Over de Democratie in Amerika - Vrije Universiteit Brussel

More documents

Recommendations

Info

en. De Franse Revolutie had, zo leek het, het gelijk van de sceptici bewezen: democratie ontaardde in de kortste keren in anarchie en leidde vervolgens tot dictatuur. De adellijke familie de Tocqueville had een hoge prijs betaald voor de Revolutie: de grootouders van Alexis en een hele reeks neven, nichten, ooms en tantes van zijn beide ouders lieten het leven onder de guillotine. De geplande terechtstelling van zijn ouders werd pas op het laatste nippertje afgeblazen, nadat Robespierre door zijn vroegere medestanders ten val werd gebracht. Alexis’ vader was, volgens de overlevering, in gevangenschap in één nacht grijs geworden. Op basis van die familiegeschiedenis leek Tocqueville voorbestemd om in het kamp terecht te komen van diegenen die zo snel en radicaal mogelijk terug wensten te keren naar de instellingen en praktijken van het Ancien Régime. Tocqueville was er echter van overtuigd dat dat onmogelijk was. Het terugdraaien van de klok zou, vreesde hij, Frankrijk opnieuw in een orgie van geweld storten. De opmars van de gelijkheid – het verdwijnen van de op standen en status gebaseerde samenleving - was een kracht die niet was tegen te houden. Het was, voor wie de idealen van de vrijheid was genegen, veeleer zaak die gelijkheid in goede banen te leiden. Dat was meteen ook het doel dat hij zich stelde bij zijn Amerikaanse reis: kijken hoe een democratie werkt en welke gevolgen ze heeft voor de samenleving. In 1835 verscheen het eerste deel van De la Démocratie en Amérique: een beschrijving van de Amerikaanse instellingen. Het boek werd een groot succes en vestigde Tocqueville’s reputatie bij zijn tijdgenoten. Het tweede, meer abstracte en filosofische deel verscheen in 1840. Vertrekkend van concrete observaties van het dagelijkse leven in Amerika, maakte Tocqueville daarin een ideaaltypische analyse van de democratische samenleving. Die kon de toenmalige lezers minder bekoren, maar blijft latere generaties intrigeren. Zo spreken sommige inzichten blijvend tot de verbeelding. Tocqueville verklaart bijvoorbeeld waarom we zoveel gevoeliger zijn geworden voor andermans leed. Of waarom we, in alle sferen van het leven, onvermijdelijk kritisch staan tegenover gezag. Of waarom het dagelijkse leven zoveel jachtiger is geworden. Tocqueville meent dat al die veranderingen te maken hebben met het verdwijnen van de standen. Voortaan staan we als gelijken tegenover elkaar. Daardoor zijn we makkelijker in staat ons in andermans positie te verplaatsen, laten we ons enkel nog overtuigen door argumenten en niet meer door posities, maar moeten we ook voort met de rusteloos makende gedachte dat we zelf verantwoordelijk zijn voor wat we van ons leven maken. Vooral twee dingen blijven intrigerend. Vooreerst is er de haast profetische kant van Tocqueville’s analyses. Tocqueville beschrijft ontwikkelingen die in zijn tijd nog nauwelijks waren uitgekristalliseerd. Hoe slaagde hij er dan in de gevolgen ervan zo precies in kaart te brengen? Wat was, met andere woorden, het geheim van Tocqueville? Vervolgens is er de vraag wat Tocqueville nu eigenlijk zelf vond van de ontwikkelingen die hij beschreef. Tocqueville wordt in de literatuur zowel opgevoerd als conservatief, liberaal als radicaal. Hij wordt bewonderd door wie zich zorgen maakt over de nivellerende werking van de democratie, maar ook door wie de democratie wil verdiepen. Waar staat Tocqueville nu eigenlijk voor? Die vragen komen ook aan bod in twee belangrijke recente studies over Tocqueville 2 . De Franse socioloog Raymond Boudon beschrijft Tocqueville als een voorloper van de moderne sociale Noot 2: Raymond Boudon, Tocqueville aujourd’hui, Odile Jacob, Parijs, 2006. Hugh Brogan, Alexis de Tocqueville. A Life, Yale University Press, New Haven en Londen, 2006. 14 15
