Over de Democratie in Amerika - Vrije Universiteit Brussel
Over de Democratie in Amerika - Vrije Universiteit Brussel
Over de Democratie in Amerika - Vrije Universiteit Brussel
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
In De la Démocratie en Amérique brengt<br />
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville (1805-1859) verslag uit<br />
van een reis naar <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, op dat<br />
moment <strong>de</strong> enige functioneren<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
ter wereld. Het boek bevat <strong>de</strong> eerste sociaalwetenschappelijke<br />
analyse van <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne<br />
<strong>de</strong>mocratie, met <strong>in</strong>zichten die vandaag nog steeds gel<strong>de</strong>n. Het<br />
vormt tevens een tijdloos pleidooi voor <strong>de</strong> liberale aspecten<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie en een waarschuw<strong>in</strong>g om <strong>de</strong>ze niet te veronachtzamen.<br />
Patrick Stouthuysen is als docent verbon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> vakgroep<br />
Politieke Wetenschappen van <strong>de</strong> <strong>Vrije</strong> <strong>Universiteit</strong> <strong>Brussel</strong>. Hij<br />
is tevens hoofdredacteur van het liberale op<strong>in</strong>ieblad Open.<br />
Een uitgave van<br />
prom<br />
e t h e<br />
liberaal<br />
kennis us centrum<br />
Synopsis en <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g door Patrick Stouthuysen<br />
ALExIs dE tocquEvILLE <strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong><br />
L I B E R A L E<br />
ALExIs dE tocquEvILLE<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong><br />
Synopsis en <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g door Patrick Stouthuysen<br />
Een uitgave van<br />
prom<br />
e t h e<br />
liberaal<br />
kennis us centrum
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville<br />
over <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrATie<br />
<strong>in</strong> AmerikA
Omslagontwerp: Prometheus, Liberaal Kennis Centrum<br />
Boekverzorg<strong>in</strong>g: Prometheus, Liberaal Kennis Centrum<br />
Druk: Fl<strong>in</strong> Graphic Group<br />
© Prometheus, Liberaal Kennis Centrum<br />
© 2008 Uitgeverij ASP nv (Aca<strong>de</strong>mic and Scientific Publishers nv)<br />
Ravenste<strong>in</strong>galerij 28<br />
B-1000 <strong>Brussel</strong><br />
Tel. 0032 (0)2 289 26 50<br />
Fax 0032 (0)2 289 26 59<br />
<strong>in</strong>fo@aspeditions.be<br />
www.aspeditons.be<br />
ISBN 978 90 5487 523 9<br />
NUR 697 / 754<br />
Wettelijk <strong>de</strong>pot D/2008/11.161/067<br />
Niets uit <strong>de</strong>ze uitgave mag wor<strong>de</strong>n verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt<br />
door mid<strong>de</strong>l van druk, fotokopie, microfilm, op elektronische of welke an<strong>de</strong>re<br />
wijze ook zon<strong>de</strong>r voorafgaan<strong>de</strong>, schriftelijke toestemm<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> uitgever.<br />
Inleid<strong>in</strong>g door Patrick Stouthuysen 13<br />
over <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrATie <strong>in</strong> AmerikA. eersTe boek.<br />
Inleid<strong>in</strong>g 24<br />
<strong>de</strong>el 1<br />
Hoofdstuk 1 De uiterlijke verschijn<strong>in</strong>gsvorm van Noord-<strong>Amerika</strong> 29<br />
Hoofdstuk 2 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> oorsprong van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse bevolk<strong>in</strong>g 30<br />
Hoofdstuk 3 De maatschappelijke toestand van <strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen 36<br />
Hoofdstuk 4 <strong>Over</strong> het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit 41<br />
Hoofdstuk 5 <strong>Over</strong> het bestuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten 43<br />
De gemeentelijke bestuursvorm 43<br />
Het overheidsapparaat 47<br />
De wetgeven<strong>de</strong> en uitvoeren<strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> staten 50<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> politieke gevolgen van <strong>de</strong> bestuurlijke<br />
<strong>de</strong>centralisatie 51<br />
Hoofdstuk 6 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> rechterlijke macht 57<br />
Hoofdstuk 7 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> berecht<strong>in</strong>g van politieke <strong>de</strong>licten 59<br />
Hoofdstuk 8 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen 61<br />
De geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet 61<br />
<strong>Over</strong>zicht van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet 61<br />
Bevoegdhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g 62<br />
De fe<strong>de</strong>rale wetgeven<strong>de</strong> macht 62<br />
De fe<strong>de</strong>rale uitvoeren<strong>de</strong> macht 63<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale rechtbanken 69<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet 71<br />
De voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staatsvorm 73<br />
Waarom een fe<strong>de</strong>rale staatsvorm niet<br />
voor alle volkeren geschikt is 76<br />
<strong>de</strong>el 2<br />
Hoofdstuk 1 Waarom men zon<strong>de</strong>r twijfel kan stellen dat<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten het volk regeert 79<br />
Hoofdstuk 2 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> partijen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 80<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> aristocratische partij 83
Hoofdstuk 3 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> persvrijheid <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 84<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> duurzaamheid van men<strong>in</strong>gen die zich <strong>in</strong> vrijheid<br />
hebben gevormd 87<br />
Hoofdstuk 4 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> vrijheid van verenig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 88<br />
Hoofdstuk 5 <strong>Over</strong> het <strong>de</strong>mocratisch bestuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 91<br />
De gevolgen van het algemeen stemrecht 91<br />
Factoren die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten corrigeren 93<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen 94<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> publieke adm<strong>in</strong>istratie 95<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> eigenmacht van <strong>de</strong> ambtenaren 96<br />
Adm<strong>in</strong>istratieve <strong>in</strong>stabiliteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 97<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen 97<br />
<strong>Over</strong> het bepalen van <strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> ambtenaren 99<br />
De weerslag van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs op<br />
<strong>de</strong> publieke moraal 100<br />
Tot welke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> staat is 101<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> buitenlandse<br />
betrekk<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>rhoudt 103<br />
Hoofdstuk 6 De voor<strong>de</strong>len van het <strong>de</strong>mocratisch bestuur 105<br />
<strong>Over</strong> een algemene ten<strong>de</strong>ns <strong>in</strong> het <strong>de</strong>mocratisch bestuur 105<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> 107<br />
<strong>Over</strong> het respect voor het recht en <strong>de</strong> wetten<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 110<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> politieke activiteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 112<br />
Hoofdstuk 7 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid 114<br />
De gevolgen van <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid 114<br />
De tirannie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid 116<br />
De gevolgen van <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
op <strong>de</strong> ambtenarij 117<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> macht die <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
over het <strong>de</strong>nken uitoefent 117<br />
Hoofdstuk 8 Hoe <strong>de</strong> tirannie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid wordt getemperd 121<br />
Afwezigheid van adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie 121<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> juristen 121<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> jury als politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g 125<br />
Hoofdstuk 9 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> voornaamste factoren die het voortbestaan<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie bevor<strong>de</strong>ren 127<br />
De toevallige of provi<strong>de</strong>ntiële factoren 127<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> wetten op het voortbestaan<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie 129<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten 130<br />
Hoe <strong>de</strong> religie bijdraagt tot het behoud<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie 130<br />
De onrechtstreekse <strong>in</strong>vloed van het geloof<br />
op <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g 131<br />
De voornaamste re<strong>de</strong>nen voor <strong>de</strong> macht<br />
van <strong>de</strong> godsdienst <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 134<br />
De bijdrage van het <strong>in</strong>tellectuele klimaat,<br />
<strong>de</strong> gewoonten en praktijken 136<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> wetten 138<br />
Volstaan <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten om <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
el<strong>de</strong>rs dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n? 140<br />
Het belang van wat voorafg<strong>in</strong>g voor Europa 141<br />
Hoofdstuk 10 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> rassen<br />
die het <strong>Amerika</strong>anse grondgebied bevolken 144<br />
De huidige situatie en <strong>de</strong> vermoe<strong>de</strong>lijke toekomst<br />
van <strong>de</strong> Indiaanse stammen 145<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> zwarten <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 149<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> gevaren die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie bedreigen 157<br />
De overlev<strong>in</strong>gskansen van <strong>de</strong> republike<strong>in</strong>se <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen 165<br />
Enkele beschouw<strong>in</strong>gen over het <strong>Amerika</strong>anse<br />
commerciële succes 168<br />
besluiT 171
over <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrATie <strong>in</strong> AmerikA. Twee<strong>de</strong> boek.<br />
Woord vooraf 176<br />
<strong>de</strong>el 1<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op het <strong>in</strong>tellectuele leven<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Hoofdstuk 1 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse manier van filosoferen 178<br />
Hoofdstuk 2 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> men<strong>in</strong>gsvorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen 181<br />
Hoofdstuk 3 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, méér dan <strong>de</strong> Engelsen,<br />
gevoelig zijn voor abstracte i<strong>de</strong>eën 183<br />
Hoofdstuk 4 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>de</strong> Fransen, niet gevoelig zijn voor abstracte<br />
i<strong>de</strong>eën omtrent politieke kwesties 186<br />
Hoofdstuk 5 Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> godsdienst gebruik<br />
weet te maken van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten 187<br />
Hoofdstuk 6 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> opmars van het katholicisme<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 191<br />
Hoofdstuk 7 Waarom <strong>de</strong>mocratische volkeren naar<br />
het pantheïsme neigen 191<br />
Hoofdstuk 8 Hoe <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> one<strong>in</strong>dige<br />
vervolmaakbaarheid van <strong>de</strong> mens doet ontstaan 192<br />
Hoofdstuk 9 Waarom het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld geen bewijs vormt<br />
voor <strong>de</strong> stell<strong>in</strong>g dat een <strong>de</strong>mocratisch volk noch over<br />
<strong>de</strong> aanleg, noch over <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor wetenschappen,<br />
kunst en literatuur kan beschikken 193<br />
Hoofdstuk 10 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich meer aangetrokken<br />
voelen tot <strong>de</strong> praktijk dan tot <strong>de</strong> theorie 195<br />
Hoofdstuk 11 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> kunstnijverheid <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 197<br />
Hoofdstuk 12 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zowel zeer kle<strong>in</strong>e<br />
als zeer grote monumenten optrekken 199<br />
Hoofdstuk 13 De kenmerken van <strong>de</strong> literatuur <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie 199<br />
Hoofdstuk 14 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> literaire <strong>in</strong>dustrie 201<br />
Hoofdstuk 15 Waarom <strong>de</strong> studie van Grieks en Latijn van bijzon<strong>de</strong>r<br />
nut is voor <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen 201<br />
Hoofdstuk 16 Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> Engelse taal<br />
heeft veran<strong>de</strong>rd 202<br />
Hoofdstuk 17 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> dichtkunst <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie 204<br />
Hoofdstuk 18 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse schrijvers en<br />
re<strong>de</strong>naars vaak een gezwollen taalgebruik hanteren 205<br />
Hoofdstuk 19 Enkele opmerk<strong>in</strong>gen betreffen<strong>de</strong> het theater<br />
bij <strong>de</strong>mocratische volkeren 206<br />
Hoofdstuk 20 <strong>Over</strong> enkele ten<strong>de</strong>nsen <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschiedschrijv<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie 207<br />
Hoofdstuk 21 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> welsprekendheid van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
parlementsle<strong>de</strong>n 209<br />
<strong>de</strong>el 2<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op het gevoelsleven van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
Hoofdstuk 1 Waarom <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
volkeren voor <strong>de</strong> gelijkheid heviger en duurzamer<br />
zal zijn dan hun voorlief<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> vrijheid 212<br />
Hoofdstuk 2 <strong>Over</strong> het <strong>in</strong>dividualisme <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen 213<br />
Hoofdstuk 3 Waarom het <strong>in</strong>dividualisme het grootst is<br />
na een <strong>de</strong>mocratisch revolutie 214<br />
Hoofdstuk 4 Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen het <strong>in</strong>dividualisme bestrij<strong>de</strong>n<br />
met behulp van zelfbestuur 215<br />
Hoofdstuk 5 <strong>Over</strong> het <strong>Amerika</strong>anse verenig<strong>in</strong>gsleven 217<br />
Hoofdstuk 6 <strong>Over</strong> het verband tussen verenig<strong>in</strong>gsleven en kranten 219<br />
Hoofdstuk 7 <strong>Over</strong> het verband tussen politieke en an<strong>de</strong>re verenig<strong>in</strong>gen 221<br />
Hoofdstuk 8 Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen het <strong>in</strong>dividualisme bestrij<strong>de</strong>n<br />
met <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang 222<br />
Hoofdstuk 9 Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen<br />
eigenbelang toepassen op zaken van godsdienstige aard 224
Hoofdstuk 10 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
voor materiële welstand 226<br />
Hoofdstuk 11 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong><br />
voor materiële welstand 227<br />
Hoofdstuk 12 Waarom sommige <strong>Amerika</strong>nen blijk geven van<br />
een overspannen spiritualisme 228<br />
Hoofdstuk 13 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen ondanks hun welvaart<br />
zo’n bezorg<strong>de</strong> <strong>in</strong>druk geven 228<br />
Hoofdstuk 14 Hoe bij <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor materieel<br />
gew<strong>in</strong> zich heeft weten te verenigen met <strong>de</strong> lief<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> vrijheid en <strong>de</strong> zorg voor <strong>de</strong> publieke belangen 230<br />
Hoofdstuk 15 Hoe het geloof <strong>de</strong> aandacht van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
somtijds naar zaken van niet-materiële aard leidt 232<br />
Hoofdstuk 16 Hoe <strong>de</strong> overdreven voorlief<strong>de</strong> voor materiële welstand<br />
het verwerven van <strong>de</strong>ze welstand bedreigt 234<br />
Hoofdstuk 17 Waarom het <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van egaliser<strong>in</strong>g en twijfel<br />
belangrijk is, <strong>de</strong> menselijke grenzen te verleggen 234<br />
Hoofdstuk 18 Waarom bij <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen alle fatsoenlijke<br />
beroepen een eerbare reputatie hebben 236<br />
Hoofdstuk 19 Waarom <strong>de</strong> meeste <strong>Amerika</strong>nen <strong>in</strong> <strong>de</strong> nijverheid<br />
werkzaam zijn 236<br />
Hoofdstuk 20 Hoe <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrialiser<strong>in</strong>g een nieuwe aristocratie<br />
<strong>in</strong> het leven kan roepen 237<br />
<strong>de</strong>el 3<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op het leefpatroon<br />
Hoofdstuk 1 Hoe <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n verzachten naarmate<br />
<strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n 240<br />
Hoofdstuk 2 Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> dagelijkse contacten van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen eenvoudiger en gemakkelijker maakt 242<br />
Hoofdstuk 3 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>in</strong> <strong>de</strong>n vreem<strong>de</strong> zo lichtgeraakt zijn 243<br />
Hoofdstuk 4 Gevolgtrekk<strong>in</strong>gen uit <strong>de</strong> drie vorige hoofdstukken 244<br />
Hoofdstuk 5 Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen<br />
meesters en dienaars heeft gewijzigd 246<br />
Hoofdstuk 6 Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie ertoe bijdraagt dat <strong>de</strong> pachtprijzen<br />
stijgen en <strong>de</strong> duur van <strong>de</strong> pachtovereenkomsten<br />
korter wordt 247<br />
Hoofdstuk 7 De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op <strong>de</strong> lonen 248<br />
Hoofdstuk 8 De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op <strong>de</strong> familie 249<br />
Hoofdstuk 9 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> opvoed<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> meisjes <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten 251<br />
Hoofdstuk 10 De <strong>Amerika</strong>anse meisjes als echtgenotes 252<br />
Hoofdstuk 11 Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> gelijkheid<br />
bijdraagt tot het <strong>in</strong>standhou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n 253<br />
Hoofdstuk 12 Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> gelijkheid tussen man<br />
en vrouw begrijpen 255<br />
Hoofdstuk 13 Hoe <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>in</strong> een groot<br />
aantal kle<strong>in</strong>e gemeenschappen ver<strong>de</strong>elt 258<br />
Hoofdstuk 14 Enkele overweg<strong>in</strong>gen omtrent <strong>de</strong> manieren<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen 259<br />
Hoofdstuk 15 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> ernst van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen 260<br />
Hoofdstuk 16 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse nationale trots zich op<br />
zo’n rusteloze en twistzieke wijze manifesteert 262<br />
Hoofdstuk 17 Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>druk geeft turbulent en eentonig te zijn 263<br />
Hoofdstuk 18 <strong>Over</strong> het eergevoel <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten en<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen 264<br />
Hoofdstuk 19 Waarom men <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zoveel<br />
eerzuchtigen en zo we<strong>in</strong>ig grote ambities aantreft 267<br />
Hoofdstuk 20 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> overheidsbetrekk<strong>in</strong>gen 268<br />
Hoofdstuk 21 Waarom grote revoluties zeldzaam wor<strong>de</strong>n 269<br />
Hoofdstuk 22 Waarom <strong>de</strong>mocratische volkeren van nature<br />
vre<strong>de</strong>lievend zijn en <strong>de</strong>mocratische legers<br />
naar oorlog verlangen 272<br />
Hoofdstuk 23 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> meest oorlogszuchtige en revolutionaire<br />
klasse <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische leger 274<br />
Hoofdstuk 24 Waarom <strong>de</strong>mocratische legers zwakker zijn<br />
bij het beg<strong>in</strong> van een conflict, maar meer<br />
te duchten naarmate <strong>de</strong> oorlog vor<strong>de</strong>rt 275<br />
Hoofdstuk 25 <strong>Over</strong> <strong>de</strong> tucht <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische legers 277<br />
Hoofdstuk 26 Enkele overweg<strong>in</strong>gen omtrent <strong>de</strong> oorlog<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen 277
<strong>de</strong>el 4<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische i<strong>de</strong>eën en gevoelens<br />
uitoefenen op <strong>de</strong> politieke samenlev<strong>in</strong>g<br />
Hoofdstuk 1 De gelijkheid maakt dat mensen <strong>de</strong> voorkeur<br />
voor vrije <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen verwerven 279<br />
Hoofdstuk 2 De opvatt<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong>mocratische volkeren betreffen<strong>de</strong><br />
bestuurszaken bevor<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> machtconcentratie 280<br />
Hoofdstuk 3 Het leefpatroon van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
volkeren bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> machtsconcentratie 281<br />
Hoofdstuk 4 Enkele specifieke oorzaken die <strong>de</strong> centralisatie<br />
bevor<strong>de</strong>ren, dan wel afremmen 282<br />
Hoofdstuk 5 Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Europese naties <strong>de</strong> macht<br />
van <strong>de</strong> overheid groeit 284<br />
Hoofdstuk 6 <strong>Over</strong> het soort <strong>de</strong>spotisme waarvoor<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische naties zich beducht moeten zijn 286<br />
Hoofdstuk 7 Conclu<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> bemerk<strong>in</strong>gen op basis<br />
van <strong>de</strong> vorige hoofdstukken 289<br />
Hoofdstuk 8 Algemene terugblik op het on<strong>de</strong>rwerp 291<br />
Het geheim van <strong>de</strong> Tocqueville.<br />
Waarom De la Démocratie en<br />
Amérique nog altijd actueel is.<br />
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville dreigt een beetje <strong>de</strong> Nostradamus van <strong>de</strong>ze<br />
tijd te wor<strong>de</strong>n. Net zoals er na elke oorlog of ramp wel iemand<br />
is die meent dat ook dit onheil al <strong>in</strong> het werk van <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong><br />
eeuwse ziener werd aangekondigd, zo wordt het oeuvre van <strong>de</strong><br />
negentien<strong>de</strong> eeuwse publicist en staatsman vandaag vooral gelezen<br />
omwille van diens vermeen<strong>de</strong> profetische gaven. Die bena<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
doet Tocqueville echter oneer aan. Tocqueville heeft ons zoveel<br />
meer te zeggen. 1<br />
De postume reputatie van Alexis <strong>de</strong> Tocqueville (1805-1859) is<br />
vooral gebaseerd op het twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el van het <strong>in</strong> 1840 verschenen<br />
De la Démocratie en Amérique. In dat boek brengt Tocqueville<br />
verslag uit van een tien jaar eer<strong>de</strong>r, als pas afgestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> jurist, on<strong>de</strong>rnomen<br />
reis naar <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Oorspronkelijk was het<br />
<strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g het <strong>Amerika</strong>anse gevangeniswezen te bestu<strong>de</strong>ren,<br />
maar vrij snel leg<strong>de</strong> Tocqueville <strong>de</strong> lat hoger: hij wou met eigen<br />
ogen zien hoe een <strong>de</strong>mocratisch regime werkte.<br />
De Verenig<strong>de</strong> Staten vorm<strong>de</strong>n op dat moment <strong>de</strong> enige functioneren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratie ter wereld. Voor- en tegenstan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
bestuursvorm volg<strong>de</strong>n het experiment dan ook met<br />
argusogen. Doorheen <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis had <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie meestal<br />
een slechte pers gehaald. De klassieke auteurs ston<strong>de</strong>n - net als <strong>de</strong><br />
Verlicht<strong>in</strong>gs<strong>de</strong>nkers overigens - voor het grootste <strong>de</strong>el afwijzend<br />
tegenover <strong>de</strong> gedachte dat het volk <strong>in</strong> staat was zichzelf te bestu-<br />
Noot 1: Een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g verscheen eer<strong>de</strong>r <strong>in</strong> Karakter. Tijdschrift van Wetenschap,<br />
Aca<strong>de</strong>mische Sticht<strong>in</strong>g Leuven, 20, 2007, pp. 23-26.<br />
13
en. De Franse Revolutie had, zo leek het, het gelijk van <strong>de</strong> sceptici<br />
bewezen: <strong>de</strong>mocratie ontaard<strong>de</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> kortste keren <strong>in</strong> anarchie<br />
en leid<strong>de</strong> vervolgens tot dictatuur.<br />
De a<strong>de</strong>llijke familie <strong>de</strong> Tocqueville had een hoge prijs betaald<br />
voor <strong>de</strong> Revolutie: <strong>de</strong> grootou<strong>de</strong>rs van Alexis en een hele reeks<br />
neven, nichten, ooms en tantes van zijn bei<strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs lieten het<br />
leven on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> guillot<strong>in</strong>e. De geplan<strong>de</strong> terechtstell<strong>in</strong>g van zijn<br />
ou<strong>de</strong>rs werd pas op het laatste nippertje afgeblazen, nadat Robespierre<br />
door zijn vroegere me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>rs ten val werd gebracht.<br />
Alexis’ va<strong>de</strong>r was, volgens <strong>de</strong> overlever<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> gevangenschap <strong>in</strong><br />
één nacht grijs gewor<strong>de</strong>n.<br />
Op basis van die familiegeschie<strong>de</strong>nis leek Tocqueville voorbestemd<br />
om <strong>in</strong> het kamp terecht te komen van diegenen die zo snel<br />
en radicaal mogelijk terug wensten te keren naar <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
en praktijken van het Ancien Régime. Tocqueville was er echter<br />
van overtuigd dat dat onmogelijk was. Het terugdraaien van <strong>de</strong><br />
klok zou, vrees<strong>de</strong> hij, Frankrijk opnieuw <strong>in</strong> een orgie van geweld<br />
storten. De opmars van <strong>de</strong> gelijkheid – het verdwijnen van <strong>de</strong> op<br />
stan<strong>de</strong>n en status gebaseer<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g - was een kracht die<br />
niet was tegen te hou<strong>de</strong>n. Het was, voor wie <strong>de</strong> i<strong>de</strong>alen van <strong>de</strong><br />
vrijheid was genegen, veeleer zaak die gelijkheid <strong>in</strong> goe<strong>de</strong> banen<br />
te lei<strong>de</strong>n. Dat was meteen ook het doel dat hij zich stel<strong>de</strong> bij zijn<br />
<strong>Amerika</strong>anse reis: kijken hoe een <strong>de</strong>mocratie werkt en welke gevolgen<br />
ze heeft voor <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
In 1835 verscheen het eerste <strong>de</strong>el van De la Démocratie en Amérique:<br />
een beschrijv<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Het<br />
boek werd een groot succes en vestig<strong>de</strong> Tocqueville’s reputatie bij<br />
zijn tijdgenoten. Het twee<strong>de</strong>, meer abstracte en filosofische <strong>de</strong>el<br />
verscheen <strong>in</strong> 1840. Vertrekkend van concrete observaties van het<br />
dagelijkse leven <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>, maakte Tocqueville daar<strong>in</strong> een i<strong>de</strong>aaltypische<br />
analyse van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g. Die kon<br />
<strong>de</strong> toenmalige lezers m<strong>in</strong><strong>de</strong>r bekoren, maar blijft latere generaties<br />
<strong>in</strong>trigeren.<br />
Zo spreken sommige <strong>in</strong>zichten blijvend tot <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>g. Tocqueville<br />
verklaart bijvoorbeeld waarom we zoveel gevoeliger zijn<br />
gewor<strong>de</strong>n voor an<strong>de</strong>rmans leed. Of waarom we, <strong>in</strong> alle sferen van<br />
het leven, onvermij<strong>de</strong>lijk kritisch staan tegenover gezag. Of waarom<br />
het dagelijkse leven zoveel jachtiger is gewor<strong>de</strong>n. Tocqueville<br />
meent dat al die veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen te maken hebben met het verdwijnen<br />
van <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n. Voortaan staan we als gelijken tegenover<br />
elkaar. Daardoor zijn we makkelijker <strong>in</strong> staat ons <strong>in</strong> an<strong>de</strong>rmans<br />
positie te verplaatsen, laten we ons enkel nog overtuigen door argumenten<br />
en niet meer door posities, maar moeten we ook voort<br />
met <strong>de</strong> rusteloos maken<strong>de</strong> gedachte dat we zelf verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
zijn voor wat we van ons leven maken.<br />
Vooral twee d<strong>in</strong>gen blijven <strong>in</strong>trigerend. Vooreerst is er <strong>de</strong> haast<br />
profetische kant van Tocqueville’s analyses. Tocqueville beschrijft<br />
ontwikkel<strong>in</strong>gen die <strong>in</strong> zijn tijd nog nauwelijks waren uitgekristalliseerd.<br />
Hoe slaag<strong>de</strong> hij er dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> gevolgen ervan zo precies <strong>in</strong><br />
kaart te brengen? Wat was, met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n, het geheim van<br />
Tocqueville? Vervolgens is er <strong>de</strong> vraag wat Tocqueville nu eigenlijk<br />
zelf vond van <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gen die hij beschreef. Tocqueville<br />
wordt <strong>in</strong> <strong>de</strong> literatuur zowel opgevoerd als conservatief, liberaal<br />
als radicaal. Hij wordt bewon<strong>de</strong>rd door wie zich zorgen<br />
maakt over <strong>de</strong> nivelleren<strong>de</strong> werk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie, maar ook<br />
door wie <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie wil verdiepen. Waar staat Tocqueville nu<br />
eigenlijk voor?<br />
Die vragen komen ook aan bod <strong>in</strong> twee belangrijke recente studies<br />
over Tocqueville 2 . De Franse socioloog Raymond Boudon<br />
beschrijft Tocqueville als een voorloper van <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne sociale<br />
Noot 2: Raymond Boudon, Tocqueville aujourd’hui, Odile Jacob, Parijs, 2006. Hugh Brogan,<br />
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville. A Life, Yale University Press, New Haven en Lon<strong>de</strong>n, 2006.<br />
