst heeft. Het zuiver overfchot van de
gez2iiientlyke Kroons-, .Goud-, Zilver-, Koper- en Yzer-Mynwerken;
,en het Herengeld by de Kopermunten; alle dc tot hier
toe gemelde opgave kan men bereken op ongeveer 800,000 Roebels.
Het jaarlyks aanwinnend Siberisch Goud en Zilver , welk
geheel en al na St. Petersburg gezonden wordt, bedraagt, na
aftrek der onkosten van ruim 600,000 Roebels, aan zuiver
profyt nog omtrent 1,100,000 Roebels. Het overfchot by de
Kroons Yzer- en Kopermolens, met byvocging van het op de
Colywanifche Molens gemunt Koper, kan op 500,000 Roebels, •
en het 'Herengeld -by de Katrynburgfche en andere Munten op
1,100,000 Roebels gefteld wordt. Dus bedragen de inkomsten
van de Bergwerken te zamen ongeveer 3^ Millioen Roebels.
Behalven deze hoofdbronnen der Rusfifche Staats - inkomften
zyn 'er nog vele anderen , die in zommige delen van dat Ryk
aanzierdyke fommen opbrengen: by voorb. die van de Postery
• de inkomften der verpagte Kroonsvisfcheryeu, Landeryen,
Molens, Badkamers , Herbergen ( of Tafelhouders) Kroortfbode-n,
laarmarkts- of Kamisplaat&flD. enz. hel Koop- of Ra.ut-
M 3
foea
*

C 94 )
.fticnscld van verkortte Erfboeren, I.anderyen , Huizen, voorheen
«eUs waar 6, nu 5 pr.Cento; de belasting op Contraftenyan
Belening, Procesfchrift.cn, Appellen en Slotvonnisfen, dc Paspoortgckleii,
dc inkomften van 't gezegeld Papier ; de Boetens
van de in dienst zynde Amptsperfonen over pligtverzuim, van
Dieven cn Landlopers., van hun, die zonder confent Brandewyn
geftookt, pi ongeadmitteerd Zout verkogt hebben; de prCenten
van de agterftallen; dc boeten van die niet ter Communie kwamen-,
de Qiio&fatic tauxen en Patentgeldcn; de tauxe voor zegeling
der Cbomutcn van de Voerlieden ; de gelden welke ten
behoeve der Godshuizen tegen i pr. Ccnto van de lonen of betalingen
afgetrokken worden; de inkomsten van de geconfisqueerde
Goederen en dergelyken meer. Alle deze inkomften konnen
ten minden op 1,400,000 Roebels gerekend worden. Diehvolgen
de gczamently ken .inkomften des Rusfifehen Ryks, namelyk
ï. Het Hoofdgeld van ongeveer 12 Mill. zo Kroonsals'Adclsboeren
of Bouwers, a 70 kopeck 8,400,000
2. De Obrok van ruim 2 Millioen Kroonsboeren,
a 3 Roebels - - - 6,000,000
3. 1— van die minder dan 3 Roebels betalen
ongeveer . . . - i.,ooo,ooo
4. Dc Percenten van den Koophandel, nevens
de Recruteergelden en het Hoofdgeld der
Burgers cn Ambagtsliedcn &c. - - 1,500,000
5. De verhoging van 2 kopeck op eiken Roebel
hoofdgeld 200,000
6. De Inkomften van den Brandewyn - 10,000,000
, 7. 1 — Tollen - - 6,000,000
8. het Zout - - 2,000,000
9. dc Bergwerken cn Munten 3., 500,000 1
io. , • , .. van diverfe andere dingen 1,400,000
ene Summa van 40 Millioen Roebels. (*)
'Wil men deze gelden by verdeling over de Stadhouderfchapfen
(laan, dan zullen zy, na de onderfcheiden Inrigtingen eii (
Landsproduaen van ieder Provincie, ten naasten by bedragen,
namelyk van het Stadhouderfchap:
St. Petersburg 5,000,000 Kurfk - - 900,000
Archangel - 1,000,000 Woronesch - 800,000
OIonez - - - 500,000 Charkow - - 500,000
V/yburg - - - 200,000 Nowgor. Sewersk 500,000
Reval - - 300,000 Tfcherupow - 700,000
Riga - - 1,000,000 Kiew - - - 700,000
Polosk - - 800,000 Katrineflaw - 400,000
Mohilow - - 800,000 Taurien - 200,000
Smolensk - - 900,000 Kaukr.fien - 200,000
FJeskow - - 700,000 Saratow - 1,000,000
00 COXE geeft de Inkomften van Rusiand,in Vredestyden op, tot
41,830,910 Roeb. en volgens zyne berekening zouden de uitgave niet
boven de 31,724,840 Roeb. belopen. Vergelyk zyne Brieven, D. IV.
blz. 134. met D. IX. blz. 74. By den dood van Peter den Groten,
beliepen de Inkomften f volgens dezen Schryver} niet meer dan
3 Mill. en bv de komst der tegenw. Keizerin tot den Troon, flegts
ruim 22 Mill. (Aantek, van den Redadt.)
Nowgorod - 700,000 Penfa - - 600,000
Twer - - 900,000 Nifchegorod - 800,000 . "
Jaroflow - - 800,000 Wiatka - 900,000
Wologda - - 500,000 Kafan - - 1,000,000
Koftrome - - 600,000 Simbersk - 8oo.,ooo
Wolodimer - 800,000 Ufa - - 1,500,000
Moskau - - 1,500,000 Pcrmi - - 3,000,000
Kaluga - - 700,000 Tobolsk - 1,000,000
Tula - - 800,000 Kolywan - 2,000,000
Rafan - - 800,000 lrkutsk - 1,500,000
Tomboo - - 800,000 »
Orel - - 900,000 dus te zamen 40,000,000 R.
Hier van komen uit Europisch Rusland 31, en uit Afiatisch
flegts 9, Mülioenen. Vergelykt men nu deze Inkomften met
de bevolking van 30 Millioenen menfehen van beide Sexen,dan
is het beloop op ieder mensch flegts i\ Roebel. (*)
De gezamentlyke uitgaven van den Staat zyn na genoeg de
volgende:
Voor onderhoud der Landmagt - - 10,000,000
• Zeemagt - - 4,000,000
betaling der gezamentlyke Amptslicdcn
en der Militaire Commando's in de Stadhouderfchappen
- 6,000,000
onderhoud desKeizerlykcn Hofftaats &c. 4,000,000
• bezolding van Ryks-Collegien in Petersburg
en Moskauw, en der Ministers in
Vreemde Landen . . . - 2,000,000
de Kroonsbouw-of Boerdcrycn des Ryks. 2,000,000
. het beloop der Onkosten by de Kroons-
Bergwerken , Manufacturen en Fabrieken. 1,500,000
onkosten ter voo tzetting van den Koophandel,
Scheepvaart, &c. - - 1,500,000
onderhoud der Gecstelykhcid - 1,000,000
Scholen en Academiën 1,000,000
Staats- cn Geneeskundige Inrigtingen,
Vondelingshuizen en dergelyken - 1,000,000
Interesfen der opgenomene Gelden 1.000,000 (f)
bedragende te zamen 35 Millioenen Roebels; welke,
tegen de Inkomsten gerekend zynde, blykt, dat in Vredcstyden
's jaarlyks overfchiet ene fomme van 5 Millioenen Roebels, dié
in de k'asfe der overfchietende Gelden inkomen.
PRYS
00 Daar Frankryk, volgens denHr. NECKER (far l'Admimftrattou
des Fïnances de la France , pag. 24.) ruim 24 Mill. Inwoners , en 585
Mill. Livres inkomen heeft , zo komt daar op ieder hoofd omtrent
c| Roebels: maar in Engeland, waar de inkomften, zo als elders
bivkr, berekend worden thans over de 13* Mill. Pftr. te bedragen,
beloopt dit vast nog eens zo veel. In de Duitfche en vele naburige
Staaten rekent men gemeenlyk één Ducaat of af tol 3 Rebels per
hoofd; waar uit dus blykt dat de uitgaven in Rusland over het
algemeen nog e zeer gerinj^yn.^ ^ . ^ ^ R y k s f c h u l d e n va„
Roland, in zyne Brieven, welke hy in 1786 uitgaf, reeds op K M .

PRYS DER G R A N E N .
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt fi 3^.4,3
2 maand. $ 95Ï dito op 2 m. . 0 36,7,6
Bilboa $ 945 Hamb. zigt . ft. 34s_
Cadix- . . .
d i t 0 2
% 942 '
m
- • 3415
Sevilien . . . $ 94Ï Altona.zigt ft. 34i£
Lisrabon . . $ 5t dito 2 m. . ft. 341| Venetien . . % "93 Brcslau,6 w. dat. ft. 44!
Genua . . 1
4 8
7 Wenen, 6w.dat. ft. 35$
Livorno- . . . % 93§ Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . . $29*28! Gent . . pCt; 5 verl;
dito zigt . . $ 2 9i . Brusfel . pCt. 5 verl.
Bourdcaux, 2 m. . $ 29 Zeeland . pCt. 3 verl.
dito 1 m. . . $ 29! Rotterdanv Ct. \
i (9S )
Koolzaad, Zeeuwsen cn Raapoly, d'Aam ƒ 39 *394- • Overm. 'tLast c< 37 *43 dito Lyn . . . ƒ345335
Sla"- Lvnz. de Ton dito Hennip . . / 43 343a
• van 5 fch. . . j 6*a 8' Walvisch Traan,'tquart.
Hennipzaat . . / 6 a i\ van 12 Stek. . :
/7t
Dito rode . . ƒ 57*58-
Roebels. Doch zedert zyn 'er alleen in Holland 42Mill. Guldens ,
op nieuw opgenomen: te weten, in 1788. 9 Mill. tegen 4^ prCt. ,
in f89 —1791- 27 Mill. tegen 5 prCt. en in 1792. nog 6 Mill. tegen
'4 pCt. 'indien men nu, volgens de berekening van Coxe , die
ae waarde Van den Roebel, op dien tyd , op 4 Eng. fch. of 44 ft.
van onze Munt fteld, (fchoon die zedert nog merkelyk gedaald is)
zouden deze nieuwe Geldleningen in Holland te;zamen,i9 en één elfde
Mill. Roebels uitmaken, en'er alzo, na aftrek der afgeloste 9 Mill.
Guld. of 4 en één elfde Mill. Roebels , nog 25 Mill. Roebels aan fchuld
overblyven : (onderfteld zynde dat 'er , zedert het jaar 1780. gene
Gelden, in .Venetien of Genua opgenomen waren:) 't geen, de Intrest
tegen 5 prCt. gerekend , 5 Mill. Roeb. meer zou opleveren , dan
uic de bovenftaande opgave der Interest penningen, kan afgeleid
worden. Wat het kapitaal betreft der in den laatstvorigen Oorlog
opgeregte Asfignatie - Bank, dit fchynt, door de Kroon weder op
Intrest uitnezec te 'worden, en kan alzo toe de Schulden des Ryks
niet betrokken worden.
(Aantek. van den Redaft.)
S P E C I E * C O 0 R it
TARW. Het Last.
H.OGGE. Het Last.
G l
Gf'd.
Foolfe bonte en witte i 55°ai 75
5,;,.- r ode . 1503170
Wa-der, Heug'fe en Elb. 1503170
d
g -
Pruisfifche . . 102 a no
Koningsberger . • 100 a 108
l'ommer,.Colb. en Stett.
GARST,HAVER,BOEKW.
xVrnn/sberger . . 144 a 160 Vriefche Winter . 7° * 9*
V?;efehe 8
Baren Goud, per Casfa ƒ355;
dito, per bauco' . .
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 7
Oude dito . . ƒ 5, 6
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5
~ . pCt. 6i a J
. . pCt.
Nieuwe Louis d-or ir,io,t6y
Zonne Piftol. j|. ƒ 11, 3
Croix de Malta ƒ 13, 3
Pruisfif. dito . . ƒ'9, 5
• i3°ai58 Zeeuwfche Overm. . 82 a 94 Luncnb. dito . . ƒ 9, 5
Bovenlandfche . 144 ^54 Brouwhaver . . 64 a 75
Voorlandierode . 120.1150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 Spaanfe dito- . . ƒ 9, 4
ZpelaUdfcjie . • 15.2 ai63 | Dito Brab. en Vlaamf. h.19 a .20 Guinies . . ƒ11,12
Carolin. . . ƒ 11, 7
Fyn Zilver , p. m. ƒ25, 6
dito Grof . . ƒ25,.:
Agio van de Bank fafpCt.-
Souvereine . . ƒ15, 1
3
AMSTERDAM, den 19 Maart 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastvcrlopcne"-
Week, is geweest: te Amfterdam 163: cn te Haarlem:
9, onder 'welken laatften 4 beneden de 12 Jaren.
In het begin van Maart is, te Wernidwitch, in Engeland,
overleden, zekere William Thomas, oud 107 jaren.
Ook ftierf, den 19 Febr. 'zekere Matihias Fait ,
te Auchenleck, in Ayrshire, in den Ouderdom van 123
jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN-
EN BERIGTEN.
Volgens Brieven van Koppenhagen , van 3 Maart, lag
de Zond toen nog merendeels vol Dryfys, en de overvaart
was zeer bezwaarlvk.
Uit Noorwegen hadde men''er berigt, dat de Koude*
aldaar, in het begin van February en vervolgens, gedurende
enige dagen, zo fterk geweest was, dat men zig.
niet erinneren kan, ene zo hevige; in de laatfte 10 jaren,
ondervonden tc hebben. De Thermometer tekende den
22- dier maand, 24 graden onder o, op de Schaal van
Reaumur, 't geen met 22 graden onder het Vriespunt
op dié van Fdhrenheit over een komt. Ook was 'er in
Noorwegen ene verbazende hoeveelheid fneeuw gevallen,,
zo dat dezelve op zommige plaatfen 6 voeten hoog lag.
De Aardbeving van 24 Febr. is zeer duidelyk gevoeld,
in de Graaftchappen Leicesler, Nottingham, Rutland
en Lincoln, doch zv duurde flegts weinige feconden. Te
\Biggleswade zyn 'er enige oude Huizen door ingeftort,-.
1 en.

9* 5
en te Nottm^ham.vtarm de fchokken zo hevig, dat de UITTREKZEL UIT DE WEERBTOTOICE WAARNEMINGEN, te
lieden uit hunne Huizen, die zy meenden dat invielen, Petersburg gedaan, in de maand JANUARY 1792.
op ftraat vlugteden. Voor de fchudding hoorde men een De grootfte hoogte der Barom. 28. 56. den 5. omi2ur. 's Midd.'
iterk gedruis, niet ongelyk. aan het gedreun- van een Ka­ Delaagfte —— 27. 47. den 2. Voormiddag.
Gevolglyk het onderfcheid 1. 09 , en het gemiddelde 28.015.'
nonkogel die over een Vloer rolt: ook had 'er vry wat
De gemiddelde hoogte 28.021, dat is 28
geraas in de lügt plaats, zo voor als onder de Aardbe­
r§§ B Franfche Duimen.
De grootfte koude 188
ving.
ZONDERLING NATUUR - VERSCHYNZEL.
0
, naar Reaumur 20J gr. dén 4. om
12 uren 's Morg. De gemiddelde koude des Morgens en's Avond».
176 0
. B, naar Reaumur 14 grad. De Thermom. viel 16 dagen
onder 180, en 8 dagen tusfehen 170 en 180, 4 dagen tusfehen
160 en 170, en 3 dagen tusfehen 150 en 160 grad.
Dé geringftc koude 148 0
, naar Reaumur i T | gr. den 23ften
0111 2 uren 's Nam. De gemiddelde koude in deze dagen 158°, 2,
naar Reaumur 9§ grad. koude. Dc Thermom. rees 3 dagen
boven het Vriespunt 150 , 4 dagen tusfehen 160 en 150, 6 dagen
tusfehen 170 cn 160, 15 dagen tusfehen 180 en 170, en 3 dagen
tusfehen 190 en 180 grad.
5 Dagen Stilte, den 12 , 79, 20 , 22 , 2.7. 1S dagenZagte wind,
den 2, 4, 6, 10, 11, 13, 14, 18, 21,23,25, 26, 29, 30,
,31. 8 dagen harde wind, den 5, 15, 16, 17, 24. O. den 7,9,
28 Z. O. 3 dagen Storm, den 1 en 8 uit O. en den3 uitW.
Helder 7 dagen, den 2, 5, 13, 16, 17, 29, 30. Ten dele
bewolkt 14 dagen, den 1, 3, 4, 6, 10, 11, 12, 15, 19»
i 20 , 25 , 26, 27 , 31. Betrokken lucht 10 dagen, den 7 , 8,9,14,
! 18 , 21, 22, 23, 24:, 28. Nevel 7 dagen . den 2,13,14,18,
20, 23, 27. Sneeuw 13 dagen, den 3, 8,9, 10,15,18, 21,
122, 23 , 24, 25, 28. dikke Sneeuw, den 19. enRegen den 24.
Byzonuen zag men den 1 cn 11. De afwyking- der Magneet
Naald 7 0
UITTREKZEL UIT DE WEERBTOTOICE WAARNEMINGEN, te
Petersburg gedaan, in de maand JANUARY 1792.
De grootfte hoogte der Barom. 28. 56. den 5. omi2ur. 's Midd.'
Delaagfte —— 27. 47. den 2. Voormiddag.
Gevolglyk het onderfcheid 1. 09 , en het gemiddelde 28.015.
De gemiddelde hoogte 28.021, dat is 28 T§| B Franfche Duimen.
De grootfte koude 188
, 16'. Westlyk.
0
, naar Reaumur 2o| gr. dén 4. om
12 uren 's Morg. De gemiddelde koude des Morgens en 's Avonds
176 0
. B, naar Reaumur 14 grad. De Thermom. viel ió dagen
onder 180, en 8 dagen tusfehen 170 en 180, 4 dagen tusfehen
160 en 170, en 3 dagen tusfehen 150 en 160 grad.
Dé geringftc koude 148 0
, naar Reaumur i T | gr. den23ft.cn
0111 2 uren 's Nam. De gemiddelde koude in deze dagen 158 0
, 2,
naar Reaumur 9f grad. koude. Dc Thermom. rees 3 dager
boven het Vriespunt 150 , 4 dagen tusfehen 160 en 150, 6 dagei
tusfehen 170 cn 160, 15 dagen tusfehen 180 en 170, en 3 dagen
tusfehen 190 en 180 grad.
5 Dagen Stilte, den 12 , 79, 20 , 22 , 27. 15 dagen Zagte wind
den 2, 4, 6, 10, 11, 13, 14, 18, 21,23,25, 26, 29, 30
,31. 8 dagen harde wind, den 5, 15, 16, 17, 24. O. den 7,9
28 Z. O. 3 dagen Storm, den 1 en 8 uit O. en den3 uitW
Helder 7 dagen, den 2,. 5, 13, 16, 17, 29, 30. Ten deli
bewolkt 14 dagen, den 1, 3', 4, 6, 10, 11, 12, 15, 19,
i 20,25,26,27, 31. Betrokken lucht 10 dagen, den 7 , 8 , 9,14,
! 18 , 21, 22, 23, 24:, 28. Nevel 7 dagen. den 2,13,14,18,
20, 23, 27. Sneeuw 13 dagen, den 3, 8,9, 10,15,18, 21
122, 23 , 24, 25, 28. dikke Sneeuw, den 19. enRegen den 24.
Byzonuen zag men- den 1 cn 11. De afwyking der Magnce'
Naald 7 0
, 16'. Westlyk.
Des avonds van Woensdag' 29 February, zonk de grond
in ene Weyde, behorende- tot de Boerdery of liet Adclyk
goed Stanley, in de nabyhcid van de Stad Whttehaven
gelegen, plotfelyk in, ter diepte van ettelyke voeten .makende
van boven- aan de oppervlakte een rond gat. Terftond
hoorde men hier op een ftroom waters, die van
verfchillende kanten van den ingeftorten grond uitbrak, en
gelyk men giste , in een verlaat (tonende, een vreesfclyk
gedruiseh maakte: terwyl de oppervlakte van den grond
al meer en meer inviel.
! ;
Vele lieden begaven' zig des anderdaags morgens naar
de plaats; wanneer zig het gat vertoonde als een grote
Tregter. Daar de inftorting nog bleef aanhouden, was
'*cr geen kans om het af te meten: doch, naar gis, reken­
:
de men in 't algemeen de wydtc, in diameter op 60 a
70 Ellen, en de diepte op 30 Ellen, terwyl de draaikolk
zig van 6 of 7 Ellen middellyns vertoonde. Gedurende
fteri tyd, vielen 'cr nog geftadig grote lappen van den
bovengrond in, cn men zag een verbazende hoeveelheid
waters voor den dag komen. Nu en dan wierd zelis het
water, fpronaswvze, naar boven geperst, tot ene vryaanmerkéiyfce
hoogte, 't geen. een- zo grootfche als ontzettende
vertoning opleverde: terwyl men dikwyls ook een
gedreun hoorde, als of het van verre donderde, wanneer
nam. de Vloed, zig in een bjgelegcne koolmyn ontlastte.
Ondertusfehen hield de.inkolking van boven geftadig aan;
fchoon het gat deszelfs ronde gedaante bleef behouden,
tot zo lang, dat 'er een aanmerkelyk brok gronds aan den
enen kant op nieuw wegviel,, en daar door. die gedaante
min of meer veranderd werd. In dien , ftaat bleef het tot
Zaturdag 3 Maart, wanneer men, door middel van uitgraving
een gemeenfehap met het gat en het naby. zynde
Riviertje de Poe, maakte,, om verdere inkolKing voor te
komen: 't geen ook gelukte; waar na 'er vervolgens een
Sluis aangelegd wierd, om de. verdere inftroming te, bc
letten. In alles is 'cr, door dit toeval, ecu Kng.cTche
morgen en 64 roeden lands verloren geraakt, doch.voor
het overige gene fchadc aan Menfehen of Vee veroorzaakt.
, , „
Men heeft reeds lang in begrip geweest, dat dc Zee
voorheen tusfehen den Haven van Whttehaven en St-
Bee's hoofd doorliep: en de beddingen van den grond,
zo als die zig, eer het gat vol waters gelopen was, dui­
delyk vertoonden, bevestigden niet weinig dit vermoeden.
DAGELYICSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK
1792 ME- METER. DER LUCHTSGE-
MRT. TER. NoordjZüid. WIND. STELDHEID.
('29. 7 37Ï 37 Z. t. W. " "
14. ) 29. 6\ y 2
^ )
I 29. 5
43-ï
41
43
-fa
42.
z.w. betroklc. tusfehenbeide
regen.
f29. 2
15. < 29. 3
44
50
43
53
w. t: N. ' s Morg. en 's Av.
w. betrokken, overi-
[29. 4§ 411 42 w.z.w. gens wolken.
f29. 8|- • 42 f- 43 W. t. N.
„ . ,1 - 's Morg. helder,
16. |29. 9 463 471 verder bewolkt.'
/ 2Q. 9^ 42% 4-21 W.
( 29. 9 45 45? W.Z.W.
17. ^29.9 46 4Ö| z.w.t.w Regen.
( 29. 9 47g 48 i
("29. l\ 49! 50 z
- t- °. I
18. ^29. 7'! 56I 61 z. t. w. bewolkt.
/ 29. 9 44l 44 z- t. o. j
f29.11 43 ' 45 W*. I
ip-S-SO.oi 49g 54§; omtrend helder.
1 30- 2" 37 35 I
f30. i\ I 40 I 43 z
- I
20.) 30. il 54 70i z. t. o. 1 omtrend helder.
I |_30. o| | 422 I 42 I
Te Haarlem, by P L A A T enLOOSJES.

i 7 9a.
A L G E M E ' N E
KONST- EN LETTER-BODE,
V O O R MEER- E N M 1 N-.G E O E F_F E N P'E N.
B E R I G T E N.
S P A N J E .
Vrydag den 30. Maart.
a_____» r zullen, op Koningl. order, in deze en gene
M »I7 m Plaatfen van het Ryk , Metéreologifche Genoot-
W ü« nf fchappen , naar het voorbeeld van dat te Man-
«K__s__Sf tó«w., worden opgerigt, Avaar over het Opperbeftuur
is opgedragen aan Don Moreno, die zich thans
te Manheim, by den Hofraad Güthe, ophoud, om van alles
naauwkeurige onderrigting te bekomen. 'Er zyn reeds
aanzienlyke Sommen toegeftaan, om alle de nodige Werktuigen
, die in het Kabinet aldaar voor handen zyn, te laten
namaken , en om daar voor'een gefchikt Mufeum, nevens
een Sterretoren, in Madrid, aan te leggen. Deze
aanleg is geheel het Werk van den GvavcFlorida Blanca.
GROOT-BRITANNIEN.
In ene algemene Vergadering der leden van deKoningl.
Akademie, op Zaturdag, den 17 Maart gehouden, is de
Heer Benjamin West tot Voorzitter, in plaats van wylen
Reynolds, verkoren.
Onder de veelvuldige blyken, door den onlangs overleden
Graaf Buta gegeven, van zyne zugt voorde-Konsten
cn Wetcnfchappon,. mvnt byzonderlyk Uit het ongemeen
fraay kruidkundig Werk, '*t geen die Heer, op zyn
VIU. DEEL.
N o
eigen kosten, heeft laten drukken: behelzende een befchryving,
met afbeeldingen naar't leven, van alle onzelnlandfche
Plantgewasfen, in 9 Quarto Delen. Van dit werk,
't o-een niet minder dan 1000 Pftr. gekost heeft, zyn er
flegts 12 Exemplaren gedrukt; waar na alle de Platen aan
Hikken geflagen zyn. De overledene hadde aan dc Koningin,
de overledene Hertogin van Portland, wylen dea
Hr Buffbn, Lady Mackenzie, Lady Bank's en Lord
Monjluart, elk een Afdrukzel hier van vereerd, en de
overige Exemplaren voor zig behouden, om ze, by tyd
en wyle, onder zyne Vrienden, uit te delen, of daar van,
by uitterften wil, befprekingen te maken.
De Menschlievende Maatfchappy, gene voldoenenda
Antwoorden ontvangen hebbende , op hare tweeledige Prysvrage:
„aangaande de naaste oorzaak des doods, in verrekkingen
, cn de beste middelen tot herftelling der ademhaling""
heeft den tyd ter beantwoording dier Vrage, in
hare laatstgehoudene voorjaars Vergadering, verlengd tot
1794. Voorts zvn, in die Vergadering, drie Prys-Medailjes
uitgedeeld: te" weten aan de Hrn.R. Goodwyn, M.D.
voor ene ingeleverde Verhandeling „ over het verband des
levens met de ademhaling;" Ch.Kite, Heelmeester,voor
! een dergelykc „ over de herfteliing van fchynbaar overlej
deiichf' èri aan E. Coleman , Heelmeester, voor een
i Vertoog „ over de belette ademhaling door verdrinken,
verhangen of verflikken."
Lord Darnley, heeft alle de kleine Schilderyen uit de
Verzameling van den Hertog van Orleans, voor ene Somme
van 20,000 Pftr. gekogt.
; N In
-

C 98 >
In een Tuin van het Kasteel Wynd, by St. Andrews,
is in 't begin van February laatstl. een aarden Pot uit
den grond gedolven, waar in 8 „tuks Gouden, en meer
dan 200 Zilveren,Penningen lagen, zo van Engelfche als
Sehotfche en Franfche Munt. Uit de Infcnptien op deze
Pennin-cn, blykt, dat zy omtrent 3 a 4 honderd ^ren
oud zyn.
F R A N K R V K.
De Hr. Lavoifier is, in dc plaats van den overleden
Hr. Tillet, in de Scheikundige klasfe, by de Kon. Akademie
der Wetenfchappen , te Parys, getreden
Op den voorfiag van den Hr. Debry, afgevaardigde ter
Nat. Vergadering, en lid der Commisfie tot het openbaar
onderwys, is aan alle de 83 Departementen des Koningryks
order gegeven, om ene nette Lyst te maken van alle
de Boeken, welken in de vernietigde Kloosters zyn gevonden
, en die aan den Minister der Binnenlandfche zaken
te zenden. Het oogmerk hier van is, om alle niets
beduidende Gefchriften, cn dubbelde Afdrukzels, uit te
fjhietèn, en van de overigen ene openbare Boekery, in
eik Departement, aan te leggen.
De jaarlykfche Inkomften der 10 Collegien, binnen
Parys, "belopen, volgens de opgave van het Departement
dier Stad. • «•!
L. f. d.
Aan Renten - 280,293 19 9
— Huur van Huizen in Parys 398,480 10 1
— Pagt van Landgoederen 160,246 5 —
zamen 8.44,010 14 10
Daarentegen bedragen de gezamentlyke
Uitgaven - 749» OQ
4 4 r
4
Blwende 'er dus een batelyk overfchot
van - - 95,ooö 10 14
De Uuiverfitcit heeft voor haar zelve, met influiting van
de Sarbonne, het Collegie van Navarre en het Collegic
Royal, de volgende Inkomften: ^ ^
Aan iaarlykfche Renten - 35M98 12 3
— Pagt van Landgoederen - 2,919 5 —m
Huishuur - - - 137.747
zamen 49 2
>i 6
4 17 3
; Det-zeivcr Uitgaven belopen - 45L338 8 9
Schietende dus over - - 40,826 8 6
De Inkomften der Univerfiteit, met die der Sarbonne
cn van de beiden voornoemde Collegien, worden in hoe
algemeen beftoed , aan het ppenbaai .onderwys en de jaarwedden
der Hoogleraaren en verdere Onderwyzcrs, die
zich by deze Stichtingen bevinden. Doch de Inkomften
der bovengemelde 10 Collegien. dienen byzonderlyk toe
uitkering der Stipeudien of Preuvcn by dezelven,, hoedanigen
'cr 790 gevonden worden, waar van 'cr 694 dftdelyk
bezet zyn..
Alle de Inkomften der Inftituten voor
het openbaar Onderwys , te Parys ,. be- L. f. d.
dragen dus te zamen - - 1,336,175 7 6
En de tegenwoordige Uitgaven 1,200,542 11 r ii.
ZUIKS 'er jaarlyks een overfenot blyftvan 135,632 16 5.
N E D E R L A N D E N .
ASSEN, den 19 Maart. Door een Staats-Commisfle;
benoemd tot het onderzoek en de beoordeling van de
Veertien ingekomene Verhandelingen, in antwoord op
de voorgeftelde Prysvrage: „ over de gevoeglykfte wyze ,.
„om het Landfehap Drenthe, met het minfte bezwaar
„ harer • Ëinantien, van een genoegzaam aantal bekwame
„Vroedmeesters en Vroedvrouwen te voorzien," is de
uitgeloofde Praemie van HONDERD Zilveren Dukatons
toegewezen, aari den Schryver der best gekeurde Verhall-,
deling , ten Zinfpreuke voerende:
- - - - - - - Prodesfe 'tenemur
Omnibus, at nostris potius, natura creavit-
Nps , non ut fohim nobis notrisque propinquis,
Ast al'ns etiam, quum posfumus emolumentofmusi
PA LI N GENIUS.
i -JutiBV nu» tro, >,\uu). Rs-rftoH ;n„ •^. tv,\u.i,vtw 21
Zynde,,by de opening van het verzegeld Billet,tot die
Verhandeling behorende, bevonden, dat de Schryver van
dezelve is de Heer B. W. VAN DE SANDE, Med.DoW. te
Meppel. ' _.,
' ' Wyders is het uitgeloofde Accesfit van Vyrno Zilveren
Dukatons toegewezen aan den Schryver der Verhandeling,
onder de Zinfpreuk:
1
Laus magnus VOBIS tribueïupin ttn&
Corpore Servato restituisfe duos.
c
TIBULLUS.
Waar van, by de opening van het Billet, bevonden is de
Schryver te zyn, de Hr. MENARD SIMON DU PUI, A- L.
M Med. & Phil. Do&. Stads Geneesheer, Anat. Chir-
& Art. Obftetr. Prof. Hon. te Alkmaar (thans buitengewoon
Hoogl. in de Pracïicale Heel- en m de Verloskunde,
te Leyden,~) Lid van de Hollandfche Maatfchappy
der Wetenfchappen te Haerlem, en van on^

det-rcheidene andere Geleerde Genootfchap pen; zynde
Kienen, tot de overige, en daar onder vele verdienstelyke
, handelingen behorende , ongeopend verbrand.
c 90 y
GRONINGEN, den aa Maart.- Gisteren morgendeeden
Direaenrs van het INSTITUUT TOT ONDERWYZINGJAN
DOVEN EN STOMMEN, binnen deze Stad, in ene Vergadering
der Leden, tot gemelde Inftituut contribuerende, veifla|
van hun gehouden bellier in het verlopen jaar: van
welk gedaan verllag een aantal gedrukte Exemplaren naaide
verfchillende Departementen, fpoedig afgevaardigd en
verder algemeen zal gemaakt worden. Voorts heeft de
Wel-Eerw. Heer D. GUYOT , Predikant der Walfche Gemeente,
alhier, en Opzigter van het- voornoemde Kweekfchool,
op heden, voor de twedemaal, na ene vooiatgaande
korte Redenvoering, zyne Leerlingen in t openbaar
geëxamineerd Een aanzienlyk deel der voornaamfte
Inwoneren dezer Stad, benevens verfcheiden Vreemdelingen,
was hier by tegenwoordig: By dit onderzoek wierd
de volgende orde in agt genomen.
Voor eerst wierd, door den Hr. Guyot, met tekenen,
iets voorgezegd, 't geen, door de Leerlingen, opgefchreven,
vervolgens, door één derzelven, met .tekenen, nagelezen,
en eindelyk, door Jan HiUebrands,. die, m
.zyne tedere-Teugd, doof en daar op ftom geworden was,
-doch thans wederom het fpreken geleerd heeft, duidclyfc,
cn op gene onbevallige wyze, werd uitgefproken. Uaai
op hebben de Leerlingen, ten einde een bewys te geven
. dat zy verltondcn, 't geen hun voorgelegd was ,
verfcheidene woorden uitgelegd , Werkwoorden vervoegd,
Naamwoorden verbogen, het onderfcheid der Taaldelen
aangewezen, Spreekwyzen zaatngefteld van opgegevene
losfe woorden, cn verwarde woorden, tot enen voeglyken
zin, in ene gepaste orde, herfteld.
Ten verderen blyke der werkzaamheid hunner verftandelyke
vermogens, antwoordden de Leerlingen, fchriftelyk,
op enige opgegevene Vragen, eerst enige gewone
en dagelykfche, en vervolgens-Historifche en die tot den
Godsdienst betrekking hadden ; waar na zy clkanderen ,
insgelyks fchriftelyk, deze. en gene vragen naar willekeur
deedden en beantwoordden.
Wyders vertoonde men enige proeven hunner vorderingen
, zo in de Aardrykskunde, Schryf- cn Rekenkoust,
als in verfchillende Handwerken, van Tekenen, Zilvcrfineden,
Pj peilbakken, Pypdop-, Klecr-, Keurslyf- en
Zcilenmaken, Blikflagen en Linnennaaycn: in welk alles
men ook dc vlyt !
en den ernst hunner Meesteren cn Bazen
bewonderde cn toejuichte.
Eindelyk werd deze plcgtigheid befloten, met de uitdeling
van enige Boeken, tot Pryzen, ter verderë aanmoediging
, die door hen met de grootfte tekenen van gevoe ­
lige erkentenis- werden aangenomen: en vervolgens met
"ene vriendelyke dankbetuiging van den Heer Guyot, aan
• de Heren Direaeuren-en . Leden voor derzelver vlyt en
byliand, en met enen Heilwensen.
Gelyk dc zigtbare vorderingen- dezer anders ongelukki ­
ge Kwekelingen, met verwondering, door alle de Aanfehouwers
, werden gade geflagen, zag men tevens op
het gelaat van elk hunner de dankbaarfte' aandoeningen
over de nicnschlievcnde en zo gelukkig Hagende pogingen
van den verdienstclykcn Guyot.
GOUDA, den 24 Maart. Dingsdag laatstl. is alhier,
door den Hr. CORNEUS BLEULAND, Stads-Vroedmcester cn
Heelmeester binnen deze Stad, de doorfnyding derkrarkbenige
veréniging der fchaambcenderen, met het gelukkigst'gevolg,
verrigt, aan' Johanna de /^^-e/.-Huisvrouvf
van 'Wouter van Leeuwen, en zy vervolgens verlost.
K U N S T - B E R I C H T ' .
' AMSTERDAM. Na dat, in de Maatfchappy Fel'ix Meritis,
het wecklyks Concert, (waar in zich beftendig de
j verdienstelyke Zangeres Helmuth, de bekwame Vioolfpeler
Schick, en van tyd tot tyd verfcheiden andere uitmuntende
Kunstenaars lieten horen)- geëindigd was, wierd
I laatstleden Donderdag, den 22Maart, in haar deftigeMuzykzaal,
de gedachtenis vereeuwigd van den grootert
Componist Jofeph Schmit (*), aan wien deze Maatfchappy
zo vele doorwrochte Kunstftukken heeft te dartken
, in een hecrlyk Treurmuzyk, door den Hr. Kreusfer,
Concertmeester tc Maintz, daar toe opzettelyk verwaardigd.
De gantfche Zaal was, in een fraayen fmaak»
met zwart laken , enz. verfierd, cn aan het einde derzclvc,
boven het Orchest, was, in een nis, een fraay Monument
geplaatst, verbeeldende dc buste van den vereeuwigden
Kunstenaar, met zyn naam op het voetftuk, rus­
tende tegen een gedenknaald, en ter zyde twee kindertjes
met tocpasfelyke byvoegfclen.
De algemene toejuiching by deze plcgtigheid ftrektc ten
bewyze niet alleen van de achting, welke dc kenners cn
minnaars der Muzyk zo gaarne aan de nagedachtenis van
dezen Waardigen Componist betoonden, maar ook, hoe
zeer men, in het algemeen, gevoelde de billykheid, om
by ene Maatfchappy, wier byzondere bedoeling het is, verdiensten
te waardeeren en tc belonen, ook met dankbaarheid-hulde
te doen, aan de loffelyke pogingen van zodanige
mannen, als zich in enig vak ter vermeerdering van
haren luister bcyverdeir, ten einde hier door ware Geleerden
en Kunstenaars meer eh meer aan tc moedigen, cn ,
langs'dien weg , den wezenlyken rocni van ons Vaderland,
eri inzonderheid van deze aanzienlykc Stad, te vergroten
cn uit te breiden.
NIEUW
(*.) Hy was den-28 May des voorleden jaars alhier overleden,
N 2

£ 100 )
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
fruclu, absque ulla neccsfar.te, nomen imponat. Omr.es fa/te hl
curettn artis gravcm nova cura- agarc.vant (*), Voorname!» k
AKADEMISCHE EN A N D E K E SCHRIFTEN. pasfen wy dit toe op den Hr, Brez, wiens veranderingen dikwyls
gene verbeteringen zyn, en blyken geven van gebrek aen
NEDERLANDEN. La F/ore des InfeSfóphiles, precedèe genoegzame taalkennis: b. v. Gliciphilus in plaats van
cPun Discours ,fur PutUité des InfeSles et de l"' ïr.fe&ologie, par
Jaques Brez. Utrecht by Wild en Jltheer 179 r. gr. 8vo. 324 blz.
De Schryver, een geboren Zwitfer, verhaalt ons in de Voorrede,
van zyne eerfte jeugd af, zich op de kennis van de Infekten,
derzelver eigenfchappCn, huishouding en nuttigheid toegelegd
te hebben, en decld ons nu de vrugten zyner ervaring en
opgedane kundigheden mede, in ecu tamefyk groot werk, waalvan
het deel, welk wy thans voor ons hebben, het eerfte ftuk
uitmaakt.
De Heer Brez geeft hier eerst ene Verhandeling over de nuttigheid
van de Infektekennis en van de lnfekten zelve , zo in de
grote huishouding der Natuur, als in het dageiyks leven , verfchillende
Konstcii, en eindelyk met opzigt tot de Wysbegeerte.
Hoe zeer 'er nu in deze Verhandeling gene nieuwe zaken
voorkomen, en de Schryver de verfchillende nuttigheden der
lnfekten meestal uit de beroemde Werken van Reaumur en Bonnet
heeft overgenomen, zo laat zich dezelve doch door haren
aangenamen ftyl, en de goede orde, waar in zy gefchreven is,
met genoegen lezen. Intusfchen is het jammer, dat de fchryver
de nieuwe Entomologie van Olivier niet fchynt gekend te hebben
, uit welke hy veel tot volmaking van dit ftukje zoude
hebben kunnen overnemen. Agter deze Verhandeling volgen
enige tot dezelve betrekkelyke Notes Supplémentaires , in de
eerfte van welke enige merkwaardige Waarnemingen voorkomen
van den Hr. Qjtatremere

Wanneer zodanige valfche aanhalingen in de gezegdens van Jezus , „ gen hield, maar Vernam einlelyk, dat, omtrent 35 jaren
voorkwamen, dan zou hy geen anderen weg weten, „ dan te I „ geleden, een dcerlyk onkundige Bibliothekaris, by gelegen-
„ denken, hy is, of een bedrieger, of ccn bedrogene, en ge- „ hcid dat hém, door een nieuwe aankoop van Boeken, dc
„ volglyk de Christelyke Godsdienst valsch." Deze laatften zyn „ plaats te bekrompen wierd, de oude Handfehriften op Ptr-
's Mans eigen woorden. Ondertusfehen zullen 'er ongetwyfi'cld „ gament verkogt had aan een Vuurwerker, Toryo genaamd,
niet weinige zyn, die dit gevolg ongaarne zouden toeftemmen. „ om 'er Vuurpylen van te maken. Mogt ik toch den naam
By deze gelegenheid word de Hr. Eberhard fterk gehavend, uit „ van den Bibliothecaris, naast dien van den Vuurpylmaker,
heofdc van dwaling cn onkunde.
„ vereeuwigen kunnen!" Dit verhaal word bevestigd door een
Qp bl. 48. begint ene Aanmerking over het gemis der oorfpron­ 'bericht van Prof. Tychfen, den Reisgenoot van Meidenkamer ,
gelykc handfehriften ; welke bl. 52. vervolgd word, in de 38 §. die 'er nog deze byzonderheid , onder in ene Aantekening ge­
waar in de Schryver onderzoekt, of,door het verliezen van deze plaatst, byvoegd ; dat deze Handfehriften tc zamen 4000 Du­
oorfprongclyke handfehriften , fchryffbuten in het N. T. algemeen katen of wel Dubloenen gekost hadden , en dat 'er 7 Codices
hebben kunnen worden : en in 't byzon ier eni?e fraaye beden­ van den Hebreeuwfehe Bybel onder geweest waren. Dc Codices,
kingen mededecld, over dc twederlei uitgaven van de Schriften zo van het O. als N. T. wierden verkogt onder den heerlyken
der Apostelen , de ene by hun leven, de andere na hun dood. titel: Como membranas inutilcs. Na verloop van enigen tyd
Ene gewigtige opheldering van Rom. IX; 13—17. vind men
bl/.. 72. by gelegenheid, dat de Schryver ene keurige aanmerking
plaatst, van p. 70—78. over de verplaatzing der byzondere
gezegdens, veroorzaakt door de onnaauwkemig'ieidvan den
Affchryvcr, die, een gezegde overgeflagen hebbende, het op
den rand plaatfte, van waar het naderhand op ene verkeerde
kwam dit ter oore van enen Geleerden, met name Martinez :
deze fpoedde zich om die fchatten voor den ondergang te bewaren
; 'maar alles was reeds vernield. Hy vond flegts enige
verftrooide bladen, die thans in ccn Bundel op de Bibliotheek
bewaard worden.
plaats in den Tekst ingelascht wierd. Bladz. 139. leverd een
breedvoerig bericht op, aangaande de Romeinfche uitgaaf der
vier Euangelisten. (in het Arabisch) Blz. 151—154. vind men ene
beoordeling van de waardy der Vulgata, in opzigt tot dc cri-
L A N D - EN Z E E - K A A R T E N .
tiek, beftaande hier in „ dat men oude lezingen, die, of voor
n den tyd van alle onze Grickfche handfehriften, of gelyktydig
w met de oudfte derzelven plaats gevonden hebben, uit haar
„ kan opzamelen, welke alle in de daad in aanmerking ver- • ' ATLAS National
p >. R y s.
portatif de Ia France , ( Nationale
„ dienen te komen." Blz. 176—188. word over den Codex Sl-Xak-Atlas
van Frankryk,) beftaande uit 93 Kaarten, ne­
Jexandrinus gehandeld, dezelve naauwkeurig befchreven, en tevens een kort geregeld . onderwys in dc Aardmeetkunde
gen Wetftein verdedigd. Blz. 232. vervat een volledig bericht des Koningryks: opgedragen en aangeboden aan de Na­
van de Codices Mosquenfis door Matthcei geexerpeert, en uittionale Vergadering, door dc Autheurs van den Nation.
gegeven zedert 1781. Blz. 237. word de beruchte Codex Ravius Atlas van Frankryk, 1791. in langwerpig 4to. formaat,
zo menigmaal ten bewyze van 1 Joh. V: 7. aangehaald, rond prys 40 livr. Fransch Papier , ingenaaid, en 70 livr. op
uit als een werk van bedrog ten toon gefteld, door het byvoe- Hollandsch Papier ingebonden. By Dumez, rue de Ja
gen van nieuwe bewyzen voor de onechtheid. Zo vind Harpe, No. 26.
men ook, op blz. 289. de uitgave van het N. T. van Griesbach,
en blz. 296. die van Matthai befcl reven. Nog vindt
men, blz. 300 — 302. merkwaardige Ophelderingen van enige
Schriftuurplaatfen, door verandering in de gewone Afdeling.
Hoe zeer het bepaald beftek van dit Bied ons verbied, in
TEKENINGEN EN PRENTEN.
dezen langer uit te weiden; of op meer belangryke byzonderheden,
daar in voorkomende, ftil te ftaan : kunnen wy echter
niet voorby, de volgende Anekdote, die wy op blz. 285—87.
L O N D E N .
vinden aangetekend, eii te gelyk daar mede ene korte proeve Alhier zyn twee uitmuntende Platen, van P. Simoni
der Vertaling, mede te delen.
naar y. Downman, verfchenen. Het zyn beiden Tonelen
De Schryver, fprekende van de Handfehriften, die by den uit den bekenden Tom Jones. Het eerfte vertoond den
Comptutenfifchen Bybel ten grondfiage gelegd zyn, en van het
ontzetten Jones, in zyn Morgenbezoek, voor het bed van
belang, 't welk de geleerde waereld by de vergelyking derzelve
zyn beminde; het tweede Jones en Sofia, zittende op een
lebben zou, meld ons de onmogelykheid dezer zo wenfehelyke
Sofa, terwyl de oude Western binnen treed, omzyntoe-
zaak, door ene al het gewone te boven gaande domheid van den
Bibliothekaris, omftreeks het jaar 1749. „ De Hr. Prof. Molftemming
tot hun huwelyk te geven.
w denhawer," zo gaat de Schryver voort „ wilde dien wensch, The Day-fpring, een Landfchap, door Both gefchil-
„ toen hy in het jaar 1784.' in Spanje was ,?vervullen; hy reis- . derd, en door Byrne en Schumann gegraveerd. 10
„ de daarom opzettelyk na Alcala, maar vond geen Codicis van fcheil.
„ dien aart, Hy meende eerst, dat men ze voor hem vtrbor-

Adam en Eva, een Toneel uit Miltons Paradys-verlo-
TCII , in ovaal formaat, naar de tekening van Cipriani en
Jlearne, door Bartolozzi, Byme en Ponney gegraveerd.
10 fch. \ . : •"•
< 102 >
A View of the Trial of W~. Hastmgs, Esq. door
R. PolUr-di naar £ D^y»J, ryk Van Ordonnantie, en
.keurig uitgevoerd. ' . I?.
Air. Holman and Mi/s £ run ton, in the Char alter s
.of Romeo and Juliët, door J. Parck, naar M. Browi:
met kleuren-, het bekende Graftoncel.
Het vierde Toneel des eerften bedryfs van Shakefpcar's
Makbcth, naar een uitmuntend Schildery van Zuccarellt,
>door fP\ IVoollet.
Twee bevallige Landfchappcn, een Morgen- en Avond-
Hond , door TV. Smith, naar j. Taylor.
The return from market, ( de te rug komst van de
markt) naar het Schildery van F. Wheatly, door E.
Kmght.
The birds nest, (een Moeder vertonende aan hare kinderen
een Vogelnestje,) en The lapdogs; (insgelyks een
Moeder, het fpelen harer kinderen met enige hondjes genoeglyk
befchou\vende,)t\vee grote Platen , door VGreen,
naar 'f. Stuck gegraveerd.
Een flapcndc Aglaja, door Cupido met een rozenketting
aan een laurierboom, vastgemaakt; naar een Schildery
van Angelica Kaufman, door Th- Burke, zeer delicaat
en uitvoerig behandeld.
• A R T S .
Portrait de Mr. Hayden , cêlèbre. Compofiteur de
Mufique, naar een Schildery van Ott, Schilder van den
Hertog van Orleans, door Bartolozzi gegraveerd. 6 liv.
Les Amis de la Conflitution aux mdnes.de Mirabeau;
door P. Lely, Schilder der Akademie te Marfeille,
geestig getekend en geëtst.
Heroïsme du jeune Deftlles, né a St. Malo le 7 Mars i
1767. door Godefrov gétekend cn gegraveerd.
Henri IV- et Gabriel/ê.La vengeance des nymphes,
en Le reveil tardif: de eerfte naar een tekening vans
K. Eifen, de twee andere naar die van Grangaret,,
door Mouchi gegraveerd, op éne hoogte, elk 3 liv.
Henri IV. ramenê au Louvre, apres la coup funeste,
qii'il recut dans la rue de la Ferronnerie , le
6 Mai 1610. van Ronfonnette , hoog 15, breed 20 duim.
«Sltë.. • • • • I . ... I w >y iotw ;"'» '-ty ;
N A R I G T E N EN B Y Z O N-D.ER H E D E N ,
TOT DEN HANDEL'EN SCHEEPVAART, i AN D- .
EN v EEBOVVV ,als mede de HUISHOUDKUN­
DE , HAN-DWERKEN EN FABRIEKEN-»-
EETREKKELYK.
Vu.,Petersburg fchryft men» dat de ryke Goudmyri,
tusfehen de. Zeeën, van Ladoga en Onega, die zo veel
voordeels gedurende de Regering van Keizerin Elizabeth
aan de-Kroon opleverde, en die zedert, door overftroming,
zo geheel bedolven wierd, dat zy verloren gehou­
den wierd, onlangs op nieuw ontdekt geworden is.
Gedurende het jaar 1791. zyn in de Haven van Lis fabon
aangekomen, 1096 Schepen van verfchiliendeNaden-,
zynde 112 meer dan in het jaar te voor: te Oporlo was
een getal van 835 gearriveerd.
Het verbod van Invoer, in Groot-Brittannien, van vreemde
Produkten en Manufacturen, is, onlangs aldaar ooktot
de Tabak uitgeftrekt.
Volgens de Engelfchc Brieven van 20 Maart, was het
getal der ingeleverde Verzoekfchriften, by het Parlement,
tot vernietiging van den Slavenhandel , den 4den dier
maand, reeds tot 154 aangegroeid.
JAARLYKSCHE INKOMSTEN EN UITGAVEN VAN IIET
KONINC-RYK SPANJE.
(Getrokken uit TOWNSEND'S Journey through
Spain &c.)
l Volgens de opgave van den Engelfchen Gezant Liston.
in 1778. bedragen de Inkomften van het Ryk, 10 jaren
'door eikanderen gerekend, ene fomrac van 417,264,835
Realen de vellon. Deze Inkomften fpruiten voort uit. de
volgende Artikelen:
Real. de veil»
Medias Jnnatas, van Staatsbedieningen-, Bezitneming
van Goederen en Gecstelyke preuven 1,986,000.
Jtponfento van de Huizen - i,o84,^57
Brandewyn, ene Koningl. Monopolie , waar voor
egter de Hr. Listen niet fteld : fchoon anderen
de Inkomften daar uit op i£, ja zelfs 41 Mill.
Real. rekenen.
Kaarten-, insgelyks ene Koningl. Monop. - 4 00
', 2
33
Katalonien cn Arragon - " - - - 32,109,481
Munt - - - - - - - - 235,779
Kruisbullen - - - " - * 11,052,205»,
Eneften der Finantiekamer &c. van de-Vacante
Beneficiën 340,237
Excufado der Tienden, ter bcftelhng van den Koning
ftaande 8,525,000
Boctens der Magiftraatspcrfonen - - - 71.1,030
Inkomften van Amerika - 39-^99,9'S
Lood, ene Koningl. Monopolie - - 3,841,097;
, _ 4,102,000.
Lotery - „ „ V J
* *
J3e beiden Fabrieken van St. Ildefonfo - 6,213,650.
-Grootmeestcrfchappen der 3 Ordens - - 1,128,050.,
Wey den, aan de 3 Ordens. behorende, en der Se-
• rena in Eftremadura ' '. " 4*o, 6
4-5
Bus-

Buskraft en Salpeter, Koningl. Mc-mopsiie - 2,8ys>344
Propr'ios en Jrbitr'ws, ene uitkering van 2 pCt.
der produkten van voorheen onbebouwde Landeryen
- - - - - - i.,t 96,005
Cen:r..'le llcnten Aduana, dat is: Tollen in dc
Zeehavens 70,584.634
Tollen in de Provinticn - - - - 97,048,256
Akfym te Madrid - - - - - 6,538,846
Zoutwerken 26,508,384
Impost van 't Zegel . . . - 2,489,398
Ondei ihmdgclden van 1 pCt. van alle Gecstelyke
prcuven tot het voeren van den Oorlog tegen
de Ongelovigen - 5,865,310
Zwavel . . . 305,311
Tabak - - - - - 67,138,082
Wolk - - - - 17,397,745
Diverfen' - - - 6,912,008
Samen - - 417,264,835
< ÏO3 >
NB. Op de bovenffaandc Lyst, maken de Inkomften. van
Amerika een aanmerkclyk Artikel uk: ondertusfehen beweerd
dc Hr. Townfend, dat, volgeos het gevoelen van-
Wel onrferrégte lieden, de Koning uit dat wiexelddeel
niets regtftreeks trekt.
De Uitgaven van het Ryk beliepen in 177%. volgens
ene opgemaakte Lyst van den Rusfifchen Gezant, overeenkomende
met die van den Engelfchen, ene Somme van
488,851,413 Reah de veil. c-n worde» gcfpecificecrd ais
vrjlgd: . ,
Real. de veil.
KnningTyke Hofhouding - - - 24,000,000
Pennoenen der Prinfcn - - - 10,000,000
Koningl. Kapel - - - - - 2,000,000
Pennoenen , en afgeleefde bedienden 3,000,000
Kleedkamer en Juwelen - - - 8,000,000
Reifen. naar de Lusthoven - - 15,000,000
Pa'ardeftal - 12,000,000
Jagt, met de kosten van fchavergoed. 18,000,000
Aalmoesfcn en Gcfchenken - - 5,000,000
- Bouwkosten - 9,000,000
Geheime diensten - - - - - 2,000,000
' 108,000,000
LxNDMAGT. Vbor de Lyfwagt - 18,000,000
Infanterie 45 Reg. van 953 manieder 39,235,810
Burger-Militie, 10,880 - - 5,848,036
Artillery, met de Officieren, 3050 4,439,008
Invaliden, 7,200 - 6,289,357
Ingenieurs - - - 1,400,000
Kavallery, i4Regim. tegen 480man ro,58r,8i5
S Regim. Dragond. tegen 480 man 5,763,892
Generaals-Traétementm - - 3,600,000
Ontvanger der Finantie, Comm. &c. 10,344,282
Vestingwerken - 12,000,000
Kleding en Voeragie, - ; 74,021,38$
Weduwen van Officier, en derz.Wezen 4,3 78/r 5
Lazareths - 5,800,000
Het Departem. over het Krygswczen 1,000,000 '
Minister van Oorlog en Commisf. 800,000
Wê-rvingen in Vreemde landen 700,000
• 204,202,194
ZEEMAGT ; 64 Schepen vanLinie en 47 Frcgatt:n
, met 50,000 Marroten eh 12,096
Zeezoldaten - - 100,000,000
Het Departement der Indifche 6f Amerik.
Zaken - - - - 8,000,000-
Finantiekaincr - - - 4,500,000
Juititiekamer - - - 1,100,00a.
Gerigtshoyen - - - - 8,422,76^,
Ministers van Buitenlandfche Zakeu,
en Commisfa'risfen - - 1,140,000
Aan denGczaht te Romen - ' - 900,000
• ' tc Londen - - 710,000
——' — aart andere Hoven 6,003,162
Aan CöufierSjConfuls en Geh. diensten 6,000,000
• 1
— I4,7S3. I(
5*
Porcelein-Fabriek, te Bifen-retiro - 435,188
Tapyt - Fabrieken - - - 397,100
Schilders, Bouwmeesters, met de
Pennoenen - 440,000
Akademic , Kabinet en Bc^ekery - 900,000
Hospitalen - - - - - 400,000
Publieke Wegen en Vaarten - 4,400,000
Pennoenen en verdere Uitgavén - 3,300,000
—I—> r—• 9,873,2**
Interest en aflosfmgen van Schulden •» , - , 3.0,000,000
gehéél. - .- 488,851,413 .
Wannéér mén ntt het beloop der beiden .Sommen, zovan
de Inkomften als Uitgaven, die hier in Realen de
vellon berekend -zyn, tot de waarde van HoIIandsch geld
brengt, zullen de eerften (de Real. de veil. tegen 2\ ftuiv..
gerekend Zyndé») /53,773fÖ55-8| ftüiv. van onze Munt herdragen,
en de laatften ƒ45,899,131- 1
? •"-
Vólgens deze Lyst is'er dus een deficit ruim 71 Mill.
Realen of bykans 7 Mill. Hollandsen: een deficit 't geen,,
in het jaar 1787. toen de Hëer Toutnfend zyne Reize in
Spanje deed, reeds ettelyke jaren, dan min, dan meer,,
plaats gêhad hadde: dog zeeiert, verzekerd hy, dat de
Inkomften tot 500 Mill. Realen waren toegenomen, waar
door 'óf een klein overfchot zou blyven: mits dc. opgavèder
Inkomften van Amerika, die hier omtrènr 40 Mill.
Realen bedragen, daar onder gerekend worden; fchoon.
dezen, gelyk boven aangemerkt is, door anderen, vooringebeeld
gehouden worden.-
FJtY-S

PRYS DER GRANEN.'
ROGGE. Het Last.
C 104 7
TARW. Het Last. £* l
?'rn Ggld. Pruisfifche . 4 1021110
Pooïfe bonte en witte I55ai75 Koningsberger . . 100 a 108
Dito rode . • 150 a 170 Pommer, Colb. enStett.
Warder, Heugfe en Elb. i;o a 170 GARST,HA_VER,BOEKW.
Koningsberger . . 144*160 Vriefche Winter . 7° a 9*
Vriefche . . 130 a 158 Zeeuwfche Overm. . 82 a 94
Bovenlandfchë
Voorlandferode
Zeelandfche .
.
.
.
144 ai 54 Brouwhaver . . 64375
1202150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20
152 a 168 Dito Brab. en Vlaamf. L.19 a 20
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 39 a
39ï
Overm.'tLast ed 36342 dito Lyn . . . ƒ 34§a35i
Slag Lvnz. de Ton dito Hennip . . ƒ 43^435
van 5 fch. . . ƒ 61a 8 WalvischTraan/tquart.
Hennipzaat . . / 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . ƒ 57as8
W I S S E L - C O U R S .
Madrid' op Ufo van Londen, zigt fi %(>,%,i
2 maand, 95? dito op 2 m. . fi 36,35,11
Bilboa %, 9A\ Hamb. zigt . ft. 34 r|
Cadix . . % 941 dito 2 m. . ft. 34
Sevilien . . . % 94I Altona,zigt ft. 34TI
Lisfabon . . $ 50% dito 2 m. . ft. 34g
Venetien . . 4 93 Breslau,6 w. dat. ft. 44!
Genua . . *
8 7
4 Wenen, 6 w. dat. ft. 35 J
Livorno . . - . '4 93i Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. , , $27^27 Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . -. «^28327! Brusfcl . pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . 27 Zeeland . pCt. 3 verl.
dito im. . . 4 2
7aM Rotterdam Ct. %
. S P E C I E - C O U R S .
Baren Goud, per Casfa ƒ355; • •
C t
P - 6
s a
I
dito, per baneo . . . . pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 7 Nieuwe Louis d'or 11,10,16,
Óude dito . . ƒ5,6 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5 Croix de Malta ƒ13,3 .
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ11, 7
Lunenb. dito . .ƒ9,5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,6
Spaaftfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . ƒ 25, 2
Guinies . . .ƒ11,12 Agio van de Bank |a|pCt.
Souvereine . . ƒ15,13
AMSTERDAM, den 26 Maart 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN; 1
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 148: cn te Haarlem
13, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Volgens de laatfte Brieven van Koppenhagen was, den
10 Maart, de Zond tusfehen Sneckenftein en Hwen geheel
met Ys bedekt, en enige Perfonen kwamen van
Helfmgburg, op de Zweedfche Kust gelegen, over.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 4
tot 10 Maart 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 28, oj. den loden.
BAROM. < Laagfte . . 27, 3*. den sden.
'l.Gemiddclde der gehele Week 27,8,4 1.
THERM. fHoogfte ftand 3§°. 's Middags van den 4den.
Reaumur. i. Laagfte 8° onder o. 's Avonds van den oden.
^Gemiddelde der gehele Week0,8 gr. onder o«
Heerfchende w'wd'Z. W.
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
Te Haarlem, by P L A A T en LOO.SJ E S.
I
JSAK.U- 1HDKMU- S1KEEK.
ME- METER. DER LUCHTSGE-
TER. Noord] Zuid- f WIND. STELDHEID.
f30. o 45 44 z. z.w.
21.1 30. o 48 48 I w. Regenagtig.
{ 30. o 43§ 42 N. w.
f29. ui 42§ 43 j N. 0. 's Morg. regen,
22.

179*. No. ip?.
A L G E M E N E
KONST- EN LET TER-B ODE,-
V O O R MEER- EN M 1 N- G E O E F F E N D E N.
Vrydag den 6. Afrit.
W. E R I G T E N.
rems èx novae Theoriae chemicae affeclis ia esphcdndv hit
* éaenomenis unquam cogilavit. Magni igitur momenti erit feulo
inveftigasfe, quantum ad fatum corporum impnmis aquae
tereum confiituendum conferat non folum ignis.fedet flutdunj
£> trZTSCJriLAtZVD en n*èur$ge Rykctt.
eeftricum. Qjiamdiu enim Jiuidi huius elafi\ ubtque expanffi
et cum omnibus corporibus modo levi, modo arStisftmo, nextt
comttnEti, nulla a phyftcis in his habetur ratio .• incuriae feftt
ÜÜ-^TBg K ec levitatis participes reddere videntur fimilis eorum, qui d«-
0 N I K Oi,yKE MAATSCHAPP* DER WETENSCHAPPEN,
T"\ \JL te Göttingen , heeft, onder toezegging van den ; ratione ac fiatu crucibulorum fuorum parum folliciti pro navis
*J M gewonen prys van 50 Dukaten,het volgend Voor- ! inventis errores fuos nobis vendiderunt.
f«•.-=»1^*
ftcl,in de Wiskundige klasfe , opgegeven, om te be­ 2) Clariffimorum quorundam phyficorum experimentis ac oBantwoorden,
uitterlyk met den laatften van September 1794- i fervationibus extra omnem dubitationem pofitum effe videtur ,
• imbrem ac pluviam effe neque aquae ab aère aut difjolutae aut
1. Quum doStrina de compofttione aquae, a plwimis Beet
qualicunque modo in Ulo haerentis praecipitationes, neque aerit
fummo cum plaufu recepta, iis, quibus folida ac explorata na-
dephlogifticati cum inflammabili deflagrati combinationes, fel
turae ccgnitio magis quam fpeciofa phaenomenoritm quorundam
' aeris ipfius atmofphaerici, in quem vapores aquei mutati fue-
erdinatio ac in iis tradendis grata quaedam facilitas arridet,
rant, decompojltiones. Haberemus ideo et aquam ex decompo-
dubiis adhuc haud levibus obnoxia ejj'e videatur, optat Societas
fitione aéris phlogiftici et dephlogificati (bafium quippe aerit
Regia: inftitui experimenta nova eaque lueulentisfima ac mathe-
atmofphaerici), et aerem dephlog. et phlog. ex decompofitiona
maticis rationibus funulta, qtiibus illa aut ftabiliri aut confutari
vaporis aquei ortum. _
queat.
3) Experimenta, quibus apparuit, ifla aèris tnflammabtlis
•Qjto vero hic ftnis eo certius ac facilius obtineatur, omnia-
cum dephlogiflicato combufione modo aquam cum acido nitri
que vilentur, de quibus novisjimis temporibtis nimis jam inutramquepartem
disputatumejje videtur: Soc. Reg. pauca praemonere
miliam, modo nihil fere praeter fuliginem generatam effe,fe-
ac omnium, qui in his operani fuam coltocare volent, diligenti
dulo ac iterato examini fubiicienda, caufaeque imprimts horunt
attentiom commendare haud fupervacaneum effe cenfuit.
phdenomenorum , non opinionibus ac coniecturis profequaendae.
l) Notijjimum eji, quant urn in expHcandis naturaephaeno- fed certis ac perfpicuis eruendae ac flabiliendae effe videntur.
tnenis, praecipuc iis, quae praebent acris variae fpecies, igni 4) Neque praeter rem «rit diligentius difquirere, quid even-
feu caufjae qualicunque caloris, ejusque ftatui turn libero tam turum fit, fi air in hoe experimenta adhibitus tam inflamma-
combinato tribuatur ; Heet non defmt, qui ignem non realem bilis quam dephlog. non fuper aqua, ut vulgo fieri folet, fed
tnateriam fed modificaticnem tantum corporum ejj'e cenfeant. ftper hydrargyro aliisque fuidis excipiatur ; ft var 10 modo acd»
De Fluido autei.i ele&rico itidem generali et ab omnibus pro induftria adulnretur; &c. . . . . ,
materie fut generis habito, quae omnia corpora circumdet ac 5) Quum denique accurata huius Qitaeftwms indagatio mulpervadat,
omni'ousque fere fenfibus fe declaret, quaeque in tot \ turn e quantitate caloris, cum liberi turn combinati, turn fpeci-
.corporum decompofitionibus avinculU fuis liberata fe tnanifefiet, I flei aèrurn adhibitorum, e pondere illoram tam Jngulorum quam
VIU. DEEL.
O
M X
~

mxtorum 'fpeciftco et e gradibus demque ficcitatls et bonitatts
illorum pendeat, neceffe ent, Libra , Thermom?tro , Hygrometro
et Eudiometro diligente,- in ü'.orum qualitates inqmrant et,
qua' obfervationem dijlinctam efugiunt, caiculo profequanlur
ac rïmentur, qui dejiderio Societatis Reg. fatisfacere volent.
Daar dc Leere der zamenftelling van het water, onaangezien
de al-emene goedkeuring waar mede dezelve overal aanrenomen
is, by allen, weke jutfr op ene grondige kennis eer
Utnvc, dak o» een in het oog vallende zamcnloop van vcrffcnynzcls,
of op ene vloeycnde en innemende wyze van voordragt
gefteld zyn, nog aan vele twyffelingcn onderhevigfchyit,
wenscht de Ko'ninglyke Maatfchappy : door nieuwe , duidelyk ,
en op wiskundige gronden Jennende proeven, deze Lèer,yfp-
Jieel wederlegd, of volkomen bevestigd, te zien.
Om nu dit oogmerk, op de gemaklykftc en zekerftewyz',
te bereiken, en tevens alle», wat hier aangaande, m delaatfb
tyden, aan weerskanten betwist' geworden is, zorgvuldig t:
vermyden, oordeelt de Maatfchappy niet ondienstig den fchryveren,
die met de behandeling van dit onderwerp zich niet onledig
willen houden, vooraf de navolgende aanmerkingen te herinneren.
-.. ------ - ----i.
Elk weet, hoe veel, by de verklaring der verfchynzes
inde natuur , vooral van die,welkeons de onderfcheiden Luch:foorten
opleveren, aan het vuur, of enige andere oorzaak vin
warmte, zo wel op zich zelve alleen als zamcngcfteld, toeffchreveri
'Word : fchoon het niet ontbreke aan dc zulken, dc
het vuur niet voor een zelfftandigc ftoffe, maar aileen vo>r
ene wyzigihg der lighamen , houden. Aan de Eleclrique vloe'ftof
daar en tegen, ook zo algemeen en by alle voor ene ip
zich zelve beftaande ftoffe erkend, welke alle lighamen omrin;t
'en doorci-irgt, zich genoegzaam aan alle onze zintuigen opdoet,
en dié, van hare banden los gemaakt zynde, by de ontbinding
van zo vele lighamen, zich openbaart; heeft nog geen
voorftander der nieuwe" Scheikundige Theorie , by de verklaring
dezer vcrfchynzcls, gedagt. Het zal derhalven van het uitter-
C ioG )
„ 3. Ook fchynen dc proeven , by welke men, door verbrasding
van ontvlambare met gedephlogifteerde lucht, zomwylen
wa:ei- met falpcser zuur vewjiengd en fomwylen byna niet dan
een zwarte wüm of aanflag bekomen "beeft, nog wel nieuwe
herhalingen te verdienen, om daar by de oorzaken dezer verfchillende
verfchynzels niet flegts by blote redenkavelingen of
gisfingen af te leiden, maar wel inzonderheid door juiste en
en zekere proven te beflisfen cn te bepalen.
„ 4. Nog zal het niet buiten de haak zyn nauwkeuriger onderzoek
te doen, wat cr gebeuren zal, wanneer zo wel de
ontvlambare als gedephloaiftecrde lucht, waarvan men zich in
deze proef bedient, niet flegts boven het water, zo als gcwoonlyk
het geval is, maar ook boven kwikzilver en andere
vioeiftoffen opgevangen word ; als ook wanneer zy op onderfcheidene
wyze of opzetlyk verbasterd word; enz.
5. Daar eindlyk het nauwkeurig onderzoek van dit gefchiï
grotelyks afhangt van de hoeveelheid van warmte, zo op haar
zelve, als zamengevoegd , gelyk mede der foortelyke warmte
van de gebruikte luchten, van dc foortelyke zwaarte zo der
enkele als vermengde luchten ; en eindlyk ook van de graden
van droogte, en zuiverheid derzelven, zo wenscht de Maatfchappy
, dat allen , die aan haar verlangen willen voldoen, met behulp
\an de Balans , Thermometer , Hydrometer en Eudiometer,
naauwkeurig derzelver hoedanigheden onderzoeken, en 't geen
buiten ene duidelyke waarneming valt , door berekening, navorfchen
en opfpeuren".
N E D E R L A N D E N .
fte aanbelang zyn , met ernst te onderzoeken wat niet alleen het
vuur , maar =
GORINCHEM. Op gunstige voordragt van Heren Curatoren
, is door Hun Wel Ed. Gr. Achtb. Heren Dros/aard.
en Burgemeesteren, x.01 Redtor der Latynfche Schole alhier^
aangefteld de zeer Geleerde Hr. GERHARDUS WILHELMUS
BORT, wel eer Praaceptor te Breda, daar na te Middelburg,
en thans te Zutphen. Gelyk ook tot Conre&or,
oo'k de Eleclrique vloeifiof, toebrenge om de lig­
de zeer Geleerde Heer A. J. Röss, Jac. Hen. fil. welke
hamen , en byzonder het water, in enen luchtfoortigen ftaat te
brengen. Want, zo lang door de Natuurkundigen op deze
gedurende drie jaren 't Praeceptoraat, te Leyden, heeft
Elafnkc vloeiftof, die zich overal verfpreid,en met alle ligha­ waargenomen.
men losfer of vaster verbonden is, niet gelet word in dezen;
20 zullen zy gevaar lopen te vervallen in de dolingen dier fchei- UTRECHT, den 31 Maart.. Laatstleden Maandag,
kunriigen , die, door by hunne proefnemingen op den inhoud den 26 Maart, heeft de Hoog Eerw. Hooggel. Hr. HERof
gefteldheid hunner fmeltkroezen geen acht te geven , iets MANNUS ROYAARDS, de waardigheid v&n Redtor Magnificus
voor nieuwe ontdekkingen uttgevent hebben , het gene niet an­ by dezer Stads-Akademie opgedragen, aan den Hoog Eerw.
ders dan de vrugt hunner eigen onoplettendheid was.
Hooggel. Heer GISBERTUS BONNET , met het houden ener
„ i. Volgens Waarnemingen en proeven van zommige be- plegtige Redevoering: de dodtrinae Ciirifti judicio hodie
' roemde Natuurkundigen fchynt het buiten allen twyffel, dat zo regundo. En is tot Secretaris van den Akademifchen Se­
wel de ftertregen als dc gewone regen, geen nederploffingen naat , in plaats van den Wel Ed. Hooggel. Hr. ALEXANeyn
van water , door dc lucht ontbonden, of op enigerhande DER PETRUS NAHUYS, aangefteld de voorn. Hoog Eerwwyze
in dezelve hangende; nog ook verenigingen van gedephlogifteerde
met verbrande ontvlambare lucht, maar ontbindingen
Hooggel. Heer H- ROYAARDS. .
"van de lucht des dampkrings zelve, waar toe de waterachtige
dampen waren overgegaan. Wy zouden dus zo wel water hebben
, uit ontbinding van gephlogifteerde en gedephlogifteerde
GENEZING ENER VERLAMMING DER BENEDENSTE AR­
MEN EN HANDEN, DOOR DE ELECTR1C1TE1T.
luchten, (dc br.fcs namelyk van de dampkrings-lucht) geboren,
a's gedephlogifteerde en gephlogifteerde lucht, uit de ontbinding
Daar de Liefde tot de Wetenfchappen in ons Vaderland
van waterachtige dampen ontdaan..
meer dan ooit fchynt tc ontvlammen, heeft de ondergete«-

( »o7 )
tekende-niet willen af zyn, zyne geringe pogingen inliet
beoeffenen van de Eleariciteit ook aan den weetgierigen
mede te delen. • , „
Een longman van 26 Jaren 'zag zich, reeds zedert 8 a
o Maanden, genoodzaakt, uit hoofde ener Ziekte, zynen
dienst Le verlaten. 'Na ik uit de opgave konde opmaken,
fcheen zy my toe een zinkingachtige Ziekte geweest te
2yn, welker catherale ftoffe-zich eerst op de borst gezet,
en vervolgens, door verplaatzing, ene volftrekte Verlamming
in de beide onderarmen en handen, ten gevolge j
hadt zo dat hy niet alleen buiten de mogelykheid was,
om het eeten aan den mond te kunnen brengen, maar zelts
het minfte met zyn handen niet kon verrigten. in dien
toeftand trof ik .den Lyder aan, cn gevoelig over de ongelukkige
omftandigheid, Waar in hy verkeerde, ftcldc Ut
hem voor, of hy zich aan de Elearieke kuur wilde onderwerpen
, Waar toe hy zeer gewillig befloot. Ik begon
met hem , en trok Elearieke vonken, van zyne Ellebogen
tot aan dc handen, gedurende 10 a 12 dagen, doch zonder
eniee verandering, dan alleen, dat hy -een zekere
doofheid in de Armen gewaar Wierd, kort na het doen
der proeven. Vervolgens begon ik, na van hem telkens
vonken getrokken te hebben, hem kleine fchokjes te ge-
Ven uit een'Leidfche fles'van 6 duimen bekleed glas, en
dit herhaalde ik alle dagen, gedurende een uur, hem elken
keer 2 a 300 fchokken toedienende; waar door iK
het genoegen had, dat hy binnen den tyd van 3 weken,
zonder veel moeite, konde fchryven. Ik vervolgde des
myne proetncmin^eu, zonder enige verandering, gedu­
Brez mede de Copy van een Brief, welken hy onlang*
aan- een -zyner Vrienden gefchreven had, over eenige
merkwaardige eigenfehappen der lnfekten, Cn vooral d;r
Spinnen. Wy zullen hier het hoofdzakelyke dier Waarnemingen
overnemen.
„Een myner Vrienden , fchryft de Hr.d'Isjonva'l, de beroemde
Sterrekundige de la Lande, kwam, gedurende de
laatfte jaren van myn verblyf te Parys , alle 'Saturdagen ,
des avonds, by my eeten. Dikwyls ging hy reeds nadc-
middag, voort na het febeiden der Vergadering van de
Koninglyke Akademic, met my, en dan Was doorgaans
zyn eerfte werk, wanneer het jaarfaifoen daar toe gunstig
was, in myn Thuin te gaan, om Rupfen van de bomen
te zoeken, en daar mede zyn eerften honger te ftillen.—
Naderhand zorgde myne Vrouw altyd, dat 'cr des Saturdags
namiddags altyd een party Rupfen vergaderd en geleed
waren, tegen den tyd dat de Hr. de la Lande aan
ons huis kwam. Daar ik hem altyd gaarne myne portie
vin deze ragout overliet, kan ik U niet anders, dan van
baren zeggen, het onderfcheid mededelen, dat 'cr is tusfehen
de fmaak van een Spin en een Rups De eerfte,
zegt onze Sterrekundige, heeft een uitnemende fmaak, als
van Noten, de tweede een fmaak die zeer gchk is aan
de van een Kernvrugt.
„ Doch ik wilde U voornamelyk fpreken van dc weerkundige
voorfpellingen, welke ik ontdekt heb, dat men
lilt de Waarneming der Spinnen opmaken kan. Gy weet
cat vele Dieren zeer gevoelig aangedaan worden, doorde
Natuurlyke Eleariciteit van den Dampkring, en reeds
rende nosr 3 volgende weken, en zag hem dageiyks m vooraf-de veranderingen van het Weder gevoelen;—maar
1
feraneir toenemen, z» dat hy,in de laatfte week reeds, in ik geloof dat 'er geen gevoeliger dieren in dit opzigt-zyn,
ftaat was,- om zich te kunnen fcheeren-, en alles te ver- \ dan de Spinnen,'die zich webben maken; zo dat men
• richten , 't geen -hy voorheen had kunnen. doen-, Waar na ; zich even gerust, ja veel beter, op die dierendan op-de
by -dart'ook wederom , als Heerenknegt, is' gaan dienen, ! beste Barometers of Eudiometers, kan verlaten. Ik heb,
tiet genoegen, dat ik daar door fmaakre, kan wel gevoelt, naamlyk, waargenomen, dat de Spinnen /-wanneer 'cr
maarniet befchreven', " worden: en het zal niet weinig zagt en helder wêcr op handen is, zeer lange draden
vermeerderd zyn , wanneer ik, door dit bericht, aanlei­ fpinnen, waar aan zy hare gehele web ophangen. Wanding
mo'gt gegeven hebben, om het vermogen der Elccneer 'er in tegendeel' regen of wind te wagten is, zo
triciteit in meerdere gevallen te beproeven.
j veranderen zy hare Vvebben, en maken de draden flegts
i kort, of zo het weder zeer guur en ongunstig ftaat tc
GORINCHEM, .
'éon.zp Maart 1792.
. D. C. LINTNER,
Apothecar.
worden, zo verdwynen de Spinnen geheel cn al.. Zeer
dikwyls heb ik deze verfcnynzeleh waargenomen, — zeer
dikwyls heb ik hier uit de veranderingen van het Weder
voorfpeld, en altyd ben ik gelukkig iu myne voorfpellin­
' O'VER DE EETBAARHEID VAN SPINNEN EN RUPSEN, gen geweest.
EN OVER DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN EN „Daar nu dc Spinnen veel zekcrer en veel-langer voor
VOORSPELLINGEN , WELKE MEN UIT DE SPINNEN •uit de veranderingen van het Weder aanduiden, daii de
KAN TREKKEN;
Barometers, en daar ieder zich zo gemakkelyk en zonder
kosten van dit middel bedienen kan , begrypt gy ligt van
(•Overgenomen, uit de F/ore des Infe&ophiles, welk een belang deze Waarnemingen kunnen zyn, inzon­
par J- Brizl)
derheid voör den Landman, om daar. naar den t}d van
het Zaayen, Hooyen, Inoogfteu van-Koorn, enz. te re-
;
De- Hr. Oüdtremere- d' Isjonyal, Lid- der Koninglykc gelen."
Akadcmie van Wetenfchappen, te Parys, en thans gedetineerde
in het Tugthuis, te Utrecht, "deelde aan denHr
0 % NtEüW

• N I'Ë'U W t J l ' f K O M E N D'E B'Ö E K E N,
'" 'AKAÏIEMISCHE EN ANDEKE S C HR I F ï E AL' ''''
t J© 8
DuiTSCHt.iNj), • Plutarchi Charpnenjis., qute fuperfur,t r
emnia. Opera jo. Georg. Hutten. Tub.. 1701. vol. I. 498 pag.
De kundige Uitgever, gcenzins afgefchrikt door de lang gewenschte
uitgave van den beroemden- fVyttenbach,. als vrezende, dat
'er nog vc,le j aren verlopen zullen., eer dezelve zal, vojbragt
zyn, levert hier enen-zeer naauwkeurigen druk, zyridé de tekst
naar Reiske gevolgd, met byvoeging der lezingen en verbeteringen
van denzelfden Geleerden en andere Oordeelkimdigen, cn
vele aantekeningen ; welke hier en daar zeer ter opheldering dienen.
Daar hier alleen de Gfiekfchc tekst voorkomt, belooft de-
Uitgever , uit hoofde der gebrekkige Overzetting, welke tot nog
toe voorhanden is, en hy daarom agterliet, ene geheel nieuwe
te geven -f na dat het werk geëindigd is, waar by by dan eenpitvoerig
Register over den Ptutarchus zal voegen. G.A.
Xenophontis Hijioriae Graecae. Libri VII. Recenfuit, natas
Jp. Car. Zeunii in librum primum et indicem adjecit Jo. Gotl.
£chneider. Lipf. 1791. gr. 8vo. Wederom ene aangename bydrage
tot de letterkunde, zynde eerst ontworpen door dm
Hoogl. Zeune , doch, by deszelfs overlyden, vervolgd door den
tegenwoordigen. Uitgever, die zich omtrend den tekst van ce
beste lezingen, en voorts van de oordeelkundige aanmerkingen
der Geleerden met nut bediend, cn vooral zelf zeer veel'heeft
bygevoegd ter ophclderinge der Gefchiedenis. G.A'. •
Thucydidis Olori f. de bello Pelöponefiaco l':br. VilT. . edit.
C, L. Bduerus. Lipf. 1791. 4to. 434 pag. Op nieuw een bit*
Eaaglyk' gefchenk voor alle bemhmaren der letterkunde, die in
deze uitgave uitlegkunde en oordeelkunde verenigd vinden, tat
opheldering van enen ouden Schryver, van wien voor eiken
beoefenaar der Grickfche taal zo veel te leren is. Dc tekst h
volgens Duker, fchoon hier en daar verbeterd. Voorts is de*i
uitgave een vervolg van deu begonnen' arbeid van wylen den
Re&or J. C. Gottleber, die voornemens geweest is, den fhueydides
geheel uit te geven, en wiens gewigtige aanmerkingen,
te gelyk met die des Uitgevers, hier zeer vele zyn. Eentwcde
deel zal, met enige aanmerkelyke byvoegfelen, voor jonge beceffenaren
een register, of Glosjarium, behelzen. G.A.-
By deze uitgave mag te regt gevoegd worden, het volgend
ftuk van den Hoogl. J. H. Kistemaker, getiteld: Thucydides
tditionis Bipontinte illujlratus. ac emendatus. Munft. 1791. part.
Jma. 134 pag. 8vo. en behelzende zeer vele belangryke aanmerkingen
op den tekst der uitgave van Tweebrugge, welke een
loutere nadruk is van Duker^s uitgave; Dit ifte ftuk behelst
de vier eerfte Boeken, en twee aanhahgzels; het eerfte over dé
•verzetting van Thucydides door Hei/man; het andere over enige
Stukken van Lucianus. G. A.
Luciani libel/: quidam ad leEticnum uftis felèSii. Accëdunt
Annotationes. vol. I. Grteca continens, edit. IV>o/ff. Hal. 1791.
288 p. 8vo. Dertien Stukken van Lucianus, met fmaak gekozen,
ten dienste van Akademifche voorlezingen, en zeer naauwkeurig
uitgevoerd. Het 11de deel zaL de aanmerkingen van den
Uitgever bevatten. G.A..
Arijlotelis Opera omnia Graece ad optimorum exemplarium
ftdem recenfuit, annotationem criticam, librorum argumenta et
Mvuns vtrfwnem iatinam adjecit £ T, Buhie, Bip.,i7gi,. yol.
.... • 'é
5,
I-.-548 pag.- gr, -gyo.- Wederom.- «en• sangetwem-- vdonbrntt»
der. Twecbrugfrhe drukkery , bevattende den naauwkeurig ver^
beterden tekst natr Duval, met de verfchillende lezingen ;ver-J
zameling van; Fragmenten,: ene zeer- goede overzetting; met gepaste
register*. . Daar- by komen nog gewigtige aanmerkingen-,
l en- ene zeer wel .gefchreven Voorrede van den- Uitgever, over
de- lotgevallen der Schriften van Arijloteleswiens leven, ook
111 het eerfte gedeelte des werks, oordeelkundig wordt Opgegén?
ven.. Gelyk dus de-Hr. Bukte allen dank verdient voor "deze
uitgave, is het ook te wenfehen, dat hy. in derzelver vervol*
niet zal verhinderd worden. G. A.. • 0
Van de nieuwe Leipziger uitgave van Polybius, door den-
Hoogl. Schweïghaufer, is, op het laatst des vorigen jaars , in
't licht gekomen, hef4* deel, behelzende het overige van den
oorfpronglyken Schryver, voor zo verre zulks, helaas! tot ons
gekomen is, naamlyk van het i7
commentario perpetua iilujlravit J. C. F. Ernesti. Lipf. 1791,
vol.-1. 524 f. gr. Svo. Ene zeer verdienstelyke uitgave, z»
ten opzigte van den naauwkeurigen tekst, volgens DraktnbotcU,
met enige verbeteringen uit Villebrunt, en de voornaamfte lezingen
en gistingen,, als van de ophelderende aanmerkingen t
welke het dichtftuk zelf, en de Gefchiedenis betreffen, door dea
ouden Dichter verhandelt: zo dat zy te regt onder dc beste
uitgaven mag gerekend- worden, die tot nog toe va» een der
i oude Dichters voor handen zyn. Dit ijie deel behelst de tiemeerfte
boeken. G-. A. - v
Van de Poette Latïni minores, door Wernsdorf. (zie dc hief
beneden aangehaalde plaats uit ons VLD.) is, in 't begin deze*
jaars, uitgekomen, het %de Stuk des \den Deels, lopende teil
vervolge van 1165 tot 1506, en bevattende de Ora maritimavan
Aviénu's en andere. Gedichten, die hem toegefchreven worden
: nog enige Stukken van Anfonius en Fragmenten van Varro
Atacinus, met nog twee Verhandelingen over Aizenus, en bygevoegde
Aantekeningen tot de vorige delen. G. A.
Van de uitgave der Bibliotheca Graca van Fabricius, door
dén kundigen Harles, van welke wy reeds voorheen gewach.
maakten, (D. VI. No. 150. blz. 156 a.) is, in het voorleden
jaar, het ide deel te Hamburg by Bohn uitgegeven, in gr. 4to,
874 pag. en -heeft wederom, gewigtige byvoegfelen ontvangen. "\
Gi A.
Hapakufrt peu uttberfim von S. F. Gunt her Wahl, .Hanov;

w« v,.(jt.-f. gr; 8w. >•Ene nieuwe eh gewtgtjge bydrage-tot
h« regt verftand der Prophetifche Schriften-, •tfj-fconderlyk- met
bctrckkinge tot den Propheet Habakuk, 'wiens voorzeggingeny
zo ten aanzien der Schryvers > dichtkundige waarde -/als der Gefchiedenis
,-door den Schryver taal- en'oordeelkundig ontvouwd
worden. Ook heeft hier de Schryver ene -beoordeling van den
Qorfpronglyken tekst, en enige oordeelkundige Verhandelingen
bygevoegd. G. A. • ' ' •' n r r
Grundrifs einer reinen allgemeinen Logik &c. 'von J. G. C. C.
Kiefwetter.. Berl. 1791 • 380 f.- 8vo. Ene Rede-nkundc,. door den
Schryver, een leerling van Kant, naar het wysgerig ftelzel van
dezen laatften uitgewerkt, handelende over de' farms», cn de vcrfcheidenhed'en
der drie werkingen van het verftand, begrippen,
naamlyk, oordeelvellingen, en fluitredenen. De Schryver behandelt,
dus, dit ftuk, afgezonderd van alle andere wetenfchap, dragende,
ook, na zyn ftelzel, dat flegts 100 blïidz. beflaat, enige
ophelderingen voor, welke zo voor zyne voorlezingen, als-voor
anderen gefchikt zyn , die de cigenlyke gronden van het Kantiaansch
leerbegrip willen nafporen. G. Ji.
• Meitung zur bildung dss Gefchmaks fur alle Gattungen der
Ppefie, von fV. F. Hezel. Hildburgh. 1791. t th. 294 f. II. th.
144.f. gr. 8vo. Een kort en gepast leerboek voor alle beminnaars
der Dichtkunst, die hare ware lehoonheid en volkomenheid
juist wenfehen te kennen, en te beoordelen. Schoon 'er
in dit ftuk niet veel nieuws te vinden is, zyn echter de korte
zsmcnvoegi'ng van.het geen over dit- onderwerp tc zeggen is,
en vooral de zeer wei gekozen voorbeelden, zo van oude Oosterfche,
als van Duitfche^ Dichtftukken , uit de tegenwoordige
eeuw, van dien aart, dat zy,zelfs by den kenner,goedkeuring
$n aanpryzins; verdienen. G.
Ueber Rousfeau's Verbindungen mit Weibern. Leipzig 1792".
2'Bande. 436 f. 8vo. Eigenlyk een uittrekzel uit de belydenis
en brieven van Rousfeau, met byzonder opzigt op zyne verbintenis
met de vfouwlyke Scxe; zynde gefchikt, om ovér het
barakter, het leven-,, de fohriften, en den dood van dezen zonderlingen
Man vry wat lichts te verfprciden. G. A.
Blicke auf einen Theil Deutschlands , der Schweitz , und
Trankreichs, bey einer Reife vom Jahre 1790. von V, A. van
Malem. Hamb. 1791. 2 th. Ene Reisbefchryving, enkel gefchreven
, om te vermaken. Men vind dus aanmerkingen van allerleien
aart,-van welken z'ommigen zeer gewigtig, anderen zeer
koddig zyn. Alleen heeft de Schryver den Torlk van Stern te
veel nagevolgd, cn is daar door dikwerf onverftaanbaar. Ook
zyn'er verfcheiden drukfeilen ingeflopen. Met dat alles,is zy
voor haar oogmerk zeer voldoende; te meer, daar vele byzonderheden
zaken betreffen,. die, nog tegenwoordig, by alle befchaaide
lieden versch in het geheugen zyn. G. jf,
T E K E N I N G E N EN P R E N T E N ~
L O N D E N.
'jiPiBuresque Tour of Killarney: beftaande in TWIN­
TIG, GEZICTEN van de fraayfte Tonelen, aan dit beroemde
Meir , met ene korte befchryving, en enige algemene aanmerkingen
en nodige onderrigtingen, voor de zulken, die
dezen betoverenden oord voornemens zyn, te bezoeken.
In 't kpp«r.v.geb£agt,. -itj\ jfqtt»,- t'miet, -door- Jonathan
Fkhlei\ Folio ,form. prys 2 L. .12T. 6 d. By Robinfons.
M Ü Z ï K - W E R p N . -
P A K T S.
Six düof, voor twee Fiolen, gecomponeerd door yf.
Xavier, ifte ftuk, prys 7 liv. 4 f. by Bignon.
Potpourri, of Caprice, voor AQ Forte- Piano, door
D- Stetbolt; prys 4 liv, 10 f. by 'Naderman.
, Six Sonates, voor de Guitar en .de Fiool,. door M.
Vit al. prys 4 liv. 16" f.
.Six duos concertans, voor dc Guitar en Fiool, door
denzelfden Componist, prys 7 liv. 4 f. By Koliker. Dezö
nieuwe Stukken van den- Hr. V. kunnen met anders dan
de goedkeuring wegdragen der liefhebberen, die weten
tot welk een trap van volmaaktheid deze Toonkundige zyii
talent gebragt heeft.
SCHILDERYEN EN BEELDHOUSTUKKEN. '
L O N r> E N.
Voor de Hiftorifche Platen, die ter verfraaying van deil
nieuwen verbeterden en vermeerderden druk van HUME'S Gefchiedenis
van E ngeland, zullen dienen-, (Van welke kost-
'b|tC onderneming wy, in No. 94. van dit ons Blad, met een,
kort- woord gewag maakten, cn waar van- het Profpectus in
let Berigtblad by onze No. 95. in deszelfs geheel te vinden
is) ziet men airede een ongemeen' fraay Sehilderftuk'
in gereedheid, 't welk vervaardigd is , door den Hr. Hamilton,
en 't geen, ten huize van den' Hr. Bouyer, dageiyks
kan bezigtigd worden; verbeeldende het ombren­
gen van jirthur door Koning Jan. Kenners houden dit
Tafereel voor een Meesterftuk, en voor het beste en-gelukkigftc
produkt, 't geen dé Genie en het Penfeel van
voornoemden Meester tot nog toe voortgebragt heeft.
N A RI GTE N EN B Y Z O N D ER H E D E N,.' [
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND-
EN VEEBOUW, als mede ^ H U I S H O U D K U N ­
D E , HANDWERKEN E.N F A B R I E K E N ,
E E T R E K K E L Y K.
De Engelfchen leggen zig, zedert enigen tyd, byzon-derlyk
toe, om de konst van Bierbrouwen, volgens be>
paalde Scheikundige regels, in te rigten; De Hr. Long,
van Dubltn, heeft in de Koningl. Brouwery, te Londen,
in navolging van den Hr. Richardfon, te Huil, dusdanig
ene nieuwe manier van brouwen ingevoerd. In de
van tyd tof tyd hier over in druk uitgekomene Schriften,
word'beweerd, „dat men fpoediger en. vetter Biergeyl,
„ kan trekken van Mout, dat gekneusd oï getampt is, dan
V A N
0 3 » '