wetenschappen, als een pionier van de rationele analyse van menselijk handelen. De Britse historicus Hugh Brogan wil dan vooral weer recht doen aan de historische figuur van Alexis de Tocqueville door diens geschriften te contextualiseren. Brogan wil dat we Tocqueville lezen als het product en als de commentator van zijn tijd. De historische of sociologische lessen die we in zijn werk menen te vinden, stoppen we er zelf in, oordeelt Brogan. Tocqueville schreef over de politieke en maatschappelijke kwesties van zijn tijd. Hij deed dat echter op een manier die ons vandaag op het verkeerde been zet. Tocqueville schreef in algemene termen over “democratie” en “gelijkheid” omdat hij in concrete politieke kwesties vaak de geit en de kool wou sparen. Hedendaagse lezers, die deze voorgeschiedenis niet kennen, lezen dus andere dingen dan Tocqueville bedoelde. Tocqueville’s profetische gaven berusten eigenlijk op een misverstand. Tocqueville was een eeuwige twijfelaar, die de dingen steeds weer vanuit verschillende perspectieven bekeek en zijn oordeel vaak opschortte. Dat was deels een kwestie van zijn persoonlijkheid, deels het gevolg van zijn concrete maatschappelijke positie. Hij wou zich niet vervreemden van zijn milieu, waarin men afwijzend stond tegenover de nieuwe samenleving. Maar hij wou ook niet in het kamp terechtkomen van de onverzoenlijken. Die hadden -zoals over de koninklijke familie van de Bourbons werd gezegd- niets vergeten, maar ook niets geleerd. Tocqueville richtte zich, aldus Brogan, vooral tot een publiek van gelijkgestemden. Zijn analyses van de democratie en, later, van de Franse Revolutie, hebben de bedoeling de mensen uit zijn milieu ervan te overtuigen dat aanpassing aan de nieuwe verhoudingen onvermijdelijk is en dat ze dus maar beter het beste kunnen maken van een in essentie kwade zaak. Ook toen Tocqueville later de overstap maakte naar de politiek had hij het vaak moeilijk positie te kiezen. Hij positioneerde zich aan de rand van de politieke familie waartoe hij behoorde, steeds bereid om ook met politieke tegenstanders samen te werken. Volgens Brogan “stak hij de hand uit naar links, stak hij de hand uit naar rechts en zou hij, als hij er nog één had, nog een derde hand hebben uitgestoken”. Als politicus liet hij weinig sporen na: hij trad op als vertegenwoordiger van zijn streek en van de lokale nijverheden. Ook zijn korte periode als minister van buitenlandse zaken was niet onvergetelijk. Hij worstelde vooral met het dossier van de kolonisatie van Algerije, waartegenover hij intellectueel weliswaar de grootste twijfels koesterde, maar die hij in de praktijk op zijn beloop liet. Brogan’s Tocqueville is geen visionair, maar veeleer een intelligente vertolker van de opvattingen van zijn milieu. Zo meent Brogan dat we Tocqueville’s stelling dat een democratie nood heeft aan intermediaire organisaties tussen burger en overheid, eigenlijk vooral moeten begrijpen vanuit diens idealisering van het aristocratische verleden. In Tocqueville’s ideaaltypische standensamenleving fungeerde de adel als tegengewicht tegenover de vorst en de centrale macht. Als Tocqueville het over een goed functionerende democratie heeft, dan bedoelt hij eigenlijk dat het er één moet zijn waar aristocratische elementen worden binnengevoerd. Ook Tocqueville’s tweede en onvoltooide hoofdwerk, l’Ancien Régime et la Révolution, leest Brogan vooral als geïnspireerd door Tocqueville’s maatschappelijke positie en politieke zorgen. In dat boek verdedigt Tocqueville de stelling dat de Franse Revolutie geen breuk vormt in de Franse geschiedenis, maar de culminatie en voortzetting van de politiek van centralisatie van de Franse vorsten. 16 17
Page 1 and 2: In De la Démocratie en Amérique b
Page 3 and 4: Omslagontwerp: Prometheus, Liberaal