14 15
wetenschappen, als een pionier van <strong>de</strong> rationele analyse van menselijk<br />
han<strong>de</strong>len. De Britse historicus Hugh Brogan wil dan vooral<br />
weer recht doen aan <strong>de</strong> historische figuur van Alexis <strong>de</strong> Tocqueville<br />
door diens geschriften te contextualiseren.<br />
Brogan wil dat we Tocqueville lezen als het product en als <strong>de</strong><br />
commentator van zijn tijd. De historische of sociologische lessen<br />
die we <strong>in</strong> zijn werk menen te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, stoppen we er zelf <strong>in</strong>, oor<strong>de</strong>elt<br />
Brogan. Tocqueville schreef over <strong>de</strong> politieke en maatschappelijke<br />
kwesties van zijn tijd. Hij <strong>de</strong>ed dat echter op een manier<br />
die ons vandaag op het verkeer<strong>de</strong> been zet. Tocqueville schreef <strong>in</strong><br />
algemene termen over “<strong>de</strong>mocratie” en “gelijkheid” omdat hij <strong>in</strong><br />
concrete politieke kwesties vaak <strong>de</strong> geit en <strong>de</strong> kool wou sparen.<br />
He<strong>de</strong>ndaagse lezers, die <strong>de</strong>ze voorgeschie<strong>de</strong>nis niet kennen, lezen<br />
dus an<strong>de</strong>re d<strong>in</strong>gen dan Tocqueville bedoel<strong>de</strong>. Tocqueville’s<br />
profetische gaven berusten eigenlijk op een misverstand.<br />
Tocqueville was een eeuwige twijfelaar, die <strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen steeds weer<br />
vanuit verschillen<strong>de</strong> perspectieven bekeek en zijn oor<strong>de</strong>el vaak<br />
opschortte. Dat was <strong>de</strong>els een kwestie van zijn persoonlijkheid,<br />
<strong>de</strong>els het gevolg van zijn concrete maatschappelijke positie. Hij<br />
wou zich niet vervreem<strong>de</strong>n van zijn milieu, waar<strong>in</strong> men afwijzend<br />
stond tegenover <strong>de</strong> nieuwe samenlev<strong>in</strong>g. Maar hij wou ook niet<br />
<strong>in</strong> het kamp terechtkomen van <strong>de</strong> onverzoenlijken. Die had<strong>de</strong>n<br />
-zoals over <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>klijke familie van <strong>de</strong> Bourbons werd gezegd-<br />
niets vergeten, maar ook niets geleerd.<br />
Tocqueville richtte zich, aldus Brogan, vooral tot een publiek van<br />
gelijkgestem<strong>de</strong>n. Zijn analyses van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie en, later, van <strong>de</strong><br />
Franse Revolutie, hebben <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g <strong>de</strong> mensen uit zijn milieu<br />
ervan te overtuigen dat aanpass<strong>in</strong>g aan <strong>de</strong> nieuwe verhoud<strong>in</strong>gen<br />
onvermij<strong>de</strong>lijk is en dat ze dus maar beter het beste kunnen maken<br />
van een <strong>in</strong> essentie kwa<strong>de</strong> zaak.<br />
Ook toen Tocqueville later <strong>de</strong> overstap maakte naar <strong>de</strong> politiek<br />
had hij het vaak moeilijk positie te kiezen. Hij positioneer<strong>de</strong> zich<br />
aan <strong>de</strong> rand van <strong>de</strong> politieke familie waartoe hij behoor<strong>de</strong>, steeds<br />
bereid om ook met politieke tegenstan<strong>de</strong>rs samen te werken. Volgens<br />
Brogan “stak hij <strong>de</strong> hand uit naar l<strong>in</strong>ks, stak hij <strong>de</strong> hand uit<br />
naar rechts en zou hij, als hij er nog één had, nog een <strong>de</strong>r<strong>de</strong> hand<br />
hebben uitgestoken”.<br />
Als politicus liet hij we<strong>in</strong>ig sporen na: hij trad op als vertegenwoordiger<br />
van zijn streek en van <strong>de</strong> lokale nijverhe<strong>de</strong>n. Ook zijn<br />
korte perio<strong>de</strong> als m<strong>in</strong>ister van buitenlandse zaken was niet onvergetelijk.<br />
Hij worstel<strong>de</strong> vooral met het dossier van <strong>de</strong> kolonisatie<br />
van Algerije, waartegenover hij <strong>in</strong>tellectueel weliswaar <strong>de</strong> grootste<br />
twijfels koester<strong>de</strong>, maar die hij <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk op zijn beloop<br />
liet.<br />
Brogan’s Tocqueville is geen visionair, maar veeleer een <strong>in</strong>telligente<br />
vertolker van <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen van zijn milieu. Zo meent Brogan<br />
dat we Tocqueville’s stell<strong>in</strong>g dat een <strong>de</strong>mocratie nood heeft<br />
aan <strong>in</strong>termediaire organisaties tussen burger en overheid, eigenlijk<br />
vooral moeten begrijpen vanuit diens i<strong>de</strong>aliser<strong>in</strong>g van het aristocratische<br />
verle<strong>de</strong>n. In Tocqueville’s i<strong>de</strong>aaltypische stan<strong>de</strong>nsamenlev<strong>in</strong>g<br />
fungeer<strong>de</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l als tegengewicht tegenover <strong>de</strong> vorst en <strong>de</strong><br />
centrale macht. Als Tocqueville het over een goed functioneren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratie heeft, dan bedoelt hij eigenlijk dat het er één moet zijn<br />
waar aristocratische elementen wor<strong>de</strong>n b<strong>in</strong>nengevoerd.<br />
Ook Tocqueville’s twee<strong>de</strong> en onvoltooi<strong>de</strong> hoofdwerk, l’Ancien<br />
Régime et la Révolution, leest Brogan vooral als geïnspireerd<br />
door Tocqueville’s maatschappelijke positie en politieke zorgen.<br />
In dat boek ver<strong>de</strong>digt Tocqueville <strong>de</strong> stell<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> Franse Revolutie<br />
geen breuk vormt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Franse geschie<strong>de</strong>nis, maar <strong>de</strong> culm<strong>in</strong>atie<br />
en voortzett<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> politiek van centralisatie van <strong>de</strong><br />
Franse vorsten.<br />
16 17
Sommige van Tocqueville’s scherpste sociologische <strong>in</strong>zichten –<br />
over <strong>de</strong> rol van het erfenisrecht <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis, bijvoorbeeld,<br />
of over <strong>de</strong> teloorgang van <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l- zijn volgens Brogan rechtstreeks<br />
af te lei<strong>de</strong>n uit zijn eigen situatie: Alexis was <strong>de</strong> jongste<br />
zoon uit een oud a<strong>de</strong>lijk geslacht en huw<strong>de</strong> buiten zijn stand. Eigenlijk<br />
zocht Tocqueville bewijzen voor <strong>de</strong> stell<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l<br />
niet had moeten ten on<strong>de</strong>r gaan. De Franse a<strong>de</strong>l had zich, zoals<br />
<strong>de</strong> Engelse, moeten openstellen voor nieuwe maatschappelijke<br />
groepen. De a<strong>de</strong>l had zich niet overbodig mogen laten maken<br />
door centraliseren<strong>de</strong> vorsten, maar zich, zoals <strong>in</strong> Engeland, daadwerkelijk<br />
aan het lokale bestuur moeten wij<strong>de</strong>n. De Franse a<strong>de</strong>l<br />
g<strong>in</strong>g ten on<strong>de</strong>r omdat ze profiteer<strong>de</strong> van voorrechten die als onverdiend<br />
wer<strong>de</strong>n beschouwd. De Engelse a<strong>de</strong>l maakte zich maatschappelijk<br />
verdienstelijk en slaag<strong>de</strong> er daardoor <strong>in</strong> haar positie<br />
te bewaren.<br />
Brogan’s Tocqueville is een vreemd boek. Het is het resultaat van<br />
jaren on<strong>de</strong>rzoekswerk, van uitmunten<strong>de</strong> bronnenstudie, maar<br />
schiet toch <strong>in</strong> essentie tekort. Dat is het gevolg van <strong>de</strong> contextualiseren<strong>de</strong><br />
en daardoor relativeren<strong>de</strong> aanpak. Het is alsof je omstandig<br />
aantoont dat Mozart ook maar noten schreef. Dat klopt,<br />
maar <strong>de</strong> vraag is dan waarom die specifieke comb<strong>in</strong>atie van noten<br />
ons blijft ontroeren. Als het werk van Tocqueville niet meer dan<br />
is dan het product van <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len van zijn tijd en zijn milieu,<br />
waarom blijven we het dan lezen?<br />
Boudon geeft een antwoord op die vraag. De waar<strong>de</strong> van het<br />
werk van Tocqueville ligt volgens hem niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> voorspell<strong>in</strong>gen<br />
of <strong>in</strong> <strong>de</strong> pog<strong>in</strong>g om één of an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>mocratische essentie te vatten.<br />
Tocqueville blijft actueel omdat hij ons <strong>in</strong>tellectueel gereedschap<br />
levert waarmee we ook vandaag nog aan <strong>de</strong> slag kunnen.<br />
Tocqueville reikt <strong>in</strong>strumenten aan om <strong>de</strong> dynamiek van samenlev<strong>in</strong>gen<br />
te begrijpen. Misschien kan een voorbeeld dicht bij huis<br />
dat verdui<strong>de</strong>lijken.<br />
In <strong>de</strong> jaren negentig ont<strong>de</strong>kte <strong>de</strong> Vlaamse overheid het werk van<br />
Tocqueville. Ie<strong>de</strong>reen had het toen over <strong>de</strong> kloof tussen burger<br />
en politiek, over <strong>de</strong> verzur<strong>in</strong>g, over <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>gsproblemen <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n, over <strong>de</strong> noodzaak het sociale weefsel te herstellen. Tocqueville’s<br />
analyse van het belang van <strong>in</strong>termediaire organisaties<br />
leek daar won<strong>de</strong>rwel op aan te sluiten en werd dan ook regelmatig<br />
<strong>in</strong> beleidskr<strong>in</strong>gen geciteerd. Daarop besloot <strong>de</strong> Vlaamse overheid<br />
<strong>de</strong> bressen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie te dichten. Voortaan zou het bestuur<br />
<strong>de</strong> burger overal bij betrekken en diens men<strong>in</strong>g vragen. Er<br />
werd geïnvesteerd <strong>in</strong> projecten waar buurt- en opbouwwerkers,<br />
communicatie- en participatieambtenaren aan <strong>de</strong> slag g<strong>in</strong>gen. De<br />
resultaten daarvan vielen echter nogal tegen: <strong>de</strong> burgers bleken<br />
maar moeilijk tot participeren te bewegen. De meeste projecten<br />
stierven na een paar jaar een stille dood. Tocqueville had kunnen<br />
uitleggen hoe dat kwam.<br />
De Vlaamse overheid maakte <strong>de</strong> fout zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> burgers<br />
te stellen. Door <strong>de</strong> goed bedoel<strong>de</strong> <strong>in</strong>terventies ontstond een<br />
nieuwe bureaucratische laag. Geconfronteerd met al die professionele<br />
hulpverleners besloten <strong>de</strong> burgers dat het hun probleem niet<br />
meer was. Dat mechanisme had Tocqueville beschreven. Hij wees<br />
<strong>de</strong>stijds op het verschil tussen het bloeien<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse en het<br />
lethargische Franse lokale leven. In Frankrijk bestond <strong>de</strong> traditie<br />
om burgers vooral d<strong>in</strong>gen uit han<strong>de</strong>n te nemen. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten g<strong>in</strong>g het net omgekeerd: als <strong>de</strong> burgers zelf niet uit hun<br />
schulp kwamen, gebeur<strong>de</strong> er niets. Tocqueville besloot daaruit<br />
dat je <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen zo moet opzetten dat het <strong>in</strong> het eigenbelang<br />
van <strong>de</strong> burgers is om samen te werken. Goe<strong>de</strong> condities scheppen<br />
en dan terugtre<strong>de</strong>n is, met het oog op het functioneren van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie,<br />
beter dan voortdurend tussenkomen en sturen.<br />
Het geheim van Tocqueville is, zo kan je Boudon parafraseren,<br />
dat er geen geheim is. Tocqueville verwierf <strong>de</strong> status van klassieker<br />
omdat hij, net als an<strong>de</strong>re klassiekers, actueel blijft. De actuali-<br />
18 19
teit van Tocqueville schuilt echter niet <strong>in</strong> zijn al dan niet profetische<br />
gaven. Tocqueville leert ons <strong>de</strong> dynamiek van samenlev<strong>in</strong>gen<br />
te begrijpen. Je kunt met zijn analyses ook vandaag nog aan <strong>de</strong><br />
slag. In die z<strong>in</strong> is zijn werk van alle tij<strong>de</strong>n.<br />
Het is met De la Démocratie en Amérique echter zoals met an<strong>de</strong>re<br />
klassiekers. Velen verwijzen er wel eens naar, we<strong>in</strong>igen hebben<br />
het ook echt gelezen. Deze uitgave, als eerste nummer <strong>in</strong> <strong>de</strong> Liberale<br />
Bibliotheek, heeft <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g daaraan te verhelpen. Wat<br />
voorligt, is geen vertal<strong>in</strong>g van Tocqueville’s werk. Het is ook geen<br />
bloemlez<strong>in</strong>g of selectie. Het is een synopsis: een samenvatten<strong>de</strong><br />
reproductie. Deze adaptatie geeft een getrouwe weergave van <strong>de</strong><br />
gedachtegang die <strong>in</strong> het oorspronkelijke werk werd ontwikkeld.<br />
We volgen <strong>de</strong> re<strong>de</strong>ner<strong>in</strong>g van het beg<strong>in</strong> tot het e<strong>in</strong><strong>de</strong>, door <strong>de</strong><br />
auteur het essentiële van zijn verhaal nog eens te laten vertellen,<br />
maar dan on<strong>de</strong>r verkorte vorm en <strong>in</strong> onze eigen taal.<br />
Deze synopsis van De la Démocratie en Amérique verscheen voor<br />
het eerst <strong>in</strong> 1992, als <strong>de</strong> nummers 7 en 8 <strong>in</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vleugels<br />
van het Tijdschrift voor Sociologie bij Acco uitgegeven reeks Sociale<br />
Wetenschappen Klassiek. In die reeks verschenen ver<strong>de</strong>r ook<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> synoptische vorm on<strong>de</strong>rmeer klassieke werken<br />
van Max Weber, Emile Durkheim en Ferd<strong>in</strong>and Tönnies. De samensteller<br />
van <strong>de</strong> reeks, <strong>de</strong> Leuvense socioloog Lieven Van<strong>de</strong>kerckhove,<br />
verwoord<strong>de</strong> <strong>de</strong> opzet van <strong>de</strong> reeks toen als volgt:<br />
“Hoewel het <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g is om bij het adapteren <strong>de</strong> oorspronkelijke<br />
tekst zo getrouw mogelijk te volgen, impliceert het samenvattend<br />
omzetten van <strong>de</strong>ze tekst onvermij<strong>de</strong>lijk een zekere <strong>in</strong>terpretatiemarge<br />
van <strong>de</strong> kant van <strong>de</strong> adaptator. Deze moet <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad<br />
van al<strong>in</strong>ea tot al<strong>in</strong>ea beslissen hoe hij zijn dubbele taak zal uitvoeren<br />
om enerzijds zo dicht mogelijk bij <strong>de</strong> tekst te blijven, die hij<br />
adapteert, en om er an<strong>de</strong>rzijds slechts het essentiële van naar voor<br />
te brengen. Om <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n zal geen enkele synopsis een letter-<br />
lijke verwoord<strong>in</strong>g brengen – of beter: alleen maar een letterlijke<br />
verwoord<strong>in</strong>g – van het i<strong>de</strong>eëngoed zoals dit oorspronkelijk werd<br />
uitgedrukt, maar zal elke synopsis een cont<strong>in</strong>ue en getrouwe samenvatt<strong>in</strong>g<br />
van dit i<strong>de</strong>eëngoed presenteren.”<br />
Deze synopsis van Alexis <strong>de</strong> Tocqueville’s De la Démocratie en<br />
Amérique vormt geen alternatief voor <strong>de</strong> lectuur van het oorspronkelijke<br />
werk. Wel, dat is althans <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g, kan het <strong>de</strong> lezer<br />
<strong>de</strong> toegang tot <strong>de</strong> lectuur daarvan vergemakkelijken. Als <strong>de</strong> lezer,<br />
op basis van <strong>de</strong>ze synopsis, besluit ook het orig<strong>in</strong>eel ter hand<br />
te nemen, is <strong>de</strong> opzet geslaagd.<br />
De la Démocratie en Amérique is een belangrijk werk: het is niet<br />
alleen <strong>de</strong> eerste sociaal-wetenschappelijke analyse van <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne<br />
<strong>de</strong>mocratie, maar het is ook goed on<strong>de</strong>rbouwd pleidooi voor<br />
<strong>de</strong> specifiek liberale aspecten van die staatsvorm en een waarschuw<strong>in</strong>g<br />
voor het gevaar die liberale aspecten te veronachtzamen.<br />
Daarom vormt <strong>de</strong> uitgave van <strong>de</strong>ze klassieker van Tocqueville het<br />
geschikte fundament van <strong>de</strong> door het Liberaal Kenniscentrum<br />
Prometheus geplan<strong>de</strong> Liberale Bibliotheek.<br />
Patrick Stouthuysen<br />
20 21
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville<br />
“over <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrATie<br />
<strong>in</strong> AmerikA”<br />
eersTe boek
Wat mij het meest getroffen heeft tij<strong>de</strong>ns mijn verblijf <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten is <strong>de</strong> maatschappelijke gelijkheid 1 . De <strong>in</strong>vloed van<br />
dit fenomeen laat zich niet alleen voelen doorheen <strong>de</strong> wetten en<br />
<strong>de</strong> politieke ze<strong>de</strong>n, maar ook <strong>in</strong> het dagelijkse leefpatroon. Hoe<br />
meer ik <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g bestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong>, hoe meer het<br />
leek of <strong>de</strong> gelijkheid aan <strong>de</strong> basis lag van alle feiten en gebeurtenissen.<br />
Toen ik vervolgens mijn blik opnieuw naar Europa richtte,<br />
kwam het mij voor dat hetzelf<strong>de</strong> verschijnsel, zij het <strong>in</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>re<br />
mate, zich ook hier doorzette. Toen heb ik besloten dit boek te<br />
schrijven.<br />
Onze samenlev<strong>in</strong>g maakt een <strong>de</strong>mocratische revolutie door. Zevenhon<strong>de</strong>rd<br />
jaar gele<strong>de</strong>n was Frankrijk opge<strong>de</strong>eld tussen een kle<strong>in</strong><br />
aantal families dat eigenmachtig over het grondgebied en zijn bewoners<br />
kon beschikken. Het grondbezit vorm<strong>de</strong> op dat moment<br />
<strong>de</strong> enige machtsbron. Later verwierf <strong>de</strong> geestelijkheid, waarvan<br />
<strong>de</strong> rangen openston<strong>de</strong>n voor alle stan<strong>de</strong>n, politieke macht. Via<br />
<strong>de</strong> Kerk drong het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> gelijkheid b<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> <strong>de</strong> hoogste<br />
politieke kr<strong>in</strong>gen. Naarmate <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g stabieler en meer<br />
beschaafd werd en <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen tussen <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong>gewikkel<strong>de</strong>r<br />
wer<strong>de</strong>n, groei<strong>de</strong> <strong>de</strong> behoefte aan wetten. Zo verschenen<br />
<strong>de</strong> juristen aan het hof. Terwijl kon<strong>in</strong>gen en e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n zich verarm<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> oorlogen en on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge twisten, verwierven <strong>de</strong> burgers<br />
welvaart door <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l. Toen <strong>de</strong> z<strong>in</strong> voor wetenschap en kunst<br />
ontwaakte, wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong>skundigheid en <strong>in</strong>telligentie op hun beurt<br />
bronnen van macht en rijkdom. Naarmate er nieuwe wegen ontston<strong>de</strong>n<br />
om politieke macht te verwerven, nam het belang van <strong>de</strong><br />
sociale herkomst af.<br />
Noot 1: Noot van P.S.: Op een aantal plaatsen <strong>in</strong> dit werk beklemtoont <strong>de</strong> Tocqueville dat <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
verschijnselen die hij beschrijft, nieuw zijn en dat hem <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n ontbreken om a<strong>de</strong>quaat te omschrijven waarover<br />
het gaat. Zijn begrippenapparaat draagt hiervan <strong>de</strong> sporen. Zo gebruikt hij <strong>de</strong> termen “<strong>de</strong>mocratie” en “gelijkheid”<br />
door elkaar. Soms verwijst <strong>de</strong>mocratie naar een specifieke staatsvorm; op an<strong>de</strong>re momenten naar een<br />
samenlev<strong>in</strong>g waar <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> eerste betekenis wordt <strong>de</strong>mocratie geplaatst<br />
op een cont<strong>in</strong>uüm dat loopt van enerzijds “vrije samenlev<strong>in</strong>gen” tot an<strong>de</strong>rzijds “<strong>de</strong>spotisme”; <strong>in</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong><br />
betekenis staat “<strong>de</strong>mocratie” tegenover “aristocratie”. Bij <strong>de</strong> vertal<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re sleutelbegrippen werd<br />
consistentie nagestreefd met <strong>de</strong> term<strong>in</strong>ologie die <strong>de</strong> Valk gebruikt (“Alexis <strong>de</strong> Tocqueville: De <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>.”<br />
Bloemlez<strong>in</strong>g, samengesteld en <strong>in</strong>geleid door prof.dr. J.M.M. <strong>de</strong> Valk, Kok Agora, Kampen 1990).<br />
Bij het doorbla<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong> annalen van onze geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong><br />
laatste zevenhon<strong>de</strong>rd jaar komt men nauwelijks een gebeurtenis<br />
tegen die niet ten goe<strong>de</strong> is gekomen aan <strong>de</strong> maatschappelijke gelijkheid:<br />
het a<strong>de</strong>llijke grondbezit viel uiteen door <strong>de</strong> kruistochten<br />
en <strong>de</strong> oorlogen tegen <strong>de</strong> Engelsen, <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> gemeentelijke<br />
zelfstandigheid <strong>in</strong>troduceer<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische vrijheid <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> feodale monarchie, <strong>de</strong> uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> vuurwapens gaf een<br />
gelijke kans aan e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n en eenvoudige soldaten, <strong>de</strong> boekdrukkunst<br />
en <strong>de</strong> posterijen voorzagen rijk en arm van lectuur en <strong>in</strong>formatie,<br />
het protestantisme leer<strong>de</strong> dat alle mensen gelijk <strong>in</strong> staat<br />
zijn, <strong>de</strong> weg naar <strong>de</strong> hemel te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Er vond een dubbele omwentel<strong>in</strong>g<br />
plaats: terwijl <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l <strong>de</strong> sociale lad<strong>de</strong>r afdaal<strong>de</strong>, klom<br />
<strong>de</strong> burger omhoog. Elke halve eeuw kwamen ze dichter bij elkaar;<br />
weldra zullen ze op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> tre<strong>de</strong> zijn beland.<br />
Het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen heeft<br />
alle eigenschappen van een door <strong>de</strong> Voorzienigheid gewild feit.<br />
Het gaat om een universele en onstuitbare ontwikkel<strong>in</strong>g die zich<br />
aan <strong>de</strong> menselijke beïnvloed<strong>in</strong>g schijnt te onttrekken. We weten<br />
niet of ze haar loop zal beë<strong>in</strong>digen en wat haar e<strong>in</strong>dpunt zal zijn;<br />
elke term van vergelijk<strong>in</strong>g ontbreekt. De beschaaf<strong>de</strong> volkeren<br />
wor<strong>de</strong>n meegesleept door een ontwikkel<strong>in</strong>g die te sterk is opdat<br />
ze zou kunnen wor<strong>de</strong>n afgeremd, maar die misschien nog niet zo<br />
snel gaat dat ze volledig aan alle controle ontsnapt.<br />
Nergens heeft <strong>de</strong>ze maatschappelijke ontwikkel<strong>in</strong>g meer vooruitgang<br />
gemaakt dan <strong>in</strong> Frankrijk. Deze ontwikkel<strong>in</strong>g verliep echter<br />
ongepland, tegen of buiten <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> staatshoof<strong>de</strong>n <strong>in</strong>. De<br />
meest machtige, <strong>in</strong>telligente en hoogstaan<strong>de</strong> groepen hebben er<br />
zich nooit mee bemoeid of getracht er leid<strong>in</strong>g aan te geven. De<br />
<strong>de</strong>mocratische revolutie voltrok zich zon<strong>de</strong>r dat ze door wetten,<br />
<strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n, gewoonten en opvatt<strong>in</strong>gen werd bijgestuurd. Als<br />
gevolg daarvan hebben we <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie alleen van haar slechtste<br />
kanten leren kennen; ten aanzien van haar mogelijkhe<strong>de</strong>n ten<br />
24 25
goe<strong>de</strong> tasten we nog <strong>in</strong> het duister.<br />
Persoonlijk <strong>de</strong>nk ik bij het begrip <strong>de</strong>mocratie aan een maatschappijvorm<br />
waar <strong>de</strong> burgers zich gewillig achter het wettenstelsel<br />
scharen, omdat het om wetten gaat die ze zelf hebben gemaakt.<br />
In een <strong>de</strong>rgelijke <strong>de</strong>mocratie zal het gezag van <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g en van<br />
het staatshoofd op basis van rationele argumentatie wor<strong>de</strong>n geeerbiedigd.<br />
Omdat ie<strong>de</strong>reen over rechten beschikt, kan er <strong>in</strong> een<br />
<strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>g vertrouwen en welwillendheid tussen <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> klassen ontstaan. Het komt mij voor dat een volk,<br />
dat <strong>in</strong>zicht heeft gekregen <strong>in</strong> zijn ware belangen, begrip zal kunnen<br />
opbrengen voor het feit dat, wil het kunnen profiteren van <strong>de</strong><br />
voor<strong>de</strong>len van het maatschappelijke leven, het zich aan een aantal<br />
verplicht<strong>in</strong>gen zal moeten on<strong>de</strong>rwerpen. Ik meen dan ook dat<br />
<strong>de</strong> vrijwillige verenig<strong>in</strong>g van burgers een alternatief kan bie<strong>de</strong>n<br />
voor <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l, voor het absolutisme en voor <strong>de</strong> verknecht<strong>in</strong>g.<br />
Het leidt geen twijfel dat <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen voortdurend<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen zullen doormaken; <strong>de</strong>rgelijke veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen<br />
kunnen echter op gelei<strong>de</strong>lijke en geor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wijze plaatsv<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Het komt mij voor dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>rgelijke <strong>de</strong>mocratie mogelijk<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r pracht en praal zal te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n zijn, maar dat er ook m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
miserie zal bestaan. Genot en vermaak zullen m<strong>in</strong><strong>de</strong>re extreme<br />
vormen aannemen, maar <strong>de</strong> welvaart zal beter gespreid zijn.<br />
De wetenschap zal m<strong>in</strong><strong>de</strong>r hoge toppen scheren, <strong>de</strong> onwetendheid<br />
zal echter zeldzamer zijn. De gevoelens zullen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r heftig<br />
zijn, <strong>de</strong> gemoedsgesteldheid evenwichtiger. De mensen zullen niet<br />
door religieuze geestdriften, maar door <strong>de</strong> problemen van alledag<br />
wor<strong>de</strong>n gedreven. De <strong>in</strong>dividuen zullen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r op eigen krachten<br />
kunnen terugvallen, zodat samenwerk<strong>in</strong>g noodzakelijk wordt.<br />
Mensen zullen merken dat ze alleen op basis van we<strong>de</strong>rkerigheid<br />
hulp en bijstand van an<strong>de</strong>ren kunnen krijgen; zo ont<strong>de</strong>kken ze dat<br />
het particuliere belang samenvalt met het algemene belang.<br />
De situatie waar<strong>in</strong> wij ons momenteel bev<strong>in</strong><strong>de</strong>n is echter totaal<br />
verschillend. We hebben weliswaar <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en opvatt<strong>in</strong>gen<br />
achter ons gelaten, maar wat er voor <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats is gekomen,<br />
is nog niet dui<strong>de</strong>lijk. Het gezag van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g is verdwenen,<br />
zon<strong>de</strong>r dat het echter vervangen werd door dat van <strong>de</strong> wetten. De<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en posities die als tegengewicht voor <strong>de</strong> dw<strong>in</strong>gelandij<br />
dien<strong>de</strong>n, zijn vernietigd; <strong>de</strong> voorrechten van families en corporaties<br />
wer<strong>de</strong>n afgeschaft. Het resultaat is, dat ie<strong>de</strong>reen nu machteloos<br />
is gewor<strong>de</strong>n. De afstan<strong>de</strong>n tussen rijk en arm zijn kle<strong>in</strong>er gewor<strong>de</strong>n,<br />
maar dit lijkt slechts tot nieuwe vormen van we<strong>de</strong>rzijdse<br />
haat, vrees en afgunst te lei<strong>de</strong>n. Het rechtsbesef is verdwenen;<br />
mensen geloven nog enkel <strong>in</strong> macht. De armen erf<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len<br />
en <strong>de</strong> onwetendheid van hun voorva<strong>de</strong>ren, maar niet<br />
hun geloof of hun <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n. De samenlev<strong>in</strong>g verkeert <strong>in</strong> rusttoestand,<br />
niet omdat <strong>de</strong> mensen welvarend en zelfstandig zijn gewor<strong>de</strong>n,<br />
maar omdat ze zich zwak en onmachtig voelen. We hebben<br />
<strong>in</strong> feite alles achter ons gelaten wat goed was aan <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> maatschappij,<br />
zon<strong>de</strong>r dat we daarvoor wer<strong>de</strong>n beloond met <strong>de</strong> welda<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> nieuwe.<br />
De Franse <strong>de</strong>mocratie heeft, toen ze <strong>in</strong> haar ontplooi<strong>in</strong>g werd belemmerd,<br />
alles wat ze op haar weg aantrof, vernietigd. Ze heeft<br />
zich niet gelei<strong>de</strong>lijk en op vreedzame wijze meester gemaakt van<br />
het maatschappelijk bestel. Ze heeft zich gevestigd te mid<strong>de</strong>n<br />
van chaos en ontred<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g. In het vuur van die strijd wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
standpunten op <strong>de</strong> spits gedreven. Christenen die <strong>de</strong> persoonlijke<br />
vrijheid en <strong>de</strong> gelijkheid van <strong>de</strong> mens huldigen, zijn door een samenloop<br />
van omstandighe<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het kamp geraakt van <strong>de</strong> tegenstan<strong>de</strong>rs<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie; <strong>de</strong> aanhangers van <strong>de</strong> vrijheid vallen<br />
<strong>de</strong> godsdienst aan. Hoogstaan<strong>de</strong> en welwillen<strong>de</strong> mensen prijzen<br />
<strong>de</strong> onvrijheid; slaafse geesten bepleiten <strong>de</strong> zelfstandigheid. E<strong>de</strong>lmoedige<br />
mensen verklaren zich tegenstan<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> vooruitgang;<br />
laaghartigen verheerlijken <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g. Ik kan niet geloven dat<br />
dit <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Schepper is geweest.<br />
26 27
Er bestaat een land waar <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische revolutie haar voltooi<strong>in</strong>g<br />
nagenoeg heeft bereikt. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten kon het beg<strong>in</strong>sel<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> vrijheid groeien en, gelijke tred hou<strong>de</strong>nd<br />