4, vin gemalen Mout:" — 'Hier van zöu ligt proef lieden, heeft-dc onze, wat'de fmaak betreft, -een veel
door onze Brouwers kunnen genomen worden.
fterker en lieflyker geur."
In een derBvdragen tot het laatst uitgekomen IX Deel
der Tranfa&ions of the Societey, infututed at London ,
for the Encouragemcnt of Arts Manufaétures and Commer
ce, medegedeeld, door Dr. Titford, te Spanisch-town,
pp'het Eiland Jamaika, word beweerd, dat, de Coffy,
in de Schel gedroogd en ongepeld, naar Europa overgezonden
zynde, veel beter in quaütcit zou zyn, dan wanneer
zy, 'gelyk thans in algemeen gebruik is, gepeldword
tngefcheept': terwyl het pellen in Europa, de West-lndifche
Planters, wien zulks veelal, als in den pluktyd gefchiedende,
zeer ongelegen komt, van veel belemmerende
moeite en kosten zou bevryden.
; Ook vind men, in 1
het zeilde Boekdeel, twee Brieven,
een van den Hr. Honton East, (een man van aanzien en
karakter) en een ander van Dr. Dancer, Opzigter over
de Kruidtuin op gemelde Eiland, waar by verflag gedaan
word, van het overbrengen van een der foorten van
Kaneelbomen aldaar, en den tegenwoordigen flaat van
aerzelver kweking.— Volgens dit verflag,
„Waren 'er, in den jarc 1782. met ccn Fransen Prysfchip,
genomen door het Britfchc Oorlogfchip The Flora,
Kapit. S. Mar-chal , nevens andere lndifehe Zaden en
Planten, ook twee jonge Kaneelbomen, op Jamaika gebragt
, die voorn. Kapit. aan den Hr. Hinton prefent gedaan
had.' Deze laatfte hadde dezelven in zyn wel aangelegden
'Tuin doen planten, alwaar ze welig grocidden, ,
'zulks 'er , binnen weinige jaren, zo door het zaad als
rafzetzcls, daar van bekomen, ettelyke dergelyke Bomen
pp het Eiland verfpreid waren geworden." Met dit alles,
zegt de Hr. H. niet te weten, dat' nog iemand aldaar
• ene Kaïieel-Pl'antery hadde aangelegd', maar dat de weinige
Planten van'deze foort, in het bezit van dezen en genen,
-.niet dan als artikels van enkele liefhebber.y befchouwd
-wierden. Waarom hy dan ook dc Maatfchappy het intrekken
harer uitgeloofde Premie, op het inleveren van
ene bepaalde hoeveelheid Kancel, op een der West-Indi-
•fche Eilanden geteeld-, aanraad, en bet beter oordeeld
om dezelve 'tot aanmoediging van het verder kweken dier
Bomen te doen dienen.
Wat ondertusfehen de foort van. deze Kaneelbomen betreft,
hier van geeft Dr. Dancer, in zynen Brief aan de
Maa'fchappy, de volgende befchryving.
. „ik hebbe, na dc naauwkeurigfte vcrgel-yking van een
d:er Bomen met de Rasfe Coronde, of de beste Ceylonfehe
Kaneelboum, volgens de afbeeldingen en befchryviii-
fen, door de beste Authciirs, en byzonderlyk door Kapt-
'Forrcst, in zyne Reize naar nieuw Guinea, daar van gé-
• geven, geen het minfte onderfcheid tusfehen dc. beiden
Planten kunnen befpeuren. In den bast is 'er echter 011twyffeibaar
enig verfchil. Een .ftuk Kaneel-bast,'t geen ik
onlangs bekomen -hebbe, 'is van. -ene br.uinc koleur en
' fjijer van wcefzel: doch, naar het oordeel van de meeste
VERDERE PRYSVRAGEN VAN HET GENOOTSCHAP TOT
VERBETERING VAN DEN SCHEEPSBOUW , in Londen.
(Zié onze vorige No. 181. of D. VII. bladz.
198 env.)
V. Het Genootfchap belooft een prys van 30 Guinies,
of deszelfs Gouden Medaille, „voor de beste methode,
„om het getal cn de ware proportie te bepalen van de
„ Masten en Raen , voor elk foort en -fatfoen van
„ Schepen."
VI Wyders een Prys van 20 Guinies, nevens deszelfs
Zilveren Eerpenning, voor „het kragtdadigst en gemak-
„ kelykst middel om het vuur in Schepen, die in brand
„geraakt zyn, te blusfehen."
De termen van inzending voor de Verhandelingen is,
gelyk de vorige, nam. voor 1 October 1792.
Het KONINGL. GENOOTSCHAP VAN LANDBOUW, tc Parys,
hield den 28 Dec laatstl. deszelfs openbare Vergadering:
welke, door den aanhoudenden Geheimfchryver des Genootfchaps
, den Hr. Brousfonet, geopend wierd, met
ene gepaste Redenvoering, waar in hy aantoonde, welken
invloed de verrigtingen van het Genootfchap op de verbetering
van enige takken van Landbouw, in Frankryk,
gemaakt hadden. : waar na de lieren le Fevre, Parmentiér
, Boncerf -en Dubois, elk afzondcrlyk, hunne Verhandelingen
voorlazen.
Vervolgens wierden 'er verfcheid:ne Pryzen uitgedeeldj
onder de Geedsheren en Bruikers, die, zo door het verbouwen
Van nieuwe Produkten , als door verbeteringen in
den Veebouw, en byzonderlyk omtrent de Schapeiihoedcry
, enige verdiensten hadden'ingelegd. Wyders telde
de Hr. Brousfonet alle zodanige Landen en Oorden
o'p, waar in, door bet Genootfchap, - nieuwe of verbeterde
Bouwgereedfchappeh, "als Ploegen, Eggen , Spaden 'iLc.
waren uitgedeeld gewonden : onder anderen . waren . 'cr
verfcheiden van.déze Bouwgereedschappen , op den vobrflag
van den Generaal Paoli, naar Korfika, gezonden.
Op. verfcheidene Prysvragen 'waren geen voldoende antwoorden
ingekomen, hoe zeer de meeste derzelvcn rcads
meermalen' waren opgegeven.
Voorts, wierd de Prsmic van Raynal nogmaals uitgeloofd,
voor het volgend-jaar, aan het beste antwoord op
het volgend Voorftel: door naauwkeurige Scheikundige
Ontleding de beftandd'elen aan 'te wyzen, van onderfcheidene
Aardfoorten, met opzigt, tot derzelver opbrengst:
als mede ene rangfehikking van derzelver
deugdelykheid, en de beste manier op te geven, naar
welke ook de 'Landman in ftaat is, ,de zamenftelling
of vermenging dezer gronden te onderkennen. _ De Antwoorden
moeten-, in het- Fransch gefchreven, 'eh voor
1 No-

i Novemb. 1793. aan . den .aaphoudenden Gcheimfchryver
Brousfonet worden ingezonden. D'e" Prys" is ene Gouden
Medailjc van 1200 liv. waarde, of de waarde van die
in geld. Ene andere Premie'vati 300 liv. die de Heer
Bethum Charost aan het Genootfchap verftrekt, is toegezegd
aan den genen, die in 1792. by de openb. Zitting
van 't Genootfchap zafbewyzen, de grootfte hoeveelheid
van Katoenplanten (echter niet beneden de duizend,)
in E-ankryk geplant te hebben: moetende tevens
proeven van de gewonrte Katoen getoond worden.
De gewone Gouden Eerpenning van 't Genootfchap zal
worden uitgedeeld aan zodanige Landbouwers, of liefhebbers
van Akkerbouw cn Houtteelt, die, in enige jaren,
dfi meeste, deels uitla-ndfche, Bomen en Heesters, mits
tegen dc Winterkoude, in Frankryk, beltand, geplant zullen
hebben. Gclyke beloningen zyn toegezegd aan deze
en gene verbeteringen in de Vee- en Schapcnhoedery.
PARYS. „Dc Vee-Artzcnvfchool, in het Vlek Charenton,
by deze Stad, blyft, wat de inwendige inrichting betreft,
voor als nog, op den ouden voet, wel verftaande, dat
de belagchelyke en dwaze verkwistingen, die onder den
Exminister de Ccdonne, van 1782— 1787. tot den hoogften
top geftegen waren, en, in weinige jaren, alleen
voor het aanleggen van een Kabinet met Preparaten, ene
Menagerie, en een nooit tot ftand gekomene Kruid-ttiin,
ccn half Millioen liv. hadden gekost, niet verder voortgezet
worden. De Nationale Vergadering heeft, by een
laatst befluit, betrekkoiyk dit Inftituut, dc jaaiiyke uitgave
voor het zelve tot 28,700 liv. bepaald. Welke volgender
"Vr'y'ze verdeeld worden
Aan 1 Directeur, (den Hr. Chabertf) tot
een jaarwedde - ' - - - 12000ÜV.
i Adj. Directeur, die tegelyk Hoogl.
in de Ontleedkunde is, (Aerlv. Flandrin.~) 5000
. 3 Hooglceraren, ieder 2000 liv. - 6000
—1— 1 Portier - " - - - - 300
. Voor de Ontleedkamer - 2000
—— het Kabinet van Preparaten - - 600
de Smeden - 1200.
— Druklonen en foortgelyke onkosten 400
Bouw- en Reparatie kosten - - 1200
28700
Voorheen bedroegen de jaarlykfche uitgaven 60,000 liv.
buiten de bykomende kosten. Gratificatiën enz. Dus zullen
'er voortaan 31,300. liv. bezuinigd worden. De Kwekelingen
worden nu ook niet langer door het Inftituut onderhouden,
maar komen voor rekening van hunne Ouders.
Deze verandering ondertusfen heeft het getal dezelven, 't
geen veeftyds tusfehen de 120 en' 130 was, tot op 60
verminderd. 'Er bevinden zig thans gene Buitenlanders
onder dezelven.
NUTTIGE INRIGTINGEN'.
WARSCHOUW, u. Maart. Volgens het bevel der generale
Politie-Cömmis'lie, in dato 18 February : „mogen,
van 1 Mcy af, in gantsch Polen en Li'thauwen , gene doden'meer
o'p dc Kerkhoven binnen de Steden , nog in dé
Kerken zelve, begraven worden; ook moeten 'er, in dep
tusfehentyd van deze bekendmaking tot den voorn. 1 Mcy,
nieuwe Kerkhoven buiten de Steden aangelegd worden en
ten gebruike gereed zyn.
MAANDELYKSCHE PRYSLYST DER IN- E.I»
UITLANDSCHE EFFECTEN.
INLANDSCHE. Holland. 1% prCts. 77a 84. Zeeland. 2'|
prCts. 55 a 60. Friesland 2 prCts 65 a 66. Utrecht. 2} prCts4 82 a 84. Generaliteit. sprCt. 87393. Last- en Vcilgeld. o.\prCts,
6% a 70. Z. Doorl.Hoogh. 3 prCts. 95 a 97. Dito nieuwe Negot.
101 a 102 prCt. Dito i\ pr'Cts 81 a 83. O. I. C. Lot. 3 prCtsi
Soa 83. Laatfte Neoot. 100a IÓI prCt.
ENGELSCHE. Bank-Acb. 2i7|ai. O.Ind. 2148215. Z. Zee»
i

OLY, TRAAN EN BAAIDEN.
Koolzaad, Zeeuwsen en Raapoly, d'Aartt /3«|a3T
Overm. *tLast oCiS »40 dito Lyn . . . ƒ 34§a34 s
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 43j»43l
van 5 fch. . . ƒ 6\z 8 WalvischTraan,'tquart.
«ennipzaat '« . / 6 a i\ van ia Stek. . ƒ 78
, Dito rode . . ƒ 5735!
W I S S E L - C Ö U R S .
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt fl 36,3,1
2 maand. 8. 94* dito op 2 m. . 0 3-6,35."
Bilboa a, 94§ Hamb. zigt . ft. 34 r§
Cadbc . . . % 94| dito 2 m. . "ft.-34
Sevilien . . . 4 94§ Altona.zigt ft. 34 T|
Lisfabon . &. 5°j dito 2 m. . ft. 33»
Venetien . . 93 Breslau,6 w. dat. ft. 44J
Genua . . « % 86» Wenen, 6 w. dat. ft. 355
Livorno . . . \ 93 Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . * \ 30 Gent . * pCt. 5 verL
dito zigt . . 8.30533° Brusfel . pCt. 5 verL
Bourdeaux, 2 m. . \ 30 Zeeland . pCt. 3 verL
dito 1 nu . . % 3°l Rotterdam. Ct, % ,
S P E C I E ' C O U R Sr
«aren Goud, per Casfa ƒ 355. * »
C t
P - &i a
l
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk / 5, 7 Nieuwe Louis d'or n,a,ip,;5
Oude dito . . f S, 6\ Zonne Piftol, . ƒ11,!
Franfche Piftol. . - ƒ 9, 5 Croix de Malta £i3,;3
Pruisfif. dito . . ƒ 9» 5 Carolm. . . ƒ 11, 7j
Lunenb. dito , ƒ 9, 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,6
Spaanfe dito ... ƒ 9. 4 " dito Grof . . j 25, 3
Guinies . . .ƒ11,12 Agio van deBank , TJ pCt.
.Souvereine * . .As, 12
-
AMSTERDAM, den 2 April 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Ket getal der Dooden , gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 151: en te Haarlem
aa, onder'welken laatften 7 beneden de ia Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
•Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van iS
tot 24 Maart 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 2S, 4§- den 2often.
BAROM. < Laagfte . . 28, o. den i8den.
l_Gemiddelde der gehele Week 28,2,2 1.
THERM. fHoogfte ftand 9 0
. 's Middags van den 19de».
Reaumur. i Laagfte 1 0
onder o. . ;'s Avonds van den 2often»
L Gemiddelde der gehele Wèekf gr.
Heer/chemie wind' Z. W.
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAABLRW< . V,
) 29. 7 I 46| I 46| l 2-
f 't Nagts ftormagtig met regen.
In de afgelopen maand FEBRUARY.
Hoogfte Therm. den 2often's Midd. 59I gr.
Laagfte dito , den 9den 's Avonds en ioden 's Morg. 24 ff.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag
en Avond, is geweest 42§§ grad. Dus 1 ïf^grad. lager dan de
maand Maart 1791.
§ Daar wy, zedert onlangs, wederom lastia gevallen zyn, met
naamloze berigten, beoordelingen &c. voor dit ons Blad, vinden
wy ons op nieuw genoodzaakt, tot narigt aan de Afzenders dezer
Stukken', onze reeds meermalen gedane bekendmaking te herhalen ,
„ dat wy gene Stukken in ons Blad plaats kunnen geven, dan waar
„ van de ftellers en afzenders ons bekend zyn, en die derzelver
„ eigenhandige naamstekening voeren."
+ In onze laatstvorige No. bladz. K>3- kol. b. is , by yergisfing
van den Letterzetter, het beloop der jaarlyke inkomften van Spanje,
voor dat der uitgave gefteld: bedragende de eerften niet ƒ 5ï,773>«5ïftv.
maar f45.8QQ.I3I-I7 — en de laatfte ƒ 53;773,655-8ï — van
] onze Munt.
Te Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S.
i
BARO- THERMO- | STREEK I
ME- METER. 1 DER I LUCHTSGE*
TER. NoordiZuid. j WIND. | STELDHEID.
I29. 7
38.^29.
44
50
43
515
z.w. j 'S Morg. regen,
w. z. w. [ verd. omtr.heldertf •
( 29.10 ' 43I 43 z, w. j harde wind.
("29. 91 47 I 48§ z. j ~
29. < 29. 8 59f I 72 z.o. t.z. omtreridhelder.
(29. 6| 5o| j 48I z. o. .
("29. 6 52^ r 58 z. t. O. Voorm. betr. tusf.
30. -| 29. 50 51 Z. W. beide regen, verdef
(,29. 9 46% 46 z. z.w. bew.'sAv.heldetvf29.10!
48 48 w.z.w. wolken, windrig,
31. < 2.9. 51* 58} Z. w. 's Nagts ftorma^t.
( 29.10 48 48 z.t. w.
e n re
2 en
-
ApR. f29. 7 49 49 Z. Z» w. I 'sMorg. regen,
l. 7 53 54 Z. W. verd. betrokk.zeer
ftap. 6 55 56 - • harde wind. *
f29. 5 50 50 z. w.
s.U-Sf £ 59 wz^w. —beider, !
(.2£. 61 44l 4g Z. W. J_
/"29. 8 I 46 I 49* I Z- w. wolken.'s Avond»
ï.) 20. Bi I 51 I 58 | - regen,'sNagtsaej
h a r d < ? W , S d
-

179».
üf :
V ï G E M E 2V S
I p 8 c
KONST- EN LETTE&-BODE,
IT O O R MEER- EN MlN-GEOEFFENDEN.
?e E R ! 6 T E N.
Vrydag den 13. Jprit.
E'fie beoeffening der Wetenfchappen onder de ei-
1 genlyke Koerlanders (of bewoners van otidZeïf
land CV, J heeft, in de laatfte halve Eeuw, wel
\9 gene zeer grote, maar echter aanmerkelyke,
vorderingen gemaakt. In vele ftreken, daar de lyfeigen
Boer of Landman onder brave en goedhartige Heren leven
mag, heeft deze zich, zedert enige jaren, aan het
leren gezet: hebbende verfcheiden Geleerde Mannen, in
de Lettifche fprake ervaren, vele, zo ftichtelyke Gefchriften,
als gemaklyke en leerzame Duitfche verzen, in dc
Lettifche tale overgezet, waar in de Boer, eenmaal tot
leeslust opgewekt, eindelyk ook genoegen en fmaak vond.
Onder deze geleerde Letten verdient de Voorzitter Stander,
te Sonnaxt, wel de eerfte plaats: deze heeft niet
alleen ene Lettifche Spraakkonst, en een volledig Woordenboek
dier tale uitgegeven, maar ook ene menigte van
Overzettingen, zo in rym als onrym, en enige Gedichten
van zyn eigen maakzel, die van alle kenners dezer zo
ruw fchvnende fprake, om derzelver fynheid en naïviteit,
«eer hoog gefchat worden. Andere zyn in de keuze der
Duitfche Schriften, in de?e tale door hun overgezet, niet
altoos zo gelukkig gellaagd. 'Er zyn, namelyk, Boeken j
in het Lcttisch vertolkt, die voor de vei'fhmden der Boe. |
(*) Het tegenwoordig LE*LAND of LETTEN is een Landichap
Tan Lyftand, waar van Riga de Hoofdftad is.
VIU. DEEL.
ren veel te verheven en te droog zyn. Onlangs is, door
een ongenoemd Schryver, een Bakkers-hulp- of Handbotkje,
in het Lettisch te Riga uitgegeven; dat ene zeef
goede verkiezing was, en, by velen gelezen wordende,
voor het arme Landvolk zekerlyk van groote nuttigheid
wezen zoude. Deze oorfpronglyke en merkwaardige Natie
verdient wel eens, door een opmerkzaam wysgeer en
kenner van het menschlyk hart, van naby befchouwd te
worden; want zy heeft, fchoon onder het flaaffche juk
van Lyf-eistenfchap, dat haar drukt, vele eigenaartige en
voortreffelyke hoedanigheden. De hoofd-neiging in hun
vcrflandclyk cn zedelyk Charaöer is, te midden van vele
gemene feilen en gebreken, leerzaamheid, een goedhart,
en volöandigheid. Het Mitausch Maandfchrift behelst enige
fchetfen nopens den toeftand dezes volks, niet min
verftandig dan vrymoedig gefchreven; men heeft ze gelezen
en geprezen, maar in de uitvoering van de daar in
vervatte goede wenfehen en voorflagen heeft tot nog toa
niemand de eerfte willen zyn.
'Er bevinden zich, aan het Gymnafium te Mttau, oonderfcheiden
Profcsforen, in even zo vele byzondere takken
van Geleerdheid: meest allen door hunne Schriften
bekend, en zommigen by Bernouille en Gadebusch nader
omfchreven: en voorts nog 7 onderfchciden Onderwyzers
en Leermeesters, zo in de Franfche, Engelfche,
als Italiaanfchc talen, in de Schryf-, Lees-, Reken-,Plaatfny-
en Tckcnkonsr, in het Danfen en Schermen.
Het gebrek aan Boeken, die 'er zeer duur zyn, door
de fchraie inkomften voor den Geleerden dezes Lands,
veelal ene onoverkomelyke zwarigheid, wordt door drie
Leen-Bibliotheken en Lees- Genootfchappen der Steden
Libau en Mit au vergoed, welke, fchoon in haar foort
p ook

•ofc enigzins kostbaar, voor den aan Leeslust dorftenden
denker en Geleerden, ene wezenlyke zegening zyn. Hier
bv komt nog, ter ere van een middelband der Koerlanders
in aanmerking-r dat jonge Kooplieden de eerfte aan-
]c"-gers dezer zo algemeen nuttige inrigtingen waren, en
dat°zy nog op den duur de vlytigfte lezers zyn, al ware
bet flegts van dc nieuwfte Duitfche Romans of Kotzebue's
Schouwfpclen: deze toch ftrekken ook ter befchaving en
& vocdzcl van den geest en het verftand-, of fchoon zy
de eerfte en zuiverfte bronnen niet konnen gerekend worden.
Behalven enige zeer weinige uitgezogte Boekverzamelingen
daar tc' Lande , zyn te Mitau twee in deidaad
bezienswaardige Bibliotheken, die des Hertogs in het
Gymnafiam , en die der Vry-Metzelaars in de grote Loge.
De Bibliotheek der Vry-Metzelaars was voor zes jaren
mogeiyk by de 600 Boekdelen ryker, dan die van het
Gymnafium: maar nu moet, daar by de laatfte jaarlyksch.
aangekogt word, dc eerfte daar voor in getal onder doen.
Ook is de Bibliotheek van het Gymnafium in allerleie fatdien
veel aanzienlyker en toereikenden Het vak van de
Oudheidkunde en der Konst-Gefchiedenis van de Grieken
en Romeinen, pronkt met de fraayfte en kostbaarfte werken:
hier aan volgen de vakken der oude Literatuur, Gefchiedkundc,
Wiskunde, en Natuurlyke Hiftorie, die wel
bezienswaardig zyn; de laatfte zyn , zedert verfcheidene
jaren, door een nieuwen aankoop van voorname Weiten
aanmcrkclyk vermeerderd. Het vak der Rechtsgeleerde
Boeken, onvcrgelyklyk in zyn foort, is voor Koerland al
te volledig, en zeker niet nodig. De Profesfor in de
Wysbegeerte is Bibliothecaris hier van. De Vry-Metzelaars
Bibliotheek is in haren aanleg voor het oog zeer net,
en bevat, voomamelyk in het Godgeleerde en.Gefchiedkundigc,
zeldzame cn goede Schriften. De aanleggeren
Stichter derzelve is geweest de Boekverkoper Hinz, als
Stads• Secretaris, tc Pernau overleden.
Die van het Gymnafium is gerangfehikt, en in 't net
gebragt door den Hr. Profesfor Kutner, die de eerfte
vyfjaren, na de oprichting daarvan, Bibliothekaris geweest
is. ln beiden vind men nog oude, nog nieuwe,
Maiiufcripten of Handfehriften. Uit beide kan men , ten
allen tyden,tegen een behoorlyk bewys,voor een bepaalden
tyd, een Boek ter leen krygen: ene wezenlyke en
grote dienst voor elk, die in dit van Boeken zo fehraal
voorzien land zich op enige Wetenfchap toeleggen wil.
De drie laatfte maanden van 1791. zyn voor de Literatuur
in Koerland van zeer weinig belang geweest. Behalven
twee nieuwe Bundels van Staatkundige Verhandelingen,
is in een vierendeel des jaars geen één Geleerd
blad aldaar van de Drukpers gekomen.
N E D E R L A N D E N .
LEYDEN. De Heren Profesforen van Hollands Hoge-
S-'.v^ol, aan welken de bezorging van het LEGAAT van
C »4 5
wylcn den Heer JAN STOLP is aanbevolen, hebben' rn hunne
gewotie Vergadering, den 26 Maart laatst!, gehouden,
ter beantwoording voorgefteïd, de. volgende Vraag uit de
Zcdekunde:
Qufritur, quid Ethica, turn Philofophica, tam pr

wyze van Accesfa, vertaald, ter Drukpersfe, nevens de
Prvsverhandeling, over te geven. En hebben Heren Directeuren
goedgevonden aan den Schryver een Zuiveren
Eerpenning toe te wyzen. 't Zou dus aan allen ten ufcterften
aangenaam zyn, als deze Heer zich voor-deneerden
van fuly geliefde te openbaren , en vryheid te verlenen,
om zyn verzegeld Briefje te openen, waartoe hy,
•mits dezen, heuschlyk verzogt word.
KORTE LEVENSSCHETS VAN DEN BEROEMDEN ZWEED-
SCHE SCHEIKUNDIGEN SCHEELE.
(Getrokken uit COXE'S Brieven.')
„CAREL WILLIAM ScHEELE.de Zoon eens Handwerkers,
werd te Straalfund, in December des jaars 1732 gebo-
Ten. Hy ontving de eerfte beginzeis zyner opvoeding m
een byzonder School, en vervolgens in het Seminarium
-dier Stad. Van zeer vroeg ene fterke begeerte betoond
hebbende om een Apothecar te worden, werd hy Leeilin?
by den Heer Bauch, van Gothenbnrg, by wien hy
bleef tot het jaar 1765- Hier lag hy de gronden van zyne
kundigheden in de Chymie Hy was zeer ftil en ernftig,
zeer oplettend op de Genees- en Scheikundige bcreidzels,
en' gewoon dezelve naderhand iri zyn eigen kamer
te herhalen. Hy fchynt eerst tot het beoenenen van
de Chymie opgewekt te zyn, door het lezen van Neuman's
Werk daar over, hem aangeprezen door Grunberg,
een Leerling in dien zelfden Winkel: hy kreeg ook de
Werken van Lemery en Stahl; dat van Kenckelwss het
by hem gclieffte Boek.
( H5 )
In 't jaar 1765. vertrok hy van Gothenburg, enftond
in "verfcheiden Apotheken, tot hy in den j are 1773. te
l/pfal kwam. Hier vermeerderde hy zyne kundigheden
gróotlyks, door zyne verkering met de Geleerden dier
Univerfiteit, en inzonderheid door zyne naauwc vriendfehap
met den Hoogleeraar Bergman, en door den vryen
toegang tot het openbaar .Laboratorium. In 't jaar 1775,
werd hy van het Collegie der Medicyncn aangefteld tot
Apotheker tc Kioping, waar hy zyne dagen eindigde.
' Scheele's charaftcr, als een Chymist, is genoegzaam bekend
uit zyne Werken, en de veelvuldig grote ontdekkingen
door hem gedaan (*). In een ander opzigt moet
ik hem u doen kennen. Scheele hadt, gedurende zyn
gehele leven, met bekrompene omftandigheden moeten
worftelen; en, tot Apotheker te Kioping aangefteld, ftak
hy zich in fchuldcn, om den voorraad te kopen, dien z> n
Voorzaat had agtergelaten. Zints enigen tyd had hy zich
verbonden , om de Weduwe des overleden Kiopmgfchen
Apothekers te trouwen 5 doch hy Wagttc hier mede tot hy
zyne fchulden zon betaald, en haar een middelbaar inko-
f*~) In WELL'S Chemifche Annalen for 1787. vind men een Lyst
van de Werken en do voornaamfte Ontdekkingen van SCHEELE ,
als mede in het Gentiemans Magazine for April 1789. |
men, ingevalle hy voor haar mogt fterven, bezorgd hebben.
Naauwlyks had hy zyn oogmerk bereikt, en liet
aanbod van een Jaargeld van 300Ponden Steriings ontvangen
, indien hy zich in Engeland wilde nederzetten , waar
door hy meer ledigen tyds zou krygen, en een genoegzaam
inkomen om zyne Chymifche Ontdekkingen te ongeftoorder
te agtervolgen, of zyne gezondheid nam af.
Zyne ongefteldhcid begon met ene ontfteking inde ogen,
waarfchynlyk veroorzaakt door den onvermoeiden yver,
met welken hy zyne Proeven in dc Chymie voortzette -
,
dit eindigde in ene volflagenc verzwakking, die hem ten
grave lleepte (t), in het vyf-en-vyftigfte jaar zyns levens.
Twee dagen voor zyn dood trouwde hy haar,aan welke
hy zo lang verloofd geweest was, en liet haar 't gering
ftuivertje na, 't geen hy had kunnen over winnen.
„De vereniging van deugd en kennis is ongetwyffeld
verdienstlyk •, en het is dus aangenaam 'er te mogen byvoegen
, dat de Zeden van Scheele uitftaken: zyn gedragwas
zo onopfpraaklyk als zyne Zeden in alle de tydperken
zyns levens.
„Scheele had nog tyd, nog geneigdheid, om gemene
kennisfen te maken; de meeste uren, welke hy kon uitkopen
van zyn Winkel- en Beroepsbezigheden, befteedde
hy in zyn Laboratorium, of op zyn Boekvertrek ; doch
hy was zeer verknogt aan een kleinen kring uitgelezenc
Vrienden, en 'er opgefteld om met hun te fpreken over
onderwerpen, betrekking hebbende op zyne geliefkoosde'
Wetenfchap. Dan was hy de openhartigheid zelve cn zeer
gefpraakzaam, nooit in 't minfte agterhoudend om ondcrrigting
te geven, of 'er op uit om zyne Ontdekkingen te
verbergen.
„Eer hy een gevoelen omhelsde was hy zeer voorzigti°",
doch,eens een gevoelen aangenomen hebbende,fprak
hy ftellig en verdedigde het ftandvastig, fchoon zonder
drift. Altoos nogthans ftond hy voor overtuiging bloot,
en meer dan eens herriep hy. zyn gevoelen , door bewysof
proeve van het tegendeel overreed.
„Scheele verftond geen andere Talen dan Latyn, Hoogduitsch
en Zweedsch; zo dat hy het voordeel derfde van
vroegtydig ktmdfc'nap te krygen aan de ontdekkingendoor
Vreemden gedaan , en wagten moest tot dat hy desonderrigt
werd langs den tragen cn onzekeren weg der veitalinge.
Zelfs was zyne bedrevenheid in dc Zweedfche taal
niet groot genoeg, om de Verhandelingen, welke hy aaiï
de Zweedfche Akademic der Wetenfchappen zond,"in die
taal op te ftellen; hy vervaardigde ze in 't Hoogduitsch,
uit welke taal men ze in de Zweedfche overzette.
Wanneer wy het aantal cn dc keurigheid der Proeven
van Scheele in aanmerking nemen, zouden wy ons veclligt
verbeelden , dat zyn Chymifche toeftel zeer volkomen,
en zyn Laboratorium zeer uitgeftrekt, was; doch, in tegendeel,
was zyn Laboratorium zeer bepaald, en zyn
toe-
(1) Dit gebeurde op den 21 van May des Ja*rs 1786.
P 2

toeftel onvolkomen, 't geenwaarTchynlykverdörzaaktwerd
door de bekrompenheid zyner omftandigheden. — Indien
hy nu zulke gewigtige en naauwkeurige Ontdekkingen
deed met een gebrekkigen en bekrompen toeftel, cn zonder
enigen byftand: wat zou hy niet gedaan hebben, had
hy zich Th ruimer omftandigheden mogen bevinden, en
alle aanmoediging genieten om zyn werkvoorttezetten ?"
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDEKE SCHRIFTEN.
ZWEDEN. JOHANNIS FLODERI Opuscula Oratoria ac Poëti­
? xx5 5
ca. Upfal ter Univerliteits Drukkery, 596 bladz. in gr. 8vo.
1791. Schoon dc Griekfche Litteratuur wel voomamelyk in't
vak viel van wylen den Hoogl. Floderus, muntte hy egter niet
min uit door zyne bedrevenheid in de Latynfche taal. Zyne
Redenvoeringen, by onderfcheidene plegtigc gelegenheden, zyn
zo vele Mecsterftukken van welfprckenheid. Van de Dichtftukken
waren 'er genen, gedurende het leven van dezen achtenswaardigen
Geleerden, uitgekomen. De Hr. F. de jonge, heeft
ene Verzameling hier van by de overige Redenvocringen gevoegd
, en het een cn ander, met die oplettenheid, in 't licht
gegeven, welke men kon verwagten van enen Zoon,die, langs
dezen weg, ene gepaste hulde aan de Nagedagtcnis van euen
geliefden Vader wilde doen. {Stockholms posten &c.)
GROOTBRITANNIEN. The life of Samuel Johnfon, L.
L. D. By James Boswell, Esq. 4to. 2 vol. pp. 1100. iL.Jf.
boards. Dilly 1791. De Heer Boswell was een der gemecnzaamfte
Vrienden van den overledenen Johnfon: deze omftan-
«lighcid, gepaard met zyne bekende Letterkundige bekwaamheden,
ftclde hem, meer dan iemand anders, in ftaat, om de levensbyzonderherien
opentlyk gemeen te maken, van dezen zynen
•zo zeer beroemden lettervriend. Het werk echter bepaald zig
niet enkel tot het leven en den Geleerden arbeid van Dr. Johnfon
zelve, maar kan als een algemene befchouwing worden aangemerkt,
van den Staat der Letterkunde, en van de voornaamfte
Geleerde mannen, die, gedurende een halve Eeuw, in
Groot-Britannien bloeyden. Voorts is het geheel op den leest
gefchocid van Mafon's MemoirsofGray, fchoon het in bclangrykheid,
verfcheidenheid en rykheid van ftoffe, niet weinig boven
het zelve uitmunt. Het hadde dus gevoeg icn tytel van
Johnfor.iana kunnen voeren : als ene Icv.-ns';cfc' rYvinr vervat-*
tendc, die telkens doorweven is, met eigen Aantekeningen,
Brieven en Gcfprekkeu van den overledenen. Ene manier van
fchryven, die wei aan de ene zydc aanleiding gegeven heeft tothet
inlasfchen van kleinigheden, doch aan den anderen kant het
voordeel had van meer levendigheid en gefchiktheid, om den
lezer met de befchreven perfoon beter bekend te maken. M.
Rev.
CAJI JULII CSSARIS, Opera Omnia. 2 vol. 8vo. gr. pap. L. 1.
f. i6._ fm. pap. f. 14. Payne. London 1791. Hoe veel eersook
de Uitgever van dit klasüke Werk reeds behaald heeft, met zyn
fraaye druk van Salustius, overtreft nogthans deze der Werken
van Julius Csfar die uitgave nog verre, zo in typografifche
fchoonheid, als fraayhcid van papier, en naauwkeurigheid van
text.
Het eerfte Deel behelst de zeven Boeken de Bello Cah'ico „
met het vervolg van Hirtius , de Nomenclator Geographicus,
1 voomamelyk getrokken uit Ortelius; de Notitta Gallica van
Jofeph Scaliger, de Naamlyst der Volkeren, Steden en Rivieren
der Gaulen, door Ltarke, de Fragmenten van Casfars Werken,
die verloren geraakt zyn, nevens de Verhandeling van
Dodwell over den Schryver der Byvoegzels op de Werken van
Ca?far. Wyders pronkt dit Deel met een fraaye kop van Csfar,
naar ene Medaille uit het Kabinet van Hunter, als mede met
ene Kaart der voornaamfte plaatfen, waar van Cajfar gewag
maakt, een Kaart van oud Gallie, en een plan van den vermaarden
brug, dien hy over den Rhyn dec'd flaan.
DENEMARKEN. Kantmerherre P. F. SUHMS neye Sam-
Het 2de Deel vervat de Bellum civile, Hirtius de Bello Alenger
tilt den Danskt Historie. I. D. 1 en 2de Afd. Koppenlexandrino
Sf Africano , nevens het Boek de Bello Hispanienji
hagen , by Poulfen, in 4to. 1791. Dit werk kan als een ver­
incerti ^du&ores , ene Kaart van het oude Spanje, cn een keuvolg
befchouwd worden op een vorig, 't geen dezelfde Schry­
t o t
rig Register der voornaamfte zaken, waar van men by alle de
ver , by onderfcheidene Stukjes, zedert 1779 1784 heeftin
Commentators van Casfar gewag gemaakt vind.
't Jicht gegeven, en dat met goedkeuring by de Geleerden van
De beiden Delen, gedrukt door Richie en Sammels, Typte
Europa ontvangen is. Deze beiden Afdelingen leveren ons op
Bedenking over den Staat der Deenfche Kanzelary, zedert
Jackfonianis, kunnen niet misfen, by dezulken , die over fchone
den tyd van Frederik I. tot die van Frederik IV. 2.Uittrekzels
I drukken weten te oordelen, voor een aUerkeurigfte ftaalgehouvan
ettelykc Papieren over de Historie der Finantie en publieke
• den te worden van de volmaaktheid, waar toe de Drukkonst in
Huishouding van Denemarken, voor de jaren 1670— 1674. 3. Engeland geklommen is.
Ordonnantie van Christiaan II. omtrent de Provintie Jutland, Men heeft by deze uitgave den Text van jfudendorp gevolgd,
in de jaren 1513—1517. 4- Verzameling van Anecdotes nopens en wy durven zeggen, dat de Afdrukzels op groot papier een
de Minnaryen van Christiaan IV.
pronkftuk voor de uitgelezenfte Boekeryen kunnen opleveren.
(Jppend. to theMonth. Rev.)
An Esfay on naval taSlics &c. in 4 parts. by John Clerk r
Esq. p. I. 4to. half a Guinea. boards. Cadelli79i. Deze oordeelkundige
en belangryke proeve zou te overwaarriig wezen,
om 'er een breedvoerig verflag van te geven, doch wy zyn hier
toe niet in ftaat, buiten behulp van de veelvuldige platen, waar
van het Stuk verzeld gaat. 'Critic, Rev.)
NEDERLANDEN. Het BOEK JOSUA , naar V Hebreeuwsch ,
door Y. VAN HAMELSVELD. Amfterdam, by M. de Bruyn 1792.
Vert. 88 blz. en Aanm. 76 blz. in gr. 8vo.
De Heer v. H. gaat, op gelyken voet, als by de voorgaande
Stukken gemeld is, in zynen nuttigen arbeid voort: en, hoe
vele moeylykheden het Boek van Jofua hem ook in de Vertaling
moest opleveren, heeft hy dezelve doorgaans vry wel weten
te boven te komen. Js hy niet overal even gelukkig geflaagd
, in de overbrenging van het Oosterfche tot het Westerfchc
taaleigen ; en hebben, zoms, zyne vertaalde Dichtregels wat
te

C "7 *
Je veel van het onrym, te weinig van het metrisch; de O verlening
echter blyi't fteeds overal zo duidelyk als getrouw.
De korte Aanmerkingen beginnen met ene Inleiding tot dc
Hiltorifchc boeken van het O. V. en byzonder tot het voorhanden
zynde, waar in derede word aangewezen , waarom deze
Boeken onder den naam van dc Boeken der Profeten by de joden
bekend ftaan, als mede ene befchryving van de aloude Pro­
feten voorkomt; voorts de rede waarom dit byzonder boek
dien naam draagt ; den Schryver van het zelve, cn de tyd wanneer
het gefchreven h, nagefpoord , en dc inhoud van dit Bock,
benevens het belang, 't geen wy 'er by hebben, word opgegeven
, en alles met ene korte bedenking over 't Hecht van Israël
op Kanaan , cn over de ftrenge behandelingen van de oude
Inwoners, beöoten. Daar echter dit alles in een bellek van
nog gene 9 bladzyden, niet dan zeer beknopt en flegts algemeen
kon behandeld worden, wyst de Heer v. H. zeer dikwils
op zyne Bybel verdedigd.
't Geen hy ondertusfehen, in deze Inleiding, nopens dc aloude
Profeten zegt, komt ons niet overal even klaar en gegrond
voor. De Schooien der Profeten duidden genoeg aan, dat
Jongelingen tot dat ambt opgeleid en bekwaam gemaakt wierden;
en dus moet doorgaans door dien naam een Leeraar-uangeduid
worden; terwyl het flegts zomtyds, en aan weinig pcrfonen,
gebeurde, dat zy met,opmiddelyke Goddelyke Last en
ingeving voorzien waren. Deze waren dan gene buitengewone
maar de gewone Leeraars des Volks; en niet, gtlyk de Heer
V. H. te onrecht meent , de Priesters , die, wat het Godsdienstige
betrof, alleen de offeraars en waarnemers van den Uitwendigen
eerdienst waren, voorts alle 7 Jaren de Wet ééns aan
het Volk voorlazen, en, wanneer zy in twyffslachtige gevallen
gevraagt wierden, dezelve moesten uitleggen. Immer zou het
ene dwaze fchikking geweest zyn, Priesters en Levieten, indien
ze de gewone Leeraren geweest waren, in byzondere Steden
te laten wonen, afgezonderd van alle andere Ingezetenen
des Lands.
taling van Cr.p. X: 12—15:. waar dit gezegds in deszelfs za*
menhang voorkomt, befluiren.
n Toen, op dien dag (*), op welken JEHOVA de Amorieten
n dus deed vluchten voor de Israèliten, fprak Jofua JEHOVA
M aan , en zeide, ten aanhoren van alle Israèliten: Zon! Jlaar
„Jlil te Gibeon 1 en gy, Maan! in het dal Ajalon!; De Zon
n vertoefde, de Maan bleef ftaan, tot dat het Volk zich aan
„ zyne Vyanden gewroken had. Dit vind men in het Boek
! „ der Gezangen dus befchreven:
„ De Zon ftond ftil aan 't midden des hemels
Ln fpoedde zieh niet ten ondergang,
Eenen geheelen dag.
„ Geen dag was ooit voorheen,
„ Noch immer naderhand ,
„ Aan dezen dag gelyk 1
„ Dat JEHOVA luisterde
„ Naar 't bevel van eenen mensch F
w Doch JEHOVA ftrced voor Israël 1
"
• LOFREDEN op SIMON EPISCOPIUS , uitgefproken door JAN Kb-
NYNENBURG, in de Remonftrantfche kerk te Amfterdam, by dc
aanvaarding van het Hoogkcraarampt in de Godgeleerdheid en
Kerkelyke Gefchiedenis, aan het kweekfchool der Rcinonftranten
&c. Uit het Latyn vertaalt, en met enige aantekeningen
vermeerderd: Behalven het Voorberigt, iot bladz. in gr. 8vo.
Amfterdam, by M. Schalenkump 1791.
Van het oorfprongelykc dezer Lofreden , hebben wy, kort na de
uitgave, in het vorig jaar, met verdienden lof, in dit ons Blad
gewag gemaakt. De daar by opgegeven fchets van den groten
Stichter der Remonftrantfche Broederfchap was zckerlyk fraay
o hclangryk genoeg, om haar een Nederlandsch kleed waardig
tc keuren ; welk ficrlyk kleed wy, volgens het Voorberigt van
den Hoogl. aan de welverfnedcn pen van den taalkundigen Rotterdammer
Remonftrantfchcn Leeraar P. WEILAND, die ook de
Redenvoering van des Schryvers Ambtgenoot P. VAN HEMERT,
vertaald hadde, te danken hebben. De bygevoegde Aantekenin­
By Cap. II: f. wordt te regt de benaming van heidenfche gen , grootdeels verfcheidene merkwaardige byzonderheden, no­
vrouwe voor die van hoere gefteld. De fchets van Rachab, pens EPISCOPIUS en diens vrienden en tegenftanders,bevattende,
aldaar gegeven, is niet onbevallig. De Ophelderingen van den zetten deze vertaalde Redenvoering des te meer waarde by ,
doortocht door den Jordaan, en de zonderlinge verovering van voor de liefhebbers der latere Kerkelyke Gefchiedenis.
Jericho, Lladz. 29 en 30, zyn zeer gepast, en toereikend: het Dezelve verfpreiden niet weinig lichts over den waren aart
plotfeling omvallen der Stads Muren word aan ene Aardbeving van het Godsdienstig Genootfchap, by het welk deHr.K. thans
toegefchreven. Immers zouden wy Cap. VI: 20. liever, met den post van Ho'ogleeraar bekleed, en byzonderlyk overhetftulc
Michaëlis, door omvallen, dan door wegzinken of onder der Verdraagzaamheid, waar mede zich het zelve zo byuitftelc
zich vallen, vertalen. Daar het laatfte, fchoon door zommige boven de meeste Kerkgenootfchappen , kentekend : gelyk ook het
oude taalkundigen goedgekeurd , alleen rust op ene etymolo- Voorberigt ene uitvoerige aanmerking des Hooggel. Schryvers
gifche Verklaring van het Hebreeuwfehe woord tachtejah. bevat, waar in hy reden geeft van het thans opentlyk verde­
Eigenlyk valt alles tachto nederwaards.
digen zommiger waarheden, door Leeraren en leden zyner Broe­
Op bladz. 46. word het merkwaardig gezegde van Jofua : derfchap , die door hunne Voorvaders verzwegen waren, en te­
Zon Jlaa Jlil te Gibeon, en gy Maan in het dal Ajalon! op vens doet zien in welken meer uitgeftrekten en fterkeren zin
ene zeer aannemelyke wyze verklaard en toegelicht. De Heer de tegenwoordige Remonft anten het woord verdraagzaamheid
V. H. befehouwd dit gezegde als in Geestverrukking gefproken, bezigen, dan hunne verdrukte voorouders plegen te doen.
om, langs dien weg, het volk een riem onder het hart te fte-
Onder de Aantekeningen is van een byzonder en aUergewigken.
Deze uitfpraak wierd bevestigd door de uitkomst: voor
tigst belang die, welke op bladz. 31. voorkomt, alwaar in den
Zonnen ondergang, van dien zelfden dag, was het Volk verwin­
Text
naar. De Dichters namen deze gelegenheid gretig by de hand,
om dit zo te bezingen, als of Zon en Maan hadden ftilgeftaan.
(*) En Wel in den vroegen morgen , gelyk de Hr. v. H. onderfteld ,
Wy zullen, om, volgens gewoonte, weder een korte ftaal toen beiden Zon e» Maan tegelyk aan den He»el ^igtbaw konden
van de Overzetting by te brengen, dit ons verflag met de Ver­ zyn.
P
3

Text over de Geloofsbelydenls, in de vorige Eeuw, door Guido
d'e Brez opgefteld, gcfproken word; als mede de nog uitvoeriger,
op bladz. 50 env. over de Geloofsbelydenls, of Verklaring
des Geloofs, der Remonflranten, als voornamentlyk opgefteld
door EPISCOPIUS ; waar omtrent wy echter, hoe gaarne
wy ze hier wilden mededelen, uit hoofde van het bepaald beftck
Van dit ons Blad, den Lezer tot de Redenvoering zelve
moeten wyzen: twyffelende wy geenzins, of hy zal, nevens
ons, deze met alle de overigen, gelyk het gehele Stukje, met
genoegen doorbladeren.
HET BEGRAVEN DER DOODEN buiten de Kerk en Stads-Poorten
aangeprezen, in ene Leerrede, naar Aanleiding van Ps.
XXXIV: 2i«. door W. A. OCKERSE, Predikant te TVyk by
Duurftede, &c. Met de Bylagen, 78 bladz. in gr. 8vo. Te
Utrecht, by G. T. van Paddenburg en Zoon-1792. Gedrukt ten
behoeve van het Fonds. — Van het onderwerp dezer Leerrede,
cn de byzondere aanleiding tot het houden derzeive, als
mede op wiens verzoek, en met welken goeden uitflag, zulks
gefchiedde, hebben wy reeds, in No. 188. van dit ons Blad
berigt gegeven: Het aanleidelyke tot deze Kerkrede, vinden wy
ook hier weder, in een kort Voorberigt des Schryvers, medegedeeld.
Het Stuk zelve beantwoord ten volle aan onze vervvagting,
welke wy van de bekende bekwaamheden en het gcoeffend
verftand des Wel Eerw. Hrn. O. hadden opgevat: en
het is uit dezen hoofde, zo wel als uit aanmerking van het
heilzaam doel dezer Kerkrede, en de bclangrykheid der StofTc,
daar in verhandeld, dat wy dit Stukje met allen ernst der oplettende
lezing en overweging van alle onze Landgenoten aanpryzen.
Na ene korte Inleiding tot opheldering der wel
uitgekozen Textwoorden dienende, ftaat de Leeraar op dc volgende
drie Byzonderheden ftil: u Dat dc gewoonte der Kristenen,
om hunne Doden in de Kerken te begraven, haren oorfprong,
voomamelyk, aan ene bygelovige zwakheid verfchuldigd
zy. 2. Dat het aanhoudend gebruik daar van onder ons
zeer onnodig — wanvoeplyk, cn hoogst nadelig 'zy. 3. En eindelyk,
dat alles ons verpligte, om, elk in zyn kring, zo edelmoedig
als eensgezind , aan ene fpocdige verbetering in dit ftuk
te arbeiden :— welk een en ander hier zo beknopt, bondig, gemoedelyk
en ovcrtuigelyk, en onder zulke allerwegen doorflaande
blyken van des leeraars redclykc cn verftandige denkwyze,
gezond oordeel,, belezenheid cn wclfprckenheid', wo.rd
bewezen en aangedrongen, dat wy geenzins twyffclcn, of elk,
voor reden en overtuiging vatbaar, zal, zo hy niet alredc met
des Leeraars bewering inftemde, zich ovérrced vinden, onder het
lezen van dit zyn mannelyk en fierlyk betoog, om de tot nog
aangekleefde vooroordelen, in dezen , op eenmaal afteleggen.
Tot een kleine Staal van 's mans innemenden redeneertrant,
en kragtigen en vloeyenden ftyl, delen wy hier dc Stichtclyke
aanmaning mede, waar mede hy , na het oplosfen van deze én
gene zwarigheden en bedenkingen, die 'er tegen het betoogde
„ nommering, afdeling in twee of meer vakken, het mêtfele»
„ van kelders, en oprichten van zarken, grafnaalden enz. ge-
„ noeg onderfcheiden (*). En wilt gy, door de béste onder-
„ fcheiding, na uwen dood gekend zyn, ziet hier mynenraad:
„ „ leef deugdzaam! zyt een Kristen."' en de nakomelingfchap
„ zal met zegenende tranen uw graf befproeyen.
„ Nu dan, M. V. verblyd uwe Overheid, uwe Leeraren, de
„ kundigften en besten onder U, verblydt uwe weldenkende
„ Landgenoten, ja het gantsch Wysgeerig Menschdom, door
„ eene verftandige cn edelmoedige keus in dezen! — leggen wy
„ zamen onvervvyld de hand aan de zo nodige verbetering, en
„overwinnen wy, wan-gewoonte, vooroordeel, kinderachtig
„ bygeloof, en domme dweepzucht, ten heil van Godsdiensten
„ Maatfchappy! Zo ik eenigen invloed op U hebbe, ziet
„ daar! myn overfchot worde, indien het Gode behagen mogt,
„ my uit uw midden weg te nemen, het eerfte daar geplaatst,
„ waar het U niet fchaden kan! ik wil my verbinden om, in
„ dat geval, uw voorbeeld te zyn!.
» J e
f us
goedkeurend oog befchouwt reeds, dunkt my, onze
„ Graflieden!— En de gevoelige Naneef fchryft eens met gouden
„ letteren voor derzelver algemeenen ingang:
„ „ Bier rusten Burgers , die verlicht —.
„ „ Menfehen, die Menfchenvrienden —
„ „ Kristenen , die Eerbieders waren van deze waarheid:
„ „ GOD BEWAART ALLJ: ONZE BEENDEREN!" —
„ o Vader! hoe zalig is het denkbeeld, in uwen arm terus-
„ ten, en eens, op den fchoonften morgen, tusfehen bloeiend'
» groen, weelig Koorn , en frisfche Lentebloemen , in onver-
„ derflykheid op tc ryzen, en ons fomber grafhuis met den
n fchooncn Hemel te verwisfelen! Bron van leven en van
„ zaligheid! bereid ons voor dien Heildag! bcgunftig, volmaak
s, het heilzaam ontwerp onzer Overheid! neig alle harten daar
„ toe zamen ! verbryzel eens de vooroordelen, en bedaauw dit
„ myn gebrekkig werk met uwen mildften zegen!" AMEN!
Voorts gaat de uitgave van dezeLcerrede verzeld zo van deze
en gene Aantekeningen, die tot verdere opheldering en ftavingvan'
het gezegde in den Text dienen, en zoms ook opmerkclyke byzonderheden
bevatten, als van ettelyke lezenswaardige Bylagen,
de zo fchendig verwoeste Begraafplaats der Capellens , die by
Scheveningen, die te Zuilen, te Thiel, en dê laatst aangelegde
aan de Diemerbrug , betreffende.
v4iu lo VKUisfftw ~ooh m.) . " rriïmft
NIEUW UITGEVONDEN WERKTUIGEN EN
KONSTSTUKKEN.
De Heer Jofeph JfVeidcnhcimer, Horologiemakcr van
het Keurvorstelyk Hot te Mentz , heeft een zeer byzonder
Zak Hórologie vervaardigd, 't geen op beide zyden
niisfchicn zouden kunnen ingebragt worden, deze zyne Leerre­
Wyzers' heeft. Op de ene zycle wyst het zelve de Uren
den eindigd ; terwyl wy ons gaarne verénigen met zyne Bede,, I * .. . ,».',",.>-.•.. «I.\.. ri " l ^ . ' - ' i — i . . \\ ëit-
ten flotte van alles dienende.
f*jj Men zou zelfs gedenktekenen en wapenborden in de Kerk
„ Eindelyk, want ik mag U niet langer met beuzelaryen
„ kunnen blyven plaatfen. 't Is toch alleen het aandenken , niet het'
„ bemoeyen, 't is niet nodig, dat men, buiten begraven wor- ,, gezicht, der dooden, dat men bedoelt. Soortgelyke Monumenten
„ dende, allen verward door elkander ligge, dat alle onderfcheid 1 „ ontvingert de Mareihalde Saxe te Straatsburg, Voltcire en Rousfeau
m in rang djar door ophoude ; 'men kan dc graven door be- „ te Parys , Huga Grvtiits.en Vondel ifi ons Vaderland.
I

m 5
en Minntc* '?vens den Da£ dev Maand , welke door .
fiét \verktm 0 Vbnè voor elke Maand, ook zelfs voor den :
29 February van elk Schrikkeljaar, geregeld worden. —
Op'de andere zydc wyst het' zelve vooreerst den ftand
tier Zon , in het teken en den graad van de Ecliptica,
Vervolgens den ftand der Maan, naar de Ecliptica berekend,"voorts
de Maand des jaars, en eindelyk ook de
vcrgclyking van den waren en gemiddelden tyd. By dc
berekening van het raderwerk, zyn dc door den Heer de
la Lande waargenómene cn opgegevene tyden des omloops,
en de excentriciteiten der. Aarde .en .der Maan .benevens*
dc veranderiykheid van het Aphelium etPcrigaeuin
der laatfte, naauwkeurig in' agt genomen. Dit werktuig is
meermalen, volgens een Berlynfche Aftronomifche Almanach,
beproefd en vergeleken, en toond met ene verwonderenswaardige
naauwkeurigheid den gemelden waren ftand
van Zon en Maan.' Niettegenftaande alle deze verfchillen­
de aamvy'zingen, is het gehele Horologie, 't welk daarenboven'nog
een Repetitiewerk is,-zoer klein -
, hebbende
flegts 25 lynen lengte, en omtrent 3 lynen dikte, Paryfche
maat.
Een Schrynwerkers knegt van €hester\ in dienst van
den Hr. Gardner, heeft een ongemeen fraay en vernuftig
"Kon stftuk uitgedagt en vervaardigd, beftaande in een
Automat of menfchelyk beeld van hout, omtrent 5 voeten
lang, dat van zelve de Kamer op en neder wandeld, en
ondertusfehen een deuntje op de Harp fpeelt.
. N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N ,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
. BETREKKELYK.
LONDEN, den 3 April- Heden wierd, by het Huis
der Gemeenten, met ene Meerderheid van 145 Stemmen,
„ tot ene tr-apswyze Affchaffing bcfloten van den Afri-
„kaanféhen Slavenhandel der Britfche Onderdanen."
„Volgens de laatfte Nieuwspapieren van Boston, en
afzonderlyke Berigten, dezer dagen van daar ontfangen,
is de Handel op Indien en China, in de Verenigde Staten
reeds zeer fterk toegenomen, en gaat nog fteeds voort
20 te doen. In het begin van January laatstl. zeilden 'er
6 grote Schepen uit de Haven van Boston naar Indien en
China, en nóg 3 anderen waren bykans gereed om mede
derwaarts te vertrekken. In December'a. p. waren 'er
twee Schepen naar Nootka en Kamfchatka gezeild, een
derde ftond op het vertrek, en 'er wierden twee re rug
vervvagt, welken allen te Boston t'huis behoren. Van
Salem waren 'er insgelyks 'drie Schepen naar de Indien
vertrokken , één van ,Pfirtsmouth, en één van Salk»
naar China."
. OVER DEN'TEGEN WOORDI GEN STAAT VAN
I • • FRANKRYK. • - :
• •••''• 1
(Getrokken uit het HISTORISCH SCHOUWTONEEL.)
Vólgens- de tegenwoordige verdeling van Frankryk, bevat
dat Koningryk, thans, in Negen grote AJdelingen,
'83 Départementen, die wederom 544 Diftricten , welke
in 4658 Campus verdeeld zyn, inhouden: en die te zamen,
met influiting van het Eiland Corjica, 27003 vierk-
Mylen, van .25 in één graad, bevatten.
De volgpncje Lyst behelsd ene egte cn naauwkeurige
opgave der JBcyolking van dat Ryk, zo als zy in 1791 plaats
hadde, onderfcheidende de dus gehetene a£ti.ve leden van
den Staat,van de indiruë'len. Onder de eerften behorende
werkenden, of enkel weêrbare Manspcrfonen, van 16 tot
60 jaren, en onder de laatften alle de Ingezetenen van den
Staat, zonder enige uitzondering. Deze worden in de
twee eerfte kolommen aangewezen; terwyl de laatfte enebegroting
der Schattingen behelsd, welke de Departementen,
tot elk der gemelde grotere Afdelingen behorende-*,
thans opbrengen. . . .
Acliv. of Ihgez. hoofd '
Werk. leden. voorhoofd. Schattingen;.
Del. telt 744,917 in'tg. 4,738,691 en bet. 85,089,000-
— li. 445,132 2,670,160 27,305,40a-
— III. 4^5,447 3, 0
97.23s' '• 30,604,700-
— IV. 389,150 12,344,787 '• 16,016,700
— V. . 382,133 2,400,425 25,713,200
— VI. — 479,057 —- 2,947,306 ( 24,976,304
— VII. 457,719 • '2,927,121 '•—-.* 21,872,400
— VIII. • 504,948 3,518,200 36,215,800
— IX. 409,857 — 2,546,1°° — 28,206,500
Zodat Frankryk, binnen deszelfs eige boezem, 4,298,36":
werkende leden of Burgers heeft, ofin't geheel 27,190,023
Ingezetenen, hoofd voor hoofd gerekend , welken, in het
jaar 1791. aan Schattingen van vaste en losfe Goederen,
(Contribution fonciere & mob-ilaire') 300 Mill. Liv. betaalden
(*): 't geen , doordien de oude Schattingen ecu
Som van 552,147,386 Liv. beliepen, een jaarlyks onderfcheid
van 252,147,386 Liv. uitmaakt.
PRYS-
(*) Dus voor ieder hoofd nog geen 12 Liv. —— een aanmerkelyk
verfchil zekerlyk by 't geen in Engeland moet opgebragtworden
: alwaar, de inkomften op 15 Mill. Sterl. en de Staat der bevolking
op jl Mill. gerekend zynde, door ieder perfoon 40 fchèlL-
Str. betaald word.

PRTS DER G R A N E N .
ROGGE. Het Last.
TAB.W. Het Last. Ggld.
Poolfe bonte en witte
Dito rode . .
Ggld. Pruisfifche - . 95aiio
1553175 Koningsberger . . 94 a 108
1509170 Pommer, Colb. enatett. mm
Warder,HeugftenElb.i5oai7o OAMT.MVKR.BOEKW.
Koningsberger . . 144 a 160 Vriefche Winter . 70 a 91
Vriefche . 1303156 Zeeuwfche Overm. . 82392
Bovenlandfche . 142*152 Brouwhaver . . 62 a 75
Voorland* rode . 125 a 155 Boekw.Amesf.enGooil. L.23 22
Zeelandfche . . 148 a 104 Dito Brab. en Vlaamf. L.2t a si
O I< Y , TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsen en Raapoly, d'Aam f i6\n 6
l
Overm.'tLast cC35 339 dito Lyn . . . /33| a
34
Slag Lynz. de Ton dito Henmp . . ƒ 43|a43ï
van 5 fch. . . J 6\a 8 WalvischTraan,'tquart.
Hennipzaat . . / 6375 van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . ƒ 60
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt 0 36,3,2
2maand. $ 94J dito op 2 m. . fi 36,35,11
Bilboa % 93t Hamb. zigt . ft. 34 f|
Cadix . . 94 dito 2 m. . ft. 34TS
Sevilien , . . % 94 Altona.zigt ft. 34 TI
Lisfabon . . $ 5°i dito 2 in. . ft. 34
Veneticn . . $9'! Breslau.6 w. dat. ft. 44
Genua . . % 85? Wenen, 6 w. dat. ft. 35 §
Livorno . . . h 9*1 Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . . % 3° Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . % 31 Brusfel . pCt. 5 verl.
Bourdeaux,2m. . % 3° Zeeland . pCt. 3 verl.
dito 1 ni. . . % 30I Rotterdam Ct. \
In de Maand Maart 179a. zyn, u—„ Alkmaarl
overleden 29 Perfonen, ais: 7 Mannen, 9 Vrouwen,
7 Jongens en 6 Meisjes; hier onder 2 doodgeboornen,
7 beneden 't Jaar, 1 van 1 tot 5 Jaren, 2 van 5 tot 10,
1 van 10 tot 20, 2 van 20 tot 30, 3 van 30 tot 40, a vafl
40 tot 50, 6 van 50 tot 60, en 3 van 60 tot 70 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van ij
tot 31 Maart 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, \. den 29ften.
BAROM.< Laagfte . . 27,io|. den 27ften.
I. Gemiddelde der gehele Week 28,0,2 1.
THERM. fHoogfteftand 14 0
. 's Middags van den softea»
Reaumur.< Laagfte . . o°. 's Morgens van den 2Sften»
' (_ Gemiddelde der gehele Week 9,6 gr.
Heer/chemie wind' Z. W.
DAGELYICSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
Te Haarlem, by P L A A T en LOOSJES.
I
BARO- i'HERMO- j STREEK j
ME- METER. DER I LUCHTSGE-
TER. Noord] Zuid. | WIND. | STELDHEID.
(29. 3 48^ 49 w.z.w. 1 Voorm. regenagt.
4./ 29. 3 53 54 • | 's Av. harde rege»
/ 29. 1 48*- 48I • | e
29. 2§ 47 50
" harde wind.
w. t. z. ! zeer harde wind,
S P E C I E - C O U R S.
Baren Goud, per Casfa ƒ355. . • P Ct
- 6
i a
7
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe Louis d'or 11,2,10,17
Oude dito . . f s, 6\ Zonne Piftol. .ƒ11,3
Franfche Piftol. . .ƒ9.5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9 , 5 Carolin. . . ƒ 11, 7*
Lunenb. dito . .ƒ9.5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,6
Spaanfe dito . . ƒ9.4 dito Grof . . ƒ 25, 4
Guinies .
Souvercine
.
.
.ƒ11,13
1 2
• ƒ15.
Agio van de Bank x\ pCt.
A M S T E R D A M , den 9 April 1792.
H O E V E E L H E I D VAN G E V A L L E N EN UIT­
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
G E W A S E M D WATER.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopem ! Te A L K M A A R .
Weck, is geweest: te Amfterdam 140: en te Haarieti f
12, onder "welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
Gedurende de maand MAART I79 5
.,29.2 43 41 W. | V. buyig met hagel,'
[29. il
f29. 6\
44
45
44
f 46
v v. N. w. | verd. harde regen.*
N. w. I zeer harde w.'s M.
6. \ 29. 8^ 483 51 N. N. w. j reg.verd.bew.'s Av.
( 30. o§ 42 f 42* i wolk, wind bedaard.
( 3C 2
7. '. 30. 2§
45
52
45
64
N. W.
w. N. w. helder.
'_3Q. 3 40 38
-
Gevallen 23 Lynen: Uitgewaasfemd 16 Lynen.
z
f30. 2§ I 48
8.

i 792. No. ipp.
A ;L G E M E N E
KONST- EN LETTER-BQBE.
V O O R M E E R - E N M l N" G E O E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
GROOT- B R I T A N N I E N
Vry dag den 20. April.
S"^fe«9 0 N D E N > den 7 April. De Executenrs van
lij T il den overleden Heer Jofkua Reynolds, lieten,
fn *-< nf laatstl. Woensdag, den 4den, een ongemeen
«^£2® aartig Billet van Dankzegging rond brengen,
aan de Huizen van allen, die de Lykftaatfie des overledenen
hadden bygewoond. Hetzelve beftond ineenRouwkaartje,
getekend door Bumet, en in 't koper gebragt
door Bartolozzi, verbeeldende een wenende Zanggodin ,
leunende op een Gedenkzuil, aan welks top een Pallet,
Pencelen, met een Maalflok, hangen. Ter zyde ftaat een
Genie op een omgekeerde en uitgebluschte Toorts, in
ene klimmende houding, als willende het Byfchrift op de
Gedenkzuil lezen, 't welk van dezen inhoud is:
Succedat, fama vivosque per ora feretur.
Onder aan het Plaatje, flond gedrukt: „De Executenrs
en Nabeftaanden van den Hr. Jofhua Reynolds zeggen
dank voor dc bcwczene agting aan de overledene fchranderheid
en deutjd, door uwe tegenwoordigheid by de begrafenis
van dien beroemden Schilder en allerbeminnelykite
man, op Saturdag 3 Maart 1792."
N E D E R L A N D E N .
AMSTERDAM, den 14 April. Heden is alhier', in
"VIU. DEEL.
den Ouderdom van ruim 72 Jaren, overleden, de Hooggel.
Heer ABRAHAM ARENT VAN DER MEERSCH, in zyn
Feven Hoogleeraar der Remonftranten , Lid van de
Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen, te Haerlem,
en van andere Geleerde Genootfchappen. Gelyk
de Kristelykc GodsdienhMge vryheid en verdraagzaamheid
enen bekwamen en yverigen Voorftander met hem moeten
misfen, heboen tevens de Wetenfchappen enen ongemeen
kundigen en ervarenen beoeffenaar en voortplanter
in hem verloren, waar van 's mans Geleerde Schriften,
(fchoon meestal, behalven zyne met zo keurige Aantekeningen
verrykte Vertaling van Euzebius , zonder zyn
naam, uitgegeven) aanhoudende blyken zullen opleveren.
Zy H. Eerw. het Leeraarampt in de Remonurantfehe Gemeente,
tc Delft, waarnemende , werd in den jare 1756.
by de Broederfchap dier Gezinttc, aan haar Kweekfchool
alhier, tot Hoogl. in de Wysbegeerte en voorbereidende
Wetenfchappen, en vervolgens, in den jare 1770. na het
overlyden van den Hoogl. Krighout, in diens plaats, in
dc Godgeleerdheid cn Kerkelyke Gefchiedenisfen aangefteld
: nemende tevens een gedeelte van den openbaren'
Predikdienst waar. Herhaalde toevallen van Beroerte verzwakten
hem van tyd tot tyd dermate, dat hy thans, zedert
byna twee jaren, van dezen zynen loflykcn en nuttigen
arbeid rustende was.
H A A R L E M , den 16. April. De Wel Eerw. Hoogg.
Heer W. L. BROWN , D.D. Hoogleer aar in de Zedelyks
Wysbegeerte cn Predikant in de Engelfche Gemeente,
te 'Utrecht, heeft zig als Schryver bekend gemaakt der
Verhandeling, met de Spreuk: Semper aliquid ad communem
u f
ilitatem afferenduni. CICERO, waar aan, gelyk
Q
I N

in- mis vorig Mad vermeld- is, bet AwjfiP, nevens een
Zilveren Eerpenning, by TKYLEKS Godgeleerd Genootfchap,
was toegewezen-
EENIGE AENMERKINGEN OVER DE DICHT- EN. LET­
TERKUNDIGE GENOOTSCHAPPEN IN ONS VADERLAND.
\'Briefswyze medegedeeld aan den Schryver van dit Blad.)
Myn Heer.'
Dewvl uw Weekblad byzonder gefchikt is, om alles,wathetr
kking heeft tot onze Geleerde Maetfchappyen, aen hetpuoliek
mede' te deelen, nemen wy de vryheid, onze bedenkingen, over
c; Dicht- en Letterkundige Genootfchappên onzes \adciiands,
op deze wyze alremeen te maken.
PVat zoude toch de reden zyn, dat de Voortbrengzels der
C 1*2 2
1 i -hlkundige Genootfchappên , over het algemeen , zoo ongunftig
eerecenjeerd worden? Is de fegtheïd der Dicht Hukken, oS de
partydgheid en onkunde der Recetfenten, hier van de oorzaeki
Deze vraeg deden wy aen ons zeiven meermalen, cn zy werd
ons ook door anderen gedaen.- By een bedaerd cn naeuwkeuri

C 123 )
verdienen ; in de werken van een Genootfchap , voor de : sak*
n = Dichtftukken te ontvangen- dat men dan, by de uitfehry­
melingi'ehap bewaerd te blyven.
ving cencr Prysftoffe , aen elk openlyk te kenrten geve , wat
Dat de Letterkundige Prysverhandelingen en Prysverzen in
J„en verlangt. Dan zullen kundige Dichters niet worden afge-
dit lot deelen, zal niemand ontkennen, die zedert eenige jare«
fchrikt, door de vrees voor vergeeffchen arbeid, en de Beltuur-
den loop der gebeurdtenisfen heeft gadegeflagen. Schoon Neders
der Genootfchappên zullen, uit nood, g ^ ^ n moederland
op uitftekende vernuften, in het vak der Dichtkunde,
ten bekroonen, wier eenige verdienste daer in beftaet, dat der
kan roemen, is het getal van hen, die waeriyk bekwacm zyn,
zeiver opftcllers, of kunstig agter het geheim hebben weten te
om fchoone en de woede des tyds verdurende ftukken te leve­
komen, of het toevallig geraden hebben. |
ren, niet zeer groot: en velen, die nu reeds metonderfchciden
By deze gelegenheid kupnen wy met nalaten tc vragen , ot
lauwerkroonen pronken, zouden, indien 'er jaerlyks flegts ec><
de wyze, op welke men gewoon is het vonnis uit te fpreken
| prys ware opgehangen geweest, thans nog geen enkel telgje uit
vooral dan, wanneer 'er niets bekroond word, ook wel vol- | 1
Febus hof geplukt hebben. Daer de roem van het overwinnen
•doende is? De Dichters, die de moeite genomen hebben, om
| is verloren geraekt, poogt men dit door goud te vergoeden :
naer den prys te dingen, ten minften zy , van wier Verzen men
men belooft dubbele Medailles, om maer iets goeds te beko­
zelfs moet erkennen : dat zy niet geheel van duhtenyk fieraad
men— en met dat al Wacht men 'er vruchtloos op. Is het dan
e„ wezenlyke verdiensten ontbloot zyn, hebben immers recht
niet te bejammeren, dat men niet eindlyk de hand aen 'twerk
om te vragen, wat 'er aen hunne Dichtftukken ontbreekt? Als
fiaet, om het geheel verval voor te komen, cn de fchoone
men flechts één Vers bekroont, kunnen alle de mededingers
: Poezy, die nu reeds tot eene verbazende lacgte gezonken is „
naer den prys de waerde van hunne hersfenvruchten daer naer
| wederom, uit dien ftaet van verachting, tot haren vorigen luis­
-opwegen, en, des noods, het publiek tot rechter ftellen ; maer
ter te verheffen 1
als men, zonder eenige reden te geven, en fomtyds welomby-
«orzaken, van welken wy nu liefst niet fpreken, alles agter Welaen 1 Beftuurders der Genootfchappên, het is uwe zaek,
den bank werpt, dan kan men, door één magtfpreuk, van dc om, door één ftouten ftap, der Dkhtkunste hare waerde wc
voortrcflykfte Dichtftukken van eenen Feitk fchryven, dat zy dertegeven 1 Vereenigt u met clkandcrcn, en — welk een heer-
niet voldoende geweest zyn aen het oogmerk. - Een oogmerk lyk verfchiet opent zich dan niet! Dan zult gy uit uwe verza­
het welk men nooit te voren heeft opgegeven, en ook nog niet melingen — uit alles wat u toegezonden word, de fchoonfte
Dichtftukken kunnen uitkiezen, cn men zal die met fmaek le­
opgeeft. , . . . . zen ! Dan zult gy jaerlyks eenen lauwer kunnen aenbieden, cn
Wy ftappen hier van af, dewyl deze aanmerking met regt- de uitmuntendfte verftanden zullen 'er om ftryd naer dingen,
.ftreeks behoort tot het plan, dat wy ons voorgefteïd hebben, j en het zich eene eere rekenen door u bekroond te worden!
namelyk, een voldoend middel ter verbetering, zoo der Frys- Dit plan zoude verkieslyk wezen, al ware 'er ook geen anals
Mengeldichten , aentewyzen.
der voordeel op, dan dat men daer door den Dichtercn de ge­
Naer onze gedachten behoorden de Beftuurders der onderfcheilegenheid ontnam, om naer zoovele Eerpryzen tc gelyk te dindene
Dicht- en Letterkundige Maetfchappyen met eikanderen te gen : velen wagen in een jaer by alle de Genootfchappên eenen
raedplegen, over de best mogclykc wyze, om alle die Genoot­ kans, en maken dus niet alleen flcgte Prysverzen, maer 'er
fchappen tot één lighaem te maken. 'Er beftaan thans, bcnal- fchiet hun volftrekt geen tyd overig, om aen het opftcllen van
ven de Maetfchappy der Letterkunde, nog vier gevestigde goede Mengeldichten voor hunne inleverbeurten te denken.
Dichtgenootfchappen, iaLeyden, Rotterdam, Amfterdam en Het is waer, 'er zyn tegen deze vereeniging wel eenige be­
U Hare, die jaerlyks één of meerder Prysftoffcn opgeven, en denkingen intebrengen ; doch dezelven verliezen al hare kragt,
vvaerfchvnlyk zullen 'er, binnen korten tyd, in Utrecht ook al zoo men 'er flegts een oogenblik op nadenkt. De hoofdzaek
Eerkroonen worden opgehangen. Men meent dus, door vlyt en der Genootfchappên is, der Poézy luister by te zetten, cn al­
yver , de Dichtkunst luister by te zetten , en- zy verliest 'cr les, wat met dit oogmerk niet ftrookt, móet ter zyden gewor­
ondertusfehen acnmerklyk by. Zoo ras een jong Dichter met pen worden. Wat Zegt toch het bezwaer, dat de Kas-, de Bi­
eenige blyken van Kunstvermogen ter bane treed, bevlytigen albliotheek , het Pan, enz. van het een Genootfchap beter voorle
de Genootfchappên zich om ftryd, om hem als Lid .aen te zien is, dan die van het andere, en men dus genoodzackt zoude
werven Hy vind geene reden om hunne verplichtende aenzoe- j worden', een eigen voordeel zoo maer gewillig afteftaen ? Moet
aftefiacn, en verbind zich, om aen elk jaerlyks eenige vruchten dit eene reden geven waerom de Poczy verwaerloosd word?
van zyn verftand te leveren. Dit gaetin het begin goed; doch Kan men dc toelagen der Leden wel beter gebruiken, dan juist
met het uitbreiden van zynen handel vermindert de tyd, dien tot dat oogmerk waertoe die gegeven zyn, namelyk.de hoogst
hy gewoon was der Kunsten te wyden > en het geringe over­ mogelyke volmaking der kunst?
fchot daer van wordt zeer dikwyls door huisfelyke zaken, waer Eene tweede bedenking, welke de vereeniging der Genoot­
men zich niet wel buiten kan houden, weggenomen. ^ Het is fchappen tot hier toe heeft tegen gehouden , is deze : Dat men
echter tyd om inteieveren. — Indien 'cr nn Hechts één Dicht- 'er by velen niet gemakkelyk toe befiuiten kan, om een nualftuk
gevorderd wierde, zoude hy 'er alle zyne kragten tocacnleenheerfchend gezag, in een byzonder Genootfchap, met andewenden,
om een ftuk, zyner waerdig, te bezorgen; doch vier ren te willen deelen. Doch wy moeten al wederom vragen .
of foms meerder .... hier ziet hy tegen op, en zy moeten is dit van zoo veel waerde, dat 'er de Kunst zoo acnmerklyk
'cr toch zvn. — Nu, zy komen 'cr ook — maer hoe? meestal by moet lyden, en behoorde men dezulken , die laeg en heersch-
eenige vlottende gedachten, die ongefchaefd ter neder gefteld, zuo-tig genoeg waren om dit gevoelen door te dryven, niet,
en zoo weggezonden worden. Men kan 'er wel niet van zeg­ • als°vyanden der Dichtkunst, uit den kring der Maatfchappyên
gen dat het ftraetliedcren zyn; maer het zyn geene ftukken die
,
2
Q
t è

C 124 )
tc verbannen ? Maer is deze zwarigheid indedaed wel zo groet
als men zich verbeeld? Men zoude, in elk Departement, het
zelfde gezag, dat men heeft, kunnen behouden, zonder ccn
Hoofddepartcment te verkiezen. Men zoude, elk op zyn beurt
eene Prysftof kunnen opgeven , «11 hoe veel gemakkelyker cn
uuttiger konden dan dc weeklykfch'e Vergaderingen niet doorgebragt
worden: terwyl het eene Departement zich, voor een
jaer, bezig hield met het uitkiezen, fchikken, en in orde brengen
des Bundels, en het andere met het opgeven en beoordeelen
eener Prysftoffe, konden de overigen den tyd hunnerbycenkomfte
doorbrengen, met het befchaven en verbeteren van ingekomen
Mengeldichten; op deze wyze zouden die .Vergaderingen
nuttig voor jonge Dichters kunnen gemaekt worden, en,
indien het dan toch zoo wezen moest, konde men , zoo wel als
nu, in elk Departement jaerlyks, eene algemeene Vergadering
houden, en alle de verrichtingen met eenen vriendelyken maeltyd
beüuiten.
Wy hebben geen lust om hier een plan van wetten voor zulk
eene vereenige Maatfchappy optegeven ; dit blyve de wysheid
der Beftuurderen aenbevolcn; echter meencn wy , duidlyk genoeg
te hebben aengetoond , dat zulk eene vereeniging, voor dc eer
der Nederlandfcbe Dichtkunst, hartlyk te wenfehen is.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
A K A r> E M IS CH E E N A N D E I E S C H R I F T E N .
N E D E R L A N D E N . D. V. VAN DER KEESSEI. Jcti & Jur.
Civ. in Academ. Lugduno Batav. Prof. Ordin. ORATIO de Advocato
Chrifiiano &.C. 31 pp. 4to. Lugd. Batav. apud S. en J.
Luchtmails 1792.
Het is de gewoonte, dat op 's Lands Hogefchool te Leyden,
op den 8 Febr. den Verjaardag derzelver, de Rector Magnificus
zyne waardigheid ; met ene Latynfche Redenvoering ,plcgtig
nederltgt. Dc Voorouders fchynen door deze inftelling enige
gelegenheid te hebben willen geven, tot de beocffening der welsprekendheid
, tot welke anders die gelegenheid, byzonder in de
Latynfche taal, fchaars is. Ondertusfehen word ook zelfs van
die fchaarfche gelegenheid weinig gebruik gemaakt. Weinig
word men gewaar, dat dc redenaars zich der welfprckendhcid
bcvlytigen. Het zyn geen Redenvoeringen, maar meestal Verhandelingen
, die men hoort, uitgezonderd alleen, wanneer zodanige
Hoogleeraars, aan welken de byzondere tak van welsprekendheid
of Letterkunde is opgedragen, wanneer certyds Valkenaars
, en nog hedendaags Ruhnkeniusfèn, Schultens, Luzacs.
.en enige weinige anderen, den Catheder beklimmen.
Ingevolge van dit gebruik, heeft de Hooglecraar in 't Ro-
jneinsch Burgerrecht DION. GODEF. VAN DER KEESSEL, op den
8. Febr. dezes jaars, het Rectoraat voor dc derdemaal nedergekgd,
met de voorhanden zynde Oratio , de Advocato Chrifiiano
, of Redenvoering over een Christen- Advocaat; welke, fchoon
juist geen proefftuk van welfprckenheid opleverende, nogthans
de pligten van een braaf en eerlyk Advocaat, welmenend en
met naauwgezetheid, voordraagt. Wy zeggen van een braaf en
eerlyk Advocaat. Want hoe zeer het op r
chrift is: De Advoeato
Christiano, zo blykt egter, by de lezing, dat 'er geen
pligten worden aangeprezen, welken een eerlyk Advocaat, hy
ware dan Christen, Jood of Mahom;t»an , zou kimnen ontbeeren
; dat dc voorgedragen pligten geenzins een eerlyk Christen-
Advocaat , van een iegclyk ander eerlyk Advocaat onderfcheiden;
dat dus, behoudens de gehele Oratie, voor dezelve even
gemakkelyk het opfehrift: De Advocato viro honesto, probo ,
bono,jujlo, pf diergelyke; dat is: Over den eerlyken Advocaat,
had kunnen geplaatst worden, mits men hier en daar
voor het woord Chriftianus flegts dat van probits, honestus of
jt stus in de plaats ftelde: gelyk ook de Hoogleeraar dikwyls
is genoodzaakt geweest, de woorden vir bonus, jujltts &c. met
die van Chriftianus zaam te paren.
_ Deze aanmerking, die onze rondborstigheid doet maken , kan
niemand ligt verwonderen, die overweegt, dat, hoe voortreffelyk
ook de Christelykc Zedekunde in 't algemeen is, nogthans
de komst van Christus in de wacreld niets gemeens had met de
byzondere ftanden, ambten, posten, enz. van dit beflommerd
leven ; zyn Koningryk was niet van deze waereld ; zyne Zedekunde,
dc voortrcffelykfte, die ooit by een enig Volk geleerd
is, was geHe nieuwe leer, volgens het eigen getuigenis van den
Zaligmaker; maar ene verklaring en bevestiging, zo van de
gegevene Goddelyke Wetten, als' de eeuwige, onveranderlyke
Zedekunde, en van die Wetten, welke de Apostel Paulus verzekert,
dat in onzer aller harten zyn ingefchreven. Waarom
het dan ook een algemeen aangenomen gevoelen van de voornaamfte
, zo wel God- als Rechtsgeleerden is : Dat de Christetyke
Zedekunde van de Natuurlyke Zedekunde (Ethica) niet verfchil
t in byzondere voorfchriften, maar in beweegredenen eni
aandrang, als ftellende.tot beloning de eeuwige gelukzaligheid.
Men treft dan ook, indedaad, geen een enige les of voorfchrift
in het geheel N.V. aan, welke reglftreeks enen byzonderen pligt
voor een Advocaat zou behelzen; ja men vind 'er geen ene les
of voorfchrift, uit welk, by gevolgtrekking, een byzondere pligt
voor een Advocaat zou kunnen afgeleid worden, welke niet
even zeer uit de Natuurlyke Zedekunde kan worden betoogd,
van een iegclyk eerlyk Advocaat onaffcheidelyk te zyn: en dus
zou men, in de gehele Oratie over den Christen Advocaat, te
vergeefsch een zodanigen pligt zoeken, welke niet byeeniegelyk
volk, van welken Godsdienst ook, alwaar de post van Advocaat mogt
ftand grypen, van een eerlyk Advocaat onaffcheidelyk is. Een
Jood, een Mahometaan (niemand, vertrouw ik, zal ontkennen,
dat onder dezelve ook eerlyke lieden zyn,) kan even zeer alle
de pligten aan een Advocaat aanpryzen, welke de Hoogl. aan
den Christen-Advocaat toekent. Immers het geen dc Hoogl. p.
15. klaagt, dat velen Advocaten van het rechtvaardige (ab eo
quod jujlum est) zouden afwyken , zeggende quotusquisque en'.m
&c. dit zal toch, indien wy onbevooroordeeld willen handelen
, niet meer het gebrek van een Onchristen-, dan van eert
Christen-Advocaat zyn; en het geen men op die pag. 15. op
het einde, en pag. 16. leest: Sed quid ad haec Advocatus
Chriftianus &c is, niet tegenftaande de tegenftelling van den
Hoogleeraar, geenzins meer de pligt van een Christen dan van
een iegelyk Advocaat, die dc wetten der Natuur, van welken
de Apostel fpreekt, kent, cn die een toekomend leven, benevens
beloningen en ftraffen in dezelve,vastfttlt: en welke pligt
vele Christen-Advocaten betragten , vele overtreden, gelyk ook
by andere Volkeren, die met het ligt van 't Evangelie nietbeftraalt
zyn, of ook by de Joden , velen die zelfde pligten zullen
vol-

volbrengen-, velen overtreden. 'Of is het ene'uitgemaakte zaak,
dat dc Christen volkeren, over het algemeen, zo veel eerl>kcr
zyn, dan anderen? En, zo dit al zo ware, dan doet zulks
nog niets tot de pligten van Mensen, Vader, Burger, Advocaat
enz. dewyl dan nog alle die Volkeren, tot die pligten niet
minder, dan de Christen, door dc Natuurwet, gehouden zyn.
Uk dit een cn ander volgt dan, dat, hoe zeer het opfehrift:
De Advocato Chriftiano, iets vlcycnds heeft, het egtcr moeilyk
valt, aan dien byzonderen tytel te voldoen; even als het
moeilyk zou zyn, aan die genen, die De Notario Chrijiiano;
De Mercator e Chrijiiano; De Medico Chrijiiano; De Chirurgo
Chrijiiano ; De Scriba Chrijiiano ; De Rustico Chrijiiano &c. —
zou willen verhandelen, om byzondere pligten voor alle die
ftanden aan te tonen, welke niet uit alle grondbeginzelcn van
ecrlvkheid en deugd zouden voortvloeyen. En dit is tocpasfelyk
op alle ftanden van liet leven, op die van Winkelier, Fabriekant,
Ambachtsman , Bakker , Slager, Visfcher, enz. ( welke
ftanden, de Hoogleeraar zelve met den Apostel, Eph.VI: 5—8.
en Col. 111: 22. bekent, dat alle eerlyk zyn, en aan eön.Cliristen
niet onbetamelyk, p. 11.) die allen, 't zy Christen of Onehristen,
aan dezelfde pligten, zo algemene, als die welken aan
hunne levenftand byzonder eigen zyn, zyn verbonden.
Het befluit is dan, dat iemand de pligten van een iegclyk
braaf en eerlyk Advocaat verhandelende, die ten onregte tot
een Chr'Jlen Advocaat bctrekkelyk maakt; dat men ook hier
mede de Christclyke Zedenleer geenzins als 't ware verheft, die
ook'in de daad zo uitmuntend is, dat zy diergelyke zwakke
fteun en behulp niet behoeft. Wy vertrouwen dan ook van
de cordaatheid en waarheidsliefde van den Hoogleeraar, dat
hy onze befchddene Aanmerkingen , uit liefde voor waarheid ,
en zucht tot bevordering der Wetenfchappen, en behoudens
alle achting voor zyne verdiensten gemaakt, zal ten beste houden.
Over enige byzondere pligten, door den Hoogleeraar verhandeld
, zullen wy hier na enige weinige en korte Aanmerkingen
mededelen.
SCHILDERYEN EN BEELDHOUSTUKKEN.
LYST DER PRAGTIGE VERZAMELING VAN SCHIL­
DERYEN , in het Nieuw Koninglyk Paleis,
te MADRID.
{Getrokken uit TOWNSEND'S Reize door Spanje.)
In 's Konings Voorkamer zyn: van
Bafan — een Adam, een Noach, een Orpheus, met
nog zes anderen.
Paul Veronefe een flapende Adonis.
Rubens Vier van Hercules, en een van Philips III.
Tintor et Judith en Holofernes; de marteldood van
St. Urfula.
Titian — Sifyphus, Prometheus, dri« van Venus, Adam
eu Eva.
C 125 )
Velasqüez Philips III. Philips IV. derzelver Gemalinnen,
en Olivares, alle te paard. Ik twyfFel, of vyf
zodanige paarden, zo volkomen en zo fchynbaar bezield,
wel ooit by elkander gezien zyn. Dat van Philips
IV. verheft zich van het doek, en gelykt zo uitnemend
na een levend paard, dat ik my overtuigdhoude,
indien het flegts in een behooiiyk licht geplaatst
wierdc, ook zelfs een naauwkeurig oog daar door bcdiogen
zoude worden.
In 's Konings Spreekvertrek, waar in hy met de buitetilandfchc
Ministers, terftond na geëindigde maaltyd,zich
begeeft, zyn de volgende Stukken: van
Titian Charles V. te paard, Philips IL, Europa, Adonis.
Van Z'yk •— Don Fernando.
Velasij'usz Donna Maria van Oostenryk.
In 's Konings Kleedkamer: van
Guido —— de hemelvaart van Maria.
Luca jjorr'ano Ifaak, de vlugt naar Egyptcn
Mengs' • de g bootte van Christus.
iiurillo Maria boodfehap, de Maagd en Jofeph, een
heilige familie, Jefus en Johannes als kinderen.
'Ribera, Espanoleto de Maagd en Maria Magdalena,
Johannes den dooper.
Velasqüez Argos, Vulcanus aan het fmeden , met de
C;. ciopen en meer andere.
F.cnigc Snikken van Tenicrs en Titian.
In het geheim Kabinet des Konings zyn meer dan twintig
Schildcryen van Teniers en één van Wouwerman.
In de Voorkamer van deszelfs Slaapvertrek, zyn tweeheilige
familien, de een door jerdano, de ander door
Mengs.
In het Slaapvertrek zyn zes van Mengs, waar onder het
lyden in den Hof van Gethfémané, de afneming van het
kruis, eh Christus verfchynende na zyne Gpftanding aan
Maria.
Behalven dit zyn de Panelen der Zoldering in de Gehoorzaal
ten fraayften befchilderd, door Tipolo,. Gtacuinto,
Velasquez , Maella en Mengs'. Ook pronkt de dagclykfche
Zaal met de Vergoding; van Hercules, en des
konings Eet-kamer met de Vergoding van Trajanus
Beiden Stukken van Mengs, die zig zeiven hier in als
overtroffen heeft. Ongedwongenheid cn netheid munten
in alles uit. En het valt den Kunstkenner niet gemakkelyk
te bcfiisfen, wat in deze twee verrukkelyke onderwerpen
het meest te bewonderen is, de tekening, lichten
en fchaduwen, het koloriet, de vinding, of de compofitie
van den Korastenaar: aangezien dit alles een gelyken
lof fchynt te verdienen. Hem ontbreekt, egter, naai-myne
gedagten, die uitdrukking, waar in zyne begunstigde
Raphaël zo zeer uitmuntte.
Q % la

