dpo_8221.pdf

I 27 5
Tacea had, om ze "dus naderhand te ontdekken, en, ons .
•te bedriegen. Zelfs had hy in zyne afwezenhcid hier van
reeds konne onderrigt geweest zyn. Wat het yzer aangaat,
heel ligt kon hy die drie knegts omkopen, die daar
op, om ons te eerder te misleiden, den ichyn konden
aannemen van zyne partyen te zyn ; en , offchoon het
hem by de laatfte proeve niet mogelyk geweest ware met
hen te fpreken, zo konden zy hem door tekens, of door
hier of daar ergens een klein merkje in de aarde, voor
h-m genoegzaam en voor de omftanders niet merkbaar,
de Plaats verklikt hebben, waar het yzer verborgen was
Door deze verftandhouding met de gravers had hy ook
heel ligt de yzermasfa in den Tuin van Leano konnen
ontdekken. Wat voorts die ftuiptrekkende bewegingen,
en het kronkelen van het takje, betreft, in dat geval zou
Penêe de eerfte niet zyn, die zich van deze kunstjes bediend
hadde. Gy zul: zeggen, dat alle deze voorondcrftellingen
willekeurig zyn; dit geve ik u toe, maar gy
moet my ook toeftaan , dat zy niet onmogelyk zyn; en
als het op zaken of daden, die zo wonderbaarlyk en paradox
fchynen, aan komt, dan zyt gy zeker ook van verftand,
dat men, om volkomen overtuigd te zyn, alle moeelykheid
van 't tegendeel moet uit den weg geruimd zien.
Penêe was reeds tweemalen te Pavia geweest, en had
met verfcheiden menfehen gefproken, voor hy by my
kwam; want hy had zyn verblyf in een huis, dat voor
elk een open ftaat, namelyk de Herberg Albergo Reale.
Ik heb voorgenomen, ingevalle de Hr. Thouvenel en 1 enêe
in hunne tc rug reize na Mfl&n komen, gelyk zy
my e m beloofd hebben , den jongen Penêe Acn
Hr Thouvenel af te fchciden ,cn met my modena Milaan
te nemep, ahvaar ik hem in ene kamer, waar van ik alleen
den neutel heb, bewaren zal. Ik zal zelf met hem
na plaatfen toegaan, waar onder enig ondcraardsch water
doorloopt, of waar ik enige metaal klompen heb doen b -
graven. Liever zag ik dat een ander dit op zich nam,
wyï partyen my konnen verdenken, daar ik van myne
verkering met den Hr. Thouvenel en dezen Jongeling gefproken
hebbe.
Een reisje na Milaan doende , geraakte ik met onzen
Geleerden Vriend, den Hr. Abt Jmovetti, over deze
zaak in gefprek. Hy is zeer genegen en wenschte wel,
op dien voorgeflagen voet met Penêe enige proeven te
nemen, het zy in de Stad op afzondcrlyk ondergegravene
Metaal-klompen, of in het Milaneesch Gebergte, om de
Steenkool en Metaal-mynen te ontdekken. Het fenerpzinnig
en onbeneveld 'verftand dezes mans is ons ene
waarborge, dat die proeven zeker zouden genomen worden.
Het komt 'er alleen op aan, om ene der gewhgtigjlpcn
onscwoopfte Facta, welke de natuur aanbied, en
welker gevo'gen van den grootft.cn nafleep wezen konnen te
Haven ;c.-i2 dade'yke gebeurdtenis, waar op men fiats langen
tyd hoog geftoft, en waar over men, zo ter verdediging
als wederlegging, gantfche boekdelen gefchreven
heeft, zorder dat wy tot nog toe zeker weten konden, ot
dezelve waar of valsch zy. Kan men de proefneming op
die wyze en met de aangewezen voorzorg nemen, dan
zullen wy eindelyk dit raadzel ontknoopt, en deze wonderfpreuk
geheel opgelost zien.
Ik kan dezen brief niet eindigen, zonder ene Vraag
voor te komen, die gy my waarfchynlyk doenzoud,welken
indruk namelyk Penêe's proeven op de aanfchouweiS
gemaakt hebben ? Vergun my, eer ik U deze Vrage?
rond uit beantwoorde, te verhalen, hoe deze lieden
C ik fpreke hier alleen van geleerde en verftandige koppen
0 °P dat tydilip, toen ik hen de proeven, welken ik
met den Jongeling nemen kon, bekend maakte , gefteld
waren 7
. Ik befpeurde wel dra, dat zommigen , zonder hem
te kennen, ten zynen voordele, en anderen weder, en
dezen maakten wel den grootften hoop uit, ten zynen na^
dele, vooringenomen waren; terwyl 'cr intusfehen niemand
was, die geen party koos. Uit alles, wat zy hier over.
met my fpraken, bleek, dat alle hunne tegenwerpingen
en vooraf opgevatte denkbee'dcn gevolgen waren van het
geen men over dit wonderftuk gehoord of gelezen had»
De eerften bleven, gelyk wel te verwachten was,van de
proeven overtuigd, en gaven hunne toe/lemming; een
klein getal der laatften veranderde van gedachten, docll
de grootfte menigte derzelven hield het voor fchelmery en
bedrog. Een dezer, een man van naam en verdiensten,
betoonde zich zo verftoord op Penêe, dat hy hem niet
eens zien wilde, ongetwyffeld om dat hy zieh van zyne
bcdriegery overtuigd hield: en het is wel te vermoeden
dat, al had hy hem bezogt, en zelfs een zyner proeven
de kragt had , die van JSaeo experimentum Crucis verdiende
genoemd te worden, hy evenwel in zyn ongelova
volhard zoude gebleven zyn. Een ander, die ook tot
de party der ongelovigen behoorde, weigerde wel niet
by de proefnemingen tc verfchyncn; doch, na dat dezelve
afgelopen waren, gevraagd zynde wat 'er hem van
dagt , antwoordde hy flegts door het optrekken zyner
fchouders dat hy 'er niets van geloofde. Gy ziet dus wel.
wande Vriend! dat zo wel dc overdreven zugt tot twyfféten,
als de al tc grote ligtgelo'vighéid, den Wetcnfchar-»
pen even nadelig zyn , cn derzelver voortzetting ftrem-
J men: wat kan men van dc werken dezer beide klasfen
van Geleerden verwag.cn. Gy eririnert U ongetwyffelcl
nog wel 't gene ik U voorheen over de magnetifche trilling
en over de wichelroede gezegd heb, toen ik nog
geneigd was dit voor fabelen en bedriegeryen te houden.
Thans ziet gy dat ik minder ongelovig geworden ben ,
zedert gy my bericht hebt, dat Penèe, toen hy voor Ca
cerftemaal van Sogliano kwam, veertien kooladeren ra
elkander aangewezen had, waar van (Jegts zes aan den
Ingenieur en de Mynwcrkers bekend waren. Uwe achting
geld zeer veel by my, en moet zulks by alle Natuuronderzoekers
doen. De proeven door Penêe, toen
hy de eerfte reïze te Pavia kwam, op het onderaard:ch
Water, deden my reeds wankelen, en ik kan voor U niet
verbergen dat dc laatften my nog merkelyk meer verbaasd
i D 2 heb-