met <strong>de</strong> gewoonten, vorm geven aan <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g.<br />
Mijn <strong>in</strong>teresse voor <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten was dan ook niet vrijblijvend:<br />
ik heb getracht ervar<strong>in</strong>gen te verzamelen waarvan wij<br />
zou<strong>de</strong>n kunnen profiteren. Ik beken dat ik <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> meer heb<br />
gezien dan enkel <strong>Amerika</strong>. Ik heb gezocht naar het beeld van <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratie als zodanig, naar het karakter ervan, <strong>de</strong> voorkeuren,<br />
vooroor<strong>de</strong>len en passies ervan. Ik heb <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie willen leren<br />
kennen, al was het maar om te weten te komen wat we ervan mogen<br />
hopen of vrezen.<br />
In het eerste <strong>de</strong>el heb ik getracht, <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g aan te geven die <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratie uitgaat met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> wetten en <strong>de</strong> bestuursvormen.<br />
Ik wenste te weten te komen welke kosten en baten ze<br />
heeft opgeleverd. Ik heb on<strong>de</strong>rzocht welke voorzorgen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
hebben genomen, en welke ze hebben vergeten te nemen,<br />
om <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie te lei<strong>de</strong>n. In het twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>el was het mijn betracht<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed te bestu<strong>de</strong>ren die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie heeft op <strong>de</strong><br />
maatschappij, <strong>de</strong> gewoonten en <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën.<br />
Een groot aantal lezers zal het als een gebrek ervaren dat dit boek<br />
niet geschreven is voor of tegen een partij. Ik heb getracht ver<strong>de</strong>r<br />
te zien dan <strong>de</strong> partijen. De partijen hou<strong>de</strong>n zich bezig met <strong>de</strong> dag<br />
van morgen; ik heb veeleer aan <strong>de</strong> toekomst willen <strong>de</strong>nken.<br />
<strong>de</strong>el 1<br />
Hoofdstuk 1<br />
De uiterlijke verschijn<strong>in</strong>gsvorm<br />
van Noord <strong>Amerika</strong><br />
Het <strong>Amerika</strong>anse landschap roept een bepaal<strong>de</strong> gemoedsgesteldheid<br />
op. De fauna en flora van <strong>de</strong> Antillen en <strong>de</strong> kusten van Zuid<br />
<strong>Amerika</strong> komen <strong>de</strong> Europeanen voor als paradijselijk, weel<strong>de</strong>rig,<br />
levendig, rijk aan geuren en kleuren, vol van klanken. De geografische<br />
gesteldheid van Noord <strong>Amerika</strong>, <strong>de</strong> turbulente oceaan, <strong>de</strong><br />
granieten rotsen, <strong>de</strong> sombere en melancholische bossen geven<br />
echter een <strong>in</strong>druk van soberheid, van plechtstatigheid, van stilte,<br />
van ernst en <strong>in</strong>getogenheid.<br />
De oorspronkelijke bewoners van <strong>Amerika</strong> hebben nooit contact<br />
gehad met meer beschaaf<strong>de</strong> volkeren. De Indianen hebben alles<br />
aan zichzelf te danken, hun <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n zowel als hun on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n,<br />
hun oor<strong>de</strong>len zowel als hun vooroor<strong>de</strong>len. Men v<strong>in</strong>dt bij hen niet<br />
die <strong>in</strong>coherente en twijfelachtige noties van goed en kwaad, dat<br />
samengaan van ontaard<strong>in</strong>g, ongevoeligheid en onwetendheid, dat<br />
kenmerkend is voor eertijds ontwikkel<strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>gen die <strong>in</strong> verval<br />
zijn geraakt. Evenm<strong>in</strong> v<strong>in</strong>dt men er <strong>de</strong> ruwheid van het volk<br />
die <strong>in</strong> <strong>de</strong> beschaaf<strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n bestaat. Een <strong>de</strong>rgelijke ruwheid is<br />
immers niet het gevolg van armoe<strong>de</strong> of onwetendheid, maar van<br />
28 29
het feit dat het volk voortdurend <strong>in</strong> contact komt met rijkeren<br />
en meer ontwikkel<strong>de</strong>n. Deze dagelijkse tegenstell<strong>in</strong>gen lei<strong>de</strong>n tot<br />
gevoelens van verne<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g en m<strong>in</strong><strong>de</strong>rwaardigheid, van woe<strong>de</strong> en<br />
vrees, die tot uitdrukk<strong>in</strong>g komen <strong>in</strong> <strong>de</strong> taal en <strong>de</strong> gewoonten. Ie<strong>de</strong>reen<br />
kan vaststellen dat <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n van het volk ruwer zijn waar<br />
<strong>de</strong> contrasten het grootst zijn: <strong>in</strong> <strong>de</strong> aristocratische staten en <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n die <strong>in</strong> weel<strong>de</strong> ba<strong>de</strong>n. Deze contrasten, en <strong>de</strong> daarmee<br />
gepaard gaan<strong>de</strong> mentaliteit, v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we niet bij <strong>de</strong> Indianen: ie<strong>de</strong>reen<br />
is er evenzeer arm en onwetend als vrij en gelijk.<br />
Bij <strong>de</strong> eerste contacten met <strong>de</strong> Europeanen bleek dat <strong>de</strong> Indianen<br />
geen besef had<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> rijkdommen die <strong>de</strong> kolonisten<br />
vergaar<strong>de</strong>n en dat ze er ook geen belangstell<strong>in</strong>g voor betoon<strong>de</strong>n.<br />
De Indianen waren we<strong>in</strong>ig on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk van <strong>de</strong> Europeanen.<br />
Ze vertoon<strong>de</strong>n geen afgunst of vrees en gedroegen zich<br />
hoffelijk maar gereserveerd. De Indianen had<strong>de</strong>n geleerd, te leven<br />
met we<strong>in</strong>ig behoeften; dood of ontber<strong>in</strong>g schrokken hen niet af.<br />
Ze waren zacht en gastvrij <strong>in</strong> vre<strong>de</strong>stijd, wreed en ongenadig <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
oorlog; zelfs <strong>de</strong> antieke republieken had<strong>de</strong>n geen trotser en onafhankelijker<br />
volk voortgebracht. Vóór <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> Europeanen<br />
bezetten <strong>de</strong> Indianen <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r ze te bezitten; het is<br />
immers via <strong>de</strong> landbouw, die pas met <strong>de</strong> Europeanen verscheen,<br />
dat <strong>de</strong> mens het land daadwerkelijk <strong>in</strong> bezit neemt. De kolonisatie<br />
van <strong>de</strong> grond beteken<strong>de</strong> dat het verval van <strong>de</strong> oorspronkelijke<br />
bewoners werd <strong>in</strong>gezet.<br />
Hoofdstuk 2<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> oorsprong van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse bevolk<strong>in</strong>g<br />
Men beseft te we<strong>in</strong>ig dat <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
van een volk is begonnen, en die <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re ontwik-<br />
kel<strong>in</strong>g van dat volk hebben begeleid, zich later <strong>in</strong> het volkskarakter<br />
blijven doorzetten. Het is als bij <strong>in</strong>dividuen: <strong>de</strong> kiem van <strong>de</strong><br />
goe<strong>de</strong> en slechte eigenschappen, van <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen, vooroor<strong>de</strong>len<br />
en neig<strong>in</strong>gen die hun latere leven zullen beheersen, is al te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> vroegste levensjaren. Indien we <strong>in</strong> staat waren, <strong>de</strong> eerste<br />
beslissen<strong>de</strong> gebeurtenissen <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van een gemeenschap<br />
te analyseren, dan von<strong>de</strong>n we daar ongetwijfeld <strong>de</strong> oorzaken<br />
van wat later het zogeheten volkskarakter vormt. Zo zou<strong>de</strong>n<br />
we <strong>in</strong> staat zijn om allerlei gebruiken of wetten te begrijpen die<br />
nu <strong>in</strong> strijd lijken met he<strong>de</strong>ndaagse gedragspatronen of algemene<br />
rechtsbeg<strong>in</strong>selen. Tot nu toe heeft men historische gegevens nog<br />
niet aan een <strong>de</strong>rgelijk on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>rworpen.<br />
<strong>Amerika</strong> is het enige land waar <strong>de</strong> mogelijkheid bestaat, <strong>de</strong> gelei<strong>de</strong>lijke<br />
ontwikkel<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> een gemeenschap te volgen en <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed<br />
van <strong>de</strong> aanvangsvoorwaar<strong>de</strong>n op het staatsbestel te bepalen.<br />
Enerzijds staan we vandaag nog dicht genoeg bij het tijdperk<br />
waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g werd gesticht, om <strong>de</strong> historische<br />
kiemen <strong>in</strong> hun bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n te kennen. An<strong>de</strong>rzijds is er<br />
<strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls genoeg tijd verlopen, zodat we al <strong>in</strong> staat zijn een oor<strong>de</strong>el<br />
te vellen over wat er uit <strong>de</strong>ze kiemen is gegroeid. Wanneer<br />
men naar <strong>de</strong> huidige stand van zaken op staatkundig of maatschappelijk<br />
vlak kijkt, kan men slechts conclu<strong>de</strong>ren dat er géén<br />
gewoonte, opvatt<strong>in</strong>g of wet bestaat waarvoor men geen voor <strong>de</strong><br />
hand liggen<strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> historische uitgangspunten v<strong>in</strong>dt.<br />
De doelstell<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> landverhuizers die naar <strong>Amerika</strong> kwamen,<br />
waren zeer uiteenlopend. Niettem<strong>in</strong> beston<strong>de</strong>n er ook een<br />
aantal overeenkomsten. Zo spraken ze allemaal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> taal en<br />
kwamen ze uit hetzelf<strong>de</strong> land. De partijtwisten die het moe<strong>de</strong>rland<br />
eeuwenlang had<strong>de</strong>n verscheurd, maakten dat bij hen het<br />
rechtsgevoel en het vrijheidsbegrip sterker waren ontwikkeld dan<br />
bij <strong>de</strong> meeste Europese volkeren. De <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm<br />
en <strong>de</strong> leer van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit waren op het tijdstip<br />
30 31
van <strong>de</strong> eerste emigraties al hecht <strong>in</strong> het Engelse leefpatroon verankerd.<br />
Rond die perio<strong>de</strong> werd Engeland, net zoals <strong>de</strong> rest van <strong>de</strong><br />
christelijke wereld, bovendien door godsdiensttwisten geteisterd.<br />
De Engelsen, die altijd al gekenmerkt wer<strong>de</strong>n door een ernstige<br />
en bedachtzame levenshoud<strong>in</strong>g, wer<strong>de</strong>n nu purite<strong>in</strong>se scherpslijpers.<br />
Als gevolg van <strong>de</strong> godsdienstige disputen was het on<strong>de</strong>rricht<br />
sterk uitgebouwd, had het <strong>de</strong>nkvermogen een opvallen<strong>de</strong> opbloei<br />
doorgemaakt en had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> volksze<strong>de</strong>n een zuiver<strong>in</strong>g on<strong>de</strong>rgaan.<br />
De Engelsen die <strong>de</strong> oceaan overstaken om een nieuwe toekomst<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, brachten <strong>de</strong>ze nationale karaktertrekken mee.<br />
Een an<strong>de</strong>re opmerk<strong>in</strong>g, waarop we later zullen terugkomen, betreft<br />
niet alleen <strong>de</strong> Engelsen. De Europese ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>gen die<br />
zich langs <strong>de</strong> kusten van <strong>de</strong> Nieuwe Wereld vestig<strong>de</strong>n, bevatten <strong>de</strong><br />
kiemen van een volledige <strong>de</strong>mocratie. Hiervoor waren twee re<strong>de</strong>nen.<br />
Ten eerste waren het zel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> rijken en gelukkigen die hun<br />
va<strong>de</strong>rland verlieten; <strong>de</strong> toestand van armoe<strong>de</strong> en miserie waar<strong>in</strong><br />
elkeen zich bevond, bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge gelijkheid. Ten<br />
twee<strong>de</strong> verdroeg <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse bo<strong>de</strong>m geen landaristocratie.<br />
Grondbezitters kon<strong>de</strong>n enkel via een volgehou<strong>de</strong>n <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g en<br />
persoonlijke toewijd<strong>in</strong>g hun terre<strong>in</strong>en tot ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g brengen.<br />
De opbrengsten waren niet groot genoeg om er zowel een eigenaar<br />
als een pachter van te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n. Zo wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n<br />
opge<strong>de</strong>eld tussen kle<strong>in</strong>e eigenaars die zelfstandig hun dome<strong>in</strong> bewerkten.<br />
Vermits er geen erfelijk overgedragen grootgrondbezit<br />
kon ontstaan, verscheen er ook geen aristocratie. De Engelse kolonies<br />
leken als het ware voorbestemd voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
De Engelse stam heeft zich op <strong>Amerika</strong>anse bo<strong>de</strong>m via twee verschillen<strong>de</strong><br />
en uiteenlopen<strong>de</strong> vertakk<strong>in</strong>gen ontwikkeld, <strong>de</strong> ene <strong>in</strong><br />
het zui<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n. De eerste ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>gen<br />
ontston<strong>de</strong>n <strong>in</strong> 1607 <strong>in</strong> Virg<strong>in</strong>ia. In Europa heerste toen nog het<br />
<strong>de</strong>nkbeeld dat <strong>de</strong> rijkdom van een volk gelegen was <strong>in</strong> het bezit<br />
van goud- en zilvermijnen. In eerste <strong>in</strong>stantie wer<strong>de</strong>n dan ook<br />
goudzoekers naar Virg<strong>in</strong>ia gezon<strong>de</strong>n; haveloze gelukzoekers, wier<br />
wangedrag vaak <strong>de</strong> uitbouw van <strong>de</strong> kolonie <strong>in</strong> het gedrang bracht.<br />
Later kwamen er <strong>in</strong>dustriëlen en landbouwers, waarvan het peil<br />
evenm<strong>in</strong> ver boven dat van <strong>de</strong> lagere volksklassen uitsteeg. De<br />
nieuwe ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>g kwam tot ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een geestelijk klimaat<br />
dat louter door lage en materiële zorgen werd bepaald. Vrijwel<br />
onmid<strong>de</strong>llijk werd dan ook <strong>de</strong> slavernij <strong>in</strong>gevoerd; een feit dat<br />
een onmetelijke <strong>in</strong>vloed zou uitoefenen op het karakter, <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g<br />
en <strong>de</strong> toekomst van het gehele zui<strong>de</strong>n.<br />
De Engelse ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n ontwikkel<strong>de</strong>n zich <strong>in</strong><br />
gans an<strong>de</strong>re z<strong>in</strong>. De emigranten die er zich vestig<strong>de</strong>n, behoor<strong>de</strong>n<br />
tot <strong>de</strong> betere stan<strong>de</strong>n van het moe<strong>de</strong>rland. Ze vorm<strong>de</strong>n met<br />
elkaar een samenlev<strong>in</strong>g waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> uitersten -<strong>de</strong> rijken en <strong>de</strong> armen-<br />
ontbraken. Verhoud<strong>in</strong>gsgewijs bevon<strong>de</strong>n zich on<strong>de</strong>r hen<br />
veel <strong>in</strong>tellectuelen. Waarschijnlijk had<strong>de</strong>n allen een voortgezette<br />
opleid<strong>in</strong>g ontvangen. Terwijl an<strong>de</strong>re kolonies wer<strong>de</strong>n gesticht<br />
door avontuurlijke vrijgezellen, brachten <strong>de</strong>ze emigranten hun families<br />
mee, wat meteen een waarborg beteken<strong>de</strong> voor or<strong>de</strong> en ze<strong>de</strong>lijkheid.<br />
De meeste van hen lieten een benij<strong>de</strong>nswaardige maatschappelijke<br />
positie en een zeker bestaan achter zich. Ze wer<strong>de</strong>n<br />
gedreven door een i<strong>de</strong>aal waar ze zelfs <strong>de</strong> ontber<strong>in</strong>gen van een<br />
zelfgekozen ball<strong>in</strong>gschap voor over had<strong>de</strong>n. De emigranten behoor<strong>de</strong>n<br />
tot die Engelse sekte die wegens <strong>de</strong> strengheid van haar<br />
beg<strong>in</strong>selen bekend stond als die van <strong>de</strong> Purite<strong>in</strong>en. Het puritanisme<br />
was meer dan een godsdienstige doctr<strong>in</strong>e. Op verschillen<strong>de</strong><br />
punten viel <strong>de</strong> leer samen met <strong>de</strong> meest radicale <strong>de</strong>mocratische<br />
en republike<strong>in</strong>se theorieën. In het moe<strong>de</strong>rland wer<strong>de</strong>n ze door<br />
<strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g vervolgd en voel<strong>de</strong>n ze zich door het heersen<strong>de</strong> maatschappelijke<br />
leefpatroon <strong>in</strong> <strong>de</strong> strengheid van hun beg<strong>in</strong>selen aangetast.<br />
Daarom g<strong>in</strong>gen ze op zoek naar een land dat zó vergeten<br />
en zó primitief was, dat ze er naar hun overtuig<strong>in</strong>g kon<strong>de</strong>n leven<br />
en <strong>in</strong> vrijheid hun godsdienst belij<strong>de</strong>n. Van zodra ze op <strong>de</strong> onherbergzame<br />
kusten van <strong>de</strong> Nieuwe Wereld waren geland, beijver<strong>de</strong>n<br />
32 33
<strong>de</strong> emigranten zich om tot een maatschappelijke organisatie te komen.<br />
Het g<strong>in</strong>g hier dus niet om avonturiers of gelukzoekers.<br />
De bevolk<strong>in</strong>g van New England nam snel toe; <strong>de</strong> godsdienstige<br />
en politieke conflicten die Engeland verscheur<strong>de</strong>n brachten elk<br />
jaar nieuwe emigranten naar <strong>Amerika</strong>. De Engelse reger<strong>in</strong>g zag<br />
met plezier mogelijke aanstokers van verzet en onrust over <strong>de</strong> oceaan<br />
verdwijnen. Het puritanisme vond zijn aanhang vooral bij <strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>ngroepen. Terwijl <strong>in</strong> het moe<strong>de</strong>rland <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>nverschillen<br />
bewaard bleven, vertoon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> kolonies hoe langer hoe méér het<br />
beeld van een volledig homogene maatschappij. Uit het mid<strong>de</strong>n<br />
van het ou<strong>de</strong> feodale bestel kwam <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie tevoorschijn.<br />
De Engelse reger<strong>in</strong>g bekommer<strong>de</strong> zich nauwelijks om het lot van<br />
haar kolonie. De kolonisten benoem<strong>de</strong>n hun eigen bestuur<strong>de</strong>rs,<br />
verklaar<strong>de</strong>n <strong>de</strong> oorlog, sloten vre<strong>de</strong> en gaven zich wetten, alsof ze<br />
enkel aan God verantwoord<strong>in</strong>g waren verschuldigd. In <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g<br />
uit die perio<strong>de</strong> ligt overigens <strong>de</strong> oploss<strong>in</strong>g van het raadsel dat<br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten momenteel vormen. Typisch is bijvoorbeeld<br />
het wetboek dat <strong>in</strong> 1650 <strong>in</strong> <strong>de</strong> staat Connecticut tot stand kwam.<br />
De <strong>in</strong>spiratie voor <strong>de</strong> strafwetten werd <strong>in</strong> <strong>de</strong> Bijbel gezocht. Het<br />
eerste artikel luidt dat al wie een an<strong>de</strong>re God dan <strong>de</strong> Heer aanbidt,<br />
ter dood zal wor<strong>de</strong>n gebracht. Het wordt gevolgd door een<br />
dozijn gelijkaardige voorschriften die allemaal rechtstreeks uit <strong>de</strong><br />
Heilige Schrift komen. Godslaster, hekserij, overspel en verkracht<strong>in</strong>g<br />
wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> dood bestraft. Op smaad van k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren tegenover<br />
hun ou<strong>de</strong>rs staat <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> straf. De wetten uit <strong>de</strong> tijd van <strong>de</strong><br />
Bijbel, opgesteld door een streng en halfbeschaafd volk, wer<strong>de</strong>n<br />
zomaar overgebracht naar een ontwikkel<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g waar <strong>de</strong><br />
ze<strong>de</strong>n zoveel zachter waren.<br />
Merkwaardig genoeg werd, hoewel men <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetteksten kwistig<br />
met <strong>de</strong>ze maatregel omsprong, <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk nauwelijks gebruik<br />
gemaakt van <strong>de</strong> doodstraf. De wetgevers leken er vooral over te<br />
waken dat <strong>de</strong> morele or<strong>de</strong> en <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n bewaard bleven.<br />
Daarom trachtten ze toegang te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n tot het persoonlijke geweten<br />
en bleken er nauwelijks zon<strong>de</strong>n te bestaan die niet on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> rechter vielen. Zo wer<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het wetboek<br />
van Connecticut straffen voorzien voor luiheid en dronkenschap,<br />
voor omgang tussen ongehuw<strong>de</strong>n, voor afwezigheid bij kerkdiensten,<br />
voor het betrapt wor<strong>de</strong>n op leugens en zelfs voor het gebruik<br />
van tabak. Men mag echter niet uit het oog verliezen dat<br />
<strong>de</strong>ze tirannieke of bizarre wetten tot stand kwamen met me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g<br />
van alle betrokkenen en dat <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het dagelijkse leven<br />
nog veel strenger en purite<strong>in</strong>ser waren.<br />
Naast, en gepaard gaan<strong>de</strong> met, <strong>de</strong> strafwetgev<strong>in</strong>g die zozeer doordrongen<br />
is van <strong>de</strong> geest van religieus sektarisme, v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we een<br />
bestuurlijke wetgev<strong>in</strong>g waarvan het vrijheidsbegrip dat van onze<br />
tijd overtreft. De pr<strong>in</strong>cipes waarop <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne grondwetten berusten,<br />
die <strong>de</strong>stijds door het meren<strong>de</strong>el <strong>de</strong>r Europeanen ternauwernood<br />
wer<strong>de</strong>n begrepen en die zelfs <strong>in</strong> Groot-Brittannië slechts<br />
<strong>in</strong> onvolledige z<strong>in</strong> wer<strong>de</strong>n gerealiseerd, wer<strong>de</strong>n tweehon<strong>de</strong>rd jaar<br />
gele<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetten opgenomen. De betrokkenheid<br />
van het volk bij <strong>de</strong> publieke zaken, het stemmen van <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen,<br />
<strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> gezagsdragers, <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele<br />
vrijheid en <strong>de</strong> jury-rechtspraak, kwamen er zon<strong>de</strong>r discussie tot<br />
stand. Wanneer men <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g van 1650 vergelijkt<br />
met het Europa van die tijd, wekt het verbaz<strong>in</strong>g dat <strong>in</strong> het<br />
welstellen<strong>de</strong> en ontwikkel<strong>de</strong> Europa overal het absolute kon<strong>in</strong>gsschap<br />
over <strong>de</strong> feodale vrijhe<strong>de</strong>n triomfeert, terwijl <strong>in</strong> <strong>de</strong> op het<br />
eerste gezicht zo ne<strong>de</strong>rige kolonies, waar men geen grote schrijvers<br />
of filosofen v<strong>in</strong>dt, bovengenoem<strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen een toepass<strong>in</strong>g<br />
en een uitwerk<strong>in</strong>g v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
De Anglo-<strong>Amerika</strong>anse beschav<strong>in</strong>g is het product van twee factoren<br />
die el<strong>de</strong>rs vaak op gespannen voet hebben gestaan, maar die<br />
men hier heeft weten te verzoenen: <strong>de</strong> geest van <strong>de</strong> religie en <strong>de</strong><br />
34 35
geest van <strong>de</strong> vrijheid. De stichters van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse kolonies<br />
waren terzelf<strong>de</strong>rtijd vurige sektairen en fanatieke vernieuwers.<br />
Opgesloten <strong>in</strong> <strong>de</strong> ketenen van hun geloofsgemeenschap, waren<br />
ze vrij van enig politiek vooroor<strong>de</strong>el. <strong>Over</strong>al v<strong>in</strong>dt men <strong>de</strong> sporen<br />
van <strong>de</strong>ze twee totaal verschillen<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nsen, die elkaar niettem<strong>in</strong><br />
we<strong>de</strong>rzijds on<strong>de</strong>rsteunen. De religie - vrij en machtig <strong>in</strong> haar<br />
<strong>in</strong>vloedssfeer, tevre<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> positie die voor haar is voorbehou<strong>de</strong>n<br />
- beseft dat haar rijk steviger is gevestigd naarmate dit op<br />
eigen krachten kan steunen. De vrijheid ziet <strong>in</strong> <strong>de</strong> religie het fundament<br />
van haar rechten. Ze beschouwt <strong>de</strong> religie als <strong>de</strong> garantie<br />
voor <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n die, op hun beurt, een waarborg vormen voor <strong>de</strong><br />
wetten en voor het voortbestaan van <strong>de</strong> vrijheid.<br />
Hoofdstuk 3<br />
De maatschappelijke toestand<br />
van <strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen<br />
Het verschijnsel aristocratie heeft geen wortel kunnen schieten<br />
<strong>in</strong> New England. Weliswaar vereer<strong>de</strong> <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g namen die als<br />
toonbeel<strong>de</strong>n van <strong>in</strong>tellectuele begaafdheid of <strong>de</strong>ugdzaamheid gol<strong>de</strong>n.<br />
Het gezag dat sommigen op <strong>de</strong>ze wijze over hun me<strong>de</strong>burgers<br />
wisten te verwerven, zou men, zo het op erfelijke basis kon<br />
wor<strong>de</strong>n overgedragen, aristocratisch hebben kunnen noemen.<br />
De zaak lag an<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> het meren<strong>de</strong>el <strong>de</strong>r staten ten zuidwesten<br />
van <strong>de</strong> Hudson, waar zich rijke Engelse grondbezitters vestig<strong>de</strong>n.<br />
Ze brachten een aantal feodale beg<strong>in</strong>selen, waaron<strong>de</strong>r het<br />
Engelse successierecht, met zich mee. Voorts was het <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n<br />
mogelijk om als eigenaar met behulp van slavenarbeid uitgestrekte<br />
gron<strong>de</strong>n te bebouwen. Deze rijke grootgrondbezitters<br />
vorm<strong>de</strong>n echter geen heersen<strong>de</strong> klasse <strong>in</strong> Europese z<strong>in</strong>. Ze bezaten<br />
immers geen daadwerkelijke voorrechten en, vermits hun sla-<br />
ven niet als pachters kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n beschouwd, ontbrak ook <strong>de</strong><br />
basis voor <strong>de</strong> uitbouw van een patronagestelsel. Niettem<strong>in</strong> vorm<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n <strong>de</strong> grote lan<strong>de</strong>igenaars een sociale bovenlaag,<br />
met eigen <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n en levensgewoonten, die het politieke leven<br />
beheerste. De le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze heersen<strong>de</strong> klasse verschil<strong>de</strong>n<br />
op an<strong>de</strong>re vlakken niet fundamenteel van hun me<strong>de</strong>burgers. Zo<br />
stel<strong>de</strong>n ze zich tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> onafhankelijkheidsstrijd aan het hoofd<br />
van <strong>de</strong> opstand en lever<strong>de</strong>n ze een aantal van <strong>de</strong> meest markante<br />
revolutionaire lei<strong>de</strong>rs.<br />
De vrijheidsoorlog bracht <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g.<br />
Door het juk van het moe<strong>de</strong>rland af te werpen, had het volk <strong>de</strong><br />
smaak van <strong>de</strong> zelfstandigheid te pakken gekregen. De <strong>de</strong>mocratische<br />
<strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten ontwaakten en manifesteer<strong>de</strong>n zich doorheen <strong>de</strong><br />
wetten en <strong>de</strong> gewoonten. Het is echter <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g op <strong>de</strong> erfopvolg<strong>in</strong>g<br />
geweest die het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> gelijkheid heeft doen zegevieren.<br />
Het verbaast mij dat <strong>de</strong> klassieke en <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne auteurs<br />
niet méér maatschappelijke <strong>in</strong>vloed aan <strong>de</strong> successiewetten hebben<br />
toegeschreven. Het gaat weliswaar om een civielrechtelijke<br />
aangelegenheid, maar het belang ervan is groter dan welke staatkundige<br />
structuur dan ook.<br />
De successiewetgev<strong>in</strong>g doet haar <strong>in</strong>vloed al gel<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> komen<strong>de</strong><br />
generaties nog voor ze geboren zijn. Ze geeft <strong>de</strong> mens een haast<br />
god<strong>de</strong>lijke macht over <strong>de</strong> toekomst. Het volstaat dat <strong>de</strong> wetgever<br />
een bepaald erfrechtelijk stelsel <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g stelt, opdat het zich<br />
uit eigen kracht voortbeweegt naar het vooropgezette doel. Opgezet<br />
volgens één bepaald pr<strong>in</strong>cipe, concentreren <strong>de</strong> eigendom,<br />
en daardoor <strong>de</strong> macht, zich bij enkelen; opgezet volgens an<strong>de</strong>re<br />
beg<strong>in</strong>selen, wor<strong>de</strong>n bezit en <strong>in</strong>vloed over <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g versnipperd.<br />
In het laatste geval staat men versteld van <strong>de</strong> snelheid waarmee<br />
het erfrechtstelsel te werk gaat. Als een wervelstorm verbrijzelt<br />
het alles wat het tegenkomt, tot er niets overblijft dan het stof<br />
waarop <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zich neerzet.<br />
36 37
In lan<strong>de</strong>n waar het erfrecht een gelijke ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> eigendommen<br />
voorschrijft, vertoont het bezit een voortduren<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>ns<br />
naar verkle<strong>in</strong><strong>in</strong>g. De regel die <strong>de</strong> opsplits<strong>in</strong>g <strong>in</strong> gelijke <strong>de</strong>len<br />
voorschrijft, laat zich echter niet alleen voelen op materieel vlak,<br />
maar heeft ook zijn weerslag op <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>igenaars.<br />
Waar het erfrecht steun<strong>de</strong> op eerstgeboorte, g<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>rijen<br />
<strong>in</strong>tegraal van <strong>de</strong> ene generatie naar <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re over. Landgoed<br />
en familie vorm<strong>de</strong>n één geheel: <strong>de</strong> naam, oorsprong, faam,<br />
macht en karakteristieken van <strong>de</strong> familie wer<strong>de</strong>n door het grondbezit<br />
bestendigd. Het grondbezit fungeer<strong>de</strong> als getuige van het<br />
verle<strong>de</strong>n en als on<strong>de</strong>rpand voor <strong>de</strong> toekomst.<br />
Toen <strong>de</strong> successiewetgev<strong>in</strong>g <strong>de</strong> gelijke ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g voorschreef, werd<br />