ïh het eèrfte Vertrek der Infante zyn verfcheiden Stukken
van Tordano en Lanfranc, twee kinderen door
*fo,Deu°d en Ondeugd, door /W Veroneje, een
Portrait door van Dyk, en twee fraaye Osfendriften van
Velasqüez.
In dc tweede Voorkamer zyn: van
«Wo Maraiti twee Vrouwenbeelden met bloemen.
Jordano • Jacob cn Efau, Bathfeba.
Lanfranc twee Stukken.
Titian • een St. Margaretha.
In dc Eetkamer van de Infanta zyn negentien Schilderyen
van jfordano.
Jn haare groote Zaal: van
< I2Ö 5
Jordattö vier Stukken, alle ontleend uit de Gefchiedenis
van Salomon.
Rubens een Priester, een Dans, ,en nog een ander
ftuk.
Titian Karei V. en Philips H.
Ve 'asquez vier Schilderyen van onderfcheidene verdiensten.
In het Slaapvertrek: Petrus in de gevangenis door Guercino,
St. Anthony van Padua het kind Jefus aanbiddende,
door Carlo Maratti, en de Gevangenneming des
Zaligmakers, door van Dyk.
In de Vertrekken van den Prins en de Princes zyn zeven
Stukken door Jfordano, als mede het kind Jefus,
fprekende met de Schriftgeleerden in den tempel, door
Paul Veronefe i voorts de fchaking van Ganimcdes,
Marfias en Apollo , de Centaurus, en het kleed van de
Vrouw van Perithous, Saturnus, Apollo, Narcisfus, en
de heilige Kinderen, alle zeven door Rubens.
In derzelver Kabinet ziet men: van
'Albert Durer zyn eigen Portrait, en de dood van
Maria.
R ar o n de aanbidding der drie Koningen, de geboort3
des Zaligmakers, en het lyden in den hof van Gethf.mané.
Co-regio Christus door zyne moeder aangekleed wordende
, en Christus biddende in den hof.
Leonardo de Vinei . de heilige Kinderen, fpeelende
met een lam, en nog een andere Schildery.
Paul Veronefe Mozes opneming door dc dochter
van Pharao.
Pausfin een Landfchap.
Raphael een heilige Familie; de maagd Maria met
"haar Zoon.
Rubms—twee Landfchappen, vier Hoofden, en zes
kjeine Schilderyen.
Titian kinderen fpelende rondom een ftandbceld van
Venus', een bachanaal met ene llapende Vrouw. Deze
beide Stukken hebben ene verwonderenswaardtgefchoonheid.
Rubens copieerde dezelve, of liever, indien ik
my aldus mag uitdrukken, hy vertaalde ze in enen
Vlaamfchcn ftyl, waar in wel de eigentlyke gedagten
zyn gebleven, doch,het ongedwongene en fierlyke daar
van zyn verloren gegaan. Niets voorzeker kan deze
originele Stukken cvenaaren, en het oog word nimmer
moede van dezelve te aanfehouwen.
In 's Pfineen Kleedkamer zyn de volgende: als van
Andrea Sacchi —- de geboorte van Maria.
Audrea Vacaro • vyf Schilderyen van St. Cajatanus.
Jordano • de ontfangenis en de dood van Maria
Espanoleto of Jofeph Ribera , ook zomtyds el Spagnojeto
genaamd —- Magdalena, een St. Benito, een St
Jeronimo, en een St. Bartholomeus.
Mengs —— de geboorte van Christus.
Murillo • de heilige Familie.
Rubens • een Moedermaagd met het kind.
Titian een Ecce homo, en een Stabat mater dolo-
rofa.
Van Dyk —• een Magdalena -
, twee van St. Rafalïa.
Velasqüez een Landfchap met twee kluizenaars.
In deszelfs Eetkamer zyn: van
Breughel eenige goede Schilderyen-
Espanoleto een Tovenaar.
Coypel Sufanna door de oudfte aangeklaagd.
Paul Veronefe — een Sufanna.
Rubens Achilles door Ulysfes ontdekt.
Tintoret —- Judith en Holofernes.
pjtian zeven onderfcheiden Stukken.
Van Dyk eene Vrouw.
Velasqüez de marquis van Pescara.
JVouwerrttan —— eenige Landrchappen.
In het apartement van den Infant don Gabriel zyn zeven
Stukken van Jordano, drie van Espanoleto, en een
Karei V. door Titian.
In het apartement van don Antonio zyn drie van Jordano.
'
ln het apartement van den Infant don Louis, zyn: van
Quido Jefus dragende het kruis.
Paul Veronefe Eleazar en Rachel.
Rubens • St. Joris en de draak, de Centauren, Progne
gevende aan Tereus zyn zoon Itis te eeten, Diana, Archimedes,
Merctirius, Hercules en de Hydra, Apollo
en Pan, de fchaking van Proferpina, wyders de twee
voorgemelde copyen van Titian, verbeeldende de Bachanalen,
en de kinderen fpelende om het ftandbeeld
van Venus. Waren de originele Slukken verloren ge­
gaan, dan zouden deze zeer bewonderd worden»
G
Van

v&n D\k dc Infant don Fcrnando, met nog enige
anderen. .
Dit bovcnflaande kan dienen, om enigzins een zwak
denkbeeld te geven van deze onwaardeerbare verzameling.
Wanneer men"dezelve met oplettendheid beziet, zal men
ze :r natuuriyK onderviftden, dat, voor zo verre de nabootziiv
der natuur betreft, de Spaanfchc Schilders met minder"
zvn dan de eerfte Italiaanfche .cnViaamfchc-meesters;
waar te ten, ten aanzien van het licht. en bruin, cn wat
men bet luch:-verregezicht Qaerealperfpe&ive') noemt,.
'r welk a'feenlyk ene verandering daar van is, de Spanjaard
Velasqüez alle andere Schilders verre overtreft.
Naast aan het Palcis is een huis, cafa de reveque genaamd
, waarin de volgende Schildcrycn bewaard worden :
Door Gmdo Hippomanes en Atalanta.
Door 'sJnnibal Carrachi een Venus met Adonis en
Cupido.
Door Paul Veronefe het zelfde Onderwerp, noch
kleiner.
Door Titian vyf Schilderyen, en in ieder van dezelve
een naakte Venus.
Door Rubens de Sabynfche Vrouwen roof, een badende
Diana, een Bacchanaal, Perfeus, Andromcda,
Juno, Pallas cn Venus, alle drie levensgrootte.
' N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N ,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
EETREKKELYK.
JAARLYKSCHE INKOMSTEN EN UITGAVEN VAN DE­
NEMARKEN.
Inkomften.
Land-belasting - ƒ88,00000
Zondfche Tollen - 11,00000
Hoofdgeld en andere Belastingen - 33,00000
Buitengewone Belastingen - - 22,00000
Uitgaven.
f 15,400000
Burgeriyke Lyst - ƒ 44,00000
Landmagt - - 44,00000
Zeemagt - 22,00000
Schulden - 22,00000
Jaargelden - - 17,60000
jaargeld der oude Koningin 1,76000
Inkomen van Pr. Fredrik 88000
. ƒ 15,224000
Batelyk overfchot • 176000
< !*7 >
DeRyksfchuld bedroeg, in den jare 178-4. byfcans40Mill.
waarvan, in Vredestyd, ruim 2 Mill. worden afgelost.
Deze Afbetaling gefchied egter, zedert enige jaren, aan
dc onderdanen, in Banknoten: waar door, hoe zeer deze
handelwyze de Natie het betalen der Intrest van 4pCt,
in geld uithaald, de omloop van Papieren geld te zeer aangroeid.
Dc Banknoten worden, to Hamburg, niet verwisfeld,
dan met een Disconto van 16 of 20 ten honderd.
'Er is llcgts weinig Geldfpecie in 't land. Het Geld, van
de Zondfche Tollen komende, word meest gebruikt tot
het betalen der buitenlandfchc Schulden. De Zilvermynciv.
;e Koningsberg, brengen 's jaars niet meer op, dan tusfehen
de 5 en. 6 maal honderd duizend Guldens.
PRYS DER G R A N E N .
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pi-uïsfifche . . 95 a na
Poolfe bonte en witte 155317; Koningsberger . . 94 a 108
Dito rode . . 150 a 170 Pommer, Colb. en Stett. .
Warder, Heugfe en Elb. 1503170 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 144 a 160 Vriefche Winter . 70 a 92
Vriefche . . 130 a 156 Zeeuwfche Overm. . 82 a 92
Bovenlandfche . 1423152 Brouwhaver . 62375
Vooilandferode . 1253155 Boekw.Amesf.enGooil.L.21 a •
Zeelandfche . . 1483164 Dito Brab. en VlaamX. L.21.A 25^
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsen en T Raapoly, d'Aam f 36 'agfjt;
Overm.'tLast c

S P E C I E - C f t U R S :
Baren Goud, per Casfa ƒ355. .' . pCt. 6| a ?|
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duic. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe Louis d'or 11,2,10,17
Oude dito . . ƒ 5, 6| Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 7J
Lunenb. dito . . ƒ 9, 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 7
Spaanfe dito . . ƒ 9» 4 dito Grof . . ƒ 25, 3
Guinies . . . ƒ11,13 Agio van de Bank i | a | pCt.
Souvereine . .
1 2
ƒ15,
AMSTERDAM, den 16 April 1792,
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene
Week, is-geweest: te Amfterdam 102: en te Haarlem
9, onder welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
t 128 5
Gedurende de maand Maart zyn in 's Hage, en de
Jusrisdictie van dien, overleden,' 40 Peifonen van 't Mannelyk,
en 56 van 't Vrouwelyk geflagt: zamen 96, waar
onder 20 beneden 't Jaar, 9 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot
10, 1 van 10 tot 15 , 1 van 15 tot 20, 1 van 20 tot 25 ,
3 van 25 tot 30, 3 van 30 tot 35, 1 van 35 tot 40, 3 van
40 tot 45, 2 van 45 tot 50, 6 van 50 tot 55, 2 van 55 tot
60, 4 van 60 tot 65, 5 van 65 tot 70, 9 van 70 tot 75 ,
10 van 75 tot 80, 6 van 80 tot 85, 6 van 85 tot 90, en
2 van 90 tot 95 Jaren.
1
De Pest heeft in Egypten zo verfchrikkelyk gewoed,
dat alleen in drie dagen tyds, byna een half Milüoen
menfehen daar door weggeflecpt zyn. Ettelyke duizenden
Huizen waren geheel ledig geftorven, en, op order der
Regering, gefloten geworden.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
UITTREKZEL -UIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
Petersburg gedaan, in dc maand FEBRUARY 1792.
De grootfte hoogte der Barom. 28. 83. den 5. om 5 ur.'s Avonds.
Delaagfte '27. 78. den 12. om 12 ur. 's Midd.
en den 24. om 8 uren Voormiddag.
Gevolglyk het onderfcheid 1. 05 , en het gemiddelde 28.203.
De gemiddelde hoogte 28. 292 , dat is 2 8Tg§^ Franfche Duimen.
De grootfte koude 189 0
, naar Reaumur 2o| gr. den 23. en
17. om 7 uren 's Morg. De gemiddelde koude des Morgens en
's Avonds 172 0
. 4, naar Reaumur 12 grad. De Therm. viel
i* dagen onder ï.80, en 8 dagen tusfehen 170 en 180, 6dag«n
tusfehen 160 en 170, en 3 dagen tusfehen 150 en 160 grad.
De geringfte koude 150°, naar Reaumur op 't Vriespunt o gr.
den 13. om 8 uren 's Avonds. De gemiddelde koude om 2 uren
150°, 6, naar Reaumur Z\ grad. De Thermom. rees 9 dagen
boven 160 , 11 dagen tusfehen 170 en 160 , 6 dagen tusfehen 180
en 170, en 3 dagen tusfehen 190 en 180 grad.
9 Dagen Stilte, den 6, 7, 8, 10, 15, 16, 20,23, 27.
12 dagen Zagte wind, den 1, 2, 5, 9, 13, 17, ig, I O j 2 I j
22 , 28, 29, Windrig 6 dagen, den 25 uit N. den 26 uit N. O.
den 3 , 11, 12 , 14 uit O. 2 dagen Storm, den 24 uit N. O,
en den 4 uit O.
Helder 12 dagen , den 1 , 4, 5 , 6, 8 , 14, 17 , 29, 22 , 26,
27, 28. Ten dele bewolkt 10 dagen, den 2, 3, 7, 9, 16,
18, 20, 23, 25, 29. Betrokken lucht 7 dagen, den 10, 11,
12
> !3 , l
5 > 21 , 24. Nevel 9 dagen, den 5, 6, 8 , 9 , 10, 11 ,
15, 23, 24. Sneeuw 5 dagen, den 3, 7, 21. dikke Sneeuw,
den 12 cn 13.
Den 15. 's Avonds Weerlicht. Den 1 en 18. Zonncnkringen
en Byzonnen. Den 23. een kring om de Maan. De afwyking
deT Magneet-Naald 7P, 15'. naar 't Westen.
i
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK
ME- METER. DER LUCHTSGE-
TER. Noord [Zuid. WIND. STELOHEID.
f29.11 595 63 O. z. 0. r
n.-? 29.10^ 65 84 o. helder.
/ 29.10 52 50 { O. N. O.
f29.io§
12J29. 9!
/ „~
'
55J
68
62
93
Vr
O. Z. O.
z. z. o.
„
helder, Nam. in'e
Z. O. zw. wolken.
2
9- 9t 53 5£ _
l 2
9- 9Ï 5o| f 68 o. z. o. I Voorm. bew. Nam.
13. ! 29. 8f 72_- 89 z. W. in'tZ. O. zw. wolk,
( 29. 8 6o| 58 z. 0. verder helder.
f29. 9L 57 03~ N. 0.
14. «{29. 9! 65 , 79 1
' helder, zeer windr.
(_29.I0§ 51 50 •• - _________
f 29.11 43 45_ 0. t. N.
15. < 29.11 52§ 60L helder, aeer windr,
1 1
CJ 9 • 45 § 45
"f 30. o 43§ 48 oost j
««•W^ s* *° — ^rwo h
it d
; verd
( 29. 9 5if 5* • - ' 1
f29. 8 1 5iè 1 53§ °- t- z
- T „
V o
17 ) 29. 7 60 § 67 o. N. o. ° r m
- tetrokk.
\ , [ f 1 « verder re_en.
(_29. 55 I 5'2 I 50Ï 1 z. 0.
NB. De 3 laatfte Bladzyden van onze vorige No.. 198. zyn verkeerd
gepagineerd IÏO , 121 en 122, in plaats van 11S , 119 en 120.
Te Haarlem, by P L A A T en L 0 Q S J E S.
*

179 2
' No. 68.
B E R I C H T - B L A D ,
Behorende tot den At gem. Konst- en Letter -Bode, va» den 2>o. April,
BOEKEN > DIE NIEUW ZYN UITGEKOMEN
V DE BOEKEN DER RICHTEREN en RUTH. tiaar het
Hebreeuwsch. Benevens KORTE AANMERKINGEN over dezelven
, voor Ongeleerden, door Y. VAN HAMELSVELD. Is heden,
in gr. 8vo. van de Pers gekomen, te Amfterdam, by M. DE
ÏAUYN, in de Warmoesftraat, en alom verzonden. Door de
titeuwe Vertaaling van, en Korte Aanmerkingen over, het ge-
Jieele N. T., gelyk ook over de VBoeken van Mofes en Jofua,
is deze ongemeen nuttige Bybel-arbeid van den alom beroemden
Hoogleeraar met lof bekend, Gelyk de Bezitters van 's Mans
arbeid over het N. T., dien over het O. T. volftrekt niet misfen
kunnen, gelyk van zelfs blykt; zo gaat ook zyn H. Eerw.
onvermoeid, op gelyken voet, voort, om hun, insgelyks, alle
de overige Boeken des O. T, en dus den gcheelen Bybel, op
dezelve wyze behandeld, te leveren. De nieuwe Overzetting ,
den zin van het Oorfpronglykc ftipt houdende, is naar ons Taaleigen
meer gefchikt, zeer duidlyk en ongemeen vloeiende. De
algemeene Inleidingen toonen het gewigt dier Boeken zeer klaar
en krachtig, en geven kortlyk een fleutel tot recht verftand deraelven.
En de korte Aanmerkingen over dezelven zyn ongeaaeen
nuttig en leerzaam, verfpreidende een fchoon licht over
veele moeilyke plaatfen; zoo alt men, in het tegenwoordig
Stukje, zal vinden, ten aanzien van Debord's Lied, welks nieuwe
overzetting ook zeer naïf is; over de gefchiedenis van Giêeon;
de gelofte van Jephta ; dc verfchyning aan Manoach en
zyne Huisvrouw; de geheele HiftoTie van Simfon, enz. Over
de Boeken van SAMUEL zal fpoedig volgen. Van dc vorigen
zyn ook nog Exemplaaren te bekomen.
*»* C. PLAAT , Boekverkooper te Haarlem, geeft thans uit:
AFBEELDINGEN VAN ZELDZAAME EN FRAAYE BLOEM- EN
PLANT-GEWASSEN, naar '/ leven getekend, gegraveerd en
fecouleurd door H. SCHWEGMAN, met derzelver Befchryving in
't Latyn, Nederduitsch, Fransch en Hoogduitsch, door G. VOOR­
HELM SCHNEEVOOGT , en uitgegeven onder het opzicht van den
Hooggel. Heer S. J. VAN GEÜNS Matthz., Profesfor in de Medicynen,
Kruidkunde en Phyfiologie te Utrecht; ifteen 2de Stuk,
in groot Folio, op allerbest Fransch royaal Papier gedrukt.—<
NB. Een Bericht van Intekening op dit uitmuntend oorfprongeiyk
Nederlandsch IVerk , is by den Uitgeever , en alommc by de
meeste Boekverkoopers gratis te bekomen , en zyn van het Werk
zelve Exemplaaren ter bezichtiging in de volgende Boekwinkels,
te Alkmaar by Hartemink, Amfterdam van der Burgh, Brave ,
Briët, Changuion , Elwe, v. d. Kroe , Mens, Selfehop en Huart,
Sepp en Warnars J Arnhem J. Nyhoff; 'f Bosch Palier; Delft
J. de Groot; Deventer G. Brouwer ; Dordrecht Blusfé ; Franeker
Romar; Gouda Verblaauw ; Groningen Hovingh; 'f Hage
van Cleef, J. Plaat en Scheurleer; Hoorn Vermande; Leyden
Herdingh , Honkoop en Luchtmails ; Leeuwaarden Cahais ; Middelburg
Keel; Nymegen van Goor; Rotterdam D. Vis; Utrecht
Wild en Altheer en Zutphen van Beest.
No, 3. KABINET* VAN MODE EN SMAAK
voor de Maand Maart 1792.
Behelzende Fragmenten eener nieuwe Reize door Spanje. «
De Zeden en gebruiken der Bexvooners van de Slaavenkust. ——
Een nieuwe Mode, genaamd Kaftans. — Eene Friejche Dame
in haar üiterfle Statie. —•• Leevensbefehryving van twee
Engelfche AStrices. -—> Twee vertellingen van Cervantes, de
Schryver van den Don Quichot. —•—• De Mismaakte Prinfes. ——•
Tegen Rufinus en twee Charraden.—-Met'twee afgezetteplaaten,
word a 12 ft. ordin. en ƒ 1 : - : - best pap. uitgegeeven
by A. LOOSJRS Pz. en alom.
V Receuil de Memoires fur 1'ANALOGIE DE PELECTRI-
C1TE ET DU MAGNETISME, par J. H. VAN SWINDEN, 3 'ol.
gr. 8vo* avec fig. i f 7 : - wordt uitgegeven, by C. PLAAT,
te Haerlcm: by wien ook de volgende Werken gedrukt en tc
bekomen zyn.
I. Traite des Loix Politiques des Romains, d"u temps de la Republique
, par M. DE PILATI, 2 vol. gr. 8vo. ƒ 3 - • -
II. HISTOIRE DES REVOLUTIONS , arrivees dans le Gouvernement,
les Loix et PEjprit Humain, depuis la Converfion
de Conflantin le Grand, par le même, gr. 8vo. ƒ 3 - : -
III. Voyages en Differents Pays de PEurope,- par le même, 2 vol.
gr. i2mo. - - - - ƒ 2-10-
IV. GU1DE, eu Nouvelle DESCRIPTlON DE LA HAYE, avec
un nouveau Plan de ce Heit, tres ExaSt. 8vo. ƒ 1-5»
Gemelde Boekverkoper debiteerd met veel fucces :
J. HUNTER Natuurlyke Hiflorie der Tanden van den Mensch *
met fraaye Platen, groot 4to. a ƒ 2 - 10 -
• • PraSlicaale Verhandeling over de Ongemakken der
Tanden en het Tandvleesch, gr. 4to. 315 ftuivers.
*** By den Boekverkoper A. LOOSJES Pz., te Haarlem, zym
tot zeer gefchikte Prefentjes voor de Jeugd te bekomen : LET-
TERGESCHENK VOOR DE NEDERL. JEUGD , met pl. ƒ 1: 10:gf.
pap. ƒ2:6: gr. pap. met afgez. plat. / j - : - en toet
afgez. pi', in fr. band ƒ -+ : -
GEDENKSCHRIFTEN EN RÉIZEN DES GRAAVEN VAN
BENYOWSKY, 4de Deel, in gr. 8vo. word uitgegeeven in de
Boekwinkel van Loosjes, te Haerlcm, 3/1:4:- van hef eerfte
deel deezer Gedenkfchriften en Reizen met het Portrait de*
Graaven vercierd, zyn nog eenige Exemplaaren a fi: 8 :- te
bekome».
DE GEROOFDE HAIRLOK, door A. POPE, en in het Neierduitscn
gevolgd door Mr. P. BODDAERT, op fchryfmediaan
a ƒ 1 : - : - in groen karton, word uitgegeeven by A. LOOIJES,
Pz. te Haerlem , en alom. Dit Dichtftuk, zo beroemd om
deszelfs geestigheid, is zeer gefchikt om aan de Nederlandfche
Jeugd en Jufferfchap een aangenaam onderhoud te verfchaffen,
Q

179%* No. 200.
A L G E M E N E
KONST" LETTEMODEi
V O O R M E E R - E N M 1 N- G E O E F F E N D E N .
H 1 E R I G T 1 N.
D E N E M A R K E N
Vrydag den 27. April.
e Rector der Univerfiteit , te Koppenhagen,
•pv 1 heeft laten bekend maken, dat 'er, voortaan
*-J jy jaarlyks op 's Konings Verjaardag, vierPryzcn
»S3H_!§ zullen uitgedeeld worden-, aan de Schryvers
der beste Verhandelingen'over opgegevene Onderwerpen,
't zy in de Godgeleerdheid, Rechtg'eleerdheid, Geneeskunde,
Wysbegeerte, Taalkunde, -Gefchiedenis-, of fraaye
•Letteren.
N E D E R L A N D E N .
OPGAVE VAN ENIGE NOG WEINIG BEKENDE NUTT:GE
EIGENSCHAPPEN VAN ZOGENOEMDE ONKRUIDEN
EN ANDERE INLANDSCHE PLANTGEWASSEN: door
den Heer S. I. VAN GEUNS , Med. DoSlor en
Profesfor te Utrecht, enz.
^.Plantgewasfen, tvaar van men tot VOEDSEL gebruik
kan maken.
1. Volgens het getuigenis van den beroemden Tlvari-
-berg, in zvne Flora yaponica, kweekt men in Japan ene
foort van Halmgras, door Linnaeus Panicum Verticilla- j
ium genoemd, welks Zaad naamlyk, op ttezelfde wyzc 1
als ryst gekookt, ene aangename cn aïgofftene fpys óple- \
ven voor de Ingezetenen van dat Ef au& Dit zélfde gras I
VIII. DEEL. I
groeit, als een gemeen onkruid, in de Moeshoven Van
ons land, en vooral op de Broeibedden (*)• Het Zaad
heeft de grootte en gedaante van Gierst, en kan zeer gemakkelyk
verzameld worden.
2. De Hoogleeraar Brugmans heeft, in zyne Oratio
de Plantarum indigenarum accuratiore notitia commendanda,
gewag gemaakt, van de aangename fpys, welke
zich onze Landgenoten zouden kunnen maken.van de
vrugten van de Waternoot fcf Trapa natans L;, welke op
zommige plaatzcn, in onze ftilitaande zoete, wateren en
vyvers, gevonden wordteen ik heb, in myne Verhandeling
over de Inlandfchc Plantgewasfen, en derzelver nuttige
eigenfehappen enz. in het 26. Deel derVerh. van deH'olI.
Maatfch. der Wetenfch. het nuttig gebruik'van deze Noten
verder gefiaafd en aangeprezen, en zelfs aangeraden, dit
gewas aan de kanten, en in de floten, vyvers, en andere
wateren van ons land, tot dit oogmerk, aan "te kweken.
Ik voeg bier thans nog by, dat deze Plant dés te meer de
aandagt myner Landgenoten en de aankweking waardig is,
daar niet alleen hare vrugtèn, maar ook de wortels, eetbaar
zyn; gelyk men, volgens den zo even genoemden
Kruidkundigen Reiziger, in Japan overal deze wortels, gefbofd
cn gekookt, als mede in fausfen en foupen, gebruikt;
hoewel de Hr. Thunbarg tevens getuigt, dat de
fmaak der wortels niet zo aangenaam is, als die der vriigtcn.
3. Men vind in de Duinen en zandige Bouwlanden van
Holland, voomamelyk omftreeks Velfen, de Zandpoort,
Monfter en Loosduinen, ene Plant, waar van tot hier toé
(*) Zie de Gorter Flora VIL Provittc. p. 17.
me-
R . u

mede volftrekt geen gebruik gemaakt wordt, naamlyk het
Bunium bulbocastanum L. De -wortels dezer Plant hebben
zeer veel gelykheid met onze gewone Aardakers,
verfpreiden zich zeer verre door den grond, en kunnen
op dezelfde wyze verzameld worden. De Heer Suckow
in zyne Oeconomifche-Botanik, verzekert, dat deze wortels
een fmaak hebben, die zeer naby komt aan de Kastanjes,
wanneer zy, even als dezen,gekookt of gebraden
worden.
4. Volgens de opgave van den Hr. de Gorter, in zyn
aangehaalde Werk, groeit buiten Haarlem, aan den weg
naar Overveen, een foort van Haver in 't wild,welke,
door Linnaus , Avena nuda genoemd word. Deze laatstgenoemde
grote Kruidkundige pryst dit wilde Koorn ter
aankweking ten fterkften aan , daar het in deugd niet alleen
de gewone Haver, maar ook byna alle andere Granen,
zoude overtreffen. „Het Ware te wenfehen," zegt
hy, (Amoenitat. Academ. vol. VII. pag. 21.) »dat het
„gebruik en de voortkweking van deze Plant meer alge-
„meen wierd, daar zy een Graan oplevert, welk veel
„beter is dan de Tarwe, waarom het zelve ook inSchot-
„ land, volgens getuigenis van Bauhinus, veel duurder
„ verkogt wordt."
5. Veel algemener vind men door ons gantfche land,
op zandige Bouwlanden, als een vry lastig Onkruid, de
Polygonum Convo/vulus L. zwarte Winde, of ook wel
Wilde Boekweit genoemd. Het Zaad van deze Plant is
zeer gelyk aan dat van de gewone Boekweit. Het is wel
iets kleiner, doch het geeft ook veel meer Zaad, enliet
heeft dit bv de gewone Boekweit vooruit, dat het Zaad
van de gehele Plant te gelyk ryp wordt •, terwyl de gewone
Boekweit, gelyk men weet, nog voor een gedeelte
bloeit, wanneer 'er reeds een deel Zaad geheel ryp is,
waar door dus zeer veel Zaad verloren gaat. Ook doen
de Nagtvorsten, die dikwils de gewone Boekweit zoveel
fchade toebrengen, volftrekt geen nadeel aan deze Inlandfche
foort, die zeer gewillig en welig op fchrale gronden
groeit. Dit aanmerking dezer Eigenfchappen , heeft
de Hr. Pal/as niet alleen de inzameling van het Zaad dezer
overvloedig in 't wild groeiende Plant, maar ook derzelver
aankweking in Rusland, in plaats van, of nevens,
de gewone Boekweit, aangeraden (*)
6. Dezelfde beroemde Natuuronderzoeker verbaalt in
het aangehaalde werk, blz. 4. dat men in Rusland, vooral
in tyden van fchaarschheid, brood maakt van de wortels
van ene in ons land tamclyk gemene Waterplant, de
Calla'paluftris L., of Water-Slangekruid. Veel algemener
nog is' dit gebruik in Lapland, Ooster- en Wester-
Bothnien. Linnaeus geeft, in zyne Flora Lapponica, p.
250. de wyze op, hoe de Inwoners dezer landen dien
wortel tot dat oogmerk bereiden. Men trekt, naamlyk,
C 13» )
( * ) Zie zyne Reife durch verfchiedene Provjnzen des Rusffchen
Reichs. 1. Thêil pag. 40.
deze wortels, in 't vroege voorjaar, voor dat de Plant
nog bladen heeft, of anders wanneer de bladen afgevallen
zyn, in 't najaar, uit het water of het flyk; men fpoelt dezelve
af, zuivert ze van de fyne vezelwortels, en droogt
dezelve vervolgens, het zy in de Zon, het zy in een
Oven. Hier op worden zy fyn geftampt, en eindelyktot
meel gemalen. Dit mee), welk zeer wit en welriekend
is, word hier op in water een uur lang gekookt, tot dat
het de dikte van brey heeft. Deze word hier op enige
dagen te bezinken gezet, het opdryvend water afgegoten,
en het bezinkfel gedroogd. Het Meel, op deze wyze bereid
, is geheel vry van alle fcherpfe, waar mede de verfche
wortels voorzien zyn, en het zelve levert, volgens
het getuigenis van Linnaus, een wit, zoet, en alleraangenaamst
brood op,
7.Men kan tot het zelfde einde gebruik maken van den
wortel ener andere InlandfchePlant, die met de voorgaande
veel gelykheid heeft, namelyk van de zogenoemde
Kalfsvoet of Arum maculatum L. Deze groeit mede op
verfcheidene plaatzen in de Provinciën van Gelderland,
Holland, Utrecht en Groningen, en kweekt zich zeer gemakkelyk
voort. De bekende en zelfs vry hevige fcherpte
van alle delen dezer Plant fchynt, in den eerften opflag,
te ftryden met derzelver gefchiktheid tot een goed
en gezond Voedfel; en intusfchen is niets zekerder, dan
dat deze wortels een uitnemend en allergefchikst Voedfel
kunnen opleveren. Verfcheiden andere foorten van Arum
His, waimoor voi-cfh y.yn, vooral niet minder fcherp
zyn dan de genoemde Inlandfche foort, ja zelfs deze nog
in fcherpheid verre overtreffen, worden in de Indien tot
een zeer algemeen Voedfel gebruikt. Ene foort draagt
daarom by Linnsus,by uitftek, den -naam van Arum esculentum,
wyl zy niet alleen, in de Oost-Indien, veel
gebruikt wordt, maar ook een byna daaghksch Voedfel
uitmaakt van de Inwoners der Zuidzee-Eilanden, volgens
het berigt van den Heer G. Forfler, in zyne Comm. de
Plantis esculentis infularum Oceani auflralis, pag. 57.
feqq Op dezelfde Eilanden maken de Inwoners ook veel
gebruik van het Arum macrorhizon L. (*). In Amboina,
Banda en de Molukkifche Eilanden, dienen, volgens
Rumphius, de wortels van het Arum Arifarum tot
het zelfde einde. En nog meer algemeen maakt men in
geheel Oost-Indien, en zelfs in Egypten, gebruik van de
zeer fcherpe Arum Colocajia L. (+) De behandeling van
alle deze wortels is genoegzaam dezelfde als wy boven
van de wortels der Calla hebben opgegeven, daar alle
fcherpte uit deze Planten, door middel van warmte en
water, gemakkelyk verdwynt. Het zelfde geit omtrent
onze boven genoemde Arum maculatum. Kundige Geneesheren
weten, dat de wortel dezer Plant, zo zy lang
bewaard en gedroogd geweest is, zyne kragt geheel verliest,
S Zie Porfier aangehaalde Werk , blz. 58.
Men zie de fraaye en uitvoerige Verhandeling van Rcmjay, d*
alimentQ hominum, üdinburg 1788. p. 85.

C 13* )
10e zeer zy ook in ons land in 't wild groeit, nogthans,
«est, cn eerlyke Apothekers vernieuwen daarom jaarlyks 1
20 veel ik weet, aan myne Landgenoten geheel onbekend
deze wortels. Door het drogen alleen verliest deze wor­
s. Het zyn de Besfen van de Vaccinium vitis Idaea L.
tel alle zyne fcherpte, laat zich tot een zeer goed mee :
malen, en geeft dan, met water gemengd, een tytzei
3f rode Krakel •• bezien , ook wel Vosfe-besfen genoemd.
even zagt en coed, als de beste tarwe; het kan ook zeer
Deze Besfen worden, vooral op denHaarst, in den herfst
gerust tot brood en ander gebak gebruikt worden. Ay,
overvloedig gezameld, en naar alle naburigen cn zcli's
die hier omtrent nog mogten tvvyffelen, kunnen metvmgt rare afgelegene plaatfen verzonden, waar zy, of gedroogd
lezen, het geen de Heer Bergius daar van in zyne Ma- of met wat Suiker ingemaakt, en dus gedurende den geteria
medica Regni vegetabths, Tom. II. p. 722- leq. helen Winter tot ene zeer aangename toefpys gebruikt wor­
fchryft, en zullen daar door, hopen wy,aangefpoord wotden. Dikwyls zag ik dit gewas vol bezien in menigte in
den, om zich door Proefnemingen van de nuttige cigen- de Bosfchen op de Veluwe groeyen, en bedroefde my telfchap
dezer Plant te overtuigen. Ene andere nuttigheid kens, dat deze aangename vrugten, zo geheel onbekend
dezer wortels zal ik naderhand opgeven.
en genuttigd, aan de ftruik moesten verdorren en verteeren.
8. Gene Plant byna is gemener in de noten van woi-
11. Meer bekend en van meer gebruik is vooral in
land, en de andere Provinciën onzes lands, dan de da-
Gelderland eene andere foort van hetzelfde geflagt, naamgittariafaftttifolia
L. of Scrpents-tongen: ene Plant,
lyk de Vaccinium Myrtillus L , of Blaauwbcs. De be­
die, wanneer zy zo gemeen niet was, ieder een aooi
ziën van deze ftruik worden in den Zomer vlytig verga­
hare fchone bloemen en zonderlinge bladen zoude bekoderd
en als ander ooft gebruikt. Vooral in den omflreek
ren , en op hare nuttige eigenfehappen meer oplettend ma­
van Harderwyk Worden deze besfen in menigte verzaken.
Ook van deze Plant is de wortel eetbaar.; wordenmeld,
verkogt,.en zelfs naar Amfterdam en andere Holde
dezelve in Japan en in China, en by de Kalmukken,
landfche plaatfen verzonden; deze verzending is echter
tot Voedfel gebruikt. Thunberg, die dit uit eigene waar­
thands minder aanmerkelyk dan voorheen. De Heer Schras-
i e d l t U l t
neming (*), Gleditsch (O, en Ramfay CD. «
fert in zyne befchryving van Harderwyk verhaalt, dat de­
de Reisbcfchryvingen van anderen verhalen, melden met,
ze verzending in 't laatst der vorige eeuw zo fterk pleeg
hoe dezelve bereid worden. Daar men zich overal in ons ,
te zyn, dat de Veerfchippers van Harderwyk op Amfter­
Land een groten voorraad dezer wortels kan verfchaften, I
dam konden rekenen , jaarlyks eenige hondert guldens al­
zoude het gemakkelyk en onkostbaar zyn, hier omtrent 1
leen aan vragt van deze besfen en van de menfehen, die
enige proeven in 't werk te ftellen. |
daar mede reisden, te trekken. De Blaauwbesfen waren
dan v^rheén zelfs een voorname tak van Koophandel in
Harderwyk, gelyk dit ook blykt uit het bekende.Versje,
't geen echter thans flegts gedeeltelyk waar is.
0. 'Er groeit nog ene andere eetbare Plant overvloedig
in de ttillfaanuo geiende wateren van onsuua,
naamlyk de Menyanthes nymphotdes L., of kleine gele
Pompebladen, welke men wel moet onderfcheiden van
de erote *ele Pompebladen, Nymphaea lutea L. De
Heer Thunberg verhaalt, in zyn meermalen aangehaalde
Werk blz 82. dat de Japanners zeer véél werk van deze
Plant 'maken, en dezelve byna op dezelfde wyze toebereiden
en gebruiken, als men in Zeeland, met het Zeekoraal
'of Salicornia herbacea L. gewoon is te doen. Zy
plukken, naamlyk, in den Voorzomer, de bladen enbladftelen,
als ook de bloemftelen met de bloemknoppen af,
en le^en dezelve, of in zuur, of nog algemener, in een
t>ekel°van Keukenzout. . Wanneer men dezelve wil gebruiken,
word deze groente eerst in laauw water afgefpoeld,
en een weinig uitgetrokken, om ze van het overvloed^
zout en aanhangend flyrn te zuiveren. Dan gebruikt
-mén dezelve, of in foupen, of bereid ze even als
Asperfien, en eet ze met enige faus.
10. Op vele plaatfen van Duitschland, vooral inNeder-
Sa*en, en in de nabuurfehap van hetHaartsgebergte,word
men onthaald op ene zeer fmakelyke geftoofde vrugt, die
Cf) Flora Japonica, p. 142.
(f) Vermifthte Schriften , X. Band. f. I6"J.
li) Disf. eit. p. 38.
Harderwyk is een Stad van Negotie ;
Men verkoopt er Blaauwbesfen enz.
Ene der redenen, waarom thans minder B'aauwbesfen
dan voorheen verzameld en verkogt worden, is misfehien,
dat men thans minder fmaak dan eertyds in deze vrugten
heeft, en dat men 'er geen ander gebruik van weet
te maken, dan om ze als ander fruit op het nageregt te
eeten. In Duitschland, waar dezelve op vele plaatfen niet
min menigvuldig groeien dan op de Veluwe, worden deze
besfen gedroogd, en tegen den winter bewaard, wanneer
zy, 't zy geftoofd, het zy met een brooddeeg gebakken,
op dezelfde wyze, als by ons Pruime- en Appel-taarten,
gegeeten worden. Volgens den Heer Suckow
(aangeh. werk bladz. 187.) gebruikt men op vee!
plaatfen van Duitschland deze besfen, om ze te laten gisten
en vervolgens Brandewyn uit te ftoken. In Schotland
gebruikt men, volgens Ferber (*), het uitgeperste fap,
(*) Neue Beytrage zur Mineral Gefchichte verfchiedener Vinder,
1. Band. f. 4J6.
R 2
in

in p'aats van Citroenfap, tot Punch; hetgeen echter, naai
ons dunken, ruim zo goed met het lap der besfen van
andere foorten van Vaccinium, b. v, de Oxycoccos of
Kitts idaea zoude kunnen gefchieden. Van andere min
bekende nuttigheden van dit gewas zal ik op ene andere
plaats fprceken
12. Wy hebben in ons Land. verfcheidene in 't.wild
groeiende planten, die zeer na grenzen aan de gewone
Scorzoneren. Vele- derzelven hebben echter te veel bitters,
om algemeen met fmaak te kunnen genuttigd worden.
Intusfchen is er eene-, die zeer gemeen 'is, en welker
wortels, geftoofd zynde, even goed fmaaken als de
Scorzoneren, naamlyk de. Tragoporon pratenfe L, of
Boks-baard. Deze groeit op vele plaatfen door ons gehele
Land, en menigvuldig in de Duinen, waar zy dus
zeer gemakkelyk en zonder kosten zoude kunnen verzameld
of ook verder voortgekweekt worden'. Linnaus
beklaagt zich, dat deze zo aangename wortel in Zweden
niet algemener gekweekt w.ordt (*). Eene andere foort
van dit geflagt, de Tragopogon porrifolium of Salfafi,
die tot hier toe alleen in Friesland in 't' wild gevonden
is, pleeg voorheen nog in ons Land gekweekt te worden
, doch is thans byna geheel in onbruik geraakt.'
13. Gelyk men in Zeeland gewoon is, het bovengemelde
Zeekoraal in te maaken (eene gewoonte die ook in
de andere provinciën, waar zy niet. minder menigvuldig
aan de Zeeftranden groeit, verdiende nagevolgd te worden)
zo maakt men aan de Zeekusten van Engeland van
eene andere plant op dezelfde wyze gebruik, naamlyk
van het Crithmum maritimum L., of Z
ke daar in Azyn gelegd, en als andere zuren, vooral by
het vleesch, gegeeten wordt. Deze plant groeit ook lang«
onze Zeekusten, voornamenlyk in Zeeland, waar men
derhalven hiervan gemakkelyk de proef zonde kunnen nemen.
14. De Hr. Suckow verzekert, in zyn aangehaalde werk
bladz. 1Ó3. dat men tot het zelfde einde zeer goed gebruik
kan maken van de bladeren van de Atriplex portulacoidesh.
of Zeeporcelein, welke veel menigvuldiger
dan de laatstgenoemde Plant, langs de ftranden der Noordzee,
in Holland,, Zeeland, Friesland, en de Groninger.
Ommelanden, gevonden word- Het is niet onwaarfchynlyk,
dat ook andere fappige Planten, aan onze Zeeftranden
groeyende, vooral wanneer zy nog jong zyn, tot
het zelfde einde zouden kunnen dienen.
(Het. Viryolg in onze eerstkomende.)
' N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN."
FRANKRYK. Etemens cCHiJloire Naturelle et de Chemie
Qiiatrieme edition, par M. Fourcroi, Medecin , de l'•Academ>.
des Sciences, Profesfeur de Chimie &c. a Paris, chez Cuchet,.
libraire, te et hitel Serpente. Dit is de titel- van enenicuve
uitgave van dit algemeen bekend en-geacht Scheikundig werk.
in de vorige uitgave, ..twee jaren te. voren uitgekomen,las men
nog op den titel .: M. DE FOURCROY , Docleur en Medecine de
lajaculte de Paris, de 1'Acad. Royale &c. enfous le Privilege
de lAcad. Royale des,.Sciences Men ziet dus dat de poli-.
tieke Omwenteling in Frankryk, even zeer haren invloed gefad
heeft op den titel van dit werk, als de Scheikundige Omwenteling
in de vorige uitgaven gehad heeft op het werk zelve.
Voor t overige verfchüt deze vierde uitgave, wat het hoofdzakelyke
betreft, zeer weinig van de derde. In de Voorrede
geeft de Heer F. verflag van de vorderingen, welke de nieuwe
Scheikundige leere gedurig in Europa maakt. Hier en daar vinden
wy enige namen veranderd; zo zyn b. v., de namen van
demimetal en calcination,'die in de derde uitgave nog dikwyls
voorkwamen, hier overal veranderd in die van metal en oxidation.
Het getal der bladzyden is in de meeste delen niet vermeerderd,
alleen in het lilde deel vinden wy, op bladz. 42 en
45- enige byvoegfelen, omtrent de Z\nkertfen of Blenden. En
in het vierde.deel zyn enige bladzyden, na p. 364 bygevoegd,
over den aart en eigënfchappen van de tranen, en het zaadvogt,
volgens , de waarnemingen en proeven van den Hr. Vaugue'-"
i-. v a n A p ry I ? O T M e„
ziet dus, dat de ic uitgave, wcUce noodzakelyk was geworden
door dien de vorige geheel uitverkogt was, voor de bezitters
der derde uitgave, tamelyk ontbeer lyk is,
NEDERLANDEN. De LEVENS van Doorluchtige Grieken
en Romeinen, door PLUTARCHÜS. Uit het oorfpronglyk Grieksch
geheel nieuw vertaald, en met zeer vele aantekeningen omrehelderd.
II. Deel, 446 bladz. in gr. 8vo. Te Amfterdam bv
y. Allart 1791. prys ƒ4-:-: * 7
„ Roep voor my grote Mannen op, ik wil hen zien, en met
„ hun omgaan," zeide eens een jong Vorst, vol levendigheid
en-verrukking, tegen een beroemde toveresfe, die inhetoosten
rondzwierf, om de doden op. te roepen. Een wys man, die
niet ver af was, en een afgezonderd leven leidde, naderde den
jongen Vorst, en zeide: „ ik ben gereed, om aan uw verlan-
„ gen te voldoen. Zie daar, neem dit Boek, lees en befchcuw
„ met aandacht de karakters, welken .daar in worden befchre-
„ ven : naar mate gy meer leest, zult gy meerder fchimmen
n van grote Mannen, — fchimmen, die U nimmer zuUen verlaten,
rondom U zien verfchynen." (*) Welk was, vraagt °-y,
Lezer! dat voprtreffelyk Boek, welk deze Wyze den jongen Vcn-st
du»..
(*) Zie zyne Hortus euiinoris in Amoen. Academ. vol. VII. p. (*) ai. Voyez les Oeuvres, de M. Thomas ^ T.I. Ësfay hr let El

Am aanbeval* Wet Was bet boek der levens van doorluchtige ,
Schryver beweert, tegen Thai», dat het dwaasheid is, zig
Mannen, door Plutarchus gefchreven. De gehele oudheid, in -
van het huwelyk, en het-verwekken van kinderen, te laten af-
de daad, word daar in gevonden. Daar ziet men ieder groot .
fchrikken, doofde vreze, van die wederom te verliezen: want
man, op- zyne beurt, ten voorfchyn treden, met zy» vernuft,
dat men dan gene bezitting van eenig ding moest zoeken , daar
met zyne bekwaamheden en deugden, in zo verre dezelven in­
tog alles onzeker is: dat kommer alle toeftanden in onze waevloed
hadden op het lot der Volken. De geboorte, opvoeding,
reld vergezelfchapt; en dat wy uit onze natuur tot betrekkin­
zeden, van menigen groten Held of Wysgeer worden, daar ,, op
gen neigen, en.voorwerpen onzer liefde zoeken: zo zelfs,dat
ene eenvoudige en bevallige wyze, verhaald. Men ziet er,hoe
wy, by'mangel aan kinderen, het redenloze Vee niet zeldea
verheven karakters zig, langs verfchillende wegen, ontwikke­
tot de byzondere voorwerpen van onze liefkozingen en zorgen
len : hoe zommigen tegen de verbasterde zeden van een kw.y-
maaken. Dit heldert de Wysgeerige Griek op, uit den aard
nend volk worstelen: hoe andereu, in tyden van algemene ver-
van onze ziel. E^uns V*Z 7' «yan-wwe» i» i«t>7«
flaauwing, aan zig zeiven gelaten, cn al& buiten de gewone K, r.' A. „ Want," zegt hy, „.daar de ziel iets in zig zel­
wegen der Natuur gefteld, worden. Men befchouwt, daar, de ve heeft, het geen haar noopt om te beminnen, en haar het
fchielyke ontwikkeling van ene opkomende Natie, aan welke " liefhebben, even als het gevoelen, het denken, het geheu­
de man van verftand de; kragt van zynen geest weet mede te gen , is aangeboren; zo dringt 'er, by zulke menfehen, die
delen: bewegingen en veranderingen onder Volken ontftaan, door gene eigen betrekkingen der natuur hebben, iets van buiten,
wetten, door overwinningen, doorwelfprekenheid-: grote deug­ " in die tot liefde gezinde neiging, cn blyft daar hegtcn , al»
den, altoos veel'zeldzamer dan grote bekwaamheden ; delaatfte " ware hetzelve natnuriyk. Vreemden en onwettigen maaken
met drift en kloekmoedigheid voortftrevende: de eerften bedaard ' zig dan, door hunne gedienftigheden, meester van het tot
en beredeneerd werkende: dan eens diep overdachte, en door ^ beminnen genegen hart, gelyk men zig van een huis en land­
de jaren ryp gemaakte voornemens; dan wederom plans, die je goed, welk geene wettige opvolgers heeft, meester maakt:
op ftaanden voet geraamd, en te gelyk uitgevoerd worden,met ja , zy nemen hetzelve geheel in, en verwekken aldaar, by
ene drift en kloekheid, welke alles om verre -werpt i en geen J| de liefde •, ook nog zorg en kommer van hunne perfoonen.
tyd laat tot berekening en voorziening van zwarigheden; Inéén „ Zo ziet men: die zelfde menfehen, die met ene zo groots
woord: men ziet, daar, helder blinkende levens, zo wel als „Jiardvogtigheid der natuur, over het huwelyk, en de voordeen
roemrugtigen, en meestal geweldigen , dood. Het. fchynt; „ planting van hun geflacht fpraken, naderhand, wanneer de
trouwens een onvermydelyke wet te wezen, dat de handelingen „Jtinders hunner huisgenoten of-, de voorwerpen der genegenvan
menfehen, die alles in beweging brengen, een gelyken te- „Jieid hunner byzitten ziek worden en fterven, zig aan de
genftand doen ontftaan, by alles wat hen omringt: en agter het „ fterkfte folteringen van vreezeovergeven, en delaagfte klaagvoorhang
van den tempel des roems, is, gelyk de ondervinding „ toonen aanheffen." —— Bt vertrouw, dat deze vertaling
leert, meest altyd ballingfchap, moordftaal, of vergif, verbor­ duidelyker, en met de meening van Plutarchus beter overeengen.
- Zodanig is bykans het tafereel, welke ons Plutarchus komende zal bevonden wnriifn. dip van den Overzetter,
van zyne Helden geeft.
bl. 25. De woorden immers: en gelyk, wanneer van een huis
Boeken van zulk een aart, waar in men niet door aigetrok- enz. leveren, onzes oordeels, geheel genen zin op. De voorken
befpiegelingen , maar door gefchiedenis en ondervinding, als gaande woorden i»JW7*< 7» 1»vl*> fchynen my mede door den Ver­
met de hand, tot de heiligdommen der wysheid en deugd geleid taler kwalyk verftaan, althans niet gepast vertolkt, te wezen.
word, ter kennisfe van de Nederlanderen te brengen, is, voor­ Dit 7*v7* flaat op 7' *y»*ij7

i £34 )
Thans gaan wy voort, met ook enige bedenkingen omtrend
minderheid het Jlipte recht toe, en ftelt pag. 22 op 't einde
a«ie en gene voorgefchrevene pligten van een Advocaat zeiven
en pag. 23. met zo vele woorden, dat een Christen - Advocaat

( 135 )
deel van iemand, wanneer de omftandigheden voor den misda-
• di«r gunstig waven (want die kunnen oneindig yerfchtUen; en
du D
s niet voor een volflagene deugniet, en pest van de Maatfchappy
, want voor dien zal geen eerlyk Advocaat, hy zy wie
enen Noodt, Schttlting, Byncket shoek en anderen, die door beiden
zo veel roems aan ons Vaderland verworven, nageftreefd ,
vooral in den post, niet van Advocaat, maar van Hoogleeraar,
op eene beroemde Hogefchool ?
hy zy, in de bres fprihgen) geen gratie mogen verzoeken aan
de Hoce Overheid, die'alleen kan onderzoeken en beflisfen, of N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R HEDEN,
het befang van den Burgerftaat die gratie verbied of niet? En TOT DÉN HANDEL EN SCHEEPVAART, LANDzal
dan niet veel meer een Christen Advocaat, die dageiyks bid :
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
Leidons niet in verzoeking, en vergeef ons onze fchulden, gelyk
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
ook wy vergeven: die, volgens den Hoogl. pag. 9 en 10. „Zyne
eigene veelvuldige afwykingen met de wetten vergelykendc,
BETREK KELYK.
" met de hoogfte fchaamte erkent, dat hy zelve door zyne fchuld Den Invoer van Suiker, gedurende de laatfte vyf jaren
" de hoogfte verontwaardiging van den Goddelyken Rechter van de Deenfche Amerikaanfche Eilanden, in het Moeder­
" verdient, cn de Goddelyke gunst verbeurd heeft, — die niet
land, bedraagt 55,720 Vaten. Namèlyk 16,587 in het jaar
^ dan met kommer dién tyd te gemoed ziet, op welke hy re-
1787; 16,876 in 1788; 7252 in 1789; 9962 in 1790-, en
„ kenfehap van zyne eigene daden zal moeten geven enz." een
5043 in 1791. Volgens ingekomen tydingen van daar,
Christen Advocaat, die bezeft, dat hy zelve niet anders dan
door gratie, van de eeuwige rampzaligheid kan bcvryd worden,
hadden echter de Planters, uit hoofde der overvloedig ge­
zal die niet veel meer dan enig ander, voor een ongelukkigen vallene regen, grote hoop, op enen beteren Oogst, dan
misdadiger, (voor wiens val hy erkent, zelve alle ogenblikken die van de laatfte drie jaren: rekenende men thans airede
bloot te ftaan, zo hem de Goddelyke goedheid en gratie niet op 17,000 Vaten. De jaarlykfche Confumptie van dat Ar­
bewaart) gratie willen en mogen vragen ? Dit komt ons veel te tykel , in Denemarken, en deszelfs Provintien, is omtrent
geftreng voor. Wy houden ons wel verzekerd van de welme­ 16,000 Vaten.
nendheid van den Profesfor, maar met alle welmenendheid kan
men wel eens mistasten, cn een welmenend Geleerde zal dan . Dc invloed der Vryheid op den bloei en welvaart eens
ook de bedenkingen van een ander niet kwalyk nemen. De Volks word proefonderlyk betoogd, uit den toeftand van
Hoogl. fchynt ons toe wat al te naauw gezet: Maar ene over- Amerika, byzonderlyk van New Tork : welke Staat, hoe
drevene Zedeleer benadeelt, door hare zwakke gronden, de ware zeer door den Oorlog geweldig geteisterd, binnen wei­
deugd, en geeft vaak gelegenheid, om het een met het ander
nigejaren, echter, niet flegts volkomen herfteld, maar
te verwerpen. Dit zelfde gevaar heeft ook zo wel in de leer-
zelft «eer aanmerkelyk verbeterd is, en welks bevolking,
ftellige als beocffenende Godgeleerdheid plaats.
onder anderen, niet tegenftaande de ongeftadigheid van
Omtrent pag. 28. merken wy nog aan, dat een regtfehapen, klimaat, en de weelde, in den tyd van 26 jaren, kan ge­
vooral een Christen, Advocaat, niet alleen, zo als dc Hoogl. rekend worden verdubbeld te zullen wezen. In den jare
pag. 28. 1.4. fchynt te ftellen, in causfls ftcundum Chriflianam
1773 telde men, in dien Staat 148,124, en in het jaar
tnorum disciplinam iniquis , maar ook zelfs in die gevallen, in
1786. daar en tegen 219,996 Blanken. Zie Brisfot'S
welke de Christelyke Leer de Echtfcheiding wettigt,zal tragten
(Warville) Nouveau Voyage dans les Etats Unies de
die echtbreuk voor te komen , de Echtgenoten te herenigen , en
PAmerique Septentrionale , fait en 1788.
den onfchuldigcn, door herinnering der Christelyke liefde, en
zyne eigene betrekking tot het Opperwezen, tragten te overreden
tot vergeving, verzoening, liefde en cendragt.
BERIGT WEGENS HET EILAND JAMAIKA, uit Beek'
Zie daar enige bedenkingen, over een ftuk van een weime­
ford's defcriptive account of the Island of
nenden Geleerden, met gelyke welmenendheid en rondborstig­
Jamaica.
heid voorgedragen. Voorts ('t geen van minder gewigt is,) het
Latyn der Oratie is niet van het zuiverfte. Pag. 2. 1.4. lezen Men rekent, tegenwoordig, aldaar, 1061 Suikcr-PIanta-
wy penitius in gradu comparativo ; doch dit komt nergens zo gien, 2018 andere PJantagien, 255700 Slaven,en 224500
voor; de fuperlativus zomtyds; maar zeldzaam. Pag. 8. 1. 6. ftuks Vee. De Suiker-Plantagien leveren 105400 Oxhoof-
De juftitia perfuafi, cn pag. 10. 1. 4—6. de immortalitateperden Suiker, en 52700puncheons Rum. Van't jaar 1768
fuafisjimus, zo ook pag. 13. 1. 17. probe perfuafus is zonder
tot 1786, is het het getal der Suiker-Plantagien met410,
voorbeeld van goede fchryvers : Immers men zegt niet perfua-
dat der Negerflaven met 88800, de Veebouw met 88750
dere aliquem de re, maar alicui rem. Men vind wel eens an­
ftuks Vee, en de Oxhoofden Suiker, welken men wint,
ders, maar waarom dat nagevolgd? Pag. 14. 1. 4. fibi blandiri
patietur ab am'oitiofis: het werkwoord Blandiri is een verbum
met 37240 vermeerderd. De waarde van alle Engelfche
deponens, en niet pasfivum. 't Is zo, dit zyn, als men wil, Suiker - Eilanden , of het kapitaal, dat in de Plantagien,
zaken van minder belang. Maar waarom meer voets gegeven Slaven, enz. op de onderfeheiden West-Indifcbe Eilanden,
aan de klagten van den Recenfent N. VIII. p. 465. en anderen? gelegen is, word gefchat op 70 Mill. PIL De 450,000
En waarom niet even zeer den fraayen ftyl, en 't cierlyk La­ Negerflaven, elk op 50 Pftr. gerekend, maken alleen een
tyn , als de fchone leerftcllingen en grondige uitleggingen, van kapitaal van 22,500000 Pit.
PRYS

Ft) S ) ! l G RA N E N.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche .-» . 92 a 110
Poolfe bonte en witte 150 a 175 Koningsberger . . 90 a 108
Dito rode . . 145 a 170 Pommer, Cólb. en Stett. .
Warder, Heugfe en Elb. 145 a 170 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 1443160 Vriefche Winter .. 70 a 85"
Vriefche . . HU150 Zeeuwfche Overm. . 75385-
Bovenlandfche . 136 a 148 Brouwhaver . . 62 a 76
Voorlandfe rode . 116313; Boekw.Amesf.enGooil. L.19 a 21
Zeelandfche . . 140 a 160 Dito Brab. en Vteamf. L.ax a 22
O L Y , TRAAN, EN BAARDEN.
Koolzsad, Zeeuws eh en Raapoly, d'Aam ƒ 3

179 2
- No. 69.
B E R I C H T - B L A D ,
Behorende tof den Algem. Konst* en Letter -Bode, va» den 27. Aprit.
PENNINGEN EN MUNTEN, TE KOOP.
Binnen de Stad CLEEF,.zal men diverfe Kabinetten van Penningen
doen Verkopen-, als:
1. Het Kabinet,, nagelaten door den Hr. GUSE , te Emmerik ,
beftaande in 103 Grimmen, 3349 Oude Griekfche en Romeinfche
PENNINGEN, waar onder 1667 ftuks Gouden en
Zilveren, en 16&2 Koperen, benevens ene uitvoerige befchryvenis
door den Eigenaar opgefteld.
2. Ene Verzameling van nieuwe MUNTEN en GEDENKPEN­
NINGEN. .
De uitterfte Termyn van Verkoop dezer Kabinettenonverdeeld,
zal zyn den 29 Juny aanftaande; en voor dien tyd gene
aannemelyke Conditiën of Pryzen kunnende bedingen, zullen
deze Penningen op den 16 July en volgende dagen, ftukswyze
verkogt worden.
Die genegen zyn, om deze Kabinetten, in ene masfa, by
elkandercn te kopen, kunnen zig op. den prys onderrigten by
den Heer Commisfaris dezer Verkoping ,. den Regerenden Asfenfoor
SETHE , of den Hr. Crimineel-Raad HAGENBERG , waar by
ook de gedrukte Lysten te bekomen zyn. Ook zullen de Heren
Geheim-Secretaris WULFING, en de Regerings - Registator ZINC-
KE, Commisfien op deze Penningen van de Gegadigdens aannemen.
BOEKEN, DIE EERLANG STAAN UIT TE KOMEN.
Halae Saxonum, .impenfis et in Officina Libraria Orphanotrophei
impresfa, prodiit hoe ipfo anno ineunte nova Editio: Nicandri
Lolophonii stlexipharmacorum, id ejl de venenis homini
in potu cibove datis, .eorumque ftgnis etremediis , cum verfwne
Latina, SchoHls graecis , Eutecnii Paraphrafi graeca et comentariis:
cura Jo. Gottl. Schneider .Profesf. inUniverf. Viadrina.
Ne quis porro Graeci carinini's huc usque ncglecti obfeuritatem
et difficultatem vcl.argumenti vel verborum jure conqueri posfet,
hoe plane effectum nunc nobis videtur esfe opera Editoris,
qui non folum Bandinianae feu Florentinae editionis bona
bitinia, hoe cft Codicum duorum fcriptorum lectiones atque
Eutecnii paraphrafin Graecam in fuam contulit, fed peculiarem
etiam ei ex copiis flits cultum ornatumque contribuit. Textum
carminis graecam ex libris fcriptis Mediceo, Riceardiano, Pariliénji
, Goettingenfi, Augustano et Lorriano correxit, Scholia
graeca ex libro Goettingenfi et Lorriano, partim .ex Etymologico,
Magno et Grammatici? ctiam ineditis mixit atque cmendavit.
Eutecnii paraphrastin multis in locis ex libro Goettingenfi
partim de conjectura fupplevit et correxit. DoCtrinae, Nicandreac
de venenis, eorumque fignis et remediis auctores et cognitores
diligenter exquifmt., atque ubique Dioscoridae, Galeni,
Aetii, Pauli Aeginetae et Aftuarii, ex latinorum verofcriptorum
clasfe Celfi, Plinii et Horibonii Largii de iisdem venenis
tradentium loca comparavit, ita ut poetac fententiam primum
apenret atque explicaret, deinde fcriptorum cum poeta compa-
ratorum loco vitii fufpefta vel manifestis librariorum erroribüs
corrupta notaret vel cmendaret, ad hibitis etiam libris fcriptis
Graecis, Aetii, Oribafii, Actuariique Mosquenfibus. Venenorum
ipforum partim vegetabilium, terrestrium et metallicorum,
aliorum et animalibus fumtorum, aconiti, cerusfae, cantharldum,
coriandri, cicutae, foxici, ephemeri, ixiae, taurinifanguinis,
buprestidis, lactis in ventriculo coagulati •, doryonii,
pharici, hyosfoyami, opii, leporis marini, hirudinis, fungorum,
falamandrae , bufonum, lithargyrique historiam literariam et naturalem
appofitis fcriptorum antiquorum omnium atque interfecomparatis
notitiis contexere, et quoad fieri id potuit, per
rerum obfeuritatem, obfervationibus recentioribus eollectis et
comparatis illustrare, denique vocabulorum fingulorum notiones
animaliumque et plantarum, dubiam naturam in veftigare
atque interpretari conatus eft. Itaque cantharidum, buprestidis,
leporis marini, hirudinis, falamandrae, bufonumque hiftoria
naturalis non folum ex fcriptoribus antiquis collefta fed etiam
propriis; Editoris obfervationibus pofitisquerecentiorum fcriptorum
notitiis aufta et illuftrata, nominumque antiquorum auctoritas
et fignilicatio fere ubique ad liquidumperduCba eft. Plantarum
nomina antiqua pleraque majore et difficultate et obfeuritate
laborant; igitur ad liquidum perduci omnia nonpotuerunt.
Aeque dubia latet etiamnum natura pharici, foxici ephemeri
et doryonii, quorum adeo originem vel •vegetabilem vel animalem
ignorajnus. Theriacorum ejusdem poetae, feu dc morfu
atque iftu beftiarum venenato, nova. Editio fequetur, hanc ft.
virortim Doftorum fauor exeperit, animumque redemtori addiderit,
Cujus guftum capere orbi litterario jam licet ex genino
Phyfiologiae Amphibiorum Specimine Francofurtiad Viadrum
edito -; alterum enim teftudinum ranarum, bufonum ,• ferpentium
et lacertarum notitiam phyfiologicam ex fcriptoribus antiquis
coileftam recentioribus obfervationibus, etiam ipfius Editoris
anatomicis, illuftrat,notasque multorum ferpentium etMamacleontis
ex Nicandro aliisque fcriptoribus interprctatur; alterum
historiam generis Geckonum antiquam et^ reeentiorem enarrat,
notas totius -generis fubnomine antiquo ftellionum propofiti novas
edit, numerumque fpecierum ad tertium decimum auget notitiis
animalium hujusque a nemine defcriptorvm, quibus in
parte extrema totius operis peraliquor Specimina continuandi
addendas icones accuratas a fe ipfo .vel fub oculis fuis piclas
promittit Editor. .
BOEKEN, DIE NIEUW ZYN UITGEKOMEN:
G. T. VAN PADDENBURG en ZOON te Utrecht, cn J. MEIJER
te Rotterdam, geven heden uit en • hebben alom verzonden:
GODENGESPREKKEN, gehouden boven het Veld van Mars,
en gevonden in de Nationaale Vergadering, te Parys. Naar
het Hoogduitsch van WIELAND ; als I. tusfehen JUPITER en JUNO.
11. tusfehen JUPITER OLYMPIUS , JUPITER HORCIUS , PLUVIUS cn
St. Louis. III. tusfehen JUPITER OLYMPIUS, MERCUUR , NU.MA
POMPILIUS, St. LOUIS, HENDRIK DE IV en LODLWYK DE XIV.
R IV.

C 34 )
IV tusfehen TUNO, SEMIRAMIS, ASFASTA, LIVIA, en Koningin
ELISABETH, van Engeland. Behelzende deze Grfprekken zeer
gewigtige en geestige befchouwingen van de Franfche Omwenteling
en derzelver waarfchynlyke gevolgen in Europa, gelyk
mede over den oorfprong der onderfcheiden Regeeringsvormcn.
De prys is 13 ftuiv.
G. T. VAN PADDENBURG en ZOON, Boekhandelaars te Utrecht,
geven uit en hebben alom verzonden: Eene LEERREDE, ter
aanpryzing van het BEGRAVEN D E R DOODEN buiten de KERK
en STADSPOORTEN, naar aanleiding van Ps. XXXI: 21A.
door W. A. OCKERSE, Predikant te IVyk by Duurftede, en
. Lid van het Thiehch Genootfchap ter Navolging. Agter aan
zyn gevoegd eenige Bylagen: behelzende beriehten wegens de
Bcgraafplaatfen van CAPELLEN, te Scheveningeu, te Zuylen,
te Thiel, en buiten .Amfterdam. De prys is 13 ftuiv.
HISTOR1ÈSCH SCHOUVV-TOONEEL
, V A N -"-' '« ]
's WAERELDS. LOTGEVALLEN,
1 7 9 1.
Ilde Deel ifte Stuk.
Bevattende het Tydperk van July tot O&ober diens Jaars.
Vercierd met een keurige 4to. Konstplaat, verbeeldende den
Brand in 's Lands Zee - Magazyn te Amfterdam. —— En ene
uivoerige Kaart, gefneeden door den Heet van Jaagen, voorfteüende
Frankryk, verdeeld in 83 Departementen, waar byene
zeer naauwkcurige befchryving jrevoegd is van die verdeling,
en ieder Departement in 't byzonder; wordt heden uitgegeven
te Haarlem, by A. LOOSJES Pz. en alom, ord. pap. ƒ 2:17:en
op fchryfmed. met Proefplaatdrukken, en by uitftek
fraay geillum. Kaart - - - - - 6:13:-
NB. Ook zyn by gem. Boekverkoper te bekomen ,
de Kunstplaat , verbeeldende den Brand van
'i Lands Zee-Magazyngetekend en gegraveerd
door W. Koit, proefdr. 1:—:ord.
pap. - - 1.. --:i5>
De Kaart van FRANKRYK naar de jongfte Verdeling
in 83 Departementen, door van Jaagen. - - - : 6 :-
*** Van de PROEVE OVER D E VOORBEHOEDING D E R
KINDERZIEKTE, door wylen I. J. VAN D E N BOSCH, in Leven
Med. Dr. in 's Hagc enz. enz. 2de Uitgave in gr. 8vo. ƒ 1-4-
(welk uitmuntend Werkje onaffcheidelyk behoort by de thans
uitgegeven wordende' Verhandeling over den aart en geneeswyze
der Kinderpokjes, van den zelfden beroemden Schryver,) zyn
nog eenige weinige Exemplaaren te bekomen, by de Boekverkopers
PLAAT en LOOSJES, te Haerlcm; by wien,met veelfucces
gedebiteerd worden:
SCHMUCKERS Heelkundige Mengelfchriften, 3 Deelen, met pl.
geheel compleet. - - - - - ƒ 6-6-
T I M M E R M A N Genees- en Oudheidkundige Verhandeling over
de Demonifche Menfehen, waar van in de Euangelifche
Schriften gewaagd word. - - - - I-IO-
FORSTERS Waameemingen over de Natuur-, Aardryks- en
Menschkunde, verzamelt op zyne Reize om de waereld,
3 Stukken, compl. - - - - - - 4-10-
VERHANDELINGEN, uitgegeven door den ECONOM1SCHEN
TAK, 2 Deelen, met pl. - - - - 4~ 4 -
HERMES Euangelifche Leerredenen, 4 Deelen, compl. - 8- : -
J. VAN DYK Gedichten, met deszelfs Portret. - - 2-10-
, , op best papier. - 3-10-
«V* C. PLAAT Boekvcrkooper te Haerlem, geeft uit en heeft
alom verzonden :
J. J. D. MICHAELIS, Byvoegzels en Verbeteringen tot zyne
INLEIDING in het N.' Test 4, uit het Hoogd. vertaald door
P. A. HULSBEEK , Leeraar der Ltitherfche Gemeente te
Haarlem, ifte Stuk, gr. 8vo. a/2-: Het 2de Stuk, waar
mede deze Byvoegzels geheel compleet zullen zyn, is reeds
op de Pers en zal fpoedig volgen; en hier mede word aan
dit onfehatbaar Werk, over een zo gewigtig Stuk, als het
Nieuwe Testament voor ieder Christen is, de hoogst mogclyke
trap van volmaaktheid bygezet, waar toe den, nu
zaligen Schryver, geene moeite nog onderzoek gefpaard
heeft. Van de Inleiding zelve zyn nog eenige Exemplaren
voorhanden, die aan de eerstkomende tot de verminderde
Prys van ƒ 8-10- worden afgelevert. Behoudende echter de
Uitgever aan zich het recht, om dezen Prys in 't kort
weder als te voren, op ƒ 13-10- te ftellen.
II. DE VERLOSSING V A N ISRAËL UITEGIPTE; in zes Zangen;
door JACOB V A N DYK, gr. 8vo. met een gegraveerde
Tytel, waar op de Doortogt door de Roode Zee is afgebeeld,gr.
8vo. i ƒ 1-16-: opgr. Med. fchryfp. a/~2-i6-:
IH.Het Derde en laatfte Deel van het NIEUW HEELKUNDIG
WOORDENBOEK, bevattende de Nieuwfle Ontdekkingen,
in de Heelkunde gedaan, door J. G. BERNSTEIN, uit het
Hoogd. vertaald en met Aanmerkingen verrykt door JOH.
D A A M S , Heelmeester te Haarlem, gr: 8vo. a ƒ 1-12--waar
mede dus dit uitmuntend Werk compleet is ; zynde hetzelve
niet alleen onontbeerlyk voor alle die zich op de kennis en
beoeffening der Heelkunde toeleggen, maar zelfs ten hoogften
nüttig voor Huisgezinnen, vooral ten platten Lande,
ten einde zich in geval van nood, by gebrek van een bekwaam
Heelmeester, in veele gevallen te kunnen redden,
ten minften om eene kwaade of verkeerde behandeling voor
te komen.
IV. De LAATSTE LEVENSDAGEN van den Abt JERUSALEM.
Een Man, in ons Vaderland genoeg, door zyne voortreffelyke
Schriften, met roem bekend: dan van wien men in
Duitschland en elders verfpreid hadde, dat hy als ongelovige
geftorven was; dit Stukje doet het tegendeel zien, en
is uit dat oogpunt befchouwd, voor elk die dien grooten
Man eenige achting toedraagt, van zeer veel aanbelang ; de
prys is 12 ftuiv.
V. Dagboek en Gefchiedenis der GEVANGENIS van den vermaarden
Dr. C. F.BAHRDT, ter oorzaake van het Toneelftuk
tegens het Religions-Edict des Konings van Pruisfen,
en dc zogenaamde Duitfche Unie, met gewigtige Bylagen,
gr. 8vo. a ƒ 1-16-:
VI. De KRUISVAART TEGENS D E FRANSCHEN, (uit het
Hoogd. vertaald); waar in op een zeer bezadigde Cn beredeneerde
wyze onderzocht word, of het al of niet betamelyk
en Staatkundig zoude zyn, dat de Mogendheden van
Europa, en vooral het Duitfche Ryk, zich tegens de nieuwe
Franfche Conftitutie zouden verzetten, in gr. 8vo. a 8 ftuiv.
VU. Volledige VERHANDELING OVER D E ELECTR1CITEIT ,
in de Theorie en de Praktyk, met oorfpronkelyke Proefnemingen
, door T. CAVALLO. Uit het Engelsch vertaald,
met Byvoegzelen en Verbeteringen, door den Schryver medegedeeld
aan J. TH. ROSSYN, Prof. te Utrecht, en verrykt
met drie Kenstplaten; gr. «vo. a fi-io-:

i7P^. No. 201.
A L G E M E N E
KONST- EN LETTER-BOBE,
VOOR MEER- ENM1N-GE0EFFENDEN.
Vrydag den 4. May.
S E R I G T E N .
in het Borstbeeld van dien beroemden Vaderlandfchen Geleerden,
op een eenvoudig Voetfttik, in ene Nis geplaatst,
en met een yzeren hek afgefchoten. Het voetftuk draagt
P O L E N .
geen andere cieraden dan een opfehrift, 's mans naam,
geboorte en affterven, aanwyzcnde. Alles is van wit marmer,
cn het Borstbeeld, door den Amftcrdamfchen Konst-
gTT^g^g e Heer D. Spiznagel, van Wenen, is den Hof- becldhouder A. Ziezenis, voortrcflyk uitvoerd.
T~\ Raad G. Forjler, aan de Univerliteit te Wil- Dit eenvoudig, doch niet. min fraaye, Stuk, 't welk om
U ij na (*), als Hoogleeraar in de Natuurl. Hifto-
f
de belangrykhcid van den perfoon, tot wiens gedachtenis
88S3lteS rie en Kruidkunde opgevolgd. Dit Profesforaat het geplaatst is, zo wel als om de kunstige uitvoering,
brengt, behalvcn dc 100 Dukaten voor Reiskosten, een altyd merkwaardig zyn zal, brengt weder niet weinig toe,
jaarwedde op van iooo Keizers Guldens, nevens cnevrye om deze Academieftad, en voomamelyk deze Kerk, meer­
Woning , en nog daar en boven ene jaarlykfche Som van deren en nieuwen luister by te zetten: en, daar dezelve
1500 Keizers Guldens,tot ondcrhoed van het Kabinet van ook met meer andere Gedenktekens pronkt, zal de nako-
Natuurlyke Zeldzaamheden, der Kruidtuin en de daar toe melingfchap boven al hier gelegendheid hebben, om zich
behorende Bockery. Wyders heeft de Akademic, voor 1 de uitmuntende verdiensten van dezen groten man, tege-
dit vak der Wetenfchappen, ene ruime plek gronds, nelyk met die van zynen onfterflyken Voorganger Boervens
een bekwaam Gebouw, voor ene aanzienlyke fomme haave, wiens Gedenkteken mede in deze Kerk geplaatst
aangekogt, en daar en boven voor den eerften aanleg der , is, met eerbied te erinncren en te bewonderen.
Kruidtuin nog 6000 Keizer Guldens beftemd.
Naar men verneemd, zal de Heer Vry dag, ene afbeelding
van dit Gedenkftuk, naar de originele tekening
van den Hr. Ziezenis, in 't koper brengen.
N E D E R L A N D E N .
LEYDEN, den 26 April. Voorleden week, is alhier,
in de St. Pieters Kerk, het Gedenkteken voor wylen
deii Hooggeleerden Heer PETRUS CAMPER , door deszelfs
Zonen opgericht, geplaatst geworden. Het zelve beftaat
_J ,
. . j
(*) Deze Ümvefütcit, is reeds in den jare 1579. doorkoning
\Stepliaaus, geftigt.
VIU. DEEL,. t
TWEE GENEZINGEN DOOR MIDDEL VAN DE ELEC-
TMCITEIT, den Schryver van dit Blad medegedeeld
, door H. W. ROUPPE , Med. Doffer te
Rotterdam.
In de maand Mey des verlopen jaars, vervoegde zieh^'
ten huize van den Heer 'f. C. de Jongh, Koopman op
de Glashaven,alhier, reeds genoeg bekend, zo doordes-
S zelfs

zelfs yver in de beöefFcning der Natuurkunde, als wegens
deszelfs belangeloze liefdedaden jegens behoeftige ongclukkigen,
een Jongman van Sunnamen, die, met ene zeer
kromme houding, nawwlyks, door middel «in enen tok,
konde voortkruipen.. Zyn bleek gelaat, en ten uitterfte
vermagerd lighaam, toonde genoeg deszeifs akelige omftandigheid,
te meer, daar hy aan eene geenzints geringe
verlamming der bovenfte en onderfte Ledematen laboreerde,
welke gepaard ging met ene zeer kromme ingetrokkene
houding der vingeren en tenen, cn gevolgd was op
ene foort van Colica pi&onum, ene landziekte, welke in
het zuidelyk gedeelte der Indien veel plaats heelt.
De Hr. de Jotïg'h, aan wien deze perfoon, door een
voornaam Heer op Surinamen, gezonden was, haalde den
zeiven geredclyk over, om aan hem.de electrickc Geneeswyze
tc beproeven-, gebruikende de lydcr inmiddels verfterkende
Geneesmiddelen, met dit gevolg, dat, na dat
denzelven drie keeren vry fterke fchokken uit eene fles
van 40 duimen beklccdzcl waren toegedient, hy begon tc
zweten, en reeds, zonder behulp van den ftok, konde
gaan, en na de zevende reize naar het naburig Schiedam
ging, en denzelfden dag onvermoeid te rug kwam. Vervolgens
deelde de Hr. de Jongh hem 's wekelyks 3 a 4
malen de fchokken toe, en zag hem dageiyks in kragtcn
toenemen-, krygende hy allengskcns het volle gebruik zyner
ledematen weder-, en nemende dermate in gezondheid
toe, dat hy in dc maand Augustus, met het zelfde Schip,
waar mede hy ziek aangeland was, volkomenherfteldnaar
het andere wacrclddeel gelievend is.
Ewalda Gillis, oud 22 jaren, van ene geelachtigekokoleur,
de ogen diep in het hoofd gezonken, fterk vermagert,
en gemelyk van geitel, had den onderbuik zeer
verhard en gefpannen , -wegens verftoppingen, veroorzaakt
door opftopping der Menfes, gedurende den tyd van 13
Maanden, welke kwaal haar door enen groten fchrikaangekomen
was. Na vele middelen, doch vrugteloos, genomen
te hebben, vond zy goed zich aan de electxieke
Geneeswyze, haar door den Heer de fongh aangeboden ,
te onderwerpen, wordende haar 2 r. 3 maal 's weeks
kleine fchokjes uit ene fles van 4c duimen beklecdzel toegedient,
dewelke van den ruggengraat en de lendenen,
naar 't laagfte gedeelte van den onderbuik, gerigt wierden.
Na 20 keren de eleftrieke fchokken uitgeftaan te hebben,
dewelke, hoewel vry fterk, op dezen tyd zeer gemaklyk
van haar verdragen wierden, vond men geen de minfte
verandering in haren toeftand: dit echter, verre van den
moed uit te blusfehen, fehrikte geenzints den Heer de J.
af, die, met een onvermoeiden vlyt voortgaande, dageiyks
zag, dat zy, hoe langer hoe m.eêr, gevoeliger voor de
fchokken wierd, en het byzonder genoegen had van, na
43 keren electrifercns, te vernemen, dat de Menfes weder
gekomen waren, welke nu geregeld voortgaan-, zynde
de opgezette buik gelionken, en genietende zy fteeds
ene voortdurende volmaakte gezondheid.
e is3 )
OPGAVE VAN ENIGE NOG WEINIG BEKENDE NUTTIGE
EIGENSCHAPPEN VAN GEMENE INLANDSCHE PLANT­
GEWASSEN: door den Hoogleeraar S. J. VAN.
GECJAIS., MZ,
Vervolg van Bladz. 132.
15. Onder de Planten, welke voorheen zeldzaam, doch
nu zeer gemeen , in ons Vaderland groeyen, behoort voornamelyk
de Oenothera biennis, si gele Wederik, ook
wel Leiyen van éen dag genoemd. Van deze Plant, wel-
-ke op zandige plaatzen, langs de wegen en Bouwlanden,.
menigvuldig groeit, en door hare grote gele Bloemen enezeer
fchone vertoning maakt, kan de wortel tot fpyzedienen.
Voomamelyk is dezelve zeer aangenaam, wanneer
zy gekookt, en koud geworden, met Olie en Azyn gegeten
word. De beroemde Beekman, die onder anderen
van deze nuttigheid der Oenothera gewag maakt, noemt
dezelve Rübrapunzel, of Franzbfifcher Rapunzel (*).
16. De Hr. Bergius, in zyne Mater ia medica Regni
vcgetabilis No. 117. pryst het gebruik aan van den wortel
der gemene Kruisdistel of Tuimeldistel, Eryngium
campeflre L., die op wallen, dyken en langs de wegen,
op vele plaatfen onzes lands, zeer gemeen is. Men eet
deze wortels op dezelfde wyze, als de gele wortels, en
de pastinaken, met welke laatfte zy in fmaak genoegzaam
overeenkomen. Ook Halier, in zyn voortreflyk werk.
over de Planten van Zwitferland (D, roemt den zoeten
en aangenamen fmaak dezer wortels. De wortels der Zeekruisdistel,
Eryngium maritimum, welke in de Duinen
van Holland, en elders, langs het Zeeftrand gevonden
word, kunnen waarfchynlyk tot het zelfde einde gebezigd
worden, en z;yn misfehien nog meer gefchikt daar toe,.,
wyl de Avortels langer zyn en verder voortkruipenweshalven
zy beter kunnen verzameld worden. Het zal intusfchen
best zyn, deze wortels, terwyl zy nog jong zyn,
in het voorjaar, wanneer de bladen even uitgefprotenzyn, .
te gebruiken.
17. De gemene Klesfen of Klisfe-plant, Ar&ium Lappa
L. of Bardana, kan ook een goed Voedfel opleveren.
De jonge wortels zyn, volgens Bergius in zyn !
aangehaalde werk, en volgens Halier, zeer fmakelyk,
wanneer zy op dezelfde wyze als Scorzoneren toebereid i
en genuttigd worden. Ook verzekert de beroemde Engelfche
Godgeleerde en Natuurkundige Ray (§), dat de
eerfte jonge uitfpmitzelen dezer Plant in Engeland, op
dezelfcie wyze, als gemeenlyk de Asperfien, gegeten
worden; dit wordt mede bevestigd door Bergius, die
zelfs deze fpruitjes voor fmakelyker houd dan de wortels*
18. Dezelfde Engeifche Kruidkundige verhaalt, dat men
omftreeks York ook in de Keukens gebruik maakt , van de
wortels der Potentiila anferina L., by ons Ganferik,
o£
(*") Zie zyne Teutfch'e Landw'mhfchaft, vierde uitgave §. 17».ea .
Reichards Land- und Garten-fchatz , III. Deel bladz. 186.
(t) Hifloria Stirpium Helvetiae , tom. I. pag. 157.
(§) Hiftoria Plantarum, tom. I. p. 332.