Page 5 and 6: over de democrATie in AmerikA. Twee
Page 7: deel 4 Over de invloed die de democ
Page 11 and 12: teit van Tocqueville schuilt echter
Page 13 and 14: Wat mij het meest getroffen heeft t
Page 15 and 16: Er bestaat een land waar de democra
Page 17 and 18: van de eerste emigraties al hecht i
Page 19 and 20: geest van de vrijheid. De stichters
Page 21 and 22: pelijk werk wordt gekoesterd. Het g
Page 23 and 24: zich mogelijk de uiterlijke vormen
Page 25 and 26: England minstens negentien function
Page 27 and 28: In de Verenigde Staten bestaat geen
Page 29 and 30: zien dan de belichaming van de mach
Page 31 and 32: ke instantie, in principe alle poli
Page 33 and 34: De president is financieel onafhank
Page 35 and 36: ond de verkiezingen. Eens het verdi
Page 37 and 38: In een democratie bestaat de neigin
Page 39 and 40: Waarom een federale staatsvorm niet
Page 41 and 42: Hoofdstuk 2 Over de partijen in de
Page 43 and 44: voor geen remedie bestaat. Hij verm
Page 45 and 46: leen verandert de inhoud van die ov
Page 47 and 48: den geroepen die het vertrouwen van
Page 49 and 50: staan alleszins niet in lager aanzi
Page 51 and 52: De weerslag van de ondeugden van de
Page 53 and 54: handeling moeten vragen aan andere
Page 55 and 56: Er bestaat een ander en méér op d
Page 57 and 58: te veranderen, ofwel de wil van de
Page 59 and 60:
publiek verschoof, kwam de hervormi
Page 61 and 62:
De invloed van de hierboven beschre
Page 63 and 64:
van ontwikkelde mensen, hebben Amer
Page 65 and 66:
Op dit moment verspreiden dertien m
Page 67 and 68:
over de verplichtingen die mensen j
Page 69 and 70:
ven de heersende opinie uit te stij
Page 71 and 72:
mocratisch bestel kunnen in stand h
Page 73 and 74:
Hoofdstuk 10 Over de toekomst van d
Page 75 and 76:
zuiden van de Verenigde Staten een
Page 77 and 78:
den gesticht en die betreffende de
Page 79 and 80:
fysieke verschrikkingen van de slav
Page 81 and 82:
van het Amerikaanse grondgebied mak
Page 83 and 84:
zelfstandiger gaan opstellen. De Am
Page 85 and 86:
Sommigen beweren dat in de Verenigd
Page 87 and 88:
van Europa zal staan. Noord-Amerika
Page 89 and 90:
Woord Vooraf Vijf jaar geleden heb
Page 91 and 92:
Zo maakten de hervormers van de zes
Page 93 and 94:
wijs van de kracht van de menselijk
Page 95 and 96:
zoenen met religieuze dogma’s. Vo
Page 97 and 98:
naar steeds méér verschijnselen d
Page 99 and 100:
mogelijk lijkt. Ik meen dat dit ver
Page 101 and 102:
gevulgariseerd, geschriften over re
Page 103 and 104:
Hoofdstuk 17 Over de dichtkunst in
Page 105 and 106:
en, moet teruggrijpen naar de speci
Page 107 and 108:
Als een volk ertoe zou besluiten, d
Page 109 and 110:
medeburgers dan ze dachten en dat z
Page 111 and 112:
Een vereniging die in een democrati
Page 113 and 114:
De doctrine van het welbegrepen eig
Page 115 and 116:
Hoofdstuk 12 Waarom sommige Amerika
Page 117 and 118:
Hoofdstuk 15 Hoe het geloof de aand
Page 119 and 120:
Hoofdstuk 18 Waarom bij de Amerikan
Page 121 and 122:
deel 3 De invloed van de democratie
Page 123 and 124:
nemen. De maatschappelijke verhoudi
Page 125 and 126:
Er is nog een gegeven waaraan men k
Page 127 and 128:
in de wereld kunnen bedreigen en he
Page 129 and 130:
naren en, algemeen, superieuren en
Page 131 and 132:
Er wordt van mensen gezegd dat ze g
Page 133 and 134:
doormaken. De verschillen die gegro
Page 135 and 136:
Het feit dat er in democratische sa
Page 137 and 138:
se kleine huishoudelijke bekommerni
Page 139 and 140:
menleving zal het leger na een lang
Page 141 and 142:
de, waar men veel minder oog voor h
Page 143 and 144:
Hoofdstuk 5 Hoe in de Europese nati
Page 145 and 146:
ten gedreven: enerzijds wil hij gra
Page 147:
in positieve zin onderscheidden. Va
show all

Over de Democratie in Amerika - Vrije Universiteit Brussel

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?