<strong>de</strong>ze <strong>in</strong>nige band tussen <strong>de</strong> familie en het land verbroken. Na enkele<br />
generaties was het landgoed voortdurend kle<strong>in</strong>er gewor<strong>de</strong>n,<br />
om tenslotte als eenheid te verdwijnen. Lan<strong>de</strong>igenaars die met<br />
<strong>de</strong> op<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n afstand moesten doen van <strong>de</strong> her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen,<br />
sentimenten en trots die gepaard g<strong>in</strong>gen met het familiebezit,<br />
besloten vroeg of laat tot <strong>de</strong> verkoop van hun gron<strong>de</strong>n.<br />
An<strong>de</strong>re vormen van bezit waren immers w<strong>in</strong>stgeven<strong>de</strong>r en lieten<br />
gemakkelijker toe <strong>in</strong> <strong>de</strong> behoeften van het moment te voorzien.<br />
Familieban<strong>de</strong>n berusten vaak op het illusoire egoïsme van <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
le<strong>de</strong>n die hopen onsterfelijk te wor<strong>de</strong>n door zich <strong>in</strong><br />
hun nakomel<strong>in</strong>gen te vereeuwigen. Wanneer die familieband verdwijnt,<br />
zal het <strong>in</strong>dividuele egoïsme meer reële vormen aannemen.<br />
Eenie<strong>de</strong>r zal zich nog slechts op het hier en nu concentreren en<br />
enkel zorg dragen voor <strong>de</strong> eerstvolgen<strong>de</strong> generatie. Van een streven<br />
naar een vereeuwig<strong>in</strong>g van het geslacht is geen sprake meer.<br />
Het successierecht maakt het op <strong>de</strong>ze wijze niet alleen moeilijk<br />
om het familiebezit te vrijwaren, maar ontneemt <strong>de</strong> betrokkenen<br />
zelfs <strong>de</strong> motivatie om dit te proberen. De wet van <strong>de</strong> gelijke ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
heeft dus een dubbele werk<strong>in</strong>g. Door op <strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> te<br />
werken, veran<strong>de</strong>rt ze <strong>de</strong> mensen; door op <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> te werken,<br />
brengt ze veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen op materieel vlak tot stand.<br />
Wij, negentien<strong>de</strong>-eeuwse Fransen, die dagelijks getuige zijn van<br />
<strong>de</strong> politieke en sociale veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen die het gevolg zijn van het<br />
nieuwe erfrecht, twijfelen niet meer aan zijn <strong>in</strong>vloed. Zijn werk<strong>in</strong>g<br />
voltrekt zich onophou<strong>de</strong>lijk op onze bo<strong>de</strong>m: <strong>in</strong> zijn spoor<br />
kantelen <strong>de</strong> muren van onze landgoe<strong>de</strong>ren en ontsluiten zich <strong>de</strong><br />
hekken van onze vel<strong>de</strong>n. Dank zij het matigen<strong>de</strong> effect van onze<br />
her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen, onze opvatt<strong>in</strong>gen en gewoonten heeft het vernietig<strong>in</strong>gswerk<br />
bij ons nog niet <strong>de</strong> vorm aangenomen die het <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten heeft bereikt.<br />
De Engelse successiewetgev<strong>in</strong>g werd ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> revolutie <strong>in</strong><br />
vrijwel alle staten afgeschaft. Toen <strong>de</strong> eerste generatie lan<strong>de</strong>igenaars<br />
uitstierf, werd een beg<strong>in</strong> gemaakt van <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r gron<strong>de</strong>n.<br />
Nu, zestig jaar later, zijn <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen<br />
al onherkenbaar veran<strong>de</strong>rd. De ou<strong>de</strong> feodale families zijn verdwenen.<br />
Het erfrecht heeft zijn nivelleren<strong>de</strong> taak volbracht. Het is<br />
niet zó, dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten geen rijken meer bestaan;<br />
<strong>in</strong> tegen<strong>de</strong>el, nergens staat het geld méér <strong>in</strong> aanzien. Het bezit<br />
heeft er echter een ongelooflijke omloopsnelheid. Zel<strong>de</strong>n profiteren<br />
twee generaties van hetzelf<strong>de</strong> kapitaal.<br />
Niet alleen kapitaal is gelijk ver<strong>de</strong>eld <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>. De gelijkheid<br />
strekt zich ook uit tot <strong>de</strong> geestelijke vermogens. Er bestaat geen<br />
land waar men zo we<strong>in</strong>ig analfabeten, maar ook zo we<strong>in</strong>ig beoefenaars<br />
van <strong>de</strong> zuivere wetenschap terugv<strong>in</strong>dt. Vermits er we<strong>in</strong>ig<br />
echte rijken bestaan, oefenen ongeveer alle <strong>Amerika</strong>nen een beroep<br />
uit. Een <strong>de</strong>rgelijk beroep vereist enige algemene vorm<strong>in</strong>g.<br />
De meeste <strong>Amerika</strong>nen hebben dan ook een opleid<strong>in</strong>g gevolgd.<br />
Voortgezette studies richten zich echter steeds op een gespecialiseerd<br />
en w<strong>in</strong>stgevend beroep. Wetenschap moet vooral zijn praktisch<br />
nut bewijzen. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bestaat geen sociale<br />
laag waar <strong>de</strong> <strong>in</strong>teresse voor <strong>in</strong>tellectuele prestaties of wetenschap-<br />
38 39
pelijk werk wordt gekoesterd. Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> welstellen<strong>de</strong>n<br />
is arm begonnen en heeft zichzelf opgewerkt; ook bij hen<br />
heeft <strong>de</strong> z<strong>in</strong> voor studie zich dus niet kunnen ontwikkelen. Zo<br />
ontstaat een klimaat van <strong>in</strong>tellectuele mid<strong>de</strong>lmatigheid, waar <strong>de</strong><br />
geestelijke vermogens naar elkaar toe wor<strong>de</strong>n genivelleerd en waar<br />
ie<strong>de</strong>reen over elk on<strong>de</strong>rwerp ongeveer <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> men<strong>in</strong>g heeft.<br />
Het aristocratische element is nagenoeg uit <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g<br />
verdwenen. <strong>Amerika</strong> is <strong>in</strong> die z<strong>in</strong> uitzon<strong>de</strong>rlijk dat bezit<br />
en <strong>in</strong>telligentie, met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n: macht, er gelijker zijn<br />
ver<strong>de</strong>eld dan waar ook ter wereld of <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis. De politieke<br />
gevolgen van <strong>de</strong>ze maatschappelijke toestand zijn voorspelbaar;<br />
ook daar zal <strong>de</strong> ten<strong>de</strong>ns naar gelijkheid zich doorzetten. Ik<br />
zie echter twee manieren waarop politieke gelijkheid kan wor<strong>de</strong>n<br />
verwezenlijkt: ofwel geeft men aan ie<strong>de</strong>reen rechten, ofwel aan<br />
niemand.<br />
In een maatschappij waar ie<strong>de</strong>reen gelijk is, zal men niet zo gemakkelijk<br />
<strong>de</strong> vrijheid kunnen ver<strong>de</strong>digen. Vermits géén van <strong>de</strong><br />
burgers machtig genoeg is om op eigen houtje weerstand te bie<strong>de</strong>n,<br />
ligt hun enige hoop <strong>in</strong> een bun<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> krachten. Een<br />
<strong>de</strong>rgelijke bun<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g vormt echter geen vanzelfsprekend gegeven.<br />
Naast een legitiem en gezond gelijkheidsi<strong>de</strong>aal, dat <strong>de</strong> mensen<br />
ertoe aanzet hun mogelijkhe<strong>de</strong>n ten volle te ontplooien, bestaat<br />
er immers ook een ontaard egalitarisme, waarbij <strong>de</strong> zwakken <strong>de</strong><br />
sterkeren naar hun niveau omlaag proberen te trekken. Deze <strong>in</strong>gesteldheid<br />
maakt dat mensen <strong>de</strong> gelijkheid van <strong>de</strong> slavernij verkiezen<br />
boven <strong>de</strong> ongelijkheid van <strong>de</strong> vrijheid. Het probleem is niet<br />
zozeer dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren <strong>de</strong> vrijheid niet naar waar<strong>de</strong><br />
schatten. De kwestie is veeleer dat vrijheid niet hun hoofdbekommernis<br />
vormt en dat <strong>de</strong> gelijkheid hen nauwer aan het hart ligt.<br />
Mensen zullen gemakkelijk aanvaar<strong>de</strong>n dat het vrijheidsi<strong>de</strong>aal on-<br />
bereikbaar is. Ze zullen echter liever ten on<strong>de</strong>r gaan, dan afstand<br />
te moeten doen van <strong>de</strong> gelijkheid.<br />
Een toestand van maatschappelijke gelijkheid kan tot twee fundamenteel<br />
verschillen<strong>de</strong> politieke toestan<strong>de</strong>n lei<strong>de</strong>n. De Anglo-<br />
<strong>Amerika</strong>nen hebben aan het absolutisme weten te ontsnappen.<br />
De omstandighe<strong>de</strong>n, hun oorsprong, maar vooral hun ze<strong>de</strong>n en<br />
gewoonten hebben hen <strong>in</strong> staat gesteld, hun soevere<strong>in</strong>iteit te vrijwaren.<br />
Hoofdstuk 4<br />
<strong>Over</strong> het beg<strong>in</strong>sel<br />
van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit<br />
Het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit wordt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n, ernstig genomen. Het<br />
is er opgenomen <strong>in</strong> het leefpatroon en uitdrukkelijk <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetten<br />
vastgelegd. Het strekt zich <strong>in</strong> alle vrijheid en zon<strong>de</strong>r belemmer<strong>in</strong>gen<br />
over <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g uit. Als er één land bestaat waar<br />
men het beg<strong>in</strong>sel op zijn waar<strong>de</strong> kan beoor<strong>de</strong>len, waar men <strong>de</strong><br />
toepass<strong>in</strong>gen, gevaren en voor<strong>de</strong>len ervan kan bestu<strong>de</strong>ren, dan is<br />
dat wel <strong>Amerika</strong>.<br />
De i<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit lag aan <strong>de</strong> oorsprong van <strong>de</strong><br />
Engelse kolonies. Vermits <strong>de</strong>ze kolonies <strong>in</strong> regel gehoorzaamheid<br />
aan <strong>de</strong> metropool verschuldigd waren, werd het beg<strong>in</strong>sel <strong>in</strong> eerste<br />
<strong>in</strong>stantie toegepast <strong>in</strong> <strong>de</strong> gemeenten en <strong>in</strong> <strong>de</strong> prov<strong>in</strong>ciale verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen.<br />
Pas met <strong>de</strong> Revolutie vond het pr<strong>in</strong>cipe ook zijn weg naar<br />
het staatsbestuur. De onafhankelijkheidsstrijd werd gevoerd on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> vlag van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit.<br />
De macht van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie bleek onweerstaanbaar. De le<strong>de</strong>n<br />
40 41
van <strong>de</strong> hoogste klassen beseften dat het niet het moment was om<br />
tegen <strong>de</strong> wil van het volk <strong>in</strong> te gaan en probeer<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> massa<br />
<strong>in</strong> het gevlei te komen. De meest verregaan<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische wetten<br />
wer<strong>de</strong>n gestemd door mannen die er het eerste slachtoffer van<br />
zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. De vroegere lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> groep wist op <strong>de</strong>ze wijze<br />
weliswaar <strong>de</strong> toorn van het volk af te wentelen, maar bespoedig<strong>de</strong><br />
niettem<strong>in</strong> het totstandkomen van een nieuwe maatschappelijke<br />
or<strong>de</strong>. Eens het volk er immers <strong>in</strong> slaagt <strong>de</strong> vereisten voor stemrecht<br />
en verkiesbaarheid te versoepelen, zal het moeilijker wor<strong>de</strong>n,<br />
en op termijn onhoudbaar, om <strong>de</strong> vroegere meer beperken<strong>de</strong><br />
vereisten on<strong>de</strong>r welke vorm dan ook <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n. Met<br />
elke nieuwe concessie groeien <strong>de</strong> macht en <strong>de</strong> eisen van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
krachten. De toegev<strong>in</strong>gen zullen elkaar opvolgen, <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
wordt <strong>de</strong> regel en vóór men het weet heeft men het algemeen<br />
stemrecht <strong>in</strong>gevoerd.<br />
In sommige lan<strong>de</strong>n staat <strong>de</strong> bestuursmacht los van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g;<br />
<strong>in</strong> an<strong>de</strong>re wordt <strong>de</strong> macht ver<strong>de</strong>eld over <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g en<br />
het bestuurlijke apparaat. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten ligt dat an<strong>de</strong>rs.<br />
De samenlev<strong>in</strong>g is er zowel on<strong>de</strong>rwerp als lij<strong>de</strong>nd voorwerp van<br />
<strong>de</strong> machtsuitoefen<strong>in</strong>g. Het volk neemt zowel <strong>de</strong>el aan het wetgeven<strong>de</strong><br />
werk, via <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>g van zijn afgevaardig<strong>de</strong>n, als aan <strong>de</strong><br />
uitvoer<strong>in</strong>g van wetten, via <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> functionarissen<br />
van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht. Het <strong>Amerika</strong>anse volk bestuurt zichzelf.<br />
Het aan<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratie is eer<strong>de</strong>r beperkt. De overheid<br />
is zich bewust van het feit dat haar macht slechts bestaat bij<br />
gratie van <strong>de</strong> wil van het volk. Het volk regeert <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten over <strong>de</strong> politieke wereld zoals God over het heelal: het is<br />
het beg<strong>in</strong> en het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van alles, van wie alles uitgaat en tot wie<br />
alles we<strong>de</strong>rkeert.<br />
Hoofdstuk 5<br />
<strong>Over</strong> het bestuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten<br />
Het <strong>Amerika</strong>anse bestuursstelsel is niet eenvoudig. In feite bestaat<br />
het uit vierentw<strong>in</strong>tig soevere<strong>in</strong>e staten die samen een Unie<br />
vormen. De fundamentele pr<strong>in</strong>cipes die kenmerkend zijn voor <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g, hebben vorm gekregen op het niveau<br />
van <strong>de</strong> staten. B<strong>in</strong>nen die staten kunnen drie niveaus wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n:<br />
<strong>de</strong> gemeente, het district en <strong>de</strong> staat. De districten<br />
zijn echter vanuit louter adm<strong>in</strong>istratieve overweg<strong>in</strong>gen tot stand<br />
gekomen en beschikken slechts over beperkte bevoegdhe<strong>de</strong>n.<br />
De gemeentelijke bestuursvorm<br />
De gemeente vormt het enige politieke verband dat we <strong>in</strong> alle<br />
samenlev<strong>in</strong>gen aantreffen. Kon<strong>in</strong>krijken en republieken wor<strong>de</strong>n<br />
door mensen gemaakt; gemeenten lijken door God gegeven. De<br />
gemeentelijke zelfstandigheid is echter uitzon<strong>de</strong>rlijk en broos.<br />
Gemeentelijke <strong>in</strong>stanties die slechts op zichzelf kunnen terugvallen,<br />
beschikken over we<strong>in</strong>ig verweermid<strong>de</strong>len tegen een krachtig<br />
centraal gezag. Om zich met succes te kunnen ver<strong>de</strong>digen, dient<br />
<strong>de</strong> gemeentelijke zelfstandigheid een veranker<strong>in</strong>g te hebben gevon<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> het <strong>de</strong>nk- en leefpatroon van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g. Daartoe<br />
moet <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e echter vaste vorm hebben gekregen <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g.<br />
De voortduren<strong>de</strong> wisselwerk<strong>in</strong>g van wet en gewoonte, van omstandighe<strong>de</strong>n<br />
en tijdsverloop, maakt <strong>de</strong> gemeentelijke zelfstandigheid<br />
duurzaam. Dat is <strong>in</strong> Europa nergens het geval.<br />
De kracht van een vrij volk ligt nochtans op gemeentelijk vlak.<br />
Wat het lager on<strong>de</strong>rwijs voor <strong>de</strong> wetenschap is, zijn <strong>de</strong> lokale bestuursorganen<br />
voor <strong>de</strong> vrijheid; via <strong>de</strong> gemeentelijke <strong>in</strong>stanties<br />
wordt <strong>de</strong> vrijheid b<strong>in</strong>nen het bereik van het volk gebracht. Een<br />
volk dat geen plaatselijk zelfbestuur kent, kan zich ongetwijfeld<br />
een vrije reger<strong>in</strong>g kiezen, maar heeft zich daarom <strong>de</strong> geest van <strong>de</strong><br />
vrijheid nog niet eigen gemaakt. Een <strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>g kan<br />
42 43
zich mogelijk <strong>de</strong> uiterlijke vormen van een <strong>de</strong>mocratie aanmeten;<br />
maar zal niet kunnen beletten dat het <strong>de</strong>spotisme, dat zich b<strong>in</strong>nen<strong>in</strong><br />
het maatschappelijk bestel verborgen heeft weten te hou<strong>de</strong>n,<br />
vroeg of laat aan <strong>de</strong> oppervlakte zal komen.<br />
Ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> lezer dui<strong>de</strong>lijk te maken volgens welke algemene beg<strong>in</strong>selen<br />
het lokale bestuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten functioneert,<br />
heb ik een voorbeeld gekozen uit New England, waar <strong>de</strong>ze beg<strong>in</strong>selen<br />
zich het nadrukkelijkst manifesteren. De <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen van<br />
New England vormen een samenhangend geheel, hebben een traditie<br />
en v<strong>in</strong><strong>de</strong>n hun vertal<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetten, maar mogelijk nog<br />
meer <strong>in</strong> het leefpatroon. Genoeg re<strong>de</strong>nen om er aandacht aan te<br />
beste<strong>de</strong>n.<br />
Een gemeente (“township”) telt twee tot drieduizend <strong>in</strong>woners.<br />
Niet zó groot dat <strong>de</strong> belangen van <strong>de</strong> burgers niet langer zou<strong>de</strong>n<br />
samenvallen; niet zó kle<strong>in</strong>, dat een goed bestuur onmogelijk<br />
wordt. Net zoals op an<strong>de</strong>re niveaus gaat ook hier alle macht<br />
uit van het volk. Nergens wordt <strong>de</strong>ze macht echter <strong>in</strong> meer directe<br />
z<strong>in</strong> uitgeoefend. Op gemeentelijk vlak v<strong>in</strong>dt geen vertegenwoordig<strong>in</strong>g<br />
plaats. Er bestaat geen gemeenteraad; het kiezerscorps<br />
wijst een aantal ambtenaren aan, waar het zelf leid<strong>in</strong>g aan<br />
geeft. Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve taken wordt verricht<br />
door een kle<strong>in</strong> aantal personen (“select-men”), dat daartoe<br />
jaarlijks wordt verkozen. Met betrekk<strong>in</strong>g tot alle zaken die on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> bevoegdheid van <strong>de</strong> gemeente vallen, voeren <strong>de</strong> “select-men”<br />
<strong>de</strong> wil van het volk uit. Wanneer ze één of an<strong>de</strong>re wijzig<strong>in</strong>g of vernieuw<strong>in</strong>g<br />
willen doorvoeren, dan moeten ze daartoe bij <strong>de</strong> volkswil<br />
te ra<strong>de</strong> gaan en een algemene verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van alle burgers<br />
(“town-meet<strong>in</strong>g”) bij elkaar roepen. Deze “town-meet<strong>in</strong>g” verkiest<br />
ook alle an<strong>de</strong>re gemeentelijke functionarissen: politieagenten,<br />
een griffier, een beheer<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> gemeentef<strong>in</strong>ancies en een<br />
reeks ambtenaren die verschillen<strong>de</strong> toezichthou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> taken vervullen.<br />
Voor <strong>de</strong> meeste van <strong>de</strong>ze functies is een vergoed<strong>in</strong>g voor-<br />
zien, zodat ook <strong>de</strong> armste burgers niet wor<strong>de</strong>n uitgesloten.<br />
Waar het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit heerst, maakt elk <strong>in</strong>dividu<br />
<strong>in</strong> gelijke mate <strong>de</strong>el uit van het soevere<strong>in</strong>e staatsbestuur.<br />
Elk <strong>in</strong>dividu wordt dus <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe even <strong>de</strong>skundig en belangrijk<br />
geacht. De vraag is dan waarom, bovenstaand beg<strong>in</strong>sel <strong>in</strong> acht genomen,<br />
<strong>in</strong>dividuen zich aan <strong>de</strong> door <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g genomen<br />
besliss<strong>in</strong>gen zullen on<strong>de</strong>rwerpen en waar <strong>de</strong> grenzen van <strong>de</strong> gehoorzaamheid<br />
liggen.<br />
Volgens het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit on<strong>de</strong>rwerpen<br />
mensen zich aan <strong>de</strong> besliss<strong>in</strong>g van een gemeenschap omdat ze<br />
overtuigd zijn van het nut van zich met hun gelijken te verenigen<br />
en omdat ze beseffen dat zo’n verenig<strong>in</strong>g niet kan bestaan zon<strong>de</strong>r<br />
regelgeven<strong>de</strong> <strong>in</strong>stantie. Waar het beg<strong>in</strong>sel <strong>in</strong>gang heeft gevon<strong>de</strong>n,<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> burgers slechts on<strong>de</strong>rdaan met betrekk<strong>in</strong>g tot alles<br />
wat <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge maatschappelijke verplicht<strong>in</strong>gen betreft; ten<br />
aanzien van datgene wat uitsluitend op henzelf betrekk<strong>in</strong>g heeft,<br />
blijven ze soevere<strong>in</strong>. Vandaar <strong>de</strong> stelregel dat elk <strong>in</strong>dividu het best<br />
geplaatst is om zijn eigen belangen te on<strong>de</strong>rkennen en dat <strong>de</strong> gemeenschap<br />
slechts recht heeft, zich met <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen te bemoeien<br />
<strong>in</strong> zoverre ze zich door hun han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen te kort gedaan acht of<br />
omdat ze hun me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g nodig heeft.<br />
Bovenstaan<strong>de</strong> stelregel is gemeengoed <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten en<br />
is ook van toepass<strong>in</strong>g op <strong>de</strong> gemeenten. De gemeentelijke zelfstandigheid<br />
vloeit rechtstreeks voort uit het pr<strong>in</strong>cipe van <strong>de</strong><br />
volkssoevere<strong>in</strong>iteit. De plaatselijke gemeenschappen vorm<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> oorsprong nagenoeg onafhankelijke staten. Het Engelse gezag<br />
beperkte zich ertoe het centrale bestuur <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n te nemen.<br />
De lagere <strong>in</strong>stanties hebben hun bestuurlijke macht dus niet van<br />
één of an<strong>de</strong>re <strong>in</strong>stantie toebe<strong>de</strong>eld gekregen; <strong>in</strong> tegen<strong>de</strong>el, veeleer<br />
lijkt het alsof ze een <strong>de</strong>el van hun soevere<strong>in</strong>iteit ten gunste van het<br />
centrale gezag hebben afgestaan.<br />
44 45
In het algemeen moeten <strong>de</strong> gemeenten zich enkel schikken naar<br />
<strong>de</strong> centrale macht wanneer er belangen <strong>in</strong> het ged<strong>in</strong>g zijn die ik<br />
als “sociaal” zou omschrijven; dat wil zeggen, belangen die ze <strong>de</strong>len<br />
met an<strong>de</strong>ren. Voor alles wat slechts henzelf betreft zijn <strong>de</strong><br />
gemeenten zelfstandige bestuurslichamen gebleven. Ze moeten<br />
niettem<strong>in</strong> hun verplicht<strong>in</strong>gen, voortvloeiend uit sociale belangen,<br />
nakomen; zo bijvoorbeeld wat betreft het aanleggen van wegen,<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van het on<strong>de</strong>rwijs en <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g van door het<br />
centrale gezag <strong>in</strong>gestel<strong>de</strong> politieveror<strong>de</strong>n<strong>in</strong>gen. De gemeente beschikt<br />
ook over bijzon<strong>de</strong>re rechten ten aanzien van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht. Zo legt <strong>de</strong> algemene wetgev<strong>in</strong>g <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>g op, maar<br />
bepaalt <strong>de</strong> gemeente <strong>de</strong> hoof<strong>de</strong>lijke omslag en <strong>in</strong>n<strong>in</strong>g. Waar <strong>in</strong><br />
Frankrijk <strong>de</strong> door het centrale gezag aangestel<strong>de</strong> ontvanger <strong>de</strong><br />
gemeentelijke belast<strong>in</strong>gen <strong>in</strong>t, heft <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> gemeentelijke<br />
ontvanger <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale belast<strong>in</strong>g. Het gegeven dat <strong>in</strong><br />
Frankrijk <strong>de</strong> staat zijn beambten aan <strong>de</strong> gemeente leent en dat <strong>in</strong><br />
<strong>Amerika</strong> <strong>de</strong> staat beroep moet doen op gemeentelijke functionarissen,<br />
geeft aan hoezeer bei<strong>de</strong> stelsels verschillen.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bestaat op gemeentelijk vlak een levendig<br />
gemeenschapsgevoel. Twee eigenschappen kenmerken <strong>de</strong> gemeenten<br />
van New England: zelfstandigheid en macht. Mensen voelen<br />
zich enkel betrokken bij politieke verban<strong>de</strong>n die over <strong>de</strong>ze eigenschappen<br />
beschikken. Zo is va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> meestal geen lang leven<br />
beschoren <strong>in</strong> staten die een militaire ne<strong>de</strong>rlaag hebben gele<strong>de</strong>n.<br />
Wanneer <strong>de</strong> <strong>in</strong>woners van New England aan hun gemeente<br />
gehecht zijn, dan is dit dan ook vooral omdat ze beseffen dat ze<br />
<strong>de</strong>el uitmaken van een krachtig en vrij samenlev<strong>in</strong>gsverband. In<br />
Europa gebeurt het regelmatig dat <strong>de</strong> gezagsdragers betreuren dat<br />
er geen gemeenschapsgevoel bestaat; ze <strong>de</strong><strong>in</strong>zen er echter voor terug<br />
<strong>de</strong> gemeenten <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n toe te kennen zon<strong>de</strong>r welke<br />
dit gemeenschapsgevoel niet kan ontstaan. Waar een krachtig en<br />
zelfstandig lokaal bestuur ontbreekt, zal men tevergeefs naar burgers<br />
zoeken en slechts bestuurlijk on<strong>de</strong>rgeschikten v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben op gemeentelijk vlak bewust <strong>de</strong> vormen<br />
van machtsuitoefen<strong>in</strong>g versnipperd, opdat zoveel mogelijk mensen<br />
rechtstreeks bij <strong>de</strong> publieke zaak kunnen betrokken wor<strong>de</strong>n.<br />
Nagenoeg ie<strong>de</strong>reen bekleedt één of an<strong>de</strong>re functie uit naam waarvan<br />
men optreedt als vertegenwoordiger van <strong>de</strong> gemeenschap.<br />
Voor zeer velen valt op <strong>de</strong>ze wijze het eigenbelang en het belang<br />
van <strong>de</strong> gemeenschap samen. Zo voelen <strong>de</strong> burgers zich betrokken<br />
bij alles wat op gemeentelijk vlak gebeurt. Op dit beperkte terre<strong>in</strong><br />
trachten ze bij te dragen tot het bestuur van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. Op<br />
<strong>de</strong>ze wijze verwerven ze kennis betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> aard van hun plichten<br />
en <strong>de</strong> strekk<strong>in</strong>g van hun rechten en groeit <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voor<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen die <strong>de</strong> vrijheid garan<strong>de</strong>ren. Met re<strong>de</strong>n is men er <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten van overtuigd dat het doorheen <strong>de</strong>rgelijke alledaagse<br />
praktijken is dat va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> ontluikt.<br />
Het overheidsapparaat<br />
De <strong>Amerika</strong>anse opstand was het gevolg van een weloverwogen<br />
keuze voor <strong>de</strong> vrijheid. De revolutie g<strong>in</strong>g niet gepaard met een<br />
klimaat van wanor<strong>de</strong>, maar werd <strong>in</strong> tegen<strong>de</strong>el gekenmerkt door<br />
een gevoel voor wet en or<strong>de</strong>. De <strong>Amerika</strong>nen hebben ook nooit<br />
beweerd dat <strong>in</strong> een vrij land alles was toegelaten; nergens bestaan<br />
immers zoveel maatschappelijke verplicht<strong>in</strong>gen. Het was dan ook<br />
niet <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g, <strong>de</strong> publieke macht vleugellam te maken door<br />
haar rechten te beperken. Er werd voor gekozen, <strong>de</strong> uitoefen<strong>in</strong>g<br />
van die rechten te sprei<strong>de</strong>n. Men wenste er toe te komen dat het<br />
gezag sterk, maar <strong>de</strong> uitvoer<strong>de</strong>r beschei<strong>de</strong>n zou zijn, zodat <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
terzelf<strong>de</strong>rtijd goed geregeld en vrij zou zijn. Door het<br />
gezag te sprei<strong>de</strong>n werd het m<strong>in</strong><strong>de</strong>r hecht en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gevaarlijk,<br />
zon<strong>de</strong>r dat het echter teniet werd gedaan.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is het overheidsapparaat niet op centralistische<br />
of hiërarchische leest geschoeid. Daardoor is het m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
zichtbaar. Waar een Franse gemeente eigenlijk maar één bestuurs<strong>in</strong>stantie<br />
kent -<strong>de</strong> burgemeester-, telt een gemeente <strong>in</strong> New<br />
46 47
England m<strong>in</strong>stens negentien functionarissen, elk met nauwkeurig<br />
omschreven bevoegdhe<strong>de</strong>n. B<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> grenzen van die bevoegdheid<br />
zijn ze aan geen enkele gemeentelijke autoriteit on<strong>de</strong>rworpen.<br />
Ook op hogere bestuursniveaus is er nauwelijks sprake van<br />
een adm<strong>in</strong>istratieve hiërarchie. Districtsambtenaren hebben niet<br />
het recht zich te mengen <strong>in</strong> het gemeentelijke beleid. In slechts<br />
een kle<strong>in</strong> aantal gevallen moeten gemeentelijke of gewestelijke<br />
functionarissen hun besliss<strong>in</strong>gen aan het centrale gezag voorleggen.<br />
De vraag is dan ook hoe <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rgeschikte bestuurslichamen<br />
ertoe gebracht wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> overeenstemm<strong>in</strong>g met <strong>de</strong> algemene<br />
wetgev<strong>in</strong>g te han<strong>de</strong>len. Algemeen beschikt een samenlev<strong>in</strong>g over<br />
twee mid<strong>de</strong>len om <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs tot nalev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wet te verplichten.<br />
Ze kan enerzijds een hiërarchische on<strong>de</strong>rschikk<strong>in</strong>g tot<br />
stand brengen, waarbij <strong>de</strong> hoogstgeplaatste <strong>de</strong> macht krijgt om<br />
functionarissen af te zetten <strong>in</strong> geval van ongehoorzaamheid. Ze<br />
kan an<strong>de</strong>rzijds ook <strong>de</strong> rechterlijke macht belasten met het nemen<br />
van juridische strafmaatregelen wanneer ambtenaren <strong>de</strong> wet overtre<strong>de</strong>n.<br />
Het recht om ambtenaren een gedragslijn voor te schrijven, veron<strong>de</strong>rstelt<br />
<strong>de</strong> bevoegdheid om hen te kunnen bevor<strong>de</strong>ren of eventueel<br />
afzetten, afhankelijk van hoe ze hun opdrachten vervullen.<br />
Dat is echter onmogelijk wanneer het om verkozen ambtsdragers<br />
gaat; een gekozen functionaris blijft <strong>in</strong> functie tot zijn mandaat<br />
afloopt. De gekozen ambtsdrager hoeft dan ook van niemand,<br />