C *39 5
of Zilverkruid geheten, welk op alle plaatfen onzes lands, ,
malen deze Koffy geproefd, en hoewel ik niet wil ont­
zo OP Klei- als Zandgronden, langs de wegen en op wet- •
veinzen , dat ik my liever by onze gewone Koffy houde,
fanden overvloedig voortkomt. De wortels d.e ten dien
moet ik echter'tevens getuigen, dat de wortels der Paar­
ei de des winters verzameld worden, hebben, volgens
debloemen my in dit opzigt beter bevallen zyn, dan de
dien Schryver, een fmaak, niet minder aangenaam, dan
Cichorei; daar deze Koffy niet zo hevig bitter is dan die
Pastinaken. In Schotland gebruikt men «iet.alleen dien
van de laatfte: gelyk ook de Göttingers vooral daarom de
wortel, maar men eet 'er, volgens Hans Shane , de
Paardebloemwortels kiezen boven de Cichorei, wyl nien
gehele Plant, en maakt zelfs, in tyden van fchaarshcid,
minder Suiker (zonder welke ook de gemene man in
meel en brood van deze wortels. _
Duitschland byna gene Koffy drinkt) nodig heeft, om deze
10. Het Kweekgras, Triticttm repens L., is een dei
Koffy zoet te maken
gemeenfte Planten en lastigfte Onkruiden van ons Land, 21. In het Guükfche, b. v. in den omflreek van Dés-
en tevens een gewas van ene uittekende nuttigheid in ve- . feldorp en Elberfeld, maakt de gemene man zich een
lerlei opzigten. Ik zal hier alleen van deze nuttige eigen­ diergelyken drank Uit de gebrandde gemene geele worteschappen
-ewag maken, voor zo verre deze Plant een goed len, Daucus CarotaL., van welke drank ik echter nie­
voedfel, of liever een goeden drank, oplevert. Immers, mand , in die ftreken, heb horen verzekeren, dat dezelve
om niet te fpreken van het brood, welk zich de Laplan­ de gewone Koffy enigzints konde evenaren. De Heer
ders, uit het Meel dezer gedroogde en een weinig ge­ Burttn flaat echter voor, in zyne Prysverhandeling over de
rooste wortels, bereiden, en het welk ieder zekerlyk-ver­ Inlandfche Plantgewasfen, welke men zoude kunnen gere
verkiezen zoude boven het brood, welk zich dezelfde bruiken en invoeren, in plaats van uitlandfchen, om, in-
menfehen van den bast der Dennebomen bakken Q), — plaats vau de Koffy, deze gebrandde wortelen in te voe­
zo zal ik hier alleen fpreken van het Bier, welk uit een ren (*). Deze wortels bevatten ook veel Suiker in zich;
afkookzel dezer wortels zoude kunnen bereid worden. weshalven men op verfcheidene.plaatfen van Duitschland,
De Hr. Bergius getuigt, dat eer, fterk afkookfel deze een fyroop maakt van het uitgeperste en door uitdamping
wortels in reuk en fmaak overeenkomt met een aftrekzei verdikte fap der gekookte wortelen (+). Ene andere nut­
van Mout. Linnaus verzekert het zelfde, en raad daartige eigenfehap van deze wortelen heeft men onlangs iri
om aan deze wortels tot Bierbrouwen te gebruiken: cn Duitschland ontdekt, dat men naamlyk, met groot voor­
de Heer Hoffmann heeft door proeven getoond , dat dit, deel het zelfde uitgeperste fap der gekookte wortelen kan
met goed fucces, gefchieden kan Uit dezelfde proe­ laten gisten, cn 'er vervolgens een goeden fterken Brandewyn
van kan laten ftoken. De beroemde Reiziger en
ven bleek, dat men ook uit deze wortels, fyn gefneden, Natuurkundige J. R- For ft er heeft de manier van berei­
geLmpt en met Gest gemengd, een foort van Brandewyn ding van dezen Brandewyn uitvoerig opgegeven, in het
tan ftoken, die voor de gewone Brandewyn niet behoeft III. deel van het Journal der Phyfik van Gren, waaruit
dezelve ook in verfcheidene andere Duitfche en Franfche
1 2
y k
M By deze gelegenheid zal ik nog enige gemene In­
Journalen is overgenomen.
landfche Planten opnoemen, die tot het bereiden van enigen
drank kunnen gebezigd worden. Men weet, dat de
Ln vermogende Burger, zo by ons als elders, velerleve
middelen heeft uitgedagt, om zich enen goedkopen drank
te verfchaffen, in plaats van de vooral tegenwoordig zo
kostbare Koffy. Sommige hebben hier toe gebrande Roganderen
Eikels, anderen Erwten, enz. gebezigd, cn
allermeest heeft men daar toe gebruik maakt van den gebranden
wortel der gemene Cichorei, Cichoreum Inty
bus L Doch tot hier toe heeft men, zo veel my bekendis,
in ons Land nog geen gebruik gemaakt van den wortel
ener alleraangenaamfte Plant, welke ik hiertoemDuitschland
heb zien bereiden en met vee! fmaak nuttigen. Ik
bedoel den wortel van de Paardebloemen of Leeuwentand
, Leontodon Taraxacum L. Te Göttingen , waar
ieder een, even als op andere plaatfen van Duitschland,
veel werks maakt van goede en fterke Koffy, maakt zich
22. De Heer Gartner geeft, in zyn voortreflyk Werk
de fruclibus et feminibus Plant arum pag. 143. nog een
ander gewas aan de hand, van welk men niet den wortel,
maar de zaden, als Koffy zoude kunnen gebruiken,
naamlyk de Galium Aparine L., of Kleefkruid, een gemeen
(*") Zie zyne Memoire fur la queftion: quels font les vêgètaux indigênes
, que Von pourroil fubjtituer aux vêgètaux etrangers &c. Bruxelles
1784. ?^|-5JuJ. ray jpparatus Medicam. vol. I. p. sio. Pe Heer Burtin
ftelt derhalven ook voor , om, met affchaffing der uitlandfche Suiker,
hier toe deze wortelen te gebruiken. Deze beroemde Schryver_ geeft
intusfchen een voorbeeld , dat men ligtelyk te verre kan gaan in het
uitmeten van den lof van inlindfche Planten ; zozegthy ,b. v. bl. 171.
van de Scdum acreh. , ene Plant, die, als nagt en dag , van de koortsbast
verfchilt: Cetteplante remplace le quinquina ; en bladz. 88. van de
Geum urbanum L. : elle remplace les cloux de Giraffe ;fa racjne n'apas
Teulement V odeur du cloud de Girofle , maïs elle en a aüsfipatfmtement
de gemene man ene Koffy van •deze wortels, welke eerst • le eout. En van onze geele wortels zegt hy, blz. 78. La Larotte remfterk
gedroogd, en voorts gebrand, en op dezelfde Wy­ • I Jace la Cochenille, lefucre, etleCaffé. Le rouge de fes ombelles de
ze toebereid worden, als dc Cichorei. Ik heb zelf enige . üeurs donne une couleur de Cochenille , et fes racnes non feulement
' ïonnent du vrai fucre , mal féchées et torrif ées elles remplacent te
' Caffê. Deze wortels zoude dus thans van ene grote nuttigheid kunnen
(*) Zie Linnsus Flora Lapponica, p. 276- en Flora Oecon. Am. ' zyn voorde jacobynen te Parys.
S 2
**Ct) Zie' Crefl' Betrage z« den Chemifche Annalen, 3 Theil f. 142.

meen Onkruid, welk in de bostenen en aan de heggen der
Tuinen menigvuldig groeit. Deze Plant behoort tot dezelfde
natuurlyke orde als de Koffy, naamlyk tot dc Stellatce
L., of Rubiaceae van Jusfieu; en de zaden' bevatten,
volgens Gaertner, veel van ene fyne vlugge ode,
welke zeer gelyk is aan die van de Kolfy, en, gebrand
zynde, aan deze zaden een gelyken fmaak byzetten. Misfchien
zyn intusfchen deze zaden te klein, en met een te
dikken bast omkleed, om dezelve tot dit einde met voordeel
te verzamelen en te bereiden.
23. Doch ik keer weder tot zulke inlandfche planten,
die als groente kunnen bereid en tot fpys gebruikt worden.
Ik zoude hier nog een zeer ruim Veld voor my geopend
vinden, zo ik alle planten wilde opnoemen, die
men in tyd van nood en ichaarsheid genuttigd heeft, of
zoude kunnen nuttigen; doch ik bepale my alleen totzulken,
welke ten allen tyde ene fmakelyke fpys kunnen
opleveren. Ook zal ik niet herhalen, het geen ik omtrent
deze nuttigheid van verfcheidene inlandfche gewasfen,
reeds in myne gemelde verhandeling aan de Hollandfche
Maatfchappy, heb voorgedragen. Ene onzer gemeenfte
distels, dan de Onopordon vlcanthium L., of grote
witte weg-distels , geeft zeer grote bloemknoppen, van
welke de ftoel, op dezelfde wyze als artichokken, kan
gegeten worden, zynde volgens Linnaus (*) daar toe
even gefchikt, en even fmakelyk Men kan tot het zelfde
einde van meer andere bloemknoppen uit de klasfe der
faamgeftelde Bloemen gebruik maken; gelyk men in
Duitschland op fommige plaatfen hier toe de Carlina acauïis
L, en op andere plaatfen de gemeene grote Zonnebloem,
Helianthus amiuus L,; bezigt (f), welke laatfte
plant inzonderheid hier toe zeer gefchikt fchynt: doch,
wyl ik alleen van eigenlyk inlandfche planten fpreek, zal
ik omtrent dezen niets meer byvoegen.
{Het vervolg in een volg. /Vb.}
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
NEDERLANDEN. De KUNST VAN NABOOTZINO door GE­
BAARDEN , door J. J. ENGEL. Tweede en Laatfte Deel. Te Haarlem,
J. van ÏValré, 251 bladz. in gr. 8vo. met pl. 1791
Op den zelfden voet, als het Eerfte Deel, (zie Als K en
Letterbode, VI. Dl. blz. 28.) gaat dit, 't geen thans voor'ons
open legt, voort met de behandeling des belangryken onderwerps.
Voor eerst geeft de geleerde Schryver de gevallen op
waarin de afbeelding de Echte vertoning is, handelt verder over
dc zamenftelling van, de afbeeldende en uitdrukkende Gebaarden
es toont de gevallen aan, waar in dezelve mogelyk en onmogclyk
is; als mede over Afbeeldingen die befpottelyk zyn Hy
breid zynen regel uit over de Pantomime, en geeft ene manier
aan de hand om alle affchilderingen te vermyden en welke
onderwerpen de Ouden tot hunne Pantomimen kozen. Voorts
geeft hy e e n ontwerp op ener Pantomme, en handelt over de
x vangheden tegen het vinden ener Pantomime - taal. Hier op
(*~) Amomitates Academ. Vol. VI p 154
O) Zie Beekman Teutfche Landwirthfdafi, blada. 3^.
I volgen nog enige aanmerkingen over de Pantomimen en d«
Kunst der Gcbaarmaking word als Muziek tefehouwd Voorts
handelt hy , ten betoog dezer ftclling, over de Kunst der Uitfpraak.
Daar op gaat de fchryver voort, met, in^evol^e vandie
ftclling, regels aan de Toneelfpelers tc geven : hier uitvloeijen
aanmerkingen voort over versmatige Toneclfpelen, waar
OTer de fchryver in het brede zyne allezins lezens- en naderkensvvaardige
gedachten ontwikkelt. Zeer natuurlyk komt hier
ook de Opera ter baane; waar op de Schryver volgen laat hoe
de Toneclfpeler verpligt zy zich na den Dichter te fchikken
Zeer fraay beantwoord hy daar op de vraag, of de geest»lyke
Pvedenaar zich na den Toncelfpeler kunne vormen, en in hoe
verre? Daar na volgen Regels voor den Schouwfpeler, voor
het geheel, zo met betrekking tot het Stuk, als tot'alle de
rollen, gelyk ook Regels voor de mind.re delen van de rol.
Eindelyk befluit de fchryver dit werk met zeer voortreffelyke bedenkingen
over de hartstogtelyke bewegingen, gepaste overgangen
der hartstogten, enz. enz.
Uit deze beknopte fchets blykt aan elk reeds het aantal van
gewigtige Stoffen in dit deel voorkomende, die niet alleen voer
den Toneelfpeler en den Redenaar, maar voor den Wysgcer
van veel aanbelang zyn, en op ene zo duidelyke wyze behandeld
worden, als met het onderwerp, dat zeer dikwerf vrv vele
wysgerige kundigheden onderfteld, beftaanbaar is. - '
Wy vinden aan den voet des Voorbericht 'den naam van den
Hoogleeraar J. Konynenberg als Vertaler dezes werks, en de
voorheen door ons gegeven lof aan de Overzetting zal hier door
met minder klems by het publiek krygen.
Tot een klein Haaltje van de fchryfwyze van denHr. En*el,
zullen wy uit dit deel opgeven zyne Aanmerkingen over de
Vraag, m hoe verre de Geestelyke redenaar zich na d-n Toneelfpeler
moge vormen. „ Men heeft gevraagd: of de geestliike
„ redenaar zich naar den Toneelfpeler vormen, of hy deszelfs
„ toon en beweging, moge navolgen? Het is zelfs nog nietlane
„ geleden, dat 'er over deze vraag veel-getwist is. Ik antwoordde
hier op ja en neen, zo als men begeert.. Neen, in z'
„ ver de gedachten en dc charakters, in de meeste rollen \ met de
„ gedachten en de charakters van den geestlijken redenaardoor-
„ gaans met overéénftemmen; nog eens, neen, in zo ver het
„ Toneelftuk en de Leerrede te veel van eikanderen verfchülen
„ dan dat de vertoning ook niet geheel onderfcheiden zoumoe-
„ ten wezen. De perfonen in het Toneelfpel dragen gedachten
„ voor, welke, juist thans, eerst ontftaan; de leeraar deelt aan
„ het volk denkbeelden mede, welke hy tevoren reeds in orde
„ gebragt heeft: de acteurs zyn, uitwendig, in werklyke on-
„ rust, en worden door denkbeelden en gewaarwordingen heen'
„ en weder geflingerd; de leeraar is in uitwendige rust, en
„ heeft, met zyn éénig onderwerp, ook flechts ééne blyvende
„ hoofd gewaarwording, welke hy naar welgevallen kan afbeel-
„ den. In de allcenfpraak van Hamlet, orer den zelfsmoord
„ is het onderwerp ten uitterften gewichtig; de ziel is ernftig
„ geftemd; in den toon, en de beweging der Gebaarden, ftra-
„ len plechtigheid en waardigheid door : de geestlyke redenaar,
„ echter, kan hier Van geen gebruik maken, om dat Hamlet
„ geheel in zich zeiven verdiept is, juist thans eerst,. dit ftuk
„ ernftig begint te onderzoeken, van denkbeeld tot denkbeeld
„ van twyffeling tot twyffeling geraakt, en om dat deze re-
„ fteldheid nimmer kan voegen aan een Leeraar, die in het
„ openbaar moet onderwyzsn, Doch ik andwoorde tevens
» ja>

- ja, in zo ver, r.aamlijk, in een toneelftuk plaatfen gevonden
" worden, welke, te voren .reeds door de perfonen doordacht
" zyn; plaatfen, welke, onverhinderd en onafgebroken, in ha-
" ren zamenhang voorgedragen worden , gevolglyk , in den grond
" even (toed zvn , als ene aanééngefchakelde Redevoering; nog
" eens , /

lïtaat, 'de grootte van een Ryk,deszelfs ligging, grenzen,
en onderhorige afdelingen, deszelfs Landing-plaatfen met
zekerheid op te geven, Zeeën of Meireu met elkander
op de gefchiktfte wyze te verénigen., ftromen te leiden ,
vaarten te graven, en wegen te banen. Dan dit alles vordert
niet flegts meer dan gemene kundigheid, maar ook
.naauvvkeurige Meetkonst, gepaard met vele praktikale be-
' kwaamheden. Het is onnodig my over de vordering van
•alle befchaafde Natiën, met opzigte tot het Landmeten en
bepalen der plaatfen,hier breedvoerig uit te laten, voornaffljelyk
daar het meerder gedeelte , hier toe betïeklyk, reeds
in deze Annalen voorkomt. Doch het volgende zal by
>deze gelegenheid regt ter fnede komen.
Onder de Noordfche Ryken, hebben wy van Zweden
en Denemarken, uit derzelver yver voor ene goede Geographie,
des te meer te wagten, naar mate zy daar van
.reeds meer opgeleverd hebben. De voortrefiyke Leden
•der Zweedfche Akademie en het Landmeters kantoor gawen
reeds een aanmerkelyk getal van nuttige Landkaarten
uit, onder ene bygevoegde Sterrekundige bepaling van zeer
wele plaatfen in het Ryk. En in Denemarken heeft inzonderheid
de Hr. Bugge grote verdiensten wegens de
Aardrykskundige befchryving van zyn Vaderland. Door
'hem zyn voomamelyk vele Landmeters en Predikanten tot
•de Aftronomifehe werkzaamheden aangeworven, en daar
by ene algemene juiste hermeting van dat Ryk tot ftand
gebragt, waar van wy reeds zeer vele bladen, byzonder
iover Zeeland, in 't licht zagen. De Heer Juftitie-Raad
JBugge geeft, in zyne Voorreden, by de befchryving der
•wyze, op welke deze hermeting ingerigt is, nog een kort
gefchiedverhaal van de hermeting zelve op
Ook hoopt men dat Rusland, by de herftelling desvre-
(fles, zyne gewigtige ondernemingen, nopens de Geographifche
befchryving van dat aanzienlyk Ryk, weder voortzetten
zal. Uit dien hoofde heeft ook Engeland, door de
Natuur geheel als voor den Handel als gefchapen, zedert
•de laatfte 40 jaren, aanzienlyke fommen aan de juiste bepalingen
der Landftreken, en aan de daar toe behorende
Methoden en bezendingen, hefteed. Het heeft Tchier alle
Zeen laten bevaren, een groot deel der Indiën laten opnemen
, en zyne beoeffenaars der Aardryks- en Wiskunde
vorstclyk onderfchraagd. Met dit alles bekennen regtkim-
•dige Engelfchen zelve, dat zy flegts weinige oorfpronglyke
goede Kaarten van htm eigen Ryk konnen aantonen,
-en dat dikwyls in de het oog betoverende Plaatdrukken
derzelver grootfte Waardye beftaat. In de Hoofdpointen
-zelfs v.erfehillen zy nog menigmalen: zo berekenende voor
Halley's Tafelen opgegeven Lengten, Caap Lizard in
Cornwallis op 4 0
. 4'. westelyk van Londen, anderen op
5°. 14*. of op 5 0
Ondertusfehen moet men Engeland dit recht doen , dat het
in dc laatfte 30 jaren verbazende moeite cn kosten befteed
heeft aan dit hoofdzakelyk gedeelte der Landkunde , en
dat dc laatfte meting der grondlinie op Hmmflow Heat li,
welke ten bafis voor de algemene meting zal' konnen dienen
, in naauwkeurigheid alles, wat tot hier toe daar omtrent
is gedaan, overtreft.
Geen Ryk in Europa heeft zedert meer dan honderd
jaar zo onbetwistbaar den lof verdiend, ten aanzien der
Geopraphie, als Frankryk. De eerfte ftukken dezer jaarboeken
gaven reeds blyken hoe de Paryfche Akademie
van haren kant yverdc, om, by aandrang op de duidelykfte
keunis der Wiskunde, gepaard met de onverzaagfte
en kostbaarfte navorfchingen, ene juiste bepaling van de
. grootte en gedaante der Aarde te verkrygen 'Daar cn
boven hebben verfcheiden andere Academiën, en inzonderheid
de Zeelieden van Frankryk, als Toulon , Harre,
Br est, Marfeille, Nantes, en anderen, veel tot de
Landsbepalingen toegebragt. Colbert, wien de inwendig
ge blo.ey en welvaart z>ns Vaderlands zeer ter harte ging,
zag het groot belang ener nauwkeurige Kaart van dat Ryk
duidelyk in. Hy fchikte daarom ene grote fomme gelds
tot ene juiste meting ven geheel Frankryk. De beroemde
Familie der Heren Casfini, heeft, zedert dien tyd reeds,
met onafgebroken yver, die zaak voortgezet. Dominicus
Casfini, zyn Zoon Jacob Casfini, de Maraldi's, zyne
Neven, en inzonderheid zyn tegenwoordige Kleinzoon
Casfini de Thury, hebben eindelyk ene zo voortrefiyke
Kaart tot ftand gebragt, als men van geen ene andere Natie
aantonen kan. Hier toe zyn 17 grond lynen gemeten,
3 Meridianen, en daar op 3 Perpendiculairen getrokken,
waar na alle de overige ftreken door naauwkeurig gemeten
afftanden op deze Linien bepaald zyn. Dan, hier by
lieten de Franfchen het niet berusten, maar ftrekten hunne
waarnemingen ook uit tot de naburige Landen. Een der,
hoofdoogmerken van den Hr. Casfini de Thury beftond
hier in, om den Meridiaan van het Parysfche Obfervatorium,
die het Britfchc Kanaal tegen het Noorden affnyd,
door Spanjen verlengd, wederom tot aan Zee te brengen,
en de daar op rustende perpendiculair, die van Br est tot
Straatsburg reeds afgemeten was, tot aan de zwarte Zee
te verlengen. Waren deze beide hoofdlinicn eens naauwkeurig
bepaald, dan vercenigden of verbonden zy zeer
belangryke Staten van Europa, en het zou dan niet moeilyk
vallen, door dezen, en door hunne Paralel lopende
Linien, de ligging van de Hoofdftreken der byzondere Staten
op zich zeiven vast te ftellen. In den jare 1746 volgde
de Graaf Casfini, op last des vorigen Konings van Frankryk,
de Veldtogten der twee beroemde Generaals, den
. 31'. ja zelfs op 6°. Dr. Bradley,em Maarfchalk van Saxen, en den Graaf van Leeuwendaal,
-der beroemdfte Sterrekundigen in Engeland, was in 1762 om van Vlaanderen, en de overige Nederlanden, eene
nog van denkbeeld, dat 'er in Engeland flegts twe plaat- naauwkeurige Kaart op' te maken. Zyne toenmalige meifen
waren , van welker ware ligging men volkomen tingen ftrekten naderhand ten grondllage van de beroem­
verzekerd kon zyn; Greenwich cn 't Kasteel Shernborn, de Kaart des Graven Ferraris.
het Landhuis van den Graaf Macclesfield in Oxfordfchire.
Ik

( M3
Ik h-rinnorc my hier, fchoon niet,volgens de tydrckeniiv
max alleen om in 't vervolg alleen by Duitschland
ftaan'te blyven, den voor/lag der Paryfche Akademie aan
die van Londen, om de driehoeks meting van Frankryk, ,
dwars over het Kanaal, voort tc zetten. Hier door zou
men nier ilegts de ligsing der 1
•olgens liet zy zig ook voor den Hertog van Kóurland»net
geen minder voldoening, horen , en gaf twee openiy-
:c Concerten, in de grote Zaal van het Hotel de Polo-
>7ie. Hier fpeelde zy, met en zonder, accompagnement,
net ongelooflyke vlugheid. Haar Speeltuig is, door den
beide Obfervatoriums van Jadenfchcn Kapelmeester Schmittbaur, die haar ook ies-
Parys en Gre.enwicli bepalen, maar deze metingen ook "en in de Toonkunst gaf, vervaardigd; hetzelve is geheel
dienen konnen , om eens den grond te leggen ter beko- /ry van den naklank en het gekras des Glastoons ,'t geen»
ming ener duidelykè' Kaart van Engeland; van deze voor­ nen anders, gcmeenlyk by de Harmonika-befpeurd; en zytrefiyke
onderneming, waar aan te gelyk de Franfche Akarcrftaat zich mcesterlyk, om de tonen met dc uitterite dedemistcn
deel namen, kan men in de vorige ftukken delicaatheid uit de Glazen te halen, en dezelve fterker te
zer Annalen omftandiger berigt vinden.
maken of weg te doen fmelten. Ook fpeekl zy 'er niet
alleen Adagio's en andere langzame Stukken op, maar zelfs
Allegro's, cn dat alles met ene vaardigheid,welke duidelyk
doet zien, dat zy alle moeilykheid in de behandeling
van dit Inftrument te boven gekomen is. De Anfpachfche
Expeditie-Raadi?oj/Zé-r is haar reisgezel, en zal met haar,
over Leipzig naar Berlyn, en vervolgens, over Holland,
naar Engeland vertrekken..
in den jare 17Ó2 ging de Hr. Casfini na Duitschland,
om de perpendiculair - lyn op' den Meridiaan van Parys
tot in Oostcnryk te verlengen. By deze gelegenheid bekwamen
wy vele bepaalde opgaven der ftreken aan den
Rhyn, van Swaben , Bevercn en Neder.-Oostcnryk, en
deze Aardrykskundige nam te gelyk, door verfcheide afwykingen
van zyn hoofdzakclyk doel, een gedeelte van
de Paftz, het Wurtzbergfche en Bareuthifche, door middel
van een zeer net bepaalden driehoek, op, en gaf hier over
zeer fraaye Kaarten in 't licht.
Eindelyk is Frankryks verdiensten door den beroemden
Rizzi Z.mnoni, metópzigt tot de Geographie van Duitschland,
nog groter geworden. Deze, in den zevenjarigen
Oorlog, de Arméen van den Maarfchalk de Richelieu,
en den Prins xzn Soübife', volgende, heeft, met behulp
ener' goede Engelfchc Quadrant van Throughton, ene
menigte van juiste waarnemingen gedaan, die ik, wel is
waar, allen gezien hebbe, doch Waar van nog een groot
gedeelte nutteloos liggen blyft.
Dus ziet men duidelyk hoe veel wy aan Frankryk verpiigt
zyn, zo wel ten aanziene der Aftronomifche Geo
graphie in het algemeen, als die van Duitschland in 'tby-
«onder.
(Het Vervolg in onze eerstkomende.)
TONEEL- EN ANDER KONSTMATIG-NIEUWS.
DRESDEN, in February 1792. Mejufvr. Mariavne
Kirchgesfer, Dochter van den Kamer Concert-Meester,
aan het Keurvorstelyk Hof van Spiers, te Bruchfal, ene
jonge Jufvrouw,. die, zedert haar vierde jaar, blind was,
doch welker ziel geheel Mttzyk is, kwam, onlangs, van
Wenen, waar zy, op liet Hof-Toneel, hare ongemene
gaven, op de Franklynfche Harmonika, met algemene toejuiching
deed horen, in deze Stad aan. Zy behandeld dit
Speéltuig, met' ene vaardigheid en aangenaamheid, waar
van men nimmer de weerga hoorde. Onze Keurvorst,
die zelve met de Harmonika vry goed weet om te gaan,
toonde haar niet alleen zyn byzonder genoegen over hare
konst, maar gaf baar tevens aanzienlyke gefchenken. Ver-
MAANDELYKSCHE PRYSLYST DER IN- ES-
U I T L A N D S C H E E F F E C T E N.
INLANDSCHE. Holland. i\ prCts. 77 a 84. Zeeland.'1^
prCts. 55 a 60. Friesland. 2 prCts 65366. Utrecht. i\prCtsv
82 a 84. Generaliteit. 3 prCt. 87893. Last- en Veilgeld. i\prCts.-
68 a 70. Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 95 a 97. Dito nieuwe Negot.'
101 a 102 prCt. Dito 2* prCts 83 a 84I. O. I. C. Lot.3 prCts.
823 84. Laatfte Negot. 991a ioof prCt.
ENGELSCHE. Bank-Aa. 214. O. Ind. 210. Z. Zee. -
O. Z. Z. Ann. • Dito nieuwe 944. 3 prCts. Gec,
94§. Dito gerd. 951. Dito 1751- 4 prCts/Gec,
• 5 prCts. Dito 120. Lond. 24 April.'
FRANSCHE. O. I.C Aft. van o< 2500 o< 2090. Dito van*
c< iooooC 1112. Disc. Kas 3840. Dito Empr. 200 Mili.
96 prCt. Dito 125 Mill 97 a 97! prCt. Dito 80 Mill.
prCt. Dito zonder Bullet 97-I prCt. Dito 120 Mill. ^ ,
Parys 26 April.
DIVERSE BUITENLANDSCHE. Amerika. 5 prCts. 102
ai04§. Dit0 4prCts. 119 a 120. Dito liquid. Debt. 500,000Doll.
95§a9Ö| prCt. Dito by P. Stadnitski 16'S a 170. Dito by Staphorst'
164§ a 16§J. Dito dito van 1 790. 1303131. Kwik en Wenerb.
SprCts. 10331045. 4}prCtè. looaïoi. Dito 4 prCts. 99 a 100.•
Spanje. 5 prCts.'ioo prCt. Dito 31 prCts. 90 a 91. Frankr. -
Genet: Guar. 4 prCts. 983100. Rusland. 5 prCts. 1023103!,-
Dito 41 prCts. 99ja ioo|.. Dito 4 prCts. Zweden.
5 prCts. ai\ a 98§. Dito A\ prCts. Dito 4 prCts.-
Denemarken. Toll. 4 prCts. 101 a ioif. Dito Holit.. 4
prCts. 100 a 101. Dito Leen. en Wisf, B. 4 prCts. iooa 101. Dito
Kroon. 4prCts. 99|a'ioo§. Dito Afiat Comp. lóofa Polen.
5 prCts. 98 a ioif. Saxen, Onverwisf. Steuer 3 prCts. 34J 335*
ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 3s|a 3

f KT S DER GRANEN.
t 'M4 >
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld
. Ggld. Pruisfifche . . 105 a 120
Poc-lle bonte en witte 1503175 Koningsberger . . 104 a 118
Dito rode . . 1453170 Pommer, Colb. en Stett. .
Warder, Heugfe en Elb. 1453170 GARST,HAVER,B0EKW.
Koningsberger . . 144 a 160 Vriefche Winter . 70 a 8j
Vriefche . . 12? a 150 Zeeuwfche Overm. . 7538$
Bovenlandfche . 135 3150 Erouwhaver . . 66 a 78
Voorlandfe rode . 1183140 Boekw.Amesf.enGooil. L.19 a *i
Zeelandfche . . 1403165 Dito Brab. en Vlaamf. L.2r a 22
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 36^337
Overm.'tLast c*
dito, per bancö . . . . pCt 4
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, ?! I Nieuwe Louis d'ór 11 2 10 i6«
Oude dito . . ƒ 5 , 7 Zonne Piftol. . f 11 3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 6 | Crok dc Malta ƒ ra* ,
Pnusfif. dito . . ƒ9,6 Carolin. . . t
Lunenb. dito . .ƒ9,0 Fyn Zilver, p. m. / J ,
Spaanfe dito . . ƒ 9, 5 ] dito Grof . . ƒ 25 3
Guinies . . .. ƒ11,16 Agio van de Bank { vc\ 3
Souvcreme . . ƒ15,14 |
A*iSTERDAM, den 30 April 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
g e t a l d 6 r D o o d e n
w2? -
In onze vorige No. soo. Blad,. I3x. b. reg. x3 «aat genuttigd, lees: «genuttigd.
Te Haarlem, by P L A~A T cn L O O S J ~E~sT
1
' S edur
ende de Iaastverlopeia
Weck, is geweest: te Amfterdam 129-. en TS
13, oneer welken laatften 1 beneden de 12 jarer! ^
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfehe Waarnemingen van i S
tot 21 April 1791. te Hamburg*
fHoogfteftand 28, 4». den jiften.
BAROM.< Laagfte . . 27, 7. den i 9den.
LGemiddelde der geheele Week 28,0,7 I.
THERM. fHoogfteftand 15°. 's Middags van den i 7den-
Reaumur., Laagfte:t|° onder o. 'sMorgens van den aoften.
L bemiddelde der geheele Week 6,2 ar
Heerfchende wind Oost.
DAGELYICSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HA>RL*U
BARO- THERMO- STREEK '-tvLBM»
1792 ME- METER. DER LÜCHTSGE-
ApjUjrgR.
2 f 9- H
Noord, Zuid.
52 Jó
WIND.
w. " '
s-5.

i792.
A L G E M E N E
No. 202.
KONST- EN LETTEMODE,
V O O R MEER- E N M 1 N~ G EO EFFENDEN.
Vry dag den 11. May.
B E R I G T E N .
F R A N K R Y K .
air^^Bg K 0 NI N GL. MAATSCHAPPY DER GENEESKUNDE , tc
1^ Ji Parys, den 28 Febr. hare openbare Vergadering
J houdende, hadde voor dien tyd een groot aantal
f9B^!^!S
van Pryzcn uittedelen ; doch, daar de bekwaamfte |
dingers naar dezelven, in de tegenwoordige omftandigheden van :
't Ryk, te zeer in Staats- en Burgerlyke bezigheden zig inge- j
wikkeld vonden, om, naar gewoonte, zig op den geleerden'
arbeid toe te leggen, hadde zy., voor dit maal, by mangel aan
voldoende antwoorden, gene gelegenheid" om een enigen prys
toe te wyzen. Alleen wierden aan de Heren Baumer \
Hoogl. in de Geneeskunde te Montpellier een gouden eerpenning
ter waarde van 100 liv. en aan de Heren Cheron , Med.
Doel:, te Argentan, ene kleinere van 50 liv. toegekend voor .
hunne ingeleverde Verhandelingen over de Vraag nopens dej
EVgelfche Ziekte, die by herhaling in 1790 was opgegeven:
dog die thans word ingetrokken, gelyk mede die over de verharding
des 'vetroks in pas geborene kinderen: terwyl agter de
vraag aangaande de overeenkomst tusfehen het Scheurbuik in
enige bepaalde Koortsfoorten (zie dezelve in ons vorig Deel V. I
Lladz. 170) op nieuws wierd opacgeven , om beantwoord te j
worden voor 1 Mcy 1793, onder toezegging van een prys van I ,
6QQ livres. j 1
Van èe toegezegde aanmoediging pryzcn, wierd 'er een ter i
waarde van 50-Jiv. toegcweezni-, aan den Heer Poma, voor] 1
'Voorts wierd het volgende voorftel op nieuw opgegeven-,
om beantwoord te worden voor 1 Jan. 1793. onder toezegging
van een prys van 600 liv. Determiner quelle est la meilleure
manier e , d'enfeigner la Medicine - pratique dans un Hopital:
(op te geven de beste wyze, om de praktikale Geneeskunde
by een Hospitaal in te voeren,) ter opheldering van welk voorftel
cn deszelfs ware bedoeling, de Maatfchappy in haar Programma
het volgende dienftig geagt heeft te voegen :
„Het was in den jare 1658, dat de eerfte Geneeskundige
Clinifche Schole , door Boerhave, te Leyden, wierd ingevoerd
(*). Die van Edinburg werd, volgens het plan der
Leydfche Schole, door de Heren Home en Duncan aangelegd.
Naar het zelfde plan rigtte ook van Swieten, de Clinifche
Schole te Wenen op , waar in vervolgens de Heren de Haen
en Stolt,'met zo veel lof zig vertoond hebben-. Sedert dien
tyd zag men gelykfoortige 'Inftitutien aanleggen, te Göttingen,
onder het opzigt van de Heren Brendel, Vagel, en Baldinger
; te Pavia, onder dat van Borfieri, Tisfof en Frank; te
Erlangen, onder Ueltus ; en tc Genua onder dat van Olivari.
De meesten dezer Geneesheren hebben, in hunne Schriften, ds
Methode opgegeven , waar van zy zig by deze Inftitutien bedienden
; en zy, die naar den prys verkiezen te dingen, zullen
:laar toe , in deze Schriften, nuttige handleiding vinden.
„On-
(*) Men fchynt te moeten onderftellen , dat deae Clinifche Schole
:ne afzonderlyke Stigting van Boerhave geweest zy , diemet zyn overyden
, of kort daar na, in verval geraakt is: althans in den jare 1787.
s'ar op nieuw,te Leyden, volgens ene Staats-Refolutie , zalk ene Stiging,
onder den naam van Nofocomium Clinicum, op nieuws , aangelegt.
zie A. K.. en L. Bode, If. D. biz. 82.) gelyk'er ook , federt, hier ten
zyne ingediende vc*Hiandeling vervattende ene befchryving van . j
inde, te Rotterdam, een Collegium Chirurgo-Clinicum is opgericht,
het Militaire Hospitaal te Nancy; en een dergelyke a;:n de Hr. I Ibid bladz. 193.) en laatfteiyk in het begin van 1791. ook te Utrecht,
A*eimd, Med. Doet. tc Puy. Voor zyne Geneeskundige Plaats- t y do ko.nst van den Hoog!. M. van Geuns aldaar en onder diens op-t
teV-tyvir.g van het'Canton van Puy. z igt een Nofocomium Clinicum ingevoerd, (uz D. VI. bladz. 67.}
VIU. DEEfc.

„ Ondertusfehen vervat het voorftel een aantal van byzondere
vragen , die allen in aanmerking zullen dienen genomen en
beantwoord te worden.
„ Voegt de Clinifche Schooi by een groot of by ccn klem
Gasthuis? onder wicn behoort zy te ftaan? waar moet zy geplaatst,
cn hoe groot diend zy tc wezen? waar de toegangen
tot dezelyc? hoe groot, het getal van bedden, en in welke order
dienen deze gerangfehikt te wezen?
De zieken kunnen befchouwd worden volgens hunnejaren,
kunne', beroepsbezigheden , en verfchillende gcfteldheden. Kraamvrouwen,
zy, die aan befmettelyke ziekten krank liggen, bysterzinnigen,
kinderen, en die aan de beter hand zyn, dienen
•wel bezorgd te worden in tegenwoordigheid der leerlingen, en
deze perfonen dienen wel in afzonderlyke vertrekken te leggen.
De vorm der aantekeningen, en bezoekbriefjes, als mede
die der bordjes, aan de ziekbedden, zal ook ftoffe tot nuttige
overweging opleveren.
De verdeling der zieken, de aanwyzing van de posten der
Leerlingen, de order der bezoeken, die der lesfen, en 'hoelang
de Curfus moet duren., ftaat ongetwyffeld aan den Hoogleeraar.
Maar in welker voege zal hy de waarnemingen van 't gehele
jaar verzamelen? moeten zy in een bloot dagboek worden aangetekend,
gelyk van Sw'iettn deedt, of, gelyk de Haen, in
een' afzonderlyk werk met by voegde cn buitenlaudfche waar­
nemingen, uitgegeven worden.
„De keuze van een Hoogleeraar zelve is aan gene geringe zwarigheden
onderworpen.
„ Ongetwyfcld zullen de. Leerlingen niet by deze fchole worden
toegelaten, ten zy tot zekeren, trap gevorderd. Op welke,
wyze zal men uit deze keuze doen? Hoe groot hun getal wezen
vergeleken met dat der kranken ? welke posten konnen hun
worden toevertrouwd; en welke methode diend er by hunne bevordering
in agt genomen worden?
Daar de Heelkunde, zo wel als de Geneeskonst, in de
Clinifche fchole meer gepractifeerd worden, zal het geen nopens
de laatfte gezegd word, gemakkelyk op de eerfte kunnen
togepast worden ?
Gelyktydig dat deze Scholen . dienen om de Jeugd te onderwyzen,
kunnen zy ook tot fcudeerkamers ftrekken voor de
Hoogleeraren, die, de veelvuldige nog onbeflischte vragen in
de Geneeskunde aan ds uitfpraak der ondervinding_ onderwerpende,
hunne,kwekelingen kunnen leren, hoe zy zig de grote
kunst van waartenemen kunnen eigen maken.
.„ De Maatfchappy heeft, in 1790, een plan van een. Akacemie-Hospitaai,
nevens dat van ene Geneeskundige, Clinifche
Schoole gemeen gemaakt (*). Dit ftuk verlangd zy in 't byzonder
beoordeeld te vinden. Bovenal wenscht zy, dat dc buitenlandfchc
Geneesheren, die een der thans plaats hebbende Clinifche
Scholen hebben by gewoond en zig daarin geocffend, haar hunne
waarnemingen mededelen.
„ De Maatfchappy v.erwagt niet van een en denzelfden Schryver
, ene beantwoording van alle vragen, in dit haar programma
vervat: maar zy is voornemens om alle nuttige raadgevin-
Nouveau plan de CouOitution, puur la Medecine en France, 8cc.
in 4to. ingeleverd by de Nation. Vergadering , door de Koningl. Maatfchappy
der Geneeskunde, 1790. pag. 59 ,77,81,87., 93, env.
'gen, die in de ingeleverde Verhandelingen zullen verfpreidzytv
by een te zamelen en in één vertoog te brengen. Zullende zy
elk van hun het regt doen 'tgeen hem toekomt.
De antwoorden.moeten op den tyd, bovengemeld, vragt vry,
en op de gewone wyze, gezonden worden aan den Hr. Ficq-
D y
azyr, aanhoudend geheimfchryver der Maatfchappy. Cour du-
Louvre , après la por te_du cote' de la rus du Cocq,.
Daar wyders dc Maatfchappy hare navorfchingen vervolgt,
omtrent de weerkunde ; dc minerale en geneeskundige wateren;
en de ziekten der Konftenaren ; hoopt zy, dat de ln- en Uitlandfche
Geneesheren en Natuurkenners aan dezen nuttigen arbeid
zullen gelieven medetewerken ; onder beloften van, in hare
naastvolgendc zittingen, met lof te zullen gewag maken van
alle toegezondene waarnemingen, en het uitdelen van onderfcheidene
Prysmedailjes aan de Schryvers der beste Verhandelingen,
die zy, hier over zal ontvangen.
Voorts wierd de volgende order by de voorlezing, in hare
bovengemelde vergadering in agt genomen.
De Hr. Vicq-D^azyr las de bekendmaking der toegewezene
pryzen en der nieuwe voorftellcn.
Hier op wierd ene Verhandeling gelezen van den Hr. Mauduit,
over het aanleggen, van ene commisfie , ter nafporing
van de ziekten der Konftenaren.
De Hr. Doublet las het uittrekfcl van een verflag nopens
het verbeterhuis van Charenton , met aanmerkingen over de
krankzinnigheid, en over de Bergplaatzen ter bezorging van
perfonen , die daar mede behebt zyn.
Daar op las de Hr. Vicq-D'azyr de Lofredenen op de overledenen
leden der-Maatfchappy , Brabanbaux; Cothenius, tnDelius.
Toen de Hr. Caille ene verhandeling-over de ziekte , bekend
onder de gebruiklyken naam van zogverplaat-^ing.
De Hr. Thouret bedenkingen over deze en gene verbeteringen
, die er by het Hotel-Dieu dieuen ingevoerd te worden.
De Heer Tesjier ene verhandeling over verfcheiden dingen,
die dienen kunnen om er brood van tc bakken, in onderfcheidene
Departementen van Frankryk.
Eindelyk befloot de Hr. Vicq-D^azyr de zitting, met de voorlezing
van zyne lofrede op den Hr. Murray, buitenlandsch lid
der Maatfchappy.
DUITSCHLAND en naburige Ryken..
' De Bergraad Dr. L. Crell, die ruim anderhalf jarengeleden
, het beroep naar Wénen, met ene jaarwedde van
3000 Flr. nevens ene vrye woning, van de hand wees,
heeft, echter, des niettegenftaaude, zedert, nog nadere
bevvyzen der hoogachting en gunste van wylen Keizer
Leopold ontvangen: hebbende zyne Majesteit hem niet
flegts de primas preces uit het Domftift te Hamburg toegedeeld
, maar hem tevens,uit eigene beweging', en zonder
enige kosten, een Diploma voor den Ryks-Adelftand
laten toekomen: van welk laatfte deze Geleerde voor als
nog geen gebruik zal maken.
NE-

C *47 >
N E D E R L A N D E N . |
IETS AANGAANDE DE INDIASCHE FINGUERE. >
CGetrokken uit ROCHON'S Voyage dl
MadagascarO
Onder de zeldzame en te gelyk nuttige Planten van Indien
Ti ^Finguere, een zoort van Wilden Vygenboom,
-d e door infnyding, een melkachtig vogt geeft. Du fap ,
geft'old zVdc'word een ware elastique Gom, van gel -
ken aart, als uit de Caoutchouc vloeidt. De Ingezetenen
va Madagascar maken 'er Flambouwen van, d.e: zonder
p? ofiemmet branden, en hun een goed ligt verichaften
wanneer zv 's nagts visfehen. Wyngeesten zyn met in
S? om deze Gom te fmelten, doch zy kan ontbonden
worden in ./Ether of Lyn-oly. •
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
FRANKRYK. Le Guide des jeunes Gens de Ftm & de l'aurteSxe
è leur entree dans le monde, pour farmer le jugement
VÏoeur Ae gout et lajanté; par le DoBeur Retz Pun des
Medecin ordinaires du Roi &c. 2 Deeltjes, in 1 2VO Parys 1791.
De Schryver verénigt in dit werkje ene uitgebreide Gcneeskun- !
di^e ervaring, en fehrander oordeel, met ene gezonde Zedekun-
^e S
an het eerfte deel van dit voortrefryk werk. Deze vójgèinfë
lelen zouden het zelfde regt op een breder verflag hebben, wa
e het niet, dat wy met weinige woorden dit gehele werk at.ii
11e beoeffenaars en liefhebbers der Ontleedkunde konden aanpry-
;en, en hun verzekeren, dat zy met veel genoegen en nut,
lit werk zullen doorlezen. Immers ook deze delen bevatten
niet alleen zeer naauwkeurige, én in een onderhoudende ftyl ter
en ene uitgebreide Geleerdheid, om der jeugd voorfchriften
mVde te delen, ter bewaring van hare natuurlyke en zedelyke
Gezondheid , en om haar te behoeden voor het menigvuldig bederf
het welk, vooral in onze dagen, de kragten van haar !
lürhaam en de fterkte van hare zielvermogens ondermynt, en de
goede hoedanigheden van het hart verbastert. De aangename
cn onderhoudende ftyl, de tusfehen in gemengde Anecdoten en
de waarnemingen des Schryvers, vermeerderen nog de waardye
van dit nuttig werkje, f ourn. Encycl.
IMoire naturelle des InfeBes , par M. Olivier, I. Deel , 792
bladz in 4to. Parys, by Pancoucque 1791. Dit is het uitvoejriïst'en
volledigst Werk, welke wy tot hier toe over de byzondere
Historie der Infeften bezitten. De Schryver reeds met
algemenen lof in het vak der Infcftcnkundc bekend zynde, behoeven
wy niets tot aanpry-zing van dit werk te zeggen Het
zelve is in ene Alphabetifche orde gerangfehikt, en maakt tevens
het Infeaologisch gedeelte uit van de nieuwe grote Encyclopedie
methodique. Dit eerfte deel gaat van A tot Om Dus
oofdele men over deszelfs uitvoerigheid. Niemand zal zig intusfchen
over enige vervelende langwyligheid kunnen beklagen,
«laar ieder, in tegendeel, dit werk met genoegen zal lezen en
als een Repertorium, vooral het geen men omtrent eenig bysonder
Infekt wil weten-, zal kunnen gebruiken. Journ, Ene.
.DUITSCHLAND. S.T. Soemmering vom Batte des mensch-
JhhenKörpers, II. theil Banderlehre, 86 bladz. 111. th. Muskel-lehre,
328 bladz. V. th. Birnlehre und Nervenlehre 348'
bladz gr. 8vo. Frankf. aan de M. by Varrentrap en fFemer
i7 ?i Wy hebben onlangs een vry uitvoerig bericht gegeven
1
ieder geftelde befchryvingen der verfchillende delen van onsligïaam,
maar ook verfcheidene eigene en nieuwe waarnemingen
;n öntdekkingen van den Schryver zeiven. Voomamelyk heeft
ms in dit opzigt het vyfde deel, 't welk over de herfenen

C *48 >
dan de gewon: rechtzinnig- c r Lutherfclie Kerk, kan met re­
ne, om 20 wel de a-.nkomcnde, als meer geve derde I r-d
den in twyffcl getrokken worden. G. A.
iVr-?
Des Pubïtus Ovidius Nafo verwandlungen, aus dein Lateinifchen
ueberfetszt von A. Rode. Berlyn by, Mylius 1791. 2 B,
gr. 8vo. Ene zeer fchone overzetting, vol van aanmerkingen,
bar.ffende de Fabelkunde en Dichtkunst, zeer gefchikt,'om den
Waren zin verftaanbaar te maken; zo dat dit boek, voor ge­
z c c
leerden zelfs, en liefhebbers van kunst, i' veel waarde heeft.
G.A.
Br'.efe ueber Calabrien und Sk/lien von J. H. Bartels Gott.
1792. sr. th. 902 f. 8vo. Dit laatfte deel bevat de.gewigtigfte
aanmerkingen over een groot gedeelte van Steilten, byzonderlyk
van Palermo, waar over dc kundigeSehryver veel nieuws
mededeelt. G. A.
Philofophie der Erkenntnisfe von J..H. Abicht. Barcuthi79i.
256 f. 8vo. Wederom ene Logika , gcdceltelyk volgens begrippen
van Kant; dóch ook.in andere opzigten verre van dezelve
verwyderd. Dit deel behelst alleen dc Theorie van het erkennend
vermogen, en de Logika. , Het tweede zal de oordeelkundige
beoordeling van dat vermogen behelzen, op bovennatuurkundige
gronden. G. A.
Metaphyjifche Ketferyen, .oder verjuche ueber die verborgen-
Jlen Gegenjlande der Weltweisheit und ihre Grundurfachen.
(zonder plaats van uitgave) 1791. 362 f. Svo. Bcfpicgelingen
over Oneindigheid, Tyd, Ruimte,Kwaad, Vryheid, God,Voorzienigheid,
Stof, Schepping enz. waar in zeer veel fync redenering
en nieuwe wysgeerte voorkomt,. pogende de Schryver,
byzonderlyk, alle de verfchynzelen van inwendige en uitwendige
gewaarwordingen, de voorftellingen van ftoflyke en gcestlyke
waercld, tot dezelfde voorwerpelyke beginfclen te rug te
brengen , zo dat de aanleiding tot alle oorfpronglyke begrippen
(grundbegriffen) van de uitwerking der uitwendige zintuigen
voorkomt. 'G.A.
Beyirage zur kinntnifs vorzugli'ch des Innern von England
ufd'feinèr Einivohner. Leipz. 1791 en 1792. Is. ft. 120,f. Iis.
ft. 132 f. gr.^vo. Dit Stuk, volgens gerucht, aan den Heer
Kuttner toe tp kennen, mag te regt gezegd worden , de nauwkeurigftc
berigten te behelzen van aljes wat zedert enige jaren
over Engeland is uitgegeven, met vele, tot nog toe onbekende,
byzonderherien wegens, het ongezellige volkskarakter enz. welke
zeer lezenswaardig zyn. G. A.
Beantwortitng der Frage: IVarum nennen wir uns Protestanten?
von J.G.Rofenmuller. Leipf. 1790. 39 f. 8vo. Ene
fchone Verhandeling, over het recht der Protestanten, om te
oordelen, overeenkomftig ene byzondere uitlegging der H. S.
afgezonderd van alle verpligting der Symbolifche boeken; zynde
de kundige Schryver van gedachten, dat de ware aart van
he,t Protestantismus, welke de geest van den Christen-Godsdienst
is, volftrekt medebrengt, van alle geloofsformulieren even zeer
te mogen afwyken, zonder grond van vervolging, als het enen
Roonrfchen Vorst vryftaat,. Kloosters te vernietigen, of den Paus.
gehoorzaamheid te weigeren enz. G.A.
NEDERLANDEN. Schets van den Christelyken Godsdienst ;~
opgefield VQor een Vader des. Httisgezins, tot onderwys • zyner
Kinderen. Delft by Roelofswaert 1791. behalve het berigt van
den Uitgever, 104 bladz. kl. 8vo. Hoe zeer het, ook in ons
Nederland, "tmzins mangcL; aan Leerboeken, zo grote als klei- :
G
.°^'??''-^^y?cn, hebben zy echter n,éestEl°dit gebrek, dat.de voordragt,„mm of meer, gericht ?y n a a r h -
leerftellig zamenftel dier Christen-gezindheid, töt welke de Schrvï
ver zelf behoorde, waar door zodanig boek, terwvl het niet
den Godsdienst, maar de Godgeleerdheid behandelt,'doordans
ver boven het bereik, althans, der nog óngèÓeffende JeiL iV
'Van dit gebrek, om van gene anderen te fpreken, die in de behandeling
zelve, in de inrichting der vragen en andwoorden
en in dc uitgebreidheid van het boek, gelegen zvn, is het hier
opgegeven werkjen ten enenmale yry. Het behelst een beknopt
zamenftel van den natuurlyken en geopenbaarden Codsdienst
met byvoegmg vun het leerftellige en praktikale der Christelyke'
leer, m enen ondetwyzenden trant, echter zonder-vrao-en en
antwoorden, zo kort,, zo duidelyk en overredend, dat\vy ia
de daad twyffclen, of liet immer beknopter en bevatlvker zou
kunnen gefchreven worden. Daar de Schryver het opftel voor
alle Christenen zonder onderfcheid beftempeld heeft, is het leerftellige
vervat in dat Geloofsformulier, welk gcwoonlyk dat der
Apostelen genoemd word, en welks inhoud hier, met ene korte
fchets van deszelfs Gefchiedenis, met- ftellige plaatfen des N T
zo verklaard word, .dat bykans alle Christenen zich daar mede*
kunnen verénigen. In het Voorberigt meldt de Uitgever, dat het
reeds vyftig jaren geleden, door een verflandig Vader, ten
dienste van zyn huisgezin, is opgeflel4, en de uitgave zelve
fchynt, onder anderen, ook gefchied te zyn, om tc voldoen aan'
de begeerte des Genootfchaps tot verdediging van den Chrifle'lyken
Godsdienst, in 'f Hoge, welke het zelve in den jare 1790.
verklaard heeft; verlangende, naamlyk, ene opgave, om den
Gemenen Man., bevorderlyk te zyn ter verkryging van rechtmatige
begrippen omtrend den Godsdienst, waar toe wy oordelen
dat de uitgave allergefchiktst is; keurende daarom.ook ten vollen
goed de gemaakte aanmerkingen der Uitgevers, in het Voorbericht
, en vooral de noodwendige onderfcheiding tusfehen Godgeleerdheid
en Godsdienst, waar van de eerfte voor den gemenen
man overtollig, de,laatfte onontbeerlyk is.
BEOORDELINGEN VAN INLANDSCHE SCHRIFTEN, IN
BÜITENLANDSCHE JOURNALEN.
D E B v E
f f i s
P7v'A >, ^'W'#^., univerfam hypothefium,
1 hilofophicarum Jheoriam exhibens., Leid. 1790. De Schryversdzx
Gottingifche Gelehrte Anzeigen geven, in hun 33fteftuk van
dit jaar hunne beoordeling van deze Verhandeling. Zy. geven
er eerst den mh.oud van op, en bemerken daar by,dat de Verhandeling
zelve meer bevat, dan de titel belooft, daar dt Schryver
met alleen over Wysgerige ,.maar ook over Rechtsgeleerde,
Hiftonfche, Staatkundige, en. andere., Ondcrftellingen handelt.-
Zy beklagen zich voorts over de duisterheid van den fchryftrant,
voegende 'er echter by, dat men by ene aandachtige lezing
berpeurt, dat de Schryver gegrondde denkbeelden van de
zaak zelve, toont te hebben. De boeken, door den Schryver
aangehaald cn gebezigd, zyn, volgens hun , meest uit het Leib- -
nitziaanfche en Wolfiaanfche tydperk; meermalen worden 'cr
BoHmann en Mendeisfohn in genoemd, doch zy . verwonderen
zich , dat hier geheel geen gewag gemaakt is van de fchone
Prysverhandcling.van Sennebier, tot dit onderwerp betrekkelvk,
in dc Verhandelingen. van de Hollandtche Maatfohappy der Wetenfehnppen,
LAND,

Dan, federt de oprichting van het beroemd Kosmographisci
Genootfchap of Maatfchappy tc Neurenburg, heeft Duitschland
insgelyks vele voortrefiyke waarnemingen opgeleverd,
die ons met recht op ene volledige Duitfchen Atlas, in hei
toekomftige doen hopen.
De Maatfchappyen van Berlyn, Göttingen, Manheim
en Praag,..zo als ook de Hrn. Heinfius,. Matzka, Lichtenberg
, Rohl, van Zack, en anderen, hebben ene aanmerkelyke
menigte van plaats aanduidingen verbeterd. Hoe
veel gebreks wy voor 40 jaren hier aan hadde, kan men
uit de Mappa Critica Germanioe., van den Hr. Tobias
Mayer zien, .en het zou wel der moeite waardig wezen
ene Proef- of/ Vergelykings-kaart van vorige tyden, by de
tegenwoordige te ontwerpen. Dan. zou men eerst regt
gewaar worden , hoe veel- ons nog tot ene echte Kaart
ontbreekt. Doch als ik hier van echte Kaarten fpreke,
Verfta ik daar door zulken , by welken niet llegts alle de
daar op te ftellen Landen , volgens naauwkeurig gemeten
en behoorlyk met elkander verbonden-driehoeken, afgetekend
zyn, maar by welken ook alles tot een of meerder
volgens de beste manier, getrokken middaglyncn van de
hoofdftreken, en daar op rustende perpendiculairen gebragt
is , en waar de-ligging der overige ftreken, door abscisfen
en ordinaten, op de hoofd-linien bepaald, en zo veel
mogelyk door meer Aftronomifcbe waarnemingen omtrent
verfcheidene lengten en breedten geftaafd is.
Ten dezen opzigte kan men noch de Kaarten van Tferfmid,
noch- die van la Rochetta of Chauchard, zelfs niet
dc Atlas van Jager, voor voldoende houden. Zv is tot
nog zeer gebrekkig voor geheel Duitschland niet alleen,
maar ook voor andere grote Provinciën , hoe nuttig of
verdienstelyk men dc Kaarten van enige enkele Duitfche
Landen, in de befchryving der plaatfen voor den Krygskundigen
ook te achten hebbe, als by voorb. de Atlas
van Saxen, Bohemen, Silezien en-Meklenburg.
Is nu een beter algemene Atlas van ons Vaderland, zo
wenfchelyk, dan is 'er aan dc anderen kant ook nooit een
tyd geweest van zo veel waarfchynlykhcid, om zulk ene
gewigtige onderneming, ter uitvoer gebragt te zien, dan
heden, en dat Avel om volgende redenen.
Het treurig, doch gewettigd vermoorden of doodflaan,
waar dpor Duitschland, gedurende zeven jaren, verwoest
was, bragt by alle die grote rampen (want volkomen ffcha-
de vergoeding der krygselende is 'er-nooit op) nog enige
geringe voordelen mede. Hier toe behoren, behalven een ,
groten omloop van geld-, de veelvuldige werfmiddelen, de
c 149 >
L A N D - B!N Z E E - K A A R T E N. .naamver bekendwording met anders onbekende VolKcrf,
ÜVI:R DE LAND - KAARTEN EN LAND.--METINGEN ,
insgelyks dc menigerieie plaats- en krygskundige afmeiingen
cn Kaarten van die Landen , welken het ongeluk irof
LN' 'T /XGEMEEN , E.'M BRZONDCR O.VE11 DIE VA] j van voomamelyk ten Tonele des Oorlogs te Vtrekkcn.
ÖüITSCHLANQi .
Hier door hebben wy niet flegts de zo even aangehaalde
Landmetingen en bepalingen van den Hr. Zatmoni bcko-
(Uit du Annalen -van Zimmermanl)
l'ervolg van. Bladz. 143.
maar behaiven deze nog vele anderen •, zo als die van den
Hr. Roziere, in het .Hesfifehc, verfcheiden naauwkeuri^e
metingen der Bohcemfche cn Sileiïfche Landen, als mede
der beide Saxifche Kreitzcn, waar van enigèn in 't koper
gebragt, doch de meesten nog maar getekend, hcimelyk
bewaard worden. Van deze vervaardigde Stukken zou
men veel nuts trekken kunnen, o:n 'er openlyk ene algemene
Kaart van Duitschland uit op te maken, want het
grootfte gedeelte is. zo naauwkeurig gemeten, dat zy maar
behoorlyk georiënteerd, in graden verdeeld, of tot enen
bepaalde hoofd-meridiaan gebragt zouden behoeven tc worden.
Ook heeft de Koning van Pruisfen reeds werkelyk gelast
, het groter deel zyner Landen nauwkeurig te meten-.
Behalven de voortrefiyke afmetingen- van het Graaffchap
Mark, welke ik in 't vervolg we! nader aanwvzen zal,
word van dc tegen over .liggende Landen indePruisfifche
Staten thans ene meting werkftellig gemaakt, die, insgelyks
door zeer duchtige mannen uitgevoerd, geen gering
byvoegfel tot da zo wenschbare algemene Kaart toebreng
gen zou. Zo hebben wy reeds ene goede Kaart van het
Hertogdom Berg; die op den door waarnemingen bepaalden
Meridiaan van Dusfe/dorp gereduceerd is?, door den
Hr. IVhfeking; ook zal ik by een volgend uittrekzel uit
Muller's handfehrift, nog iets over Kaarten van Cieveen
Oost-Friesland aanhalen Van de op haar zeiven uitmuntende
Sotzmannfche Kaarten der Pruisfifchc Staten, make
ik geen byzonder gewag, om• dat my niet blykt, dat zy
allen op Aflronomiseh bepaalde gronden berusten.
Het is te wagten, dat by enen algemenen vrede in
Duitschland , by het overeenkomen van deszelfs voornaamfte
Regenten , de overige Vorsten gclykerhand hunnen by
ftand ter vervaardiging ener algemene Atlas des Rykszullen
verlenen.
Onder de Regering van Keizer Jozephns kwam een
man uit het Oostenrykfche tc voorfchyn , die juist niet verdiende
zo geheel en al afgewezen te worden. Zyn ontwerp
tot een algemeen Traétiat van Commercie van .alle
de Oostenrykfche Staten, by middel van vereniging dei-
Hoofdrivieren door Kanalen, was wel te wanftaltig groot
en aan vc-le zwarigheden onderhevig,, doch met dit allts
behelsde het zelve veel aannemelyks, en veel dienstigs om
een meerder aantal van menfehen en goederen te bekomen,
die naderhand door dên droevigen Turkfche Oorlog met
opgefperde kaken verilonden wierden. En hier in ftraait het
groot-onderfcheid door, tusfehen de vredelievende plan-
'nen, die de voortzetting der Wetenfchappen , of die vcr-
-overingen bedoelen; deze namelyk kweken,- of fchoon zy
mislukken, in den Onderdanen naarftigheid- en bekwaam-
T 3 he- -

C *5 )
'heden aan •, ter-Wvl gene daar en tegen fe gelykerhand met
vernedering der 'Vorsten, het volk in diepe armoede en
elcnde dompelen.
Onder de redenen, die de bekoming ener juiste alge-
.mc.ne Kaart van Duitschland fchynen te begunstigen, blyft'
by my nog overig de byzondere liefhebbery van de meesten
onzer Varsten voor de Aardryks- en Sterrekunde, zo
•vestigde reeds voor 14 Jaren de thans Regerende Markgraaf
van Baden, als een edelaartig begunftiger en voor-
•ftander van grondige Kennis en Wetenfchap, het oog op
ene nauwkeurige afmeting der Landen van Baden. Deze
afmetingen zullen met de beste Inftrumenten, onder opzigt
van tweedaar zynde voorname mannen, de Hrn. Bokman
en Bo-urdet gedaan worden; en te gelyk denkt men een
-algemene waterpasmeting der Bergen van Bafel tot Portz-
Jieim, en de Landen tusfehen het gebergte en den Rhyn
voor te hebben, welke tot een leerzaam Profil des Lands
dienen zal.
De Regerende Hertog van Gotha, in dezen zeer pryswaardig,
heeft, zelve een voornaam Aftronomist zynde,
een nieuw Obfervatorium aangelegd, onderfteunt en vormt
hier toe voortrefiyke mannen , en brengt de allerbeste
werktuigen ter bepalingen van Landen en Streken by ons
in gebruik. Men bezeft ligtelyk dat ik hier de Hrn. van
Zach en Kendt, zo wel als Ramsden's verbeterde Spie-
gel-Sextanten, en Emery's Chronometer, bedoele. By
dusdanig ene Geographifche onderneming, was de gemeenmaking
van beide deze Inftrumenten reeds ene on-
«ntbeerlyke hoofdzaak geworden.
De overleden Aftronomist Mayer, van Manheim, had
bereids den vernuftigen inval, om met behulp van foortgelyke
Inftrumenten ene Kaart van het Rusfisch Ryk te
vervaardigen , cn de hier omtrent zo kundige Graaf Bruhl,
Saxifehe Gezant te London, had dezen voorflag met Emery's
Tydmeter reeds ter gang gebragt.
Wanneer men nu alle deze voordelen te zamen in aanmerking
neemt, dan ftaat het 'er na, dat het tydftip ons
fneer en meer nadert, waar in wy op een naauwkeurige
Atlas van Duitschland hopen mogen. Hoe nu zulk ene
algemeen nuttige onderneming ftaat uitgevoerd te worden,
«n welk een belangryken invloed zulks op den Duitfchen
handel hebben zal; hier over zal ik het wagen mynen lez«ren
eèn nader plan voor te leggen, zo dra my de tyd
zulks toelaat.-
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
r A R T s.
De Gebroeders Bafan, hebben kortlings van Londen
ontvangen, ene aldaar nieuw uitgegeven ongemeen fraaye
Konstplaat, naar Copley, in 't koper gebragt door Bariholozzi,
zynde 31 duim breed en 25 hoog, en verbeel­
dende het plotfelyk affterven van Lord Chatham, in bet
Parlemenrshuis van Engeland, na het houden van ene lange
reden, voor de Vergadering der Pairs, ten getalle van
56, waar van alle Portrakten ongemeen wel gelyken.
De Hr. Tardieu, vermaard Plaatfnyder, geeft uit het
Portrait des tegenwoordigen Konings van Polen, doorhem
zeiven in 't koper gebragt, naar een Miniatuur, 't geen
hem door den Poolfchen Gezant, aan dit Hof is ter hand
gefteld: van welk Portrait hy zes Proefdrukken aan zyne
Majesteit heeft toegezonden, die hem, onder betuiging
van zyne goedkeuring en genoegen daar over, met een
minzamen Brief, nevens een Gouden Medaille, vereerd
heeft. De prys is 40 f.
De LAATSTE WOORDEN VAN MIRABEAU .- F emporte avec
mot le deuil de la Monarchie; les J'aSlieux s'en disputeront
les lambeaux: ene Allegorifche Konstplaat, van
12 duimen hoogte en 9 dm. breedte, door de Lattnay,
den jongen, naar de tekening van Borel. Prys 6 liv. —
Op deze Plaat,die de bovenftaande woorden ten byfehrift
voert, ziet men Frankryk afgebeeld, al wenende hare fmert
vertonende, en haar best fchynende te doen, om den beroemden
man, dien men op zyn Sterfbedde ziet liggen,
den dood te ontrukken. Dog het doodlyk ogenblik daar
zynde, gehoorzaamd de Schikgodin aan het Noodlot»
1 Mirabeau wyst, ftervende, de fchuldige bewerkers aan
der onlusten, die het Ryk beroeren: en de waarheid, den
hoek van 't gordyn opligtende, doet ene bende Muitemakers
zien, die met eikanderen krakelen over de brokken
van den Troon, dien zy tragten om ver te halen. Maar
een onweder barst uit, en treft de trouwloze vyanden der
Wetten, en van den algemenen welvaart.
De Konstplaat, verbeeldende de Heldendaad van den
jongen Dcfilles, in het Gevegt van JVancy, naar dc tekening
van le Barbier, door Laurent in 't koper gebragt
, is thans in gereedheid , en word afgeleverd, by
Matheau, Notaris , op de Plaats du Palais Royal, voor
24 liv. aan den Intekenaren, en tegen 30 liv. aan andere
Kopers.
SCHILDERYEN EN BEELDHOUSTUKKEN.
LONDEN, den 1 May. Gisteren wierden de Konstzalen
der Koningl. Akademie, wederom ter befchouwing
van elk opengezet. De Stukken, voor dit jaar, vervaardigd,
zyn meer in getal en zekerlyk van gene mindere
waarde, dan die der vorige ten toon Hellingen. Alhoewel
men te vergeefsch zoekt naar de fprekende beelden,
die yoorheen uit het kragtig Penceel van enen Reynolds
vloeiden, vind men echter dit gemis ten vollen vergoed jn
de veelvuldige Proefftukken van ontwyftelbare fchoonheid
en aangroeyende Genie. — De Lyst houd meer dan 200
Schil-

Schilderyen in , boven die van een der vorige jaren
TbansVgter hebben tle'Portraittch-niet zo zeer in getalle
de overhand, als voorheen gcfiadig ftoffe tot klagte opleverde:
ook munten velen van die 'er zyn, byzonder uit.
Dé overledene Voorzitter fchynt meer dan een echte opvolger
in zyne-bekwaamheden, tert dien opzigte, nagelaten
te hebben: en 'er is alle reden om te hopen, dat de
weergaloze uitmuntendheid van onzen zo zeer betreurden
Gainsborough, zal herleven door de veel belovende pogingen
van den Hr. Gainsboirough Dupont.
N A R I G T E r
N EN B Y ZO N D ER H EDEN,-
TOT DEN H A N D E L E N SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede dé HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FAB'RIEKEN,
E E T R E K K E L Y K .
By een nader befluit'by het Huis der Gemeenten, in
Engeland, is de affebaffing'van -de Slavenhandel, voordat
Ryk, bepaald, tot 1 January 1796.
In den Nagt tusfehen 21 en 22 Maart laatstl. is de Wollen-
en Sayet-Fabriek der Heren Senart en Richer, die
zedert ruim 60 jaren was aangelegd, te Plesjter en Rozanville,
in het Canton Hangen, Diftrict Mondidier ,
geheefin de asfche gelegd. De fchade word op 800,000
liv. begroot; en 6000 Perfonen zyn hier door van kostwinningberoofd.-
ENIGEN DER BESTE BEHOEDMIDDELEN TEGEN DE
SCHEURBUIK ONDER DE SCHEPELINGEN. (Aan de
hand gegeven door den Heer F. Thomfon,
Scheeps- Heelmeester, van zyne Britfche Majesteit,
en getrokken uit diens Esfay on the
Scurvy.)
Dc Heer Thomfon is van gedagten, dat een der beste
en meest kragtda'dige middelen om de Scheurbuik onder
het Scheepsvolk voor te komen, te zoeken zy, in het invoeren
van een gezonder leefregel, of dieet,dan gemeen•
lyk op de Schepen, in acht genomen word. — Hy fchryft
de fterkerc grasfering dezer kwale, onder het Engelsch
Zeevolk , boven dat der Franfche Oorlogfchepen, waarvan
hy ettelyke voorbeelden bybrengt, voomamelyk toe, aan
gebrek van Vóedzel uit het groeyend Ryk, of ligt verterende
fpyze, en uitgegiste dranken. Hy raad derhalven,
behalven de zuurkool, en zure vrugten, inzonderheid de
bruine Zuiker of Syroop aan, Waar van hy wil, dat men
zig, in plaats van Boter en Kaas, zal bedienen. Voor
Grutten en Erwten.verkiest hy Tarwe, ais voedzamer ,
C 151 )
naar zyn inzien, en beter chyl wekkende. De Tarwe wit
hy in water'gekookt hebben, *ot zo lang, dat de fcfuï
breekt, en het water uitgedampt is, om ze vervolgens,
met Zuiker of Syroop gemengd, te laten eten: 't geea
ook op gelykc wyze met Ryst gefehieden kan
Opmerkelyk' is het, zegt hy wyders,dat de Scheurbuik zig.
zelden of weinig ontdekt, zo lang het Scheepsvolk vol op
dun Bier kan krygen. Hy raad des' het meer overvloedig:
gebruik van zulk Bier aan op de Schepen.; en, daar 111011°
op lange togten, zich van geen genoegzamen voorraad '
hier van voorzien kan, meend hy, dat dit .gebrek ligt teverhelpen
is, door, van tyd tot tyd, op de Schepen, .
Stroopbier te bereiden, 't geen aan boord zeer gemakkelyk
kan gekookt worden, uit water met Hop en S'.roop.
Men kookt tot dat einde 10 ® Hop, in 288Gallons(hou-dende
elke Gallon 8 pinten) of 8 tonnen water,

W I S S E * - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt JJ 36,2|,i|
2maand. % 93I dito op 2 m. . fi 3 ó
,35,n
Bilboa % 92! Hamb. zigt . ft. 34 T|
Cadix . . . % 93|
d i t 0 2 m
- • ft
- 33rl
Sevilien . . . 93 Altona.zigt ft. 34rg. Lisfabon . . {[ sof dito 2 m. . ft. 331|
Venetien . . % 90I Breslau,6 w. dat. ft. 44I
Genua . . $ 8 5 Wenen, 6 w. dat. ft. 3 5
Livorno . • % 9 2
\ Antwerpen pCt. 5 verl.
.Parys, 2 m. . . \ 30§ Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . % 32 Brusfcl . pCt. 5 verl.
Bourdeaux., 2 m. . % 305 Zeeland . pCt. 2§verl.
dito 1 m. . . \ 301 Rotterdam Ct. %
S P E C I E - C O U R S
Baren Goud, per Casfa ƒ355. . . -pCt. 7j a 8
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 8 Nieuwe Louis d'or 11,3,10,17
Oude dito . . ƒ 5, 7 Zonne Piftol. . ƒ 11, 4
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 6 Croix de Malta ƒ13, 4
Pruïsfif. dito . . fa, 6 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito . . f 9, 6 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 7
Spaanfe dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ 25, 4
Guinies . . . ƒ11,18 Agio vandeBank -| pCt.
Souvereine . . ƒ15,15 •
.AMSTERDAM, den 7 Mey 1792.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
C 152 )
'Het getal "der'Dooden, gedurende de laastve-riopene
Week, is geweest: te Amflerdam 118 : • en te Haarlem
14, onder welken laatften 5 beneden de 12 Jaren.
In de Maand April 1792. zyn , binnen Alkmaar.-,
«verleden 17 Pcrfonen, als: 4 Mannen, 3 Vrouwen,
9 [ongens en 1 Meisje -
, hier onder 2 doodgeboornen,
5 'beneden 't.Jaar, 2 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10.,
2 van 30 tot 40, 1 van 40 tot 50, 1 van 50 tot 60, 1 van
60 tot 70, 1 van 80 tot 90, en 1 van 90 tot ico Jaren.
Gedurende de maand April zyn , in 's Hage, cn dc
Jusrisdjctie van dien, overleden, 47 Perfonen van 't Maanèlyk
, en 57 van 't Vrouwelyk geflagt: zamen 104, waar
onder 27beneden't Jaar, 1.2'van 1 tot 5 Jaren, 2 van 5 tot
10, 1 van 10 tot is, 1 van 15 tot,20, 3 van 20 tot 25,
2 van 25 tot 30, 3 van 30 tot 35, .4 van 35 tot 40, ,3 van
40 tot 43, 3 van 45..tot 50.,,.5 van 50 tot 55, 4 van 55 tot
60, 4 van 60 tot 65, 5 van 65 tot 70, 5 van 70 tot 7,5 ,
U yan 75 tot 80, 7 van 80 tot 85, .2 van 85 tot 90, en
1 van 00 tot 95 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Van Petersburg heeft men, dat het Ys in de Neva
des avonds van 11 April is los geraakt; na dat deze Stroom
federt 25 Novemb. des voorl. jaars, en dus.flegts 126 dagen,
hadde vast gelegen.
Uittrekzel der DagelykCehe Waarnemingen van as
tot 28 April 1791. te Hamburg.
f Hoogfte ftand 28, 2. den 26ften.
BAROM.< Laagfte . . 27,11,7. den 24ft.cn.
LGemiddelde der geheele Week 28,2,6 !.
THERM. fHoogfteftand 18 0
. 's Middags van den 2 4ften.
Reaumur. < Laagfte . . 2 °. >s Morgens van den 22ften.
LGemiddelde der geheele Week 14,4 gr.
Heerfchende wind Z.W.
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK
F
7° 2
ME- METER. DER LUCHTSGE-
MAY. TER. Noord; Zuid. WIND. STELDHEID.
("29-10 47 si w. windr. wolken, iets
2. < 29.11 5:2-i 58 W.N.W. 'buyig, met min of
' 30- °l 44 44 N. w. meer hagel.
f3°- o 45 48 I w.N.w.
S-< 30. ij 49 -5o| J N. w. bewolkt, weinig
(-30- Q| 45 45 | w. | b
»y*g-
("29. 9l 48 r 49 w. t. z.
4. -{29. 9 49 50 w.z.w. Re
g en
> 's Avond»
(,39.10 44 43 N. N. O.
B E W O
"".
f29.10 46 51 JJ. t. o. ~ "
5.

f
i79 3
« No. 203.
A L G E M E N E
KONST* EN LETTEMODE,
V O O R M E E R - E N M 1 N~ G E O E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
DUITSCHLAND en naburtge Ryken.
Vry dag den 18. May.
^^^fte Heer G. F- Hoffman, Jua verre Hoogleer-
TA 1 aar in de Kruidkunde, en tevens Opzigter van
U Ij den Akademifchen Kruidhof, te Göttingen,
W^sa^Ü is tot gewoon Hoogleeraar in de Geneeskunde,
aldaar, aangefteld geworden.
De vermaarde Abt Maximiliaan Heil, Hoogl, in de
Sterrekunde, is, den 14 April, te Wenen, overleden,
in den Ouderdom van 71 Jaren.
De AKADEMIE DER WETENSCHAPPEN , te Berlyn, vierde
den 26 January laatstl. den Verjaardag harer nieuwe SWgting,
door Frederik II. Ter dezer gelegenheid warende
beiden jonge Prinfen, 's Konings Zonen , nevens de Prins
Ferdinand, en verfcheidene Vreemdelingen van aanzien,
in hare Vergadering tegenwoordig.
De Heer Merian, thans Direkteur, opende de Zitting
met de voorlezing van twee Verhandelingen, welker Schryvers
, de Heren Formey en Achard, wegens onpasfelykheid,
afwezig waren. 'De laatfte dezer Verhandelingen is
alle de oplcttenheid der Natuurkenneren en Landbouweren
waardig: verfcheidene lugtvormige Stoffen wierden daarby
aan de hand gegeven, die de wortels der Planten aandoen,
den wasdom bevorderen, en tot ene nieuwe Theorie
van Landbouw aanleiding kunnen geven.
De Heer Grave van Hemberg deeide's Konings goed-j
VIII. DEEL.
keuring mede der verkiezing , by de Akademie gedaan,;
van vier nieuwe leden, beftaande. in de Heren , Staats-,
Minister, Baron van Heinitz, den Krygsraad Cuhn; den
Baireutfchen Regeringsraad van Spie/s, en den Baron van
Chambier, Gezant des Konings by het Hof van Turint
Zyne Excellentie gaf den laatstgemelden den verdienden
lor", wegens zynen yver voor de Wetenfchappen, waar van
hy een zo opentlyke blyk gaf in het deel, 't geen hy
hadde aan de invoering van ene letterkundige Maatfchappy
te Neuchatel, waar aan de Koning reeds Brieven vanbekragtiging
verleend hadde, als aan ene Maatfchappy, die
aan de Berlynfche Akademie verbonden is. Van verfcheidene
gelykfoortige Stichtingen fprekende, die in de laatfte
jaren geboren waren, maakte zyne Excellentie ook byzonderlyk
gewag van een Militair Genootfchap, 't geen de
Gouverneur van Wezel, Baron van Schliesjen, in die Stad
hadde ingevoerd, en 't welk waardig was, om tot een
model te dienen: befluitende deze zyne optelling van zo
vele nuttige ondernemingen, met kennis te geven van het
befluit, door zommige Duitfche Akademie-leden genomen,
om een afzonderlyk Departement aan te leggen, ter verbetering
van de Hoogduitfche taal, en om, in dezen hunnen
arbeid, het plan te volgen, door den onfterflyken
Leibnitz aan de hand gegeven, en te vinden in het
XVI. Deel zyner Werken. Dit plan zal eerstdaags afzonderlyk
in druk verfchynen, met de Redenvoeringen van
twee Akadcmisten, de Heren Zöllner en Moritz, betrekkclyk
tot het zelfde onderwerp.
De Hoogleeraar Bode las vervolgens zyne Waarnemingen
omtrent de laatst door Herfchel ontdekte Planeet; en
dc Geheimraad Meyer ene Verhandeling over de Eleêtrique
figuren, door 'den Biixem, met ene bloedrode kolêur,
V op

op het vel van zdkere pcrfoon gedrukt, die voorleden jaar
te Frankfort aan den Oder daar door getroffen was; dog,
gelukkig, geen verder letzel had ontvangen.
De Geheimraad Burgsdorff, Opperhoudvester, las een
Schets voor der Gefchiedenis van dit gedeelte der Koning-
Ivke Domaineu, nevens een plan voor derzelver beftiering.
— Ook las de UGO%\. Castilhon de lofreden opwyicii
zyn Vader, die in 't voorleden jaar overleden was.
N E D E R L A N D E N .
AMSTERDAM. Op aanftaandcn Woensdag den 23May
ten elf uuren, zal de Heer C. C. Six, Student inde
Rechten, aan het Athenastim Illuftre, alhier, alvorens dezen
letterkundigen loopbaan vaarwel te zeggen, in de
Grote Gehoorzaal van de Uluftre School, onder voorzitting
van den Hr. H. C. CRAS, Hoogleeraar in de Rechten
, openbaar verdeedigen, zyne Disputatio Historico
ffuridica de Edi&o Nannetenft, Protestantibus ab
Henrico IV. dato, a Ludovico XIV. rurfus erepto.
Deze Heer Six volgt hier in de voetflappen van zynen
Broeder, den Heere Mr. W. Six, thans Secretaris der
Socitcit van Surinamen, die in 't jaar 1779, onder voor-
'skthvs van den zelfden Hoogleeraar in dc groote gehoorzaal
va ;
n 't Il-lustre Sehool te Amfterdam, insgelyks zyne
Disfertatio jfuridica de Magno Marm Privilegio verdedigde
, en dat Privilegie van de bedenkingen, welke de
zeer geleerde Heer Mr. PIETER PAULUS , oud Fiscaal van
de Admiraliteit op de Maze, in zyn fchoon Werk Verklaring
van de Unie van Utrecht, op dat Privilegie gemaakt
had, vry pleitte.
By deze gelegenheid merken wy op, dat nooit of nooit,
dan zeer zeidzaam, voorheen •, maar vry menigvuldig onder
den Profesfor Cr at, op deze wyze Disfertatien verdedigd
zvn, en doorgaans over gewigtige en belangryke
Stoften.
BRIEF aan de SCHRYVERS van den ALG. K. en
L. BODE, behe'zende een Korte befchryving
en verflag der Begraafplaats , te ZUILEN-,
nevens eenige Aan nier kingen omtrent den
EngelfchenPortrait-Scluïder J, REYNHOLDS.
"Myne Heren t
„Tot dus verre heeft het my aan tyd cn gelegenheid ontbroken
, om iets ten nutte van uw geacht Weekblad , de
Alg. Konst- en Lcttcr-Bcde, toe te brengen: dan, daar ik
ntt nier toe aanleiding kryge, haaste ik my, om aan UE.
verzoek en myne genegenheid te voldoen.
„In een vorige, maken UEd. met regt gunstig gewag
van de Begraafplaats, m het open veld, by Wyk te Dtiurfiede
aangeleid,en vsn de Redevoering van den Hr. Ockerfe:
dan'cr ;s< ene misilag by ingellopen. Dat deze dc
esrfle Be; raa'plaats van. 4ieu. awt zow zyn., op publiek
< *54 >
'gezag aangelegd, is niét Waar: gelyk uit Het volgend bericht
blykt, dat ik UEd. van goederhand mededele.
„ In't Jaar 1782. wierd;in het Dorp Zuilen, by Utrecht,
door den pryswaardigen invloed van den Hoog Ed. Geb-
Heer WILLEM RENè TUYL VAN SEROOSKERKEN, Heer van
Zuilen en Westbroek, befchreven in de Ridderfchap der
Provincie van Utrecht, by het Ed. Achtb. Gerecht vaa
Zuilen, met voorkennis en goedvinden van de Eigenaren
der Graven, de Begraaffenis in de Kerk afgefchaft, en befloteii
de Lyken voortaan in de open lucht te begraven.
Men verkoos daar toe ene plaats, die een weinig van het
Dorp gelegen, en van t gewoel dei- menfehen afgezonderd
was. De daar toe benodigde grond wierd door den
Heer van Zuilen, uit liefde tot het gemene welzyn, aart
het Gerecht gefchonken. Ea de Kerkmeesteren kregen,
tot goedmaking der verdere kosten, op een ingediend request
en bygevoegd plan aan Heren Gedeputeerde Staten,
onder approbering en Iaudering van het zelve, verlof, om
twee Obligatien te verkopen. Deze Begraafplaats, die vry
ruim is, is van alle zyden door een Stenen muur omgeven,
en pronkt aan deszelfs ingang met een cierlyk Hek r
waar van elke Pilaster van een Urna of Lykbus voorzien
is, en dit devies: Wy leeven om te flerven. Hier onder
ftaan de namen van den Schout, Secretaris en Schepenen *
welke toen het Gerecht uitmaakten. Het middenpad en
voorts elke Graffteede is met palm en liguster afgetuind,.
en word door een genommerd. paaltje aangewezen. Aan
't eind van het middenpad is ene Begraafplaats voor den
Heer van Zuilen cn zyne. Familie , naar buiten als een,
halve, cirkel uitgemetzeld. ue ingang is door een antieke
Poort, op welkers Frontefpies het volgende in een blaauwen
Steen is ingehouwen:
Mem: Sacr:
morem tralatitium
quo mortui intra urbes, vicosque et in Templis.
inhumantur,
ob incommoda ec mala vivaitibus inde oriunda
ac metuenda, improbans,
hoe fepulchrum lub Dio
In loco, ab Hominum frequentia remoto ,
fibi, carisfimse Conjugi, Liberis Posterisque fuis
F F
WILHELMUS RENATUS- VAN TUYLL VAN SEROOSKERKIV,.
Toparcha Sulanus & Westbr.
Eques Trajeft.
Anno cio 10 CCLXXXII.
„Het Ed. Achtbare- Gerecht verzogt aan den toenmaligen
Predikant Th. Avink du Pree, het zyne-toe te brengen,
om de vooroordelen van zommige der goede Ingezetenen
tegen deze nuttige Inrichting te nelpen tegengaan:
welke, om. aan dit verzoek te voldoen, by de eerfte gelegenheid,
op den 2. Juny 1782. voor de Gemeente een
gepafte Redenvoering hield, over Gen. XXIII: 19, 20.
welke van ene gewenschte uitwerking was. Na dien tyd
. wierd 'er niemand in de Kerk gelegd, en de Kcrkgraven.
met zand gevuld, na dat elk der Figenaars vryheid had
bekomea, het overfchot van zyne afgeftorvene Vrienden
op-

C 155 )
op de nieuwe Begraafplaats over tc 'brengen. \ erfeieide
aonzienlyke en vermogende Lieden van andere plaatzen
'hebben hier aan hunne goedkeuring gegeven, door een
Graft voor zich en de hunnen te kopen, en in gereedheid
te laten brengen : terwyl de loflyke Oeconomifche Tak niet
heeft kunnen nalaten, tot aanmoediging van navolging de
zer prvzenswaardc onderneming, den Heer van Zuilen
een Gouden Medaille, met een toepasfelyk Opfehrift, aan
te bieden.
Het zal my, en uwe Lezeren, zo ik vertrouw, niet
onaangenaam zyn, deze herinnering van de eerde begraving
op publiek gezag in uwe Bode aan te treffen. En
mag ik 'er nog ene andere Aanmerking byvoegen: Dezelve
is, wegens het loffelyk getuigenis, dat UEd. aan den
Engelfchen Portraitfchilder Reynolds geven. Dit gaat alle
maat te boven. Hy is by velen van onze beroemde Portraitfchilders,
als Miereveld, Delft, F Bol, Verhelst,
Rembrand, van RAyn, Robuis, en anderen, om van
van Dyk en va-n Loo niet te melden, met te vergalyken,
en heeft het inderdaad zeer weinig aan onze Natie verdiend,
over welke hy, in zyne Redenvoeringen, by alle
gelegenheid den neus' heeft opgehaald, om dat de Nederlandfche
School min op die onderwerpen der Schilderkunst
valt, die men de verhevene gewoon is te noemen', fchoon
hy zelve NB. niet hoger dan in de Clasfe der Portraitfchilders
kan geplaatst worden. Dat hy zich een groten
.naam en fchatten door zyn kunst verworven heeft, fprcek ;
ik niet tegen, en dit wenschte ik, dat onze vermogende
TVcmley Penfon ; or *hc JMeianchoiy -Man, A MtceiiMiw*?
Hiftory. gvo. 3 vols. 13 f. 6 d. boards. Kearsly 1791. Een
van dat klein aantal Romans, 't welk ten blyke kan ftrekken,»
dat het geenzins onmogelyk zy, om zo wel ene leerzame ais
aangename verfierde Gefchiedenis, uit andere bouwftoffen , dan
uit een reeks van minnaryen, zamen te ftellen. Het groot doel
des Schryvers, in dezen zyn droefgeestigen Man, fchynt voornamelyk
geweest te zyn, om daar by een tegengift tegen de nadelige
indrukken, welken de meesten van dat foort van Schriften
maken, aan de hand te geven. Het plan is niet zonder
blykbare bekwaamheid uitgevoerd, weshalven het werkje aanpryzing
verdiend: en, fchoon wel de daar in ontwikkelde denkbeelden
niet zeer verheven zyn, nog ook de ftyl en taal dc
beste, is egter de manier van verhalen genoeg in ftaat, om de
aandagt op te wekken en gaande te houden : terwyl ook dc gevallen
en karakters, in de Gefchiedenis voorkomende en ingevlogten,
een ongedwongen voorkomen hebben en met levendigheid
ontvouwd worden : en men daar in verfcheiden waarnemingen
en aanmerkingen zal ontmoeten, welke tonen, dat de fchryver
zig ene vry nuttige kennis aan Boeken en Menfehen heeft
eigen gemaakt. M. R.
Landgenoten wat meer tot aanmoediging van de Kunst,
én achtin 0
Curiqfities of Literature. Conlisting of Anecdotes, Cha-raCtets
, Sketches and Obfervations, Literary, Critical &; Hiftorical.
8vo. p. 531. 6 f. boards. Murray 1791. Een ongemeea
onderhoudend Stukje, welks fchryver niet alleen zeer veel fmaak
en.uitgebreide belezenheid toond tc bezitten, maar ook dikw-yis
hlyken geeft, in de manier om zyne lezers tot deze en gene
verhalen voor te bereiden, en in de aanmerkingen, die hy 'er
byvoegd, dat men hem voor iets meer dan een bloten compilateur
te houden hebbe. Schoon hy zyne bouwftoffen meest aj
veipligt geweest is uit Menagiana cn andere Franfche ana, Me­
' voor de Schilders mogt aanzetten: maar men moires en DiStionaires d''Anecdotes te halen, zullen zf, uit dien
moet in dezen ook veel toegeven aan de mode, en ene hoofde, van hare nieuwheid en aartigheid niets verliezen, by
onberedeneerde navolging. Men geeft Reynolds na, dat lezers, die geen Fransch kennen, of die zich in dat flag van
hy te wel overtuigd, dat zyne Kunst niet altoos die toe­ werken minder geoeffend hebben. M. R.
juiching zou wegdragen of verdiende wegtedragen, welke Vancenza ; or the Dangers of Credulity. By Mrs. M. Robin-
dezelve thans verwerft, opzettelyk zich van ene vermenfan, nmo. 2 vols. 5 f. fewed. Bell 1792. Een Roman, in den
ging van Verwen heeft bedient, welke niet beftendig zyn. fierlyken ftyl, die Mejufvr. R. byzonder eigen is, gefchreven,
Men dient gewis in vele gevallen niet blindeling op de Lof , en hier door niet weinig afftekende by de gewone Schriften
t>f Laster der Engelfchen af te gaan: vooral niet wanneer j van dien aart. Dezelfde rykheid ven verbeelding en taal, wel­
het hunne Natie betreft, en elders, en bepaaldelyk in ons 1 ke de fchone Schryffter,zo gelukkig, in hare dichterlyke Wer­
Nederland, te huis hoort."
ken, ten toon fpreidrie, heeft zy ook in dit Profaisch Stukje,
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
niet min gelukkig, op nieuw aan den dag gelegd: en, langs
dien weg, een vertelzel op het papier gebragt, het geen wy
durven voorfpellen, dat druk gelezen en algemeen toegejuigd
zal worden: ten blyke hier van diend, dat 'er airede een derde
verbeterde en vermeerderde Druk van dit werkje is uitgekomen.
M.R.
GROOTBRITANNIEN. The Hiflory of Philofophy, from
the earliest Times tot the beginning of the prefent century&c. Foetus extra uterum Hifloria, cum induSlionibus quaftionï-
By W. Enfleld, L. L. D. 4to. 2 vols. pp. 1100. 2 Pftr. boards. busque aliqttot fubnex'ts, auStore H. Krohn, Med. Doel. Lond.
Johnfon 1791. Een kort begrip van BRUCKER'S Hifloria Critica by \ Nicot 1791. folio, 11 bladz. met 4 gefchetfte cn 4 gecou-
Philofophite, met veel fmaak en oordeel daar uit getrokken, j leurde Platen. Dit zeer pragtig gedrukt ftukje behelst de be­
en dat dus van ongemenen dienst kan wezen voor zulken, die ! fchryving en afbeelding van een merkwaardig geval, in 'tMid-
«f de Latynfche taal niet verftaan, of geen lust hebben om het delefex Hospitaal te Londen waargenomen. De vrouw van een
oorfprongelyk zo zeer omllagtig werk, van vier quartynen, die j armen Dagloner te Londen. zeven maanden, en voor de twede
met een vry kleine letter gedrukt zyn, te doorbladeren. Men keer zwanger, kwam den 18 Aug. 1790. in het gemelde Hos­
moet egter dit uittrekzel geenzins voor ene blote vertaling houpitaal , wegens ene belette pislozing. Door behulp van den Caden
van Brucker's eigen kort begrip zyner werken. M.R,
V 2 the-

tTieter en sncere inwendige middelen wierd zy wel verligt, dog
fticrt' nog den 30. der zelfde maand. Men opende nog denzelfden
avond het Lyk, en vond in het linker Ovarium een groot
kind van 't vrouwclyk geflagt, van vier en een half pond zwaarte.
Men vond, het geen zeer merkwaardig is, de holte der
Lyfinoedcr bekleed met de membrana decidua van Hunter, waar
door het gevoelen van dezen Ontlecdkundigen , over den oorfprong
van dit vlies, nader bevestigd word. Dc Schryver befluit
uit dit geval, dat de Ontfangenis in het Ovarium gefchicd, terwyl
de Iyfmoeder vervolgens dicne tot ene gefchikte verblyfplaats
•KOOX de fteeds ryper wordende vrugt; en hy ftelt voor, om by
diergelyke in 't vervolg voorkomende gevallen , door ene foort
van Kcizerrnede, althans de moeder in 't leven te behouden.
R. Walker , Jnquiry into the fmall pox &c. Londen i7oi.by
JAurray. 8vo. De fchryver geeft zeer breed op van het allergelukkigst
fucces , waar mede hy fteeds depokjes behandeld heeft,
volgens de methode, welke hy in het voorhanden zynde werk
opgeeft. Deze methode is de verkoelende en bederfwerende ,
byzonder met opzigt tot de eerfte wegen, en dus flegts ene bevestiging
van ene reeds zedert lang bekende en doorgaans gelukkig
flagende geneeswyze. Byzonder egter vestigt de Schryver
de aandagt op de lidtekens, naden of pok-dellen , welke deze
ziekte zo dikwyls agterlaat. Hy verklaart derzelver oorfprong
van het drukken der gedroogde en langzaam verharde korsten ,
»p de weke tedere huid, waar op zy dezelfde werking zoude
doen, als een cachet ef ftempel op week wasch. Dc oorzaak
waarom het gezigt meer daar aan onderhevig is dan andere delen,
is volgens dc waarfchynlyke mening des Schryvers deze,
dat het gezigt meer dan andere delen aan de lucht Meotgcfteid
is. Zyn middel om deze lidtekenen voor te komen beftaat dan
daar in, dat men den toegang der vrye lucht, zo veel mo gelyk,
van* het gezigt wcerc , en de pok-korsten zelve weeken
zagt houde, door het gezigt te bedekken met een foort van
masker van zeer fyn Linnen, Baptist of Neteldoek , welk van
binnen dun befmeert is met een zalfje van Spermaceti, Boomolie
en wit Wasch. Dit masker, waar in voor neus en mond
openingen gelaten worden, moet digt op de huid des aangezigts
gelegd, en drie of vier malen in de 24 uren vernieuwd worden.
De Hr. W. raad aan, hier i»sde een begin te maken, zo
dra de pokjes in *t gezigt beginnen te drogen.
Van dit werk is miede onlangs ene Hoogc'.uitfche Overzetting
uitgekomen, «nder den volgende Titel: Robert Walkers Unterjachung
der Pocket! in medicinifcher und politifcher riicpftcht;
nebsl -einer glücklichen methode diefe Krankheit zu heilen &c.
iiberfetzt von L. H. Spohr. Leipzig by Junius 1791. 342 blz.
gr. SSvo»
F R A N K R Y K . JP. J* Paulet Tabula plant arum fur.gofarum.
31 bladz. 410. Parys en Straatsburg, by Ireuttel' 1791. (prys
g livr.) Dit werkje «ver de Zwammen of Paddeftoelen, behelst
flegts een "korte fchets en berigt van een groter werk,
welk de Hr.Paniet eerlang over deze nog weinig bekende 'klasfe
van Plaiugewasfen ftaat uit te geven. Dit werk, de vrugt van
«ue-dertigjarige ondervinding, onderzoek -en proefnemingen, zal
«ït -3 delen beftaan, waar van het eerfte de Gefchiedenis zal behelzen
van de vorderingen, welke men van tyd tot tyd in de
kennis dezer Gewasfen gemaakt heeft, benevens de rangfebik-
Jaog, de kenmerken, en de uitvoerige befchryving der g&flagten
| en foortcn , en hare hamen by verfchillende fchryvers. Het
tweede zal in 't byzonder handelen over dc inlandfche Champignons,
derzelver fchcikunstig onderzoek, nuttige en nadelige et
j genfehappen, tyd van 't jaar, wanneer zy tc Voorfchyn komen
| en best verzameld kunnen worden. Het laatfte deel eindelyk zal
200 Afbeeldingen van dc verfchülende foorten naar de natuur
I vervaardigd, behelzen. Het ftukje, 't geen de Hr. Paulet als
| een proef van 't grote werk heeft uitgegeven, en 't welk. ook
I met 3 Platen voorzien is, ter opheldering der rangfehikkingeu
| konstwoorden, verwekt de grootfte verwagting van het werk
j zelve, 't geen zeker het vollcdigfte en beste zal zyn, dat tot
| hier toe over die PlantgewasCen gefchreven is. Journ. Encyd.
Extrait de la Terre Frangoife de M. le Chevalier de la Marck;
conté riant Panalyfe des vegetaux , pour arriver a la connoisfanca
des genres et des efpeces, 2 part. in 8vo. 502 pag. Par. by Visfe
| rue de la Harpe 1792. (prys 5 liv.) Dit werk is zeer gefchikt
; tot ene handleiding, om de Inlandfche Planten te leren kennen:
Het zelve is analytisch of tabellarisch gefchikt, zo dat men op
ene aangename en zeer gemakkelyke wyze, eerst het geflagt en
daar na het foort van Plant, welke men voor zich heeft, leert
kennen. Journ. Encycl.
N E D E R L A N D E N . HISTORISCH SCHOUWTONEEL van 's waerelds
Lotgevallen, of kort aan een gefchakeld berigt der voornaamfte
Gebeurtenisfen van dezen tyd &e. Tweede Deel, I. St.
206 bladz. Hiftor. 112 blz. Bylag. cn 116 blz. Plaatsbefeh. in
gr. 8vo. met Platen en Kaarten. Te Haarlem, by Adr. LOOST
jes Pz. 179L prys f 2 : 17 : —
By aanhoudenheid worden de vervolgen van dit nuttig en wel
gefchreven werk, waar van wy telkens met verdienden lof gewag
maakten , van meer gewigt cn aaubclang. Het voorhanden
zynde Twede Deels Eerfte Stuk is zulks by uitftekendheid: en
zo wel de Schryver als Uitgever tonen, gene moeite nog kosten
te willen fparen, om hunne Landgenoten, voor een inderdaad
zeer gematigden prys, ene zo keurige als belangryke Verzameling
te leveren, van al wat tot de voornaamfte Gebeurtenisfen
van dezen tyd behoort, en tevens dienen kan, om dezelve in
haar waar ligt, en alle hare omftandigheden, aan de Nakome-
Hngfchap over te brengen. Het gefchicd verhaal van dit Stuk
loopt over de 3 maanden July , Auguflus en Septemb-. des vorigen
jaars 1,791. en vervat het daar in voorgevallene by de
meeste Ryken en Staten van Europa, nevens dat van Amerika:
waar voor de Gebeurtenisfen in Frankryk wederom den Schryver
de meeste Stofte opleverden: gelyk hy ons ook een uitvoerig
en naauwkeurig berigt geeft van den opftand op het West-
Indisch Eiland St. Domingo. in deze Afdeling is het verhaalvan
den Brand in 's Lands Magazyn , te Amfterdam, waar by
ene korte befchryving van datGebouw gevoegd is, met een Plaat
verfterd. —• Onder de daar op volgende Bylagen van Echte
Stukken, ten getallc van X. munten inzonderheid uit, het Vredes-verdrag
tusfehen Oostenryk en de Porte-, met de afzonderlyke
overeenkomst omtrent de wederzydfebe Grenzen, beide den
4 Aug. 1791. te Sziflove gefloten: en de nieuwe Franfche Confiitutie
of Regeringsform, met 's Konings aannemingen afkonj
diging van dezelve, welke alleen op haar zelve befchouwd, 20
I
wel voor den Menfchenvriend als den liefhebber van het Staatsregt
een allerbelangrykst ftuk is; gelyk de afdeling der Plaatsbejehryvivger.,
voor den bïinüinaren der Aardrykskunde, thana
van.