behalve van zijn kiezers, iets te vrezen. Waar <strong>de</strong> ambtenarij wordt<br />
verkozen, is een hiërarchische on<strong>de</strong>rschikk<strong>in</strong>g onmogelijk en<br />
moet men terugvallen op <strong>de</strong> rechterlijke macht om adm<strong>in</strong>istratieve<br />
ongehoorzaamheid te beteugelen. Een gekozen gezag, dat niet<br />
is on<strong>de</strong>rworpen aan <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> rechter, zal vroeg of laat aan<br />
alle controle ontsnappen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen erf<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Engelsen het ambt van <strong>de</strong> vre<strong>de</strong>rechter.<br />
De vre<strong>de</strong>rechter houdt het mid<strong>de</strong>n tussen burger en<br />
magistraat, tussen ambtenaar en rechter. Het gaat om een ontwikkeld<br />
man, die niet noodzakelijk een specialist is <strong>in</strong> juridische<br />
aangelegenhe<strong>de</strong>n. Zijn taak gaat niet ver<strong>de</strong>r dan het bewaren van<br />
<strong>de</strong> or<strong>de</strong> <strong>in</strong> het maatschappelijke verkeer; een functie die veeleer<br />
gezond verstand en rechtschapenheid veron<strong>de</strong>rstelt dan juridische<br />
<strong>de</strong>skundigheid. Hij zorgt voor dui<strong>de</strong>lijkheid en openbaarheid<br />
<strong>in</strong> het ambtelijk bestel, zon<strong>de</strong>r door overdreven legalisme<br />
het bestuurlijke werk te vertragen.<br />
De vre<strong>de</strong>rechters on<strong>de</strong>rzoeken bestuurlijke overtred<strong>in</strong>gen van<br />
ambtsdragers. Ze nemen zelf geen <strong>in</strong>itiatieven, maar tre<strong>de</strong>n slechts<br />
<strong>in</strong> actie wanneer bij hen een zaak aanhangig wordt gemaakt. Dit<br />
vormt mogelijk <strong>de</strong> zwakke schakel <strong>in</strong> het systeem, maar vloeit<br />
voort uit <strong>de</strong> zorg om machtsconcentraties tegen te gaan; <strong>in</strong> dit<br />
geval <strong>de</strong> vermeng<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> functies van openbare aanklager en<br />
on<strong>de</strong>rzoeksrechter <strong>in</strong> hoof<strong>de</strong> van één persoon. In <strong>de</strong> praktijk<br />
moedigt men, <strong>in</strong>spelend op het eigenbelang van <strong>de</strong> burgers, <strong>de</strong><br />
praktijk van verklikk<strong>in</strong>g aan. Ie<strong>de</strong>reen die weet heeft van een overtred<strong>in</strong>g,<br />
kan een aanklacht <strong>in</strong>dienen, waarvoor men vaak een belon<strong>in</strong>g<br />
krijgt. Een gevaarlijke praktijk, die weliswaar <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> wet verzekert, maar niettem<strong>in</strong> het ze<strong>de</strong>lijke peil van <strong>de</strong> gemeenschap<br />
omlaag haalt.<br />
Hoe méér men zich naar het zui<strong>de</strong>n beweegt, hoe méér <strong>de</strong> activiteit<br />
van het gemeentelijke leven afneemt, hoe groter <strong>de</strong> macht<br />
van <strong>de</strong> ambtenaren wordt, en hoe kle<strong>in</strong>er <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> kiezer.<br />
Toch kan men enkele algemene pr<strong>in</strong>cipes aangeven die kenmerkend<br />
zijn voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse adm<strong>in</strong>istratie. De basisi<strong>de</strong>e<br />
is steeds dat elkeen het best geplaatst is om zorg te dragen voor<br />
zijn specifieke belangen. Vandaar dat vooral <strong>de</strong> lokale <strong>in</strong>stanties<br />
<strong>de</strong> functie van belangenbehartig<strong>in</strong>g vervullen. Het centrale gezag<br />
komt zo m<strong>in</strong> mogelijk tussenbei<strong>de</strong>. Eén van <strong>de</strong> consequenties van<br />
48 49
<strong>de</strong>ze doctr<strong>in</strong>e is dat mensen zelf hun lokale bestuurs<strong>in</strong>stanties kiezen.<br />
<strong>Over</strong>al gaat het om verkozen ambtenaren die nauwelijks aan<br />
hiërarchische regels zijn on<strong>de</strong>rworpen. De adm<strong>in</strong>istratieve macht<br />
werd aldus over vele hoof<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>eld.<br />
De wetgeven<strong>de</strong> en uitvoeren<strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> staten<br />
Op het niveau van <strong>de</strong> staten werd <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht toevertrouwd<br />
aan twee verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen: <strong>de</strong> Senaat en <strong>de</strong> Kamer van Afgevaardig<strong>de</strong>n.<br />
De le<strong>de</strong>n van bei<strong>de</strong> kamers wor<strong>de</strong>n op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze<br />
en door <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kiezers aangeduid. Het enige verschil bestaat er<strong>in</strong><br />
dat het mandaat van <strong>de</strong> senatoren van langere duur is. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
had<strong>de</strong>n niet <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g, <strong>de</strong> éne Kamer een meer aristocratische,<br />
en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re een meer <strong>de</strong>mocratische samenstell<strong>in</strong>g te<br />
geven. Hun enige bedoel<strong>in</strong>g was, <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht te ver<strong>de</strong>len.<br />
De gouverneur is <strong>de</strong> vertegenwoordiger van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht op het niveau van <strong>de</strong> staten. De gouverneur is een verkozen<br />
ambtsdrager die als raadgever <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht bijstaat.<br />
Als hoofd van <strong>de</strong> milities heeft hij <strong>de</strong> militaire mid<strong>de</strong>len <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n.<br />
In het dagelijkse bestuur van gemeenten en districten komt<br />
<strong>de</strong> gouverneur niet tussenbei<strong>de</strong>.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> politieke gevolgen van <strong>de</strong> bestuurlijke<br />
<strong>de</strong>centralisatie<br />
Er bestaan twee soorten centralisatie. Bepaal<strong>de</strong> belangen gel<strong>de</strong>n<br />
voor <strong>de</strong> ganse bevolk<strong>in</strong>g, zoals <strong>de</strong> totstandkom<strong>in</strong>g van algemene<br />
wetten en het organiseren van <strong>de</strong> buitenlandse betrekk<strong>in</strong>gen. An<strong>de</strong>re<br />
belangen gel<strong>de</strong>n slechts voor specifieke bevolk<strong>in</strong>gsgroepen,<br />
zoals <strong>in</strong>itiatieven op gemeentelijk vlak. Wanneer <strong>de</strong> bevoegdheid<br />
om <strong>de</strong> eerste soort belangen te verwezenlijken, wordt samengebald<br />
op één plaats of <strong>in</strong> één <strong>in</strong>stantie, gaat het om bestuurlijke<br />
centralisatie. Wanneer men op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze <strong>de</strong> bevoegdheid tot<br />
het verwezenlijken van <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> soort belangen concentreert,<br />
dan gaat het om adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie.<br />
Bestuurlijke centralisatie w<strong>in</strong>t aan kracht wanneer ze samenvalt<br />
met adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie. Waar een <strong>de</strong>rgelijke situatie bestaat,<br />
zullen mensen het <strong>in</strong> toenemen<strong>de</strong> mate vanzelfsprekend v<strong>in</strong><strong>de</strong>n,<br />
afstand te doen van een eigen <strong>in</strong>breng <strong>in</strong> het bestuurswerk en<br />
hun rol te beperken tot het gehoorzaam navolgen van <strong>de</strong> regels.<br />
Hoewel bei<strong>de</strong> vormen van centralisatie elkaar we<strong>de</strong>rzijds versterken,<br />
betwijfel ik dat ze niet van elkaar kunnen wor<strong>de</strong>n geschei<strong>de</strong>n.<br />
On<strong>de</strong>r Lo<strong>de</strong>wijk XIV ken<strong>de</strong> Frankrijk <strong>de</strong> grootst <strong>de</strong>nkbare<br />
centralisatie, vermits één man <strong>de</strong> wetten maakte, <strong>de</strong> bevoegdheid<br />
had ze te <strong>in</strong>terpreteren, naar buiten het land vertegenwoordig<strong>de</strong><br />
en <strong>in</strong> naam van <strong>de</strong> natie han<strong>de</strong>l<strong>de</strong>. Niettem<strong>in</strong> bestond er on<strong>de</strong>r<br />
zijn bew<strong>in</strong>d veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie dan <strong>in</strong> onze<br />
dagen. In Engeland bestaat er een aanzienlijke mate van bestuurlijke<br />
centralisatie, als gevolg waarvan <strong>de</strong> staat als één persoon lijkt<br />
te han<strong>de</strong>len. Desondanks bestaat <strong>in</strong> Engeland geen adm<strong>in</strong>istratieve<br />
centralisatie.<br />
Wanneer men stelt dat een staat niet kan bestaan zon<strong>de</strong>r centralisatie,<br />
dan heeft men het, meestal zon<strong>de</strong>r dat men zich er van<br />
bewust is, over bestuurlijke centralisatie. Zo heeft Duitsland bijvoorbeeld<br />
nooit ten volle zijn krachten kunnen ontplooien, omdat<br />
elke vorm van bestuurlijke centralisatie ontbrak. Hetzelf<strong>de</strong><br />
gold voor <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwse staten. Adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie<br />
leidt echter tot een verzwakk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> natie, omdat het <strong>de</strong><br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheidsz<strong>in</strong> van <strong>de</strong> burgers on<strong>de</strong>rgraaft. Een vorm<br />
van adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie kan op een gegeven moment een<br />
bun<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van bestaan<strong>de</strong> krachten tot stand brengen, maar staat<br />
evenzeer het ontstaan van nieuwe krachten <strong>in</strong> <strong>de</strong> weg. Adm<strong>in</strong>istratieve<br />
centralisatie kan op kritieke momenten een volk naar <strong>de</strong><br />
overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g lei<strong>de</strong>n, maar tast op lange termijn <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong><br />
natie aan. Ze kan zon<strong>de</strong>r twijfel bijdragen tot <strong>de</strong> voorbijgaan<strong>de</strong><br />
roem van staatsman, maar niet tot <strong>de</strong> blijven<strong>de</strong> welvaart van een<br />
natie.<br />
50 51
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bestaat geen adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie.<br />
De <strong>de</strong>centralisatie is tot <strong>in</strong> het extreme doorgevoerd. Men<br />
v<strong>in</strong>dt er tezelf<strong>de</strong>rtijd echter een veel ver<strong>de</strong>r doorgedreven bestuurlijke<br />
centralisatie. In het overkoepelen<strong>de</strong> staatsgezag is een<br />
grotere machtsconcentratie vertegenwoordigd dan ooit het geval<br />
was <strong>in</strong> <strong>de</strong> Europese monarchieën. In <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
staten v<strong>in</strong>dt <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht geen tegenmacht tegenover<br />
zich, geen privileges of lokale uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen, die haar bestuurlijke<br />
taak zou<strong>de</strong>n kunnen belemmeren. De wetgeven<strong>de</strong> macht kent<br />
geen an<strong>de</strong>re begrenz<strong>in</strong>gen dan die van haar eigen wilskracht. Het<br />
zal dus niet ten gevolge van <strong>de</strong> afwezigheid van centralisatie zijn,<br />
dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zullen ten on<strong>de</strong>r gaan. Het tegen<strong>de</strong>el<br />
is eer<strong>de</strong>r het geval. De wetgeven<strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen trekken steeds<br />
meer reger<strong>in</strong>gsbevoegdhe<strong>de</strong>n naar zich toe. Omdat ze toch alles<br />
lijken te mogen, ontbreken <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk vaak <strong>de</strong> nodige wijsheid<br />
en vooruitziendheid. Daar<strong>in</strong> schuilt een gevaar.<br />
In Europa stellen <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> centralisatie dat <strong>de</strong> centrale<br />
macht beter <strong>in</strong> staat is, <strong>de</strong> gemeenten te besturen dan <strong>de</strong> betrokkenen<br />
zelf. Dat kan zo zijn wanneer het gaat om een verlicht<br />
en actief staatsgezag, enerzijds, en <strong>in</strong>erte en we<strong>in</strong>ig ontwikkel<strong>de</strong><br />
lokale besturen, an<strong>de</strong>rzijds; wanneer het, met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n,<br />
gaat om een centraal gezag dat <strong>de</strong> gewoonte heeft, te han<strong>de</strong>len en<br />
lokale <strong>in</strong>stanties die <strong>de</strong> gewoonte hebben, te gehoorzamen. Hoe<br />
méér <strong>de</strong> centralisatie zich doorzet, hoe sterker <strong>de</strong>ze dubbele ten<strong>de</strong>ns<br />
zal wor<strong>de</strong>n en hoe nadrukkelijker <strong>de</strong> bestuurlijke vermogens<br />
van <strong>de</strong> énen en het onvermogen van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren zich zullen manifesteren.<br />
Ik ontken echter dat het zo moet zijn wanneer we, zoals <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>,<br />
te maken hebben met een ontwikkel<strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g die zich<br />
bewust is van haar belangen. In een <strong>de</strong>rgelijk geval zal het gezamenlijk<br />
<strong>in</strong>itiatief van <strong>de</strong> burgers een betere garantie voor succes<br />
bie<strong>de</strong>n. Zelfs het meest ontwikkel<strong>de</strong> centrale gezag kan immers<br />
niet alle bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n van het leven van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g begrijpen<br />
en bevatten. Dat gaat eenvoudigweg <strong>de</strong> menselijke vermogens<br />
te boven. Staten die het toch proberen, zullen merken dat<br />
ze zich uitputten <strong>in</strong> nutteloze <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen. Een centraal gezag<br />
dat meent geen beroep te moeten doen op <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijk betrokkenen, is ofwel misleid, of is er zelf op uit<br />
om te mislei<strong>de</strong>n.<br />
Een gecentraliseerd bestuur is <strong>in</strong> staat een zekere eenvormigheid<br />
aan <strong>de</strong> gedragsvormen op te leggen. Het slaagt er <strong>in</strong> een zekere<br />
regelmaat te brengen <strong>in</strong> het sociale verkeer, <strong>in</strong> het beteugelen<br />
van kle<strong>in</strong>e overtred<strong>in</strong>gen en onregelmatighe<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> het verzekeren<br />
van wat men <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong> noemt. Centralisatie is, met<br />
an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n, vooral bevor<strong>de</strong>rlijk voor het verh<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, eer<strong>de</strong>r<br />
dan voor het stimuleren van activiteiten. Centralisatie schiet<br />
tekort wanneer het er om gaat, een samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g te<br />
brengen. Het ra<strong>de</strong>rwerk stokt, vanaf het moment dat enigerlei<br />
me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen nodig is. Een gecentraliseerd bestuur<br />
kan <strong>de</strong> burgers immers slechts op bevelen<strong>de</strong> toon toespreken;<br />
het is gewend richtlijnen op te leggen, zon<strong>de</strong>r tekst en uitleg.<br />
Mensen die <strong>in</strong> het ongewisse wor<strong>de</strong>n gelaten betreffen<strong>de</strong> het hoe<br />
en waarom van <strong>de</strong> <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen die van hen wor<strong>de</strong>n gevraagd,<br />
zullen moeilijk tot grootse da<strong>de</strong>n kunnen wor<strong>de</strong>n bewogen.<br />
Ik ontken niet dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten vaak wordt betreurd<br />
dat men niet over <strong>de</strong> éénvormige regels beschikt die wij <strong>in</strong> Europa<br />
gewoon zijn. Soms zijn <strong>de</strong> gevallen van maatschappelijke onachtzaamheid<br />
en slordigheid opmerkelijk. On<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen die<br />
een voortduren<strong>de</strong> en nauwgezette zorg vereisen, wor<strong>de</strong>n soms<br />
verwaarloosd. Ondanks het feit dat het ambtelijke apparaat misschien<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r aan regels is gebon<strong>de</strong>n, is <strong>de</strong> bestuurskracht echter<br />
groter. Er bestaat geen land waar méér <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n<br />
geleverd om het maatschappelijke welzijn te verzekeren; nergens<br />
wordt zoveel werk gemaakt van het voorzien van scholen en ker-<br />
52 53
ken of het aanleggen en on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n van wegen.<br />
Het zijn echter vooral <strong>de</strong> politieke voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> <strong>de</strong>centralisatie<br />
die mij aanspreken. Wat heb ik immers aan een alomtegenwoordige<br />
overheid die mij mijn zorgen uit han<strong>de</strong>n neemt, die<br />
erover waakt dat al mijn pleziertjes verzekerd zijn, die over mijn<br />
schou<strong>de</strong>r meekijkt zodat ik geen misstappen kan zetten, wanneer<br />
tezelf<strong>de</strong>rtijd mijn beweg<strong>in</strong>gsvrijheid wordt beperkt, wanneer diezelf<strong>de</strong><br />
overheid eigenmachtig over mijn vrijheid en mijn leven kan<br />
beschikken.<br />
Er bestaan naties <strong>in</strong> Europa waar <strong>de</strong> burgers zich gedragen alsof<br />
ze vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen op doorreis zijn. Ze doen alsof ze niets te maken<br />
hebben met het wel en wee van <strong>de</strong> plaats waar ze wonen. Ze<br />
staan onverschillig tegenover wat er <strong>in</strong> hun straat, hun parochie of<br />
hun dorp gebeurt. Ze menen dat het zaken zijn die hen niet aanbelangen;<br />
die voorbehou<strong>de</strong>n zijn aan een vreem<strong>de</strong> en machtige<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g die men <strong>de</strong> overheid noemt. Zelfs over <strong>de</strong> meest <strong>in</strong>grijpen<strong>de</strong><br />
gebeurtenissen, die hen rechtstreeks raken, weten ze <strong>in</strong> het<br />
beste geval slechts iets van horen zeggen. Ze hebben geen enkel<br />
besef van betrokkenheid. Hun <strong>de</strong>s<strong>in</strong>teresse gaat zo ver dat ze zelfs<br />
wanneer <strong>de</strong> veiligheid van hun gez<strong>in</strong> <strong>in</strong> het gedrang komt, <strong>de</strong> armen<br />
kruisen en afwachten tot <strong>de</strong> staat hen ter hulp komt.<br />
Het is niet zó, dat <strong>de</strong>ze mensen méér dan an<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> volgzaamheid<br />
verkiezen. Ze on<strong>de</strong>rwerpen zich weliswaar lijdzaam aan <strong>de</strong><br />
willekeur van <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong> beste kantoorklerk, maar ze scheppen er<br />
heimelijk plezier <strong>in</strong>, <strong>de</strong> wet naast zich neer te leggen wanneer het<br />
gezag zijn rug draait. Zo wor<strong>de</strong>n ze onophou<strong>de</strong>lijk heen en weer<br />
gesl<strong>in</strong>gerd tussen verknecht<strong>in</strong>g en ban<strong>de</strong>loosheid. In dat soort samenlev<strong>in</strong>gen<br />
v<strong>in</strong>dt men geen burgers meer, maar nog slechts subjecten.<br />
De enige re<strong>de</strong>n waarom <strong>de</strong>ze staten, waar alle burgerz<strong>in</strong> is<br />
afgestorven, niet zijn verdwenen of on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> voet gelopen, is omdat<br />
ze omr<strong>in</strong>gd wor<strong>de</strong>n door naties die aan <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kwaal lei<strong>de</strong>n.<br />
Soms stelt men zichzelf gerust door te verwijzen naar volkeren<br />
die krachtdadige <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen hebben geleverd om <strong>de</strong> <strong>de</strong>spotische<br />
regimes waaron<strong>de</strong>r ze gebukt g<strong>in</strong>gen, te ver<strong>de</strong>digen. Men<br />
vergeet dat <strong>in</strong> dit soort situaties bijna altijd <strong>de</strong> godsdienst <strong>de</strong> belangrijkste<br />
beweegre<strong>de</strong>n vorm<strong>de</strong>. Het Turkse volk heeft nooit<br />
enige zeg gehad <strong>in</strong> <strong>de</strong> staatszaken, maar heeft niettem<strong>in</strong> opmerkelijke<br />
overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gen behaald. Dat was mogelijk zo lang het door<br />
<strong>de</strong> islam werd gedreven. Vandaag neemt het belang van <strong>de</strong> godsdienst<br />
af en blijft slechts het <strong>de</strong>spotisme over. Het resultaat is dat<br />
het Turkse rijk wankelt. In tegenstell<strong>in</strong>g tot Montesquieu <strong>de</strong>nk ik<br />
dat het <strong>de</strong>spotisme uit zichzelf niets duurzaams kan verwezenlijken.<br />
Echte macht steunt op vrijwillige me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g. Vandaar dat<br />
slechts <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> en <strong>de</strong> religie er<strong>in</strong> slagen langdurig en<br />
eendrachtig <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g te brengen.<br />
Het is niet aan <strong>de</strong> wetten om uitdoven<strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>gen nieuw leven<br />
<strong>in</strong> te blazen. Het zijn echter <strong>de</strong> wetten die maken of <strong>de</strong> mensen<br />
zich al dan niet voor het heil van hun land <strong>in</strong>teresseren. Het<br />
hangt van <strong>de</strong> wetten af of het sluimeren<strong>de</strong> gevoel van va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong><br />
wordt wakker gemaakt en, door het te verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n aan dagelijkse<br />
i<strong>de</strong>eën en praktijken, wordt gestuurd <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van een<br />
doordachte en duurzame <strong>in</strong>gesteldheid.<br />
Het zijn dan ook vooral <strong>de</strong> politieke gevolgen van <strong>de</strong> <strong>de</strong>centralisatie<br />
die ik <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bewon<strong>de</strong>r. <strong>Over</strong>al merkt men<br />
het machtige geheel dat <strong>de</strong> burgers met elkaar vormen. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
voelen zich met <strong>de</strong> belangen van <strong>de</strong> natie verbon<strong>de</strong>n, als<br />
betrof het hun eigen belangen. Ze ervaren gevoelens van trots ten<br />
aanzien van <strong>de</strong> verwezenlijk<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> natie, omdat ze er hun<br />
eigen werk <strong>in</strong> menen te herkennen. Ze koesteren <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gevoelens<br />
ten aanzien van hun va<strong>de</strong>rland als ten aanzien van hun familie;<br />
vanuit een vorm van eigenlief<strong>de</strong> stellen ze belang <strong>in</strong> <strong>de</strong> natie.<br />
Waar Europeanen <strong>in</strong> <strong>de</strong> bestuursambtenaren vaak niets an<strong>de</strong>rs<br />
54 55
zien dan <strong>de</strong> belicham<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> macht, wor<strong>de</strong>n ze <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten begroet als <strong>de</strong> vertegenwoordigers van het recht. In<br />
<strong>Amerika</strong> gehoorzaamt <strong>de</strong> ene mens niet aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re, maar aan<br />
<strong>de</strong> gerechtigheid of aan <strong>de</strong> wet. Vandaar dat <strong>Amerika</strong>nen vaak<br />
een overdreven dunk van zichzelf hebben. Zon<strong>de</strong>r vrees verlaten<br />
ze zich op hun eigen krachten, wat hen het gevoel geeft dat alles<br />
b<strong>in</strong>nen hun mogelijkhe<strong>de</strong>n ligt. <strong>Amerika</strong>nen richten zich, wanneer<br />
ze het plan opvatten voor één of an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>g, dan<br />
ook niet tot <strong>de</strong> overheid. Samen met an<strong>de</strong>re particulieren nemen<br />
ze zelf het <strong>in</strong>itiatief. Ongetwijfeld is het resultaat dikwijls m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
bevredigend dan wanneer <strong>de</strong> overheid er zich had over ontfermd;<br />
op lange termijn overtreft het algemeen resultaat van <strong>de</strong>ze talloze<br />
particuliere <strong>in</strong>itiatieven echter <strong>in</strong> ruime mate wat <strong>de</strong> overheid zou<br />
kunnen verwezenlijken.<br />
Lokale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen zijn <strong>in</strong> elk staatsbestel belangrijk; het meest<br />
echter <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische or<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g. In een aristocratisch systeem<br />
kan men er bijna zeker van zijn dat er een zeker evenwicht<br />
tussen vrijheid en or<strong>de</strong> tot stand komt. De machthebbers die<br />
veel te verliezen hebben, zullen groot belang hechten aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>handhav<strong>in</strong>g.<br />
Het gegeven dat er georganiseer<strong>de</strong> tegenmachten<br />
bestaan, beveiligt <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g tegen <strong>de</strong> excessen van het <strong>de</strong>spotisme.<br />
Een <strong>de</strong>mocratie beschikt niet over <strong>de</strong>rgelijke waarborgen<br />
wanneer er geen zelfstandige lokale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen bestaan. Hoe<br />
zou men <strong>de</strong> tirannie kunnen weerstaan wanneer <strong>de</strong> op zichzelf<br />
machteloze <strong>in</strong>dividuen door geen enkel gemeenschappelijk belang<br />
met elkaar wor<strong>de</strong>n verbon<strong>de</strong>n? Hoe zou <strong>de</strong> massa met haar<br />
vrijheid omspr<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> het grote, wanneer ze er niet <strong>in</strong> een kle<strong>in</strong>er<br />
verband mee had leren omgaan? Wie anarchie of dictatuur<br />
wenst te vermij<strong>de</strong>n, heeft alle belang bij <strong>de</strong> gelei<strong>de</strong>lijke ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> lokale zelfstandigheid.<br />
Ik ben er van overtuigd dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen vooral<br />
het gevaar lopen slachtoffer te wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve<br />
centralisatie. Democratische stelsels streven ernaar <strong>de</strong> bestuurlijke<br />
macht te concentreren <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van één enkele <strong>in</strong>stantie die het<br />
volk rechtstreeks vertegenwoordigt. Vanuit <strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>g dat er<br />
buiten <strong>de</strong> vertegenwoordig<strong>in</strong>g van het volk niets bestaat dan <strong>de</strong>elbelangen,<br />
zal een <strong>de</strong>rgelijke <strong>in</strong>stantie geen an<strong>de</strong>re machtscentra<br />
dul<strong>de</strong>n en ook <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve sector on<strong>de</strong>r controle trachten<br />
te brengen. Een voorbeeld hiervan v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we <strong>in</strong> <strong>de</strong> Franse Revolutie.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Revolutie beston<strong>de</strong>n twee tegenstrijdige ten<strong>de</strong>nsen;<br />
<strong>de</strong> eerste naar <strong>de</strong> vrijheid, <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> naar het <strong>de</strong>spotisme. De<br />
Revolutie bestreed zowel <strong>de</strong> monarchie als <strong>de</strong> regionale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen.<br />
Ze koester<strong>de</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> haatgevoelens tegenover <strong>de</strong> absolute<br />
macht als tegenover <strong>de</strong> <strong>in</strong>stanties die een tegengewicht kon<strong>de</strong>n<br />
vormen. De revolutie was tezelf<strong>de</strong>rtijd republike<strong>in</strong>s en centraliserend.<br />
De voorstan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> absolute staatsmacht hebben van<br />
<strong>de</strong>ze ambivalentie gebruik gemaakt en on<strong>de</strong>r het mom van <strong>de</strong><br />
strijd tegen het <strong>de</strong>spotisme <strong>de</strong> bestuurlijke <strong>de</strong>centralisatie afgeschaft.<br />
Hoofdstuk 6<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> rechterlijke macht<br />
De rechterlijke macht beschikt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten over een opmerkelijke<br />
politieke <strong>in</strong>vloed die ze <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n niet heeft. De<br />
oorzaak hiervan ligt <strong>in</strong> het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen hun magistraten<br />
het recht hebben gegeven, vonnissen uit te spreken op grond<br />
van <strong>de</strong> constitutie, <strong>in</strong> plaats van uit te gaan van <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
wetten. Ze zijn, met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n, niet gedwongen wetten toe<br />
te passen die volgens hen strijdig zijn met <strong>de</strong> grondwet.<br />
De verklar<strong>in</strong>g hiervoor ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse grondwettelijke<br />
structuur. In Frankrijk wordt <strong>de</strong> grondwet als onveran<strong>de</strong>rlijk beschouwd.<br />
In Engeland heeft men het parlement het recht gege-<br />
56 57
ven <strong>de</strong> grondwet te wijzigen, wat betekent dat <strong>de</strong> constitutie eigenlijk<br />
voortdurend kan veran<strong>de</strong>ren. De <strong>Amerika</strong>anse regel<strong>in</strong>g is<br />
eenvoudiger en rationeler: <strong>de</strong> grondwet kan veran<strong>de</strong>rd wor<strong>de</strong>n,<br />
maar niet door <strong>de</strong> gewone machten. De grondwet vormt een <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<br />
op zich die, als uitdrukk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wil van het volk, <strong>de</strong><br />
wetgever en <strong>de</strong> burgers b<strong>in</strong>dt, maar die door diezelf<strong>de</strong> volkswil<br />
ook weer kan wor<strong>de</strong>n gewijzigd, volgens <strong>de</strong> regels en on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
omstandighe<strong>de</strong>n die daarvoor zijn voorzien.<br />
De gevolgen voor <strong>de</strong> rechterlijke macht zijn dui<strong>de</strong>lijk. Wanneer<br />
<strong>de</strong> Franse rechtbanken <strong>de</strong> wetten zou<strong>de</strong>n weigeren toe te passen,<br />
met het argument dat ze ongrondwettelijk zijn, zou daardoor <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> praktijk <strong>de</strong> grondwetgeven<strong>de</strong> macht <strong>in</strong> hun han<strong>de</strong>n vallen, vermits<br />
ze dan <strong>de</strong> facto over <strong>de</strong> bevoegdheid zou<strong>de</strong>n beschikken <strong>de</strong><br />
onveran<strong>de</strong>rlijke constitutie te <strong>in</strong>terpreteren. Het zou even onre<strong>de</strong>lijk<br />
zijn wanneer Engelse rechters, door wetten te toetsen aan<br />
<strong>de</strong> grondwet, zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk zou<strong>de</strong>n kunnen verzetten tegen<br />
<strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht, <strong>in</strong> casu het parlement dat <strong>de</strong> grondwet<br />
maakt. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar <strong>de</strong> grondwet zowel boven <strong>de</strong><br />
burgers als <strong>de</strong> wetgever staat, is het dan ook logisch dat <strong>de</strong> rechtbanken<br />
<strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie <strong>de</strong> grondwet volgen. In tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot el<strong>de</strong>rs bestaat er <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> dus niet het gevaar dat <strong>de</strong> rechters<br />