157 3
van geen minder aanbelang is, wegens de daar in voorkamen- w weldra berouw te hebben, daar zyn enig doelwit was, om
de, keurige en uitvoerige Geographifche befchryving van Fremk- „ den ftaat der geldmiddelen te verbeteren , en het land van zyryk,
volgens deszelfs jong/Ie Staatkundigs verdeling, met „ een ne drukkende fchulden te ontheffen. Dan, hoe pryslyk ook..
net afgezet Kaartje opgehelderd: welk Stuk der oplettende le­ „ dit doel ware, gingen de Staten Generaal echter eenen ftap
zing te overwaardig is. Om onzen Lezer hier van te overtui­ „ verder, en wilden ook de misbruiken, in alle de delen van
gen , en hem te gelyk een kort Uittrekzel uit het Werk in 't „ het Staatsbcfluur ingeflopen, wegnemen , en ene algemeene
algemeen op te leveren ; zullen wy dc Inleiding van deze be­ „ hervorming invoeren. De Koning, beneffens zyne Staatsdiefchryving,
die een zo beknopt als klaar en onzydig verflag van „ naars, hier van de lucht krygende, begon voor de gevolgen
den gehelen loop der Franfche Omwenteling behelst,hier laten M te vrezen, cn wilde de Vergadering doen fcheiden. Hy gaf
volgen:
„ haar hier toe bevel, en zond den enen bode op den anderen,
„ Met het grootfte recht trekt de Franfche Natie de bewon- „ om haar zulks uitdruktyk te gelasten: men floot de plaats
n „ derende aandacht van Europa, ja van de gehelewaereld, tot van derzclvr gewone byeenkomst; terwyl de bevreesde Staatsw
„ zich, daar zy ene Staats - omwenteling te wegc bragt, van dienaars den'Koning aanzetteden , om zyn gezag door het ge-
„ welke wy in de Jaarboeken derzelve te vergeefsch een voor- „ weid der wapenen tc handhaven , en' men ook met de daad
„ beeld zullen zoeken.
„ bevel gaf, om na den omtrek van P"erfailles en de Hoofdftad
„ De ocffening der willeurig magt was in Frankryk tot het
„ des Ryks, van alle kanten troepen te doen aanrukken. Alle
„ hoogfte toppnnt geklommen ; de Staatsdienaars hadden zich
„ de7.e pogingen waren echter te vergcefsch. De Staten Gcne-
„ in 's Konings naam een onbepaald gezag aangematigd; de
„ raai betoonden, toen reeds, dien geest, welke hun naderhand,
„ vrees voor de verfchriklyke uitwerkzels der lettres de Cachet
„ zelfs in de hachlyke omftandigheden, bezielde, en verklaar-
„ was algemeen; de gevangenisfen waren van onfchuldige lïagt-
„ den den Koning ronduit, niet uit den anderen te zullen gaan,
„ offers der dwingeland/ opgepropt; veelc Kloosters werden,
„ voor dat zy het Ryk gered hadden. Zy vergaderde vervol-
„ zeer verfchillende van het oogmerk hunner {lichting, tot ver-
• „ gens in een kaatsbaan; verzettcden zich tegen den aantocht
„ blyfplaatfen van zulke ongelukkigen gebruikt; het bederf.had
„ van krygsvolk, by den Koning, met den grootften ernst, en
„ zich door alle de Gcregtshoven verfpreid ; het land zugtte
„ bereikten ten laatften hun doel; doch niet dan nadat dc alarm-
„ onder enen ondraagiyken last van fchulden, en alle bronnen
„ kreet van den ysiyken opftand, die, op de tyding van des
„ van hulp waren uitgeput. In dezen ftaat van zaken haakte
„ hooggefchattcn Neckers ongenade, geheel Parys had te wapen
„ het Volk ftilzwygende naar verandering , en de Koning zag
„geroepen, naar P'erfailles was overgewaaid, en aldaar fchrik
„ zich genoodzaakt, om, naar het voorbeeld van vroeger ty-
„ en vrees verfpreid had. Vervolgens deden dc Staten Gene-
„ den, ene Vergadering van Notabelen, uit alle de Provintien
„raal, ten einde enen vasten cn onwrikbaren grondflagtc heb-
„ des Ryks, te befchryven. Dan, de iiitkofnst beandwoordde
„ ben, waar op zy zich konden vestigen, onderzoek naar dc
„ geenzins aan de verwachting : de jammerlyk vervallen toeftand
„ magt, met welke zy. eigentlyk en oorfpronglyk bekleed was.,
„ des Ryks werd door haar maar al te duidelyk ontdekt; de
„ wanneer het by naauwkeurig onderzoek bleek, dat by het
,, Staat was op Het punt van bankroet te fpelen, en het zo
„ volk de opperfte gebiedende en wetgevende Macht berustte,-
„ noodzaaklyk vertrouwen was geheel verloren ; zo dat men
„ weshalven zy zich, overeenkomstig de volmachten , met welke
„ op een ander middel van redding bedacht werd. Men riep
„ hunne Leden bekleed waren , voor de Nationale Vergadering
„ de Staten Generaal des Koningryks byeen, welke uitafgevaar-
„ van Frankryk, die alleen cn geheel de wetgevende Macht des
„ digden van de drie Orden des Ryks, naamlyk uit de Gee

m
vaardigden -uit haar midden, aan den Kaping overhandigen ,
< IJ« )
„ ten einde dezelve te onderzoeken, en, zulks goedvindende ,
.„ aantenemen; welk laatfte ook den i4den dierzelfde maand,
„ op eene pjegtigc .wyze, in het midden der Nationale Verga -
„ dering., door den Vorst verricht werd, die niet flegts de Con-
„ ftitutionele Adte aannam, maar ook met eede bekragtigde en
„ ondertekende, ouder belofte , van den Regeringsvorm met alle
^, zyne macht tc zullen handhaven en doen uitvoeren.
„ Het is bier ons oogmerk niet., om over dc byzonderheden
„ van Frankryks nieuwe Staatsbeftuur uit te weiden, of in een
.„ verhaal van de verrichtingen van de Nationale Vergadering te
„ treden ; maar alleen, om dit kort verflag van den geheelcn
„ loop ,der Franfche omwenteling, tot ene Inleiding te doen
„ dienen van ene Befchryving der jongfle Staatkundige verdeling
w des Franfchen Ryks., welke in den jaare 1789 door deNationale
Vergadering Uefloten, en in het volgend jaar 1790. in
„ orde gebragt en ingevoerd werd: ene verdeling, welke door
„ haar ter invoering ener gelyke evenredigheid van macht, ter
„ verdediging des Ryks, en van fchattingen, om in 's Lands
m behoeften te voorzien, niet .flegts ten hoogften nuttig, maar
„ zelfs volftrekt noodzaaklyk geoordeeld werd.
„ Dan, om hier in eene geregelde orde in acht te nemen,
' zullen wy , vooreerst, iets van de vorige verdeling van Frank-
„ ryk laten voorafgaan ; ten anderen van de jongfte Staatsver-
„ deling in het algemeen fpreken, en ten laatflen van ieder
^ Departement in het byzonder het nodige aantekenen."
Het flot der Befchryving zelve kan dienen tot aanwyzingvan
haren hoofdzakelyken inhoud, en levert te gelyk ene byzonderheid
op nopens den Rykdom des lands ; weshalven wy 'er ook
dit nog zullen by voegen, en daar mede ons berigt aangaande
dit Stuk eindigen;
„ Dus hebben wy de drieëntachtig Departementen, in wel-
„ ken Frankryk, volgens den nieuwen Regeringsvorm, en de
„ jongfte verdeling des Ryks, onderfcheiden is, naar aanleiding
„ der bygevoegde nieuwe Landkaart van dat Koningryk, eerst
„ in 't algemeen, en daar na ieder in 't byzonder, kortlyk
„ overwogen. Behalven derzelver Namen, Grenzen, oude
„ Provinciën, Hoofdlieden, Dift.rict.en , Schattingen en Volks-
„ -vertegenwoordigers, hebben wy, voor zo veel ons beftek toe-
„ liet, voornaamlyk den aart des lands en de voortbrengfelen
der Departementen aangeftipt. Genoeg hebben wy 'er van
gezegd, om den rykdom, de Merkte en het aanzien van dit
uitgebreid, volkryk en machtig Koningryk, van alle noodw
wendigheden niet alleen, maar ook gerieflykheden, des levens
overvloedig voorzien, met grond daar uit te befluiten, en 'er
onze Lezers van te overtuigen. de Wynen nogthans, op
m dat wy dit met-een enkel woord nog zeggen, zyn Frankryks
grootfte fchat. Geen Departement bykans hebben wy ontmoet,
of het brengt dat heerlyk gewas voort. De waarde
„ aller Wynen, die jaarlyks in Frankryk geteeld worden, word
op meer dan drie honderd Millioenen livres gefchat: en hoe
verbazend zullen dezelve, gelyk ook alle de andere nuttige
w voortbrengfelen van dit groot en gelukkig land, nog vermeerderd
worden, wanneer deszelfs Regeringsvorm die gewensch-
U te uitwerking heeft, dat de zeden der Franfchen daar door
^ verbeterd, de lnduftrie aangekweekt, de Koophandel uitge-
^ breid., *n -de Kunsten en Wetenfchappen bevorderd worden J
BeOORDBMNCSN VAN ÏNLASfcSCHE ScHStTFTEN, IN
BUITENLANDS CUE JOURNALEN.
Taal- en Dtchttiey. Oéffeningen van het Genootfchap : Konst
word door Arbeid verkregen. Vide en VIL deel. Leydeii 1790.
Het oordeel van den Recenfent in de Jigem. Literatur-Zeitung
van den 26 Maart laatstl. over dezen Bundel van Gedichten Ls
niet zeer gunstig. Men vind, zegt hy, in de uitgegevene Gedichten
van dit Genootfchap, welke nu reeds' zeven Boekdelen
uitmaken , weinig uitftekende ftukken. In 't algemeen is het
characleristiek in de Wei-ken der Hollandfche Dichtlievende Genootfchappên
, dat niet alleen de Prys-opgaven, maar dat ook
dc vrye daar in behandelde Stoffen, meestal t-hcologifche, geestelykc
of zedelyke onderwerpen betreffen. De meeste Gedichten,
die in dezelve voorkomen, zyn van Dillcttanten of eerstbeginnenden.
De verveling met welke die Recenfent, volgens
zyn fchryven, een half Boekdeel berymde regels over den invloed
•van een vast Geloof aan de Voorzienigheid doorgelezen heeft,
wierd hem flegts fpaarzaam door enkele fchone en gelukkige
denkbeelden en Verfen, en door de hier en daar doorftral.ende
echte Vaderlandsliefde, vergoed. Onder de in deze delen
voorkomende Mengeldichten , maakt hy intusfchen met veel lof
gewag van de gelukkige navolging van Ratnlers Cantate der
Herders by de Kribbe te Bethlehem, door Kantelaar, en van
de Ode ^ian de Eenzaamheid van Feith, waar van hy enige verfen
tot een ftaal overneemt.
TEKENINGEN EN PRENTEN.
P A R Y S .
Les fureurs du Fanatisme, of dc dood van Coli°-ni
onder de Regering van Karei IX. konstpl. van 2 voeten
breedte en 19 dra. hoogte: getekend en in 't koper gebragt
door Ph. Carezme. Prys 48 liv. zonder letters,
en 24 met leners. De Konstenaar heeft het ogenblik
in agt genomen, waar in de Henriade of Voltaire dien
groten man doet zeggen:
Frappez, ne craignez rien , Coligni vous pardonne.
Voyage Pittoresaue de Ia France; óofte Afgifte, die
het iöde deel van dit kostbaar en belangryk Werk compleet
maakt; vervattende , in het Departement van la haute
-Loire, Diftrict van Puy en Velay. 1. Gezigt van de
Abdy van la Sauve; 2. Gezigt van de oude Abdy van
Doué; 3. Gezigt van het Karthuizer Klooster van Vilieneuve
fur loire; 4. Gezigt van de Hoofdkerk van Puy;
5. Gezigt van de Vesting der Stad Puy; 6. Gezigt van
het Kasteel van Voulte-Polignac; 7. Gezigt van een ouden
Tempel, toegewyd aan Diana; 8. Gezigt van het
Kasteel van Vaux; 9. Van dat van Bouzols; 10. Gezigt
van de Rots Si. Michiel; 11. Gezigt van de Bafaltenaan
het Gebergte van Danis. Van dit pragtig en overheerlyk
Werk,

Werk,- 't geen by den Boekhandelaar Lamy, quai des
jiuiruftins, No. 26. te bekomen is„ zyn niec meer dan
44 Exemplaren van de 10 complete delen over, waarvan
de prys is 1000 liv. het Exempl.
N E U R E N E U R G .
De Plaatfnyder Kujfner, is thans bezig aan het vervaardigen
van een Pendant voor zyne vorig uitgegevene Historifche
Plaat; welk Stuk verbeelden zal, de weigering van
Godefroy van Bouillon, om de Kroon van het Jer.ufalemfche
Ryk, door de vergaderde Geestelykhcid hem aangeboden,
te aanvaarden. Hy zal ook deze Plaat, gelyk de
vorige, by intekening, onder ene aanzienlyke korting',
uitgeven.
» E R L. Y w.
By den Akademie Boekhandelaar il Morino Comp.,
is byna in gereedheid, en zal eerlang worden uitgegeven
liet 5de Stukje der Verzameling van de fraayfte Gezigten
van Brandenburg en Pruisfen: zullende vervatten
de Gezigten der' Steden Brandenburg, Magdenburg ,
Halberfladt, met haar berugte Brug én de Vesting Spandau.
De prys, by intekening, van ieder Stukje, is een
Louis d'Or, naar 't leven gecouletird, en een vyfde minder
in 't zwart. De vier vorige Stukjes bevatten 1. De
Gezigten der ommeftreken van Berlyn; 2.,die van .Porjdam
en Sa#s-Soieci; 3. die in de Buurt van Halle; en
£. L>e Gezigten vnn Fï-asnkfort aart denOder, Cuflnn&LC.
PRTS D E S G R A N E N .
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld;
Ggld. Prmsfifche . . 9S a 112
Poolfe bonte en witte 150 a 170 Koningsberger . . oratio
Dito rode . . 1303 rfio Pommer, Colb. en Stett. —
Warder, Heugfè en Elb. 130 3160 GARST,HAVER,BOSKW.
Koningsberger . . 125-3155 Vriefche Winter . 60 a 80
Vriefche . . 1253148 Zecuwfche Overm. . 70382
Bovenkndfche . 1353x48 Brouwhaver . . 65378
Voorlandfe rode . 1103130 Eoekw-.Amesf.enGoeil. L.
Zeelandfciie . . 144 a 150 ) Dito Brab. en Vlaam£ L
OLT, TRAAN Erf BAARDEN.-
Kootaad, Zeeuwscli en f Raapoly, cTAam f 37^37
Overm.'tLast dCiS a
40 dito Lyn . . . f 341334!
Slag Lynz. de Ten dito Hcnnip . . f 43 a^i
van 5 fch. . . f fj£a i\ WalvischTraan,'tquart.
IJömipzaat . . / 6 a 7* van ia Stek. . ƒ77378
Dito rode . . / 60
C ï59 >
W t S S B L-C 9 ü» » Si
Madrid op Ufo van Londen, zigt 0 3(>,2§,t
amaand. % 93$. ; dito op 2 m. . 0 316,35,14;
Bilboa % 9-i| t Hamb. zigt . ft. 34*
Cadix .. . .— : % 93§ dito 3 m. .ft. 34
Sevilien , % 93I " Altona, zigt 1L 34.I
Lisrabon . . % SoJ dito 2 m. . ft. 33J
Veneticn . . % pof Bresla«,ó w. dat. ft. 44J-
Genua . . . C 8
5| Wenen, ów. dat. ft. 35, J
Livorno . . . % 92J Antwerpen pCt. 5 verL
Parys, 2 m. . . % 30 Gent . . pCt. 5 verL
dito zigt . . % 30; Brusfcl . pCt. 5 verl.
Bourdeaux, 2 m. . % go" Zeeland . pCt. 2§verL
dito 1 m. . . $ 30J Rotterdam Ct. £
S P E C I E C O U RS
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. 7f a 8
dito, per banco . . . . pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ g, 8§ Nieuwe Louis d'or 11,3,10,17-
Oude dito . . ƒ 5, 7§ Zonne Piftol. . ƒ 11, 4
Franfche Piftol . , ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisfif. dito . . ƒ 9 , 7 Carolin. . . ƒ11, 8,9.
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, r
Spaanfe dito ... ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 4
Guinies .. . . /rr,i8 Agio van de Bank § pCt,.
Souvereine ; . ƒ15,16
AMSTERDAM, den 14 Meyt792„.
BtS-TOKISCHE EN LETTERKUNDIGE
ANECD OTEN.
LOF DER ENGELSCHEN AAN DE NIEUWE FRANSCHS
CONSTITUTIE, GEGEVEN. •
De oordeelkundige en alom geachte Schryvers van het
Le rerkundig Journal, T/te Monthly Review enlarged, by
gelegenheid van derzelver beoordeling eniger nieuw uitge-romene
Werkjes over de Eranfehe Staats - omwenteling
en Conftitutie, in het Stukje voor de maand Maart de-
23S jaars, bladz. 330. laten zig , omtrent de laatfte, op'
d'ize rondborstige cn vleyende wyze uit..
„WV houden, over 't geheel genomen, dit Cónffrttitiö»
neel Wetboek voor een der uitrauntendfte Gedenktekens '
van fchrand'erheid, wysheid en burgerlyke deugd., dat de.
waereld ooit aanfchotiwd heeft: en, wanneer de Franfche-
Natie alle zwarigheden zal te boven gekomen zyn, .
z vangheden, welken geenzins als uitwerkzels der (-mwcnteling,
maar van de fteim«lyke intrigues en kuiperyen;
hareif baatztigtige vyanden, of a'S de overgeblevene gevolgen
van het kwaad cn jain'Htriyk bslhiur, waar onder
de Natie, zo lang geiugt heeft, zyn aan te merken,
dan

dan zal HET VOLK de voortreffelykheid ontwaar Worden I wordt van denzelven een uitmuntend chtrakter opgegeven
van dit uitmuntend Stelzel vanBurgerlyke Regering', welke j door .den Hr. DE PREMONTVAL, in de Opdragt van zynen
Diogene decent"
„Schoon, nog in den wieg liggende, echter van nu af aan
' Den lande duizenden van zegeningen beloofd,
Die de tyd tot rypheid zal brengen : • •
— „ Met haar zal de welvaart groeyen,
In hare dagen(*), zal een ieder, iri veiligheid, eten,
Onder zyn eigen Wynftok , dien hy plantte : en aanheffen
De vrolyke Zangen van Vrede iX), voor alle zyne Naburen;
God zal regt gekend worden (§); enzy, die buitenhaaf zynQ,
Zullen van haar de regte glorie paden leren,
Eu, langs dezen, niet door bloed (i), naar hare grootheid
•• ftreven." • :
Wie de SCHRYVER geweest ts der VOORREDE
van de FRANSCHE VERTALING van wylen Ds.
STINSTRA'S Brief, tegen de Geestdryvery.
By het verflag aangaande Deel III. van Wendebom's
vertaalde Staat van Groot - Britannien , in No. 4. van
de Algemene Vaderl. Letteroefeningen, voor dit jaar
1792. word aangemerkt, dat de Vertaler van dit werk, in
ene aantekening op blz. 397. den Hr. JACQ. COURTONNE,
in leven Walseh Predikant te Leeuwarden, als de waarfchynlyke
Schryver dier Voorrede hadde opgegeven.
Waar op men laat volgen : „ Toevallig bezit de Schryver
van dit Uittrekzel een Exemplaar van die Vertaling, waar
in de vorige bezitter, die misfehien de Heer Courtonne
zelve was, op het Schutblad heeft aangetekend, dat de
Hr. FRANCOIS DE BOISSY, Gouverneur van den (toenmaligen)
jongen Grave van Athlone, de Vertaler, en dus ook
de Schryver der Voorreden, van dien Brief was. Volgens
dezelfde Aantekening, is de Heer de Boisfy, op
Kersdag van het Jaar 1755. in den Haag overleden , en
(f) Wanneer zy ryp geworden, en in de volle uitoeiFening harer
kragcenzal geraakt zyn.
Q\j ,, De Franfche Natie ziet van de onderneming af van allen Oorlog
om veroveringen te maken, en zal nimmer haar magten tegen de
Vryheid van enig volk gebruiken." Franf. Conft. Tic. VI.
f§S „ Niemand zal enig leed aangedaan worden ter Zake van zyne
begrippen , ook zelfs niet om zyne Godsdienstige ," &c. Verklar. van
de Recht. Art. X. „ Alle Burgers kunnen Ampten en Bedieningen bekleden,
zonder enig ander onderfcheid dan van deugd en bekwaamheden."
Conft. Tit. I. „De Burgers hebben regt om de Bedienaars van
hun eigen Godsdienstoeftening te kiezen en aan te ftellen." ibid. ,,'Er
zal een algemeen Fonds aangelegd worden , ter bezorging en onderftand
van verlaten kinderen. 'Er zal een publiek Kweekfchool van
onderwys worden opgeregt, 'c geen voor alle Burgers zal openftaan,
en tevens geheel kosteloos met opzigt tot die delen der opvoeding ,
welke«'Voor alle menfehen onontbeerlyk -zyn." ibid.
Cf) d. i. Buiten Frankryk : de omliggende volkeren.
„ 'Er zullen niet langer enige Erflyke onderfcheidingen , of
onderfcheid van Rangen, leenhorige Regeringen, Voorregten of Uitzonderingen
op de gemene Rechten van alle Franfchen,plaats hebben:
ook gene Erflyke publieke Ampten," &c. Verkl. der Rechten.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopete
Week, is geweest: te Amfterdam tóï: en te Haarlem
16 , onder welken laatften 5 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 29 April
tot 5 May 1791. te Hamburg.
f"Hoogfte ftand s8, 4%. den apften.
BAROM.< Laagfte . . 27,11,|. den 1 May.
i.Gemiddelde der geheele Week 28,0,4)1.
THERM. fHoogfteftand 18 0
. 's Middags van den 29 en 3ofte«,
Reaumur. < Laagfte . . 2 0
. 's Morgens van den 5 May.
(_Gemiddelde der geheele Week 10,6 gr.
Heerfchende wind W.
DAGELYICSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK
1792 ME- METER. DER LUCHTSGE-
MAY. TER. Noord! Zuid. WIND. STELDHEID.
("29. 9 49Ï 50| N. t. O.
Q. 1 29. o cii 53 N. Voorm. betrokk.
/ 29.10 46 44 verder bewolkt.
f29.11 45§ 47 N. N. w.
10. < 29.11 52 62 bewolkt, iets buyig,
(_29.11 43§ 42
("29.11 42I r 45 N. w.
lullo.Xll 48I 53 bewolkt,'s Morg.
14 A ,1 44* 4\ ^s buyig.
f29. II§ 47 5°J N.N. W.
12.^ 30. o 50} 58 N.t. w. bewolkt,'s Avonds
I helder en ftil.
(_30. 1 38* 35 1 N. w.
f30. 1 46 53 z- w.
13.1 30. o| 55 67 w. wolken,omtr. held.
(_29.nl 48 46 z. w.
("29.10! 52§ 55 w.z.w. Voorm. regenagtig,
14. < 29.11 52f 53 W. verder betrokken,
( 29.11! 52 51 w. N. w. 's Av. regenagtig.
f29.n§ [52 1 53 j z. o.
15. ) 29.11| 54 j 55 w. Regenagtig. j
/ 29.111 I 54 I 54§ I z- 2- °-
* 's Nagts 32 gr. die op 't Zuiden 30 gr.
Te Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S .

i79*> No. 204.
A L G E M E N E
KONST- EN LET TER-B O DE,
V O O R MEER- E N M I N ' G E O E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
G R O O T-B R ITANNIEN-
Vry dag den 25. May.
in het laatst van 't vorig jaar, volgens een befluit der Nat»
Vergadering, ter Drukpers gebragt.
D UI TS CHLAND en naburige Ryken.
J8—Ê ofct. Herfchel heeft de volgende naauwkeurige
m m amieti
ngen der beiden Ringen van Saturnus,
il llf c 0 0 r i e m
' ' k orc
'ings ontdekt, (zie onze vorige
8Bïs|_5=® No. 184 en 190.) opgegeven:
Binnenfie Diameter van den fmalften Ring 5900 gedeel.
Buitenfte - - - - 7510
Binnenfie Diam. van den breedften Ring 7740
Buitenfte - - - - - 8300
Breedte van den binnenften Ring - 805
' van den buitcnftcn - - 280
- der ledige tusfchenruimte - 115
Rotatie van de 5de Satelliet 79 dag. 7 ur. 47 min.
F R A N K R ¥ K.
De Heer de la Lande heeft, met zyn Neef, den Heer
Francais, de plaatfen van tien duizend Sterren aan het |
Noordclyk uitfpanzel bepaald. Mevrouw Francois heeft !
hare Uur-tafels ten einde gebragt, om de lengte op Zee
te vinden, door middel van de Zons hoogte of die ener
Ster, op al'e tyden of plaatfen. Dezelven zyn reeds, :
De vermaarde Heer van Franck is overleden, en reeds
! in Offenbach begraven, met een meer dan gewone Staat-
| fie, in enen Oosterfchen fmaak. Dit fchynt vry zeker te
zyn van dien man, dat hy in zekeren zin den rol van
enen Mesiias heeft gefpeeld, en het hoofd was van ene
zeer talryke Sekte, die door Turkyen, Rusland, Polen,
cn andere Landen verfpreid was. By zyn leven kwamen
zyne aanhangelingen by hem te Offenbach, als 't ware,
ter bedevaart, even gelyk de Christen Pelgrims voorheen
na Jeruzalem, en de Turken nog heden na Mekka, reizen.
Behalven deze, die gedurig afgingen en aankwamen,
hadden zich, in Offenbach, en in den omtrek, enige
honderden van deze aanhangeren neergezet. Van tyd
tot tyd wierd 'er veel gelds derwaarts gezonden, waarfchynlyk
door zyne volgers. — Men zegt dat onder deze
gene eigenlyke Priesters en Geleerden zyn, dan alleen
enige Rabbyncn. Hunne Godsdienst-plegtigheden houden
zy zeer geheim: zo veel meent men met zekerheid ontdekt
te hebben, dat zy in gemeenfehap van Vrouwen leven.
• Doét. en Prof. Noesjell, tc Halle, zal eneDogmatica
uitwerken in het Latyn, die voortaan tot een grondflag zal
gelegd worden, by het onderwys in de Godgeleerdheid
op alle de Pruisfifchc Hogelcholen.
TiU. DEEL.
X De

Dc AJgemeine DeutfcheBibliothek word, van nu af,
uitgegeven door C. Ë. Bolin, Boekhandelaar te Hamburg
Ga Kiel, aan wien Nicoldi de uitgave heeft overgelaten.
Dezelve pcrfonen, die 'er tot dus verre aan gewerkt hebben,
blyven aan dit, voor de Duitfche Letterkunde, klasiick
Werk arbeiden. Het blyft dus in zyn foort het zelfde.
Reeds in den Jare 1788. heeft de overleden Koppefm
Hannover, een Theologisch Kweekfchool opgericht, voor
Proponenten, om zich in het Prediken cn andere Amptsbezigheden
te oeffenen. Dokter Lefs zet thans dit werk
voort. De Proponenten leveren hem van tyd tot tyd de
fehetfera van hunne Leerredenen; ook nemen zy elk op
hunne beurt de Namiddags Predikatie in de Slotkerk waar;
terwyl dc Voormiddags Predikatie door Dr. Lefs en den
Abt Saalfeld gehouden word. De laatfte, onder wiens
opzigt dè Hof-School ftaat, laat deze jonge Proponenten,
onder zyn opzicht, lesfen in het Latyn , Fransch , en
Hoogduitsch, in 't lezen, fchryven en rekenen, en in
den Godsdienst, Gefchied- cn Aardrykskundc, nevens de
eerfte beginzelen der Natuurkunde, geven, ten einde hen
dus tot goede Onderwyzers te vormen.
Te Grub, by Coburg, is den 12 Jan. laatstl. de Hr.
Dr. en Hofraad f. A. Web er, die zig, als Scheikundige,
en als Schryver van verfcheidene Werkjes, met lof
bekend gemaakt'heeft, in het 52fte jaar zynes Ouderdoms
overleden.
N E D E R L A N D E N.
FRANEKER. Den 2. May is alhier, onder voorzitting
van den Hooggel. Heer y. van Voorst, door den Heer
L. Sur ingaf, als Auöor, opcnlyk verdedigd ene Disfertatio
Philologico Exegetica de diverjis vocum £>V")p
ayite et affinium fignificattonibus in S. Scriptura • waarin
uïlc de voornaamfte plaatfen der Schrift, alwaar deze woorden
en anderen van denzelfden oorfprong gevonden worden,
met alle oplettendheid nagegaan, en dc verfchillende
b^tekenisfen, daar til voorkomende, tot byzondere hoofdklarfcn
gebragt worden. Deze allen heeft de ï\x. Suringar
uit ene meer algemene afgeleid, en verfehilt diar in meriiclvk
van dc voorondcrftelling, in onzen tyd door velen,
en'we! voomamelyk door den Heer Zacharia, in zyne
Bibliftrher Theologie, aangenomen, dat hy de betekenis
van reinheid meent tc moeten aanmerken, .als den grondflag
Van aio dc overigen. Daar uit verklaart hy eerst het
zeer algemeen gebruik van zaken en perfonen, die van 't
gemeen gebruik afgezonderd en Gode toegewyd waren,
als aan welken zeker foort van uitwendige reinheid werd
tocrcfchrcven. Daar na tragt hy te bewyzen , dat deze
zeilde bewoordingen even zeker, op verfcheidene plaat-
zen , van ene inwendige reinheid van hart en wandel cenomen
worden. Waar uit dan ook vervolgens derzelver
gebruik van God als een Wezen dat, al wat goed en
regtts, op de zmverfte-wyze bemint, en den fterkften
afkeer heeft van 't kwaade, opgehelderd, en eindelyk
befloten word met ene opgave van nog enige andere, uit
denzelfden oorfprong afgeleide benamingen van perfonen
en zaken,die van wege derzelver reinheid onfehendbaar,
alle eerbiedenis waardig zyn, enz.
AMSTERDAM, 15 May. Het Amfteldamsch Dichten
Letteroefenend Genootfchap, heeft, den 8 dezer, deszelfs
Jaarlykfche Vergadering, in de Handboog Doele, alhier
gehouden. Na dat de Voorzitter, de HecrM.NIEU-
.WENHUYZEN de Vergadering met een Dichtftuk, en ene
Theoretifche Verhandeling over de Romance, geopend had,
werd in dezelve bekend gemaakt: dat op de uitgefchrevene
Stofte: De Schepping, vyf Dichtftukken waren ingekomen
: dat twee van dezelve, getekend met de Spreuken:
. , .
3. De Schepping zal eens samen Zingen ,
En God in allen alles zyn.
VAN ALPHEN.
a- Hy die de Schepping bezingt moet flegts
flippen, of eeuwig zingen.
verfcheiden fchone trekken van dichterlyk Genie opleverden,
doch dat gene derzelve zodanig aan de opgegevene
ftoffe voldeden , dat men 'er ene Eerpenning aan konde
toewyzen.
Op dc meermaals opgegevene Prysftoffe, de Lof vanden
Vaderlandfchen Landbouw, mede gene aan de ftoffe
voldoende Dichtftukken ingekomen zynde; werd befloten
deze ftoffe niet meer op tc geven.
Verder bericht men, dat op de Prysvrage: de vereischtcn
van het Hekeldicht, twee Verhandelingen waren ingekomen
; zynde de Gouden Medaille toegewezen aart
die met de Spreuk: TIoc nempe exigitur, ut proftt hominibus
,fi fieri potcst, multis, fi minuspaucis ,• fl minus
proximis; fi minus Jibi. SENECA. Van welke Verhandeling,
by het openen van het Naambillct, bleek fchryver
te zyn, de lieer Mr. MAURITS CORNELIS VAN HALL,
praktiferend Advocaat te Amfterdam, en Lid van verfcheiden
Genootfchappên.
Het Genootfchap heeft in deze Vergadering befloten,.
om de volgende Prysftoffen voor Dichtftukken op te ge-*
ven
1. N E H E M 1 A.
2. De Schepping. Lierzang.
beiden te beantwoorden voor der. Eerften van Wintermaand
dezes jaars. En om tc beantwoorden voor .1 Dec. 1793.
De Mode. Hekeldicht.
Ea

F.» tot YhcereiiCche ftoffen:
1. Welk een invlued hebben de Nederlandfche
Redenrxkeren, voornaamlyk op onze Taaien
Dichtkunde gehad?
Tc beantwoorden voor den Eerften' van Sprokkelmaand
1793. —— Eu om te beantwoorden voor den eerften van
Wintermaand, van dat zelfde jaar, eischt men:
2. Ene Dichtkundig-wysgerige (TEsthetifche) beoprdeling
van KLOPSTOCKS Mesfias ?
Het beste en .aan bet onderwerp voldoende Bfchtft.uk',
of de beste cn aan de ftoffe voldoende Verhandeling, over
•de opgegevene Vragen, zal door het Genootfchap met
deszelis Gouden Eerpenning, ter waarde van 30 Ducatcn,
en het naast daar by komende, en mede goedgekeurde,
ftuk, met een Zilveren van gelyke grootte en munt bekroond
worden. Alleen belooft het Genootfchap aan de
beste der goedgekeurde Verhandelingen, over den Mes-
Jïas van KLOPSTOCK, nog 20 Ducaten boven den Gouden
Medaille: kunnende die ItofTe ook in de Iloogduitfche
Tale,doch met Italiaanfchc letters gefchreven, beantwoord
worden.
- De ftukken, een en ander betreffende, moeten vóór of
op den bepaalden tyd, aan 's Genootfchaps Secretaris, den
Heer G. BRENDER a BRANDIS , te Amfterdam, op de gewone
wyze en vragtvry gezonden worden.
HAERLEM. Wy hebben te voren, in ons Weekblad
(VLD. blz. 8i.b.) bericht gegeven nopens encVertaling van
dc Boeken des N T., op last van den Abt van het Hoog-'
fticht Kemp/en vervaardigd: dezelve is thans door den
Heer van Brentano voltooid. Het gehele werk munt uit
in zuiverheid en naauwkeurigheid, zo dat gene Vertaling
der Roomsch-Katholyken met deze enigzins kan evenaren.
De Aanmerkingen en Omfchryvingen zyn fraay, en vcrfpreiden
zeer veel lichts over dc gezegdens van het N.T.
Ct Ware te wenfehen, dat ten dienste der Roomschgezinden,
in deze Landen vooral, ene Nederduitfche Vertaling
van dat werk vervaardigt wierd; indien zy reeds zo verre
verlicht zyn, dat zy het zouden durven wagen, om van
deze Vertaling gebruik te maken. Ook de Protestanten
zouden 'er veel uit kunnen leren.) Zo is 'er ook, ten
behoeve der Roomschgezindcn, een Gebedeboek uitgegeven
in het Ryksfticht Nederheim, met goedkeuring van
den Bisfchop van Augsburg, 't welk ten duidelykften
enen Auteur kenfehetst, die opgeklaart denkt.
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
.N.EDERLANDEN. Voorleden jaar, hebben wy, op zyn
tyd, de Redenvoering aangekondigd, waar mede de Hoogleeraar
C 10-3 )
VAN GEUNS, de Vader, zyn openbaren post aan de Utrechtfche
Academie, op den 6 Juny 1791. 1 ad aanvaard (*). Thans ziet
men die Redevoering in het licht; en , daar wy menen van haren
voor het algemeen zo belangryken inhoud thans enig uitvoerig
verflag te moeten doen , worden we van • zelve tc rug
geleid, om vooraf ook enige meldinp te maken van twee voorgaande
Academifche Redevoeringen, door dcnz'clfdcn Hoogleeraar,
aan de Gelderfche Hogcfchble, zyne vorige ftandplaatfe,
voorheen gehouden., doch welke kort voor het houden der thans
gemelde Oratie door hem zyn uitgegeven, waarfchynlyk, om
dat deze als een vervolg of flot van het onderwerp kan worde»
befchouwd, dat in gene was begonnen.
De Titel derzelvcn is: MATTH. VAN GEUNS, Medic. in Acad.
Gebr. Prof. prim. Orationes' ,11. de civutm valetudtne Reip.
j ReSSoribus commendanda, &c. Harderw. apud J. van Kasteel,
| Anno 1791. dat is: Tsvee Redevoeringen, over de Gezondj
„ heid der Burgeren, als een waardigst voorwerp van de zorg
„ en het beftuur der Overigheid, uitgefproken by het een cn
„ andermaal nederleggen van den post van Rcftor Magnificus,-
| „aan de Gelderfche Academie, tc Harderwyk, in 1778 MI
„ 17S7."
Na ene Inleiding, voor de eerfte dezer twee Oratiën, over
de nuttigheid en gepastheid, voor het algemene welzyn, van
byzondere aanmerkingen ter verbetering der onderfcheidene takken
van burgerlykc welvaart, tot den bloey ener Staat samenlopende,
en zediglyk voorgedragen door dc uitocffenaars zelvcn
van nuttige Konsten cu Wetenfchappen; waar toe ook de des-
tyds opgeregte en wel opnemende Oeconomifche Tak van de
Holl. Maatfchappy der Wetenfchappen aanleiding gaf; beweert
de Redenaar, dat van de Geneeskundigen in 't byzonder, indezen
opzigte, ook zeer nuttige voorflagen , ter bevordering van
het algemeen welzyn , kunnen worden voorgedragen, voor zo
verre, naamlyk, die aanmerkingen dienen kunnen ter opbouwin

handhaving van vryheid, rechten en ci xendom, t .; t hy ai.n.1:
tonen, dat het genot zelf van' alle deze war; voerdelen zy.i
kragt en waardy ontfangen moet van ene gezante ïtéhaajr.sgcftéldheid,
en beveiliging derzelve,. niet alleen tegens het openbaar
geweld van verminking en doodflag, maar ook tegens ;.ilc
de nadelen, welke, ftcimïyk of openbaar, kunnen cr. plegen
•voort tc vloeyen, uit kwaryk bezorgde voedfels, lucht, woningen,
zamenleving, alle de takken van bcdryf tot dezelve behorende,
voortplanting des gcflagts, bezorging dei' geboorte,
opvoeding cn allerleye gencesoeffeningen , voor. zo verre naamlyk
dat alles onder openbaar beftuur kan vallen. Daar doch het
bederf en de verzwakking der lichaamlykc vermogens alie genot
op aarde vernietigt, maar fterkte en gezondheid daar en tegen
de hoogfte waardy aan dat genot byzet. Dit word breder betoogt
van pag. 9 tot 18.
In het Tweede deel, volgt het betoog, dat de bevordering van.
der Burgeren gezondheid hoogst waardig is der ernstige zorge
•van de Overigheid, vry gemaklyk, uit de bewezene hooge
waardy derzelve gezondheid en fterkte, daar doch, volgens de
uitfpraak van Cicero, „niets voortreflyker, niets der hoge Overigheid
waardiger is, dan zich wel verdiend te maken omtrent
het Gemenebest, en hier in niets wezcnlyl«s over te flaan." —
Dat verder, tot dit bewaren en befchermen der gezondheid m
lichaamsfterktc, de tusfehenkomst cn beftmir der Overigheid
noodzaaklyk is, blykt uit de overweging, dat, onder het. gros
t geweest ,
als vervolgens, onder dezen cn vólgende Keizers, wjnaeer het
opzigt op genoegzame en gezonde" ipysvoorraad' een . dei v.-n
het aanzienlek ainpt der iEdiles, ja ook door dc Keizers zelve,,
geoeftend is geweest. Voorts was aan dezen en aan de Ccnfores
dc zorg voor zuiver water toevertrouwd, terwyl, om dit in
de Stad te hebben r onnoemLyke kosten aan de verbazende werkitukken
der waterleidingen hefteed werden. Niet min werd voor
de openbare reinheid gezorgd,. door dc onderaardfche gewelven
cn onverbeeldlyke ruime en kostbare riolen,waar aan onnoemlyke
fchatten en moeite beiteed, en die onder het.aanzienlykst beftuur
gehouden wierden. In welk foort van nuttige bezorging de Romeinen
toch de Grieken, welke alleen in weelde en openbare
pragt zogten uit te munten , zeer verre overtroffen hebben. —
Voorts word hier toe gebragthet luchtig bouwen der huizenin
Rome ^ net weren van lugt befmettende handwerken naar buiten
de Stad, vverwaards. ook de Lyken ter begraving of verbranding
gebragt moesten worden; ook word de oude wet.van
Nama aangehaald,, welke het begraven van een zwanger geltorven
vrouw verbood, voor dat men haar vrugt door uitfhy-ding
had tragten te behouden, en meer andere inrichtingen ter
bewaring en verbetering der openbare gezondheid, vooral van
den gemenen man, waar op de aanzienlykfte Magiftraatsperfonen
een zorgvuldig en gedurig toezigt oefféndsn. Ook werd de
zorg voor Zieken, en het toedienen van goede Geneesmiddelen,
m latere tyden, by de Romeinen, doch die in dit ftuk doorde
Grieken waren voorgegaan , onder openbaar, opzigt genomen,
terwyl 'er. openbare Geneesoeffenaren over byzondere
Landftreken, en Opperartfen {ArcHatri) in de Steden , benevens.
Collegien tot de takken van Geneesoeffening behorende,, en na-derhand
andere diergelyke Amptenaren, zyn aangefteld.
Uit welk alles, (pag, 23—43.) door gezag der oudheid gcftaafd,
en door ons ter loops aangewezen, de Redenaar zyn.
tweede deel, cn het betoog dat hy'zich daar in had voorgefteïd,
gcvoeglyk befluit, overgaande tot de plegtige aankondigingen,
welke het ncderleggen van zyn eerfte Rectoraat vorderde
(pag. 44—50.) ; terwyl hy het derde deel zyner Verhandeling.,
daar de tyd verlopen was, tot ene volgende gelegenheid'
uitftelde.
In de Tweede Redevoering, by het andermaal eindigen van zyn'
Rectoraal beftuur, in 1787. door den HoogL van Geuns gehouden,
vinden-wy, na een korte vooraffpraak cn wederopneming
van den draad der Verhandeling, (pag. 53—58.)- het betoog
van de gezondheid'der Burgeren, als een waardigst ennoodzaaklyk
voorwerp der Wetten-en Overigheid,.verder voortgezet
, door het voordragen van enige proeven van mooglyke
cn gewigtige verbetering van 't gezondheids beftuur onder onze
Landgenoten , als .het Derde deel der Verhandeling dat nog
overig was, cn dat ruim genoeg blykt te. zyn om deze Rede­
voering te vullen..
Aangemerkt hebbende, dat het openbaar gezondheids beftuur.
in twee hoofddelen gefcheiden kan worden; één, rakende het
onderhouden en vermeerderen der tegenwoordige, en één, rakende
het herftellen der verloren gezondheid;, neemt hy liet
eerfte dezer delen thans alleen ten onderwerp, het welk in zich
deze drie vereischten bevat, als':-ecrst het onderhouden,voorts
het vermeerderen, en cirukjyk het befchermen, der openbare
ge-

gszpndhcfd, tégen alle hiisternisfan , en in- de Maatfchnppy te
vrezen e befchadi^ingen. Van welke drie vereischten hy vervolgens
de byzonderheden in ene fchetfe kortlyk uit een legt,, en
aanmerkt, dat aan dezelve, door het openbaar beftuur, wel
voornaamlyk de'hand kan en moet gehouden worden-, maar dat
doch ook het voorbeeld van aanzienlyke Burgers, van kundige
mannen , van byzondere. Maatfchappyen,. vooral de Oeconomifche,
hier toe veel zouden kunnenbydragen. Pag. 59—65. Hief
na gaat hy over om enige proeven, zonder zich aan nsauwkeurige
orde tc binden, uit dc voorgeftelde fchetfe te ontwikkelen.
Gewenscht hebbende, dat ook in ons vrye Gemenebest,, naar
het voorbeeld van zommige oude en hedendaagfche Staten,.meer
heilzame vertering?- en fpys-wetten ingevoerd konden worden ,
en dat vooral de ukheemfche cn voor weelde'dienende voorraad
door belastingen bezwaard, doch de Jnlandfcbc en meest nuttige
voortbrengfelen min belast cn ligt verkrygbaar gelaten werden,
pryst hy daar toe byzonderlyk aan het aanmoedigen van
den bouw onzer Graangewasfcn, welke thans door velcrleyebelasting,
ook- op het Gemaal, fteeds duurder geworden, van den
gemenen man veel minder dan voorheen gebruikt kunnen worden,,
en langs hoe meer plaats gemaakt hebben voor de Americaanfche
Aardappelen; ccn fpyzc, die, hoe nuttig ook, cn om
hare goedkoopte hoog te waarderen, echter, in deugd en ware
voedzaamheid, om duurzame fterkte cn kragt te geven, geenzTns
by de Graangewasfcn cn haar meel halen kan , by welke
onze fterkere Voorouders meest leefden , en die men daarom
min bezwaard zoude wenfehen , al ware het dan met een evenredig
vermeerderde belasting op dc Aardappelen. Pag. 66—60.
Om dezelfde reden verlangt hy, dat de deugdclyke cn voedzame
Vaderlandfche drank, by de oude Germanen, volgens Tac'rti/s,
ja by de Egyptenaren , volgens Herotiotus , en andere oude
Volken , reeds bekend , het Bier, uit goed Graan deugdelyk gebrouwen
, en by welker gebruik ook onze Voorouderen zo veel
meer fterkte en. frisheid bezaten, dan wy hedendaagfche Thee,
Kofify- en VVyndrinkcrs, weder in meer gebruik mogt komen,
daar het dun Bier voor den dorst, en het zware tot verkwikking
cn voeding, allczins verdient aangeprezen te worden, om
redenen nader door hem uitgelegd, en om welke het te wenfehen
ware, dat ook deze tak van vertering door belastingen
min zwaar gedrukt mogt worden, en dus ook, met de herftel-
Uag der fteeds afnemende Brouwcrycn, de welvaart van zo
vélen , ja van gehele Maatfchappyen, herleven mogt. Pag.
69-75.
Het nuttig gebruik van den Wyn wil hy echter hier mede
niet gaarne verwerpen, maar wil vooral door openbaar gezag
gezorgd hebben tegen alle vervalfcbing en fchadelyke menging
derzelve, welke nu, by het al te veelvuldig gebruik,.gewis in
zwang gaat; terwyl dan de meerdere, duurte, hier uit te wag- 1
welke gcwislyk zo vele gezondheden bederft, huisgezinnen in
den grond helpt, cn levens verkort, zo dat ook uit het misbruik
der Sterke drank alleen, volgens de Engclfche Sterflysten
, veel meer menie-hen omkomen, dan door vergiften, moordenaars,
en alle dc halsrechten, famen genomen. Een al te dure
prys waarlyk om 's Lands fchatkist te verryken 1 welke uit
betere bronnen , die in plaats van deze te vinden waren, zoude
kunnen welvaren; daar doch ook, volgens den Schryver, alle
mooglyk nut der Sterke dranken veel beter bereikt zoude kunnen
worden , door het gebruik van zwaar Bier, of een teug
Wyn, enige zeer weinige gevallen uitgezonderd, welke, volgen-,
het voorbeeld zommiger Staten , door het voorfchrift van
Geneeskundigen zoude kunnen bepaald, of ten minften onder
geftreng opzigt en ftraffen gefield worden. Het zelve word
uitvoeriger cn naauwkcuriger aangetoond, tcffens met enige aanwyzing
van middelen ter verbetering, cn ook ene erhftigè waar-
1 fchuwing aan de jongelingfel ap, tegens dezen verderflyken drank:
waar by eindelyk ene aanmerking komt op de nog bykomende
nadelen dezer dranken , door het koper vaatwerk, helmen ,
(langen, kranen, waar uit zy overgehaald of getapt plegen ts
worden. Pag. 78—90.
Hier op volgen korte aanbevelingen ter verzekering der
deugdzaamheid- en verhoeding van vervalfcbing, van Brood,
Vleeseh, Melk, Boter, en alle andere algemeen gebruiklykc
eet-, drink-waren en verfnaperingen.
Na welke aanmerkingen omtrent het goed beftuur der Mondbehoeften
, de zuivere bewaring cn verbetering der Lucht haar
beurt krygen, als een tak van Gezondheidsbehoefte, op welke
het openbaar beftuur den grootftcn invloed kan en moet heb-'
ben, zonder welk dit grote genot, vooral voor den gemenen
wan, niet naar behoren beveiligd kan blyven. Hier toe behoren
alle takken van openbare reinheid , de zorg voor zonlicht
en lucht by alle de woningen, van welker genot' ook de kleinfte
en armoedigfte doch volkrykfte huisjes, door dc al te grote uitbreiding
der Ryken' en Groten, niet behoorden verfteken temogen
worden; gelyk in de openbare Liefde - gedichten, Armenhuizen
en Weeshuizen, vooral voor dit genot gezorgd moest
worden , en het gebruik der opene plaatfen en tuinen derzelve'
geenzins alleen ten gebruike gelaten der Opzieners cn Beftuurders.
Welke zorg de Redenaar, in zekeren zin, ook uitgeftrekt'
wenscht te hebben tot de Gevangenhuizen en Kerkers; by welke
gelegenheid de menschlievende pogingen van een edelen Ho~
uwtf'naar verdienste geroemd worden. Vooral' behoorde in
de Kerken gezorgd te worden voor zuivere lucht, naar het
voorbeeld der Ouden, en geenzins dezelve door de gevolgen
ener zo fchadelyke als fchandelykc by gelovigheid, nog gebruikt te
worden,tot begraafplaatfen van Lyken, welke de lucht verpesten
voor hen, die doch zonder nadeel voor hunne Gezondheid
behoorden by een te kunnen komen, ter bevordering van het'
ten, tevens ook konde dienen, om den gemenen man tot het heil hunner zielen. Pag..9i—105.
gebruik van goed Bier te rug te brengen. Pag. 75—78.
Niet min moet tegen de befmetting van beklyffyke Ziektefr
Dan volgt een fcherpedoch uitvoerig beredeneerde vermaning gewaakt worden. Onder dezen word eerst de Tering genoemd,
tegen het zo verbazend algemeen geworden gebruik der Sterke welke door klederen niet zelden is voortgeplant; waarom on­
Dranken, waar van de zo fterk vermenigvuldigde Stokeryen in langs de Koning van Sardinien gelast heeft dezelve openlyk tc
ons Vaderland, en de onverbeeldelyke grote inkomften welke verbranden, en geen huwelyk met een Teringzieken behoorde
het Land alleen hier van trekt, getuigen mogen, en waar om­ geduld te worden, enz.
trent het te bejammeren is, dat zulke grote geldvoordelen ge- Met fterke kleuren maalt voorts de Hoogleeraar de allerjamfchept
worden, uit zulk een fchadelyken en. vergiftigen-bron, merlykfte gevolgen af van het Venusfmet, door onvoorzichtige.
X 3 huw*-

'JiuwTyken op een onfchuldige Echtgenoot en baar vrugt zo dik?
•werf dcerlyk voortgeplant, het, welk zo hoogst ftxalwaardig het
is, zo zeer door hem gewcuseht word dat in twyffelac'htige gevallen
geen huwlyk gewettigd werd, dan na vertoond Geneeskundig
getuigenis van zuiverheid, enz. Pag. 105—110.
Voorts behoorde, gelyk omtrent Pest cn Pcrslopp pleeg te
•gefchieden , tegens de voortplanting van alle waarlyk befmsüyke
Ziektcns gezorgd te worden, en onder dezen vooral tegens
het fmet der zo gemene Kinderziekte, welke zo verderflyk gerekend
word, dat, door een, van duizend doden niet min dan
80, dat is, van 12, 1, door deze Ziekte worden weggerukt!
Een doodlykhcid., verre .groter dan die van alle Pestziekten zamen,
èn, niettegenftaande welke, toch nergens gezorgd word
voor het afzonderen en niet verfpreiden van 't natuurjyk Polifuut,
zo als wel eer tegen Lazarye en Pest maatregelen gefteld
werden: want, dat men hier en daar zorgt tegen bet verfpreiden
der door inenting verwekte Pokjcs, is ene grote kleinigheid
, daar men de natuurlyke Pokzickcn geheel onbepaald Iaat.
Pag. 111-114.
Kortlyk worden hier nog by aangeftipt, de nodige maatre-
•gelen ter afwering van alle openbare en duidelyke leversgevaars
gelegenheden: zo als het voorkomen van onverhoeds in 't water
te ftortcn, dat zo menigvuldig is in ons Vaderland, en zo vele
Drenkelingen veroorzaakt, doch door het ftellen van affluitingen
enz. te verhoeden ware, vooral het ftellen van ftrafiïn,
op het vroegtydig lopen op het ys, vpor dat het over fterk is,
van waar zo magtig vele fterfgcvallen jaarlyks ontftaan, en dat
doch weinig de aandagt der Overigheid tot zich getrokken
fchynt te hebben. Pag. 115—117.
Niet min nodig zyn de, voor alle geboren wordende nuttige,
inftcliingen ter bezorging van een goede cn veilige hulp by den
ingang in de waercld, door gepaste inftellingen ter bckomiiv
en' aanbrenging van kundige Vroedvrouwen en Vroedmeesters ;
waarin een versch voorbeeld der H. H. Staten van 't Kwartier
Zutphen met lof word aangehaald. Ook moest tegen befmette
Zoogfters gewaakd worden. Pag. 118—120.
Eindelyk verlangt de Redenaar, dat de openbare zorg ook
uitgeftrekt worde tot een verbeterde lichaams - opvoeding"^ en
openbare gelegenheden tot verkryging cn vermeerdering van
ïichaams fterkte, rapheid en handigheid, naar 't voorbeeld der
Ouden, de Spartanen, en dc Gymnastifchc Oeffeningenenz. van
welke wy flegts enige gelykheid hebben overgehouden in de
oeffeningen van het Dansfen, Schermen en Paardryden; terwyl
voorts in onze zogenaamde Gymnafien flegts letteren geleerd
worden, doch lichaamsocffeningen, vooral de zo nuttige Mechanifche
Konstocffeningen, geheel vergeten zyn. By welke gelegenheid
nog de voorflag van den fchranderen Montagne gemeld
word, om naamlyk het volk ook tot openbare en wel beftuurde
fpelen by een te brengen, en nuttige uitfpanning te ver- !
fchaffen enz. Pag. 120—f23. Met welke ftaaltjes van het openbaar
Gezondhcidsbeftuur deze twedc Redevoering befloten word;
na het byvoegen van enige aanfpraken en byzonderheden, welke
deAcademifche Plcgtigheid den andermaal afgaanden Reftor oplag.
Pag. 123—131.
Wy twyffelen geenzins, of onze gegeveoe Schets zal genoegzaam
zyn, om den lezer den belangryken inhoud dezer beiden
Akademifche Redenvoeringen te doen opmerken, en hem, met
ens, te doen wenfehen, dat dezelve,nevens de Derde (waarvan
het verflag in een volgend No.} door ene fpoedige Vertalm»
meer algemeen, en van uitgebreider nut, voor onze Landgenoten
, mogen gemaakt worden. - 0
T E K E N I N G E N EN PRE NT EN.
P E T E R S B U R G .
De volgende zeven zwarte Kunstplaten zvn, alhier
door den Engelfchen Graveerder Jamès''Walker•', Plaatfnyder
van haar Rusch - Keizerlyke Majesteit uitgevoerd
en aan haar opgedragen.
Een Nederlandsch Gezclfchap, naar Verkolje.
Jcphta's rmh vow, naar Pierre Miznard.
(Deze beide Platen zyn op groot Atlas formaat.)
The card Players, naar Theodor Rombouts.
Peter denies Ckrist, naar Moife Valentin.
Een oude zitteude Matrone, voor welke een kind ftaat
dat in een boek, op haar fchoot liggende , leest . naar
Rembrand
Een Grysaard, die een naakt kind in zvn armen houd,
dat met een kogel fpcclt, en hem ernftig 'aanziet, terwyl
hy het met tederheid befchouwd, naar Guido Rleni.
't Portrait van den Generaal Vcldmaarfchalk Vorst Potemkin.
De volgende Gezichten van Paleizen, enz. zyn door
Jozeph Heam getekend, cn Thomas Malton gegraveerd.cn
met okcrkleur gedrukt.
By de Engelfchen zyn ook tevens de Infcriptien in het
Fransch gevoegd.
A View on the Fontanika Canal, St. Petersburg.
A View of the marble Palace &c. in the Great Million,
St- Petersburg.
The Public fhops in the Nevsky Perfpe&ive, St. Petersburg.
The Imperial Academy of Petersburg.
The Arfenal, Canon Foundery &c. m the Litanie,
St. Petersburg.
The Imperial Academy of Sciences, at St. Petersburg.
L O N D E N .
Van de bekwame Konstcnares Catharina Prestel, zvn
hier de volgende vyf Landfchappen , elk hoog 23, breed
281 duim, in den fmaak als met roet gewasfehen , van tyd
tot tyd vervaardigd en uitgegeven :
Gainsboroughs For est, gefchilderd door Gainsborow-h;
kost 21 fcheil.
Hobbimas Village; door Ilobbema; 21 fch.
A Word Scène , door £'reugel; 15 fch.
Evening with the repofe of cattle, door Rofa van
Tivoli; 15 fch.
Evening, een Avondftond, door Moucheron, geftoffeerd
door A- van de Velde; 15 fch.
NIEUW

NIEUW UITGEVONDEN WERKTUIGEN EN
- KONSTSTTJKKEN.
' LONDEN, ID May. Een Ingezeten van Belfast, heeft
èen Klok uitgevonden, die een foort van Perpetuum Mobile,
of iets dat daar .aan zeer riaby komt, fchynt tc beloven.
Deze Klok of Pendule, ter zwaarte van 23 ponden,
word gaande gehouden door het gewigt van flegts 1 pond,
't geen, gedurende 24 uren, flegts 2- iode duim zakt,
terwyl de Wyzer een ruimte van 518,400-duimen, indien
tyd, omloopt. Het zonderlingfta in dit Konsttuig is, dat de
Klok zich van zelve opwind, door de drukking, van den
dampkring, zo lang de verandering der lügtSwaarte, vyf
malen , gedurende 2 Jaren , de Kwik in de Barometer
2 - 10de duim boven of onder de zelfde hoogte kan doen
ryzen of vallen. Uit ene naauwkeurige vergelyking van
hare wryving met die der gewone Uurwerken, maakt men
op, dat zy ettclyke jaren onafgebroken lopen kan.
Voorts is het Werktuig van een zeer eenvoudig maakfel.
N A R I G T E N EW B Y Z O N D E R H E D E N,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
D E , HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
B E T R E K K E L Y K.
Alen verzekerd, dat in Engeland, door een voornaam
Papiermaker, dc konst zou uitgevonden zyn, om, volgens
Chemifche gronden , uit allerhande foorten van Vodden
of Lompen, even zulk wit Papier te maken, als uit
dc fynfte Lompen..
P R Y S D E R G R A N E N .
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . , pÉ a 108
Peclfebonte en witte i45ai7o Koningsberger . . 94a'io6
Dito rode . . 130 a 160 Pommer, Colb. en Stett. —• ,
Warder, Heugfe en EIb. 1303160 GARST,U.WER,BOEKW.
Koningsberger . . 12;a150 Vriefche Winter . Co a 80
Vnefch* . . 12,3148 Zeeuwfche Overm. . 70382
Bovenlndfche . 130 3145 Brouwhaver . . 65 a 78
*oodandferode . 115313; Boekw.Amesf.enGooil. L
Zeeiaudfche . . 1403165 Dito Brab. en Vlaaraf. L .
O L Y , TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsen es Raapoly, d'Aam ƒ38 3385
Overm. »t Last «^32346 dito Lyn . . . ƒ 34Ï.134 3
Slag Lynz,' de Ton dito Hcnnip . . ƒ 43X343!
^ van 5 fch. . . J cija 7|,tWalvischTraan,'tqiiart. j
HenfflpzaaÉ . . / é a 7J van 12 Stek. . ƒ77375
4 Dito rode . . f 60
W I S S E L- C O U R 3.
Madrid op Ufo van Londen, zigt fj 3$a'fi?£
-2 maand. $93! ditoop2m. . 836,35)11
B ü b o a
% 02%! Hamb. zigt . ft. g^uS
C a ü l x
• . . ^93 dito 2 m. . ft. 34
Sevilten . , . ^ 9 3| Altona.zigt ft. 34J
Lisfabon . . 50 dito 2 m. . ft. 33J
Venetien . § 91J Breslau,6 w. dat. ft. 4 4|
G
. e n u a
• • • % 8sé Wenen, 6w.dat.ft. 3 5f
Livorno . . . g2\ Antwerpen pCt. 5 verL
Parys, 2 m. . . $ 29 Gent . . pCt. 5 verL
dito zigt . . ^29! Brtisfel . pCt. 5 verl..
Bourdeaux, 2 m. . . $29» Zeeland . pCt. 2§ verL
dit
° té, . . § 305 Rotterdam Ct. |
S P E C I E-C O U R S
Baren Goud, per Casfa ƒ355. . . pCt. 8f a 9
dito, per banco . . . . pCt.
NieuweDuk.perft.uk f 5, 9 Nieuwe Louis d'or 11,4,10,17-
Oude dito . . ƒ5,8 .Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfchc Piftol. . .ƒ9,8 Croix de Malta ƒ13,4
Fruisfif. dito . . ƒ 9, 8 Carolin. . . ƒ 11, 9
Lunenb. dito . . ƒ9, 8 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 7
Spaanfe dito . . ƒ 9, 7 dito Grof . ƒ25, 4-;
Guinies . . .ƒ12, Agio van de Bank \ pCt».
Souvereine . ' . ƒ15,17
A M S T E R D A M , den 21 Meyt7p2.
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopeno
Week, is geweest: te yJmjIerdam 125: en te Haarlem
12, onder welken laatften 4 beneden de 12 Jaren.
Gedurende de maand February zvn, in Rottendam-, en de
Jusrisdiclic dier Stad, overleden, of ook ingebragt en begraven
14,1 Perfonen: als 31 Mannen, 38 Vrouwen en 72. Kinderen
, waar onder 14 Kraamkinderen, voorts 26 beneden 't
Jaar, 30 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10, 2 van 20 tot.
25» 3 van 25 tot 30, 5 van 3c tot 35, 2 van 35 tot 40,
3 van 40 tot 45, 4 van 4.5 tot 50, 7 van 50 tot 5.5 , 10 van
55 tot 60, 4 van 60 tot 65, 9 van 65 tot 70, 5 van 70 tot
75, 4 van 75 tot 80, 3 van 80 tot 83, 5 van 85 tot 90,.
en 2 waar van de 'Jaren onbekend zyn, behalven nog &
doodgeboren cn 2. onechtcn.
Gedurende dc maand Maart, 147 Perfonen: als 27 Man*nen,
46 Vrouwen en 74 Kinderen, waaronder 10 Kraamkinderen;
voorts 32. beneden het jaar,. 7 van 1 tot 5 faren,
3 van 5 tot 10, 2 van 10 tot 1.5 , 2 vrm 15 tot 20, 2 van-
20 tot 25, 5 vaii 2.5 tot 30, 5 van 3.0 tot 35., 3 van 35 tot
40,.

WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
.HAERLEM, den 23 May. Dingsdag laatstl. des morgens
om vier uren, leverde de Noordzee, volgens berigt
van ons naburig Zeedorp Zandvoort, een zo zonderling
verfchynzel op, als waar van de oudfte lieden aldaar gene
gchcugenis dragen. Op het on.yerwagtst, en binnen
weinige (econden, rees het water dermate, dat het zo
hoog aan de Duinen Hond, als by de zwaarfte Stormen;
terwyl het even fpoedig wederom daalde. 'Er was, tea
gelukkc, Oegts een enkel man op het Strand, die, fchoon
met moeite , zyn leven redde. Ondertusfehen fchynt deze
zonderlinge water beweging zich niet verre of algemeen
op Zee uitgeftrekt tc hebben; daar, volgens de getuigenisfen
van zommige Visfers, dezen op Zee zelve hier van
niets befpeurd hadden. Men fchynt dus deze buitengewone
ryzing cn daling der Zee, voor enkel plastfelyk, en een
uitwerking van een zo genaamde Hoos, of enige andere
fterke beweging in den Dampkring, te moeten houden.
•UITTREKZEL UIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
St.Petersburg gedaan, in de maand MAART 1792.
K 16S )
40, 4 van 40 tot 45, 4 v
an 45 tot 50, 6 van 55 tot 60,
3 van 60 tot 65, 8 van 65 tot 70, 7 van 70 tot 75, 6 van
75 tot 80, 7 van 80 tot 85 , 3 van 85 tot 90, en 2 van 90
tot 95 Jaren, en 20 waar van de Jaren onbekend zyn, behalven
nog 19 doodgeboren en 5 onechtcn.
Gedurende de maand April, 91 Perfonen: als 25 Mannen,
27 Vrouwen en 39 Kinderen, waar onder 9Kraamkinderen
-
ven 140, 23 dagen tusfehen 150 en 140, 1 da?tusfehen 7dn «,
150, en a dagen tusfehen 170 en 160 grad *
, voort 8 beneden het Jaar, 2 van 5 tot 10, 1 van
15 tot 20, 2 van '20 tot 25, 4 van 25 tot 30, 5 van 30 tot
35, 1 van 35 tot 40, 1 van 40 tot 45, 3 van 45. tot 50,
5 van 50 tot 55, 5 van 55 tot 60, 4 van 60 tot 65, 3 van
65 tot 70, 6 van 70 tot 75, 2 van 75 tot 80, 4 van 80 tot
33, 2 van 85 tot 90, cn 2 waar van de Jaren niet bekend
zyn.
g
c M R 1 6 0
«
9 Dagen Stilte, den 12, 13,14, I 7, l 8, I p, a o g
IS dagen Zagte wind, den 1, 3 , 3 , 5, 6,7,8,9 ,0 fT
l 6 J I
' ^ 2
3, 25 , 26, 31, Windrig 6 dagen, den 4 W. 'c£
2* Z. O. 24 Z. W. 29 N. W. en 30 W.
Helder 6 dagen , den 1 , 4,11,13 , 21, 3 0. Ten dele bewolkt
15 dagen, den 2, 5, 10, 12, 14, I 5, I 7, l 8 j 2 0 f 2 2 ^
25, 26, 29, 31. Betrokken lucht 10 «agen, den 3, 6 7 g
9, ió, 19, 23, 27, 28. Nevel S dagen, den 13,14,1*7 ',5'
19. Sneeuw 6 dagen, den 1, a, 6, 8,16,17. Regen 8dagen*
8 , 9, 15, 16., 17, 18 , 23 , 28.
S
*
' De afwyking der Magneet-Naald 7°, 17'. naar 't Westen.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 6
tot 12 May 1791. te Hamburg.
De grootfte hoogte der Barom. 28, 52. denio. om2ur.Nam.
Delaagfte • 27. 72. den 16. om 9ur. Voorm.
. Gevolglyk het onderfcheid o. 80, en het gemiddelde 28.12,
De gemiddelde hoogte 28, 2t, dat is 28Tp§ Franfche Duimen.
De grootfte koude 173 0
, naar Reaumur 2i-|gr. den 1. vroeg.
De gemiddelde nagtlyke koude 153 0
. 3 , naar Reaumur \\ grad.
De Therm. viot 2 dagen o,nd.cr 170,, cn 1 dag tusfehen 160 en
170, en 17 dagen tusfehen 150 cn iöo, cn 11 dagen niet onder
het Vriespunt 150 grad.
De grootfte warmte 138 0
, naar Reaumur iiigr. den 18. om
2 uren Namiddag. De gemiddelde warmte om 2 uren Namiddag
J42 0
, naar Reaumur $\ grad. De Thermom. rees 5 dagen bo­
fHoogfteftand 28, a|. den 6den.
j -BAROM. < Laagfte . . 27,11,|. den 9d.11,
LGemiddelde der geheele Week 28,1 L
THERM. fHoogfteftand 17 0
. 's Middags van den 8ften.
Reaumur. < Laagfte . . i°. 's Morgens van den i2deH«'
LGemiddelde der geheele Week 11,6 gr.
Heerfchende wind N.W.
I
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK I
ME- METER. DER I LUCHTSGE—
_ TER.
löf«
NoOrdlZuid.
A\ t
WIND. | STELDHEID.
Z
' W
- o m t r
10.^29.8
I 29. 6
62* 82
60 585
- ^trokken,
z. z. o. verder bew.'s Av.
z. w. regen met donder.
T 7 S\ 9
: li !Ï* " ^ Voorm. reg.'s Midd.
17.

i^pa. No. 205.
4 L G E M E N E
KONST- EN LETTER-BODE,
V O O R MEER- ENM1N-GEOEFFENDEN.
B E R I G T E N .
Vry dag den li Juny.
F R A N K R Ï K -
I T A L I E N.
jg^=Be AKADEMIE der Wetenfchappen, te Padua,
Ui T\ 1 h e c f t v o o r D I T I O
P E N D E Verfcheidene Vaderlandslievende leden, zo der Maat*
Wappy van Natuurl. Historie, als die van Landbouw e»
f andeie UenoutfUiappen, hebben, onlangs, ten einde meer
! byzonderlyk de dadelyke uitoeffening van nuttige Konsten
en Ambachten, en voomamelyk den Landbouw, te bevor­
a a r e n e P r s v r a a
i y s °Pderen, zich onderling verénigd en tot één lighaam gefl
\j jf o-egeven, welke de byzondere oplettenheid der vormd , onder den naam van OECONOMISCHE Maatfchap­
Wis- en Bouwkundigen tot zig moet trekken.
py: welker leden, alle Maandagen Van 5 tot 8 uren, na
Bekend is het dat, by het maken van Bruggen, die ver­ den Middag, in het zelfde Huis, te Parys byeenfcomen,
fcheidene bogen hebben, over een Rivier, het Heiwerk waar in dc Maatfchappy der Natuurl. Historie hare Verga­
(JPtlotisj 't geen tot een Fondament moet dienen van de deringen houdt. In ene eerfte byeenkomst van dezelve is
Pylaren, het kostbaarfte gedeelte van 't gehele Werk uit­ de Hr- Heil tot Voorzitter, en de Hr. Roland la Plamaakt.
Van veel belang zou het dus wezen, wanneer het ttere tot Geheimfchryver, daar by verkoren.
getal der Pylaren verminderd, en de wydte der bogen kon
vergroot worden, zonder benadeling van de hegtheid en
Hevigheid des wërks'. — Om in dezen ene duidelyke en
naauwkeurige Theorie te bekomen, heeft de Akademie de
volgende Vraag uitgefchreven, om beantwoord te worden
D UI TS CHLAND en naburige Ryken.
voor het einde van' dit tegenwoordig jaar, onder toezeg­
De Hofraad 'Las;ufiUs, te Wenen, die reeds, gedurenging
van enen Prys van 30 Schuinen.
de een aantal van'27 jaren, Lyfarrs van wylen Keizer
„Zyn 'er redenen voor handen, die beletten, dat men Leopold was, is, door diens Opvolger, den tegenwoor-
„de Bogen, zo van gcmetzelde als gehouwen Stenen , zo dkrèfi Koning Frans II- tot eerften Lyfarts aangenomen»
n wvd make, als men wil, en welke zyn deze redenen die hem tevens, ten blyke zyner byzondere hoogachting,
„of oorzaken? Welke is eindelyk de grootfte wydte, die : alle de door hoogst deszelfs Vader nagelatene Scheikundige
„men, veilig, daar kan geven, en op welke reeds geda- I Werktuigen, welker waarde op ettelyke duizenden Gul­
„ne of nog "in 't werk te ftellen proeven rust de veilig- dens gefchat v/ord, gefchonken heeft»
„beid of zekerheid ten dien opzigte?"
Y Een
VUL DEEL.
*

Een drietal Wener Geleerden, namelyk de Hrn. Brettermayer,
van der Sctwtt, en de Vryheer van Waldflatten,
hebben zig, met verlof van het Hof, voor enige
weken naar Genua begeven , om zig aldaar, op een, voor
Oostenrykfche Rekening, gehuurd Schip, in te fchepen,
't geen zeilree lag, ten einde naar Ijle de France en de
Kaap de Goede Hoop te ftevenen, en van dezen laatstgemelden
uithoek, den Heer Scholl, die reeds by hetle-
. ven van Keizer jfozcph II. met en benevens den Opzigter
der Kruidhof van Schönbrunn, Bofe, derwaarts vertrokken
was, met zyne verzamelde Afrikaanfche Gewasfen
cn andere Natuurlyke Zeldzaamheden, af te halen.
N E D E R L A N D E N .
FRANEKER. Alhier is den 23. May, onder voorzitting
van den Hooggel. Heer J. H. VERSCHUIR, S. S. Theol.
Do£t. et Lmguar. Oriënt al. Prof. Ordin. openlyk met
veel lof, door den Hr. B. VERWEV, S. S. Theol. Studio/.
verdedigd ene Disfert. de origine et eaufis infani idololatrice
amoris et ftudii , maxime in gente Ifraè'litica.
HAERLEM. De Leden van zeker Gezeffchap, binnen
deze Stad , ten Zinfpreuk voerende: Liefde tot Wetenfchappen,
zich enigzins gemeenzaam gemaakt hebbende
met de kennis van de Electriciteit, en gezien hebbende
het nut, 't welk dezelve, in vele gevalleu , L U L nèïïRaijüg
van Lichaamskwalen, te weege bragt, gevoelden hunne
verplichting, om aan het oogmerk van alle Wetenfchappen,
het nut van 't Menschdom namelyk , zo veel dit in hun
vermogen was, te beantwoorden.
Zy begrepen, dat lieden van enig vermogen, aan kwalen
laboreerende, waar aan de Electriciteit vermoedelyk
met voordeel kon beproeft worden, op hunne kosten, zich
dezelve kunnen laten toedienen; doch fielden zich met
medelyden voor zodanige Lydcrs, welke, door behoeftige
omftandigheden, zich daar toe buiten ftaat bevonden.
De overweging hier van verwekte in hun de zucht om
den zodanigen, was het mogelyk, behulpzaam te zyn,en
deed min het befluit nemen, om zodanige ongelukkigen,
binnen deze Stad en derzelver Jurisdictie, aan welke volgens
het oordeel van een Geneesheer of Heelmeester de
Electrrclteit zou kunnen nuttig zyn, de kragt derzelve ter
hunner herftelling te beproeven.
Zy gaven hier van aan het Collegium Medicum binnen
deze Stad kennis, met verzoek, om 'er de Heren Doctoren
cn Chirurgyns bericht van te doen geven, 't Geen
door dat Collegie wierd aangenomen en uitgevoerd.
Reeds zints den 1 Maart 1791. hebben zy verfcheidene
zodanige lieden, door verfchillende kwalen aangetast, onder
handen gehad, by zommigen met meerder en by anderen
met minder vrucht.
C 170 )
Dan, daar zy thans ene aanmerkelyke proef hebben vanden
gelukkigen uitllag hunner pogingen, vonden zy zich
om verfcheidene redenen verplicht, door middel van dit
Weekblad, algemeen bekend te maken, het volgend
BERICHT ENER GELUKKIGE HERSTELLING, DOOR
MIDDEL DER ELECTRICITEIT, van ene verflyving
en onvermogen in eenige /pieren van den
Opper-arm, Hand en Vingeren.
WOUTER P ERLé , oud 43 Jaren, kreeg, volgens zyn vernaai,
den 28 Maart 1791. ene gehele verffyving van het
Lichaam, gevolgd van ene belette beweging van Handen
en Voeten: waar by kwam, dat zich aan het Been, aan
de Voorhand, als mede op het Sleutelbeen, alles ter rechter
zyde, bulten of gezwellen vertoonden, waar in etter
was opgefloten, welke, door den toenmaals over hem practiferenden
Heelmeester, door ene opening te maken,ontlast
wierd.
Het Ettergezwel aan het Been wierd fpoedig genezen „
als mede 't geen zich aan de Voorhand bevond. Maar
ter plaatfe van het Sleutelbeen, fchoon ook geopend zynde,
wierd het naderhand fistuleus; 'er kwamen, van tyd
tot tyd, nieuwe diktens in den omtrek, die van zelfs
doorbraken, en veel etter uitgaven; ook wierd ^r een©
gedurige kraking, Creputatie, tusfehen het Sleutelbeen en
Borstbeen, en tusfehen het Sleutelbeen en Schouderpunt,
Aeromion, door den Lyder zo wel als door den Heelmeedeel
, ucfpeuiu.
Het Ettergezwel aan den Voet wierd, zonder eni" nablyvend
ongemak, volkomen geheeld. Doch, wanneer dat
aan de Hand genezen was, bleef 'er echter ene ftyfheid
en onvermogen in dë beweging der Voorhand over, ook
bleven des lyders Duim en Vingeren geheel open , en konden
door hem met gene mogelykheid gebogen nog toegedaan
worden: ook kon de lyder zyn Opperarm niet honger
opligten, nog van het lichaam verwyderen, dan circa
met een hoek van 20 graden, en was dus buiten ftaat om
door zyner handen arbeid den kost te kunnen winnen.
In dezen toeftand begaf hy zich naar het Gasthuis binnen
deze Stad, waar hy den 25 Juny van dat zelve Jaar
wierd ingenomen.
De Doftoren cn Chirurgyn van dat Huis, hebben, na
naauwkeurig onderzoek, wegens de oorzaak zyner kwaal,
alle dienstige uit- en inwendige middelen ter zvner herftelling
aangewend, zo met betrekking tot de Pypzweren
in den omtrek van het Sleutelbeen, als ook tot wegneming
van de ftyfheid en het onvermogen der beweging van zyïi
Arm,. Hand en Vingeren, met dat gevolg, dat wel het
eerfte ongemak zich tot genezing begon te fchikken, en
Dp 't laatst van 't jaar 1791. geheelhcrfteld is: doch aangaande
het gebrek aan Arm, Hand en Vingeren, bleven
ille aangewende middelen vruchteloos; om welke reden
men.

men heeft willen beproeven of de Eleariciteit tot hertelling,
of ten minften tot vermindering, van dat gebrek, zou
kunnen dienen. De enige grond van hoop daar toe was,
dat de oorzaak van het ongemak in dezen Lyder blykbaar
uit een Rheumatismus ontftaan ware, en de ondervinding
geleerd hadde, dat, byzonder in gebreken daar
uit ontftaandc, dc Eleariciteit dikmaals een gelukkig uitwerkzel
hadde
De Leden van 't genoemde Gezelfchap hebben, op
voorftel van den Heer B- Franken, Chirurgyn van het
Gasdiuis, die ook hun Medelid is, op zich genomen, dezen
man de Eleariciteit toe te dienen.
Den 1 Dec. 1791. maakten zy daar mede een aanvang,
en deden dat eiken dag eenmaal. Van toen af, tot den
31 dier maand, wierd hy telkens 20 a 25 minuten, de
ene helft door den Vonkenftroom, en de andere helft
door ligte fchokjes, door de fpieren van den Rechter-arm,
Hand en Vingeren, geëleariceert.
Daar men, reeds van de eerfte Eleariceering af, het
blykbaar nut dezer konstbewerking by dezen lyder befpeurde,
zodanig dat hy eiken dag zyn Arm merkelyk hoger
opheffen en meer agterwaarts keren, en ook meerdere beweging
met de vingeren maken kon, wierd den moedby
hem opgewakkerd, om, in meerdere mate, het gevoelige
van de Eleariciteit te doorftaan. Met den 2 Jan. 1792.
maakte men een aanvang met hem telkens een half uur,
met fchokjes uit een flesje met 20 duimen bekleed glas,
en de Elearometer circa een half duim afitands van den
Conduftor, toe te dienen.
De voedering*», Èjn, »a,i Cl a & IUI Jag , »udanig toegenomen,
dat hy, met den eerften February, des noods,
in ftaat zou geweest zyn, om allen Boerenwerk, 't geen
hy te voren gehanteert had, te kunnen verrichten. Daar
hy echter nog verre was van volkomen herfteld te zyn,
bleef men, op dezelfde wyze, met hem voortgaan, tot
den 21. Maart, wanneer hy zodanig gevorderd was, dat
hy zich volkomen in ftaat bevond om met zyn gewonen
arbeid zyn brood te kunnen winnen', en, gelegenheid
hebbende om tot dat einde elders geplaatst te worden,
heeft men de Elearike proeven aan hem geftaakt; offchoon
nog enige ftramheid in Duim en Vingeren by hem overbleef,
doch die men verwachtte, dat, door de gedurige
beweging, wel zou verwonnen worden; gelyk ook de
uitkomst, naar 't geen men zedert vernam, aan die verwagting
volkomen beantwoord heeft.
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
•DUITSCHLAND. Beantwortung der Frage: ,, warum nennen
wir uns Protefianten?" von D. Joh. Rozenmuller 1791.
3§ v. 8vo. Ene kleine, maar zeer belangryke, Verhandeling.
Men vind hier de Gefchiedenis en den Hoofdinhoud van het be­
kend Protest, op den Ryksdag te Worms overhandigd,kortelyk
behandeld. De fchryver bepaalt vervolgens het onderfcheid tusfehen
Proteftanten en Roomfchen, hier in te beftaan, dat de
eerften alleen het zuivere en onvervalschtc woord van God, en
niet, gelyk de laatften, ook tegelyk de gevoelens van vroegere
of latere Kerkleeraaren tot ene regelmaat van hun Geloof ftellen.
Van het gevoelen fprekende des Heren homberg, „dat
n een Leeraar verplicht zou zyn, zelf tegen zyn eige overtui-
„ ging aan, tc Ieren wat in de Symbolifche boeken geleerd
„ word," zegt hy : n Wat zullen wy van zulk een begrip zeg-
„ gen? ftrSalt hier in de geest van Hildebrand (PausGregorius
„ VII.) niet duidelyk door ? o brave Luther, wat zou
„ uw lot geweest zyn, indien uw Keurvorst zulke Raadslieden
„ gehad had. — Zulk een eisch druist rechtftreeks aan tegen
„ alle gronden van zedelykheid, en verdient dus gene dc minfte
n overweging." — En hoe zou men de gene noemen, die zo
denken? Legio! want zy zyn velen!! eheu! Th.^nn.
Neuef/es Magazin fiir die Liebhaber der Entomologie, herausgegeben
von D. N. Schneider, 1. band, 1. ftück 1791. 8
Vellen in 8vo. Straalfond by Struck. Dit periodiek werk , waar
van 4 (tukjes in 't jaar zullen uitkomen, handelt alleen over
de Natuurlyke Historie der lnfekten, en geeft verflag van alle
nieuwe ontdekkingen, die in dit vak gedaan zyn, en van de voornaamfte
nieuwe werken, welke van tyd tot tyd hier omtrent in
't licht komen. By de thans meer en meer toenemenden fmaak
voor lnfekten, kan de Uitgever, die zelf ene der beste en rykfte
Infekten-Kabinetten bezit, die door zyne kundigheden in dit
vak reeds veel lof heeft weggedragen, en met de voornaamfte
Infektekundigen van Europa in Correspondentie is, zich een goed
fucces beloven op deze zyne onderneming, vooral wanneer de
volgende ftukken van dit Magazyn even belangryk zyn, als dit
eerfte. -

alicn de braakmiddelen van wczenlylc nut kunnen zyn.. G.
CA,
N E D E R L A N D E N . JO. PHILIPPI SCHEIDII, Oratio de Eloquentia
Fori, publiec difta d. VI JuniL i 791. quum ordinariam
Jurlsprudentiae profesjionem in Academia Frifiqca-, folemni
ritu aufpicaretur, Franqkerae apud viduam Out. Tottion 1702.
pag. 67. in 4to,
Met deze Redenvoering :• Over de JP'elfprekendheid van den
Rechtbank, aanvaardde, in den Zomer des laatst vjporlcdenen
jaars, de jonge Hoogleeraar JOAN PHILU SCHEIDIUS, Zoon van
den Hoogleeraar Ev. SCHEIDIUS die de Oosterfche taaien op de
Gelderfche Hogefchool, te Harderwyk, met veel lof ondenvyst,
het Hoogleeraars ambt in de Rechten , te Franeker: welke Redevoering
nu onlangs in dit jaar 1792. eerst het licht zag, en zo
wel in taal en houding, als in zaken, in diervoegen is opgefteld,
dat zy den jongen Geleerden gene geringe eer aandoet., Zyne
redeneringen over de Welfprekendhcid zyn bondig, en hy ftaaft
ze vooral door den goeden ftyl van zyne Oratie zelve. Hy
toond afkerig te zyn van die winderige,die zwellende, welfprekendheid,
welke zo ligt de jongelingen bekoort en bederft; en
zo ver van de ware welfprekendheid der Ouden af is, dat zy
fteeds het kenmerk was van het verval van fmaak cn der Wetenfchappen.
Onze jonge Hoogleeraar in tegendeel bewyst p. 9
cn 10. van zyne Redenvoer. met de les van CICERO, de Orat^
L. I. c. 5. dat ene zogenaamde Welfprekendhcid, die in veelheid
van woorden , hoe fraay ook anders, zonder wezenlyke zaken,
beftaat, ydel en bclachlyk is. Hy neemt daar uit gelegenheid
, om zyne Redenvocring in twee delen te verdelen: het
Eerfte ftclt dc middelen voor , die nodig zyn om tot de Welfprekendheid
tc komen ; het Tweede ontvouwt Hm i^t rU
Welfprekendhcid der Rechtbank zelve.
In het cerfte gedeelte, pryst dan de Redenaar, pag. 11. de
kennis van de Geleerde Talen aan ; en vooral het lezen der
oude fchryvers, ter navolging, om van hen den waren trant der
Welfprekendheid, van welke de opgefmukte ftyl der hedendaagfche
redenaars zo ver afwykt, te leren. Maar hy vergeet echter
de levendige talen, en vooral onze Moedertaal, niet. Verders
vcreischt hy tot de Welfprekendhcid der Rechtbank, vooral
grondige kennis van zaken en allerlye Wetenfchappen, de Wiskunde
, Redeneerkunde, Ziel- en Zedekunde, het Recht dei-
Natuur, (het welk zommige Hoogleeraars, als zy over dc hulpmiddelen
(fubjidia of praefldia) der Burgerlyke Rechtsgeleerdheid
fpreken , fchandelyk voorbygaan); het Algemeen cn Byzonder
Staatsrecht, het Recht der Volkeren, het Romcinsch Burgerrecht,
(het ware niet ongepast geweest, hier ookhetVaderlandsch
Burgerrecht, het welk van dc Hedendaagfche PraCtyk
wel moet onderfcheiden worden, tc noemen, hoe wel de Redc-
'naar de nafporing der Vaderlandfche wetten pag. 27 en 28. ook
aanpryst) \ ene algemene kennis van het Pauzelyk, als ook van
het Longobardisch Leen-Recht, en de Hedendaagfche Praclyk;
en eindelyk ook enigzins de Geneeskunde van dc Rechtbank,
welke hy' van de Staatkundige Geneeskunde tc recht onderfcheid,
en by die gelegenheid het fraay Werk van den Geleerden FRANK
Syftem einer volflandigen Medicinifchen Polizey den verfchuldig- 1
der? lof toekent.
Verders zet de Redenaar enige tegenftrevers, die de noodza-
kelykhcid van afle die Wetenfchappen beiachcn, om dat zy zelve,
van wege hunne bekrompenheid of traagheid, tot die hoogte?
niet kunnen opklimmen; die hunne jeugd zonder vlyt hebbende
laten voorby flippen, nu wel de volmaaktheid van ccn Rechtsgeleerden
in de enige kennis van, den flenter der rechtbank
zouden willen doen beftaan;, die kraayende Weetnieten zet hy
met het bekend fpreckwoord af r Dat de Wetenfchappen geen
andere Vyanden hebben dan armzalige halzen en Domöoren,
Aan den anderen kant, erkent hy, dat de ondervinding enen
Rechtsgeleerden , die eerst goede gronden gelegd heeft, volkomen
vormt.
Het Tweede gedeelte der Redevoering is meer onmiddelykbetrekkelyk
tot de Welfprekendheid zelve, en toond aan, 1. welke
Advocaat den naam van een braaf man verdient, en 2.hoe die
de twistzaken voor den Rechtbank moet behandelen. Hy fchetst
dan zeer kort, maar met levendige verwen, pag. 29 en30. een
braaf en eerlyk Advocaat, die God vreest; oie geen te vergezochte
naauwgezetheid vertoont; doch dien de befchouwing der
deugd alleen genoeg overtuigt, hoe zeer hy zyn eigen ongeluk
zou brouwen, indien hy het onrecht zogt te verdedigent die
wel geen byzondere pligten voor een Advocaat in de Leer van
Chriftus vind voorgefchreven, maar voor wien egter die zuivere
en verhevene Leer nieuwe fporen en prikkels tot de deugd opleveren
; doch die des niettegenftaande wel in geval van ftrydigheid
tusfehen ftipt recht en billykheid (een oud gefchil, over
welke het grootfte gedeelte van het Pkidooy, of de Oratie van
Cicero pro Caecina loopt), tot billyke fchikkingen zal aanmanen,
maar, indien zulks te vergeefsch mogt zyn, niet tc min
het flipte recht, volgens de wetten zal handhaven ; zie pag. 29,
30 en 31. ja zelfs zal hy geen zwarigheid maken, om ene
twyflHpehtijre zaak (ran^irnni^nverra\ te verdedigen , daarom „
dat hy bezeft, dat fchoon hy zelve al eens anders over dat gefchil
der Geleerden mogt denken, hy nogtans in zo duistere en
twyffelachtige zaak ligt kan mistasten, en dus debeflisfingliever
aan den Rechter wil overlaten»
Ondertusfehen veroordeelt de Hr. Scheidius ten hoogden het
verdedigen van onrechtvaardige zaken in 't algemeen , en byzonder
ook voor hen, die lyfftraffelyk befchuldigd zyn. Verders
over den weg zullende handelen, die tot de ware Welfprekendheid
leid, verzet hy zich met kragt tegen de valfche Welfprekendheid,
welke het gros der menfehen meer bewondert dan wel
verftaat, pag. 36. en boven welke valfche Welfprekendheid hy
dan nog liever een droog maar juist voorftel verkiest, pag. 37.
by welke gelegenheid hy geen onaardige plaats van Qttintilianus
L. VIII. c. 3. by brengt.
Verders onderzoekt de Redenaar, pag. 38 en 39. of'tgeöorloofd
zy, voor de Rechtbank, van een Geleerde, maar cierlyke,
Welfprekendheid gebruik te maken. Dit verwerpt de Hoogleeraar
om het gevaar van het misbruik. Dan het komt ons
voor, dat dit niet zo zeer van de welfprekendheid , als wel van
de rechtvaardigheid der zake zelve, afhangt. Is de zaak goed,
dan kan de Welfprekendheid niet dan nuttig zyn is in tegendeel
de zaak kwaad, dan fpreekt het van zelve, dat zo wel
ene oncierlyke, als eierlyke, verdediging dier kwade zaak geheel
is af te keuren.. Wy vinden dan gene reden, waarom ene
mannelyke kragtige en eierlyke welfprekendheid, ter handhaving
van ene goede zaak, van recht en billykheid, zoude te berispen
i
1 *

C 173 )
e*n zyn: en welk; de Hoogleeraar zelve pag. 43 cn 44. met 1 A View of Gibraltar, v/tth the Spanish bat tering
fehynt af te keuren. Ook de reden, die de Redenaar pag-. 39. Ships on Jire. Ene afbeelding van het Zeegevecht voor
omtrent het einde bybrengt: DeindeJinis etc. namelyk, dat het Gibra'ter, den 14 September 1782. toen de Engeifche
voQrgeftelêe einde dier IVelfprekendheid in zommige rechtbanken Brigadier Curtis, gedurende den brand der vlottende Bat­
minder bereikt wordt, toont dan ook te gelyk aan , dat 'er in ten cn , edelmoedig, een menigte der verongelukte Span­
dat" geval tcffens minder gevaar van die welfprekendheid te vrejaarden uit de golven redde; uitmuntend gefchilderd en
zen is. . gegraveerd, door J. K Sherwin; hoog 20|, breed 26
Omtrend het Slot en de Complimenten zullen wy liever niets duim, 12 fch.
zeggen. Daar is veel Welfprekendheid en vernuft nodig om ze The for faken fair; een Toneel uit the disferted Vil-
ïndiervoegén in te rigtcn, dat zy het vervelende van den gelage, van Goldfmith, van den zelfden Konstenaar gewonen
(leuter niet heboen, en tevens van vleyery geheel vry
zyn. . .
Wat het Latyn dezer Redevoering aangaat, dit ts zuiver en
goed ; dc perioden rond , kort en gemakkelyk, en nergens zyn
fchkderd, en in Plaat gebragt,
als dc voorgaande, io
en v an de zelfde grootte
'er fporen van opgefmukte , van valfche, Welfprekendheid tc vinden.
Wy hebben echter deze en gene aanmerking omtrent de
Latiniteit. Het woord Antiquitates in 't meervouwd , wordt,
door vden, ook door HEINECCIUS in zyn bekend Werk de Antiquitaübus
Romanis, gebezigd voor dc Oudheden, oude zeden
en gebruiken, van een Volk , doch ten onrechte: en hier om
moest pag. 14. 1. 19. liever het woord Ritus, of diergelyke,
gebezigd zyn. Het komt ons ook voor, dat pag. 44. t. 5- de
«onclufie van den Syllogisme cigenlyker zou genoemd zyn geworden
* eisch (actio, petitio), dan wel de triumphus - want
het geen ontzegd kan worden door den Rechter, is nog gene
overwinning. Verders, hoe zeer het krygswoord Succenturiari
zeer gepast by TERE.NHUS in Phorm. Act. J. fci 4- tof. voorkomt,
en ook van GELLIUS, Lib. XV. c. 8. word gebezigd,
komt het pag.. 47. minder wel te pas. Men moet voorzichtig
zyn in de navolging; en een ander meer gebruikelyk woord was
daar ter plaatfe niet moeilyk geweest te vüidcn. Dan dit zyn
flegts kleine kiesheden. Over het geheel moet deze Oratie enen
iegelyk kundig lezer zeer voldoen.
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
L O N D E N .
' Alexander the Gread, led hy Thais to the burning
of Perfeüolis, in Perfia. Thaïs vertoond aan Alexander
den brand van Perfcpolis. Gefchilderd en gegraveerd door
Orme ; hoog 21, breed 26 duim, 21 fcheil.
Kcmble, in het Karakter van Richard 1IL naar een
Schildery van W- Hamilton, door Bartolozzi; hoog 27,
breed ip§ duim; 21 fch.
Sommerfet place, naar een tekening van Farrington,
door Stadler, als gewasfehen, met kleuren-, hoog 22,
breed 28 duim, 12 fch.
Adonis carried of by Venus , en Diana deceived by
Venus; twee fraaye Landfchappen, naar Zwaneveld,gegraveerd
door J. Brown; hoog 20§, breed 26 duim;
kosten zamen 21 fch. -
Mofes fèrtking the rock (Mofes voor de Israëlieten het
water uit de rots flaande) door T Chafham gefchilderd
en gegraveerd; hoog 2i£, breed' 25J duim, 12 fch.
1
fch.
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R H E D E N ,
TOT DEN HANDELEN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
BETREKKE LYK.
In liet begin van het vorig jaar 1791. wierd, te White*
Hall, voor de Commisfie, aldaar, tot den Handel en de
Plantagies, een Brief gelezen van den Heer Alexander
Champion, een der voomaamfie Reders in de Zuidzee
Waivisch- Visfery, gefchreven aan Mylord Hawkesburg,
en inhoudende, dat Joputa Coffin, Kapitein vart 't Schip
Lord Hawkesburg, toen korüings van die Visfery t'huis
gekomen , behalven ene Lading van 66 Tonnen Sperma

C 176 )
de hy dezelve als dc oorzaak of het uitwcrkzel van het
een of ander ongemak."
De Heer Champion verhaalde ook, dat hy de mede
.gebragte Amber, het 0119e tegen ic£ fcheil. Sterl. verkogt
hadde: en dat men die, zomtyds, wanneer 'er, gelyk
doorgaans, minder hoeveelheid op eenmaal aan de markt
kwam, wel tegen 25 fch. de on?e kon kwyt raken.
(Zie daar een nieuw voordeel van de Zuidzee Walvisvangst,
en ene rede te meer, naar onze gedagten, voor
onze Landgenoten, om, in navolging der Engelfchen,
eens de proef van deze Visfery, waar toe onze Afrikaanfche
Volkplanting aan de Kaap zo byzonder gelegen ligt,
ie nemen.)
AMSTERDAM. DE MAATSCHAPPY TER BEVORDERING VAN DEN
LANDBOUW, opgericht alhier, heeft, in hare Grote Vergadering
gehouden den 8 May dezes Jaars, geoordeeld, dat van de Antwoorden
op het Voorftel, wegens het uitwerken en vervaardigen
van het Eerfte Deel van een LANDBOUWKUNDIG SCHOOLBOEK,
het meest .aan haar oogmerk voldaan had ene Verhandeling tot
Zinfpreuk hebbende:
Als wy het land bebouwen,
En 'i Hemels milde zegen
Genieten op dien arbeid;
Dan werken wy met yver,
En loven 's Heeren goedheid,
Met opgeruimde harten.
waardig gekeurd, dat aan den Schryver daar van wierde toe­
gelegd ene ZlLyKREN MEDAILLE of TIEN DUCATEN, ter zyner
Als mede ene Prcemie van ZES DUCATEN, aan den Schrvver
der Verhandeling, getekend :
De verbeterde Houtplanting, in bet Gemenebest, op hoge en
laage gronden.
Biedende dezelve aan beide de laatstgemelde deze Prcemien aan
indien zy kunnen goedvinden hunnen naam , vóór den 1 Augustus
eerstkomende, bekend te maken. Gelyk ook de Maatfchappy
zeer gaarne zoude weten de namen der Schryvers van twee
Autwoorden, waar van het een tot Devies heeft
Experientia docet.
en het ander
Pro amore patrite &c.
om dezelve aan 't hoofd dezer nuttige Berichten in de Werken
oer Maatfchappy ene plaats te geven.
De Prysvraag, welke de Maatfchappy thans voorftelt, om beantwoord
te worden voor den i.Dec. 1794. is deze:
„ Welke zyn de aart en onderfcheidende kentekenen (zo wel
„ by het leven, als na den dood by het openen waar te nemen)
„ van ene ziekte, die gemeeniyk het BLOED , het VUUR , of het
„ DARMVUUR genoemd word, en die inzonderheid de Schapen,
„ doch ook andere voor den Landbouw nuttige Dieren, aantast;
„ waar door word deze ziekte veroorzaakt; — en hoe kan men
„ dezelve voorkomen of genezen ? "
De Vragen, bevorens vastgefteld, om beantwoord te worden
vóór den 1. Decemb. 1792. zyn de twee volgende:
Hoedanige zyn de bepalingen, volgens welke de"omtrek van
bruikbaar land en de huishouding, tot ene Boerdery behorende
„aa,- der., verfchillende» aart der gronden, zo van Bouw- als
We.landen, „toeten ingericht xy„ , om ten meesten voordele van
dat echter aan die Verhandeling, uit hoofde van enige daar in
zynde onvolkomenheden, de gehele uitgeloofde Premie niet kon
toegelegd worden ; doch dat men den Schryver van dezelve, behoorde
toe te wyzen, gelyk zy hem by dezen aanbied, eene den Eigenaar en Huurder, en ter bevordering van de ahemene
ZILVEREN MEDAILLE en VYFTIC DUCATEN, ingevalle hy,binnen welvaart, te kunnen f rekken?
den tyd van zes maanden, zyne Verhandeling, naar genoegen
der Maatfchappy, wil vermeerderen en verbeteren.
Insgelyks heeft zy ene Premie van TWINTIG DUCATEN toegewezen
aan den Schryver ener Verhaudeling over het zelfde onderwerp
, met het Opfehrift :
De vragende Jongeling van zyn Leermeester onderricht.
terwyl de Maatfchappy beide dc Schryvers der gemelde Verhandelingen
verzoekt, hunne naam, vóór den 1. Augustus eerstkomende,
te openbaren.
En van de ingekomen Antwoorden, op de, in 1789 uitgefchreven
, Prysvraag, te weten ;
„ Welke meest- en min - bekende foorten van winstgevende
' m Houtgewasfen kunnen, in onze Republiek, naar den ondern
fitheiden aart en ligging der gronden, op dezelve geplant worm
den ? wat heeft men in acht te nemen omtrent de berei-
„ ding van den grond, het zaaijen, planten, inboeten, hakken
n als mede omtrent de méér voordelige gebruiken, die 'er van
„ zommige Houtgewasfen, na de hakking, te maken zyn? —_
„ En heedanige zyn , ten naasten by, de onkosten van alle die
„ verfchillende bewerkingen, zonder de waarde van den grond
M en de daar op liggende lasten, te berekenen ?" '
beeft de Maatfchappy de Verhandeling, met de Zinfpreuk;
Het best leert men door ondervinding.
0
En,
„ Op welke wyze zoude men het tegenwoordige Ras van ln-
„ landfche Paarden, in ons Gemenebest, over het algemeen
„ tot ene meerdere volkomenheid kunnen brengen; het "zy door
„ vermenging van het zelve met vreemde Rasfen, of wel door
„ eene meerdere oplettendheid in het aanfokken en opvoeden der
„ jonge Paarden, als anderzins ?"
wordende de Schryvers verzogt, zich vooral te bepalen by de
gebruiken en wetten, die in onze zeven Provinciën, enz. omtrent
het aanfokken van Paarden plaats hebben, en'te gélykcr
tyd op te geven, welke voorzorgen, naar aanleiding van de
Vraag, ter bereiking van het meeste voordeel voor den Landman,
raadzaam zouden kunnen wezen.
Nog verwagt de Maatfchappy, vóór den eerften Dec. 1793,
de Antwoorden op de Vraag :
„ Dewyl het Onderwys, dat aan de Jeugd op onze Dorp-
„ •Scholen, in het lezen en andere noodzakelyke Wetenfchappen,
„ gegeven word, niet 'algemeen en aanhoudend genoeg, inzon-
„ derheid door Kinderen van onvermogende Landlieden, kan
„ worden waargenomen; welke middelen zoude men derhalven
„ ter voorkoming en wegneming van zodanige beletfelen, met de
„ meeste vrucht, kunnen aanwenden? zouden daar toe het
„ navolgen ener byzondere wyze van onderrichting, die onlangs
„ in een naburig Ryk gelukkig is tot Jland gebragt, ook hier op
„a's

^, de Dorpen en andere gefchikte plaatfen ten platten Lande,
„ bevorder lyk kunnen wezen ? —— Zo ja, welkt zyn de beste
„ aanmoedigingen tot het in trein brengen van deze of foortge-
„ lyke nuttige inrichtingenV
NB. Het Verhaal der gemelde byzondere wyze van onderrichting
voor de Kinderen, enz. word uitgegeven by den Boekverkoper
J. C. Sepp, te Amfterdam.
Verder verwagt de Maatfchappy, vóór i Novemb. 1792. de
Antwoorden omtrent de uitwerking en vervaardiging van het
Vierde Deel van een Landbouwkundig Schoolboek, (volgens het
Plan, door de Maatfchappy uitgegeven in het V. Deel 2de Stuk
harer Verhandelingen, bladz. 71 tot 75). Nog, vóór 1 Nov.
1793. de Antwoorden omtrent de uitwerking en vervaardiging
van het Vyfde of laatfle Deel, te vinden van blz. 76 tot 85 :
en eindelyk, vóór 1 November 1794. de Antwoorden wegens
het Derde Deel, insgelyks te vinden in bovengemelde Verhandeling,
van blz. 55 tot 70, en waar voer de beloofde Prtemic
met TWINTIG DUCATEN is vermeerderd. Kortheid, bondigheid,
en klaarheid in den voordragt der zaken, zyn de voornaamfte
hoedanigheden, welke de Maatfchappy van de Schryvers
verlangt, in hunne bewerking van deze onderfcheiden ftukken.
De Prys, welke, aan den Schryver van het beste op een dezer
Vragen inkomend Antwoord word aangeboden, beftaat in
ene GOUDEN MEDAILLE, ter waarde van VYFTIG GOUDEN DU­
CATEN , op den Stempel der Maatfchappy geflagen, en met des
Schryvers naam voorzien, of wel dezelve fom in geld, benevens
ene Zilveren Medaille, ter keuze van den Schryver.
Indien geen der ingekomen Antwoorden, op eene door de
Maatfchappy opgegeven Vraag, hares oordeels, den prys verdiend
heeft, behoud" zy aan haar het recht, deze Vraag nog
eens, of niet wcücr, up te geven. Daarentegen, wanneer 'er
meer dan een Antwoord haar voorkomt eenige aanmerking te
verdienen, zal zy een Accesfit, in eene Zilveren Medaille beftaande,
aan den Schryver van het naast aan het beste komende
Antwoord aanbieden, en hem dit befluit,. vóór dat het verzegelde
Billet, by zyne Verhandeling behorende, geopend word,
door de openbare Nieuwspapieren bekend maken.
De Schryvers, die na den Prys dingen, zullen by hunne Antwoorden
, een verzegeld Billet moeten zenden, inhoudende hunne
Kaam en Woonplaats, en van buiten getekend met dezelfde
Zinfpreuk, welke aan het einde hunner Verhandeling zal gevonden
worden.
De Antwoorden zullen in het Nèderduitsch, Latyn,Fransch,.
Engelsch of Hoogduitsch opgefteld, met ene leesbare hand gefchreven
, en, gelyk alle andere aan de Maatfchappy. toe te zenden
Stukken of Berichten, franco-toegezonden moeten worden
aan de Heren JERONIMO D E BOSCH , op de Keizcrsgragt, over de
Groenlandfche Pakhuizen, of aan Mr. H. CALKOEN, Advocaat,.]
op de Keizersgragt, by de Beereftraat, te Amfterdam.
Voorts zyn de Wetten, waar op de Maatfchappy na enen prys
laat dingen , te vinden in het Voorbericht, voor het Eerfte deel.
harer Verhandelingen geplaatst.
De Maatfchappy zal ook ene Zilveren Medaille of andere ge­
paste beloning fchenken, aan die genen, welke haar enige nuttige
ontdekkingen omtrent den Landbouw zullen mededelen, en
de bevordering derzelver, naar bevinding, onderfteunen.
Eindelyk,, vind zig de Maatfchappy verplicht, aan het Publiek
< *77 3
kennis te geven, dat zy tot hare Correspondenten heeft ve T
zo2?
en aangefteld :
6
'
Petrus Schouten, R. P. te Alkmaar.
Ary Pieters de Vries, Huisman, te Barfingerhorn.
Jacob Rykenberg, Makelaar, te Purmerende.
Gebroeders de Graaf, Boomkwekers &c. te Lisfe,
Johannes Evenbly, te Gouda.
Ary van Prooyen,. Huisman, te Stryen. En
Hendrik de Blinde, Adjunct-Secretaris, te Hilverfum.
Het oogmerk der aanfteHing van deze welwillende Landgenoten
is voomamelyk, om, door hunne medehulp, den Veld- en
Akkerman gelegenheid te geven, tot verkrvging van meerdere
kundigheden, betrekkelyk tot hun beroep, waar toe aan de gemelde
Correspondenten alle de uitgegeven Verhandelingen der
Maatfchappy zyn ter hand gefteld, om dezelve, naar verkiezing
van den weetgicrigen Landman, ter lezing uit te delen : . en
tevens zal de Maatfchappy hier door ene proeve nemen, in hoe
verre 'er waarfchynlykheid kan zyn, dat zodanige onderneming
in 't vervolg ook in andere deelen van ons Vaderland, waar
voor deze Maatfchappy niet minder, naar haar vermogen,. wiL
werkzaam wezen , enen goeden uitflag zoude kunnen hebben.
M A A N D E L Y K S C R E P R Y S L Y S T D E R IN- E N
U I T L A N D S C H E E F F E C T E N .
J N L A . N D S C H E . Holland, il prCts. 77a 84. Zeeland. 23
prCts. 55 a 60. Friesland. 2 prCts 6y&66. Utrecht. 2j,prCu,
83 a 85. Generaliteit. 3 prCt. 87393. Last- en Veilgcld. 2j prCt».
68 a 70. Z. Doorl.Hoogh. 3 prCts. 95 a 97. Dito nieuw eb..
101 a 102 prCt. Dito 2J prCts 83 a 841. O. /. Cr Lot.,3 prCt*
82a 87. Laatfte Negot. 100a 101 prCt.
E N G E L S C H E . Bank-AcT:. i 98£. O. Ind. 201. Z. Zee
——— O. Z. Z. Ann. Dito nieuwe 3 prCts Gec-
8 7|a88. Dito gerd. 86fa87. Dito 1751 4. prCts. Gec.'
96! 397. 5 P*Cts. Dito ii7ja|. Lond. 24 May.
F R A N S OH E. O. I. C. Aft. van oC.a 500 ^1142. Dito va»
oC 1000 1080. Disc. Kas 3900.. Dito-Empr. 200 Mill.
99 prCt. Dito 125 Mill. 102Ï prCt. Dito 80 Min. 107prCt.
Dito zonder Bullet I O I | prCt. Dito 120 Mill.
Parys 24 May.
D I V E R S E B U I T E N L A N DSC H E . Amerika. 5 prCts. 102'
ai04|. Dito 4prCts.ii9a 120. Dito liquid. Dcbt, 500,000Doll.
95 a 96 prCt. Dito by P. Stadnilski 167 a 169. Dito by Staphorst
164 a 165. Dito dito van 1790. 129 a 130. Kwik en Wener».
SprGts. I03ai04|. 4} prCts. 100 a 101. Dito 4prCts-, 99 a 100.
Spanje. 5 prCts.. 100 prCt. Dito 3§ prCts. 9.0 a 91. Frankr..
Genet: Guar. 4 prCts. 98 a 99a. Rusland. 5 prCta. 102 a 103I..
Dito 4j- prCts. 99! aioo|. Dito 4 prCts. 98*399!. Zweden.-
5. prCts-, iooaioii. Dito 4} prCts. 97.198. Dito 4 prCts.
95396. Denemarken. Toil. 4 prCts. 101 a ioi|. Dito Holft. 4
prCts. looaioi. Dito Leen. en Wisf. B.4 prCts. 100a IOI|. Dito
Kroon. 4 prCts. 100a 101. Dito Afiat. Comp. ioo|a IOI§. Polen,.
5 prCts. 98 a 101. Saxen. Onverwisf. Steuer 3 prCts. 34§a3s£
ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 35! a 36* ftv. Dito Kamerft. 3 prCts,.
35a36ftv, Dito 2 prCts. 32!_a 33ftvv
PRYS-

PRYS DEK GRANEN.
ROGGE. Het Last.
TARVT. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 92*106
Peolfe bonte en witte 140 a 165 Koningsberger . . 90 a 104
Dito rode . . 130a 160 Pommer, Colb. enStett. .
Warder, Heugfe en Elb. 130a 160 GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 1253150 Vriefche Winter . 60 a 80
Vriefche . . 120 a 148 Zeeuwfche Overm. . 80 a 85
Eovenlandfche . 1303142 Brouwhaver . . 6- 378
Voorlandferode . 1153132 Boekw.Amesf.enGooU.L.
Zeelandfche . . 1403165 Dito Brab. en Vlaamf. L. — —
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aara ƒ 38 338*
Overm.'tLast 0^36342 dito Lyn . . . ƒ 345334!
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . f
van 5 fch. . . J 6|a i\ WalvischTraan,'tquart.
ïfcunipzaat . . / 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ 77a78
Dito rode . . ƒ 60
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van Londen, zigt fi 36,3
2 maand. 93 dito op 2 m. . fi 3°,
Bilboa \ 92! Hamb. zigt . ft. 34!
Cadix . . . % 92! dito 2 m. . ft. 34
Sevilicn . . . % 93I Altona. *iet ft.
Lisfabon . \ 5°§
t 0 2 m
«i - • *• 33ï
Venetien - . % 9 1
! Breslau,6 w. dat. ft. 44§
Genua . . 86 Wenen, 6 w. dat. ft. 35rtf>*
Livorno . . . 4 93 Antwerpen pCt. 5 verl.
Parys, 2 m. . . $2 9£a| Gent . . pCt. 5 verl.
dito zigt . . $ 3° Brusfcl . pCt. 5 verl.
Bourdeau*, 2 m. . $ 2
9| Zeeland . pCt. a§ verl.
dito 1 m. . . 4 2
9H Rotterdam Ct. i
S P E C I E - C O U R S
Baren Goud, per Casfa ƒ35S. . •
C t
P - 3 a 8|
dito, per banco . . . . pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ5,8 Nieuwe Louis d'or 11,5,10,17
Oude dito . . ƒ5,7 Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . .f9,7 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisfif. dito . . ƒ 9 , 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, 7
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . j 25, 4
Guinies . . .ƒ11,18 De Bank geflot.
Souvereine . . fi 5,17
AMSTERDAM, den 28 Mey 1791,
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 142: en te Haarlem
15, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 1$
tot 19 May 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 2|. den isden.
BAROM. < Laagfte . . 28, of. den 1 7den.
^Gemiddeldeder geheele Week 28,1,2 1.
THERM. fHoogfteftand 16 0
. 's Middags van den i9den.
Reaumur.< Laagfte . . i°. 'sMorg. van den 13, i4en I7den,
l_ Gemiddelde der geheele Week 10 grad.
Heerfchende wind W. Z. W.
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
I BARO- THERMO STREEK I
1702 I ME- METER. DER LUCHTSGE-
MAV. 1 l'ER. Noordl 7.\\\C\. WIND. | TrELnHKTD.
f29.IOÏ S i | 59 N. w. 'sM. vroeg buyig,
23. ^30.05 5s\ 563 N. me:hagel, verder
ƒ 30. 2 46 44 wolken.
("3°- Sa 50 58 N. j Voorm. omtr.betr.
24. { 30. 3 56 65 N. t. o. | Namidd. wolken,
' 30. 2 50I 48 Ni N. O. I 'sAvonds helder.
("30. cj I 525 f 6
3
z
- °- ) beneveld, omtr.
25. -! 29.10* 61 74 z.o.t.Z. I betrokken,'s Av.
' 29. 7~\ ! 58 57 z. z. 0. j na 10 uren regen.^
f29. 6
i6.l29.6j.
' 20. 6|
jh
55
r 1
55
„ j
59
(!,
64
54
w. t. z. |
,„ 's Morg. betrokken,
w. v erd.£v. windrig.
w. z. w. 1 °_
9
n' 6
M 11* 5
37. •',29.6! 62 ,I 74 —'I bewolkt, even Nam.
i wat regen.
f29. 4! ! 58 56 o. z. o. ; .
f29. 3 l _
54
.0 ' „I . I
59
küi
1 z.w. I dfevorigeNagi war.
. regen met weerligt,
28. ^ 29. 4 59§ 685 ! y e« d e r
s
b e w o J U j
' 2
9- 3ï ' 5°5 5»* ' z
- buyig en wind.
~fï9- 4 56 1 58i z. I
1 7 >ci ! -r Voorm. bet:o':ken,
z
29. ) 29. 4 6S ? 71 "
w
" verder bewolkt.
/ 2
9- S I 57s I 55 1 1
Tc Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S .

1792. No. 206.
A L G E M E N E
KONST- EN LET TER-B O DE,
V O O R M E E R - E N M 1 N - G E O E F F E N D E N .
B E R I G T E N .
GR O O T-BRITANNIEN
Vry dag den 8. Juny.
uitgefchrevene ftoffe: De Inënting der Kinderziekte, an.
de Gouden Eerpenning toegewezen aen het Dichtfluk ondertekend
:
Die wys is zal Zworen, ende zal in leere toenemen-
S i L O M O N .
1^ ^ ® e laatfle berigten, uit de Indien, hebben ons hier
T"\ j | de onaangename tyding gebragt, dat de ver-
•L' |j] dienstelyke Heer C/i. Hamilton, die zig aan
^3i^M het hoofd der nieuwiings opgerigte Letterkun­
En dc Zilveren aen dat met de woorden van PAULUS:
Een iegclyk zy in zyn eigen gemoed ten vollen verzekerd.
dige Afiatifche Maatfchappy, in Bengalen, bevond, aldaar,
tot geen gering nadeel voor de Geleerdheid en Wetenfchappen,
waar van zyn al te grote yver hemhctflagtoffer
fchynt gemaakt te hebben, overleden is.
En is by opening der verzegelde Billietten gebleken, dat
Dichter van het ecrstgcmclde Stuk was de Heer PETROS
JOANNES KASTELEVN, Apothecar en Chemist te Amfteldam,
en van het tweede: Vrouwe MARIA PETRONELLA ELTER,
geboren WOESTHOVEN , mede aldaer woonagtig.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Het Genootfchap bied zynen gewonen Gouden Eerpen-
[ ning aen, aen den Dichter van het beste der goedgekeurde
Dichtftukken op BENJAMIN FRANKLIN, en een Zilveren
De bekende en zo veel gerugts gemaakt hebbende Dr. aen dien Dichter, wiens ftr.k goedbevonden, en naest by
C F. Bahrdt is, den 23 April, aan de gevolgen ener het bestgekeurde te komen, geoordeeld zal worden.
uitterende Koorts,na voorafgegane hevige bloedflortingen, De Dichters gelieven hunne Vaerzen, naer het vooroverleden.fchrift
der Wetten van het Genootfchap, voor het Eerfte
deel der Tael- en Dichtlievende Oeffeningen geplaetst,
voor het einde dezes jaers aen KAREL DE PECKER Pieterz.
N E D E R L A N D E N .
eerfte Secretaris van het Genootfchap, tc zenden. By
voorraed word voor 't Jaer 1794 opgegeven: de Invloed
LEVDEN. Het Tael- en Dichtüerende Genootfchap, der fchoone Wetenfchappen op het reluk der Maet-
onder de Spreuk- Kunst wo'-d door Arbeid verkregen, fchappy, naer aenleiding van het gezegde van OVIDIUS,
binnen deze Stad, heeft op Woensda? den 23. Mey des- Ep. cx Ponto, Lib. II. Ep. IX. v. 47 en 48.
3o'P, faerlykfcht Vergadering, onder Voorzitting "an den J
Heer Mr JAN DE KRU *F geh >udén,en is in dezeive uit-1
ingenuas didicisfe fideliter artes
fpraek gedaen over de ingekomene Dichtftukken, op de! Emollit mores , nee finit esfe J'eros.
VUL DEEL.
Z Het

Het Genootfchap bied al mede een Gouden Eerpenning
aen, aen den Schryver van de beste Nederduitfche Verhandeling
ter beantwoording van dc Vraeg: Wat wordt
'er verehcht tot een,Dichter? gelyk ook een Zilveren
aen de mest bestgekëurde, cn verzoekt dat dc Stukken,
daar over in te leveren, voor den eerften van Lentemaend
des volgenden Jaers 1793. aen den voornoemden Secretaris
worden toegezonden. By voorracd word.by vernieuwing
, voor 1794 opgegeven dc Vracg: Welken invloed
heeft de thans heerfchende fmaek voor het fentimentee'ie
op de Poëzy in ons Vaderland ?
Het Genootfchap nodigt ieder die lust heeft uit, tot het
behandelen der Levcnsbefchryvingen van Dichteresfen en
Dichteren in vorige jaeren uitgefchreven voor zo verre dezelve
niet reeds door Eerpenningen bekroond zyn (*) ,
met verzoek dat zy, die naer een Zilveren Eerprys, daer
omtrent, dingen willen, hunne Stukken voor den eerften
van Lentemaend 1793. aen den voorgemelden Secretaris
doen geworden. Het Genootfchap wyst dezulken die lust
hebben, in dit vak, ter opbouw van dcVaderlandfche Letterkunde
mede te werken, naer de bekroonde Verhandeling
van den Heer Mr. JAN JACOB VEREUL, over de rereischteu
in ene zodanige Lcvensbcfchryving, welke Verhandeling
door het Genootfchap in het vorige jacr in 't
C 178 >
dpcubaer is uitgegeven. I
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEKISCIIE EN ANDEKÏ SCHRIFTEN.
GROOTBRIT.ANNÏE'N. The I1F/DAYA , or Guide, a conmentary
on the Musfulman Lr.ws: translated by order of the
Goven/or General and council of Bengal'. By Charles Hamilton,
4to. 4V0II. 5L. 51. boards. Kearsly 1791. Het oorfpronkelyke
van dit Werk wierd omtrend het 5-sófte jaar van ttllegira (of
Mohammedaanfche Jaartelling, welke haren aanvang neemt van
Mohammed's vlugt uit Mecea,) in het Arabisch gefchreven
door Sheikh BURIIAN-AD-DEEN.UXF. , een der beroemfte Wetgeleerden
van zynen tyd: en behelsd ene Verklaring of Uitlegging
der Mufelmanfche Wetten, zo der gefchrevcne van den Koran,
als der mondeling overgeleverde van de Somta, Het zelve was
eerst, door een aantal der bekwaamde Mohamedaanfche Geleerden
te Bengalen, in het Perfsch overgezet, met tusfehen gevoegde
nadere ophelderingen , uit welke taal de Hr. Hamilton
het naderhand , op order van het Britfche Gouvernement aldaar,
aan v/elks hoofd zig toen dc Hr. W. Hasting bevond, in het
Engelsch overbragt: terwyl hy het tevens met enige gepaste en
ntittige aanmerkingen verrykte. Dit Wetboek, vervattende een
Volledig ftelzel der Mohamedaanfche Wet- of Rechtsgeleerdheid,
't gegn by de Muf uimannen in de hoogfte agting is, neemt een
aanvang met de Abadat of gecstelyke Wet, behelzende de vyf
(*) Men zie hier van een Lyst, in dezen Alg. K. en L. Bode,
van e;Juny 1730, IV, DJ. pag. 202. b.
'grote Godsdienstige Pligten, van Reiniging , Gebeden , Aalmtesfen,
Vasten en Pelgrimagie: van welken echter alleen het Boek
over de Aalmoesfen door den Vertaler overgenomen is: oordelende
hy de overigen van minder belang, fchoon hy over elk
enige korte gepaste aanmerkingen in de plaats gefteld heeft; lo-
1
pende voorts het overige deel des Werks over de onderfcheidene
Bttrgerlyke Wetten der Mohamedaanfche Inftelling.
Ongetwyneld is dit Werk van veel nut voor de Engelfchen,
zo lang zy hunne bezittingen in de Indien behouden, gelyk het
oorfpronkelyk ook ten hunnen dienste inzonderheid wierd overgezet
: dan dc Hr. Hamilton denkt, niet zonder reden, dat
de Vertaling daar van ook nog andere voordelen kan opleveren
: by voorb. om daar uit de gebrekkigheid te zien van de
Mohammedaanfche Godsdienstige cn Burgcrlyke inftelling, en het
ontoereikende daar van voor de algemene veiligheid of de afzonderlyke
deugd: en langs dien weg de oorzaken na te fporen
van den aanftaanden val (dien hy vast naderende befchouwd)
van een Gebouw, 't geen enkel op onkunde en bygeloof gegrond
wierd; als mede, om daar door overtuigd te worden,
van de hogere voortreffelykheid der Kristelyke Inftelling, boven,
die van den Arabifchen Geweldenaar. Monthly Review.
The Origin »f Arianisme disclofed. By JOHN WHITAKER , B. D.
Rector of Ruan Langhorne. Cornwall. Royal 8vo. sospp.pricc
10 f. 6 d. in boards. Stockdale 1791. Op enen zeer meesteragtigen
en befiisfenden toon gefchreven. De Hr. W. die eenyve-
rig Voorftandcr van de regtzinnige leer der Driëenheid is, in
zo verre, dat hy j% delen der Kristenen door alle Eeuwen heen
aan Afgodery fehuldig houd, by aldien deze leer valsch is,
zoekt den oorfprong van het Arianismus by de Joden, die in
de eerfte Eeuw der Kristel. Jaartelling leefden, en die toen,zo
hy beweerd , van het regtzinnig denkbeeld der Drieëcnhcid , waar
in de oude Hebreeuwen tot dien tyd Itonden, afweken: 'tgeen
hy zo uit Joodfche , als Kristelyke en Heidenfche, Schriften poogd
te bewyzen. Sterk yverd hy tegen Dr. Clarke, (die hy wil,
dat nog voor zyn dood van gevoelen hier omtrent zou veranderd
wezen) Whiston, Cillingworth en inzonderheid tegen Dr.
Priestley; en eindigd zyn ftuk met een zeer zonderling Gebed
aan den Logos, waar van ten minften, dat gedeelte, ten zynen,
opzigte, verhoord is, waar in hy voor de Geestelykheid bid:
w dat de arme en koude geest onzer lage wysgerige tyden de
„ vurigheid en kragt niet doe vervliegen der uitoefi'eningen van
M haren yver: maar, dat zy zich boven de ftraftare verwyfd-
„ heid van het hedendaagsch Geloof moge verheffen , cn opfty-
„ gen tot den ftouten en manlyken toon van ftellige beflisfing,
„ die aan dc eerfte tyden eigen was." Anal. Rev.
An Eqttiry into the Expediency and Propriety of Publik cr
Social IVorfhip. By G. WAKEHELD , B. A. Cambridge. 8vo.
pp. 42. 1 f. Deighton 1791. Uit den tytel van dit Werk zou
men vermoeden, dat de Schryver zig in zyne bewering en beftryding
van het genoegzaam by alle menfehen , in alle Eeuwen
en Landen, aangenomen denkbeeld nopens de nuttigheid en
betamelykhcid ener openbare Godsdienst - oeffening, op de rede
en ondervinding zou gegrond hebben ; dan , in plaats hier van,,
tragt hy alleen te bewyzen, dat de oeffening van openbaren of
gemeenfehappelyken Godsdienst geen grond altoos heeft, of in
het voorbeeld, of in de bevelen, van Kristusen zyne Apostelen :
en hy verbeeld zig hier ia zo wel geflaagd te zyn,. dat hy luidkeels.

( 179 )
>kecls vldtory roept over alle zyne tegctiftartders. Dat cciiterj derhoud harer Leeraars. Hy toond dc or.bcflear.I-aarhei.1 !•'iet-
dezen verre af zyn van de zaak aan hem gewonnen te geven, van met de Protestamfche leer tegen de onfeilbaarheid der Ker­
blykt reeds uit deze cn gene bondige Tegenrchriftcn , die zedert ke, febryft dc grootfte onheilen, die Groot-Brittannicn ze­
zyn uitgekomen (waar van ftraks nader). Dc Heer W. vaart) dert dc Reformatie troffen, toe, aan dit vei-;-and van de Kerk
zeer fterk en onbefchoft uit tegen de Disfenters in 't byzonder 1
en hunne manier van Godsdienstplcging, Voomamelyk in de
byvoegzels van den Tsveden druk van dit zyn onderzoek : cn
men kan 'er over het geheel van zeggen, dat hy zig meer op
fchimpen cn fchelden,dan op bondig redeneren, toelegt. Mpnth,
Rev. Anal. Rev.
Dezelfde vry zonderlinge Schryver heeft ook onlangs uitgegeven:
A Translatten of the New Testament, 3 vols. in 8vo.
price 1 Pft. 1 fch. boards. Deighton 1791. na dat by, driejaren
geleden, in 't ligt gaf A New Translation of rhofe parts
cniy of the New Testament, which are wrongly translated in
eur common verfton. Van welke laatfte overzetting hy egter in
deze dikwyls weder afwykt,cn dit zelve aanmerkt als in genen
dele hindcrlyk, maar veel eer voordelig, voor zyne achting, als
zynde dit een bewys, dat hy ten allen tyde te werk ging naar
de overtuiging, welke hy heeft, zonder zig 'er aan tc bekreunen,
wat hy te voren gedagt mogt hebben. Anal. Rev.
Curfory Remarks on and Enquiry into the Expediency and
Propriety of public or Social Worfhip , , refpeclfully inferibed
to Gilbert Wakefield &c. By Eitjebia ivo. 21 pag. price 6 d.
Knott 1791.
A Defence of public or Social Worfhip, in a Letter addresfedto
Gilbert Wakefield &c. By James Wilfon, M. M. 8vo.
34 pag. price 1 f. BroA\n 1792.
A Defence of public or Social Worfhip. tt Sermon, preached
in the Unitarian Chapel in Esfexflreet, London un Sunday December
4to. 1791. By John Disney, D. V. F. S. H. 8vo. 23
pag. price 6 d. Johnfon 1792.
Deze drie tegen het ftraks gemelde zonderlinge ftuk van Mr.
Wakefield ingerichte Stukken verdienen na hetzelve gelezen,
en daar by overwogen te worden. Het eerfte inzonderheid, dat
van de hand ener Vrouwe en z'eer aangenaam gefchreven is,
doet zo wel eer aan haar verftand als aan haar hart. Anal.
Rev.
Over het zelfde onderwerp loopt ook: A Sermon, on the
Propriety and Importance of Public Worfhip, delivered at the
clofe of the Sunday Evening LeStures , for the Winter - Seafon
at the Oldjtwry , on Sunday March 28, 1790. By Jozeph
Fawcett. 8vo. 51 p. price 1 f. Richardfon 1790. Welke Leer-
Teden, fchoon gedaan, eer het ftuk van Mr. Wakefield het ligt
zag, echter als een bondige, en met ene naar den volkstoon
gefchikte, doch daarom niet min waardige, wederlegging van dat
ftuk kan worden aangemerkt. Anal. Rev.
An Esfay on Ecclejiastical Estabtishments in Religion; fhewing
their hurtful tendency, and that they cannot be défended
either on Principles of Reafon or fcripture To which are annexed
two Discourfes. By a Protestant Disfenter. 8vo. 57 pag.
price 1 f. 6 d. London, Johnfon, Montrofe, Buchanau 1791.
De ftelling, door dezen Schryver (Mr. W. Christie of Montrofe)
beweerd, is, dat de voorname oorzaak der onheilen, welke
uit hoofde van den Godsdienst in de waereld ontftaan zyn,
fchuilt in de vereniging van de Kerk met den Staat, of het uitfluitend
voorrecht van éne godsdienstige Gezindte, om door de
burgerlyke Magt gehandhaafd en verzorgd te worden in het on­
Ê
met den Staat; terwyl deze voorgekomen zouden zyn, indien
de Staat in ftede van alleen ene Gezindte te handhavcnen, alle
bclydenisfeh van Godsdienst op enen gelyken voet bchan
deld, aangemoedigd en befchermd had, zo ais zedert onlangs
gedaan word in Amerika. Wyders bewyst hy dat
de uitfluitende Kcrkgenootfchappen önbeftr.anbaar zyn met dis
rede, met den geest van het Christendom, en dc Leer van
het Euangelie , ongunstig voor die vryheid van denken en handelen
, die het Euangelie aanpryst, en eindely 1c geheel onnodig,
naar dien het blykt, uit de ondervinding van drie Eeuwen,datde
Christen kerk kon beftaan cn bloeien, toen zc, niet alleen
niet onderfchraagd, maar zelfs vervolgd werd , door dc Burger- \
ls ke Magt.
Hier by voegt de Schryver nog enige aanmerkingen en verklaringen
omtrent eenige plaatfen uit het boek der Openbaringe,
om te bewyzen, dat de opkomst, voortgang, en vernieling
van uitfluitende Kcrkgenootfchappen, in dat geheimzinnig
boek zyn voorfpeld. Het ftuk is over 't geheel gefchreven ,
met grote klaarheid en eenvoudigheid, en het blykbaar voort •
brengzel van enen vryen wel geöefenden en fchrandcren geest.
Anal. Rev.
NEDERLANDEN. De Befaanbare Protestant Regtzinnig.
Met de Spreuk : De Hemel en da Aarde zullen voorbygaan;
maar myne woorden zullen geenzins voorbygaan. JEZUS. 46 blz.
in gr. 8vo. Te Amfterdam, by de Erven van P. Meyer en G.
Warnars 1791. Onder het lezen van dit Stukje is het ons,
zo uit het geheel beloop daar van , als uit zommige byzondere
uitdrukkingen en bewoordingen , vry duidelyk voorgekomen ,
dat het door den ongenoemden Schryver oorfprongclykwas opgefteld,
om te dienen tot een antwoord op de voor den jare
1789. door Teyters Godgel. Gen. opgegevene Prysvrage aangaande
den Grondregel der Protestanten. Daar ieder een natuurlykcr
wyze met zyn eigen Werk is ingenomen, achten wy
het geenzins onmogelyk, dat de Schryver, vindende dat zyne
, Verhandeling by dat Genootfchap in gene aanmerking genomen,
maar ter zyde gelegd was, zig voor deze miszetting enige vergoeding
heeft willen verfchaffen, door ene openbare gemeenma-
•king van dezelve, eerst in één der laatfte Stukjes van het Algemeen
Magazyn van Konst en Smaak, en vervolgens, om het
Stuk tog zo algemeen als mogelyk te maken, door ene afzonderlyke
uitgaYe. Naar ons inzien echter, zou 'er niet veelaan
verloren geweest zyn, indien het zelve geheel agtergcblevcn
was. —— Opheldering omtrent de zaak zal men 'er vergeefsch
in zoeken; gelyk die trouwens minder nodig was, na dat een
vyftal van uitmuntende Verhandelingen over dit onderwerp , door
het Genootfchap , in 't ligt gegeven wierden : veel eer fchynt
zig de Schryver opzettelyk toegelegd te hebben, om, door zyne
fchynbare afgetrokkenheden, onophoudelyke gapingen en fprongen
in zyne zonderlinge manier van redeneren, en door zynen
ingcwikkelden fchryfftyl het ftuk tc verduisteren, dan enig ligt
by te zetten. Wy bekennen althans zeer velen van zyne perioden
geheel onverftaanbaar voor ons gevonden te hebben: en
meermalen legden wy, na herhaalde lezingen, met verdriet het
Z 2 ftuk-

i 1S0 )
ftukje neder; moede zyn van langer te raden naar des fchryvers
mening. Inderdaad, indien al citclyke zyner voo,ftellen cn redeneringen
voor geen volkomen onzin motten gehouden worden,
kwamen zy ons voor zeer na daar aan te grenzen. Men kan
niet misfën alrcde zyn voet aan den dorpel te floten. „Dc Protestantfeiie
Grondregel önderiteld," dus wjonderfprcukig begint de
Schryver, „dat het gefchii met de Rbóinfchen, wegens den onfcilbaren
Rigter op aarde,voor- afgedaan word gehouden; doch
onder beding van dc tegenwerpingen t: beantwoorden." — Wat
gefchii kan afgedaan gehouden worden , zo lang dc tegenwerpingen
niet dadelyk beantwoord zyn? En hoe ffrookt de gehele
voordragt met het geen naderhand op het einde van bladz. 3.
vco komt, wegens de twistirtg over den bepaalden zetel der
voorgewende onfeilbaarheid van de Roomfehc Kerk, als nimmer
zullende of kunnende ten einde gebragt n orden?
Wy zouden ene menigte van foortgelyke (talen kunnen bybrengen,
indien wy niet vreesden onzen lezer tc zullen vermoeyen.
Met dit alles komt 'er, aan den anderen kant, mien
dan nogal wat goeds in voor: cn het geheel kenmerkt enen fchranderen
en geoeffenden,fchoonblykbaarbenevelden, en enigermate
verbysterden of verrekten geest.—Dus, by voorbeeld ,is de voordrast
van het Roomfche Leerbegrip en den gehelen Haat des gefohils
tusfehen de Pausgezindfen cn dc Proteftanten, zeer beknopt,,
duidelyk cn juist. Ook zegt de fchryver veel goeds over. do
Burgcrlyke Godsdienstige verdraagzaamheid, cn toond zig een
cordaat Voorftander van dezelve. Maar zyne Kerkelyke verdraagzaamheid
is zeer bekrompen : hy yvert voor Artikelen van
Gemeenfehap en Kerkelyke vastftellingen,, en beweerd dat zy
naauw of ruim mogen wezen, naar believen, zonder dat zy,
die 'er velen hebben , voor onverdraagzamer by hem gehouden
worden , dan de zulkcn die 'er één of weinigen invoerden.
Hy ftaat hier op byzonder ftil in het Eerfte Deel van zyn Vertoog,
waar in hy handeld over de Proteflantfche Godgeleerden:
dog, wy herhalen het nogmaal, alles bykans, wat hier en verder
voorkomt, is voor ons zo duister, dat wy niet dan flegts
in 't algemeen des fchryvers mening hebben kunnen nagaan °en
vatten,
TEKENINGEN- EN PRENTEN.
L O N D E. N..
A Shipwreck'd Sailor-boy talling Hiftory at a cottage;
door IV. R. gefchilderd, en J~. Oangin gegraveerd,
zeer natuurlyk en krachtig-, hoog 22, breed
26 duim, 21 feh.
The death of Arcide ; naar het Schildery van W. Hamilton,
door F- Bartolozzi; hoog 18, breed 2Ï1 duim;
21 fch.
The Genius of Modesty prèvènttng Love unvcilïna:
Beauty. Zedigheid belet de Liefde den fluyer der fchoonheld
op te lichten; naar y. £. Cypriani, door Ryder en
Cosfé; hoog 15, breed 17 duim, ?§ fch.
The Alpen Lovers en the Pasketmakers, beiden naar
F Wheatly, door Branfon en % Backer; hoo

'Op- het vorig opgegeven' Pryszangfluk Magnificat anima
mea Dominant! was, aan hot ingekomen Stuk van
enen onbekenden, onder de Spreuk: Scribimus tndo&i
do'clique, de eerfte Prfemie van 20 Dukaten, cn die van
10 iJUKat. aan uai van ucu UOLUAYA. uneiueui j\riectti, , 111
Birebacli; behalven nog 24 Exempl. van het Werk zelve
, zodra het in druk zal verfchenen zyn; toegewezen
N A R I G T E N EN BYZTONDE'R H E D E N ,
TOT DEN HANDELEN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
BErREKXELU.
P ' R Y S - O P G A V E N .
Het GENOOTSCHAP ter bevordering van Fabrieken en
Kunsten, in Londen, heeft de volgende Pryzcn aangeboden
:
P. 20 Ponden Sterlings voor vier Tonnen Kelp', die
meer Loogzout bevat dan de gewone koopbare. 2. Ene
Gouden Medaille voor een halve Ton Barille (als Koopmans
Waar), die uit de in Groot-Brittannicn gekweekte
Kali bereid is. 3. Ene Gouden Medaille, of 50 Ponden
Sterling, voor de beste, door proeven bevestigde, aanyyyzing,
om water, gedurende lange Zeetochten, versch te
houden (*). 4. Ene Gouden Medaille of 50 Ponden Sterlings
voor een zeker middel-, om den rook des vuurs,
by grote bewerkingen , te verdryven. 5. Ene Gouden Medaille,
of 50 Guinjes, voor de beste wyze om, by Vuur-
Machines de rook te verdikken en te verzamelen. 6. Ene
Gouden Medaille, of 30 Guinjes, voor de ontdekking
der wyze, om van Hars Kaarfen, ten gewonen gebruike,
t; vervaardigen. 7. Ene Gouden Medailje, of 50 Guinjes,
om Traan van de gewone kleverige ftoffe te bevryden.
8. Ene Gouden Medaille, of 20 Ponden Sterlings,
om ene bereiding' voor Gest uit te vinden, door welke
dezelve twee maanden lang goed kan bewaard worden.
9. Ene Gouden Medaille, of 30 Guinjes, om dc hoeveelheid
of dé kragt dés Damps in Vuur-Machines, by minder
Brandftoffen, te vergroten. 10. Ene Gouden Medailje,
voor 20 Tonnen Staafyzer met uitgezwavslde Engelfche
Steenkolen te maken, dat zo goed als het Zweedfche of
Rusfifche is. 11. Vyftig Ponden Sterlings, om Loodwit,
op ene voor den bewerkeren onnadelige wyze', te maken,
en 12. Dertig Ponden Sterlings, voor het besteBymiddel
van Loodwit, 't welke, ais grondverw, ter vermenging
van andere Verwen, voor den Schilder bruikbaar is.
£*) De proef moet met 30 Gallons fjéén Gallon is 128 oneen)
water verricht zyn , en de Verhandelingen en Be.wyzeji moeten Voor
den laatften Dingsdag in Decemb. 1793 worden ingeleverd.
C x8r y
ECHT BERIGT AANGAANDE DE NIEUWE ENGELSCHB
VOLKPLANTING, op SIËRRA - LIONA , in AFRIKA-Ï
nevens ene korte Befchryving van dl Lttgtgefteldheul,
Bevolking, Siisatsinrigtitig', Kuituur en Handel,
als mede van der, tegemvotrdigett Staat des
Slavenhandels, in dat fVaerelddeel.
{Uit het Engelsch. )
I N L E I D I N G .
„-Voor ruim 5 jaren, waren dj frraten, in Londen, zeer onveilig,
door ene menigte van Zwarten, die zij; in een zeer
jammerlykcn toeftand bevonden, cn gene andere uitzigtcn hadden
om in Engeland hun cxadarftand en beftaan te zoeken, dan
door ftropcryen, of door geheel cn al op den zak van anderen te
leven. Deze ongelukkige fchepzels wekten het medelydcn van
verfcheiden voorname lieden op, door weiter zamenfpanning
400 derzelvcn, nevens 60 blanken, meestal Vrouwsperfoncn van
de Jaagitc afkomst, flegtftc foort, en niet zeer gezond, van de
ftraten opgeruimd, en,, op kosten der Britfchc Regering, na
Siërra-Liona gezonden wierden.
„ Men hoopte, dat de nood hen in zulk ene vernedering wel
vlytigcr en gefchikur zoude maken , cn met dit inzigt bewerkte
de Engelfche Zee-Kapitein Thomp/on-, die hen overvoerde,
by den naburigen Africaanfehcn Koning- Tom, dat hy, ten behoeve
dezer Colonisten , een ftrook lands aan zyne Groot-Bri*
tannifchc Majesteit afftonri ; welke afftand insgelyks door den
thans daar nog heerfehenden Koning Naiambanr.a plegtig bekragtigd
wierd.
„ Deze ftrook Lands, ongeveer 20 Engelfche mylen in het
vierkant, is die namelyk, welke onlangs aan dc Compagnie van
Siërra-Liona, by ene Parlements-Aête, ten gefchenk , en voortaan
, by ene onmiddelyke Privilegie van Koning Najambanna r
aan gemelde Compagnie in eigendom afgeftaan is.- De Hr. Agent
Falcombridge bragt, kortsliugs, de bewysbrievcn hier van na
Engeland over, cn deelde aan de Compagnie, zo wel nopens
den tegenwoordigen toeftand der Colonien, als wegens de op de
heen reize gebeurde-voorvallen, de navolgende berichten mede.
„ Gedurende het lang verblyf van dit arm Volk, in het Engelsch
Kanaal, en op hunne heen reize na Siërra- Lioi.a, zo
wel als na hunne aankomste aldaar, waren zy zeer ongezond ;
de meesten hadden hunne Ziekten reeds ter fchepe medegebragt,
en dezelve, door onmatig drinken cn andere buitenfporigheden,
merkelyk verCimmerd. Zy kwamen in den regentyd aan, en
hielden maat nog regel. . Dit waren de oorzaken, dat zo velen
derzelven, aan allerleie. weder blootgefteld, plotfelyk ftierven
(*)..
w Ondertusfehen heeft de ondervinding geleerd, dat, na verloop
van het eerfte Jaar,'er gene zo buitengewone fterfte meer
on-
(*) Ongeveer 50 ftierven voor hun vertrek van Plymouth, 34 op
de reize; 1; ontvlugten , en 86 ftierven op de Kusten van Afrika,,
in de vier eerfte maanden na luuine aankomst.
Z 3

-onder hen'bemckte., zelfs heeft een der Cólonisten, met nsme
'Green, die zig thans in Engeland ophoud , in eigen perfoon
verklaard , dat in de twee eerst volgende Jaren , van de aoo Coaonisten
(die toen in ene Stad woonden) niet meer dan 5 of 6
geltorvcn waren ; welke getuigenis te geloofwaardiger is,, wyl
'deze man, zedert zy zig daar ter neder gezet hebben, altoos
«onder hen verkeerd heeft.
_ Door ene zeer oppervlakkige vermeerdering of aanbouw
hunner Landcryen, en ene fterke aanteling van gevogelte, doch
•verre van behoorlyk bedreven hier in te wezen, waren deze
Cólonisten in ftaat, zig van genoegzame levensbehoefte te verborgen,
cn bevonden zig reeds in het bezit van een, fchoon
gering, echter toenemend vermogen, toen het volgende ongelukkige
voorval hunne gehele verftroying te wegc bragt.
.„ Twee boten, den Koning Jammy, toemnaligen naburigen
Vorat en opvolger des Konings Tom, toebehorende, namen, in
het gezigt der vrye Cólonieftad, het fcheepsvoik van ene Ame-
( 18 3 >
zeer wel aanftotid. Ook had men hun van een gffiacgMatn aantal
van Vuurroers of Schietgeweren en Ammunitie ( zo wel als
van izerwaren voorzien, welker waarde 30 Ponden Sterlings
beliep, en die zy tegen andere noodwendigheden' verruilen konde.
„ Vier Akkers lands waren rondom hunne Plantagie reeds omgefpit,
en met Watcrbroodwortel, Katfade en Britfchc Zaden
beplant; allenthalve kwam het den Hr. Falconbridge by zyn
vertrek voor, dat zy met matigen arbeid hier zo goed hun beftaan
zouden vinden, als voor hunne verdryving.
„ Onder de 64 Cólonisten, die hy op Fora-Bay by zyne te
rug reize agterliet, bevonden zich 39 zwarte Mans-, 19 zwarte
cn 6 blanke Vronwsperfonen. De mannen toonden cordaathcid
genoeg ter zelfs verdediging, en waren met veel eenen-cnheid
onderdanig aan het gezelfchap, dat hen derwaards gezonden
had; alleen fchenen zy , aan de bepalingen ener geregelde
Staatsregeering ongewoon, allenthalve tot ene luidrugtige en
rikaanfche boot gevangen, om zig, zo als Koning.Jatrimy ver­ ongefchikte levenswyze zeer geneigd tc wezen.
klaarde., van zeker ongelyk hem door eenige Amerikanen aangedaan
, 'tc wreken, wyl deze .laatften kort te voren vier van
zyn Volk tot Slaven gemaakt hadden. Drie dier Amerikanen
c L 1 M A A T.
%verdcn de flagtoffers hunner wrake, de vierde ontkwam het
»
door zwemmen, en bragt van deze geweldadige behandeling bericht
aan de Engelfche Faétory op het Eiland Banca. Hier
uit ontftonden jammerlyke" gefchillen, welker nader onderzoek
de Bewindhebbers der Siërra-Liena Compagnie onnodig oordeelde
•, doch achtten zy zig verpligt wel in aanmerking te nemen,
dat men den Cólonisten hier mede weinig of niet befchuldigen
kon.
„ Maar toen het "Huis des Konings Jammy, door enige andere
Perfonen , in de asfche gelegd wierd, waar toe flegts enige
weinige der Cólonisten zig als wegwyzers hadden laten gebruiken
, wierd hun enigen tyd daar na gerechtelyk aangezegd,
dat na ene waarfchuwing van drie dagen hunne Stad verdelgd
zoude worden. By deze gelegenheid wierden omtren 180 of aoo
Cólonisten verdreven, en in de noodzakelykheid gebragt van
Jiunne Plantagien en ene grote menigte van gevogelte agter te
laten. Zy erlangde van de naburige Agenten des Slavenhandels
op het Eiland Bob wel enige befcherming , doch flegts voor de
eerfte vyf of zes weken, terwyl zy naderhand 12 mylen dieper
landwaards in, na de Stad Par-Bofon gezonden wierden.
„ Omtrent 12 maanden na hunne verdry ving, kwam de Heer
Falconbridge na Africa, en vond flegts 48 dezer Cólonisten te
xamen in gemelde Stad Par-Bofon woonagtig; enige waren na
de West-Indien, anderen na Engeland vertrokken , en 'er heerschte
ene algemene bekommering onder hen , dat zy allen nog tot
Slaven zouden gemaakt worden. Omtrent een en een halve Engelfche
myl verder, dan hunne vorige woonplaats, van het gebied
des Konings Jammy, 'ligt de Fora-Bay, werwaards de
Hr. Falconbridge deze 48 Cólonisten overvoerde, om daar zelve
ene nieuwe Volkplanting aan te leggen; ten welken einde hy.
ook van enige onbewoonde Huizen aan die kust het bezit nam.
Voor zyn vertrek hadden zig nog 16 Cólonisten van andere
•oorden met hun verénigd, en men verwagttc, dat 'er nog meer
bykomen zouden. Het opzigt over deze gehele Colonie werd
aan zekeren Theodorus Kallinger, enen uit Engeland derwaards
gezonden Griek, opgedragen; wiens gedrag deHr,Falconbridge
D e
Luchtftrcek van dit Land kan, in graden van warmte,
met West-lndiën vergeleken worden; maar op de ho

OLY, I Ï A A S EN 1AARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam /4oa4oJ
Overm.'tLast c 7 Croix de Malta ƒ13,5
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,12
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,7
Spaanfe dito . .
0
ƒ 9»
d i t 0 G r o f
• • / 2
5, 5
Guinies . . • ƒ11, 1
8 Agio van de Bank- xs pCt.
Souvereine . •
1 0
ƒ5,
AMSTERDAM, den 4 Juny 1792.
HISTORISCHE EN LETTERKUNDIGE
ANECDOTEN.
Do Heer Charpentier, Hoogleeraar in de Wiskunde,
te Parys, verhaald dc volgende Byzonderheid aangaande
den Hr. Mirabeau, het middel,'t geen dezen, groten
man allereerst aan het denken hielp.
C fff >
De Hr. Charpentier Was een der Ondermeesters op eeo
afzonderlyk School in Parys, alwaar Mirabeau zig inzyn
jeugd bevond: en die toen een zeer luye en onoplettende
knaap was. Op zekeren tyd gaf Charpentierhem
het Eerfte Hoofdftuk des TwedenBoeks van LOCKE'S
Proeve over het Menfchelyk Verftand in handen, en
bood zig aan, om het zamen te lezen. Terwyl zy in het
doorbladeren bezig waren, viel Mirabeau in ene diepe
tnymcring; waar uit hy echter fchielyk ontwaakte, zynen
Onderwyzcr toeroepende: Voila le livre qu'il me j'aut!
(Dit is juist het boek dat ik moet hebben.) Enige jaren
daar na, wanneer hy toevallig den Heer Charpentier in
den Tuin van de Tuilleries ontmoette; trad hy naar hem
toe met een vurig gelaat, en zeide hem: Ah Monfieur,.
que je n'oublierai jamais, que vous m'avez fait lire
Locke; (Ach Myn Heer, nooit moet ik het vergeten, dat
gy my Locke hebt doen lezen.) Zo veel hangt, dikwerf,
de manier van denken, en de vroegfte ontwikkeling van
's menfehen geest, van het eerfte Boek af, 't geen in handen
gegeven word van een jongeling van talenten, em
van den eerften indruk, die op hem gemaakt word doordeze
of gene treffende en zonderlinge omftandigheid..
De Bisfchop TVarburton was een man van zeer veelfchranderheid
en diepe geleerdheid, doch te gelyk. eengroot
liefhebber van, op ene droge, ftekelige, wyze,..
zogenaamde Bon mots te- zeggen. Het gebeurde eens,
dat zeker iemant hem zeide bedugt te zyn, dat de vervolging
van den Hr. Wilkes over No. 45 van the North
Briton, naar alle waarfchynlykheid zou uitlopen, op den
val van het toenmalig Ministerie, waar op de-Bisfchop
antwoordde: „wel nu, myn Heer! dat zou juist wezen,
„den duivel uit te werpen, door Beëlzebub den Overften
„ der Duivelen." Aan een zeker Kerkelyken, dien hy
bcfchuldigde over het leiden van een lui leven, en d!.2
hem geantwoord hadde , dat hy niet altyd' kon lezen, zeide
hy: „ Ik onderftel dus, Myn Heer, dat gy uwe Let-
„teroeffeningen reeds voltrokken hebt." Toen hy zich te
Cirencester bevond, om te vormen, bragt men hem, by
het Aliaar, een Leimingftoel met een Kusfen, die hem
niet te breed aanftont: dit deed hem den Koster te gemoed.'
voeren. „Ik begryp , myn Heer, dat uwvetfte flager in
„dezen Stoel gezeten heeft, en dat uw vierigfte Metho-
„distifche Prediker het Kusfen heeft opgefchud."
GEBOORTE-, TROUW- EN STERELYSTEN.
'Het getal der Dooden,. gedurende de laastverlopene-
Week, is geweest: te Amfterdam 132; en te Haarlem
13, onder welken laatften 6 beneden dc 12 Jaren.
fis

In de Maand May 1792. zyn, binnen Alkmaar,
overleden 21 Perfonen, als: 5 Mannen, 4 Vrouwen,
7 Jongens en 5 Meisjes; hier onder .1 doodgeboornen,
8 beneden 't jaar, 1 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10,
1 van 10 tot 20, 4 van 30 tot 40, 1 van 40 tot 50, en 4
van 50 tot 60 Jaren.
Op het Eiland jfara, een der Flebrides ofEilanden aan
de Westkust van Schotland, is den 17 April Overleden
Catharïna Lurdfay , Weduwe van zekeren Donald
M'Crai, in den Ouderdom van 108 Jaren; zynde haar
man twee dagen tc voren in het 98. jaar zyns levens overleden.
Beiden waren zy, tot kort voor hun dood, nog
zeer vlug en fterk.
Tot nog'hoger trap van jaren was zekere Flora Gale,
geklommen ,' ene vrye Negerin , welke den 7 February te
Savanna la-Mar, op Jamaika, in den Ouderdom van
120 jaren overleden. Deze Vrouw-behield alle hare vermogens
tot op weinige maanden van haar dood, en wandelde
nog drie dagen te voren. Zy laat een groot aantal
van Kinderen, Klein - kinderen en O ver-kleinkinderen
na.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
HAERLEM. Op een nader onderzoek, naar de oorzaak
en omftandigheden van de zonderlinge Zee-beweging
voor Zandvoort, waar van Wy, in ons vorig No. 204.
melding maakten, by drie Stuurlieden van Visfers-Pinken,
die zig, ten tyde van dit Verfchynzel, op Zee bevonden,
is onze gisfing aangaande de oorzaak van het zelve volkomen
bevestigd geworden. Volgens de opgave dezer
lieden, was dit verfchynzel, niet ten 4,maar ten 6 uren,
des morgens van den 21 Mcy waargenomen, en veroorzaakt
door een groot aantal zogenaamde Hofen, die dwars
over de Schuitjes waren heen gelopen; de lugt was zwaar
bedekt, en de wind zeer fterk; ook ging daar mede ene
buitengewone hette en broeying in den Dampkriog vergeld
: welk laatfte ook alhier, binnen de S;ad, op dien tyd
is waargenomen: gelyk mede de fterke ruk- en draaywinden
in dc nabyheid buiten dezelve. De waterbeweging
heeft zig ten Noorden tot aan het Zeedorp Petten,
waar by alle de Rollen en Planken, dienende om de Pinkjes
op en van 't Strand te voeren, we getrokken waren,
en zuidwaarts omtrent \ uur van Zandvoort, uitgeftrekt-
C 184 >
MAV
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- I THERMO- I STREEK
M E
~ LX
M E T E R
- D E R
LWHTSGE.
MAV^TER^J Noordi Zuid. ( WIND. STELDHEID.
f29. 6 5 7 60 z. t. w.
3°-] 20- 5 63Ï 75 zware wolken.
. ' 2
9- 7 • 58 56 z.
f 2
9- H 56! j 66 z. w. '
31-^29.9-1 63I I 73 w. t. z. helder.
' 2
9-IO| 52 | 40 N. W. |
JONV. f29.11 I 56| r "óTf o. z. o. f
• \ 29.11 I 67 I 84 o N o I wolken, omtrent
J.29- 8 f 64 f 62I
h e l d e r
„. N. o. j '
f 2
9- 8§ p 69 N. t. o! ' *
2.1 29. 8 • C: 9i 78 N - N. 0
1
omt . bet ken,
f 29.10 63 j wmdng.
r 2
9-io| 6j§~ 68f ~ N. N. o.
3.^29.105 67 74 N.o. t.N. wolken, windrig.
0 f_ 29^11 j 53 S I N. N. O.
f 2
9- 9 58 *6 N.
4- S 29.11 65, , 76 N N. O helder ,'s Avonds 1
_J.a9.io§ 54 ' 52 N.t. w. ^en en windr. j
f 2
9- 8 55 I 54 I N. w. zeer windrig, omtr.
5. ) 29. 8§ 57 65 I N. N. w.
b e t r
- te d e n
S-
a v o n < J
i. 2
9.8 5t I 49 I H. W. Sn^t° mtr
'
,In de afgelopen maand MAV,
Hoogfte Therm. den 2iften 's Midd. 72 gr.
Laagfte dito , 's Nagts tusfehen den 12 en 13 den 32 gr.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag
en Avond, is geweest 53H grad. Dus omtr. 1 gj- gr. lager dan
de, maand May 1791.
'HOEVEELHEID VAN GEVALLEN EN UIT­
GEWASEMD WATER.
Te ALKMAAR.
Gedurende de maand MAY 1792.
Gevallen 23 Lynen: Uitgewaasfemd 44 Lynen.
Te Haarlem, by P L A ,A T en L O O S J E S.

A L G E M E N E
No. 207,
KONST- EN LETTER-BOBE,
VOOR MEER- ENM1N-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 15. Juny.
B E R I G T E N .
Dc met Eerpryzen bekroonde Kwekelingen zyn: Inde
Eerfte Clasfe, de eerfte Prys aan Cornelis Heythuizen ,
F R A N K R Y K .
by den Clnrurgyn Franken, met het lot tegenMichiet de
Koning Gans, by den Chirurgyn Daams, hebbende deze
dus den Tiveden Prys ontvangen.
y^fr e verdienstlyke Louis , die zig , als Heelkundige, ln de Twede Clasfe, de Eerfte Prys aan Joh. Gotliek
\
2 0
"P^ m
a
e r a e e n
lg beroemd en bekend gemaakt heeft, Bouwman, by den Chirurgyn van der P*oori, de Twede
Ij JL/ 1^ j S > den 19 May laatstl. in den Ouderdom van ' aan Balthafar Hendrik van Ree, by den Chirurgyn
SI^IÖS ruim 69 jaren , aan de gevolgen ener waterzugt Daams, en aan Bart hol. Kouwenhoven , by den Chirur­
overleden
gyn cn Vrocdm. Teklenburg,
gingeen
Prys van aanmoedi­
N E D E R L A N D E N .
In de Derde Clasfe, de eerfte Prys aan Cornelis Tetter
o, by den Chirurgyn Byvoet, en de Twede aan Pieter
Abraham Jeltes, by zyn Vader.
AMSTERDAM, 12 ^«y- AanftaandenDingsdag, den
19 dezer, zal de Hooggel. Heer P. VAN HEMERT, des
voormiddags ten 11 uren, in de Remonftrantfche Kerk,
alhier, ene Lyk-Oratie houden op den Overleden Hoog- I
leeraar VAN DER MEERSCII.
HAERLEM, den 13. Juny Voorleden Donderdag is, alhier, !
inhetTheatrum Anatomicum, dc gewone uitdeling derPryzen
a3n de meest gevorderde Leerlingen in de Heelkunde,
door Deken en Asfesforen van het Collegium Medicum
gefchicd: by welke gelegenheid dc WelEd. zeer Geleerde
Hr. J. ROCQUETTE, Med. DoSt. en PraleStor in de Ontleed-,
Heel- en Vroedkunde, in het byzyn van verfcheidene
leden der Regering, en der Heren Opper-Commis-
Laatstleden Zondag, den 10. dezer, gefchiedde, van.
wegens het Departement, alhier, der Maatfchappy: TOT
NUT van 'T ALGEMEEN , de derde openbare uitdeling van
Ecr-Pryzen, des voormiddags in het Roomsch-Katholyke
Wees- en Armenhuis, en des Namiddags in dc Lutherfche
Kerk, aan zodanige Wees- en Armenkinderen
dier beiden Gezindheden welken de meeste vorderin­
gen, zo in het Spellen en Lezen, als in het Schryven en
Rekenen gemaakt hadden
larisfen van het Colleg. Med. als ook van velen der voor- j
mamfte Heelmcesteren, alhier, ene gepaste Redenvoering
hield: over de voortreffelykkeid der Heelkunde.
f*) C*~) Wy Wy zullen zullen in onze in onze eerstkomende No. No. enige enige Levensbyzonderheée»feü'van
van dasen dezen doorkundigen en bekwamen Heelmeester mededelen.
Vl'1. DEEL.
-
, zynde by die gelegenheid, en
voor ene talryke menigte Aanfchouweren. allezints gepaste
aanfpraken gedaan, door de Heren Adr. Loosjes Pz.,
Abraham de 'Haan en Christiaan Plaat, die , wegens
het Departement, tot deze uitdeling gecommitteerd waren.
By die gelegenheid gaf ook ccn Roomsch - Weesmei
je, met name Maria Knape, blyken van hare uitmuntende
Zangbekwaamheden, door haar bevallige uitvoering,
des Voormiddags, in het voornoemde Weeshuis,
A a van

van een Z'angfiukje, op dc gelegenheid toepasfclyk, enten
befiuite der plegtige verrichting dienende, 't geen gemelde
Heer Loosjes vervaardigd, hadde, cn door den Stads
Schoolmeester, alhier, G- Schouten, op \Muzyk gebragt
was.
C z85 )
UTRECHT. In de Algemeene Vergadering van het PROYLNT.
UiRixHTsca GENOOTSCHAP, op den 23. May dezes Jaars binnen
deze Stad gehouden, werd, uit naam van het Collegic der Heren
Directeuren , aan dc tegenwoordig zynde Heeren Leden kennis
gegeven:
(1.) Dat op dc Vraag:
„ Welke Is de Aart van de Rachitis, of zogenaamde linw
gelfche Ziekte ? Welke zyn de redenen, dat men de eerfte
„ beginzelen zelden na het derde levensjaar der kinderen be-
„ fpeurt? Welke zyn hare kenmerken? Welke hare toevallen
„ en gevolgen? Welke is-hare voorzegging ? Kan men ze door
„ eenige middelen voorkomen? Zo ja; door welke? Welke
„ zyn de beste Middelen tot hare genezing?" •
Algemeene Vergadering, van den 26 April 1790. eene Gouden
Medaille ter waarde van 20 Ducaten , met een Accesfit van
eene Zilveren Medaille aan de naast daar by komende, was
aangeboden), en .welke ingeleverd moesten worden voor of op
den 1. OStober 1791. om beoordeeld te worden op de Algemene
Vergadering 1792. geene was, die verdiende met die Prys
te worden bekroond,
Vervolgens ging de Vergadering over tot het vastftcllen yan
eene Prysvraag, die beantwoord moet worden yoor of op den
f. O&ober 1794. met uitloving van den gewonen Eerprys van
30 Ducaten, of van eene Gouden Medaille ter zclvcrwaarde,
om daar over uitfpraak te doen in de Algemene Vergadering
(welke by de Vergadering des Jaars 1789. tot eene gewone
1795. cn werd goedgevonden de volgende Vraag op te geven:
„.Welke Misdaden, behalven die onmiddelyk tegen den
„ Staat worden gepleegd, ftrekken meest tot deszelfs onder-
„ gang? Hoe zal men die best ontdekken, beteugelen, of
„ derzelver fchadelyke gevolgen voorkomen? Welke deugden
„ daar cn tegen ftrekken meest tot bevestiging van den Staat,
„ en waar door zal men die best aanmoedigen?"
Ook bêfloot de Vergadering eene Gouden Medaille ter waar­
Prysvraag, met aanbieding van 30 Gouden Ducaten, of van ene de van 20 Ducaten aan te bieden, aan den Schryver der beste
Gouden Medaille van dezelfde waarde was opgegeven, en voor Verhandeling over het Oeconomisch Nut van een of meerder
den 1. OStober 1791. beantwoord moest worden, om 'er uit- Inlandfche Voorwerpen uit de Natuurlyke Niflorie, welke tot
fpraak over te doen in de Algemene Vergadering des jaars 1792.) hier toe niet genoegzaam onderzogt, of in gebruik gebragt zynt. verfcheiden Antwoorden waren ingekomen , onder welke voor- benevens een Accesfit van eene Zilveren Medaille aan de naast
namclyk in aanmerking kwamen, céne Ne der duitfche, onder de daar by ,komende.
.Zinfpreuk
En moeten dezelve worden ingeleverd voor of op den 1. Oc-
o m
tober 1793. 'er uitfpraak over te doen in de Algemeene
. .Ware roem is roem hy God, maar niet by menfehenkinderen. Vergadering des Jaars 1794.
GELEERT.
Verders herinnert het Genootfchap:
;cn eene Latynfche, onder de Zinfpreuk
1. Dat by dc Vergadering des Jaars 1790. tot een gewtine
Prysvraag, met aanbieding van 30 Gouden Ducaten of van ene
Naturam fenfus ratione fulti revejant.
Gouden Medaille van dezelfde waarde, de volgende Vraag is
opgegeven:
en by 'Directeuren bevonden zynde, dat door de meerderheid „ Welke wyze van Opvoeding is de meest verkieslykfte ?
der Heeren Advifeurs ene genoegzaam egale waardigheid en ver­ „ eene Publicque, of eene Huizelyke? Welke, zyn de voordiensten
aan beiden toegekend wierden, is befloten over die „ delen en gebreken van die beiden? Is 'er eene wyze van
beide Verhandelingen tc loten, en dus, volgens het Lot, aan de „ Opvoeding, welke de voordelen van beiden met Uitfluiting;
e.ene dc Gouden Medaille, en aan de andere een Accesfit van „ van derzelver nadelen bevat."
eene Zilveren Medaille toe te w>zen. Dus in de Algemeene Welke Vraag moet beantwoord worden voor, of op den. 1.
Vergadering het Lot getrokken zynde, is de Gouden Medaille OStober 1701. om 'er uitfpraak over te doen in dc Algemeens,
.toegevallen aan dc Verhandeling, ten Zinfpreuk hebbende Vergadering 1793.
2. Dat op die Vergadering insgelyks befloten was, de Prys­
IJ 'are roem is roem by God, maar niet by menfehenkinderen, vraag over het Dolle honds vergif, ten twcedemnaal met een
1 GELLERT. dubbelen Prys , van 60 Gouden Ducaten namelyk, of van eene
en het Accesfit aan de LatynTehe, wier Zinfpreuk was
Gouden Medaille ter zeiver waarde, voor te ftellen , om beantwoord
te worden voor of op den 1. O&ober 1792. cn daar over
Naturam Jer.fus ratione fulti revelant..
uitfpraak te doen in de Algemene Vergadering 1793.
3. Dat op de Algemene Vergadering van het Jaar 1791. be­
Waar op dc Eillettcn dier twee Verhandelingen in de Vergafloten
was de Vraag
dering geopend zynde, bevonden werd, dat de eerfte tot Schry­
„ Wat voordeel bekomen wy uit de nieuwfte ontdekkingen
„.. omtrent de Vafa Lymphatica? Wat licht verfpreiden dever
had. den Heer JOHANNES VEIRAC, Med. DoSlor &c. &c. te
•Rotterdam, einde tweede den Heer J. F. ACKERMAN, Medic.
. „ zclven over de befchouwing der huishouding van' 's Mcn-
DcBor & ïacultatis Mediete Adfesfor te Mentz : cn werden bier
„ fchen Lighaam? Wat Vrugten trekken wy uit dezelven,
op dc overige bilictlen ongeopend in de Vergadering verbrand.
„ zo met opzigt tot de kennis der Ziekten , als met betrek-
„ king tot derzelver genezing." -n—
Welke in het Jaar 1788. met uitloving van ccn Prys van 30
(2.) Lat- onder de .ingekomene Prys-Verhandelingen over Ze-
Ducaten, of .van eene Gouden Medaille ter zclvcr waarde, als.
isi.tu.dge.Onderwerpen, (.aan. welker, beste, by .Refolutie der