<strong>in</strong> het vaarwater van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re machten zou<strong>de</strong>n terechtkomen of<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> volkswil stellen.<br />
Deze unieke bevoegdheid geeft <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse rechterlijke<br />
macht een belangrijke politieke positie. Een wet waarvan een<br />
rechter oor<strong>de</strong>elt dat ze strijdig is met <strong>de</strong> grondwet, verliest aan<br />
<strong>in</strong>terne kracht en zal <strong>in</strong> toenemen<strong>de</strong> mate gecontesteerd wor<strong>de</strong>n.<br />
Het alternatief zal dan zijn dat het volk zijn grondwet wijzigt of<br />
dat <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht <strong>de</strong> bewuste wet <strong>in</strong>trekt. Het risico dat<br />
<strong>de</strong> rechter zijn macht <strong>in</strong> politieke z<strong>in</strong> misbruikt, wordt verme<strong>de</strong>n<br />
door <strong>de</strong> bepal<strong>in</strong>g dat zijn uitspraak slechts een <strong>in</strong>dividuele zaak<br />
betreft. De bekritiseer<strong>de</strong> wet wordt niet afgeschaft. Deze werk-<br />
wijze bevor<strong>de</strong>rt zowel <strong>de</strong> or<strong>de</strong>handhav<strong>in</strong>g als <strong>de</strong> vrijheid. Wanneer<br />
<strong>de</strong> rechter <strong>de</strong> wetgever meer frontaal zou moeten aanvallen,<br />
vanuit algemene rechtsbeg<strong>in</strong>selen <strong>in</strong> plaats vanuit concrete zaken,<br />
zou dat sommigen afschrikken terwijl an<strong>de</strong>ren, vanuit partijbelang,<br />
voortdurend ten strij<strong>de</strong> zou<strong>de</strong>n trekken.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse rechter begeeft zich vaak op het terre<strong>in</strong> van <strong>de</strong><br />
politiek, of hij dat wil of niet. Door zich uit te spreken over een<br />
specifieke zaak, moet hij <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk vaak een oor<strong>de</strong>el vellen<br />
over een bepaal<strong>de</strong> wet. Wanneer hij dit oor<strong>de</strong>el uit <strong>de</strong> weg zou<br />
gaan, schendt hij het rechtsgevoel en verzaakt hij aan <strong>de</strong> verplicht<strong>in</strong>gen<br />
die eigen zijn aan zijn functie. De bevoegdheid van <strong>de</strong><br />
rechtbanken om zich uit te spreken over <strong>de</strong> ongrondwettelijkheid<br />
van <strong>de</strong> wetten, vormt één van <strong>de</strong> meest effectieve dammen die<br />
ooit tegenover <strong>de</strong> tirannie van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen wer<strong>de</strong>n<br />
opgeworpen.<br />
Hoofdstuk 7<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> berecht<strong>in</strong>g van<br />
politieke <strong>de</strong>licten<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> term politieke berecht<strong>in</strong>g (“jugement politique”) versta<br />
ik <strong>de</strong> arresten uitgesproken door politieke lichamen die tij<strong>de</strong>lijk<br />
met <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n van een rechtscollege wor<strong>de</strong>n bekleed. Via<br />
dit systeem tracht men te garan<strong>de</strong>ren dat ook <strong>de</strong>licten, gepleegd<br />
door <strong>de</strong> meest machtige le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g, kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
berecht. Daartoe wordt voorzien dat <strong>in</strong> <strong>de</strong>rgelijke gevallen <strong>de</strong><br />
belangrijkste staatsorganen over <strong>de</strong> voorrechten van <strong>de</strong> rechtbanken<br />
kunnen beschikken.<br />
Zowel <strong>in</strong> Engeland, Frankrijk als <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is <strong>de</strong> praktijk<br />
van politieke berecht<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g voorzien. In Engeland<br />
en <strong>in</strong> Frankrijk kan het Hogerhuis, als hoogste strafrechtelij-<br />
58 59
ke <strong>in</strong>stantie, <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe alle politieke <strong>de</strong>licten berechten. In bei<strong>de</strong><br />
lan<strong>de</strong>n treedt het Lagerhuis als aanklager op. Het enige verschil<br />
bestaat er<strong>in</strong> dat <strong>in</strong> Engeland <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n ie<strong>de</strong>reen kunnen<br />
aanklagen, terwijl <strong>in</strong> Frankrijk alleen <strong>de</strong> ambtenaren kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
vervolgd. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten treedt, zoals <strong>in</strong> Europa, het<br />
Huis van Afgevaardig<strong>de</strong>n op als aanklager en <strong>de</strong> Senaat als rechtbank.<br />
Enkel <strong>de</strong> Afgevaardig<strong>de</strong>n kunnen een zaak bij <strong>de</strong> Senaat<br />
aanhangig maken en enkel openbare ambtenaren kunnen wor<strong>de</strong>n<br />
aangeklaagd. Het grootste verschil met Europa bestaat echter<br />
hier<strong>in</strong> dat <strong>in</strong> Europa <strong>de</strong> speciale rechtbanken alle <strong>in</strong> het strafwetboek<br />
voorziene straffen kunnen uitspreken, terwijl <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong><br />
een schuldige slechts uit zijn ambt kan wor<strong>de</strong>n ontzet. Hiermee<br />
is <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> speciale rechtbanken uitgespeeld en treedt het gewone<br />
juridische apparaat <strong>in</strong> werk<strong>in</strong>g.<br />
De politieke berecht<strong>in</strong>g lijkt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot Europa, veeleer een adm<strong>in</strong>istratieve aangelegenheid<br />
te vormen. De voornaamste bedoel<strong>in</strong>g van het <strong>Amerika</strong>anse systeem<br />
is, dragers van een openbaar ambt die hun boekje zijn te<br />
buiten gegaan, van hun macht te ontdoen. In Frankrijk en Engeland<br />
beschouwt men <strong>de</strong> politieke berecht<strong>in</strong>g als een eer<strong>de</strong>r uitzon<strong>de</strong>rlijk<br />
mid<strong>de</strong>l, waarvan men slechts <strong>in</strong> uiterste nood gebruik<br />
maakt; <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten meent men dat het om een gebruikelijk<br />
bestuurs<strong>in</strong>strument gaat. Het resultaat is dat men <strong>in</strong> Europa<br />
voor het gebruik van <strong>de</strong>ze speciale rechtbanken terugschrikt,<br />
ook al omdat <strong>de</strong> voorziene strafmaat uitzon<strong>de</strong>rlijk zwaar is.<br />
Het <strong>in</strong>strument “politieke berecht<strong>in</strong>g” oefent een grote <strong>in</strong>vloed<br />
uit op het <strong>Amerika</strong>anse leven, zelfs al is <strong>de</strong> enig mogelijke straf,<br />
ontzett<strong>in</strong>g uit <strong>de</strong> functie, eer<strong>de</strong>r ger<strong>in</strong>g. Het is een machtig wapen,<br />
misschien zelfs het machtigste wapen dat men ooit een politieke<br />
meer<strong>de</strong>rheid <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n heeft gegeven; <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid is<br />
voortaan immers <strong>in</strong> staat, heer en meester te spelen over hen die<br />
regeren en publieke functies vervullen.<br />
Hoofdstuk 8<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
De geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet<br />
De kolonies die het Engelse juk afwierpen, had<strong>de</strong>n veel gemeen:<br />
hun religie, hun taal, hun ze<strong>de</strong>n en gewoonten, hun wetten, <strong>de</strong><br />
strijd tegen een gemeenschappelijke vijand. Er was dus heel wat<br />
aanwezig dat hen naar elkaar toedreef. An<strong>de</strong>rzijds had<strong>de</strong>n ze een<br />
geschie<strong>de</strong>nis van zelfstandigheid en waren er op basis hiervan belangen<br />
en gebruiken gegroeid die een toena<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> weg ston<strong>de</strong>n.<br />
Zolang <strong>de</strong> onafhankelijkheidsoorlog duur<strong>de</strong>, prevaleer<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
ten<strong>de</strong>ns naar verenig<strong>in</strong>g. Eens <strong>de</strong> vre<strong>de</strong> was gesloten, trachtte elke<br />
kolonie opnieuw zijn volledige soevere<strong>in</strong>iteit te verwerven. De fe<strong>de</strong>rale<br />
reger<strong>in</strong>g verklaar<strong>de</strong> zich op een bepaald moment onmachtig<br />
om nog langer <strong>de</strong> Unie bij elkaar te hou<strong>de</strong>n.<br />
Dat moment, waarop <strong>de</strong> nationale machthebbers <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong><br />
troonsafstand <strong>de</strong><strong>de</strong>n, vormt één van <strong>de</strong> hoogtepunten <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
geschie<strong>de</strong>nis. Toen dui<strong>de</strong>lijk werd dat het staatsvorm<strong>in</strong>gsproces<br />
was vastgelopen, boog het <strong>Amerika</strong>anse volk zich<br />
zon<strong>de</strong>r dralen en zon<strong>de</strong>r vrees geduren<strong>de</strong> twee jaar over het eigen<br />
functioneren. Men peil<strong>de</strong> naar <strong>de</strong> mistoestan<strong>de</strong>n en vond uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
een remedie waaraan men zich zon<strong>de</strong>r weerstand heeft on<strong>de</strong>rworpen.<br />
Zo kwam <strong>in</strong> 1789 een twee<strong>de</strong> grondwet tot stand.<br />
<strong>Over</strong>zicht van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet<br />
Een eerste probleem waarvoor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen een oploss<strong>in</strong>g<br />
moesten v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, was dat van <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit<br />
tussen <strong>de</strong> Unie en <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten. Een oploss<strong>in</strong>g moest <strong>in</strong>hou<strong>de</strong>n<br />
dat <strong>de</strong> staten zichzelf kon<strong>de</strong>n blijven besturen met betrekk<strong>in</strong>g tot<br />
al die materies die slechts hun eigen welzijn betroffen, zon<strong>de</strong>r dat<br />
<strong>de</strong> eenheid van <strong>de</strong> natie en het algemene welzijn gevaar liepen.<br />
Dat was niet eenvoudig. De rechten en <strong>de</strong> plichten van <strong>de</strong> Unie<br />
waren gemakkelijk te omschrijven; <strong>de</strong> Unie was immers opgericht<br />
60 61
om een aantal problemen van algemene aard aan te pakken. De<br />
rechten en <strong>de</strong> plichten van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten waren veel moeilijker<br />
<strong>in</strong> kaart te brengen. Zodoen<strong>de</strong> omschreef men nauwgezet <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g en werd besloten dat alles<br />
wat niet on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze omschrijv<strong>in</strong>g viel een zaak van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten<br />
bleef. In regel berustten alle materies dus bij <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten; <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale<br />
bevoegdhe<strong>de</strong>n behels<strong>de</strong>n <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen. Om eventuele<br />
problemen met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong>ze bevoegdheidsver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g aan<br />
te pakken, werd een fe<strong>de</strong>raal hooggerechtshof opgericht.<br />
Bevoegdhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g<br />
De Unie houdt zich voornamelijk bezig met <strong>de</strong> <strong>in</strong>ternationale<br />
betrekk<strong>in</strong>gen en met een aantal algemene belangen van b<strong>in</strong>nenlandse<br />
aard, zoals <strong>de</strong> monetaire politiek, <strong>de</strong> posterijen en het verzekeren<br />
van <strong>de</strong> communicatie tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> gebieds<strong>de</strong>len.<br />
De fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g mag hiertoe belast<strong>in</strong>gen heffen. In het<br />
algemeen zijn <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> staten soevere<strong>in</strong><br />
<strong>in</strong> eigen kr<strong>in</strong>g. De fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g kan echter tussenkomen wanneer<br />
van <strong>de</strong>ze soevere<strong>in</strong>iteit misbruik wordt gemaakt. Ondanks<br />
het feit dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een confe<strong>de</strong>ratie van republieken<br />
vormen, kent <strong>de</strong> Unie op bepaal<strong>de</strong> vlakken méér centralisatie<br />
dan veel Europese monarchieën. Zo bestaat er slechts één hooggerechtshof<br />
en zijn <strong>de</strong> door <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n gestem<strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gwetten<br />
b<strong>in</strong><strong>de</strong>nd voor alle burgers.<br />
De fe<strong>de</strong>rale wetgeven<strong>de</strong> macht<br />
Het fe<strong>de</strong>rale wetgeven<strong>de</strong> lichaam bestaat uit een Senaat en een<br />
Kamer van Afgevaardig<strong>de</strong>n. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> wijze waarop <strong>de</strong>ze verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen<br />
wor<strong>de</strong>n samengesteld, herkent men <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong><br />
hoger beschreven ten<strong>de</strong>nsen naar verenig<strong>in</strong>g en zelfstandigheid.<br />
De Senaat weerspiegelt het streven naar zelfstandigheid van <strong>de</strong><br />
staten; <strong>de</strong> Kamer het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> eengemaakte staat. Elke staat<br />
vaardigt, geen reken<strong>in</strong>g hou<strong>de</strong>nd met grootte of bevolk<strong>in</strong>g, twee<br />
senatoren af en, <strong>in</strong> verhoud<strong>in</strong>g tot het <strong>in</strong>wonertal, een bepaald<br />
aantal afgevaardig<strong>de</strong>n. Zo kan het gebeuren dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> Senaat een<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> natie <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid blokkeert.<br />
Men moet niettem<strong>in</strong> toegeven dat <strong>de</strong>ze grondwettelijke bepal<strong>in</strong>gen<br />
nog niet voor problemen hebben gezorgd. Alle staten zijn<br />
nog <strong>in</strong> volle ontwikkel<strong>in</strong>g en zijn m<strong>in</strong> of meer homogeen met betrekk<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>de</strong> gewoonten, <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën, <strong>de</strong> no<strong>de</strong>n en behoeften, zodat<br />
<strong>de</strong> verschillen <strong>in</strong> grootte nog niet tot sterk uiteenlopen<strong>de</strong> belangen<br />
hebben geleid. Men mag echter niet vergeten dat het niet<br />
<strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet was, het bestaan van <strong>de</strong><br />
afzon<strong>de</strong>rlijke staten onmogelijk te maken, maar hoogstens hun<br />
macht te beknotten. Vanaf het moment dat men een reële macht<br />
bij <strong>de</strong> staten liet, impliceer<strong>de</strong> dat bij voorbaat dat men ervan afzag,<br />
hen te dw<strong>in</strong>gen om zich te plooien naar <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.<br />
De fe<strong>de</strong>rale uitvoeren<strong>de</strong> macht<br />
De <strong>Amerika</strong>anse grondwetgever stond voor een moeilijke taak.<br />
Hij wenste een uitvoeren<strong>de</strong> macht <strong>in</strong> het leven te roepen die een<br />
<strong>in</strong>strument <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid zou vormen, maar die<br />
tevens over voldoen<strong>de</strong> zelfstandigheid kon beschikken. Een voor<br />
een perio<strong>de</strong> van vier jaar verkozen ambtenaar, <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt, werd<br />
tot <strong>de</strong> enige representant van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> Unie<br />
gemaakt. Er werd geen raadgevend orgaan <strong>in</strong>gesteld dat toeziet<br />
op <strong>de</strong> beleidsda<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt, uit vrees dat dat <strong>de</strong> daadkracht<br />
en <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheidsz<strong>in</strong> van <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs zou<br />
aantasten; <strong>de</strong> meeste republieken gaan immers gebukt on<strong>de</strong>r het<br />
gebrek aan zelfstandigheid van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
hebben getracht, <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht om<br />
zich meester te maken van het regeerwerk, <strong>in</strong> te dijken. Zo heeft<br />
<strong>de</strong> Senaat bijvoorbeeld wel <strong>de</strong> bevoegdheid om bepaal<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>ntiële<br />
beleidsda<strong>de</strong>n ongedaan te maken, maar kan <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt<br />
niet gedwongen wor<strong>de</strong>n, bepaal<strong>de</strong> maatregelen te nemen of <strong>de</strong><br />
uitvoeren<strong>de</strong> macht te <strong>de</strong>len.<br />
62 63
De presi<strong>de</strong>nt is f<strong>in</strong>ancieel onafhankelijk: hij beschikt over een toelage<br />
die bij zijn <strong>in</strong>stallatie wordt vastgelegd voor <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van<br />
zijn ambtsuitoefen<strong>in</strong>g. Ook beschikt <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt over het vetorecht<br />
dat hem toelaat, wetten te blokkeren die zijn onafhankelijke<br />
positie <strong>in</strong> het gedrang zou<strong>de</strong>n kunnen brengen. Een strijd tussen<br />
presi<strong>de</strong>nt en wetgeven<strong>de</strong> macht zou echter ongelijk zijn. Een presi<strong>de</strong>ntieel<br />
veto moet dan ook eer<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n gezien als een beroep<br />
op <strong>de</strong> stem van het volk. Door zijn veto uit te spreken, verplicht<br />
<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht op zoek te gaan naar een<br />
twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid om alsnog haar wil door te drukken. Het<br />
veto maakt dat <strong>de</strong> discussie dan <strong>in</strong> alle openlijkheid moet wor<strong>de</strong>n<br />
gevoerd. Niettem<strong>in</strong> rijst <strong>de</strong> vraag wie of wat een wetgeven<strong>de</strong><br />
macht, die vastbesloten is bij haar standpunt te blijven, tot an<strong>de</strong>re<br />
gedachten kan brengen. Het antwoord luidt dat <strong>in</strong> elk staatsbestel<br />
<strong>de</strong> wetgever op een bepaald moment reken<strong>in</strong>g zal moeten<br />
hou<strong>de</strong>n met het gezon<strong>de</strong> verstand van <strong>de</strong> burgers en dat <strong>in</strong> een<br />
republiek dat moment sneller aanbreekt dan <strong>in</strong> een monarchie.<br />
Er bestaat echter geen land waar <strong>de</strong> wet alles kan voorzien en<br />
waar <strong>in</strong>stitutionele regel<strong>in</strong>gen re<strong>de</strong>lijkheid en moreel gezag kunnen<br />
vervangen.<br />
Het grootste verschil tussen <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten en <strong>in</strong> Frankrijk, bestaat er<strong>in</strong> dat <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong><br />
<strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit is opge<strong>de</strong>eld tussen <strong>de</strong> Unie en <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten.<br />
Het gevolg daarvan is dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot Frankrijk, <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht nauwkeurig werd afgeperkt.<br />
De Franse kon<strong>in</strong>g regeert als absoluut heerser b<strong>in</strong>nen zijn<br />
bevoegdheidssfeer; <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt moet verantwoord<strong>in</strong>g<br />
afleggen voor zijn da<strong>de</strong>n. Ook <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong><br />
macht verschilt. Een <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt kan slechts<br />
wetten uitvoeren; <strong>de</strong> Franse vorst kan wetsontwerpen <strong>in</strong>dienen<br />
en moet zijn goedkeur<strong>in</strong>g hechten aan <strong>de</strong> wetsvoorstellen van<br />
<strong>de</strong> Kamers, vooraleer ze kunnen wor<strong>de</strong>n uitgevoerd. De Franse<br />
kon<strong>in</strong>g bemoeit zich met <strong>de</strong> samenstell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong><br />
macht: hij duidt <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van één van <strong>de</strong> Kamers aan en kan <strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>re ontb<strong>in</strong><strong>de</strong>n. De <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt heeft geen enkele<br />
bevoegdheid <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze z<strong>in</strong>. In Frankrijk wordt <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g bijgestaan<br />
door 138.000 functionarissen; De <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt heeft<br />
<strong>de</strong> beschikk<strong>in</strong>g over slechts 12.000 ambtenaren. Tenslotte heeft<br />
een Franse kon<strong>in</strong>g ook nog het voor<strong>de</strong>el op <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt,<br />
dat zijn mandaat niet aan termijnen is gebon<strong>de</strong>n.<br />
In het algemeen is het voornamelijk via <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen met an<strong>de</strong>re<br />
lan<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht haar positie kan verstevigen.<br />
Indien <strong>de</strong> Unie constant zou zijn blootgesteld aan bedreig<strong>in</strong>gen<br />
van buitenaf, dan zou <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt aan gewicht<br />
w<strong>in</strong>nen. Door een oceaan geschei<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> rest van <strong>de</strong> wereld<br />
en zelf nog niet <strong>in</strong> staat om <strong>de</strong> zeeën te beheersen, hebben <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten geen vijan<strong>de</strong>n en raken hun belangen slechts zel<strong>de</strong>n<br />
aan die van an<strong>de</strong>re naties. De <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt beschikt volgens<br />
<strong>de</strong> wet over nagenoeg kon<strong>in</strong>klijke voorrechten, zon<strong>de</strong>r dat<br />
hij <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk gelegenheid heeft er gebruik van te maken. Zo<br />
is <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt opperbevelhebber van leger en mar<strong>in</strong>e; bei<strong>de</strong> zijn<br />
echter nagenoeg onbestaan<strong>de</strong>. Zo on<strong>de</strong>rhoudt hij <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen<br />
met het buitenland; maar <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten hebben geen<br />
buren. Op basis van <strong>de</strong> grondwet kan <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt een sterke positie<br />
uitbouwen; <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n maken dat zijn positie voorlopig<br />
eer<strong>de</strong>r beschei<strong>de</strong>n is.<br />
In Europa hoort men vaak verkondigen dat een constitutionele<br />
vorst niet kan regeren wanneer hij niet op één lijn zit met <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong><br />
macht. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heeft men echter meer<strong>de</strong>re<br />
presi<strong>de</strong>nten gekend die <strong>de</strong> steun van het parlement had<strong>de</strong>n<br />
verloren, zon<strong>de</strong>r dat ze tot aftre<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n gedwongen, of zon<strong>de</strong>r<br />
dat <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g daar on<strong>de</strong>r leed. Soms ziet men hier<strong>in</strong><br />
een bewijs voor <strong>de</strong> onafhankelijkheid en <strong>de</strong> sterkte van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Het gaat veeleer om het tegenovergestel<strong>de</strong>.<br />
In Europa heeft <strong>de</strong> vorst <strong>de</strong> steun nodig van het<br />
64 65
parlement om zijn constitutionele taken te kunnen vervullen, net<br />
zoals <strong>de</strong> Kamers <strong>de</strong> vorst nodig hebben om hun bevoegdhe<strong>de</strong>n te<br />
kunnen uitoefenen; ze kunnen, met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n, we<strong>de</strong>rzijds<br />
elkaars functioneren aan ban<strong>de</strong>n leggen. De <strong>Amerika</strong>anse presi<strong>de</strong>nt<br />
kan dat niet. Het feit dat een presi<strong>de</strong>nt die op een an<strong>de</strong>re<br />
politieke lijn zit dan <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht, toch <strong>in</strong> functie kan<br />
blijven, zon<strong>de</strong>r dat het regime daar on<strong>de</strong>r lijdt, bewijst alleen zijn<br />
onvermogen.<br />
Het aandui<strong>de</strong>n van het hoofd van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht via verkiez<strong>in</strong>gen<br />
houdt bepaal<strong>de</strong> gevaren <strong>in</strong>. Het verwijt is terecht dat<br />
een <strong>de</strong>rgelijke procedure <strong>de</strong> eerzucht van sommigen aanwakkert<br />
en daarmee ook, <strong>in</strong> die gevallen waar <strong>de</strong> wet <strong>de</strong> eerzucht <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
weg staat, <strong>de</strong> kansen op machtsmisbruik vergroot. Hoe groter <strong>de</strong><br />
voorrechten van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht, hoe méér <strong>de</strong> eerzucht van<br />
<strong>de</strong> kandidaten wordt aangewakkerd.<br />
In <strong>de</strong> constitutionele monarchieën wordt geklaagd dat het lot<br />
van <strong>de</strong> ambtenaren afhangt van dat van <strong>de</strong> m<strong>in</strong>isters. Daar waar<br />
het staatshoofd verkozen wordt, is <strong>de</strong> situatie nog veel slechter.<br />
In <strong>Amerika</strong> is het om <strong>de</strong> vier jaar revolutie: wanneer een nieuwe<br />
presi<strong>de</strong>nt aantreedt, wordt <strong>de</strong> ganse fe<strong>de</strong>rale adm<strong>in</strong>istratie vervangen.<br />
In een gevestig<strong>de</strong> monarchie wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> staatszaken nooit aan<br />
zichzelf overgelaten; <strong>de</strong> belangen van staat en dynastie zijn dusdanig<br />
met elkaar verweven, dat er altijd wel iemand is die het roer<br />
<strong>in</strong> han<strong>de</strong>n heeft. Daar waar het staatshoofd moet verkozen wor<strong>de</strong>n,<br />
stokt het bestuurlijke ra<strong>de</strong>rwerk wanneer <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen <strong>in</strong><br />
zicht zijn. Het zitten<strong>de</strong> staatshoofd zal zich met we<strong>in</strong>ig an<strong>de</strong>rs<br />
bezighou<strong>de</strong>n dan met <strong>de</strong> na<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> kiesstrijd. Hij zal niet langer<br />
energie stoppen <strong>in</strong> staatszaken die hij mogelijk niet zelf zal kunnen<br />
voltooien. Hoe belangrijker <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht is, hoe gevaarlijker <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> is. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
stelt zich daarom niet zo’n probleem: <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt<br />
is zwak en beperkt.<br />
Bij <strong>de</strong> keuze van het verkiez<strong>in</strong>gssysteem op basis waarvan een<br />
nieuwe presi<strong>de</strong>nt wordt aangeduid, hebben <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen getracht<br />
zoveel mogelijk <strong>de</strong> passies en <strong>de</strong> onzekerhe<strong>de</strong>n uit te bannen.<br />
Vooreerst werd afgesproken dat een eenvoudige meer<strong>de</strong>rheid<br />
zou volstaan. Ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> het bereiken van een <strong>de</strong>rgelijke meer<strong>de</strong>rheid<br />
niet te bemoeilijken, heeft men <strong>de</strong> electorale bevoegdhe<strong>de</strong>n<br />
naar een bijzon<strong>de</strong>r kiescollege ge<strong>de</strong>legeerd; hoe kle<strong>in</strong>er het kiezerscorps,<br />
hoe gemakkelijker men immers tot overeenstemm<strong>in</strong>g<br />
kan komen. Het kiescollege dat <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt aanduidt, vervult<br />
uitsluitend <strong>de</strong>ze functie. De gewone wetgeven<strong>de</strong> kamers wer<strong>de</strong>n<br />
niet geschikt geacht voor <strong>de</strong>ze taak, omdat <strong>de</strong>ze organen soms al<br />
een tijd geïnstalleerd zijn op het moment van <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen en<br />
dus mogelijk niet helemaal <strong>de</strong> wil van het volk van dat ogenblik<br />
weerspiegelen. Ook zou<strong>de</strong>n ze door <strong>de</strong> strijd om het presi<strong>de</strong>ntschap<br />
verwikkeld kunnen raken <strong>in</strong> allerlei manoeuvres en <strong>in</strong>triges.<br />
Zodoen<strong>de</strong> vaardigt elke staat een aantal kiesmannen af, die op<br />
hun beurt <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt aanwijzen.<br />
De verkiez<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt brengt <strong>de</strong> hele natie op <strong>de</strong> been.<br />
De politieke partijen trachten <strong>de</strong> kandidaten voor te stellen als <strong>de</strong><br />
verpersoonlijk<strong>in</strong>g van hun i<strong>de</strong>eën. De partijen hebben er aldus<br />
groot belang bij dat <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>g <strong>in</strong> hun richt<strong>in</strong>g wordt bepaald,<br />
niet zozeer om hun voorstellen met behulp van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt te<br />
verwezenlijken, dan wel om, steunend op zijn uitverkiez<strong>in</strong>g, <strong>de</strong><br />
natie te tonen dat een meer<strong>de</strong>rheid achter hun doctr<strong>in</strong>e staat.<br />
Vóór <strong>de</strong> eigenlijke verkiez<strong>in</strong>g wemelt het van <strong>in</strong>triges, partijtwisten<br />
en tweestrijd. Alle bronnen van hartstochten die men <strong>in</strong> een<br />
<strong>de</strong>rgelijk rustig en vreedzaam land kan v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, wor<strong>de</strong>n aangeboord.<br />
De burgers ver<strong>de</strong>len zich <strong>in</strong> kampen achter <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
kandidaten. De natie vervalt <strong>in</strong> een koortsachtige toestand:<br />
alle conversaties, alle gedachten, alle <strong>in</strong>itiatieven, draaien slechts<br />
66 67
ond <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen. Eens het verdict is gevallen, gaat <strong>de</strong> storm<br />
even plots liggen als hij was ontstaan en herneemt het leven van<br />
alledag.<br />
Men kan zich <strong>de</strong> vraag stellen of <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetgever gelijk<br />
had toen hij toeliet dat <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt kon herkozen wor<strong>de</strong>n. Een<br />
zitten<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt uitsluiten van toekomstige verkiez<strong>in</strong>gs<strong>de</strong>elname<br />
lijkt op het eerste zicht paradoxaal: men weert aldus één van<br />
<strong>de</strong> we<strong>in</strong>ige mannen die heeft kunnen bewijzen of hij al dan niet<br />
voor het ambt geschikt is. Ook voor <strong>de</strong> tegenargumenten valt echter<br />
wat te zeggen: wanneer een ambt te lang <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> han<strong>de</strong>n<br />
blijft, groeien <strong>de</strong> kansen op <strong>in</strong>triges en misbruiken; wanneer een<br />
staatshoofd slechts aan zijn herverkiez<strong>in</strong>g <strong>de</strong>nkt, wordt het regeerwerk<br />