' Schoon de Swedenborgianen zig wel aan dc leer van een
God houden, beweren zy echter, dat deze God gene andere zy
C 187 )
een gewone Prvsvraag was opgegeven, en die beantwoord had 1 dan Jezus Kristus, en dat deze altyd in eitf aienfchelyke gedaan­
moeten worden voor of op den t\ OStober 1790. om daar over te beftaan hebbe: dat hy , 0111 de waercld te verzoenen, ten
uitfpraak te doen in de Algemene Vergadering 1791e
n
waar eigentlyk menfchclyk of ftoffclyk lighaam aannam , mar.r gene
op als toen geen Antwoorden waren ingekomen,nogmaals voor menfehelyke ziel; dat zyne vcrlosfing beftaat, in de Hel, of
te ftellen met een dubbelen Prys, (namelyk van 60 Ducaten, of boze Geesten, te onder-, cn de Hemelen in order en welgefchikt-
van eene Gouden Medaille ter zeiver waarde) om die te beantlieid, te brengen, en om langs dien weg ene nieuwe gecstelyke
woorden voor of op deni. OStober 1793. om 'er uitfpraak over Kerk in te voeren; dat zonder zodanig ene verzoening of vcr­
te doen in de Algemene Vergadering 1794-
losfing niemand zalig konde worden, nog ook dc Engelen in
4. Dat op die zelfde Vergadering tot eene gewone Prysvraag kunnen ftaat van onfchuld bewaard blyven; dat de vcrlosfing
dc volgende was vastgefteld
1 van beiden te weeg gebragt wierd door middel van beproevin-
Wanneer en door wie is de Stad Utrecht tot een Stad ' gen, verzoekingen, of ftryden met boze geesten: en dat het
?emaakt, en met Stadsgeregtigheden begiftigd? Waar m I lyden aan het kruis de laatfte van deze ftryden was, waar door
" beftonden dezelve? Welke was de Form der Regering dier Kristus zyne menfehelykheid verheerlyktc, cn den band vanver-
Stad, met opzigt zo tot de Politic als Regtsplcging, in I én'iging tusfehen zyne Goddelyke cn Menfehelyke Natuur ten
" de oudfte tyden, en wel voor en in het begin van de dcr- naauwften toegehaald wierd.
" tiende Eeuw ? En door wié wierd toen die Regering aan- „ Hoe zeer zy, ondertusfehen, het geloof vast houden, dat
gefteld ? "
'er flegts ccn God is, en niet meer dan ene goddelyke perfoon,
En dat deze beantwoord moet worden voor' of op den 1 Oc- beweren zy, nogthans. dat 'er in deze perfoon ene ware d;ictober
1793. met uitloving van den gewonen Eerprys van 30 DU- \ eenheid plaats hebbe; beftaande in dc Godheid cn Menschheid,
caten, of van eene Gouden Medaille ter zclver waarde, om nevens dc werking van beiden in den Hccre Jezus: een Dneëen-
daar óver uitfpraak te doen in de Algemene Vergadering 1794- hcid, welke niet van alle eeuwigheid beitond, maar haren aan-
5. Dat op die zelfde Vergadering eene Gouden Medaille ter ] vang nam by de vlccsehwording.
waarde van 20 Ducaten aangeboden is, aart den Schryver dei- ', „ Voorts geloven zy, dat de H. Schriften, niet flegts lctterbeste
Verhandeling over het een of ander onderwerp der Heel­ 1 lyk, maar in enen gecstelyken zin, moeten verklaard en uitgekunde,
benevens een Accesfit van eene Zilveren Medaille aan legd worden: ccn zin, welke aan de waereld onbekend was,
de naast daar by komende, mits die Verhandelingen aan dit on­ ! tot dat dezelve aan Swedcnborg wierd' geopenbaard (*).
derwerp eenig licht byzettcn.
„ Zy geloven, dat 'er Engelen zyn, die de menfehen ten
En dat dezelve moeten worden ingeleverd voor of op den 'dienste ftaan, en die zig onthouden, gelyk Swedcnborg zig uit­
1. OStober 1792. om 'cr uitfpraak over te doen in de Algemedrukt, in hunne Neigingen of Hartstogten: dat alle \crzocking
ne Vergadering 1793.
in ene worsteling beftaat tusfehen goede cn kwade Engelen in
6. Dat nog Directeuren nog Leden des Genootfchaps van de­
Ah menfehen, en dat God, langs dezen weg, de menfehen byftaat
in dc beproevingen , overmits zy van zig zelvcn niets kunnen
ze Pryzcn worden uitgefloten, nog tot de reftitutie van derzel­
doen. De Hr. Swedcnborg beweerd , dat 'er een algemene inver
waarde verpligt zyn.
vloed van God op 's menfehen zielen plaats hebbe, dienende
7. Alle Verhandelingen, welke naar een Prys dingen, mogen
byzonderlyk om hun het Geloof der Goddelyke eenheid in tc
niet met den eigen naam der Opftelleren , maar moeten met een
blazen. Dezen invloed van Goddelyk licht op de Gcestelyke
Zinfpreuk getekend, en met een verzegeld Billet, het welk de­
waereld, vergclykt hy by de afvlocying der ligtftralcn uit de
zelfde Zinfpreuk teil Opfehrift heeft, en waar in des Opftellers
Zon in de Natuurlyke waereld.
Naam cn Adres zeer duidelyk door hem eigenhandig gemeld
„ 'Er zyn, volgens zyn zeggen , twee vvacrcldcn , de Natuur-,
ftaan, vergezeld zyn : ook moeten de Verhandelingen met ccn
lyke en Geestelyke, ten cr.emale van eikanderen oriderfcheideH.
andere hand, dan die van den Opftcllcr, en duidelyk gefchre­
j dog te gelyk onderling volmaakt overeenstemmende; dc dood
ven, in het Nederdititsch, Hoogduitsch , Engelsch, Fransch of
! voerd den mensch in de Gecstelyke waereld, wanneer zyn ziel
J.atyn opgefteld , vra^tvry toegezonden worden aali den Profes­
met een lighaam bekleed word, 't geen hywezcntlyk 'fubffsnfor
LUCHTMANS , tc Utrecht, Secretaris van dit Genootfchap;
tieel) noemd, in tcgcnoverftclling van het tegenwoordig Jtofjezullende
de Verhandelingen, die na den geftelderi tyd gezonden
worden, ten opzigtc van de Prys, in gene aanmerking worden
; lyk lighaatn, 't welk, hy zegt, dat nimmer' uit het graf zal
genomen.
verryzen. „ Na den dood, beweerd hy, is een mensch zo
weinig' veranderd, dat hy niet beter weet, of hy leeft nog in
8. De Billetten, tot die Verhandelingen behorende, aan wel­
! de tegenwoordige waereld; hy eet, drinkt, en geniet zelfs het
ke een Prys word toegewezen, zullen alleen geopend, en de
IJuwclyks vermaak even eens als hier op aarde : ook zyn da
overige ongeopend verbrand worden.
; beiden waerelden eikanderen zo zeer gelyk,-.dat 'er in dc Gecstelyke
waereld Steden zyn, met Paleizen én Huizen, mitsgruLis
KORT BEGRIP V A N DELERÉ D E R SWEDENBCRGIANEN. ! Schriften en Boeken, Koopwaren, Winkels, Goud cn Zilver,
Volgens dc opgave van Dr. PRIESTLEY, in zyne Edele Gefteentens &c. met een woord, alles, wat hier in de
Letters to the Members of the New Jerufalem Natuurlyke waereld is, vind men ook in dc Gecstelyke, met dit
Church.
on-
(*) Schoon de Swedenborgianen de^cn gecstelyken zin tot afle.gedeeltens
der H. Schrift uitftrokVen, zondert noqtVr.s 6'. iélvt cif
Handelingen en Brieven der Apostaten hier van uit,
A a 2

i
I
ondeïfcheid alleen, dat de dingen aldaar oneindig beter en volmaakter
zyn," " Theologia Univerfatis. Tot deze Gecstelyke
waereld, hadde Swedenborg, naar zyn zeggen, reeds gedurende
zyn tegenwoordig leven, toegang, zo dat hy met Lu t her,
Melvnchton en verfcheidene andere pcrfonen, gelyk ook met
Engelen, gemeenzamen ommegang hield.
„ Eindelyk geloven de Swcdenborgiancu, dat het komen van
Kristus om de waereld tc oordelen, cn zyn Koningryk tc aanvaarden,
niet verftaan moet worden van zyne perfoonlyke nederdaling
uit den Hemel in deze ftoffelyke waereld, maar dat
dit alleen op de Gecstelyke waereld ziet: Dat het laatfte oordeel
reeds plaats greep in het jaar 1757. cn dat het Gecstelyk
Koningryk van Kristus , waar door zy dc opkomst cn voortgang
hunner nieuwe leer verftaan. een aanvang nam op den
pden Juny van het jaar 1770. Dit Ryk van Kristus, en gevolglyk
deze hunne leer, houden zy zig verzekerd, dat weldra
op de gehele waereld de overhand zal krygen, en üi dien ftaat
voor altoos, blyven." '
N I E U W U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
GROOTBRITANNIEN. A Tour from Gibraltar to Tangier
, Salle'e, Mogodore , Santa Cruz, Tarudant, and thence
over Möunt Atlas to Marocco, including a partïculare Account
of the Royal Harem &c. By William Lempriere, Surgcon 8vo.
464 pag. Price 7 Str. in boards. Waltcr 1791.
Hoe veel waarheid 'er ook wezen moge in het denkbeeld,
dat het menfchelyk geflagt gedurig in volmaaktheid vordert, iy
ïfogthans, die dit verdedigen, zullen 'er geen bewys voor tragten
te vinden in de Gefchiedenis van Afrika. Het is onmo»elyk
ene Vergelyking te maken van het hedendaagfche met het
oude Egypten, of zelfs van den tcgenwöordigen Staat der Kust
van Barbaryen, met dien van het zelfde Land in dc dagen, wanneer
Carthago aan Rómrn den zegepalm betwistte, zonder overtuigd
te worden, dat de befcliaving, althans in dat deel van
den Aardbol, geen ftreck gehouden heeft met het verloop der
•tyden. leder nieuw bezoek, dat weetgierigheid aan deze onherbergzame
Landen geeft, levert nieuwe blyken op van de onkunde
of woestheid, die nog in dezelve heerscht, endefchrar.dere
Reiziger, wiens werk wy hier aankondigden, brengt een
reeks van bewyzen daar van te berde. Mr. Lempriere
een Chirurgyn in de Engelfche Vloot, in het Jaar 1789. té
Gibraltar zynde, ondernam de hier door hein verhaalde Reize
ingevolge van een aanzoek, dat Muley Abfulan , de begunstigde
Zoon van den laatst overleden Koning van Marocco door
Mr. Ma tra, den Engelfchen Confnl te Tangier, deed aan zyne
Excellentie, General ü&dra tc Gibraltar, bererenrie, dat hem
een Geneesheer of Heelmeester uit het Suarnifoen zou gezonden
worden, om den Prins te bedienen. Bemoedigende cnaanzicnlyke
belofte van befcherraing, van achting en beloninggepaard
met de hope, om ontflag tc verwerven voor enige {tevangen
Christenen, die ten dien tvde ter Slaverny verwezen
waren deden Mr. L. dit voorftel aannemen, en gedurende zyn
verblyf in Barbaryen, was hy een oplettend waarnemer van 't
geen 'er onder zyn oog gebeurde; dg natuur zyner onderne­
C 188 >
ming was gunstig Voor zyne onderzoekingen, en u£c het ver
haal blykt., dat hy wel wist gebruik, te maken van de ccleecnheden
ter onderrichting, welke zich aan hem opded-n Een
groot deel van het Boek is wel vervuld met een vcrinal van
des Schryvers eigene lotgevallen, maar deze zyn zo nieuw in
zich zelve, zo aangenaam verhaald, en doormengd met zo vele
oordeelkundige aanmerkingen, dat zy niet konnen nalaten zyne
Lezers in te nemen ; en het verhaal verfpreid tenens* veel
licht over de gewoonten van het Volk, dat hy ondernam te
bc ehryven. Wy achten dus dit Boek gerechtigd tot ene plaats
onder de waardigftc Reisbefchryvingen, die nuttige onderrichting,
met onderhoudende byzonderheden verenigen, en z-lfs
beuzelachtige omftandigheden op een aandacht trekkende v.'vze
verhalen. Anal. Rev. J
A Sketch of the Life and ProjeSis of John Law, of Lauriston,
Controller General of the Finances in France. 4to. 48 p
price 3 fch. Kearsley, London, Hill, Edinburgh 1791,
John Law, van een zeer zonderling en buitengemeen Karakter,
werd 111 Schotland in April 1671. geboren, naderhand in.
Londen, door by een tweegevecht een doodflag begaan te hebben
, gevangen gezet: doch hy ontvluchtte dien Kerker, en week
na het vaste Land, van waar hy echter in 1700 te rug moet
gekeerd zyn na zyn Geboorteland, dewyl hy in dat [aar te
Edinburg een Stuk fchreef, getyteld : Propofals and Reafons for
conjtitutmg a council of trade. Dit bragt hem in kennis en
gunst van verfcheidene Schotfche Groten, onder wier befcherming
hy in 1705 een Plan aan het Parlement opgaf, ter opruiming
der zwarigheden, waar aan het Koningrvk toen blootgefteld
was door fchaarsheid van geld, en het onvermogen van
den Bank ; en ter voorbereiding en opheldering van dat Plan
ichreel hy vooraf een werk , getyteld : Money and- Trade confrdered.;
with a prepofal far fupplying the Nation with Money
Dan, dit met verachting behandeld zynde, verliet Mr. Law
weder zyn Geboorteland, en vertrok na Holland, met een oogmerk,
om in dat grote School van Bankieren en Financiëeren
zig te oeffenen. Naderhand enigen tyd téBrusfei doorgebragt hebbende
, vertrok hy na Parys y waar hy een Plan voorftelde aan
Mr. Desmaretz, Controllcur Generaal der Finanticn onder Lodewyk
den XIV. 't welk deze Minister goedkeurde, maar wanneer
die het aan den Koning voordroeg, vroeg zyn Majesteit
in ftede van de verdienste van het Plan te onderzoeken, „ of
Law een Katholyk was:" en als dit ontkennende beantwoord
werd, zeide de Koning, „ dat hy niets, wilde te doen hebben
met een Ketter."
De Schryver merkt dit aan als een bewys der wysheid zyner
Majesteit; maar wy zouden eerder neigen, om het toe te fchryven
aan bygeloof cn vooroordeel ! Dan,, zonder ons hier verder
in te laten, zeggen wy alleen nog, dat dezeLevensbefchryving
een ryke verfcheidenhcid oplevert van onderwerpen , welke
voor vele Lezers belangryk zyn, in enen tyd, wanneer het
rapici-gein, «oor oyna alle ftonmgryken van Europa , zo veel
waarde gekregen heeft, en zo in den wandel gekomen is, als
tegenwoordig ; en de Gefchiedenis van dezen zonderlingen
beöeffenaar van het Stuk der Finanticn, welke in Maart 1729
te Venetiën in het 58. Jaar zyncs levens is geftorven, is voor
al opmerkens waardig, om dat ze zeer naauw verknogt is met
de tegenwoordige gebeurdtcsisfen in dat Koningryk, waar Mr.
Law zyn voornaamftcii rol fpeelde, Anal. Rev.
The

The Attatomica! Jnfiruflof ; or an Wufiration of the modem
cr.d most approved Methods of preparing and preferving the
different "parts of the hitman Body , and of Qttadrupedes by Initfïit)»;
Corrofion , Maceration, Distention, Arüculation ,Molieiürg&LC,
with avarityofCopperptates. By Thomas Vole , Membcr
of corporation of Surgcons in London , 8vo. 304 pag. price
10 fch. 6 d. in boards. Darton 1790. Een werk, 't welk, fchoon
het weinig behelst dat nieuw is , of dat niet in elk zamenftel
van Auatomifche Lesfen voorkomt, echter den Leerling nog wel
iets zal opleveren dat hem nuttig is; maar om ervaren te worden
in dc kunst van Anatomifeercn ent-Preparaten te maken,
moet hy andere Leidsluiden raadplegen dan den Anatomical Inftruöor.
And. Rev.
Flora Ritstica, exhibiting accurate Figures of fuch Plants,
as are either uf'ful or injurious in Husbandry. Drawn and
engraven by F. P. Nodder. With fcientific CharaSters, pspular
L'escriptions and ufeful Obfervations. By Thomas Martyn, B.
D. F. R. S. Prof. Bot. Cambridgc. Publish-ed in Monthly Numbers
, each contauüng three couloured prints and fix pages.
8vo. price 1 fch. Nodder, Brcwerftreet 1791.
Het gewigt van den Landbouw , niet alleen voor dit Land ,
maar voor het menschdom in 't algemeen, maakt ieder werk
bcLmgryk , dat ook maar enigzins dienen kan , om denzelven te
bevorderen eu te verbeteren. Het hier gemelde Werk is op zodanigen
voet ingerigt, dat het zeer bevordcrlyk zyn kan voor
de Vaderlandslievende oogmerken dier openbare Maatfchappyen,
welke deze zo nuttige kunst aanmoedigen , en Landheren cn
Landluiden te hulp kan komen in alle pogingen tot verbeteringe
, door hen meer bekend tc maken met de Planten, welke zy
telen cn de misvattingen te weren , welken omtrent zommigeii
plaats hebben. Anal. Rev.
A New SyHem of the Natural PSiflory ofQjtadrupeds,Birds',
Fishes and InfeSls. In three volum. vol. 1. containing Quadrupeds.
8vo. 586 pag. and 47 platcj. price 10 f. 6d. in boards.
Edinburgh, Hill, London, Cadell 1791.
Dit eerfte Deel van een nuttig werk behelst ccn eenvoudige
Historie van viervoetige Dieren ; immers de Schryver heeft zig
bediend van dc onderrichtingen, door verfcheidene Schryvers gegeven
, zonder hunne gislingen en verbeeldingvolle ftelzels- over
te nemen. De zaken worden hier verhaald op een eenvoudig
rêdelyken trant, in ftcde van, gelyk vele Reizen enz. onlangs
in 't licht gegeven, opgefchikt te zyn met de weidfehckleding
van het Romaneske, of uitgerekt met yskoude zedclyke bedenkingen
, die 'er alleen fchynen geplaatst te wezen, om de werken
tc beter aan den gang tc helpen ; terwyl andere met theatreale
trotschheid , zelfs de godsdienstigfte uitboeztmingen, doen
zwemen na ene plegtige fpottcrny met die gevoelens, welke
aan het menschlyk Karakter waarde byzetten, indien zy waarlyk
voortvloeien uit het hart. Anal. Rev.
Buffon's Natural Hiflory abri si ge d, including the Hiflory of
the Element s, the Earth and its component Parts, mountains
Rivers , Seas, Windt &c. &c. Ulufirated with a great Variety
of Copperplates , elegantly engraved. 8vo. 530 pag. and 40
Plates. price 8 fch. in boards. Kearsly 1791.
Schoon een gedeelte der meeste boeken dikwyls meer waarde
heeft dan het geheel, zyn wy echter niet zeer ingenomen
C 189 )
met verkortingen. Nochtans, daar hef grote werk van Buffc?
niet wel te krygen is voor velen, die der jeugd een aangenaam
onderwys wenfehen te bezorgen, zyn wy verheugd geweest ophet
zien van dit Werk, 't welk niets agterlaat van 't geen het
grote werk behelst, ten nutte der jeugd, en ieder lazer op ene
gemakkel'yke cn aangename wyzc een algemene kennis geeft der
Natuurlyke Historie. Anal. Rev.
Esfay's, Phihfjphicai, Hiflorical and Literary. vol. II. 8vo.
pp.'568. 7 f. boards. Dilly 1791. De Hr. Belham, de Schryver
van deze proeven, leverd , in dit 2de Deel, ons op nieuw,
ene verfcheidenheid van lezenswaardige vertotren, die allen even
zeer dc blyken opleveren van zyn juist oordeel cn geoefende
Redeneerkunde. Hy begint met ene proeve over de Onflojiykheid,
waar in hy het onder onze hedendaagfche wysgeren zo
zeer in zwang gaande begrip , als of dc ziel niets anders, dan
ene loutere Organifaüe der ftoffe ware, beftryd ,en zig byzonderlyk
toelegt om dc tegenwerpingen van Ceoper te beantwoordeu.
Voorts geeft hy ene fchets der Regering van Jacob li.
ter aanwyzmg van dc oorzaken der Omwenteling in i638.——
Dan volgen 'er enige aanmerkingen over uitfluitende Kcrkgenootfchappen;
wyders twee proeven over het Gouvernement in
de Indien ; mitsgaders ene beféhouwing van het Karakter en de
Regering van Koning William. Hier op volgt weder ene beoordeling
der bedenkingen over den Godsdienst vair den laatst
overleden Koning van Pruisfen, waar in de Hr. B. zig als een zeer
bekwaam cn yverig pleiter voor het Kristehdpm opdoet.— In
ene befchouwihg' van het gefchii met de Unitarisfen , geeft de
Schryver een meesterlyke fchets der History van het Joodsch en
Kristen-Platonismus, aantonende, op welk ene wyze dc leerftellingen
van Plato , in het Joodfche ftelzel door Philo, en in
heUOistelyke, door Justyn den Martelaar, Clemens vanAlexandrycn
en andere Kerkvaders, zyn ingeweven geworden. Hier na
handeld de Heer B. over deze en gene zedclyke onderwerpen :
en gaat vervolgens-, over tot enige aanmerkingen over het Toneel-
en Heldendicht: beüuitcndc voorts dit deel met enige Gedenkftukken
der Regering van Koningin Anna : ene oordeelkundige
Sahets van BUTLER'S Analogy:, enige aanmerkingen over
de Franfche Revolutie, en bedenkingen over dc Test wetten.
Month. Rev.
A Letter from the Right Hon. E. Burke, M-. f. intheKingd,
of Great-Britain to Sir H. Langrishe Bart, M. P. on the fubje£t
of Roman Catholics of beland &c. 8vo. pp. 88. 2 f. Debrett
1792. De Hr. Burke, die, nog onlangs, zig met zo Teel
drifts verzette tegen het regt van verkiezing der Britfche Disfenters,
en zo hevig uitvoer tegen de Franfche Staats-omwentcling,
bepleit hier de zaak der waarheid, mitsgaders die van
Burgerlyke en Godsdienstige vryheid , met veel yver voor zyne
onderdrukte Landgenoten, de lerfche Katholyken... M.R.
Letters to the Members of the New Jerufalem Church, formed
by Baron Swedenborg. By Jozeph Priestly, L. L.D. F. R.
S. &c. 8vo. pp. 70. 1 f. 6 d. Johnfon 1791. Dr. P. deeld in
deze Brieven ene algemene beféhouwing mede van de Geloofsartikelen
der Nieuw Jerufalemfche Kerk; brengt de gronden ter
toetfe, waar op de voorgewende Ingeving van Swedenborg rust,
cn tragt de ongerymdheid aan te tonen der voornaamfte leerftellingen
dezer nieuwe Gezindte, M. R,
Aa 3.
TE-

„ Dc Scheepstimmerman, zich telkens aan den regen bloot
ge\ f ndc , fliep met natte klederen aan, en was in allen opzig-
-te zo onoplettend op zyne gezondheid, dat hy daar door ene
koorts kreeg, waar aan hy, op zyne t'huis reize na Engeland',
overleed. Een broeder van den Hr. Falconbridge, welken de
Compagnie na Afrika gezonden had , verliet ogenbliklyk na zyne
aankomst zyn dienst, begaf zich na het Eiland Banca, waar
hy, zo als men verneemt, overleden is. Van de oorzaak zyns
doods heeft men intusfchen nog geen nader bericht.
„ Intusfchen ftond dc Hr. Falsonbridge met zyne Vrouw cn
gezelfchap niet minder aan menigerleie"ongemakkcn bloot, zo
< «00 )
'TEKENINGEN EN PRENTEN.
I wegens gebrek aan ruimte in htm klein Schip, als omdefiwe
huisvesting aan die Kust, gedurende hun VerMyf; en met dit
FRANSCHÉ KONST PRENTEN.
al bleven zy echter gezond.
„ Alle de berichten, welke de Bewindhebbers uit dit wereld­
Confederatioii des Dêpartements du Nord, de la deel hebben, komen hier in overeen, dat de Inchtftrcek van
'Somme et du Pas de-Calais, J'aite a Lille , le 14 Jutl- Siërra-Liona voor de Inboorlingen zeer goed, cn voor deEu-
Ict 1790. naar een Schildery van M. L. Wat tem, door ropeers geheel niet ongezonder is dan andere Luchtftreken on­
Helman gegraveerd', 6 liv.
der denzelven graad van breedte. Men mag met grond hopen
de voortgang in het opruimen der Bosfchen, het bebouwen van
Portrait de Pascal Paöli, né a Rqftino en Corfe, de Landen cn dc oprichting van woningen de eerften derwaards
naar Drellingt door Henriquez; hoog 25, breed'10
tut Engeland gezonden Cólonisten voor eene buitengewone be-
duim.
fmetlyke Ziekte aldaar zo wel als elders bewaren zullen in­
Les apprêts du Ballet, naar Lavrince, door Fresco; dien zulks ten dele nog voor het begin van den eérften r'egen-
6 hv.
tyd mogt te werk gefteld worden.
Portrait de jfean - Si/rein Maury , Prédicateur du „ De door de Compagnie gevorderde berichten van hare ei­
Roy, lUh des quarante de l'Academie Frahcoife', degen
Agenten bevestigen de mening des Luitenants Matthews,
puté de Pcronne &c. aux Etats Génèraux de 1789. naar welke hy 111 zyne onlangs uitgegevene Reisbefchryving na Sier­
een tekening van Mor eau, door Courbe.
ra-Liona dus woordlyk opgeeft, „dat namelyk de ftreek van
La France facrifiant st la Raifon; in de Engelfche Sierra-Liona, mits behoorlik opgeruimd en aangebouwd, zo
manier, door Bonnieu, naar zyn'Schildery, den 14 July gezond is als enige der West-Indifche Eilanden , en in vruet-
1791. aan de Nationale Vergadering geprefenteerd •, hoog baarheid dezelve nog overtreffen zoude." - De berichten ons
21, breed 15 duim; 15 liv.
uit de Geographifche werken bekend, komen hier mede vol­
Vue de la Federationdu 14 Juillet 1790. prife du ebté maakt overeen. - „De Landftreek van Sierra-Liona is ene der
de Greneile, door Janinet; hoog 9, 'breed 2iJ duim, besten 111 Afrika, en de grond aldaar zeer vrugtbaar (*).
12 liv.
Apotheofe d'Honoré Gabriel Riquette Mirabeau;
BEVOLKING EN S TA AT s GES TELT E NI S.
door van Hom, Akademiefehilder te Dyon.
_ „ Dc bevolking aan de Zeekusten fchynt van weinig betekenis
te zyn ; men vind het Land aan beide de zyden van den
N A R I G T E N EN B Y Z O N D E R HEDEN,
TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LAND­
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
DE, HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
BETREKKE LYK.
ftroom meest bewoond , aan welks oever verfcheiden fteden zyn
aangelegd, dan waar van elke ftad zelden meer dan 50 huizen
bevat. Een der zogenoemde aanzienlykftcn is in de fteden doordeels
het opperhoofd, die te gelyk fterk in den flavenhandel
doet, cn aan den Koning Naiambanna ondergefchikt is. De
refidcntieplaats des Konings is op het kleine Eilandje Robanne,
welke tusfehen de Eilanden Banca en Gambieftet; op wel­
ECHT BERIGT AANGAANDE DE NIEUWE ENGELSCHE ker eerfte eene Engelfche op de laatfte daar en tegen eene
VOLKPLANTING , op SIËRRA - LIONA , in AFRIKA
«evens ene korte Befchryving van de Lugtgejleldheid,
Bevolking, Staatsinrigting, Kaltttur en Handel
, als mede van den tegetnvoordigeu Staat des
Slavenhandels, in dat Waerelddeel.
Franfche, flaven-Faftory aangelegd is. Dc Bewooncrs van Robanne,
ongeveer 50 in getal, leven meestal van de gunstbewyzen
des Konings Najambanne, en zyn geheel cn al van hem
afhanglyk.
„ Dc tegenwoordigen Koning is van ccn vreclelievcnden aart
(Uit het Engelsch. )
en daarom zeer geacht en bemind. Zyn Territoir, zegt men '
ftrekt zich drie dagreizens Landwaards in uit, en is binnen-
Vervolg van Bladz. 182. . waards gerekend veel volkrykcr : alleen fchynt men tot hier toe
nog gene naauwkeurige opgave te. hebben van de grensscheidingen
zyns lands, of Vim de gcfteltenis cn uitgeftrekthcid van
zyn grondgebied.
„ De Koninglyke waardigheid is na zynen dood verkiesbaar;
doch
(*) De Kaap Sierra-Liona ligt 80 gr. 12 m. N. B. en-12 gr. o W L
Men zeilt uit Engeland gewoonlyk in een maand derwaards ; fchoon
de Hr. Falconbridge deze Reize in 17 dagen heeft afgelegd. De te rug
Reize duurt wat langer, ter oorzake van het vertoeven om de zogenaamde
pasfaat winden.
(Deze \vinden wayén géregeld Op zékeren tyd van 't jaar uit denzelfden
hoek; en zyn daar door van veel dienst op reizen van Negotie;
doch men befpeurt die flegts aan beide zyden van de Linie.)

doch is het hoogst waarfchynlyjï, dat zyn oudftc Zoon, die
thans in Engeland is, zyn troon-opvolger worden zal, daar de
voornaamite , door deels, by het verkiezen van enen Koning de
erflyke opvolging in het oog hovden.
GODSDIENST EN Z E D ;
E N.
Ten opzigtc van Godsdienst en Zeden, fchynen de Inbooriingen
geheel cn al ontef.chaafd te zyn. Dc gedurige Krygen
cn vyandlykheden tusfehen gehele Familicn,en derzelver nakomelingen
, als zy eenmaal elkander beledigd hebben, behcerfchen
hen zo fterk, dat zy ter wederzyde elkander tot hunne
Haven maken, cn zulks als.eene gewone wet van wedcrvergclding
houden. Voor het merendeel zyn zy Heidenen, die gene
Priesters, gene openbaren of Iluisgodsdienst hebben, en van
uitwendige eeredienst of plcgtighedcn niets weten. Zy nemen
zo vele vrouwen als hun goeddunkt, maar hunne echtverbintenis
is niet onflaakbaar , cn met de opvoeding hunner kinderen
bemoeyen zy zich in't geheel niet. In vele ftukken zyn zy overgelovig,
byzonder ten aanzien van de 'foverkragt . doch over het
algemeen vry vanR.eligie-voo.roordclen ; en fchynen zeer geneigd
alle foort van Europefche kundigheden en verbeteringen aan te
nemen. Een der aanzienlykften in Siërra - Liona zond zynen
Zoon na de Portugccfchc Colonic tc Bizingos, 500 Eng. Mylen
van zyne Geboorteplaats, om daar het lezen en fchryven te leren
: want het zyn alleen de Portugefche Colonien , waar men
enig Schoolonderwys bekomen kan. De Secretaris des Konings
Naiambanna, LJliot genoemd, door de vriendfehaplyke verkering
met den Hr. Grenville Sharp, in Engeland, het lezen cn
fchryven geleerd hebbende, ontftak daar door in 's Konings kinderen
ene grote trek tot zedclyke befchaving. Hier op zond de
Koning enen zyner Zonen ter opvoeding na . Frankryk: een
ander wierd, onder opzigt encs Mandiciaal'fchen Leeraars, dus
in den Mohamedaanfehon Godsdienst, opgetogen. De oudftc
Zoon was beftemd zynen weg na Engeland te nemen , juist.tocn
de Hr. Falconbridge voornemens was na Europa te vertrekken,
en 'er was'reeds met eenen Sla\ cnvoerdcr van Leverpooi een
accoord getroffen, om hem, voor de overvaart na Jamaica,
drie zyner Slaven te geven, als hy van daar na Engeland overftcken
wilde, ten einde in dat Land enige kundigheden op te
doen. Zelfs was het vertrouwen , welk de Koning in den Hr.
C 19? d
penen landwaards indryven, en my van myneZechaven beroven
zullen. Ik heb verfcheiden berichten, zo van Factoryen of
Comptoiren, ais van byzondere Schippers, ten nadele van de
Colonic bekomen, waar op ik echter geen achtflocg, denkende
dat dezelve meestal de uitwerkzels van haat en nyd waren, die
men tegen -hun verblyf hier tc Lande dus blyken liet. Integendeel
htb ik by alle gelegenheden,hóe gering ook , hen van dienst
geween, en my bevlytigd om tusfehen hun en myn Volk vrede
te.behouden, daar ik. zeer vele onenigheden onder hen gelukkig
bygelegd hebbe. Ik handelde dus met te meerder genoegen ,
daar ik geloofde dat zy , door hunne onderrichting in zaken,
waar van wy hier niets weten, ons allen hier tc Lande van veel
dienst konden zyn. Het gemeen menfehen - verftand kan nier
nfifen tc begrypen, dat het domfte volk op aarde zich verheugen
moet als het hun Vaderland ziet verbeteren, en enig denkbeeld
heeft hoe zulks gefchieden kan.
„ En moet ik U wyders hier by nog doen weten , dat, of
fchoon ik gene andere reden had om dc welvaart der Coloniete
wenfehen, ik evenwel zo handelen zoude, 0111 de fdiriklykeroveryen,
waar aan alle Natiën, die hier Handel' dryven, zich
fchuldig maken, te beletten."
Vervolgens geeft de Koning een Gefchicdverhaal op van de
ontvoering van enige zyner Blodvcrwanten , die in Slaverny geraakt
zyn, en vaart aldus voort.
„ Met opzigtc tet de Cólonisten kan ik hier niets meer byvoegen,
dan dat men iemand overzond, die het opzigt en bewind
over ziük eene plaats waardig is 'te bekleden, rir.n hebben
wy gene reden om over hunne welvaart bekommerd tc wezen.
Met den Hr. Falconbridge ben ik, gedurende zyn verblyf alhier,
zeer in myn fchik geweest. Van dien tyd af aan ben ik dtr
Bvkfche Natie niet onzydig gunstig geweest, uit welken hoofde
ik vele en meer beledigingen van hun ongemerkt heb laten doorgaan
, dan ik van enigen Landaart zoude ge'duld hebben,.
„ Gy zult, hoop ik, op mynen Zoon een" waakzaam oog
houden, en hem in gene andere gevallen zynen eigenen gang la­
ten gaan, dan wanneer gy die goedkeurt."
De algemene Vergadering zal de by den Bewindhebbers genomen
rcfolutic onge'tw'yfiêia' bekragtigen, dat dc Sierra-Liona
Compagnie, met opzichte der goedeverftandhouding cn vriendfehap
tusfehen haar en den Koning Naiambanna, dc voorgefla-
gene Opvoeding zyns Zoons zo lang op z*ch zal nemen ^ als
Falconbridge kilte, zo groot, dat het hem, liiettëgenftaande dezelve fn Engeland zsl moeten verblyven.
alle tcgenbedenkingen, die men wegens het gevaar dat hierin ftak 'Er zyn reeds fchikkingen gemaakt, om den thans 24 jarigen
opperde,bewoog zynen Zoon een Compagnicfchap toe tc vertrou­ Prins van Koning Naiambanna in dier voege te plaatzen, dat
wen , hem regtftrecks met den Hr. Falconbridge na Londen te hy alle oppasfingen en voordelen ener naar zynen ftaat geëven-
zenden, terwyl hy tc gelyk den Ri\ William Sharptt Londen, redigde opvoeding bekomen kan.. Geen minder genoegen''vinden
per Misfivc verzogt, de opvoeding zyns Zoons op zich te wil­ de Bewindhebbers in dc overweging, dat deze Prins, zo God
len nemen.
hem het leven fpare, na alle waarfchynlykhcid, zo wel uit aan­
„ Beiden , zo wel dc Koning als zyn oudftc Zoon , fchynen merking zyner bekwaamheden als van zynen inborst, het 'er
ten fterkfte te verlangen hun land uit den tcgenwoordigen toe­ op toeleggen zal, om, by de invoering van het licht der waarftand
van onkunde cn el'ende te vcrlosfen,en nietmin een einde heid , en de daar mede gepaard gaande bevallige hervorming van
van den Slavenhandel te maken , welks droevige uitwerkingen Zeden, ook eindelyk ene beftendige er. vertrouwciykc vriend­
cn gevolgen zy inzien en beklagen.
fehap tusfehen dc Europc'cfchc Colonic en de inboorlingen des
Het volgende is een uittrekzel van des Konings heufchen brief Lands te doen ftand grypen.
aan den Hr. Sharp.
,» My is. in 't oor gebeten , dat deze lieden , die vrye Colonutcftjuu
Engeland zyn , my. met 'er tyd door geweld van wa­
(Hel Vervolg in onze eerslkjmsnde.)
J-SYS

PRYS DER G R A N E N .
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruïsfifche . . 80 a ro'2
£ooIfe bonte en witte 135 a 160 Koningsberger . . 78 a 100
Dito rode . . 12; 31;; Pommer, Colb. en Stett. — - .
Warder, Heugfe en EIb. 125-315; GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 120 a 145 Vriefche Winter . •
Vriefche . . 120114; Zeeuwfche Overm. .
Bovenlandfche . 1253140 Brouwhaver . . 66376
Voorlandfe rode . 1123130 Boekw.Amesf.enGooil. L. — —
Zeelandfche . . 140 a 160 Dito Brab. en Vlaamf. L.
O l t , TRAAN EN BAARDEN.
Koolzsad, Zecuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 39|a40
.Overm.'tLast c s Morg. held. verd.
7. < 29. 7-2 60 70 N. betrokk. Nam. en
t 2
9- 7 56 54 N. N. o. 's Avonds regen.
f 2
9- ö
t 55? r S4i N. t. w.
8. -j 29. 5Ï 57§ 61 N. w. Regenagtig.
L 2
9- 6 54 52j- z. t. o.
f 2
9- 5 54 525 z. 's Morg. regenb.
9. < 29. 6L 56 60 w. verder bewolkt,
f 29, 7 54 5a z. w. 's Avonds helder,
fa?. 61 56J 59 z. t. o.
10. < 19. 4} $6 60 7.. z. w. Regenbuyen.
119. 4 6t 59 z. t. 0.
]*9- :
'i & I öï z
- Voorm. veel regen-
-; $

1792. No. 208.
A L G E M E N E
KONST* EN LETTEMODE,
V O O R M E E R - E N M l N - G E O E F F E N D E N .
> E R I G T E N .
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Vry dag den 21. Juny.
WWjK o TT IN GEN. De Hv.van Zacli heeft, uit Gotha,
II aan de Koningl Maatfchappy der Weten-
|j| fchappen, zyne Waarneming van de bedekking
»ais=ro van Jupiter door de Maan, voorgevallen op
7 April 1792. toegezonden. Zy is gedaan met een zeven
voets Telescoop van Herfchel. De Intrede in den verligten
rand der Maan gefchiedde: de eerfte rand van Jupiter
ten 10 uur. 55 min. 43 fee. middelbare tyd, of
53 min. 55 fee. ware Tyd.
De tweede rand 10 ur. 57 min. 24 fee. middelb. tyd,
of 55 min 36 fee. ware tyd.
De Wagters verdwenen by de aannadering van de Maan,
en 'er waren van tyd tot tyd flegts enige blikjes van dezelven
te zien; doch hy gelooft op een paar feconden zeker
te zyn, dat de Intrede van den derden gefchiedde ten
11 ur. 8 min. 19 fee. middelb. tyd, of 6 min. 31 fee.
ware tyd.
De uitgang van den eerftcn rand der Planeet ontglipte
hem. Hy zag de Planeet, toen omtrent | van zynefchyf
reeds uitgekomen was, naar enen overflag dien hy voor
vry juist houd. Den laatften rand nam hy zeer naauwkeurig
waar; fchoon de Maan met een kleine kring omgeven
was Hy geeft dus op,
De Uitgang f der Schyf van de Planeet, ten 11 ur. 56 m.
55 fee. middelb. tyd, of 11 ur. 55 m. 8 fee. ware tyd. j
De Uitgang van den laatften rand ten ..II ur. 58 m. tof. I
middelb. tyd, of 11 ur. 5Ó m. 23 fee. ware tyd, dat de-
V1U. DEEL.
zelve ten voorfchyn kwam van agter den onveriigten rand
der Maan. In dien zelfden Nagt bepaalde hy ook de
plaatzen van de Planeet en van de Maan.
lupiters regte opklimming ten 12 ur. 36111. 54,095 feemidd.
tyd, of .35 m. 7,28 fee. ware tyd ,- 206 0
, 9', 13",05.
j zyne zuidelyke Afwyking 9°, 11', 20", 9. Met defchuins-
; heid der Ecliptica 23 0
, 27', 54", 5. volgt uit de Zons Tafe-
1 len van den Heer v. Z. de fchynbare geocentrifche Lengte
1 van de Planeet 6 Tekens 27 0
, 34*26", 5. De Geoccntrii
fche Noorder Breedte i°, 32', 3", 2. De nieuwe Jupiters
Tafelen van de la Place geven de Lengte 19",!. en de
Breedte .7", 3 te groot. Jupiters Middellyn, onder zyne
Evennagts Lyn, bevond hy, met een voortreffelyken Heliometer,
39,33 fee. Het midden uit 20 metingen gaf de
Korifontale Parallaxe 1,8105 fee. Om -den Heliometer te
toetzen en te beproeven , mat hy de Zons middellyn, op
die zelve Hoogte, die Jupiter had by vorige metingen, en
bevond ze 32', 3", 17. Uit de during van de Culminatie
vond hy de Middellyn 44",4i5. Een midden uit 15 Waarnemingen
gaf de Horifontale Parallaxe 2',0445. Naar de
Tafcien van den Hr de Lambre vind men de Middellyn
42",928. de Horifontale Parallaxe i",976i. De regte opklimming
van de Maan, in denzelven Nagt ten 12 ur. 38
m. 41,582 fee. midd. Tyd of 12 ur. 36', 54",742. ware
Tyd, 206 0
, 36', 9*,75 Voor dit zelfde ogenblik de Middellyn
van de Maan = 32', 14"?. de Horifontale Parallaxe
59', 11",4. In het Sterrekundige Jaarboek van den Hr. f.
E. Bode is deze bedekking van Jupiter door de Maan niet
opgetekend; doch wel in de Connoisfance des Temps.
De Heer Opper-Amptman Schröter, te Lilienthal, by
Bremen, heeft ook het genoegen gehad deze Bedekking
waar te nemen. By een volmaakte heldere lugt, ver-
B b toon-

toonde jupiter zich binten gewoon duidelyk. Hy gebruikte
een Hèrfchelfche Telescoop met een vermogen dat 74
maal vergroot. De vier Wagters waren zeer helder. Derzelver
Aiftanden van dc Planeet waren, ten naasten by,
de tweede één; de eerde twee, Jupiters middellynen, ten
westen: de overige-oostclyke; dc derde by de drie, en
de vierde agt Middellynen. Jupiters platte aan de Pcien
ingedrukte klootföhe gedaante CSphceroid') met zyne Gorde's
vertoonden zich zo duidelyk, als de Hr. Schr ze
ooit gezien heeft. De Afbeelding en Befchryving laten
zich hier niet plaatzen. Dc vlekken vergelykt hy met die,
welke hy in 1786 cn 1787 in dezelfde ligging op deoppcrvlakte
van Jupiter gezien heeft. Bytrage zu den neuftcn
Aflron. Ehtdeckungen 175 f. en 1 Tab. 6 fig. De
Tyd der volgende Waarnemingen, is ware Tyd, naar 12
Corresponderende Zons-Hoogtcns genomen, op den 8 April
cn 2 op den 27 Maart, en den bekenden gang van zyne
Horologien. Op 2 a 3 fee. mag de tyd onzeker blyvèn,
dewyl op den 7. gene Hoogtens genomen zyn.
De Westelykfie vooruitgaande Wagter verdween aan
den veriigtcn fcherpen rand der Maan ten 10 uur 43 min.
32 fee. een paar feconden onzeker, dewyl hy onduideiyk
wierd, toen hy dc Maans rand raakte.
De tweede Wagter verdween, in vollen glans, zonder
Onduideiyk te worden, ten 10 uur 45 min. 19 fee.
Jupiters Wcstlyke rand raakte geheel fcherp en zeker de
Maans Oostelyken rand ten 10 uur, 46 min. 32, 5 fee.
Even zo fcherp en zeker verdween de Oostclyke rand
ten 10 uur, 48 mih. 20, 5 fcc.
Deze bedekking gefchiedde ten Oosten van Ariftarchus
• by den 24 graad, Noordlyke Seienographische breedte.
Dc derde Wagter verdween, na ene onduide-lykheid, ge-
; durende 1 a 2 r., ten 10 uur 58 m. 57, 5 f. De vierde, die
• van alle de Wagters de kleinfte fchecn, wierd digt by de
Maans rand onkenbaar en verdween circa ten 11 uur 2
min. 16 fee. De onzekerheid van dezen tyd kan 4 a 5
feconden belopen.
De uitgangen der twee vooruitfiappende Wagters maakten
dat dG uitgang van Jupiters beide randen van agter de
Maans nagt zyde, te juister konde waargenomen worden.
Het eerfte blikje van Jupiters Westlyken rand Kwam zeer
fchoon en duidelyk ten voorfchyn ten 11 uur 43 min.
54 fee. Even zt> zeker de oostlyke rand ten 11 ur 45 m.
39,5 f. noordoostlyk by Seneca B. Tab.. Vill. der Fragm.
by de 33 grad. Noordelyke Breedte. De uitgang van den
derden Wagter ontfnapte ; maar die van den vierden wierd
gezien ten 11 ür. 59 min. 1 fee.
< IP4 )
'volle helderheid. (Dus met gene langzame vermindering
van ligt, gelyk by de verduistering van Jupiters Wagters"'
die een vierde van een minute tyds duurde, zo als In dé-
Ge/. Anz. 1790. blz. 1997. CT) opgegeven is.)
N E D E R L A N D E N .
FRANEKER, den 4 Juny. Heden heeft de Hooggei.
Heer ANTONIUS CHAUDOIR, A- L. M. & Philof. Do&or,
ejusdemque et Aflronomia Profesfor Ordinarius, de
waardigheid van Rector Magnificus dezer Akademie afgelegd,
cn aan den Hooggel. Hr. ADOLPHUS YPEY, A.°L.
M. Philof & Med. Do&or, Med. Anat. & Chemie
Prof. Ordin. plechtig overgedragen met het houden ener
Geleerde Redenvoering: De Do&rinae Kantiante momento
pracipuo, ejusdemque dijudicatione.
KORT LEVENS-VERSLAG VAN DEN HEER LOUIS, aanhoudend
Geheim - Schryver van de Akademie der
Heelkunde, te Parys, Deken der Hoogleeraren van
,
t Co/legie &c. &c. door den Hr. P. SUE, Gommisfaris
tot de Extracten, by de Akademie,
( Uit het Fransch. )
M. ANTHONY LOVIS werd te Metz, op den 13 Febr. -77.3 , geboren.
Zyn Vader, Opper-Heelmeester by hetHötel-Dieu, ter
dier Stede, die zich, door zyne deugden en kunstoeffening, by
zyne Medeburgers geacht en bemind maakte, gaf zich de moeite
om 7. ynpB Zoon ten Leermeester te ftrekken: en de talenten
van dezen ontwikkelden zich des te fpoediger . door een gelukkig
toeval, 't geen hem in kennis bragt met den Hr. Peyronie,
die, op dien tyd bezig zynde, met, als 't ware, een
nieuw flag van Heelmeesteren te fcheppen, zich met nadruk
meende te moeten laten gelegen leggen aan enen Jongeling, die,
met zulk een voordeligen aanleg, zich aan de Heelkonst begon
toe te wyden.
„ By aldicn de Hr. la Peyronie veel werks van den jongen
Louis maakte, bleef deze laatfte nimmer in gebreke, zyne erkentenis
daar voor aan den dag te leggen.
„ Alle jaren, wanneer hy met zyne lesfen over de Phyfiologie
een aanvang maakte, ( gelyk hy meer dan 40 jaren deed,)
wydde hy, met aandoening, en zelfs niet zonder tranen, uit
in den lof van dezen zynen weldoener.
„ Schoon de Geestvermogens van den Hr. Louis voor alle
Wetenfchappen gefchikt waren, gaf hy echter den voorrang aan
de beoeffening der Heelkunde, naardemaal deze, gelyk hy zich
meermalen uitdrukte,, met de nodige kennis der Dierlyke Huishouding,
het aangenaam genoegen paart, 't geen de verligting
der lydende Menschheid kan opleveren; en zy dus, den waren
't Geen dc lieer S. nog van de werking der Atmospfnxre van
mende
Maan zegt, ftellen wy uit tot de aanftaande bekendmaking
van een Vertoog over dezelve. Nog herinnert hy, (*) Uit het 75de ftuk, dezes jaars , van dit Gottingsch Geleerd Tydfchrifi,
is het bovenftaand Artykel overgenomen en vertaald, door een
dat, toen op den 28 Maart, 5 dagen na de Nieuwe Maan,
onzer vrienden, in Overysfel, die ook zelve deze bedekking , fchoon
eenTeicskopifche , doch zeer duidelykc, Ster , door den don­ ilegts toevallig en met een gemene 35 voets Kyker , heeft waargenokeren
Maansrand bedekt wierd , hy over 't geheel gene men ; hebbende het ftilzwygen van Bode, in zyn Jaarboek , hem bui­
langzame vermindering van ligt, nog onduidelykheid, aan
ten de gelegenheid gefteld, om , vooraf, zyn uurwerk op den waren
tyd te ftellen , en ons dus meer naauwkeurige waarnemingen van hem
haar waarnemen hadde kunnen; maar de Ster verdween in zeiven, daar omtrent, mede te delen.

C 195 )
jnenfchenvricnd, dc middelen aan de liand geeft, om tc gelyk alle de talryke Werken en Gefchriften van den Hr. Louis op
nuttig en weldadig voor zyne Natuurgenoten te wezen. _
te tellen. Wy melden alleen, dat hy, in het begin zyner Stu­
De Hr. Louis wist, in enen hooggaanden trap ,de lheone
diën, in gefchii geraakt zynde met een kundig Arts, die zyne.
Mille Praktyk in de beoeffening der Heelkunde te verenigen,-
Medeburgers gene geringe vreze hadde aangejaagd, door zyn
zwart register van akelige Hiftories, omtrent al tc fchiclyke
Zyne fchitterendc Theorie, die op de gronden der grootfte
begrafenisfen ; deHr. Louis, eindelyk, alle ongerustheid, in dit
Meesters gebouwd was, ontflng boven dien geen gering fteunzel
ftuk, deed bedaren, de vooroordelen verdwynen,cn de bevrees­
uit zyne grondige kennis aan de oude Schryvers: en gaf hem
de gemoederen gerust ftelde, door het in druk uitgeven van
die nieuwe ophelderingen over de konst aan de hand, welken men in
zyne Lettres fur la Certitute des Jignes de la mort, (Brieven
zyne Schriften, en inzonderheid in de Verhandelingen van de Akade­
over de zekerheid der tekens van den dood,) een Werk, dat
mie der Heelkunde, ontmoet.
zeer zeldzaam geworden is. Wy voegen 'er nog by, dat dc
Inzonderheid was hy door en door ervaren in de Letterge-
behandeling der Venus-Ziekte, zedert het begin dezer Eeuwe,
fchTedenis dier Wetenfchap, en in dien tak derzelve .welkeover
de Rechts-Geneeskunde (Medicine legale) loopt, dat zobelangryk
gedeelte dezer konst, van het oordeel van welks beoeftenaren
dikwyls het leven en het geluk der burgeren zo zeer afhangt.
Van zyne bedrevenheid en fmaak in de Letterkundige
Gefchiedenis der Heelkonst gaf hy blyken, in verfcheideneftuk-
Jes, welke hy in druk uitgaf, gedurende het berugt pleitgeding
tusfehen de Geneesheren en Heelmeesters; en deze zyne
Schriften bragten niet weinig toe, wegens de daar in voorkomende
alles afdoende redeneringen, en uit hoofde van het
attisch zout, waar mede zy befprengd waren, aan de zegenpraal,
welke de Heelkonst toen op de Geneeskunde behaalde.
Zyne kundigheid en opgeklaard oordeel in de Rechts - Geneeskunde
legde hy aan den dag in zyne Verhandelingen over verfcheidene
regtskundige Vraagftukken, welken hy met een bekwaamheid
behandelde, waar aan men tot dien tyd gene kennis
hadde; en men heeft, byna altoos, zyne uitwyzingen by de
Regtbanken gevolgd.
Was de Theorie van den Heer Ioa;j zo verheven en doorleerd,
zyn praktyk was niet minder fiks , en gegrond op ene
naauwkeurige kennis van 't menfchelyk lighaam.
Nog zeer jong by het Leger geplaatst zynde,m hoedanigheid
«van Chirurgyn Majoor-Adjudant, vervolgens door den Koning
aangefteld tot Opper - Heelmeester by het Hospitaal de la
Charitd, en daar na tot confulerend Chirurgyn-Majoor by de
Legers in de Duitfche Oorlogen; na het terug keren van welken
te Parys, hy zich aan een uitgebreide praktyk aldaar over
gaf; deed hy zieh, gedurende al dien tyd, voor enenzofikfen
ats"'verftandigen Operateur kennen: en verenigde fteeds, in zyne
behandelingen en konstbewerkingen, de koelzinnigheid van den
wyzen met de behendigheid van den Prafticus; het doorzigt van
een ervaren man, met de vaardigheid van den Konstenaar; terwyl
tevens zyn zedelyk Karakter aan zyne natuurlyke bekwaamheden
evenaarde, en het medelyden fteeds zyn hand beftuurde,
wanneer hy, zynen lyderen, het pynelyk yzer toediende.
„ Weldra kreeg de Akademie der Heelkunde, die flegts in haar
eerfte opkomst was, toen de Hr. Louis zieh aan dc beoeffening
d:r Heelkunde begaf, kennis aan zyne verdiensten, en ontfing
hem, ter vergelding van dezelven, in haren fchoot , eer hy
nog by het Collegie wierd aangenomen. Zyne fpoedige bevordering
vervolgens tot de voornaamfte posten moet minder als
êen gunst befchouwd worden, welke hy verwierf, dan als een
regt, 't geen de hoofden, welken over die posten beftelling j
hadden, hem deedden. Reeds voor lang hadde de Akademie
haar pen hem tocgedagt, toen de afftand van den Hr. Morand,
haren Geheimfchryver , gelegenheid gaf om hem, by den Koning,
tot opvolger in dezen post voor te flaan.
„ Het bepaald beftek van dit kort verflag laat niet toe, om.
de Melkkoe geworden zynde van een vcrachtclykcn hoop Kwak­
zalf eren, die, onder het bedrieglyk lokaas van onfeilbare Geneesmiddelen
voor deze kwalen, misbruik maakte van de ligtgclovigheid
van het Gemeen, en met het leven hunner Medeburgeren
handel dreven, de Hr. Louis zich bewegen liet om
hier over een Werk in 't ligt tc geven, waar in hy defchelmfche
behandelingen dezer Empyrici aan den dag legde, en de
gevaarlykheid hunner middelen aanwees. Dit werk, zo nadrukkelyk
als overtuiglyk gefchreven, verfcheen in 1764. onder den
Tytel van Paratle'le des différentes Methodes de traiter la Maladie
Venerienne: (Vergelyking der onderfcheidene manieren van
het behandelen der Venus-Ziekte,) fchoon hy , uit hoofde der,
toenmalige omftandigheden van tyd en Regering, niet geraden
oordeelde, om 'er zyn naam voor tc zetten. Eindelyk durven
wy, buiten vreze voor tegenfpraak ten dien opzigte, vrymoedig
zeggen, dat alle de Werken van den Hr. Louis, waarover
zy ook handelen, blyken opleveren van ene geoefendheid in velerhande
zaken , dat zy allen het kenmerk dragen van enen Schryver,
die zyn ftuk volkomen meester was, en dat zy zo klaar
en in zulken netten ftyl gefchreven zyn, als het lezen daar van
niet min aangenaam dan nuttig maakt.
„ Was de Hr. Louis beroemd door zyne fchitterende hoedanigheden
van geest, hy was het niet minder door die van zyn
hart: regtvaardig , deugdzaam, godvrugtig en een trouwhartig
vriend zynde, was hy te gelyk en by uitftekenhcid medelydend
en weldadig; waar van menig één zyner behoeftige lydcrs de
edelaardigftc blyken ontving. — Zo hy vyanden hadde cn
dikwyls haalt de verdienste zieh de meesten op denhals hy
was 'er niet haatdragend tegen; maar bewees zommigen hunner
zelfs de grootfte diensten.
„ Met één woord, de Hr. Louis heeft, tot in zyn uitterften
wil, zyne nedrigheid aan den dag gelegd: als hebbende, daar
by, begeert, dat zyn gebeente zou rusten naast die der armen,
welke hy voorheen hadde opgepast, in het Hospitaal delaSalpetrie,
waar in hy, als Leerling, in den Ouderdom van 21 jaren
, trad , en zich, gedurende den tyd van 6 agtereenvolgende
jaren, met allen yver ocffendc. Hy ontfing ook aldaar zyn
Meesterfchap, en bleef altyd byzonderlyk verkleefd aan dit huis,
't geen hy dikwyls bezogt, om dc arme Lydcrs op te beuren,
en hun alle hulp toe te dienen, welke in zyn vermogen was:
gelyk dan ook de zegeningen dier armen hem tot na zynen
dood gevolgd zyn. Men ontving aldaar zyne onbezielde overblyfzels
niet zonder tranen van gevoeligheid en weedom , over
het verlies \an zulk enen vriend: offerhanden van dankbaarheid
zekerlyk, die zyner nagedagtenis veel grotere eer aandoen,
dan de fchittcreiuiite looffpraak hem zoude kunnen toezwaayen.
Bb 2 NIEliyV

NIEUW U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN..
Dus, by" voorbeeld, fchoon Ar byzondere vorm der Voorreden
van den Schryver, en zyn daar in gevlogte Papieren kind
niet in den tegenwoordigen fmaak valle, is zy nogthans ryk van
goede gedagten, en beantwoord in alles aan het geheel: terwyl'
NEDERLANDEN. ALLE DE WERKEN VAN JACOB CATS, de fraaye wending in dezelve , by wege van enen Brief , dién
uitgegeven door Mr. R. FEITH, Vierde Deel, 333 blz. in 12°.
hy dit zyn kind aan Jufv. Schuermans laat brengen., een on­
Amfterdam by J. Allart 1792.
gemeen verrasfehenden trek van des fchryvers Genie en vindingryfc
Dit vierde Deel der, ouatyds zo zeer by onze Landgenoten vernuft opleverd; daar hy, op deze bevallige wyze, gelegen­
gezogte cn geliefkoosde, Schriften van Cats draagt den afzonheid wist te nemen tot den opdragt van zyn werkaandeze bedcrlyken
tytel van . >jr Werelds begin, midden en einde, befloroemde
Jongvrouwe, na welker hand men wil dat hy eens gedaan
tenindenTv.ov\v&no, met dé» PROEFSTEEN van denzelven; zou hebben, en om vervolgens, by het invlegten van haar beel­
lopende deszelfs inhoud op nieuw over het Huwelyk; fchoon het tenis , in haren lof uitteweyden. — Daar deze roem der Sticht-
onderwerp hier uit een ander oogput befchouwd word, en op fche, en wy mogen wel zeggen van alle Nederlandfche, Maag­
ene onderfcheidene wyze, van die der vorige delen,behandeld; den, hoe algemeen ook bekend by haar naam en uitmuntende
te weten, men vind hier telkens de dichterlyke befpiegelintrcn begaafdheden, in 't algemeen, te overwaardig is, om, telkens,
met profaifche aanmerkingen cn bedenkingen, gefprekswyze tu>
I aan het later Geflagt, in hare byzondere kundigheden en be­
J'ehen enen nog ongehuwden Jongman en enen ouden Weduwkwaamheden
errinnerd te worden , zullen wy hier , tot een daal,
naar, afgewisfeld. De byzondere onderwerpen van dit rym en
I den ftraks genoemden Opdragts brief aan haar, nevens de by-
onrym zyn, r. Adams Houwelick, onder de benaming van Grond
zonderheden in haren lof vermeld, overnemen en laten volgen :.
Houwelick, door den Dichter bezongen. 2. Houwelick van
Drieën of van jacob. 3. Houwelick van State, of dat van
Athniel met Afcha, de dagter van Kaieb. 4. Maagderoof der
Benjamytcn, of de ontfehaking, door dezen Stam ondernomen
Aen 't wonderfluk van onfen tyt,
Dat G/iy, b Jonck-vrou Schuermans, zyt.
over de Dochters van Schilo. 5. David trouwt .Abigail, gevolgd
van een gefprek over het Weduwen Houwelick : welk een en Princesfe, wier gentoet verliêfï op oude boecken,
ander ene zo talryke als aangename verfcheidenhcid van navor- Noyt dwaesheid heeft gepleecht, die jonge lieden foeckenf
fchingeh cn overwegingen ons opleverd, omtrent 't geen by Maer die uit hooger drift verfcheyden van de jeucht,
alley flag van Huwelyken diend in aanmerking genomen te wor- Geen ander liefde draecht als tot de ware deucht.
d:n, mitsgaders omtrent bykans allé moge!yI?e beweegredenen Tof Kunst en Wetenfchap, tot veelderhande fpraken
van het Huwelyk, en alle bedcnkelske omfhmdi-rheden en toe- Dn wat in eenigh mensch kan wyfe finnen maken t
villen ,. die her zelve kunnen voorgaan of verzeilen , cn die niet wnt in een'gh hert /Je baste Jeden prent,
zelden moeylyke gewetens gevallen kunnen opleveren, dat wy Soo dat een yeder fchricke die uwe gaven kent.
op nieuw onze Landgenoten, byzonderlyk onze Jeugd, de gedurige
oplettende lezing van dit deel niet genoeg kunnen aanpryzen-:
hoe zeer dan ook een min befchaafder taal enfpelling,
ftyl cn redeneertrant (fchoon altyd egter met de uitterlïe regelen
van kiesheid, eerbaarheid en deugd beftaanbaar) hier cn daar
niet misfen kan den meer geoenenden van dezen lateren tyd in
*t oog te vallen. Mén heeft de Werken van Cats als een ryk
en verlieten , cn naar-de manier der tyden ongemeen welgemaakt
cn bevallig, fchoon ouderwetsch, kleed, te befchouwen, welks
itof en toeftel fteeds bewondering, goedkeuring en toejuiching,
moet-wegdragen , en dat, niettcgenftaarrdeden byzondre vorm en
deze en gene plooyen en oplegzeis daar van , met de hedendaagfche
kledingmode-en fmaak niet in alles overeen moge komen , nogthans,
met geringe verandering, voor elk pasfende kan gemaakt worden
, en, aangetrokken, hem zo wel zal ftaan, als tot een nuttig
en nodig dekzel verftrekken. Welk een vreemd voorkomen
dan ook de byzondere fchikking der denkbeelden van onzen ou-
«en Zededigter en Wysgeer, thans, mogen hebben, hoe ongewoon
deze cn gene wendingen in zyne redeneerwyze,zommige
door hem gebruikte figuren, fpelingen en uitdrukkingen-, nu ook
Ontvanght myn jonghflr kint dat aen u wert gefonde»,.
En mits het- in het landt geen moeder heeft gevonden,
Weest ghy 'er moeder van; ghy zyt van mynen aert,
Vermits ghy door de kunst u bed alleen bewaert.
Een kint gelyk als dit dat kan oock u betamen,
Ten fa! geen teere maeght, geen vryster oyt befchamenl
lek f egge noch eenmael, ghy fyt van mynen aett,
Vermits ghy nevens my Papiere - kinders-baert.
Dit magh een vrysterdoen , dit kan een maeght bedryvent. En des al niet-te-min en maeght en vryster blyven:
Ghy daerom weest gerust, oock als u dit gefchiet ;
Een kint aldus geteelt en quetst den maeghdom niet.
Doch foo ghy niet en wilt den naem van moeder dragen j.
Of dat een voester>kint u niet en jou behagen,
Soo laet ten minflen toe dat myn Papiere-kint
Magh Jeggen wie ghy fyt alwaer men menfehen. vint:
Magh toonen aen het Volck u Joet en eerhaer wefen,.
En dat u lieven naem oock daer magh fyn gelefen,
En lieve waerom niet ? want dit u eigen beelt
En is geen ander werd , het is van u geteelt.
zyn, men zal 'er-overal den man van oorfprongclyk vernuft,
van ongemeen fchranderheid , uitgeftrekte belezenheid , onvergclyke
levendigheid van verbeeldingskragt, bekwaamheid van
wel zeggen, en dichterlyke zoetvloeyenheid : ja dat meer is,
Op de Voorreden volgt dan de beeldtenis van ANNA. MARIA
SCHUERMANS, naar 't leven door haar zelve getekend, (welke
byzondèrheid tot opheldering der laatfte regels van het boven-
den man van naauwgezette deugd, eerbaarheid en godsvrugt, j ftaand Vaers kan dienen, gelyk ook de Schryvers in ene aan-r
in aantreffen,.
tekening, op dezelven en naderhand by herhalinge meld) en met
1 het volgend Byfchrjft des Dichters onder dit Portrait;
• Wte

fjfie oyt dit aerdigh heelt fult kernen aen te fohouwen,
Hout vast dat ghy hier fiet een roem van alle vrouwen ,
Van dat de wetelt (lont, tot heden op den dagh ,,
Niet een die haer geleetk, of. nu bereycken magh.
C »S7 )
Waar op dc Schryver dus voortgaat:
„ Maer uicmandt dencke dat wy hier (gelyck wel fomwylen
in 'lof-dichten plagh te gefchieden ), te ruym cnde: wyt-mondigh
hebben gcfprooken. Neen niet alfoo, maer gy felf wort hier
rechter gemackt om te oordelen of dit myn eerdicht erdicht
is dan niet. lek vrage dan, of yemant van u lieden oyt gekent
heeft een jonckvrouwe:.
„ Die in de Nederlantfche, Hooghduitfche, Franfche Talen,
foo wel ervaren is geweest, dat fy daer in loffelick fpreken,
brieven fchryven en dichten konde.
.„ Die in dc Griecxfche Bybels, Hebreeufche Talen foo wel
geoeffent was, dat fe daer in de Autheuren lefen, verftaen , daer
van oordeclenoock in fchryven konde.
„ Die in de Italiaenfche en Engelfche Talen foo verre is gevordert
geweest, dat fy Boecken, op faken van State, ofdiergelycke,
by den Italianen gefchreven : en daer bencffens de uitnemende
Theologifche Boecken by den Engelfchen uit-gegeven ,,
lefen ende gebruicken konde.
„ Die in de Rabbynfche, Hebreeufche, Chaldceufche, Syrifche
, Arabifche talen foo veel- geleert hadde, datfe die konde.
fcfen,. verftaen, en met dc heylige Hebreeufche talen confereren,
tot reynder ende geleerder openinge van de H. fchrifture.
„ Die vorder van fin en voornemen is-geweest in toekomen
dè, met Godes hulpe , dae in voort te gaen, en daer nogh by
t; voegen het Samaritaens, ^Ethiopiseh en Pcrfisch : verwachtende
alleen maer noodige boecken tot uit-werekinge van haer
loffelick voornemen.
w Die in de Historiën, Poëten,. Orateuren en andere goede
fchryvers, mitsgaders de liberale Konsten, ntffens de Philofophifchc
en andere Wetenfchappen, foo wel belefen ende ervaren
is o-heweest, datfe daer van difcoureren, en over de fwaerfte
Stucken ende questien derfelver dict-cren en. in 't fchrii't ftellen
konde.
„ Die voortreffelycke kennisfe hadde, en een diepfinmghoordeel,
in Theologia Textuali, Dogmatica , Pradica , Elenftica
; fclfs tot de fwaerfte en fubtylfte Scholastique questien toe.
„ Die haer dagelicx noch neerftelick. oeffende in alle. deelen
en methoden der Theologie.
„ Die in de Schryf-konfte geen meesters en hadde te w-ycken;
jae te boven ging de netfte ende aerdighfte rirucken, en
dat in 't Hebreeuwsch, Syrisch, Griecx, Samaritaens, iEtiopisch,
Latyn, Italiaensch &c. en de meeste Handen van dien
op verfcheyde manieren, als Capitale letter, ftaende ,loopende,
kunstelick konde fchryven..
„ Die in 't Teyckenen en de Schilderkunste wel was ervaren.
„ Die fyde bloemen of diergelycke naer 't leven konde bordueren.
„ Die Teyckenen konde met Potloot , de Penne , Crayons &c.
„ Die wist te fchilderen in Miniature of Water-verwe.
„ Die de Wetenfchap hadde met een Diamant op het glas
gecstigh tc fchryven.
„ Die konde Hout-fnyden,. of met een Penne-mes inPalmenhout
Conterfeytfels maken.
„. Die de Wetenfchap hadde van Plaatfnyden, tot haar eigen
Conterfeytfel toe.-
„ Die wist te boctferen in Wasch.
„ Die in de Mufycque loffelick was ervaren . en van gelycke
mede in het llaen van de Luyt.
„.Nu foo isfet alfoo dat niet alleen de hooge Schole van het
Sticht van Utrecht, maer ook menigh geleert man in Hollandt
met volle redèn van Wetenfchap kan getuygen, dat al het gene
voren is verhaelt, gelyckelick is te vinden in de perfoon van
jöuck-vrou Anna Maria Schuermans: wier beelt na 't leven,by
haer felf uyt een fpicgel kunstelick geteyekent wy denLefer
hier in 't koper gefneden gunstelick mede-deeien ; als een wonder
niet alleen van onfe, maer oock van de voorige eeuwen.
En daer op befluytende, feggc ick:
„ o Licht van uwen tydt, en Peerel van den doeck!
Ghy die ons Eeuwe ciert, verciert oock dej'en Boeck. l
\
T E K E N I N G E N EN PRENTEN.
P A R T S .
Men is voornemens een reeks van Platen, ieder hoog'
II, breed 15 duim, uittegeven, onder den Tytel van:
Les Fastes de la Revolution Francoife, behelzende de
merkwaardigfte gebeurtenisfen der Franfche Staatsomwenteling,
met belangryke aanmerkingen by elk derzelven,
door M. Ponce, Kapitein onder- de Nationale Guardes.
De eerfte twee Platen zyn reeds verfchenen, onder den
Tytel van: La Fédêration des Francois, avec l'état
circonflantiè des Gardes Nationals de chaque Departement,
en FAsfemblée Nationale, prife dans Finflant
d'.t premier dont patriotique, offert par les Dames artifles;
avec un precis de la. Revolution et de la Con~
jïitution. leder Plaat 4 liv. 4 f. en fraay gekleurd 9, liv-
FTtANSCHE KONST PRENTEN.
Portrait de M. Amiot, Correspondent de TAcademie
des Jnfcriptions &c~ de Paris ; Misfionaire Apostolique
è Pékin, door Panzy in China gefchilderd, en door
Helman te Parys gegraveerd', 1 liv. 4 f.
Louis XVI. a FAsfemblèe Nationale accept e folemnellement
la Conflitution , naar le Jeune, door David f
12 liv. proefdr. 24, liv.
Les Regrets merités; naar een Schildery van Mad,
Gerard; door Launay.
Les premiers- Martyrs de la Liberté Frangoife, au
le Masfacre de la- Garde Nationale de Montauban,
le- 10 Mat 1790. naar de fchets van R- Epinasfe, door
Simonet; 12 liv.
L'Ouverture des Eiats- Généraux d Verfailles, le
5 Mai 1790. en La Conflitution- en Asfemblée JVatio-
Bb 3 ».a-

X 198 )
nale, et Ie- ferment des Deputês qui la compofoient a
.Verfailles, le 17 °fum, door den jongen Mor eau getekend
en gegraveerd; zamen 16 liv. Aan den voet der
Platen is een naamlyst der algevaardigden op de Vergadering.
Portraits de Mrs. Roberpierre, Henri Jesfé, Jèrbwc.
Petlüon , et Pierre ' Louis Roederer, Deputês
ci'Arras, de Beriers , de Cliartres et de Metz, al''As-
Jemblèe Nationale ; naar .een tekening van J. Guerin,
door Fiezinger.
L'Heure Première de la Libertê, verbeeldende het
jEydftip waarin, na het flcgten der Baftille, de verloste gevangenen
Zegepraal, door dc graten -van Parys gevoerd
worden.
Serment civique du Flllage de M. . ., en Fevrief
naar een tekening van Rozier, door Gemsfon.; hoog 15,
brce 21 duim; 6 liv. met kleuren 18 liv.
AR I G TE N EN BYZ ONDERHEDEN,
TOT DEN HANDELEN SCHEEPVAART, LAND-
IEN VEEBOUW, alsmede de HUISHOUDKUN­
DE , HANDWERKEN EN FABRIEKEN,
BETREKKELYK.
P R Y S V R A G E N .
'Het GENOOTSCHAP, ter bevordering van Komsten en
nuttige Ambachten, te Hamburg, heeft, onder meer
-anderen, bepaaldelyk plaatfelyke, Prysvragen en Voorftel-
•len, ook de volgende van meer algemeen belang, en byzonderlyk
tot den Handel betrekking hebbende, onder toezegging
ener Praemie van 50 Species - Dukaten, aan het
beste Antwoord, opgegeven.
Hoedanig was de toeftand van Duitschland, met opligt
tot deszelfs Staatsgefteldheid of Conftitutie Qverfasfung),
Landbouw (kultur"), en bloey, voor het Hanféeverbond,
en de opkomst van verfcheidene Kooplieden ?
Welk enen invloed hadden, in vervolg van tyd, deze
voorvallen op den ftaat des Ryks in 't algemeen, en op
-de Kooplieden der naburige Staten in 't byzonder? Hoedanig
een invloed hadde eindelyk de vernietiging van dat
verbond in 't algemeen, en byzonderlyk de onderdrukking
van deze en gene afzonderlyke daar in begrepen Steden,
op de naburige Staten ? Hoe kan dit alles vergeleken worden
met het voorbeeld van andere landen, waar in, of in
welker naburige Gewesten , de Kooplieden, vroeger of later,
in blcey geraakten? En in hoe verre kan het uit deze011-'
dervindingen blyken, dat het aanwezen 5
en de bloey der
Koopfteden, den naburige Staten, geen het minfte nadeel
ionne toebrengen , maar dat veel eer de inftandhouding
en de welvaart der Koopfteden geheel en al met den
bloey der aangrenzende Staten, innerlyk cn onaffcheidelyk,
'verbonden zyn."
De tyd tot beantwoording dezer Prys is op 'R hrm
nam. tot op Johannis van 1794. gefield, en de Antwoorden
moeten aan Dr. Meyer, in der Neufladter Fuhlcn
tmete, No. 125- met een verzegelde naam en het devies
des Schryvers, gezonden worden.
ECHT BERIGT AANGAANDE DE NIEUWE ENGELSCHE
VOLKPLANTING, op SIËRRA - LIONA , in ATV IKA'
nevens ene korte Befchryving van de Lugt^ejleld-
•hetd, Bevolking, Staatsinrigting, Kuituur en Handel,
als mede van den tegenwoordigen Staat des
Slavenhandels, in dat fVaerelddeel. '
•{Uit het Engelsch.)
Vervolg van Bladz. 19.1,
LANDBOUW EN KOOPHANDEL.
(Het navolgend algemeen bericht der vrugtbaarheid van Sierra-
Liona zynde een uittrekzel uit het aangehaald werk desLicutcnants
Matthews is befloten aan de algemene Vergadering voorgedragen
te worden.) ° °
„ Geen Land brenirt vnortrffFelvt-er ^ r„u „_ r,
fchen, en in groter menigte, voort, dandit. Schoon verfcheid'en
foortcn van hout overal toe gebruikt konnen worden, zyn 'er
toch weinigen of genoegzaam gene,welke enige overeenkomst
met de Europefche houtgewasfen hebben.
„ Den Kamboom vind men binnen 's Lands zo overvloedig
L l2 m
a l s i k
' ??, vernomen heb , denzelven tot brand-
.... ........ bi U l.ycn ae nomen, waar uit de Gom-
Copal komt, in grote menigte op de heuvels of hoogten in
Sierra-Liona. De Palmbomen, welken de Inboorlingen van OJie
en Wyn voorzien , wasfen hier talryk en welig. Wilde
Ganzen en Endvogels van verfcheiden foorten, Guinefche Fai
fanten, Wagtels, Korhoenders, Waterhoenen , Snippen Tortel en
WUde-Duiven onthouden zich in het houtgewas en aan de oevers
der -Rivieren. Hunne Huisdieren zyn Hoornvee, Schapen Gei
ten, en klein Gevogelte. Kalkoenen, Ganzen, Muskovifche en
gemene Endvogels tieren hier by uitftckendheid wel cn zouden
in korten tyd een genoegzamen voorraad opleveren , indien de
Ingezetenen des Lands zich de moeite gaven dezelven aan te
fokken. Allenthalve moet men zich verwonderen dat de Gui
nefche hoenders, wier eigenlyk Vaderland deze oord is van de
Inwoners zo geheel en al verwaarloosd worden.
„ De Landmeiren, Rivieren en Bogten leveren zeer roede en
menigvuldige Visch op. Binnen in het Land, ten zuiden van
Sierra-Liona, vind men blank yzer, waar van Mesfen en Sabels
gemaakt worden.
„ En wil men van hoogblauw, vaste kleur, hoedanig de Inwoners
hunne klederen verwen, fpreken, dan wast hie? overal
de beste Indigo van de ganfche wereld, zonder enige voortkwe
king: daarom hadden de Portugezen, toen zy zich hier neder
floegen, op verfcheiden plaatfen grote Indigo-werken aangeleed
waar van 'de ruinen nog te zien zyn. .
„ Boomwol of Catoen word van de Ingezetenen niet meer eewonnen,
dan zy zelvcn verwerken konnen; dan, daar het een
Artikel is, dat weinig moeite van voortkweking kost, heb ik
hen

I
hen tragten aan te moedigen dit produel: denvyze te doen uittleigen
, dat het met 'er tyd een aanzienlyken tak van Handel
op Europa worden kon. Men vind hier verfcheiden foorten van
Boomwol, die niet flegts door hare waardye, maar ook door
liare kleur, duidelyk te onderfcheiden is. Van dc drie voornaamfte
foorten is ene volkomen wit, de andere bleek geel of aschgraauvv,
en de derde zagt rood of rozenkleurig.
' Het Suikerricd is daar ene Inlandfche Plant, die in 't wild
zo groot opgroeyd , als ik naauwlyks in dc West-Indien gezien
heb : men heeft 'cr ook enigen Tabak , maar die niet in aanmerking
komt , waarfchynlyk uit gebrek aan opkweking. De
Ryst is niet flegts het Hoofdprodukt des Lands, maar ook het
voornaamfte en byna enigfte Levensmiddel: met enige moeite aan
te wenden wierd ze in blankheid de Carolina Ryst gelyk, en
verdient, als levensmiddel aangemerkt, de voorkeur.
„ In de noordelykfte ftreken des Lands heeft men 's- jaarlyks
drie Rystoogsten, en alhoewel zy Kaskade, Watcrbroodwortel,
Eddies, zoete Aardappelen, en ene menigte andere foorten van
Wortels en Plantgewasfen hebben, die in Europa niet bekend
zyn, zo is doch de Ryst het voornaamfte levensmiddel, waar
mede de Inboorlingen zieh generen. Turksch Koorn en Gierst
zyn 'er beiden ook zeer vrugtbaar, maar worden weinig verbouwd.
.
„ De Malagetta Peper, of Paradyskoorn(Grö«. par.) vind men
in de Bosfchen, doch is niet zo fcherp van fmaak als die, welke
men van de Inboorlingen te Basfa en omliggende plaatfen koopt.
,, De Vogel- en Kaspel-Peper word 'er in overvloeden groot
gewonnen, en zyn hier verfcheiden foorten van welriekende
vrugten, die voor het Keukengebruik in plaats van de Oost-lndifche
Speceryen niet behoeven te wyken.
„ Dc meeste vrugten , welken m de zuidelykite Kreken van
Wcst-lndiën bekend zyn, treft men hier in overvloed en besten
groei aan, voomamelyk de Ananas, de Orange-Appels en Citroenen.
Deze fyne vrugten heeft men , wel is waar, het gehele
jaar door, maar niet zo overvloedig, als in dcnOofttyd.
„ Tamarinde, Casfia, en meer andere, zyn van de Europeanen
hier geplant geworden , en groeyen wonderbaariyk welig.
Intusfchen gaat niets de ongemeen vrugtbare Wynteeld te boven,
welke uit een ontzaglyke menigte druiven, maar fcherp
van fmaak, geperst word. Ongetwyffeld zouden deze Wynen by
belioorlyke bereiding dc Europifchen zeer naby komen. In de
Wouden vind men verfcheiden foorten van Pruimen en andere
aangename verkoelende vrugten, die zo min in Europa als in
de West-Indien bekend zyn. Verfcheiden foorten van Noten,
waar uit Olie geperst word, groeyen hier genoegzaam, overal,
zonder enige de minfte oppasfing of aankweking;
„ Kortom de Natuur fchynt dit Land ten uiterfte gunstig ge­
weest te zyn, daar zy het zeiven.hare rykdommen gansch niet
zuinig medegedeeld heeft, maar in de meeste gevallen zyn de
Inboorlingen te befchuldigen, dat zy door hunne werkeloosheid
'er die voordelen niet mede behalen, welken een ervaren en
arbeidzaam volk 'er van trekken zoude.
„ De berichten, welke de Compagnie zo door hare eigene
Agenten als langs verfcheiden andere wegen bekomen heeft,bevestigen
ten duidelykfte het hier aangevoerd getuigenis van den
Lieutenant Matthews; zelfs heeft de Hr. Falconbridge verfcheiden
daar vallende Landproducieh ten bewyze verzameld , en na
Engeland inedegebragt; waar van voomamelyk de onderfcheiden
foorten van Hout, Yzcrcrts, de Gom Copal, Peper, Ryst,Catoen,
en het Suikerriet der Compagnie veel goeds voorfpellen.
C 190 )
9
„ Intusfchan konnen de Bewindhebbers zich tot ene nadere
wegruiming van enkele omftandigheden niet inlaten, fchoon zy
algemeen wel moeten opmerken , dat de fchatbaarfte Produktcn
der znidelyke hemclftreck, rraar allen fchyn, te Sierra-Liona ,
van zelve wasfen, en dat 'er niets dan oplettendheid en bearbeiding
haperen, dat dezelven met 'er tyd niet flegts een tak
van Handel, maar inzonderheid ook van veel aanbelang voor
de Natie, zouden kunnen vinden.
Ook is het, behalven de uitzigten des handcis op Sierra-
Liona , voor de onmidlyke voortteling van dat Land niet min
waarfchynlyk, dat 'er fterker handel op de kuftcn en vloeden,
en door de laatften een gefchikter inlandfche handel, met behulp
van kleiner cn daartoe gefchikte vaartuigen , kon gedreven worden.
Dezen konden de Afrikaanfche,. producten uit andere oor- -
den des Lands te Siërra - Liona afleggen. De kust van Afrika
is in de nabuurfchap van Siërra - Liona meer met kleine bevaarbare
vloeden of ftromen doorfneden, dan ergens anders daarte
lande: door welke gelegenheid eene uitgebreider handel ongemeen
veel verligt en zeer gemaklyk gemaakt zoude konnen
worden.
(Het Vervolg in onze eerstkomende.)
PRYS DER GRANEN.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . , So a ICJ
Poolfe bonte en witte i3jai6o Koningsberger . . 88 a ioj
Dito rode . . 125 a 155 Pommer, Colb. en Stett. .
Warder, Heugfe en Elb. 1253155 GARST,HAV£R,BOEKW.
Koningsberger . , r2oai4S Vriefche Winter . •
Vriefche . . 120 a 145 Zeeuwfche Overm. . .
Bovenlandfche . 1253140 Brouwhaver . . 66 a 76
Voorlandferode . noai3o Boekw.Amesf.enGooil.L. .
Zeélandfche . . 1403158 Dito Brab. en Vlaamf. L. ~——
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly , d'Aam f 39^3391
Overm.'tLast 0C32 «46 dito Lyn . . . ƒ 355835*
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . f A S ^ A S %
van 5 fch. . . j 6ja 7-| Walvisch Traan,'t qi'art.
Hennipzaat . . / 6Ja 73 van 12 Stek. . ƒ77378
Dito rode . . ƒ co
W I S S E L - C O U R S .
Madrid op Ufo van ' Londen, zigt 36,8,7
2 maand. ^ 9 2
f dito op-2 m. . £j 30,5,45
Bilboa % paj Harab. zigt . ft. 34 TJ
Caöix . . . \ 93I dito 2 m. . ft. 34j-|
Sevilien ^ 93* Altona,zigt ft.
Lisfabon . . $ 51S dito 2 m. . ft. 33JJ
Venetien . . ^92 Ereslau,ö w. dat. ft. 44
Genua . . . % S6\ Wenen, 6 w. dat. ft. 35,J
Livorno . . . $i 93* Antwerpen pCt. 4£vcrL-
Parys, 2 m. . . 33 Gent . . pCr. 4J verl.
dito zigt . . fy 33,. Brusfcl . . pCt. 4jurL-
Bourdcaux, 2 m. . fy 315 Zeeland . pCt. 2 verl,.
dito 1 nu . . fy 3 1
! Rotterdam Ct. \
SPE-

S f E C l E - C O O R S :
Baren Goud, per Casfa ƒ355; . . pCt. i{ a 8
dito, per banco • , . . pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 8 Nieuwe Louis d'or 11,4,10,16
Oude dito . . ƒ 5, 7I Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ 13, 4
Pruisfif. dito , . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 . Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 8
Spaanfc dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 6
Guinies . . .ƒ11,17 Agio van de Bank | pCt.
Souvereine . . ƒ15,16
AMSTERDAM, den 18 Juny 1792*
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene
Week, is geweest: te Amfterdam 120: en te Haarlem
11, onder welken laatften 5 beneden de. 12 Jaren.
Gedurende de maand May zyn, in Rotterdam, en dc
Jusrisdiftie dierStad, overleden, of ook ingebragt en begraven
i2i Perfonen: als 16 Mannen,44Vrouwen en 61 Kinderen
, waar onder 9 Kraamkinderen, voorts 39 beneden 't
Jaar, 12 van 1 tot 5 Jaren., 1 van 15 tot 20, 1 van 20 tot
25, 3 van 25 tot 30, 3 van 30 tot 35, 7 van 35 tot 40,
1 van 40 tot 45 , 3 van 45 tot 50, 4 van 50 tor - ~. v
an
5.5 tot 60, 2 van 60 tot 05, 5 van 65 tot 70, 9 van 70 tot
75, 7 van 75 tot 80, 4 van 80 tot 85, 4' van 85 tot 90,,
en 1 waar van de Jaren onbekend zyn, behalven nog 7
doodgeborenen en 2 onechten.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
TJlTTREKZEL UIT I>Ë WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
St. Petersburg gedaan, in de maand APRIL 1792.
£ 200 )
De grootfte hoogte der Barom. 28. 39. den25. om 2 ur. Nam.
Delaagfte 27. 37. den 6. om 10 ur. Voorm.
Gevolglyk het onderfcheid 1. 02 , en het gemiddelde 27.88.
De gemiddelde hoogte 28.21, dat is 28TJg5 Franfche Duimen.
De grootfte koude 164° , naar Reaumur i\ gr. om 6 ur.'s Morg.
De gemiddelde koude in den Morgen en Avondftonden 149 0
. 6,
naar Reaumur \ gr. warmte. De Therm. viel 4 dagen onder
160, 7 dagen tusfehen 150 en 160, en 19 dagen tusfehen 140
en 150 graden.
De grootfte warmte 126° , naar Reaumur i-2fgr. den 14. om
2 uren Namiddag. De gemiddcl le warmte om deze tyd 140°, 2.
naar Reaumur 4! grad. De Therm. rees 2 dagen boven 130,
ia dagen tusfehen 140 en 150, rt dagen tusfehen 150 enuo^
en s dagen tusfehen 160 en 150 grad. «»»40»
3 Dagen Stilte den 13,14, 24. 9 dagen Zagte wind, den
i, 3, 8,9. Windrig 11 dagen, den 2 N. den 4,7,26,27 ,0
N. W. den 5, 12, 16 W. en den 18 en 20 Z. W. Storm 7 daeen
den 6 N. den 19 W. den 11, 17, 29 Z. W. en den at en22ZU
Helder g dagen, den 1, 2, 3 , 4,14, l 6, 2 11., 17, 23., 25. Nevel den 13. Sneeuw 5 dagen, den 5,
8, 10, 11, en 6 zware Sneeuw. Regen 12 dagen, den 1, 11,
' 2
> IS,. 17, 18, 21 , 23 , 25, 30. en Stortregen den 24, 29I
Den 29 viel 'er een Donderbui uit den Zuiden.
De afwyking der Magneet-Naald 7°, 15'. naar 't Westen,
.Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 3
tot 9 Juny 1791. te Hamburg.
fHoogfte ftand 28, of. den 7den. 6!
BAROM. i Laagfte - - 27,io|. den 5 en 8ften. -
^Gemiddelde der gehele Week 27,11,4 i.
THERM. ("Hoogfte ftand 17°. 's Middags van den 6den.
Reaumur. i Laagfte - - 7 0
. 's Morgens van den 5 en óderi.'
LGemiddelde der gehele Week 14 gr.
Heerfchende wind N. O.
I
DAGELYKSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
BARO- THERMO- STREEK I
ME" METER. OM I *.C/ CHTSGE-
TER. Noordi Zuid. WIND. | STELDHEID.
f29. 7 5

1792. No, 209,
{
A L G E M E N E
KONST- EN LETTEMODE,
V O O R MEER- E N M l N ï G E O E F F E N D E f c
Vry dag den 29. Juny.
NB. Dit Nr. word, met het BERICHT-BLAD , de beide REGISTERS op het 8fte Deel,TYTEL en OMSLAG, \
voor het dubbeld van den gewonen Prys, zynde dus 5 Huivers, uitgegeven.
B E R I G T E N ,
GR o o T -B n z T iV rv s E A7
^*S|ie Engelfche Oost-Indifche Compagnie, heeft den
•pv uL Hr. Afzelius, een bekend Kruidkundige,De-
|j monftrator van de Planten in den Kruidtuin te
^3f^==M Upfal, afgezonden naar Sierra-Liona, om
daar twee jaren te blyven, en dien tyd te bededen, tot
het verzamelen en overzenden van nieuwe foorten van
Planten.
Den isden dezer maand Juny, wierden, aan de Univerfiteit,
te Cambridge, de vier jaarlykfche Pryzen, van
15 Guinies elk, toegewezen, die de Hr. Pitt en Lord
Eu/ion op hunne kosten doen uitdelen, aan vier oudere
en jongere Licentiaten der Konsten, die de beste Latynfche
Verhandelingen over vooraf opgegevene onderwer­
pen inleveren: welke Verhandelingen vervolgens, in het
openbaar, • opgezegd worden.
De onderwerpen voor dit jaar waren de volgende:
(1.) „Of ene gelyke vryheid al dan niet onbeftaanbaar is
„meteen uitgefitrekte Heerfchappy? (2.) Of'er, in de-
„nieuwe Volkplanting van Bota*ny-baay , waarfchynlyk ene '
„volkomene omkering van Zeden te wagten is?"
De certte Pryzcn op deze opgegevene Stoffen wierden
behaald, door de Hrn. Tweddell van Trinity - Colle­
In de laatfte gewone jaarlykfche Byeenkomst van Wallifche
Barden (*), onlangs te Town-hall, in Denbigk,
gehouden, wierd de Gouden Eerpenning, ter waarde van.
5 Guinies, toegewezen aan den Hr. Robert Williams,
van Llvs Pea~fig, ln Carnarvonfliire, op zyn ingelev^,.i
Dientlt.uk, „op den moord det.Wallifche Barden
„door Eduard 1."
N E D E R L A N D E N .
GO