voor hem bijzaak of wordt het gebruikt voor electorale doele<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse praktijk bewijst <strong>de</strong>ze stell<strong>in</strong>g. Alles staat<br />
<strong>in</strong> het teken van <strong>de</strong> herverkiez<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt; zijn beleid<br />
heeft geen an<strong>de</strong>r doel, alles is er aan on<strong>de</strong>rgeschikt. Hoe dichter<br />
<strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen na<strong>de</strong>ren, hoe méér het eigenbelang het staatsbelang<br />
wegdrukt. Het pr<strong>in</strong>cipe van <strong>de</strong> herverkiesbaarheid heeft dus<br />
een negatieve <strong>in</strong>vloed op het <strong>Amerika</strong>anse politieke leven.<br />
Elke reger<strong>in</strong>gsvorm draagt <strong>in</strong> zich kwalen waarvan een goe<strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r<br />
zich bewust moet zijn. In een <strong>de</strong>mocratie bestaat het<br />
gevaar dat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk alle macht naar zich toetrekt.<br />
Eén van <strong>de</strong> grootste verdiensten van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetgevers<br />
is, dat ze dit gevaar hebben on<strong>de</strong>rkend. Ze begrepen dat een<br />
<strong>de</strong>mocratisch bestel behoefte heeft aan een aantal verschillen<strong>de</strong><br />
machten die over een zekere zelfstandigheid beschikken, zodat<br />
<strong>de</strong>ze, zelfs wanneer ze <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid moeten volgen, toch nog<br />
over voldoen<strong>de</strong> beweg<strong>in</strong>gsvrijheid beschikken om weerstand te<br />
kunnen bie<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> meest buitensporige eisen van die meer<strong>de</strong>rheid.<br />
Daartoe werd <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht geconcentreerd <strong>in</strong><br />
één persoon: <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt beschikt over uitgebrei<strong>de</strong> voorrechten<br />
en kan, gewapend met zijn vetorecht, weerstand bie<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong><br />
wetgeven<strong>de</strong> macht. Door het pr<strong>in</strong>cipe van <strong>de</strong> herverkiesbaarheid<br />
werd dit werk echter ge<strong>de</strong>eltelijk ongedaan gemaakt. Een niet-herverkiesbare<br />
presi<strong>de</strong>nt had zich onafhankelijker van <strong>de</strong> publieke<br />
op<strong>in</strong>ie kunnen opstellen. Omdat hij echter herverkiesbaar is, is<br />
<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt slechts een gewillig <strong>in</strong>strument <strong>in</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid. Hij moet zich plooien naar <strong>de</strong> wensen van het volk,<br />
hou<strong>de</strong>n van alles waar zij van hou<strong>de</strong>n en misprijzen wat zij misprijzen.<br />
De wetgever voorzag een presi<strong>de</strong>nt die leid<strong>in</strong>g kon geven<br />
aan <strong>de</strong> natie; <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk is het net omgekeerd.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale rechtbanken<br />
In het algemeen beschikken reger<strong>in</strong>gen over twee mid<strong>de</strong>len om<br />
<strong>de</strong> nalev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetten te garan<strong>de</strong>ren: <strong>de</strong> materiële kracht die<br />
ze <strong>in</strong> zichzelf v<strong>in</strong><strong>de</strong>n en <strong>de</strong> morele kracht die ze ontlenen aan <strong>de</strong><br />
vonnissen van <strong>de</strong> rechtbanken. Een reger<strong>in</strong>g die slechts met geweld<br />
<strong>de</strong> nalev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetten kan afdw<strong>in</strong>gen, is geen lang leven<br />
beschoren. Een zwakke staat die naar geweld moet grijpen, heeft<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk al een groot aantal wetsovertred<strong>in</strong>gen getolereerd<br />
en is bezig, af te glij<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> anarchie; een sterke staat die geweld<br />
gebruikt ontaardt <strong>in</strong> militair <strong>de</strong>spotisme. In bei<strong>de</strong> gevallen<br />
zijn <strong>de</strong> gevolgen voor <strong>de</strong> geregeer<strong>de</strong>n rampzalig. Waar <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e<br />
van het recht <strong>in</strong>gang heeft gevon<strong>de</strong>n, zorgt <strong>de</strong> morele kracht van<br />
<strong>de</strong> rechtbanken ervoor dat m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vaak geweld moet wor<strong>de</strong>n gebruikt<br />
en dat, waar dat toch onvermij<strong>de</strong>lijk is, <strong>de</strong> legitimiteit van<br />
<strong>de</strong> wet <strong>de</strong> effectiviteit van <strong>de</strong> or<strong>de</strong>handhav<strong>in</strong>g verhoogt.<br />
Vooral fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>gen, die uit <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> zaak over m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
eigen machtsmid<strong>de</strong>len beschikken, moeten kunnen terugvallen<br />
op <strong>de</strong> kracht van <strong>de</strong> rechtbanken. Ook <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie<br />
had dus behoefte aan een rechterlijke macht die <strong>de</strong> nalev<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> wetten kon verzekeren. Alle <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>elstaten beschikten<br />
al over zelfstandige rechtbanken. Wanneer men <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale wetten aan <strong>de</strong>ze organen had overgelaten, zou dit<br />
tot een zeer onsamenhangen<strong>de</strong> en partijdige rechtspraak hebben<br />
68 69
kunnen lei<strong>de</strong>n. De <strong>Amerika</strong>anse wetgever besloot daarom een fe<strong>de</strong>rale<br />
rechterlijke macht, het Hooggerechtshof, <strong>in</strong> het leven te<br />
roepen waarvan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n, op advies van <strong>de</strong> Senaat, door <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt<br />
voor het leven wor<strong>de</strong>n benoemd.<br />
Het Hooggerechtshof heeft <strong>de</strong> bevoegdheid, wetten en verdragen<br />
te <strong>in</strong>terpreteren. Alle bevoegdheidsconflicten kunnen bij het<br />
Hof aanhangig wor<strong>de</strong>n gemaakt. Hierdoor werd <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten een gevoelige klap toegebracht: immers, telkens<br />
er bevoegdheidsconflicten tussen <strong>de</strong> Unie en <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten<br />
ontstaan, is het een fe<strong>de</strong>rale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g die recht moet spreken.<br />
De vre<strong>de</strong>, <strong>de</strong> welvaart en het bestaan van <strong>de</strong> Unie zelf, liggen <strong>in</strong><br />
han<strong>de</strong>n van zeven fe<strong>de</strong>rale rechters. Zon<strong>de</strong>r hen blijft <strong>de</strong> grondwet<br />
do<strong>de</strong> letter. De wetgeven<strong>de</strong> macht richt zich tot hen om verweer<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n tegen <strong>de</strong> bevoegdheidsoverschrijd<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht; <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht, om het hoofd te bie<strong>de</strong>n<br />
aan <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht; <strong>de</strong> Unie, om gehoor te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij <strong>de</strong><br />
staten; <strong>de</strong> staten, om <strong>de</strong> aanspraken van <strong>de</strong> Unie te weerleggen;<br />
het algemene belang tegen het particuliere belang... De macht van<br />
het Hooggerechtshof is immens, maar bestaat bij gratie van <strong>de</strong> <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g<br />
van het volk. Zo het <strong>de</strong>ze steun verliest, is het Hof tot<br />
niets meer <strong>in</strong> staat.<br />
Een machtspositie die uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk staat of valt met <strong>de</strong> mate waar<strong>in</strong><br />
ze aansluit<strong>in</strong>g v<strong>in</strong>dt bij <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie, is bijzon<strong>de</strong>r moeilijk<br />
te hanteren. Het is immers onmogelijk om <strong>de</strong> precieze begrenz<strong>in</strong>gen<br />
van <strong>de</strong> steun van <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie te bepalen en<br />
het is even gevaarlijk achter te blijven, als voorop te lopen, bij<br />
wat aanvaardbaar wordt geacht. De fe<strong>de</strong>rale rechters moeten dus<br />
niet alleen over <strong>de</strong> eigenschappen van goe<strong>de</strong> magistraten beschikken,<br />
maar moeten ook iets van <strong>de</strong> staatsman hebben. Ze moeten<br />
<strong>in</strong> staat zijn, <strong>de</strong> tijdsgeest <strong>in</strong> te schatten, te weten wanneer ze te<br />
maken hebben met een h<strong>in</strong><strong>de</strong>rnis die ze al dan niet kunnen ne-<br />
men. De presi<strong>de</strong>nt kan het zich veroorloven fouten te maken, vermits<br />
zijn bevoegdhe<strong>de</strong>n beperkt zijn; het Congres kan zich vergissen<br />
zon<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> Unie gevaar loopt, omdat <strong>de</strong> kiezer op tijd<br />
correcties kan aanbrengen. Wanneer het Hooggerechtshof echter<br />
ooit uit onvoorzichtige of corrupte lie<strong>de</strong>n zou zijn samengesteld,<br />
loopt het voortbestaan van <strong>de</strong> confe<strong>de</strong>ratie ernstig gevaar.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet<br />
De fe<strong>de</strong>rale grondwet kwam later tot stand dan die van <strong>de</strong> meeste<br />
<strong>de</strong>elstaten en heeft dus profijt kunnen trekken uit die ervar<strong>in</strong>gen.<br />
Belangrijk was echter vooral dat <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet het werk<br />
was van een aantal uitmunten<strong>de</strong> en vooruitzien<strong>de</strong> persoonlijkhe<strong>de</strong>n,<br />
die beseften dat misbruik kon wor<strong>de</strong>n gemaakt van <strong>de</strong> vrijheid.<br />
Ze had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> moed om dit te zeggen, precies omdat voor<br />
hen vrijheid het hoogste goed was; ze durf<strong>de</strong>n praten over het <strong>in</strong>perken<br />
van <strong>de</strong> vrijheid, net omdat het hun bedoel<strong>in</strong>g was, <strong>de</strong> vrijheid<br />
<strong>in</strong> bescherm<strong>in</strong>g te nemen.<br />
In <strong>de</strong> meeste <strong>de</strong>elstaten werd voorzien dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong><br />
macht slechts voor één of twee jaar wer<strong>de</strong>n verkozen, met<br />
<strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g het representatieve karakter van <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g optimaal<br />
te maken. Het resultaat was, dat <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n met<br />
han<strong>de</strong>n en voeten aan hun electoraat wer<strong>de</strong>n gebon<strong>de</strong>n. Op fe<strong>de</strong>raal<br />
niveau werd <strong>de</strong> duur van het mandaat verlengd om een<br />
grotere beweg<strong>in</strong>gsvrijheid van <strong>de</strong> verkozenen te verzekeren. Zowel<br />
op fe<strong>de</strong>raal niveau als op dat van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten werd gekozen<br />
voor een bicameraal stelsel. In <strong>de</strong> staten wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n<br />
voor bei<strong>de</strong> kamers echter op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze aangeduid,<br />
zodat er geen tegengewicht voor een parlementaire meer<strong>de</strong>rheid<br />
bestaat. Op fe<strong>de</strong>raal niveau heeft men an<strong>de</strong>re verkiesbaarheidsvoorwaar<strong>de</strong>n<br />
voor bei<strong>de</strong> kamers <strong>in</strong>gevoerd. Men verwacht meer<br />
wijsheid van <strong>de</strong> Senaat, waarvan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n al een rijpere leeftijd<br />
moeten hebben bereikt.<br />
70 71
In een <strong>de</strong>mocratie bestaat <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g om alle gezag <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht, als vertegenwoordiger van het volk,<br />
te concentreren. In <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>elstaten werd <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong><br />
macht herleid tot een passief <strong>in</strong>strument <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid. In <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet werd <strong>de</strong> sfeer waarb<strong>in</strong>nen<br />
<strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt zijn bevoegdhe<strong>de</strong>n kan uitoefenen, nauwkeurig afgebakend;<br />
b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong>ze sfeer kan <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt echter vrij en zelfstandig<br />
optre<strong>de</strong>n. Op het niveau van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten heeft <strong>de</strong> rechterlijke<br />
macht nog het meest zijn autonomie weten te vrijwaren.<br />
Niettem<strong>in</strong> zijn het bijvoorbeeld steeds <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen<br />
die <strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> rechters regelen en wor<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> sommige staten <strong>de</strong> rechters slechts voor een beperkte tijd aangeduid.<br />
Deze praktijken maken dat <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> <strong>in</strong>stanties een<br />
grote <strong>in</strong>vloed op <strong>de</strong> rechtbanken uitoefenen. Op fe<strong>de</strong>raal niveau<br />
heeft men <strong>de</strong> rechterlijke macht zoveel mogelijk geschei<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re machten. De praktische gevolgen van <strong>de</strong>ze maatregel<br />
zijn merkbaar: <strong>de</strong> bestuurlijke zaken van <strong>de</strong> Unie wor<strong>de</strong>n one<strong>in</strong>dig<br />
beter geregeld dan <strong>de</strong>ze van <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke staten.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> meeste confe<strong>de</strong>rale<br />
stelsels, het fe<strong>de</strong>rale gezag niet zwak of onmachtig. De <strong>Amerika</strong>anse<br />
confe<strong>de</strong>ratie van 1789 berust dan ook op een uitzon<strong>de</strong>rlijk<br />
beg<strong>in</strong>sel: <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten hebben er niet alleen <strong>in</strong> toegestemd dat<br />
het fe<strong>de</strong>rale gezag <strong>de</strong> wetten oplegt, maar ook dat <strong>de</strong> Unie zelf <strong>de</strong><br />
nalev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze wetten kan afdw<strong>in</strong>gen. Dit beg<strong>in</strong>sel maakt een<br />
wereld van verschil. An<strong>de</strong>re fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>gen beston<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
praktijk bij gratie van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten; wanneer ze weiger<strong>de</strong>n hun<br />
me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g aan <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wet te verlenen moest het<br />
centrale gezag machteloos toezien. In <strong>de</strong> praktijk wer<strong>de</strong>n confe<strong>de</strong>rale<br />
verban<strong>de</strong>n ofwel gedom<strong>in</strong>eerd door <strong>de</strong> sterkste <strong>de</strong>elstaten<br />
die eigenhandig <strong>de</strong> nalev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetten afdwongen, ofwel verzonken<br />
ze <strong>in</strong> besluiteloosheid en anarchie.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten staat <strong>de</strong> Unie niet tegenover <strong>de</strong> <strong>de</strong>elsta-<br />
ten, maar tegenover <strong>de</strong> burgers. Wanneer <strong>de</strong> Unie belast<strong>in</strong>gen wil<br />
heffen, richt ze zich rechtstreeks tot <strong>de</strong> burgers. De Unie beschikt<br />
over een eigen adm<strong>in</strong>istratie, over eigen rechtbanken, over een eigen<br />
leger. De Unie ontleent haar macht niet aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten,<br />
maar put ze uit zichzelf. De <strong>Amerika</strong>anse Unie vormt eigenlijk<br />
geen fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>g meer, maar eer<strong>de</strong>r een onvolledige nationale<br />
reger<strong>in</strong>g. Het gaat om een nieuwe reger<strong>in</strong>gsvorm waar we nog<br />
geen woord voor hebben.<br />
De voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staatsvorm<br />
In kle<strong>in</strong>e naties wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ambities getemperd door <strong>de</strong> reële mogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
Het gevolg is, dat <strong>de</strong> <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen en hulpbronnen<br />
op het b<strong>in</strong>nenlandse welzijn zullen wor<strong>de</strong>n gericht. Beperkte mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
gaan gepaard met beperkte behoeften; <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
verhoud<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n gelijker, <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n eenvoudig en<br />
vreedzaam. <strong>Over</strong> het algemeen v<strong>in</strong>dt men méér welstand en rust<br />
bij <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e dan bij <strong>de</strong> grote naties. Een dictatoriaal regime zal<br />
méér kwaad aanrichten <strong>in</strong> een kle<strong>in</strong>e staat; vermits een <strong>de</strong>rgelijk<br />
regime niet één groot project kan v<strong>in</strong><strong>de</strong>n waar het zijn z<strong>in</strong>nen<br />
kan op zetten, zal het zich op duizend kle<strong>in</strong>e projecten richten.<br />
In plaats van met <strong>de</strong> politiek zal het zich met het privé-leven van<br />
<strong>de</strong> burgers bemoeien; het zal niet alleen <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen, maar<br />
ook <strong>de</strong> voorkeuren van <strong>de</strong> burgers willen regelen. In <strong>de</strong> praktijk<br />
v<strong>in</strong>dt men dit soort bestuursvormen echter niet gauw; <strong>de</strong> vrijheid<br />
vormt als het ware <strong>de</strong> natuurlijke toestand van <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e volkeren.<br />
De geschie<strong>de</strong>nis geeft geen voorbeel<strong>de</strong>n van grote staten die voor<br />
langere tijd een republiek zijn gebleven. Soms wordt dan ook beweerd<br />
dat dat onmogelijk zou zijn. Het is <strong>in</strong> ie<strong>de</strong>r geval zó, dat<br />
met <strong>de</strong> grootte van <strong>de</strong> republiek ook <strong>de</strong> ambities, hartstochten en<br />
partijtwisten groeien. De va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> houdt echter geen gelijke<br />
tred. Integen<strong>de</strong>el: factoren die <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g van het patriottisme<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> weg staan (materiële ongelijkhe<strong>de</strong>n, het ontstaan<br />
72 73
van metropolen, ze<strong>de</strong>nverval en egoïsme) nemen toe met <strong>de</strong> omvang<br />
van <strong>de</strong> staat. In een monarchie stellen <strong>de</strong>ze ontwikkel<strong>in</strong>gen<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r problemen. Vaak bevor<strong>de</strong>ren ze zelfs het voortbestaan<br />
van het bestel. Daar geldt: hoe groter <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g, hoe sterker <strong>de</strong><br />
vorst. In een monarchie beschikt <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g immers over eigen<br />
machtsmid<strong>de</strong>len en kan <strong>de</strong> vorst gebruik maken van het volk zon<strong>de</strong>r<br />
er voor zijn voortbestaan van afhankelijk te zijn. Het enige<br />
machtsmid<strong>de</strong>l waarover een <strong>de</strong>mocratie beschikt, is <strong>de</strong> steun van<br />
<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid. Dit machtsmid<strong>de</strong>l wordt niet groter wanneer <strong>de</strong><br />
republiek uitbreidt; het zal veeleer kle<strong>in</strong>er wor<strong>de</strong>n, vermits het<br />
moeilijker zal zijn om op basis van een grote en heterogene bevolk<strong>in</strong>g<br />
een samenhangen<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid te vormen.<br />
Grote staten hebben <strong>de</strong>sondanks een aantal voor<strong>de</strong>len. Diegenen<br />
die hun eerzucht bevredigd v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> aanmoedig<strong>in</strong>gen van een<br />
grote massa, zullen boven zichzelf uitstijgen. In <strong>de</strong> grote metropolen<br />
krijgt het <strong>de</strong>nken voortdurend impulsen en verloopt <strong>de</strong> verspreid<strong>in</strong>g<br />
van nieuwe i<strong>de</strong>eën gemakkelijker; dit verklaart waarom<br />
grote naties vaak meer bijdragen tot <strong>de</strong> vooruitgang en <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g.<br />
De uitwerk<strong>in</strong>g van belangrijke ont<strong>de</strong>kk<strong>in</strong>gen vergt bovendien<br />
vaak mid<strong>de</strong>len die het vermogen van kle<strong>in</strong>e staten te boven<br />
gaan. Grote staten zullen gemakkelijker <strong>de</strong> gevolgen van een oorlog<br />
kunnen dragen. Het grootste voor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> grote staten ligt<br />
echter <strong>in</strong> <strong>de</strong> hoeveelheid macht die ze vertegenwoordigen. Wat<br />
baat het dat kle<strong>in</strong>e staten gemakkelijker welzijn en vrijheid weten<br />
te verwerven, wanneer ze voortdurend het slachtoffer kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> machtsaanspraken van hun grotere buren.<br />
Een fe<strong>de</strong>raal systeem verenigt <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van kle<strong>in</strong>e en grote naties.<br />
De <strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit betekent dat <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
<strong>de</strong>elstaten zich nauwelijks hoeven te bekommeren om hun fysieke<br />
voortbestaan en ze al hun energie kunnen stoppen <strong>in</strong> b<strong>in</strong>nenlandse<br />
zaken. Dit verschijnsel is kenmerkend voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse republieken.<br />
De aanleg van een weg of <strong>de</strong> open<strong>in</strong>g van een kanaal<br />
vormen er <strong>de</strong> gebeurtenissen met <strong>de</strong> grootste politieke betekenis;<br />
eerzucht en ambitie wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> ongevaarlijke banen geleid. Het<br />
patriottisme dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten tot ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
is gekomen, heeft zich zon<strong>de</strong>r veel moeite ook op het niveau van<br />
<strong>de</strong> Unie weten te vestigen. De <strong>in</strong>woners van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
projecteren om zo te zeggen <strong>de</strong> belangen, waardoor ze zich b<strong>in</strong>nen<br />
hun kle<strong>in</strong>e republiek laten lei<strong>de</strong>n, op <strong>de</strong> Unie. Wanneer ze<br />
<strong>de</strong> Unie ver<strong>de</strong>digen, ver<strong>de</strong>digen ze <strong>in</strong> feite <strong>de</strong> groeien<strong>de</strong> welvaart<br />
<strong>in</strong> hun district, het recht zichzelf te besturen en <strong>de</strong> hoop dat ze<br />
op lokaal vlak hervorm<strong>in</strong>gen kunnen doorvoeren waar ze beter<br />
van zullen wor<strong>de</strong>n; zaken die <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> het algemeen méér<br />
aanspreken dan het algemeen belang of <strong>de</strong> roem van <strong>de</strong> natie. De<br />
<strong>Amerika</strong>anse republike<strong>in</strong>se <strong>in</strong>gesteldheid vormt een verzamel<strong>in</strong>g<br />
van lokale patriottismen.<br />
Niet alleen <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen maakt dat ze<br />
méér dan an<strong>de</strong>ren <strong>in</strong> staat zijn een grote republiek <strong>in</strong> stand te<br />
hou<strong>de</strong>n. Ook het fe<strong>de</strong>rale systeem draagt hiertoe bij. De Unie<br />
vormt misschien <strong>in</strong> termen van uitgestrektheid een grote republiek,<br />
maar <strong>de</strong> beperkte soevere<strong>in</strong>iteit van <strong>de</strong> nationale reger<strong>in</strong>g<br />
en het feit dat ze slechts een beperkt aantal taken moet vervullen,<br />
maakt dat er veel overeenkomsten met kle<strong>in</strong>e republieken bestaan.<br />
Er bestaat <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> ook geen echt centrum, geen grote<br />
metropool, net zoals er niet die grote welvaartsongelijkhe<strong>de</strong>n bestaan<br />
die kenmerkend zijn voor grote staten. Het belang van <strong>de</strong><br />
afzon<strong>de</strong>rlijke staten maakt dat grote politieke hartstochten wor<strong>de</strong>n<br />
gedoofd vooraleer ze het land <strong>in</strong> vuur en vlam kunnen zetten.<br />
Niettem<strong>in</strong> circuleren <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ëen en <strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren vrij b<strong>in</strong>nen<br />
<strong>de</strong> Unie en moedigt <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g <strong>de</strong> ontplooi<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> talenten<br />
aan. Het <strong>Amerika</strong>anse fe<strong>de</strong>rale bestel is er<strong>in</strong> geslaagd <strong>de</strong> vrijheid<br />
en welvaart van <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e naties te paren aan <strong>de</strong> roem en kracht<br />
van een grote staat.<br />
74 75
Waarom een fe<strong>de</strong>rale staatsvorm niet<br />
voor alle volkeren geschikt is<br />
Ik heb <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van het <strong>Amerika</strong>anse fe<strong>de</strong>rale systeem beschreven.<br />
Nu rest me slechts <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>n aan te geven waaron<strong>de</strong>r<br />
dit systeem is kunnen ontstaan en te zeggen ook waarom<br />
het niet voor alle volkeren geschikt is.<br />
Een fe<strong>de</strong>raal stelsel heeft een aantal na<strong>de</strong>len, waarvan het meest<br />
zichtbare het bestaan van <strong>de</strong> dubbele soevere<strong>in</strong>iteit vormt. De<br />
wetgever kan trachten <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen bei<strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>e<br />
machten zo gelijk en overzichtelijk mogelijk te maken; het bestaan<br />
van bei<strong>de</strong> machten kan echter niet verme<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, net<br />
zom<strong>in</strong> als <strong>de</strong> daaruit voortvloeien<strong>de</strong> bevoegdheidsconflicten.<br />
Een fe<strong>de</strong>raal stelsel is <strong>in</strong>gewikkeld en veron<strong>de</strong>rstelt van <strong>de</strong> betrokkenen<br />
een zeer gespecialiseer<strong>de</strong> kennis en on<strong>de</strong>rscheid<strong>in</strong>gsvermogen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen beschikken over <strong>de</strong>ze eigenschappen; een<br />
volk dat niet over <strong>de</strong>ze vaardighe<strong>de</strong>n beschikt, kan niets met een<br />
fe<strong>de</strong>raal bestel aanvangen. Het Mexicaanse voorbeeld, waar men<br />
tevergeefs het <strong>Amerika</strong>anse stelsel <strong>in</strong>gang trachtte te doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n,<br />
vormt hiervan het bewijs.<br />
De zwakte van het centrale gezag vormt een an<strong>de</strong>r <strong>in</strong>herent na<strong>de</strong>el<br />
aan <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staatsvorm. Confe<strong>de</strong>rale staten steunen op<br />
het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> <strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit; een ge<strong>de</strong>el<strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit<br />
is echter altijd zwakker dan een volledige. We hebben<br />
gezien hoe <strong>de</strong>skundig <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen er<strong>in</strong> geslaagd zijn om het<br />
centrale gezag, weliswaar b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> beperk<strong>in</strong>gen opgelegd door<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten, <strong>de</strong> schijn en, tot op zekere hoogte, ook <strong>de</strong> macht<br />
van een nationale reger<strong>in</strong>g te geven. De <strong>Amerika</strong>nen hebben<br />
één van <strong>de</strong> grootste gevaren die elke Unie bedreigt, bezworen,<br />
maar niet helemaal uitgeschakeld. Aanvar<strong>in</strong>gen tussen <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale<br />
macht en <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten zijn niet te vermij<strong>de</strong>n, zelfs niet via <strong>de</strong><br />
meest uitgekien<strong>de</strong> wettelijke beschikk<strong>in</strong>gen.<br />
Daarom is het belangrijk dat, voor die gevallen waar conflicten<br />
onvermij<strong>de</strong>lijk zijn, <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g op méér kan terugvallen dan<br />
<strong>de</strong> zuiver formele ban<strong>de</strong>n die tussen <strong>de</strong> partijen bestaan. Een fe<strong>de</strong>raal<br />
bestel heeft, om kans van slagen te hebben, naast goe<strong>de</strong> wetten<br />
ook behoefte aan specifieke omstandighe<strong>de</strong>n; zo moet tussen<br />
<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> volkeren een zekere homogeniteit bestaan.<br />
De verschillen<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse staten kennen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> oorsprong,<br />
spreken <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> taal en staan op eenzelf<strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>gsniveau. Er<br />
bestaat geen Europese natie, hoe kle<strong>in</strong> ook, die een méér homogene<br />
<strong>in</strong>druk maakt dan <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse, waarvan het territorium<br />
nochtans een oppervlakte beslaat die zo groot is als het halve Europese<br />
cont<strong>in</strong>ent.<br />
De taak van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetgever wordt ook vergemakkelijkt<br />
door een aantal factoren van geografische aard. Oorlog vormt<br />
één van <strong>de</strong> voornaamste struikelblokken voor fe<strong>de</strong>rale verban<strong>de</strong>n.<br />
Tij<strong>de</strong>ns een militair conflict groeit <strong>de</strong> macht van het centrale gezag.<br />
Een langdurige oorlog plaatst een natie voor het uitzichtloze<br />
alternatief dat een ne<strong>de</strong>rlaag haar vernietig<strong>in</strong>g betekent en dat<br />
met een overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g het <strong>de</strong>spotisme zegeviert. In het algemeen<br />
brengt een oorlog ook <strong>de</strong> zwakten van een reger<strong>in</strong>g aan het licht.<br />
Fe<strong>de</strong>rale reger<strong>in</strong>gen zijn bij uitstek zeer zwak; niet alleen bestaat<br />
er geen adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie, maar ook <strong>de</strong> bestuurlijke<br />
centralisatie bestaat er slechts <strong>in</strong> onvolledige gedaante. Dit vormt<br />
een grote handicap wanneer <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staat zich moet ver<strong>de</strong>digen<br />
tegen een staat die volledig gecentraliseerd is.<br />
Het <strong>Amerika</strong>anse fe<strong>de</strong>rale stelsel vormt hierop geen uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g.<br />
De schaarse gevallen waar het fe<strong>de</strong>rale gezag heeft getracht<br />
een militie op <strong>de</strong> been te brengen, hebben dit onvermogen dui<strong>de</strong>lijk<br />