UTRECHT, den 16 Juny. Gister heeft de Heer fan
Gysbert Sandberg, van Elburg, openlyk verdedigd zyne
Disfertatio Medica inaug., Sijl^ns *»>madver[wnes
in placita recentiorum, maxime Ooox\i-t„j,
refpirationis t/ieoria ©" cccHioaie; die hier cp :ot Doctor
in de Geneeskunde is bevorderd.
LEYDEN. De Huisvrouw van yfry Ligterveld, te
Wasfenaar, welke op den aiften May laatstl. door den
Heer A. Soek, beroemd Heel- en Vroedmeester alhier,
door de Keizerlyke fnecde, gelukkig van een levenden
Zoon verlost werd, is; zonder enig toeval van de Konstbewerking
gehad te hebben, thans geheel hcrfteld, en zo
wel als haar Kind volmaakt welvarende.
VERSLAG wegens MR. NICOLAUS BONDT, Advokaat
te Amfterdam, aldaar overleden den 2often Juny
1792.
(_ 202- )
jeizelver wyde flltgéRrektheid, ongemene belangrykheid,
, en door eigene Schriften roem heeft verworven, en wiens AUTOvcrwonderlyke
aanwas, zo wel, als vol yverige beo effe­
- nomifche en Chronologische kundigheden by zyne Tydaenoten
ning voor al ook in ons Vaderland. De Heer Lintner r onder anderen Jof. Juft. Scaliger, hooggefchat werdén Ni'.
deed daar op ene aanfpraak, cn verrigtre verfchcidc proe-
colaus Bondt, door zynen Vader tot eenen ftaat van Letteroefven
over de Chymie, de Eleariciteit en Magneet. . temng en byzonderlyk tot den Predikdienst gefchikt, Ieide de
Op den 3de juny is de tweede Vergadering gehouden, ( eerfte gronden zyner kennis van de Geleerde Talen in Gra-
die wederom geopend werd, door voornoemden Predikant, t venhage, in de nabyheid van welke plaats, te Voorburg, zyn
met ene korte Redenvoering ten betoge, dat Nederland, , Vader intusfchen als Predikant beroepen was,, Hy be«-af zich
zo wel als andere Landen, roemen mag op voortrefiyke , vervolgens ter voltooying zyner Studiën naar de HogefcW van
Mannen, die zich door nuttige uitvindingen hebben be_
utrecht, alwaar hy zich onder den beroemden Weifeling in-
)
roemd gemaakt. By deze gelegenheid vertoonde zyn
zonderheid op oude Literatuur tocleide, en reeds in den aan-
> vang van het jaar 1752. ene Disfertatie fchrcef en onder voor­
Eerw. ons een, naar zyne fchikking, door den konstigen
zitting van dien Hoogleeraar verdedigde : de Epiflold Jeremiae
de Jonker, getekend Monument, ter eene van den ver­
apocrypha. *
maarden Schilder Jan van der Heiden, Uitvinder van
J In 1754 bezorgde hy, waarfchynlyk op aanmoediging van
de Latitaarnen en Slang-Brand,lpuiten, belovende, in
J aen zelfden, eene nieuwe uitgave der Variae Lecliones van Conene
volgende byeenkomst, over dezen man opzettelyk te
: tareni. Zyn zwak en zickelyk ligchaamsgeftel was hem onder-
handelen , cn ons nader met dien Inboorling van deze
f tusfehen zeer hinderlyk in het geregelde voortzetten van zyne
Stad, bekend te maken. Hier op las de Hr. Lintner •aangevangeneloopbaan, daar het hem noodzaakte zich twee jaren
ene Verhandeling voor: over de vorderingen, die men, , lang niet alleen aan de ftriktfte dieet te binden, maar ook zich,
van tyd tot tyd, in de Eleariciteit, gemaakt heeft, doen­ • van alle ftudie of lectuur, die eenige infpanning van geest vorde
de daar by vereisehte proeven Wy verblyden ons : derde of aandoening van hart opwekte,te onthouden. Moo-elyk
in de welgegronde verwachting, dat ook in deze Stadde werkte deze reden mede om hem de beoeffening der Godgcbeoeffening
van de zo nuttige Natuurkunde, door
Wftelling, zal aangekweekt worden.
deze , leerdheid voor die der Rechten te doen verlaten: waarin hy,
den graad van Doctor verkreeg in 1756. hebbende kort te voren
in dat zelfde jaar eene openlyke proeve van zyne vlyt en
fchranderheid in dat vak gegeven, door de uitgave van,eenen
Latynfchen Commentarius over de Vooraffpraak en de ir.c eerfte
Capita der Unie van Utrecht. Als Advokaat zich 'wVsGravenhage
nedergezet hebbende, bleef hy nog beftendigworstelen
IU^L uugofi.iaiieicl en -/.waknciu va., ïiciiaam, onderhevig zynde
aan gevaarlyke toevallen van ziekte, die reeds toen hem geen
lang leven'beloofden, doch die hy vervolgens gelukkig te boven
kwam. Weinige jaren daar na (in 1759) verliet hy 'sGravenhage
om zich te Amfterdam te vestigen, van waar by nog in
dat jaar de nagelatene Oratien van Petrus Burmannus (Primus)
by een verzameld in het licht gaf, en aan zynen Vriend en
Voorftander, den Burgemeester van 's Gravenhage, • Jan
Hudde Dedel, opdroeg. Sedert dien tyd weet ik niet dat iets
onder zynen naam is in het licht gekomen: doch het is bekend,
dat hy, gedurende, de eerfte jaren van zyn verblyf te Amfterdam
, een der yvcrigfte mede - arbeideren geweest is aan
verfcheidene toen uitkomende en ook thans nog hooggefchatte
periodique Schriften, onder anderen aan den Philantrope en aan
den Denker, van welke beide werken de laatfte delen meestal
van zyne hand zyn. Weldra echter wydde hy zich geheel toe
aan de praktyk der Rechten, en vond zieh dus. in die loopbaan
geplaatst, welke hy tot aan het einde zyner dagen met yver
en luister betreden heeft. Hy genoot, gedurende al dien tyd
. dc volkomenfte achting zyner Stadgenoten van alle ftanden en
.Mr,. NICOLAUS BONDT, Lid .van de Hollandfche Maatfchappy der
klasfen, en ondervond daarvan van tyd tot tyd de openlyke bly­
Wetenfchappen, te Haarlem, was den sden July 1732. te Oosken
by zyne .verkiezing tot Kapitein der Amfterdainfche Schutter-B/okker
, in Noord - Holland geboren, alwaar zyn Vader,
tery ,.tot Regent van het Spin- en Werk-huis dier Stad, tot
Joanr.es Bondt, op dien tyd Predikant was. De naam van 'Ni­
Schepen der Watergraafs-Meer, en by andere gelegenheden. —
colaus was tot op hem overgegaan van eenen zyner Vooroude­
In den jare 1762 gehuwd zynde met Mejuffrouw Camelia de
ren Dr. Nicolaus Muleriits, Hoogleeraar in de Genees-en Wis­
.Bree, verloor hy die geliefde Echtgenoot in 1784. en begaf
kunde , aan de Hogefchole van Groningen, die zich door eene 1
zich in 1785 in een tweede Huwelyk met Mevr.ouwe J, S. Noëil,
i:c;.\yc uitgave, der Schriften van Copermciis, in 16.17 bezorgd,
We-

' Weduwe Simom, die benevens vyf kinderen, uit zynen eerften
echt overgebleven, en enige Aangehuwden, ket onverwachte en
feltreffende verlies van eenen dierbaren Gemaal en Vader bitter-
Jyk betreurt.
Deze kortè fchets van 's mans leven, niets bevattende dat
van den gewonen loop der menfehelyke bedryven afwykt, mag
gefchikt zyn om de nieuwsgierigheid tc voldoen van diegenen,
welke belang ftellen in het kennen der lotgevallen des dagelykfchen
levens van die perfonen, welke zy beminden of hoogachtten
: maar dezelve is niet gefchikt om enig denkbeeld der hoge
waarde van Mr. Nicolaus Bondt aan zulken mede te delen,
welke die waarde niet door eigene ondervinding of geloofwaardige
berichten leerden kennen. Ook de vruchten van zynen
letterarbeid, die onder zynen naam bekend ftaan., zyn te weinig
in getal of gewigt, om 'er hem enigzins uit te beoordelen.
Zyne uitmuntende hoedanigheden van verftand en hart, aangewend
in de betrekkingen, waar in hy zich bevond, zyne voortrefiyke
diensten, daar door aan de menfehelyke Maatfchappy
veelvuldig bewezen, waren niet van dien aart, dat zy hejn eenen
uitgebreiden roem in afgelegene Gewesten, of eenen dunrzamen
naam in volgende eeuwen, verzekeren. Maar zyne nagedachtenis
zal in zegening blyven by allen die in enige betrekking hem
kenden, by eene Echtgenote, die hy hartlyk beminde; by kinderen
, wier opvoeding en welvaart hy met de verftandigfte cn
tederfte zorgen gadefloeg; by vrienden, die in zyne handelingen
hartlykheid en trouw, in zyne gerprekken onderrichting
en genoegen vonden; by allen eindelyk (en dat getal is zeer
groot) die voor zich zelf of anderen van zyne eerlykheid, kunde,
fchranderheid en yver, in onzekerheid en bekommernis, raad
en hulp ontvangen hphbon.
C 203 )
Als Rechtsgeleerds" (dit is niet het oordeel van my, die
geheel buiten ftaat ben om aan zyne verdienften ten dcczen opzichte
recht te doen, maar dat van eenen der bevoegdfte Richteren
over dit ftuk,zynen en mynen gemeenfehaplyken vriend:)
Als Rechtsgeleerde verdiende hy de hoogfte achting en be-
" wondering.^—— Niet alleen was hy doorkundig in alk tak-
" ken van fraaie Wetenfchappen , die het menschlyke verftand
„waaromtrent hy dc moeilykfte tydftippen, als in 17S3 en
„I773, had bygewocnl. Ook muntte hy uit m jchrah-
„ derheid en doorzicht, waardoor hy niet alleen de ingewii.
„ keldfte gevallen tot die wetten en herkomften bragt, waar-
„ toe zy betreklyk waren , cn terftond bevroedde uit welke
„ grondbeginfels zy moeten beüischt worden, maar ook het ge-
„ hele in alle zyne delen overzag; 't welk hem in ftaat ftel-
„ de om alles op orde te behandelen, en aan zyne Gefchriften
„ Advjfen, Memorien cn andere opftellen eene zeer grote klaar-
?> heid cn duidélykhcid: gaf van het welk nog de verschfte bev
bewyzen en blyken voorhanden zyn, en te berde zouden
„ kunnen gebragt worden. Voeg hier by 's mans bekend
„ vlug vernuft, 't welk hem in ftaat ftelde om in ongewone gen
vallen, by gebrek van wetten en gebruiken, niet alleen te
„ doorzien, wat uit de Analogie van het Recht moest beilischt
„ worden, maar ook, wanneer zelfs de analogie zweeg, wat
„ het natuurlyke recht en de billykheid leerde, en wat dus de
„ wetgever, indien hy nu deswegens eene wet moest maken,
„ zou voorfchry ven , of moest voorfchryven, indien het algemene
„ beLng hem voorlichtte. Voeg eindelyk nog by dit alles eene
„ ongekreukte eerlykheid , eenmedegaand en menschlievend hart:
„ en ieder beflisfche nu zelve, welke een verlies de ftad Amfter-
„ dam, hare Regeerders, de Koophandel, cn de ganfche Burgery ,
„ met het onverwachte ontydigc fterven van dien brave man geleden
„ heeft, wiens nagedachtenis zeer zeker by die van NoorJkerk
„ nog lang in de gedachten der Amfterdammercn zal ingedrukt
„ blyven, of veeleer daar nimmer zal worden uitgewischt."
In verfcheidene andere betrekkingen heb ik het geluk gehad
van Mr. Nicolaas Bondt van naby te Ieren kennen. Vurige cn
werkzame zucht voor het welzyn der menfehelyke maatfchappy
beftindpn altoos zyne daden en woorden. Eerlykheid en rond­
heid en onpartydige onverfaagdc yver tegen alles, van welke»
kant ook, wat hem onrechtvaardigheid of onderdrukking fcheen
waren hoofdtrekken van zyn character. Door zulk een gedrag
behield hy in het midden der burgevlyke oneenigheden de ach­
ting, het vertrouwen en de genegenheid, der verftandigen en
braven van alle partyen, Door vastheid van oordeel en vlug­
" tot fieraad ftrekken , en die hem, door zyn fterk geheugen , heid van geest, gepaard met een vaardig en gepast gebruik zy-
" allen voor den geest tegenwoordig waren ; maar byzonderlyk i ner uitgeftrekte kundigheden, bezat hy de kunst van in weinig
" bezat hy eene uitgebreide Rechtskennis, oneindig groter dan tyds en met weinig moeite veel en wel af tc doen. Eiken aan-
" men wel doorgaands by hen, die de praktyk oefenen, aantreft. 1 betrouwden post vervulde hy met de grootfte n'aauwfeeurigheid
" Dezelve bepaalde zich niet alleen tot het Burgerrecht, maar en met het fchranderfte beleid. Zyne deelgenooten in het be-
" ftrekte zich ook uit tot het Staatsrecht; waarvan , om kort 1 ftier by het nieuwe Spin- en Werkhuis achtten hem te hoon-,
• te zyn, zyne verklaaring van de eerfte Artykelen der Unie om niet gaarne te erkennen , dat men ook 111 't byzonder aan
van Utrecht de doorflaandfte blyk is. Dit werkje, in zyne j zynen yver en aan zyn doorzicht veel tc danken heeft van de
„jeugd opgeftcld, is zo doordacht en volkomen , dat de fchran- ! voortrefiyke inrichtingen, die dat grootfche gefticht, 't welk
„ dere fchryver der Verklaaring van de Unie, Mr. Pieter Pau- hy reeds by deszelfs oprichting hielp beftieren , kenmerken cn
„ lus, niets anders heeft kunnen doen dan hetzelve over te zet- alom beroemd maken.
„ ten, cn zyne Verklaring op dc andere Artykelen te vcrvol- ln dc dagelykfche fatnenleviiig, en byzonder in den vertrouwn
gen. Hierby kwam eene grote Ervarenheid en Onderlyken omgang met hartlyke vrienden, was hy een der vrolykfte
vinding, waardoor hy niet alleen het vermogen had verkre- en aangenaamfte menfehen. Overmaat van dringende bezighe­
„ gen van eene vlugge tocpasfmg der Wetten op allcrleie ge- den , of afmatting, die daarop volgde, konde hem fomtyds een
„ vallen, maar ook eene byzondere kennis van herkomften en kort ogenblik van opftygende drift of nederdrukkende dofheid
„ gebruiken, vooral inden Koophandel, byzonder van het Wis- veroorzaaken, dóch nimmer zag men die in enige diiurzaam-
„ felrecht, waaromtrent hy altyd by alle gelegenheden de denk- me ongefteldheid van geest overgaan. Gaarne deelde hy in de
„ beelden van de-fchranderfte Kooplieden, als by voorbeeld van genoegens der famenleving , en nimmer verfmaadde hy den om­
„ wylcn den Hccre Jofua van der Poorten en anderen , gewoon gang met anderen, by welke hy mindere geestvermogens of ge­
„ was ook zelfs in gemeenzame gefprekken uit te vorfchen, en ringere kundigheden doch braafheid en gulheid ontmoette. Zy-
C c 2 nc

C 204 )
ne uitgebreide lectuur en zyne niet min uitgebreide verkering met
allerlek menfehen hadden zyn geheugen voorzien met eenen ryken
voorraad tot onderrichting of verlustiging; en zyn juist
en veilig oordeel wist daarvan altoos op dc meest gepaste wyze
gebruik te maken. Onder zyne geliefdile uitbanningen behoorde
de beoefening dei Botanie en Hovenierkunst, waaraan
hy gewoonlyk dc laatfte dagen der week op zyn buitcnverblyf
befteedde en waarin hy merkelyke kundigheden bezat. Dus verdeelde
hy zynen tyd tusfehen bezigheid en Uttfpanning, tusfehen
letteren cn vriendfehap., en leefde gelukkig voor zig zeiven
, ten beste van anderen, bemind van velen en geacht van
allen.
Schoon zyn van jongs op zwak en ziekclyk ligchaams geftel,
door herhaalde aanvallen van bloedfpuwing, podagra, cn andere
kwalen gefchokt, dikwerf reden gegeven had om voor zyne
dagen te vrezen, bevond hy zig echter in de laatfte jaren van
zyn leven in genen ongunstigen ftaat van gezondheid, en zyn
dood was fchiclyk cn onverwagt. Vyf of zes dagen te voren
had hy zig enigzins. onpasfelyk bevonden, dochfcheen volkomen
fterfteld te zyn, had Dingsdags avonds met zyne gewone vrolykheid
enen wekelykfchen vriendenkring bygewoond, en den
volgenden nacht gerust geflapen, toen hy, 's morgens ontwakende,
pyn van Podegra in zyne hand gevoelde, die binnen
weinige minuten tot de borst overfloeg,. hem dodelyk benaauwce,
en binnen een uur tyds uit dit leven rukte.
Ik telde Mr. NICOLAAS BONDT zedert verfcheidene jaren onder
myne hoogstgeachte en meest geliefde vrienden ; hy beminde ,
my met enc vaderlyke genegenheid, en ik deelde in zyne achting.
Dus denk ik niet dat men het onvocglyk zal vinden in |
dien ik zyne nagedachtenis trachte te verceren met deze geringe
Blyk van myne gevoelens voor hem in zyn leven , en van mynen.
rouwe over hem na zynen dood.
His fa/tem accumulem. donis et fungar inani
Munere !
^mfleJdam, 23 Juny 1792;.
D. M.
PIETER NIEUWLA-N»..
N I C O L A I B O N D T , .
JURISCONSULTI, P E R1T1 SS I.MI ,
CLAKISSIMI.
Bondtius Affraeae jacet hic dignisfimaproles ^
Bujla rigant lacrymis Amflera et Ta piis:.
Pupillis t'ttor fuit hic , viduisque patronus ,
Jpfe fui reSlor , veraque norma patris :
Compleciens homines fociorum in commoda vertiy
Qiias fibi doclrina le gerat artis opes ;,
Mud at hora brevis delevit amabile lumen tl
Libera cordati claujit et ora v'&i;.
€ivibus una fuit de quo fententia discors
,Aa virtute for et major, an ingenio.
J-JIERONÏMUS cs BOSCH,
OVER «ET ZWAVEL- WATER , door den Hr. B. Tieboef,
Apotheker, te Gronirgen.
Men twistte hier onlangs over het nut ven het Zwavd-Water
in Podagreufc toevallen, (zie N. Alg. /''ad. Letteroefj'. 1790.
No. 14.) By den enen lyder heeft liet merkdyk fbu'has veroorzaakt,
by anderen weinig of niets. — Dc een hield ftaande.
dat 'cr veel van de Zwavel overging in het Regenwater, oin
dat het Water zeer zuur fmaakte: een ander hield ftaande, dat
'er niets daar van overgaat in het water, om dat het water
volftrekt fmakeloos was cu bleef. Men bragt iets van het eerfte
te voorfchyn : dit fmaakte zeer zuur, even als verdund Fi-
\ triool-zuur. By nader onderzoek ontdekte men dat dit water
bereid was met Bloem van Zwavel; daar ondertusfehen andere
gewone Zwavel hadden gebruikt. Ik nam op my het verfchü
door Proeven naar te gaan. Zie hier den uitflag.
Gewone, en zelfs zeer fyn geftote , Zwavel deeld geen fmaak
mede, aan daarop gegoten kokend heet Regenwater; zelfs was
dit water, tot \ uitgedampt, fmakeloos; en ook heb ik 'er,
door de beste Reagentia, geen zuur in konnen ontdekken. •
De Bloem van Zwavel, in tegendeel, maakt het water zeer
zuur. — Als men , voor de tweedemaal , met heet water op die
Bloemen giet, dan word dit water niet meer zuur, en hieruit
blykt, dat het eerfte opgegoten water reeds al het zuur tot
zich heeft genomen. Behoort nu dit zuur by de Zwavel bloem
als een zsmeirftcllend deel, of zit het 'er, als een accidens, aan
vast ? Ik gelove voor my het laatfte. De Zwavel word
in geflotene vaten tot Bloemen gefublimeerd, en wel meestaL
uit ruwe Zwavel op zich zelve, fcho.on 'er is die gelooft dat
men 'er iets by z«»'c r eij. onvor.»c»sj zynde worat zy
zuiver, gefublimeerd. Byaldicn nu deze bewerking niet gefchied
met de vereisehte voorzichtigheid, en flordh?, wat kan 'er dan
gebeuren? Een gedeelte der Zwavel raakt in brand-, zo ras de
buitenlucht toegang heeft, en dus laat de Zwavel" een gedecEe
zuurs, door de compojitie , los, het welk zich dan aan de-
Bloemen vast zet. Het kan ook gebeuren , dat 'er, uit het
gene men 'er by doet, of waar uit men ze fublimeert, eenigzuur
mede word opgeheven. En dit is het denkbeeld welk ik
heb over de zuurwording der Zwavel bloemen. Begrypt men hefc
anders, en bewyst men dit, het zal my zeer aangenaam zyn,
daar het evenveel is wie de waarheid van een zaak ontdekt. —
Maar of 'er nu iets uit de gewone Zwavel in het water overgaat,
het welke ik door proeven niet heb konnen ontdekken,
en of dit een of ander Gas, Azot of Aura is, weet ik
niet: het zat dan ten minften te diep voor myn onderzoek verfcliolen.
Intusfchen konnen wy uit dit gering onderzoek veel leren.
1. Dat, of fchoon veele de Zwavel-of deszelfs Bloemen onverfchiilig
gebruiken , 'er nochtans een merkclyk onderfcheid is.
tusfehen beiden.
2. Heeft 'er tot noch toe wel een Geneesheer op gelet of
deze beide Stoffen verfchillen?
3. Is dit aanhangend zuur geen oorzaak, waarom de Bloemenbezwaarlyker
branden dan gewone Zwavel.
4. Kan de met Bloemen bereide Zwavel-lever, en konnen de
proeven met dc lucht van zodanige Lever niet wel eenig andet

der «rfcnynzel te weeg brengen; dan de met gewone en zuiverder
Zwavel bereide Lever?
5. Ik heb nu reeds gezien, dat, by de bereiding van Zwavel-Baïfcm
uit Lyn-olie, de Bloemen, gedurende dc ontbinding,
een ander verfchynzel opleveren dan gewone Zwavel, en ook
niet zo gereed in de Olie fmelcen. Het zal insgelyks verfchil
geven by de bereiding dezer Balfcrn uit Aitherifche-OWén.
6. De Lyd-res, welke de Bloemen gebruikte, vondt 'er veel
baat by. Moet nu dit niet eerder toegefchreven worden aan
het verdund Vitriool-zuur, dan aan ontbondene Zwavel delen?
Is dit zuur niet zeer nuttig by vele Podagreuje toevallen?
7. Zo 'er al volftrekt niets hoe genaamd van. de gewone zuivere
Zwavel in Regenwater word opgelost, en evenwel de Lyder
zich, door het gebruik van dit water, beter bevind, kan
dan deze beterfebap niet worden toegefchreven aan een ruim
gebruik van koud water,. te meermalen dienstig bevonden in
Podagreuze en Jichtige toevallen?—— En wat 'er noch verderzou
konnen gevraagd worden.
Het zal my intusfchen aangenaam zyn te mogen vernemen,
dat men op dit verfchil tusfehen beiden gelet heeft.,
Groningen 1792. T 1 EB 0 EI».
EENVOUDIG MIDDEL TECEN HET NAGTWANDELEN^
(Uit het Hoogduitsch^)
„Het volgend, eenvoudig, gemakkelyk en- onkostbaar
Middel, om lieden aan Somnambulatie of Nagtwandclhig
onderhevig te genezen, plee» cc;n mee ohvèimaaïü'Duiteftïandsch
Hoogleeraar, in zyne Akademifche lesfen, doorgaans
aan de hand te geven en fterk aan te pryzen.
„ Men fpreidde een nat Laken op den grond voor het
bed van den Nagtwandelaar. Wanneer nu deze de lust
bekruipt om zyn Nagtkuyertje te doen; zal hy, uit het
bed flappende, en zyne blote voeten op het natte koude
laken zettende, ?ieh fpoedig beter bezinnen, en zyne vorige
rustplaats hernemen. Hier mede enigen tyd aangeh
>uden zynde, kan het niet misfen, of deze ongefteldheid
zal geheel verdwynen "
NIEUW U I T K O M E N D E B O E K E N ,
AKAOEMISCHE EN ANDEKE SCHRIFTEN.
DUITSCHLAND. Ueber die Vereinigten Niederlande. Briefe
van J. GRABNER , Lieut. in Veren. Niederl. Dienften,mit kupf.
8vo. 1 Alph. 10 Bogen. Gotha, bey C. fV. Ettinger.
De Schryver, die, gelyk men uit deze en gene uitdrukkingen
kan opmaken, een Rechtsgeleerde in Opper-Saxen was, eer
hy in den Krygsdienst trad, in wien alle vereisehte kundigheden
, met oplettenheid en fchrander oordeel, gepaard gaan, en die ,
in zyn beroep, alle oorden der Republiek leerde kennen, en met
den deftigften Burgerftand gemeenzaam verkeerde, vult, door de
voorhanden zynde Brieven een nog openftaande plaats in de Sta­
i S05 3
tenkennis aan, en tefcatH ons hier den Nederlander, in zyn
Waar %t, zonder die misleidende fchaduwen, welken andere
Sehctfen van hem, meestal, ontficren. De Hr. G. handelt, ia
deze Brieven, die een getal van 21 opleveren, over de gefteldhcid
des Lands, de lugt en het weder, huishouding, gebruik
dc landvoorbréngzels, het karakter, de deugden en gebreken,
nevens de lighamelyke eigenfehappen der Ingezetenen, de manier
van opvoeding onder dezelven, hunne Feesten , Begrafenisfen,
Kledy , levenswyze cn verkering: over de Taal, de fraaye
Konsfen, en de Wetenfchappen in 't algemeen,. als mede over
de Godsdienstige Gezinthcden of Kerkgemeenfchappcn, in de
Nederlanden. Wclligt ftaan wy van hem ook nog een uitvoerigerAverk
te wagten over den tegenwoordigen toeftand der Nederlanden
; althans hy belooft dir in de Voorrede. De ftyl
dezer Brieven is ongemeen vloeycnd cn aangenaam en derzelver
inhoud levert ons vele belangrykc byzonderheden- en narigten
op. G.G.Anz. (Een der Uitgeveren van dit Blad, de Boekh.
A. Loosjes Pz. heeft reeds ene Nederduitfche Vertaling van deze
Brieven aangekondigd; en- zal die, met Byvoegzels en Verbeteringen
van den Schryver vermeerderd, nog dit jaar het licht
doen zien.)
P. H. Fede» Disf. de cura- et regimine parturientium. Gott.
T 791. Eene zeer wel gefchrevene, en op ervaring gegronde
Verhandeling , waar in de Schryver vooral waarfchuwt tegen het
fterk broeyen der Kraamvrouwen. G.G.A.
M. H. Seema/I Disf. de causfis mutationum humorum ex actione
folidorum vivorum in fluida derivandis. Gott. 1791. Deze
Verhandeling is met oordeel en befchcidenheid gefchreven, ca
ingerigt tegen dezulken, die de meeste Ziekten als oorfprongelyk
van bederf der vogten verklaren, terwyl de Schryver in
tegendeel dc v-erfchillèndc werking der vaste delen, als devöornaamlte,
zo niet cmgRt:, oorz.mk Ziekten hnnd. G.G.jf,
j. E. Bollmann Disf. de irritabilitate vis nervofae tantum
mod'ficatione Gott.. 1791. Niet zo zeer nieuwe, dan'wel uitgekozene
en goed uitgewerkte,. bewyzen voor de lecre, dat de
irritabiliteit van de zenuwen afhangelyk, en van de zenuwkragt
niet wezenlyk verfchillend, zy , onderfcheiden deze Akademifciie-
Verhandcling. G. G. 4.
M U Z Y K - W E R K E N..
P A R T S>
RONDEAU , favori di- Purfognac del flgnor Jadin, Sc
cbantc par M. Mengozzi, avec accompagnement de Clavecin
ou Piano forte, formant le No. 34- de Polymnie,
pnx 1 liv. 10 f. chez M. Porro. Ene ongemeen bevallige
Aria, door den Hr. Porvo in 't Fransch, fchoon
letterlyk, nogthans in diervoege overgebragt, dat het aangename
daar van hier by niets geleden heeft.
Trois Sonates, pour le Forte Piano, avec accompagne*
ment de Violon & Violoncelle, dediées a M. de Notrant,
par y. Ladurnel*, Oeuvre Ire. prix 9 liv. chez:
M. Boyer.
Cc 3 SCHIL»

Dit Standbeeld van Dr. BENJAMIN FRANKLIN,
is vereerd geworden door WILLIAM BINGHAM ,
Schildknaap 1792.
Men rekend de kosten van dit Konstfhik op soo Guinies.
N A R I G T E N E N ' B Y Z O N D E R H E D E N .
TOT DEN HANDEL C M cciiEEfVAAK I', LAND-"
EN VEEBOUW, als mede de HUISHOUDKUN­
D E , HANDWERKEN EN F A B R I E K E N ,
E E T R E K K E L Y K .
C 205 )
30 Pftr. per man, geftegen is, en 'er worden naar alle bas­
SCHILDER YEN EN BEELDHOUSTUKKEN.
ten op zyn hoogst duizend Slaven 's jaarlyks linies de RiviVr
uitgevoerd. Meestendeels worden zy door een rei van Sla
PHILADELPIIIA, den 16 April. Den yden dezer r ven-Faótoryen de Rivier afgebragt, en zeer velen derzelven zvn
. Maand is het Standbeeld van den beroemden BENJAMIN 1 nog maar kinderen: het grondgebied der Compagnie word ech
FRANKLIN boven dc Frontefpice geplaatst van de nieuwe ; ter 111 dezen zorgvuldig gemyd.
Bockery, 'm Fisc/ijlreet ,vm welk Inftituut die vermaarde De Koningen, Printen, en andere lieden van enig vermotten
man de eerfte aanlegger was. Het zelve is van Carrarisch ! handelen 111 Slaven, doch onder de voornaamfte Slavenhande-
Marmer, door den Konstenaar Francois Lazzarini ver­ . laars teld.men de EnS,lfche en Franfche Facftorycn. Het is de
vaardigd, en het eerfte ftuk van Beeldhouwkunde van die , gewoonte van aan de Fadoren en Agenten , die of zeiven land­
grootte, 't welk in Amerika gezien is.
waard m reizen, of met andere Factoren, die zig no

zeiven den hals af te fnydcn, of enig ander middel uit te vinden
, om zich in hunne woede en vertwyffeling van kant tc
helpen. Des Konings Zoon verzekerd, dat hy zelfs over dc
100 Slaven gekend heeft, die zich of den hals afgefneden, doorlV:oten,
doodgeftoken, of op de ene of andere wyze een einde
van hun leven gemaakt hadden, , eer men ze aan boord kon
krygen.-
„ Wyd'ers hebben Bewindhebberen zeer naauwkeürige cn 011tegenzeggelyke
berichten bekomen, dat het kinderftelcn in Siërra-
Liona een algemene gewoonte is: en offchoon zy hier van
gene duchtige bewyzen hadden, zo blykt toch uit vele zamenftemmende
omftandigheden , dat 'er de kinderroof geen vreemde
zaak is: dezen dragen namelyk by zich fchietgeweer, en een
aantal grote Mesfen of Houwers, om zich daar mede tegen anderen
te-verdedigen. Om gclyke reden zyn ook de Vrouwen met
fcherp gewapend. Mcergcm. Konings Zoon verhaalt ook, dat
zy van nu af aan, tot zelf diep landwaards in, elkander geleerd
hebben niet zonder wapens te gaan.
„ Toen hy eens by noodzakelykheid hoger op in het Land,
tot by Skapas ging, betrouwde hy zich niet zyne gewone rust
te nemen, voor dat hy ene veilige plaats bereikt had, om in
den flaap niet overvallen te worden. Het volk, dat in de kleine
Steden aan den Stroom woont; laat gewoor.lyk het geboomte
digt by hunne huizen hoog opgrocyen, om (zo als verfcheiden
van die Lieden aan den Hr. Falconbridge gezegd hebben)
by den minften aanval een borstwering te hebben, agter welken
zy zich verfchuilen konnen,
„ Een menigte van Steden aan de Zeekust ftaan thans onbewoond
; twee daar van heeft de Hr. Falconbridge zelf bezichtigd.
Alle deze Kusten zyn door zekeren Cleveland , die te
Leverpool opgevoca, en een groot isiulats I1ande.ia.1r m Slaven
geworden is, uitgeplonderd.
TEGENWOORDIGE INRICHTING PER COMNIE.
„ De reeds aangeftelde, en in het begin van dit jaar vertrokken,
Amptenaren der Comgagnie, beftaan in de navolgende
perfonen : namelyk, in een Opperbevelhebber met zynen Secretaris,
een Agent van Negotie, een Opziener, een Pakhui:meester,
een Doctor, een Heelmeester met zynen Adfiftcnt,
een Predikant, een Schoolmeester en Schoolvrouw, welker jaarwedde
op 2000 Pft. omtrent uitkomen zal.
„ Wat belangt de onkosten tot de burgerlyke inrichting in
het toekomende, hier van was men nog niet in ftaat om een
nette bepaling op te geven : doch is het waarfchynlyk dat vele
onkosten, welke by den aanvang alleen op rekening der Compagnie
komen , daar zy zo wel voor de befcherming als voor
het beftuur der Compagnie by den eerften aanleg, zorgen moet,
in vervolg van tyd billyker wyze of geheel, of ten minften gedeekelyk
door de Cólonisten konnen gedragen worden , voor
welker weivaart en gemak dezelve gemaakt worden.
„ Daar by zal de Compagnie, zo om ene goede orde en huishouding
in te voerei}., als om den Handel en Land. ouw zo veel
C 207 y
mogelyk aan te moedigen, aan den Gouverneur cn Raden zodanige
Inftruclicn geven als, by een aandachtige overweging van
ieder voorwerp, met deszelfs aart en natuur meest ftroken envoordeligst
zyn.
„ Insgelyks zal men alle maatregelen nemen om een goeden
grondllag ter bevordering van het geluk der In- en Opgezetenen
te Eggen , door onder hen zodanig een beftuur in te voeren
als ter aanwakkering van vlyt en naarftighcid, ter affchaffing
der veelwyvery, ter oprichting der Scholen, zo wel als ter
trapswyze invoering van goede Zeden en Godsdienst meest ftrekken
kan. Waarfchynlyk zullen deze heilzame oogmerken des
te ligter bereikt worden, daar de meeste Inboorlingen met de
Éngelfjche fprake enigermate bekend zyn. Daar en boven vleyen
zich Bewindhebberen met de hope, dat door zodanige fchikkipgen
dezer Compagnie op het vaste land van Afrika ene algemene
en wyd uitgeftrekte verbreiding van Europefche kundigheden
, ophelderingen en verbeteringen zal konnen overgebraot:
worden: en zullen dc Amptenaren der Compagnie , by hunvertrek
, wel inzonderheid gelast worden op dit zo gewichti r
onderwerp nauwkeurig acht tc geven. Zy zullen bepaaldelyk
bevolen worden zich van gene geweldadige middelen te mogen -
bedienen, maar veel eer met de Inboorlingen alles op een
vriendelyken voet te brengen, daar het te hopen is dat men voor 1
biflyke beloning ook wel arbeiders onder heH vinden zal.
Voorts is, om zo wel den Vorsten en Edelen als den overige
Inboorlingen de ware oogmerken der Compagnie bekend te :
maken, en alle misvattingen, die by deze gelegenheid mogten
plaats grypen, voor te komen, de navolgende gedrukte verklaring
na Afrika gezonden:
„ De Sierra-Liona Compagnie, opgericht door het Brittanls-li
P-xviem^rt, m».-.kc by deze bekend, dat zy uit Engeland
goederen verzenden, en daar tegen alle loortcn van Afrikaanfche
producten by ruiling aannemen zal; dat zy wyders noch zelve
met Slaven zal handelen, nocÈ ergens op haar grondgebied eni- -
gen Slavenhandel gedogen."
„ Zy zal zorgen dat zy altoos een ruimen voorraad vin Europefche
waren te koop hebbe, en ene genoegzame macht ter
harer verdediging onderhouden."
„ Zy wenscht fteeds in vrede te leven, en zal geen Kryg '•
voeren, ten zy zy eerst aanbevallen word; voorts zal zy ook
niet dulden, dat op haar grondgebied enig mensch mishandeld,
gevangen genomen, of tot Slaaf gemaakt worde; en zal zy zelf
harer eigene lieden ftraffen over ieder misdaad,'die zy bewezen,
worden bedreven te hebben."
„ Zwarte zo wel als blankeColonisten zullen op gclyken voet -
behandeld, en hunne perfonen zo wel als hunne goederen volgens
de Wetten van Groot- Brittanje befchermd en verdedigd^
worden." • • . "
„ Op kosten der Compagnie zullen 'er Lees-, Schryf- en-
Cyft'er-Scholcn opgericht worden, waar in men ook den kinde- -
ren van alle die In- en Opgezetenen aannemen en onderwyzeu
zal, welker Ouderen genegen zyn dezelven aan dat opzigt toe
te vertrouwen."
PRYS

H V S DER GRANEN.
ROGGE. Het Last.
TAKWT. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche .. ; po a 108
Poolfe bonte en witte ijyaióo Koningsberger . . 88aioj
Dito rode . . 125ais; Pommer, Colb.enStett. .
Warder, Heugfe en Elb. 125 a 15S GARST,HAVER,BOEKW.
Koningsberger . . 120 a 145 Vriefche Winter .
Vriefche . . 120 a 145 Zeeuwfche Overm. . .
Bovenlandfche . 1253140 Erouwhaver . . 66376
Voorlandferode . noai3o Boekw.Amesf.enGooil.L.
Zeelandfche . 140 a ijfi J Dito Brab. en Vlaajaf. L. ————
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsen en Raapoly, d'Aam f 3$la38%
Overm.'tLast 0C36 a4i| dito Lyn . . . /*34§a34|
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 46 a4Ö|
van 5 fch. . . / 6|a 7* WalvischTraan,'tquart.
Hennipzaat . . / 7|a 8| van 12 Stek. . ƒ77378
] Dito rode . * ƒ 60
WIS SEL-C O URS.
Madrid op Ufo van Londen, zigt ft 3^,8,7
3 maand. 03! dito op 2 m. . §36,5.4!
Bilboa
Cadix
. . . . . % 921
4 osê
Hamb. zigt
dito sr——
. ft. 34^
- *• otiS
Sevilien . * . $ 93* Altona.zigt ft. 345.3
Lisfabon . . % 5»! dito 2 m. . ft. 33ri
Venetien . . $ 9 2
B, :
eslau,6 w. dat. ft. 44
Genua . . .
8 6
% Ï Wenen, 6 w. dat. ft. 3 5,-J
Livorno . . . § 93é Antwerpen pCt. 4§veTl.
Parys, 2 m. . . §33
G e n t
• • P Ct
- 4jverl.
dito zigt . . ^ 33i
B r u s f e l
• P Ct
- 4|verl.
Bourdeaux, 2 ra. . % 311 Zeeland . pCt. 2 verL
dito ua. . . % 31| 1 Rotterdam Ct. |
S P E C I E-CO U R S
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. a \
dito, per banco . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5,8 Nieuwe Louis d'or 11,4,10,10
Oude dito . . ƒ5,7 Zonne Piftol. . ƒ11,5
Franfche PiftoL . . f 9> 7 Croix de Malta ƒ13,5
Pruisfif. dito . , ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, 8
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 6
Guinies . . .ƒ11,17 Agio van de Bank f pCt.
•Souvereine . • ƒ15» 16
AMSTERDAM, den 25 Juny 1793,
GEBOORTE-, TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopenfc
Week, is geweest: te Amfterdam 135: en te Haarlet»
22, onder welken laatften 5 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
EN BERIGTEN.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van ia
tot 16 Juny 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 28, 3$. den ifiden.
BAROM. I Laagfte - - 27, 6|. den i4den.
I.Gemiddelde der gehele Week 27,11,3 1.
THERM. f Hoogfte ftand 1-5°. 's Middags van den 10 en ridea?
Reaumur. < Laagfte - - 6°. 's Morgens van den 15den.
(.Gemiddelde der gehele Week 12,6 gr.
Heerfchende wind Z.W.
DAGELYICSCHE WAARNEMINGEN, BUITEN HAARLEM.
•I BARO- THERMO- STREEK I
I792 I ME- METER. DER I LUCHTSGE-
f29- 5 55l 64 w. t. z. 'sMorg. buyig,held (
20. ^29. 5 605 71 W.N. w. verderwollc. 's Av.
/ 29. 5 5t5f 54 w. t. N. BW. wolk. en buyig.
f29- 4i 56 58 w. t. N. s Morg., vroeg zw.
21.

PLJ.

AGTSTE DEELS, EERSTE REGISTER.
BERIGTEN en BYZONDER HEDEN,
Van January — j'uny ï"9~-
De Letters a en b. duiden de eerfte en twede Kolom aan.
A.
Aanmerkingen (enige) omtrent het uitfehryven vanPrys vragen. 10. b
Vervolg en flot. 20. a. Brief van den Schryver dezer Aanmerkingen
aan den itedaft. en Antwoord van dezen hier op. Beïichtbl. N.'6i.
Aardbeving te GmuJ, in Opper-Karintie. - - 80. a
- in Engeland. - - - 95- b
Aardglobe (ongeiaeiTl fraaye) van ene nieuwe en verbeterde Zamenftelling
, by Teylers Mufeum. 17. b. Befchryving van die kost aar
Werktuij. - - - - 34- b
ACAERMAN (J. F.) bekomt, by 't lot, een Zilveren Eerpenning by
het, Prov. Utreen.sch Genootf. - - 186. a
AD \M (de beroemde Engelfcae Bouwmeester R.) overlydt. 82. a
Akademie (Koningl.) der Wetenf. te Lyan, houd hare openb. Zitting,
't Vei ,igtte in dezelve. - - - 65- b
__ der Teken- en Schilderkonst, te Londen, word op nieuw
voor het publiek geopend. - - i5°- b
__ der Wetenfch. te Berlyn , vierd den Verjaardag harer nieu ve
Stichting. 153. a. 't Verrigtte ter dier gelegenheid. ibiJ.
der Wetenf. te Padua, geeft een nieuw Prysvraag op. 169. a
ALBINUS (de Akadera. voorlezingen van B.) isDantzig in druk uitgegeven.
- - - - 58. a
Amber (Gryze') uiteen Wyfje's Cachelot gehaaid. - 173- b
Automat (wandilend en fpelend) teChmer tutged. en vervaard. 119. a
p
ÉAHRDT (Dr. C. F.) overlydt. - - 177. a
JSARBIEiUE'S Hillorie der Dichtkunde, die men meende verloren te
zyn, in Italien in 't ligt gegeven. - - Si. a
Barden (bveenkomst en Prys-uitdcling by de Walhfche) 201. b
Bedelary (provifionele fchikking eh aangelegd Fonds , te IVarfchauw ,
ter weringe van) - - - 85. a
Begraafplaats (de Regering van Wyk by Duwftede. beiluit tot den aanleg
van ene algemene) buiten de Kerk en Stadspoorten. 34- *
Vooroordelen daar tejen by zo-nmigen , le dier Stede , en Leerrede
van den Hr. Ockerfe, om dezelve weg te nemen. ibid. zie ook
Octrfe.
—_ (befchryving der) te Zuilen. - - 154- 1
Belastingen (aanmerkelyk verfchil der) in Frankryk en Engel. 119. b
beneden in de Aantek.
Bibiioteck '(de Algemeine Deutfche) zal voortaan te Hamburg en Kiel
worden uiigegeven. - " T62. 3
Bierbiouwen volgens Scheik. beginzels in Engeland ingevoerd. 109. b
Bier-brouweryen (b'oey de ) in Engeland. - - 77- b
Biergeyl van gekneusd of gellamptMout. - - I°9- b
BLIWDE (H. Di.) te h'ilverfum, word Corresp. der Maatfchappy van
Landbouw te Amfterdam. - - 177- b
BHndgebooi nen (Initituut voor) te Leverpool. - 78. a
55LUSSË (deS..ud. A.) verdedigd opentiyk zyn Specimen prim. Exerc.
Academ. teLe,den. - - - 41. b
Boeken (de Invoer van Franfche) in Spanje verboden. 73- a
- (van de gevonden Klooster^) in Frankryk zullen openb. Bo.keryen
in at!; Departementen des Ryks worden aangelegd. 98. a
BONNET (de Hoogl. 'J.) wo d ReftorMagn. te Utrecht. icö. b
BONDT (Verflag wegens den overleden Advokaat Mr. N.) door den
Hr. P. NII'JWUND. 2C2. a. Latynsch Graffchrift op denzelven,
door den Hr. J. DE BOSCH, - 204. a
VIH..BEEU
BOONSAYER (C.) te Gorinchem, overlydt. sj. a. Dezelve heeft lang
gewe.kt aan ene verbet, uitgave van van Scheuren; Teutonista. ib. 6
BORT (G. W.) word Reftor by ceLat. School te Gorinchem. ioó. b
BROES (de Hoogl. B.) word Refter Maonif. teLeyden. ;o. b
BR.OWN (de Hoogl.W. L.) open ;
. zig als Schryver ener Verhandeling
waai aan by reylers Godg. Gen. een Accesfit was toegewezen. 121. b
BR'JCKNER (ƒ. C. F.) word tot Dokt, in de Geneesk. te Franeker
bevorderd, - - - - 10. f
c.
Cachftotvisfen (zommige) hebben gryze Amber By zig. 173. b
CA.\f ER (voor wylen den Hoogl.) te Lcyden , in de St-Pieters Kerk,
een Monumeit opgeregt. - - 137- a
Carrac.o t^een Schildery van . n r.) word teLonden te koop gepr. 15. a
CHAMBI: R (de Baron) woid ad van de Akademie te Berlya. 153. b
CHAUDCIR (Prof. AN F.) legt de waardigheid van Reftor Magnif. te
Groningen met ene Redenv. neder. - - 194- k
Coify, kan beter en met meer voordeel, ongepeld, dan gepeld, naar
Europa verzonden worden. - - 110. *
COLLINS. (Monument van den Dichter) - 6;. 2
Conftitutie (Lof der Engelfchen aan de nieuwe Franfche) gegèV. 159. b
COX (het Kabinet van) te Londen, verkogt. - 73- S
CRAS (de Hoogl. H. C.) te Amfterdam , behaald den Gouden-£erprys
by Tèylers Godgel. Genootfch. - - "4-
CRELL(Dr. L.) word in den Duitfch. adelftand verheven &c. 146. b
rrji' w
rdeK.ryrT—'...~~A I;A .. n n d" Roriynf^he Akadem. ï53. b
D.
D AMEN (de Hoogl. C.H.) teLeyden , word Secretaris van denAkad.
Senaat aldaar. - - - 50. b
Denemarken, (jaarlykfche Inkomften en Uitgaven van) 127.»
Doden (getal der weekl.) te Amfterdam en Haarlem in elk No.
_ der maand, te Alkmaar, Rotterd. en 'sHage , in elk eerfte
No. van de maand.
• mogen , van 1 Mey af, in Polen, niet meer in de Kerken en
Steden begraven worden. - - 111. b
Doven en Stommen (Kweekfchool voor) te Groningen : Departement
van het zelve te Haerlem. 78. a. in de Aantek. —— Tweede publiek
Examen van de Kwekelingen by hetzelve. - 99. b
Drieëenheid (Doleantie request over de pcenaliteiten in Engeland , op
het niet erkennen van het Leerftuk der) door een groot aantal by
het Britfche Parlement ingeleverd. - - 89. a
E.
EffeAen (Pryslyst der Tn- en Uitl.) in de eerfte No. van elke Maand.
Eleftrickeit (verdere Geneesk. Proefnemingen met de) door W. VA1V
BARNEVELD. - . - - - J8. a
;— (verlamming der beneden Armen en Handen, door de)
genezen. - - . - - io

EON (de Ridcleres D') vind zig gelukkig uit hare verlegen omftandigheden
, door edelmoedige giften , gered. - 41. a
EVEKBLY (J.) te Gouda, word Correspond. der Maatf. vanLandb.
te Amjlerdam. - 177. b
IV
Fa*;riek(een voornameWolle en Sayet) in Frankryk afgebrand. 151- a
Finguere. (Iets aangaande dc Indiafehe) - 147. a
Fluit (een Hoogd.) met Blaasbalgen, uitgevonden. - 31- t>
FRANCOIS (Mevr.) geeft hare Uur-Tafels ter drukpers. 161. a
•ÏRANK (de berugte) in Offenbach , overlydt. - 161. b
Frankryk (tejjenw. verde'ing, bevolking en inkomften van) 119. b
FUST of FAUST (L.) in Zwaben , overlydt. 74. a. Was eenafftammeling
van den vermaard. Mentzifcjien Boekdrukker van dien naami
| «n Schryver van enige geestige Dichtftukken. - ibid.
V ' ij-ta 1
V-\tvr:. -:r.Ó .fcboO v.VfiY \6 .uf |;

I-AVOTSÏER (de Hr.) Volgt den dVSrl. TllLÉT , ïn de Scheik. klasfe,
by de Akad. der Wetenfch. te Parys op. - 98- a
LAWRENCE (de j°"8 e
) w o r
d Portrait-Schilder van zyne Eritfche
Majesteit. - - - - 73- b
Londen (fterke aanwas Van Huizen in) zedert 1772. - 77- b
LOUIS (de vermaarde Franfche Heelmeester) overlydt, 185. a
Kort Levensverflag van denzelven. - - 194- b
Lykenhuis te Brunstvykaangelegd. - - - 33. b
M.
Maatfchappy (Koningl.) der Wetenfchappen, te GSttingen , vrerd den
Verjaard, harer Sticht. 9. a. 't Verrigtte in die byeenkomst. ibid.
Dezelve geeft een Prysvr. op over de ontbind, van 't water. 10;. a
, (Menschl.) te Lo«rffR, bouwd een Huis tot berging en
herftelling van Drenkelingen. - - 77- b
. verlengd den tyd der beantwoord, van hare
Prysvrage. 07. b. Deeld Prys-Medailjes uit. - ibid.
. (Koningl.) der Geneeskunde te Parys, houd hare openb.
Vergadering , en geeft een nieuw Prysvoorftel op. 145^ a
ter bevordering van den Landbouw, te Amfterdam, houd
hare grote Vergadering : 't Verrigtte in dezelve. - 175, a
MARCHESI (de Zanger) overlydt. - - - 89. a
MARELIUS (N.) te Stockholm , overlydt. - - 65. a
MARUM (Brief van den Hr. VAN) aan den Heer EERTHOLLET , zie
Gazometer.
MEERSCH (A. A. VAN DER.) overlydt. - - 121. a
Merriepaard in het 43fte jaar geftorven. - - 85. a
Mirabeau (een fraay Portrait van) doorBoZE gefchilderd. 84. a
• •• (Anekdote omtrent) - - 183. b
N.
Nagtwandelen. (eenvoudig middel tegen het) - - 20;. a
Newa (de Rivier de) raakt dezen Winter voor de derdemaal door het
ys digt. 24. b. Komt weder los. - - 152. b
Nieuw-Tork ("bloey en welvaart van) zedert de Amer. Vrvheid. 135. b
JNUHasiiij (eror.J LC xiuur , mui7ft v^u i,u Siuauca voor aet-i uisnfche
Akademien. - - 161. b
Noordzee (zonderlinge beweging in de) by Zandvoort. 168. a
Nadere opheldering nopens de oorzaak van dit verfchynzel. 184. a
O.
OCKERSE (de Predikant) te Wyk by Duurftede, doed ene openbare
Leerrede , op verzoek der Regering, over het bygelovige en fchadelyke
van het begraven in de Kerken. 34- a. Ontfangt hier voor den
dank der Magift. nevens een Honorarium van Stads wege. ibid
Oeconomifche Maatfchappy, te Parys opgerigt. - 169. b
OlvvanRofen, op wat manier in Oost-Indien bereid. iy. b
Onderfteuning-Fonds voor behoeftige Protest.Studenten in deGodgel.
uit de Keiz. Kon. Erflanden , aan de Univcrfit. te Leipzig en JVittenberg
aangelegd. 82. b. Verfcheidene dergelyken by de Univerfiteit
te Utrecht, ibid. onder in de Aantek.
Onkruiden (Inlandfche) zie Plantgewasfen.
Orgel, zonder Blaasbalgen uitgevonden. - - 31. b
Ouderdom. (Voorbeelden van hogen) 56. a. 72. b. 80. a. 95. b. 184. a
Oudheden (ongemeen fraaye)van onder dePuinhopen ener oudeNapeVfche
Stad opgedolven. - "'- _ 17. a
(Romeinfche) te Bath gevonden. - 33. a
P.
Pacquet ('s Compagnies) de Vlyt, zal in Zeeland, met IJ Maart op
zyn vertrek naar de Indien gereed liggen. - 62. b
Pantheon (het) te Londen, verbrand. - - 33. a
Papier (konst om het fynst wit) uit de groffte Lompen te maken,
uitgevonden. - - 16-. a
Parlementshuis te Dublin, verbrand. - - 85. a
Penningen (oude) by St. Andrews gevonden. - 98. a
C *» )
Pest (verbazend aantal van menfehen aan de") op de 6riek.fi.-ho Filmden,
binnen 15 maanden, geftorv. 40. a. Dezelve woed ve-fchi iklyk
in Egypte. - _ _ 128. k
Plantgewasfen (Opgave van enige nog weinig bekende nattige Eigenfchapp.
van zogenoemde Onkruiden en andere Inlandfche) door den
Hoogl. S. J. VAN GEUNS. - - 129. a. 138. b
Polyg. arisch (het) Genootfchap , te Londen, verplaatst deszelfs Magazyn.
70. a. Fraayheid van deszelfs Sciiilder-kopycn. ibid:
Premicn ter aanmoediging der Groenlandfche Visfery in Engeland, zedert
de laatfte j ai en , hefteed. - - 77- b
Premie uitgeloofd, te Frankfort aan den Main , op de beste Cohipofitie
van een Mifererc. - - jo 0 ^
PRIESTLEY (Dr.) geeft een lyst m druk van zyne verloren Papie: en,
by de plundering van zyn Huis. 49. b. Beloop der gehele fchaveigoeding
door hem gevraagd. - - 77. b
PROOYEN (A. VAN) te Stryen, word Correspondent der Maatfcb.
van Landbouw, te Amfterdam. - _ 1-7. b
Pruisfen (van de Nagelatenc Schriften des laatst overl. Koning' var)
ziet ene Latynfche Vertaling, te Berlyn , het licht. - 74.
Pryslyst van In- en Uitl. Eftcdten , in de eerfte No. van elke Maand.
3
Prysvragen (enige aanmerk. omtrent het uitfehryven van) 10. b. 2c. a
Pryzen der Granen , Oly, Traan en Baarden, nevens Wisfel- en Speci. -
cours, te Amfterdam , in elk No.
(gewone uitd. van) aan de Leerl. in de Heelk. teHaerl. 185. a
(jaarlykfche uitdeling van) by het Haerlemsch Departem.'dcr
Maatfch. Tot nut van't Algemeen. - - 185. rj
(4 jaarl.) am de Univerfiteit te Garr.bridge uitgedeeld. 2ori a
PUI (de Hoogl. DL 1
) te Leyr/en , behaald het Accesfit van ene opgegeven
Prysvraag door de Staats-Commisfie in Drenthe. 9/. u
R.
REYNHOLDS (deKonstfch. enVoorz J.) te Londen , overlydt. 73. a
's Mans verdiensten ; tccgcclagt Monument en Nalatenfcrap. ibid.
Begrafenis. 81. a. Aardig Biljet van dankzegging aan de bywoners
daar van , door zyn Executeurs rondgebragt. 121. a. Eenige aanmerkingen
omtrent dezen Schilder. - - 15;. a
ROME DE L'ISLE (Anecdote omtrent den Hr. DE) en edelmoedig
gedrag van denzelven. - - - 55 b
Roomsch-Katholyken. (nieuw voorbeeld van opklarende denkbeelden
onder de) - - - _ 89 b
ROOYAARDS (Hoogl. H.) houd ene Rcdenvoer. by het nederleaöen
van het Rectoraat te Utrecht. 106. b. Word iepretaris van°den
Akademie Senaat aldaar. - - ; Djj
ROSS (A. J.) word Conreftor te Gornichcm. - I o 6^ ^
ROYEN (de Re&orH. VAN) te Vlisfingen , vord Ledtor Hiftoriarum
& Lingu a
Rusland, (over de Inkomften van) - 85. b en 93. a
RYKENBERG (J.) te Furmerende, word Correspond. der Maatfch.
van Landbouw te Atnfterdam. - - I 7 7 # ^
s.
SANDE (Dr. B. W. VAN DE) behaald den Prvs dooreen Staats-Commisfiein
Drenthe beloofd , op de beste Verhandeling over het bekomen
van bekwame Vroedmeesters en Vroedv ouwen. 98 |,
SANDBERG (J. G.) ve dedigd openlyk zyne Disfert. Medica 'te
Utrecht en word Dr. in de Geneeskunde. - - 202. a
Saturnus (de King van) w^rd door Herfchelontdekt dubb. te zyn. ï.' a
Deszelfs sde Satelliet doet zyn omloop gelyl;; onze Maan. ibid.
(juiste afmeting, der beide Ringen van) (.oorHerfchel. i6t. a
SCHALK i^de Hoogl. en R. Geestlyke) te Girfen, voerd aanmerkelyke
verbeter, by zyn Gemeente in , in de openb. Godsdienstoerf. 89. b
Schavergocdingen (gevraagde) der geplunderden in het Oproer te
Birtningham. - - - ^ ^
SCHEELE. (Levensfc'iets van den Zweedfchen Scheïkund.) 115 a
SCHEFFER ofSCHOEFFER , van Getniheim, is, volgens MEER­
MAN , de Uitvinder der gegoten Drukletters. 74. a. in de Aantek.
Schepen (getal van) in 1791. zoin Texel als het Vlie binnengek. ij. a
in de Maas en Gcederêe in en uitg. 23. fj
ini79i. de Sond gepasfeerd. - - 31. b
———— te Cadix binnen Bekomen. 47. b. te Dantzig 70. b
te Lisfabon en Opcrto binnengekomen. ie. 1,
Del 2 Scfceui-

( »B3 )
Sc'ieurbnik (eniüe derbe'ste behoedai. te-en de)op de Schepen.
Schildery een) in fresco , uit Pompeji, thans te Londen.
a
IJ. a
u.
Schilderyen (de kleine) uit het Kabinet van den Hertog van Q'rleaHs ,
door Lord Darnley gelcogt. - - 97. b Uitgetrokken HoofHnófr.fflers der Celdlenirig van lij Mill. by d«
. (lyst der pragtigeVerzameling van) in het nieuw Koningl.
laatfte loting, te Parys. - 2j. b-
Paleis, te Madrid. - 12;. a
Uitvoer van verfcheiden Artikelen in Frankryk verboden. 77-. b
Schotland, ("naaste aanleiding tot den opftand van 1715 in) 88. a
Univerfiteit (getal der Studenten op de) te F.dinburgh. 9.. a
SCHOUTEN (P.) R. P. te ALmaar, word Correspond. derMaatf.
te Infpruek word herfteld. - - 66. b
van Landbouw , te Amjlerdatn. - - 177. b
'— (de gezamentlyke Hoogl. by de) te If'enen, leveren een
BCHROETER (Briefvan dcnHr. J.) te Lilienikal, behelzende enige
Verzoekfchrift in , ter remotie van twee mede Hoogl. 74. a
Ste rek. Waarnemingen. - 4*. b
• (aan de) te Koppenhagen , zullen , in 't vervolg jaarlykf.
SCHUBART (de Hofr. en Toneeldichter) te Sluttgart, overlyd. 1. b
Pryzen aan de beste Schryvers worden uitgedeeld. 129. a
Schuld ^Nationale) by de Amerikaanfche. Staten , hoe veel door inkoping
verminderd. - 23. b i
Vaderlandsch Fonds (Korte Staat van Het) ter aanmoed. van 's Lands
SCREEER (de Hoogl. en Hof .) volgt den overleden Delius op in het !
Voorzitterfchap by de Akad. der Natuur-onderz. te Erlangen. 66. a !
Sierra-Liona's Compagnie, te Londen opgerigt. 39. a. Nader terig.t
aangaande dezelve. 71. a I
• (Berigt aang.de nieuwe Engelfche Volkpl. op) 181. b I
190. a. 198. b. 205. a .
(naar) wojd de Hr. Afzelius, door de Engelfche I
Oost-Tnd. Comp. gezonden , om 'er Planten te verzamelen. 2:1. a I
STLBERSLAG (J. E.) te Berlyn, overlydt. - 1. b
SïX (de Student) zal onder den Hoogl. CRAS , te Amjlerdatn-, ene
Disfertatie, opentlyk verdedigen. - - 154. A
Slavenhandel'(nieuwe pogingen in Engeland, ter affch. van den) 70. b.
zie ook.. 93, a en I02..b.. Dezelve word in Denemarken nog voor
10 jaren :geoorloofd. - 93. a
• (befluit der trapswyze affch, van den) in Engel. 119. a
Nad:re bepaling van den tyd wanneer. - 151. a
Snuifdoos (ongem. konst gewerkte) van den Prins van Wallis. 39. a
SOLINGEN (Dr. A.) te Micldeliurg , word tot Lector der beoeffene-He
Verloskunde aldaar aangefteld. - - 50. a
Sond (de) raakt in het laatst van Febr. als ook in Maart, geheel met
Ys bezet. - - 88. b en 104. b
SPALLANZANI (twee Brieven van) over het.zonderiing vermogen
om dromend water , nevens verfcheiden foorten van Metalen,.
onder den grond te ontdekken. - 10. a. 18. a en 2rt. b
jtpat^e (in) zullen MeteoroloBiiclrc Genootlcli. inpev. worden. 97. a
(jaarl. Inkomsten en Uitgaven van het Köninaryk) 102. b
Spinnen (eerbaarheid van) en Rupfen , en Weerkund. Waarnemingen
cn Voorfpeüineen uit de eerften te trekken. - 107. a
SPIZNAGEL (D.) word Hoogl, in de Natuur!. Hift. en Kruidkunde ,
te Ir'enen. -• - - - 137. a
Siaartfter (Waarnemingen der laatst doorMej. HERScirr.t. ontdekte)
medegedeeld door Prof. SCYFFER. - 57. b en 83. a
S:een (een ongemeen grote) by een Dood Me-ricpaard gevond. 2;. a-'
Ster! en (10 duizend) aan het Noordlyk Uitfpanzel geteldi réi. a
STINSTRA'S Brief over de Geestdryvery. (Wie de Schryver der
Voorreden was van) - - - 160. a
Siolpraansch Legaat (Prysv. döor dc bezorgers van het) opgeg. 114. b
fjtudenten (hoe veel) zich aan de Karlsfchole , te Stuttgarat,bev. 74. a
SURINGAR (L.) verdedigd opentlyk, teFraneker, zyne Disfertat.
phitol. Exeget. - 162. a
Swedenborgianen. (Kort begrip der Leer van de) - 187. a
Hr
T.'.brA (invoer van vreemde) in Engeland verboden. 102. b
Tafel van de tyd en hoogte , waar op de Zort des Morgens en Namid--
AiV", vit 't Werten komt, van 20 Maart tot 23 Sept. 74. b •
Ti AjEilS Mtfeitm word verrykt met ene onqcm. fiaaye Aardglobe ,.
van ene nieuwe en verbeterde zamenftelling. - 17. b
—- — FONDATIE (het Twede Coürgie van) jreeft een vorig uitgefshreven
Vraag in de Schilder- en Tekenk. op nieuws op. 18. a
- — Godsrel. Genootf.. doet uitfpraak over de Antwoorden
op het Voorftel van 1791.. - 114- b
Tberrnom. ftaat dezenWinter, te Londen,lagei- dan 1789 of 1740. So. a
Ti-eurmuzrk , by de Maatfch.- Felix Meritis , ter gedachtenis van den
Wfrleden Componist SCHMIT , geëxecuteerd. - - 99. b
Zeedienst en van het Kweekfchool voor de Zeevaart. 62. b
VAILLANT (de Hr. LE) bied zyn Kabinet van Vogelen te koop aan ,
en maakt zich gereed tot ene nieuwe Reize. - 33. a
Vat s (byster groot) te Londen gekuipt. - - 93. a
Vee Arzenyfchoól (bezuinigde inkomften en uitgaven by de) te Charenten.
- - - - ril. a
VEIRAC (Dr. JOH.) behaald , by 't lot, den Gouden Eerprys by het
Prov. Utrechtsen Genootfch. - - 186. 3
Verlösfing (gelukkige) door middel van de doorfnyd. der Schaambeenderen,
door C. BLEULAND verrigt. - 99. b
Verfchynzel (zonderling en ontzettend Natuur-) in Engeland. 88. 3.
Ve -taling van 't N.Test. door den Hr. BERTANO komt in't ligt. 163. a
VERWEY (de Student B.) te Franeker Verded. opentlyk ene Theol.
Disfertatie. - - - - 170. a
Verzakking (plotfel. en aanm.) van den grond by Whitehaven. 96. a
Vierlingen ter efter dragt geboren. - - 16. b
VOS (Dr. C. Jon.) in 's Hage, behaald ene Zilveren Medaille by de
Akademie der Natuur-onderz. te Erlangen. - 74. b
VRIES (A. P. DE) te Barfingerhorn, word Corresp. der Maatfch.
van Landbouw, te Amfterdam,.. - - 177. b
W.
Waarnemingen van de bedekking van Jupiter , door de Maan, van dea
Hr. VAN ZACH. 193- a- van aen hr. OCHROTER. ib. b
Warburton. (Anecdote omtrent den overl. Bisfchop) 183. b
WASHINGTON (Brief van dankerkent. van den Amerik. Prefident)
aan het Leydfche Genootf. Kunst word drtor arbeid verkregen. 2. a
, (aanfpraak aan den Prefident) uit naam der Verenigde
Doopsgezinde Gemeenten in Virginien. 42. b. Antwoord hier
op door gemelden Voorzitter. - - 43. b
WEEER (J. A.) overlydt. - - TÓ2. a
WEDEKIND (G. C F.) behaald de Gouden Medailje by de Keizerl.
Akademie der Natuur-onderzoekeren. - 74. a
Weerkundige Waarnemingen (dage!.) buiten Haarlem , in elk No.
• • Uittrekzel uit die van Hamburg, dito
. '-1 ' ' Petersburg , in ieder
No. der Maand.
Wener (drie) Geleer-den gaan met verlof van 't Hof te Scheep naar
Ijle de France en de Kaap de Goede Hoop. - 170. a
WEST (de Hr.) bekleed ad interim het Voorzitterfchap by de Akad.
der Konsten, te Londen. 73. b. word tot Voorzitter verkoren. 97. a
WOLFF (de Predik.) te Brunswyk , houd ene Leerrede tegen het aite
vroeg begraven der Lyken. - - 33. b
Wol'e (fterke opkoping van) door de Engelfchen , in Spanje. 2ort. a
Wyn (middel om te ontdekken of de) met Aiuin vervalscht is. ( 3 . b
y.
YPEY (de Hoogl. A.) Word Reft. Magn. aan de Akad. te Gron. 194,
z.
Zuiker-PIantagien (lyst der verwoeste) op St. Domingo. r b •
(hoe veel) in Denemarken, zedert de laatfte 5 jaren uit deszelft'••
West-fndifche Eilanden gehaald, en in het Ryk gebruikt. 135. b
Zwavelwater (over het) door de Hr. B. Tieboel. . - 204. b.
A G X-

AGTSTE DEELS, TWEEDE REGISTER.
BOEKEN, KAARTEN-, KONSTPLATEN en MUZYK WERKEN
A.
Wan January Juny 1792.
Aantekeningen op ene Rene door Turkeyen. - blz. 92. a
ABICHT (P. H.) Philofophie der Erkenntnisfe. - I4 8
- a
Abkurzung von Bruce*s Reizen. - - 45- b
I 0 2
Ada n en Eva, konstpt. - - a
Ado-iis Carried of by Venus &c. konstpl. - a
Afderven (het) Van Lord Chatham, konstpl. door Bartholozzi. IÜO. a
Aglaja, (een flapende) konstpl. - - 102.. a
Alexander the Great &c. konstpl. - -
Alpen (the) Lovers, konstpl. - - 180. a
Amis (les) de la Conftitution , konstpl. - - 102. a
Amour (V) de la G.'oire &c. konstpl. van ,Julien. - 84. b
ANDERSON (W.) The Philofophy of ancient Graece. 75- a
Angry (the) Farmer &c. 4 konstpl. door Scott. - 47- a
Anhang zu Bfuce's Reizen. - - - 45- b
Apotheofe d'Han. G. H.Mirabeau, konstpl. - 190.3
Apprêts (les) du Ballet, konstpl. - 84.b. en 190. a
Ariflocrate (l') & le Democrate , konstpln.
Arijiotelis Opera Omnia , Grcece, door Buhle.
- -
-
84. a
ïo8. a
Atlas Nation. portatif de la France. - — 101. b
Autolicus Peiling his warcs , konstpl. door Knight? - 54- a
B.
BACH. (Verfeichnifs des Mufical. Nachlafs von C. P. E.)
Barnave, konstpl. van Audebert. _ -
BARTELS (J. H.) Briefa ueber Calabnen. -
Bafilii magni ad adolescentcs Oratio, van Sturz. -
BAYER (A.) Commentarii perp. in Theocreti Charites.
37- t>
84. b
148. a
108. b
37- 0
BECMANN (J.) Antiq. Caryst. Hifloriarum Mirabil. 37- a
BELHAM EsfayS &c. - l8
Beobachtungen auf Reifen nach dem Riefengeburge. -
9- b
37- a
BER.NSTEIN (J. G.) Kieuw Heelkund. Woordenboek.
Beftaanbare (de) Proteftant Regtzinnig. - -
Beytrage zur kenntnisf. von England und femer Einw.
90. a
179- b
i4 8
- a
BIESTER, Platonis Dialogi IV. - - 13- b
BILLADIERE (J.J. DC LA) Icones Plantarum Syricf &c. D^c. I. 36. b
Birds (the) nejl fc? the Lapdogs , konstpl. - 102. a
BTSANI (A.) Lettres fur divers en droits de l'Europe. 75- b
Blind (the) Éeggar and liis Daughter , konstpl. - 54- a
J5LUMENBACH (J. F.) ueber den Bildungftrieb , 3ter aufl. 44- b
BOLLMAN (f E.) Dig de Lrribilitate &c, - 205. b
BORCKF. (O. B. VON) Stoffe en Geest. - - 45- b
BORN (F. G.) Verfuch ueber die Grondl. des Menschl. Denk. 13. a
I I 6
BOSWELL (JO The Life of,% johnfon. ' . ~ ' a
BOTTCHER (!. F.) Vermischte Med. Chir. Schriften. 147. b
Brew-houfe (A) konstpl. door Erlom. - - 38. b
BREZ (J.) La Flore des IhfeOophiles. - - 100. a
ERUNN (F. L.) Briefe ueber Karlsruhe. - - 3- a
BUCERUS (C. F.) Das Geheimnifs der Dreyeinigkeit. 147. b
Bafjn's Natural Hijlory abridged. - - 189. a
BYE (P. J. m). Pisfert, Philofopk. - - I4 8
Ccefdris (Caji Julii) Opera Omnia. - ~
Caji Sulii, ltalici Punicorum Lib. XVLL. Fmefii, Vol. 1.
Camilla fainting in the arms of his Father , konstpl.
rx6. b
108. b
54-
- b
a
Card (the) Players , konstpl. - -
C.'ftor and Pollux, konstpl.. - -
CATS. (Alle de Werken van JACOB) 4de D. -
Changhig Quarters en the billet ed Soldier, konstpl.
r66. b
180. b
196. 3
54- a
ChHdtren play en Bacchanals, konstpl. - -
Chrifl among the Doctors , konstpl. - -
180. b
l 8
°- b
CLEMENTI (M.) Trois Sonates &c. - -
CÓMINGS (FOWL.) Sermons. - -
Com araion (ia) des petits pieds, konstpl. -
7°- »
7*- £
9 2
I Conh erations des Dêpartements d:i Nord, konstpl..
Country Church-Tard, konstpl. door Mej. Prejlel. -
Curioftties of Literature. - - " •
Curfjry Remarks- Sec. » » -
- >
190- 3
39- j»
"
179- a-
D.
December en April, konstpi. tiour tsanotozzt. - . 47. 3
Death (the) of Arcide, konstpl. - - ï8o. a
DELAULNAYE, Hifi. Gener. des Relig. & Culte de touspeuples. 84. a
Descent (the) from the Crojf; the Vifitation en the Prefentation in the
Temple, 3 konstpl. van Green. - - 31. a
Deux (les) Frifes de l'Arc du Triomphs , konstpl. - 92. b
DISNEY (JOH. )A Defence of public and Soc. IVorfhip, 179. a
Dutcheff (the) of C. &c 2 konstpl. - - 47. *.
E.
Edwin erd Ethelinde, konstpl. - — f4- «
ENFIELD (W.) The Hifiory of Philofophy. - 155- a
ENGEL (J. J.) De Kunst van Nabootf. door Gebaarden. D. II. 140. a
,. CM.) Horazens Epistel aan die Pifonen. -
Engelfche (vier) Soldaten, konstpl. - -
ESCHENBURG (J. J.) Lesfings leben des Sophocles.
ESCHKE E. A.) ueber Stommen. - -
147. b
l'8o. b
37- «
3-3
Esfay (an) on Ecclefiaftical Etablifhment Sec.
Evening , with the repofe of catt'le, konstpl.
-
w
179- «
166. b
Evening , konstpl. - - - I

«4 J
EENNEMAN (W. G.) Lehren der Sokratiicer. - 13. a
t'ISoHEil CJ. B.) Verfuch einer Naturgefchichte von Liefland. 13. b
• (J- F.) Prolufiones de Vitiis Lexicon N. Teji. 37. a
FLODERI CJ.) Opuscula Orator, ac. Poëtica. - .116. a
Forfaken (the) fair. - - _ z., b
FORSTEil (G.) Anfichten vora Niederrhein. - 13. b
four Children, konstpl. door Dean. - - 38 b
GOZE (J. A. E.) Europaifche Fauna. - - 1 a
* CJO ueber die Vereiiigten Nederlande. - &Ï. a
GREVE (E ].) ült,ma Capita Hbri Jobi Sec. - 2 8 b
Gryzaard, (een) konstpl. _ _ ^ £
H.
V A ^ ^ i ^ r ^ E i c k e a u f e l n e n
^ Deutschl. 109. a
HAMELS VELD (Y. y.) Het Vyfde Boek van Mofes Deuce, u„. ,1 a
HEDAYA (The) er Guide , tranjl. by Ch '. Hamilton. - 173' a
Heldendaad (de) van den jongen Defilles, konstpl. . i;o b
Henri IV: & Gabrielle, konstpl. - _ 1 0 2' a
ramanê au Louvre Sec. konstpl. _ 'ibid.
Henry the Fourth of France, konstpl. _ _ Tg0_
HERMES, Handbuch der Religion. - _ 171! b
Heroïsme du jeune Defilles, konstpl. - _ I 0 2' a
HESSELINK (G.) Uitlegk. Woordenboek des N. Test. I—Z. 66. b
Heure (f) Première de la Liberté , konstpl. - T no „
HEXOL (J. F.) Kritifche Beobachtungen. - 3, a
HEZEL (W. F.) Anleitung zur bildung des Gefchmackes. 37.' b
"ff. ". , „ , 7 ' Gefmacks. 100. a
Historiesch Schouwtoneel, II. D. Ifte ftuk. - I 5g. b
Hobbimas Village, konstpl. - _ 16f ^
JLolman (Mr.) and Mf. Brunton , konstpl. - _ 1Dj a
HOME (C.) A New Oiron. Abridgem. of the Hift. of Engeland. 2 a
HOWARD (J ;) Nachrichten von den vorzug. Krankenhaufen und
Pesthaufen in Europa. - _ _ 60 b
Hunting, Plate I en II. - _ _ ^ ^
I.
IdeêTi zu einer Phyfiogn. Anteropologie. - I 3. b
JACOBI, myn Geloof aan dekringen der Goddel. Openb. 3. b
Jeptha's rash vow , konstpl. - _ l 6 6 u
JOHNSON a Medical faas &c. vol. I. 36[ 5
,?ofef prefenting his Father Sec. kdfnsr.pl. van Gosfi. m k
Judas return, the th.rty pieces ofSilverSec. k. pl. vlnDmkano». fi. I
FOURCROI, Klem. de Hifi. Natur. & de Chemie , 4me Edit.
trance (Ja) Sacrifiant a la Raifon , konstpl. -
-Fureurs (fes) de fanatisme, konstpl. - .
132'. a
190. a
ïjg,. b
Ü.
•Gainsboroughs Forest, konstpl. - _ 166 b
•Genius (the) of Medefty iüc. konstpl. - - r 8 o' a
Gefchichte unsrer Zeiten, aus dem Lateinif. des Baron Schuk von
Afcherade. 13. b
eines Apothekers. - _ 44 b
; Kelfers Fredrichs desïlten. - _ ,47' b
GE UNS (M. VAN) Orationes II. de Civ. valetud. Sec. 163 b
Gezigten van Brandenb. en Pruisfen. - _
~fff~Z Paleizen en Gebouwen in Petersburg.
r u Pv
iy) z.
,r,6 b
E
Karte der Dramburgfche Kreits.
| von Gros-Polen. -
| • von Deutschland. -
' -
_
. , Q ,
au
rw #i Z:\fdverfaria Medico-praCica 'écc.
G1LLY (W.) Auflührliche Anweifung &c. -
-Goast (A) konstpl. _
' %\ b
, 7 I b
[
Godefroy van Boilton , konstpl. -
• GOLDAMMER (M. C. W.) Betrachtungen.
_
-
L'
,s" l
3
. •-?
SSSjaSL 6
,
t
a - ^ Ai^og. t
S»^' - 5t
J J t r k I a r e
K B n w r y ^ ' "de Anmerkur.gen. - /, 3
a
KROHN (H.) f 0 W W e x t r a UterumHtjioria. - I5; .' £
-L.
Laatfte (de) woorden van Mirabeau , konstol ,„ K
M
LADURNER (J.) Tro» 5 0 8«„. ' *f P'-_ " W. b
^X 011
"? in
rf l
\ ons
'J"P US
' konstpl. door S«*fc. " - "38 b
X
^ S & R <
4
^ n ^ ' ^ ^ - » ^n laatften O rlo^
Landfchappen (twee) konstpl. van Tomkins.
V A N
T rrSrr.T^
^WVA, konstpi.
; LANG (M.) Rudimenta Doarince de Peste
-
_
-
%' %
.
K
G e
^ ^ ^'^
c h
^
K-
c h e d e r We
i 'l>er in Heroifche Zeitalter. 37. 1
r W from E. Burke to fr. Langrishe Bart. 180 b
' CC- -A) Sy^« Natuia-Tom. II. cura'7. « Gmelin. t. *
MUIS XVT T/'- ff2L^r P
^ * a
* ,
t
LUUIS XVI. a / Asfemblée
k o n s
Nation. konstpl. '"/°" ' Pl- - ^80. b
I Q, b
Lucian, Itbellt Seleai, edit. (Volff. - . 102. a
• M. 'V-
Madona Col Bambino , konstpl. door 5m»Vfc - , B u
Marêchal (Je) de Logis , konstpl. - IS
J>- b
MARTYN (TH.) flti*. je„^ &c. - . *ï *
Medteal Papers &c. Numb. I. - _
l 8
'" a
1
Communications. _ 3
^ " ' r f K
*
0
7 J
T ïr
n ia
j7"fif de feu Gener. d'Allang \ï ,
Mere (la) de Familie, konstpl. -
3 -
7
Metaphyfifche Ketferyen. -
9 2
' b
K?S Cf F-) vom fchaden der Breetoiitd"&c. \f. I
S H
lSL C
, J
ko^t B VOeSZdS e n V e r t
p[ _ >^ringen. £
MOLDENHAUER (J. J. P 0 Tentamen in Hijior. Plantar. ^ \
d e r R o m s
^lVh\^ ?-l f*'?""' °
Mofes flrtkmg the Rock, konstpl. -
Altherthumer.
_ 73' a
MUNTER (I.) Berichten van Napels en Sicilien, ifteD.
7
4 \
MurderQhe) of Dav.d Rizzio , konstpl. door Taylor.
Mut,ners ( tr,e) turning Lt. Bligh Sec. konstpl. door Dodd.
Muzyk-Zaal van Felix Meritls, konstpl. _
A' l
39" *
*
N.
Nederlandsch (een) Gezelfchap , konstpl. _ t
New (a)> :SyJiem of the National Hiftory. . \%' *
1IITSCH (P. F. A.) Kurzer entwurf der Griechif. Alterth. 57' h
Aoo» en Night, konstpl. - _ _ °
0. OC-

O.
OCKERSE (W. A.) Leerrede over het Begraven der Doden. 118. a
OLIVIER, Llifl. Naturelle des InfeSes. - - 147. a
.Oude (een) zittende Matrone, konstpl. - . - 166. b
Ouverture (V) des Etats üeneraux, konstpl. - 179. b
P.
( 2I 5 )
Part of the Crew of the Guardian; konstpl. door Dodd. 38. b
FAULET (J. J.) Tabulaplantar. fungofarum. - 156. a
Petit (Ie) Predicateur Sec. konstpl. - - 92. b
Piüuresque (a) Tour of Killarney, prentwerk. - 109. a
PLEYEL (J.) ColleSion de duos pour deux tors de Chasfe. 70. a
Plutarchi Cnceron. quce fuperf. Omnia Opera, Hutten vol. I. 108. a
Plutarchus , de Levens van Doorl. Grieken en Romein. D. II. 132. b
POLE (TH.) The Anatomical InJlruBor. - - 189. a
Pviybius , door Schweighaufen, 4de Deel. - 108. b
Portrait des Reger. Konings van Pruisfen, door Siezenich. 14. b
— — van den Landgrave van Hesfen. - - 15- a
„—. • van den Dichter Gleim. - - ibid.
de Mr. Abbé Mauray. - - 84. b
. . de Mirabeau. - ibid.
. de Beaulieu. - ibid.
. 1 . •— du Coufin Jacquet. - 92. b
. van den Hr. de la Tude. - - ibid.
. de Mr. Hayden. - 102. a
• des tegenwoord. Konings van Polen. - 150. b
' van den Generaal Potemkin. - - 166. b
——— de Pascal Pabli. — 190. a
• de Jean-Sifrein Maury. - - ibid.
• de M. Amiot. - 197. b
• de Mrs. Roberfpiere, H. Jesfê, J. Pethion en P. L. Roaderer.
- 198,. a
Premiers (les) Martyrs de la liberté. konstpl. - 197. b
i>, ry! ci'-O 'f "—' '"• ' »' «
Preuve (la) Virginale , konstpl. - - 84. b '
PRIESTLEY (J.) Original Letters by the rev. J. Wesley. 2. b I
s.
Sainte Genevieve, konstpl. - - 84. b
Salie de l'Asfemblée Nation. konstpl. - - 84. 6
SCHEIDIUS (J. PH.) Oratio de Eloquentia Fori. - 172. a
Schets van den Chrift. Godsdienst tot Onderwys va» kinderen. 148. a
Schickfalle der Seelenwanderungs hypothefe. - 13. b
SCHILLER (FR.) Gefchied. van den Afval der Nederl. Ifte D. 83. a
SCHMID (G. C. E.) Empirifche Phyflologie. - 37.3
SCHNEIDER (J. G.) Amphibiorum Phyfiol. Spec. - 38. a
• (D. N.) Neuestes Magazin. - - 171. a
SdHREGER (B. N. G.) Fragmenta Anatomica &c. Fase. I. 44. a
SCHREYER (J.) Kommerz &c. Von Böhmen. - 37. a
SCKROTER, Selenotopographifche Fragmenten. - 3. a
SEEMAN (M.^H.) Disf. de Causfs mutat. hominum &.c. 205. b
Sèe-Saw en Peg-top, konstpl. - - 54. a
Serment civique du Village de M. . . . konstpl. — 198. a
Shipivreck'd Sailor-koy &c. — 180. a
Sketih (a) of the Life and projetts of John Law. - 188. b
Slavi trade and African Hospitality, konstpl. door Smith. 38. b
SMLTH (CH.) Celejiino a Novel. - - 2. b
SOEMMERING (S. T.) v. Baue des Menschl. Körpers , I. Th. 75. b
II. Th. 147. a-
Somnerfet place, konstpl. - - 173. a
SPALLANZANI, Abrifs einer Reife. - - 12. b
Specialkarte von dem Westphal. Provinzen.. -- 38. 3
von der Mittelmark. - — 38. b'.
SPITZNERUS (A. B.) Vindicias. - - 12. b
STAUDLTN (C. F.) Idieen Sec. - - 38. a
STEINBOLT (D.) Potpourri of Caprice. - 109. b
STIEGLITZ (CL.) Gefchichte der Baukunst der Alten. 37- b
SUKM (P. F.) A?>y? Samlinger till den Danske Bijl. - 116. a
SW.\RTZ(OL.) Obfervationes Botanica. - 45. a
T..
Taal- en Dfchtl. oefffeningen van 't Genootf. Kunst word door Arbeid
verkregen, 6 en 7de D. - I sg_ ^
. the evidence of the Refurrettion of J. Ch. 2. b I
, Lett. to the Memb. of 'the N. Jerufal. Church. 189. b I
Prince Artur giving welcome &c. door Ogborne'.. - 47. a '
PUI (M. S.) Oratio initialis Sec. - 69. b
R. I
RASCHE (J. C.) Lexicon Univ.rei Nummarict, Tom. V. par. Ï. 13. a
Regrets (les) merités, konstpl. - -
REISKE (J. J.) Libanii Sophijlce Orationes. -
197- b
13. b 1
Thucydides Olori f. de bello Poloponef. Baueri. - I 0g' a
TIEDEMAN, Geest der fpeculatlve Philofophie. - i 4 7 ' 5
TODE (H. J.) Die Religion, eine Cantate , an Mufik gefetzt. 13', b
Toneel (het vierde) des ifte Byd. van Shakespear's Makb. k.pl. 102.. 3.
Tonelen (twee) uit Tom Jonet , konstplaten. - a
Travellen and Cattagers , kon»tpl. door IVard. - 38. t,
u.
Reizlus , de Profod. Graecce accent. &c. cur. Wolfio.
Return (the) from Market , konstpl. -- -
Ueber die geduld , bezondérs des Artzes. -
37. a Rousfeau's verbindungen mit Weibern.
102. a USTERUS (P.) Annalen der Botanik.. -
-
-
-
44. b
109. a
44. b
RETZ , Le Guide des jeunes Gens &C.' - - 147. a
Reveil (le) tardif, konstpl. - 102. a
RICHTERIS (C."G.) Animadverfion. ad Fabricii Bibliothecam. 36. b
V-
Riot (the) in Broad-fireet , konstpl. - - 54. b
ROBINSON (Mrs. M.) Vancenza &c. - - 155- b
Vaderlandfchc Hiftojrie van Wagenaar, Nieuwe druk, met Byoegzels , -
RODE (A.) Des Pub. Ovid. Nafo Verwandlungen. - 148.8
D. III , IV en V. 76. b
Rondeau favorl di Purfognac. - 2c;. b
Vengeange (la) des Ny nphes , konstpl. - - ic2. a
Rofalina, Oliver and Celia , konstpl. door Tomkins. - 47. a
Venus fhowing Eneas the road Sec. konrtpl. - 180. b
&OSENMULLERI (J. G.) Emendat. & Suppl. ad Scholia in Nov. fefi.
Verhandelingen van het Genootfch. ter bevoj dering der Heeelkunde s.
Tom. 3 , 4 en y. 12. b
te Amfterdam , ifte D. 46. b
„ Beantword. der Frage: Warnm nennenwir
. van Teylers Godgel. Genootfchap, D. XI. 91. b
uns Protestanten. 148. aen 171. a
Vim >

af* )
View(a) of West-Munfier Bridge , konstpl. door Edy, - 38. b
of London Bridge , konstpl. door Stadlcr. - ibid.
of the trial of W. Hafiing, konstpl. - 102. a
. of Gibralter, konstpl. - - 173- b
VIT AL, Six Sonates. - 109- b
—- . Six ditos concertans. - - ibid.
VOGEL CS- G.") Kurze Anleitung &c. - - 45' a
Voyage pittoresque de la France , Cofte Afg. - 158. I>
Vrouw Cde) van F. Mieris , door Klauber. - $4. b
VueperfpeSive d'un projet de Palais de Legifiat. konstpl. 84. a
du Champ de Mars, konstpl. - 84. i>
Vue de la Federation, konstpl. « n 190. ,a
WERNSDORFCJ. COPo*/* larinl mimr. ~ 57. \
-5deD. 3deft. 108. b
WHITAKER CJOHNJ) The origine of the Arianisme. 178 b
WICHMANN Q. E.) Beytrag &c. - -
IVidow (the) of an Indian Chef, konstpl. door Wright.
4 ?. a
38. b
WILSON 00 ADefence cf Public and Soc. Worfhip.
WOLFF CJ- O.) Disf. inaugur. - -
179. a
68. b
Word (a~) Scène, konstpl. - J66. b
WURM CJ' F
0 Gefchichte des neuen Planeten Uranus, 44. b
W.
WAHL CGO Neue Arabifche Anthologie.
CS.
- 37- b
F
- G
XAVIER CA.) Six duos. - - -
Xenophontes Hiftor. Gracte, Ltbr. VII. Schneideri* »
109. o
108.»
0 Habakuk, neu ueberfetzC. — K>8. b
z.
WAKEFIELD CGO An Enquiry Sec. -
A Tranflation of the N. Teft.
WALKER CR-0 Inquiry into the fmallpox Sec.
Wanley Penfon , or the Melancholy Man, ~
-
-
-
-
178. b
179. _a ZANNONI CG. A. R.) Atlanti Maritimo del Regn. de Napoli. 14^
:s6. a Zee-Gezigten van Curoberland en West-Moreiand. - 14, 0
b
ZIMMERM AN (E. A.W.) Ann. der Geograf. und Stat.Wisfenf. 28. a.
Zittende (een) Apollo , konstpl. van ffeife, naar Tischbein. 14. b"
Zolltarif lur die Nation. Zollhaufen in FianJureich, - 13. <
B E R I G T AAN D E N L E Z E R .
Daar het fteeds toenemend vertier van dit ons Weekblad ons meer en meer de aangename verzekering geeft der goedkeuring
Van hef I .eftprll'pvorM Gemeen over rieden niw.pn «i-n«" 1 ~^ < — . r, ,— min nm -rr yffl dnenlyk,
naar den fmaak onzer lezeren, ten aanzien van deszelfs byzondere inripting, te fchikken. Om deze reden, zullen wy,
voortaan, de Prys-iyst der Granen en die der Oly, Traan en Baarden, benevens de ff-'isfei- en Specie-cours, welk een e»
ander wy befpeurd hebben, dat, voor het meerendeel onzer lezeren, van weinig belang is, weglaten, en, in plaats hiervan,
een kolom, of gelyke ruimte, als bovengemelde Lyst befloeg, op de laatfte Eladzyde open houden., ter plaatfing van alle
zodanige afzonderlyke berigten, en bekendmakingen, voor welken, federt het be^in van 1701, het bygevoegd BER1CHTBLAD
bepaaldelyk gefchikt was. Welk Berichtblad uit dien hoofde, voortaan, zal agterblyven, en alleen, by tyden wyle, wanneer'
de Bekendmakingen of afzonderlyke berigten, die men gaarne door middel van ons blad wilde gemeen gemaakt hebben, te
veelvuldig ofte uitgebreid mogten zyn, door een AANHANGZEL vervangen worden: gedragende men zig voorts, met opzigt
tot de kosten der plaatfing van die .bekendmakingen, aan 't geen reeds te voren een 01 andermaal, door de uitgevers aaa
hunne Correspondenten gemeld is.
Je Haitfei», by P L A A T e# LOOSJES.
X.