aangetoond. Het feit dat <strong>de</strong> Unie ondanks haar <strong>in</strong>herente<br />
zwakhe<strong>de</strong>n kan overleven, heeft eenvoudigweg te maken met het<br />
feit dat er geen bedreig<strong>in</strong>gen van buitenaf bestaan. Noch Canada,<br />
noch Mexico, noch het handjevol overblijven<strong>de</strong> Indiaanse stam-<br />
76 77
men, vormen een gevaar.<br />
Niemand schat <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staatsvorm méér<br />
naar waar<strong>de</strong> dan ik. Ik acht het één van <strong>de</strong> beste garanties voor<br />
het verwezenlijken van vrijheid en welvaart; ik benijd <strong>de</strong> naties<br />
die het gegund is, dit systeem tot het hunne te maken. Maar ik<br />
weiger te geloven dat confe<strong>de</strong>rale stelsels <strong>de</strong> strijd met een gecentraliseerd<br />
reger<strong>in</strong>gssysteem zou<strong>de</strong>n kunnen overleven. Een volk<br />
dat op het Europese cont<strong>in</strong>ent, geconfronteerd met grote militaristische<br />
monarchieën, zijn soevere<strong>in</strong>iteit zou op<strong>de</strong>len, doet <strong>in</strong><br />
feite afstand van zijn macht, zijn naam en zijn voortbestaan. Hoe<br />
benij<strong>de</strong>nswaardig is <strong>de</strong> Nieuwe Wereld waar een volk geen an<strong>de</strong>re<br />
vijan<strong>de</strong>n kent dan zichzelf!<br />
<strong>de</strong>el 2<br />
Hoofdstuk 1<br />
Waarom men zon<strong>de</strong>r twijfel<br />
kan stellen dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten het volk regeert<br />
Tot hiertoe heb ik het over <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en wetten gehad; het<br />
soevere<strong>in</strong>e volk waarop <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen steunen, is buiten beschouw<strong>in</strong>g<br />
gebleven. In wat volgt, toon ik aan langs welke wegen<br />
<strong>de</strong>ze macht zich manifesteert, door welke <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten en hartstochten<br />
ze wordt gekenmerkt, door welke krachten ze wordt voortbewogen,<br />
gesteund of afgeremd, welke effecten ze bewerkstelligt en<br />
welke toekomst ze heeft.<br />
In <strong>Amerika</strong> benoemt het volk zijn wetgevers, duidt het diegenen<br />
aan die <strong>de</strong> wet moeten uitvoeren en bestraft het, via het jurystelsel,<br />
<strong>de</strong> wetsovertre<strong>de</strong>rs. De <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen zijn niet alleen <strong>de</strong>mocratisch<br />
wat hun pr<strong>in</strong>cipes betreft, maar ook wat <strong>de</strong> <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g betreft.<br />
Het volk regeert daadwerkelijk: over het algemeen duidt het jaarlijks<br />
rechtstreeks zijn vertegenwoordigers aan. De rechtstreekse<br />
verkiez<strong>in</strong>g en het korte mandaat, maken dat <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n<br />
steeds <strong>in</strong> <strong>de</strong> greep van <strong>de</strong> kiezers blijven, zodat <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen,<br />
vooroor<strong>de</strong>len, belangen en hartstochten van het volk doorkl<strong>in</strong>ken<br />
<strong>in</strong> het dagelijkse bestuurswerk.<br />
78 79
Hoofdstuk 2<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> partijen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Er bestaan verschillen<strong>de</strong> soorten partijen. In sommige grote staten<br />
hebben <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>gsgroepen dusdanige uiteenlopen<strong>de</strong><br />
belangen dat ze voortdurend met elkaar op gespannen<br />
voet leven. In een <strong>de</strong>rgelijke situatie gaat het <strong>in</strong> feite niet over<br />
partijen, maar over verschillen<strong>de</strong> naties die tegenover elkaar staan.<br />
We hebben te maken met partijen wanneer <strong>de</strong> burgers van een<br />
staat van men<strong>in</strong>g verschillen over punten die alle <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g<br />
aanbelangen.<br />
Partijen hebben niet altijd en overal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kenmerken. Er bestaan<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van een land momenten waarop <strong>de</strong> natie<br />
het gevoel heeft dat een diepgaan<strong>de</strong> wijzig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het staatsbestel<br />
nodig is, of dat het maatschappelijk bestel als zodanig ter<br />
discussie staat. Op die momenten treffen we grote omwentel<strong>in</strong>gen<br />
en grote partijen aan. Deze woelige perio<strong>de</strong>s wor<strong>de</strong>n afgewisseld<br />
met perio<strong>de</strong>s waar<strong>in</strong> samenlev<strong>in</strong>gen een a<strong>de</strong>mpauze lijken<br />
te nemen. Het komt <strong>de</strong> mensen dan voor dat ze hun belangrijkste<br />
doelstell<strong>in</strong>gen hebben bereikt en ze zullen niet langer <strong>de</strong> aandrang<br />
voelen om bepaal<strong>de</strong> zekerhe<strong>de</strong>n <strong>in</strong> vraag te stellen of het<br />
blikveld te verruimen. Dat is het tijdperk van <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e <strong>in</strong>triges en<br />
<strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e partijen.<br />
Grote partijen hechten meer belang aan beg<strong>in</strong>selen dan aan resultaten,<br />
aan <strong>de</strong> algemeenhe<strong>de</strong>n eer<strong>de</strong>r dan aan <strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n,<br />
aan i<strong>de</strong>eën eer<strong>de</strong>r dan aan mensen. Dit soort partijen wordt over<br />
het algemeen gekenmerkt door nobeler karaktertrekken, grootmoediger<br />
hartstochten, wezenlijker overtuig<strong>in</strong>gen, een openhartiger<br />
en meer onverschrokken houd<strong>in</strong>g. Het eigenbelang, dat <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> politiek altijd een hoofdrol speelt, weet zich hier met meer behendigheid<br />
achter <strong>de</strong> sluier van het algemeen belang te verstoppen.<br />
Kle<strong>in</strong>e partijen beschikken <strong>in</strong> het algemeen niet over enig politiek<br />
gebod. Vermits ze niet door grote doelstell<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n gedreven,<br />
kenmerken al hun han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen zich door een nauwelijks verholen<br />
egoïsme. Hun taalgebruik is weliswaar gespierd en ze verkondigen<br />
dat ze door grote gevoelens wor<strong>de</strong>n bezield, maar hun<br />
da<strong>de</strong>n zijn schuchter en onzeker. Wanneer een bewogen perio<strong>de</strong><br />
wordt opgevolgd door een kalme, lijkt het alsof alle grote mannen<br />
plots zijn verdwenen. Grote partijen schud<strong>de</strong>n een samenlev<strong>in</strong>g<br />
door elkaar, kle<strong>in</strong>e partijen zorgen slechts voor opw<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g.<br />
Grote partijen verscheuren een natie, kle<strong>in</strong>e partijen brengen ze<br />
tot verval.<br />
De Verenig<strong>de</strong> Staten hebben grote partijen gekend; vandaag bestaan<br />
die echter niet meer. De samenlev<strong>in</strong>g heeft daardoor ongetwijfeld<br />
aan rust gewonnen, maar aan ze<strong>de</strong>lijke waar<strong>de</strong> verloren.<br />
Toen <strong>de</strong> Onafhankelijkheidsoorlog voorbij was en <strong>de</strong> pijlers<br />
voor een nieuwe samenlev<strong>in</strong>g moesten wor<strong>de</strong>n gelegd, was <strong>de</strong> natie<br />
ver<strong>de</strong>eld <strong>in</strong> twee kampen. De on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> tegenstell<strong>in</strong>g was<br />
zo oud als <strong>de</strong> wereld: <strong>de</strong> enen wensten <strong>de</strong> macht van het volk<br />
uit te brei<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren verkozen die macht aan ban<strong>de</strong>n te leggen.<br />
Deze tegenstell<strong>in</strong>g heeft nooit gewelddadige vormen aangenomen,<br />
vermits géén van <strong>de</strong> partijen <strong>de</strong> gevestig<strong>de</strong> or<strong>de</strong> <strong>in</strong> het<br />
gedrang wenste te brengen. De partij die <strong>de</strong> macht van het volk<br />
wenste <strong>in</strong> te perken, trachtte haar beg<strong>in</strong>selen voornamelijk <strong>in</strong>gang<br />
te doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n via <strong>de</strong> grondwet van <strong>de</strong> Unie, wat haar <strong>de</strong> naam<br />
“Fe<strong>de</strong>ralisten” oplever<strong>de</strong>. De an<strong>de</strong>re partij, die zich aanbood als<br />
het verbond van <strong>de</strong> enige echte ver<strong>de</strong>digers van <strong>de</strong> vrijheid, koos<br />
<strong>de</strong> naam “Republike<strong>in</strong>en”.<br />
De Fe<strong>de</strong>ralisten vorm<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het land van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie vanzelfsprekend<br />
een m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid. In hun rangen tel<strong>de</strong>n ze echter bijna<br />
alle markante persoonlijkhe<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> Onafhankelijkheidsoorlog.<br />
De Fe<strong>de</strong>ralisten profiteer<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> vrees, die <strong>in</strong> bre<strong>de</strong> kr<strong>in</strong>g bestond,<br />
dat <strong>de</strong> natie tot anarchie zou vervallen. Op basis hiervan<br />
80 81
estuur<strong>de</strong>n ze het land tij<strong>de</strong>ns het eerste <strong>de</strong>cennium. Ze steun<strong>de</strong>n<br />
slechts op het gezag en <strong>de</strong> talenten van hun lei<strong>de</strong>rs; ze had<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> geest van hun tijd en hun land tegen zich. De Republike<strong>in</strong>en<br />
moesten <strong>de</strong> strijd wel w<strong>in</strong>nen en boekten effectief <strong>de</strong> ene overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<br />
na <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re. De perio<strong>de</strong> waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> Fe<strong>de</strong>ralisten het bew<strong>in</strong>d<br />
voer<strong>de</strong>n, is niettem<strong>in</strong> van groot belang geweest voor <strong>de</strong> toen nog<br />
jonge <strong>Amerika</strong>anse natie. Zij zorg<strong>de</strong>n ervoor dat <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong> nodige rust en bez<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g vond, waardoor later zon<strong>de</strong>r veel<br />
problemen precies die i<strong>de</strong>eën kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n verwezenlijkt die<br />
ze <strong>de</strong>stijds bestre<strong>de</strong>n. <strong>Over</strong>igens wer<strong>de</strong>n ook een aantal Fe<strong>de</strong>ralistische<br />
beg<strong>in</strong>selen overgenomen; <strong>de</strong> grondwet van <strong>de</strong> Unie vormt<br />
het beste bewijs van <strong>de</strong> wijsheid van hun gedachtegoed.<br />
Vandaag v<strong>in</strong>dt men geen grote partijen meer <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten.<br />
2 Bij ontstentenis van grote partijen krioelt het van <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>tjes;<br />
<strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie ver<strong>de</strong>elt zich tot <strong>in</strong> het one<strong>in</strong>dige over allerlei<br />
<strong>de</strong>tailkwesties. Het zijn echter niet <strong>de</strong> religieuze kwesties<br />
- ie<strong>de</strong>reen respecteert elkaars godsdienst -, niet <strong>de</strong> strijd tussen <strong>de</strong><br />
klassen -niemand waagt het immers tegen het volk <strong>in</strong> te gaan- en<br />
ook niet <strong>de</strong> maatschappelijke mistoestan<strong>de</strong>n - <strong>de</strong> materiële welstand<br />
is algemeen - die aanleid<strong>in</strong>g geven tot <strong>de</strong> vorm<strong>in</strong>g van partijen.<br />
Wie campagne wil voeren, moet echter zijn ambities <strong>in</strong>kle<strong>de</strong>n;<br />
het argument dat men <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> zitten<strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dsvoer<strong>de</strong>rs<br />
wil <strong>in</strong>nemen, volstaat niet. Er wordt dan ook veel energie <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
vorm<strong>in</strong>g van partijen gestopt. Een aankomen<strong>de</strong> politicus tracht<br />
vooreerst zijn belangen te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n en zicht te krijgen op<br />
overeenkomstige belangen die hij rond <strong>de</strong> zijne zou kunnen verzamelen.<br />
Dan gaat hij op zoek naar één of an<strong>de</strong>re doctr<strong>in</strong>e of<br />
een pr<strong>in</strong>cipe waar hij zich achter kan scharen, om zich met enig<br />
Noot 2: Er bestaan partijen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten die een bedreig<strong>in</strong>g vormen voor <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> Unie.<br />
Niet omdat ze op het vlak van <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g of een maatschappelijke toestand bestrij<strong>de</strong>n, maar omdat<br />
ze zich <strong>de</strong> spreekbuis hebben gemaakt van <strong>de</strong> vaak zeer uiteenlopen<strong>de</strong> gebieds<strong>de</strong>len die het land vormen.<br />
Deze partijen, die zich opwerpen voor <strong>de</strong> zakelijke belangen van noord en zuid, kan men met recht eer<strong>de</strong>r als <strong>de</strong><br />
vertegenwoordigers van verschillen<strong>de</strong> naties beschouwen.<br />
recht <strong>de</strong> vertegenwoordiger van een politieke partij te kunnen<br />
noemen.<br />
Voor een buitenstaan<strong>de</strong>r lijkt het alsof alle politieke kwesties <strong>in</strong><br />
<strong>Amerika</strong> onbegrijpelijk of k<strong>in</strong><strong>de</strong>rachtig zijn. Men weet niet goed<br />
of men <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen moet beklagen omdat ze zich met <strong>de</strong>rgelijke<br />
futiliteiten bezighou<strong>de</strong>n, of benij<strong>de</strong>n omdat ze blijkbaar niets<br />
ernstigers aan het hoofd hebben. Wanneer men dieper graaft,<br />
merkt men echter wel dat <strong>de</strong> partijstrijd uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk steeds terug<br />
te brengen is tot <strong>de</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tussen enerzijds diegenen die <strong>de</strong><br />
macht van het volk willen <strong>in</strong>perken en an<strong>de</strong>rzijds diegenen die<br />
een uitbreid<strong>in</strong>g voorstaan. Het <strong>de</strong>mocratische of aristocratische<br />
temperament is, hoewel het misschien aan het oog wordt onttrokken,<br />
terug te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n als bezielend beg<strong>in</strong>sel <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> politieke<br />
formaties. Vanuit dit beg<strong>in</strong>sel kiest men haast <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctief<br />
partij doorheen alle controversen die het land beroeren.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> aristocratische partij<br />
Wanneer <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g het evenwicht tussen <strong>de</strong> partijen<br />
wordt verbroken en één van <strong>de</strong> partijen een overweldigen<strong>de</strong> ne<strong>de</strong>rlaag<br />
leidt, kan het gebeuren dat <strong>de</strong> verliezen<strong>de</strong> partij zich bij<br />
<strong>de</strong> feiten neerlegt en zich <strong>in</strong> stilzwijgen hult. Dat is wat er <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten is gebeurd. Het overwicht van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocraten<br />
is van dien aard, dat ze <strong>de</strong> wetten, ze<strong>de</strong>n en gewoonten volledig<br />
naar eigen goeddunken kunnen bepalen. De welstellen<strong>de</strong>n hebben<br />
zich uit <strong>de</strong> politiek teruggetrokken. Het gefortuneerd zijn<br />
vormt een na<strong>de</strong>el voor wie een politieke loopbaan ambieert. De<br />
rijken hebben vrijwillig afgezien van <strong>de</strong> ongelijke strijd met het<br />
volk. Het feit dat het hen onmogelijk is, een plaats <strong>in</strong> het publieke<br />
leven te verwerven die <strong>in</strong> verhoud<strong>in</strong>g staat tot hun positie <strong>in</strong> het<br />
privé-leven, maakt dat ze zich volledig concentreren op hun particuliere<br />
belangen.<br />
De rijke on<strong>de</strong>rgaat <strong>de</strong>ze toestand alsof het een kwaal betrof waar-<br />
82 83
voor geen remedie bestaat. Hij vermijdt elke vorm van kritiek op<br />
<strong>de</strong> gang van zaken. Méér zelfs, men hoort hem <strong>in</strong> het publiek <strong>de</strong><br />
republike<strong>in</strong>se reger<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie prijzen. In het publiek<br />
gedraagt <strong>de</strong> rijke zich eenvoudig en beschei<strong>de</strong>n; zijn huis, waar hij<br />
slechts zorgvuldig gekozen gasten toelaat, baadt echter <strong>in</strong> weel<strong>de</strong>.<br />
Men v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> Europa geen e<strong>de</strong>llie<strong>de</strong>n die zich kieskeuriger gedragen<br />
en met méér nadruk over hun privilegies waken. Vanaf het<br />
moment dat ze zich <strong>in</strong> het publieke leven begeven, gedragen ze<br />
zich echter als <strong>de</strong> gelijken van hun me<strong>de</strong>burgers en schikken ze<br />
zich naar <strong>de</strong> conventies. Ik meen dat achter dit vertoon een diepe<br />
afkeer voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen schuilgaat; <strong>de</strong> rijken<br />
vrezen en misprijzen het volk.<br />
Hoofdstuk 3<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> persvrijheid<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Ik moet bekennen dat ik <strong>de</strong> persvrijheid niet die spontane en kritiekloze<br />
sympathie toedraag die is weggelegd voor d<strong>in</strong>gen die van<br />
nature boven alle twijfel zijn verheven. Ik sta achter <strong>de</strong> persvrijheid,<br />
eer<strong>de</strong>r omwille van het kwaad dat ze weet te voorkómen,<br />
dan wegens het goed dat ze verricht. Als er een tussenpositie zou<br />
bestaan tussen volledige onafhankelijkheid en absolute on<strong>de</strong>rworpenheid<br />
van het <strong>de</strong>nken, dan zou ik me wellicht op die positie<br />
stellen; een <strong>de</strong>rgelijke tussenpositie is echter onmogelijk.<br />
In naties waar het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit geldt, is<br />
censuur absurd. Wanneer men mensen het recht toekent om mee<br />
te beslissen over het bestuur van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g, dan moet men<br />
hen eveneens <strong>de</strong> mogelijkheid geven om kennis te nemen van <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> op<strong>in</strong>ies die <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g bestaan en waardoor<br />
men zich bij het nemen van zijn besliss<strong>in</strong>gen kan laten lei<strong>de</strong>n. De<br />
soevere<strong>in</strong>iteit van het volk en <strong>de</strong> vrijheid van <strong>de</strong> pers gaan hand <strong>in</strong><br />
hand; algemeen stemrecht en censuur zijn niet te verenigen. In <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten v<strong>in</strong>dt men dan ook niemand die <strong>de</strong> vrijheid van<br />
<strong>de</strong> pers aan ban<strong>de</strong>n wenst te leggen.<br />
Men v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse journalistiek evenveel verbaal geweld<br />
als <strong>in</strong> Frankrijk, overigens zon<strong>de</strong>r dat daar even goe<strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n<br />
voor bestaan. Er wor<strong>de</strong>n echter opvallend m<strong>in</strong><strong>de</strong>r rechtszaken<br />
tegen eventuele persmisdrijven gevoerd. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
beschouwen een aanval <strong>in</strong> <strong>de</strong> pers op <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
niet als een misdaad. Ze zijn er overigens van overtuigd<br />
dat rechtbanken niet geschikt zijn om pers<strong>de</strong>licten te beoor<strong>de</strong>len<br />
en dat pog<strong>in</strong>gen om controle uit te oefenen op <strong>de</strong> pers, <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ur openzetten voor veel ver<strong>de</strong>r gaan<strong>de</strong> vormen van verknecht<strong>in</strong>g.<br />
Wie van <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> vrijheid wil kunnen genieten,<br />
zal ook met <strong>de</strong> na<strong>de</strong>len moeten leren leven.<br />
De macht van <strong>de</strong> pers is eer<strong>de</strong>r beperkt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten.<br />
Een volk dat nooit kennis heeft mogen nemen van <strong>de</strong> staatszaken,<br />
gelooft <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong> beste tribuun die het woord tot hen richt. In<br />
<strong>Amerika</strong> dateert <strong>de</strong> politieke vrijheid echter van <strong>de</strong> tijd van <strong>de</strong> eerste<br />
ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>gen. De pers kan overigens een samenlev<strong>in</strong>g niet <strong>in</strong><br />
vuur en vlam zetten als er geen brandstof voorradig is. Het <strong>Amerika</strong>anse<br />
politieke leven is weliswaar zeer turbulent, maar niet explosief;<br />
vermits ie<strong>de</strong>reen welvarend is, ontbreekt het materiaal<br />
voor maatschappelijke brandhaar<strong>de</strong>n. <strong>Amerika</strong>anse kranten verschillen<br />
dan ook nogal van Franse: kranten zijn voor drie vier<strong>de</strong>n<br />
gevuld met commerciële advertenties, <strong>de</strong> rest bestaat uit nieuwtjes<br />
en anekdotes. De vurige <strong>de</strong>batten die bij ons dagelijkse kost<br />
vormen, komt men zel<strong>de</strong>n tegen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse pers.<br />
In het algemeen wordt macht effectiever, naarmate <strong>de</strong> uitoefen<strong>in</strong>g<br />
ervan <strong>in</strong> één richt<strong>in</strong>g wordt gebun<strong>de</strong>ld. De Franse pers wordt gekenmerkt<br />
door een dubbele centralisatie: <strong>de</strong> persmacht is op één<br />
84 85
plaats geconcentreerd en bev<strong>in</strong>dt zich <strong>in</strong> een beperkt aantal han<strong>de</strong>n.<br />
Daardoor is <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> pers vrijwel onbegrensd en<br />
vormt ze voor elke Franse reger<strong>in</strong>g een geduchte tegenstrever. In<br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we géén van bei<strong>de</strong> vormen van centralisatie.<br />
Eerst en vooral bestaat er geen centrum van waaruit het <strong>in</strong>tellectuele<br />
leven naar <strong>de</strong> prov<strong>in</strong>cie wordt uitgedragen. En voorts<br />
ligt <strong>de</strong> drukpers b<strong>in</strong>nen het bereik van ie<strong>de</strong>reen; er bestaat geen<br />
patent- of zegelrecht voor drukkers en uitgevers van kranten. Ie<strong>de</strong>reen<br />
die een aantal abonnees weet te strikken, kan een leefbare<br />
periodiek op <strong>de</strong> markt brengen. Het aantal publicaties grenst dan<br />
ook aan het ongelofelijke. Deze versnipper<strong>in</strong>g is echter ook verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
voor <strong>de</strong> onmacht van <strong>de</strong> pers. Het meest probate<br />
mid<strong>de</strong>l om <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> kranten te neutraliseren, bestaat er<strong>in</strong><br />
hun aantal te vermenigvuldigen.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten beschikt elk gehucht over zijn dagblad.<br />
Men begrijpt zon<strong>de</strong>r moeite dat het niet mogelijk is een zo heterogene<br />
verzamel<strong>in</strong>g on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>g op elkaar af te stemmen. De grote<br />
versnipper<strong>in</strong>g maakt ook dat het niet om een bijzon<strong>de</strong>r w<strong>in</strong>stgeven<strong>de</strong><br />
sector gaat. Dit weerhoudt <strong>de</strong> grote f<strong>in</strong>anciers en <strong>in</strong>dustrielen<br />
ervan om zich op <strong>de</strong>ze markt te begeven. De <strong>Amerika</strong>anse<br />
krantenuitgevers en journalisten hebben niet een <strong>de</strong>rgelijke hoge<br />
status of <strong>in</strong>komen. Dit heeft zijn weerslag op <strong>de</strong> mentaliteit van<br />
<strong>de</strong>ze beroepsgroep. In het algemeen is <strong>de</strong> journalistieke stijl we<strong>in</strong>ig<br />
verheven: men laat niet na mensen persoonlijk aan te vallen<br />
en het privé-leven, <strong>de</strong> zwakhe<strong>de</strong>n en on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> slachtoffers<br />
breed uit te meten.<br />
Ondanks haar versnipper<strong>in</strong>g oefent <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse pers een niet<br />
onbelangrijke <strong>in</strong>vloed uit op <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. De pers zorgt ervoor<br />
dat wat <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek leeft, over het immense grondgebied<br />
wordt uitgedragen en bun<strong>de</strong>lt <strong>de</strong> belangen rond doctr<strong>in</strong>es en partijen.<br />
Wanneer zich een groot aantal persorganen <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g<br />
beweegt, heeft dat op termijn een onweerstaanbare <strong>in</strong>vloed<br />
op <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> duurzaamheid van men<strong>in</strong>gen<br />
die zich <strong>in</strong> vrijheid hebben gevormd<br />
Op het eerste zicht verloopt het politieke leven <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten we<strong>in</strong>ig or<strong>de</strong>lijk; <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie maakt dat er voortdurend<br />
nieuwe bew<strong>in</strong>dsvoer<strong>de</strong>rs op het toneel verschijnen, zodat er we<strong>in</strong>ig<br />
cont<strong>in</strong>uïteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> staatszaken lijkt te kunnen bestaan. De algemene<br />
pr<strong>in</strong>cipes op basis waarvan wordt geregeerd, zijn echter<br />
veel stabieler dan el<strong>de</strong>rs. Ook <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie is m<strong>in</strong><strong>de</strong>r wisselvallig<br />
dan men <strong>de</strong>nkt: eens <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g gewonnen is voor één of<br />
an<strong>de</strong>r i<strong>de</strong>e, hoe re<strong>de</strong>lijk of onre<strong>de</strong>lijk het ook moge zijn, is ze zeer<br />
moeilijk tot an<strong>de</strong>re gedachten te bewegen. Men ziet hetzelf<strong>de</strong> verschijnsel<br />
<strong>in</strong> Engeland, waar <strong>de</strong> grootst mogelijke vrijheid samengaat<br />
met <strong>de</strong> meest vastgeroeste vooroor<strong>de</strong>len.<br />
Volgens mij ligt <strong>de</strong> oorzaak daarvan <strong>in</strong> het feit dat men<strong>in</strong>gen die<br />
vrij ontstaan, veel duurzamer zijn dan op<strong>in</strong>ies die zich hebben<br />
moeten vormen reken<strong>in</strong>g hou<strong>de</strong>nd met <strong>de</strong> censuur. Mensen die<br />
zich uit eigen beweg<strong>in</strong>g een men<strong>in</strong>g hebben gevormd, klampen<br />
zich hieraan vast, méér uit trots dan uit overtuig<strong>in</strong>g. In dit verband<br />
is het overigens nuttig een on<strong>de</strong>rscheid te maken tussen<br />
twee soorten vaste overtuig<strong>in</strong>gen. Mensen kunnen rotsvast geloven<br />
<strong>in</strong> iets dat ze zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>nken hebben overgenomen. Geconfronteerd<br />
met weerlegg<strong>in</strong>gen, kunnen ze beg<strong>in</strong>nen twijfelen.<br />
Wanneer ze er echter <strong>in</strong> slagen <strong>de</strong>ze twijfels op hun beurt te weerleggen,<br />
kunnen ze tot an<strong>de</strong>rsoortige en meer gefun<strong>de</strong>er<strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>gen<br />
komen; hoewel ik me blijf afvragen of <strong>de</strong> <strong>in</strong>tensiteit van<br />
<strong>de</strong>rgelijke, op re<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong>nken gebaseer<strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>gen zich kan<br />
meten met <strong>de</strong>ze van dogmatische geloofsstelsels.<br />
Wanneer mensen die het eerste soort vaste overtuig<strong>in</strong>gen aanhangen,<br />
wor<strong>de</strong>n geconfronteerd met een vrije pers, zullen ze nog lange<br />
tijd blijven vasthou<strong>de</strong>n aan onbere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>gen; al-<br />
86 87
leen veran<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> <strong>in</strong>houd van die overtuig<strong>in</strong>gen om <strong>de</strong> haverklap.<br />
Hun blikveld blijft beperkt tot één punt, maar dat punt veran<strong>de</strong>rt<br />
voortdurend van plaats. De eerste generaties die moeten leren leven<br />
met <strong>de</strong> persvrijheid hebben het dan ook niet gemakkelijk. Na<br />
verloop van tijd zal echter het enthousiasme over <strong>de</strong> voortdurend<br />
opduiken<strong>de</strong> nieuwe i<strong>de</strong>eën afnemen. Met <strong>de</strong>ze ervar<strong>in</strong>g groeit <strong>de</strong><br />
twijfel en het universele wantrouwen. De meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong>r mensen<br />
zal <strong>in</strong> één van bei<strong>de</strong> toestan<strong>de</strong>n blijven steken: enerzijds, geloven<br />
zon<strong>de</strong>r te weten waarom en, an<strong>de</strong>rzijds, niet precies weten<br />
wat te geloven. Het soort bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> en beheerste vaste overtuig<strong>in</strong>gen<br />
waarover ik het eer<strong>de</strong>r had, dat uit wetenschap wordt<br />
geboren en opgroeit te mid<strong>de</strong>n van twijfel, zal nooit <strong>in</strong> het bereik<br />
liggen van méér dan een handjevol mensen.<br />
Men heeft <strong>de</strong> opmerk<strong>in</strong>g gemaakt dat het <strong>in</strong> tijdperken van grote<br />
religieuze hartstocht regelmatig gebeurt dat mensen het ene<br />
geloof voor het an<strong>de</strong>re <strong>in</strong>wisselen, terwijl <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van twijfel<br />
eenie<strong>de</strong>r bij zijn overtuig<strong>in</strong>g lijkt te blijven. Hetzelf<strong>de</strong> geldt ten<br />
aanzien van <strong>de</strong> politiek <strong>in</strong> lan<strong>de</strong>n waar <strong>de</strong> persvrijheid bestaat.<br />
Wanneer alle theorieën het on<strong>de</strong>rwerp van strijd en contestatie<br />
zijn geweest, blijft men uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk zijn overtuig<strong>in</strong>g trouw, niet<br />
omdat men gelooft dat ze juist is, maar omdat men niet zeker is<br />
dat er een betere bestaat.<br />
Hoofdstuk 4<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> vrijheid van verenig<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Nergens wordt zo vaak en voor zoveel uiteenlopen<strong>de</strong> doele<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
gebruik gemaakt van verenig<strong>in</strong>gen als <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
leren van bij <strong>de</strong> geboorte dat ze op zichzelf zijn aangewezen<br />
wanneer ze bepaal<strong>de</strong> mistoestan<strong>de</strong>n willen verhelpen en dat men<br />
op <strong>de</strong> overheid slechts beroep doet wanneer het niet an<strong>de</strong>rs kan.<br />
Men merkt dit op school, waar k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren zoveel mogelijk hun conflicten<br />
zelf trachten te regelen, en <strong>in</strong> <strong>de</strong> wijken, waar buren zon<strong>de</strong>r<br />
<strong>in</strong>meng<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> gezagsdragers hun problemen oplossen en het<br />
buurtleven organiseren.<br />
De vrijheid van verenig<strong>in</strong>g kan op verschillen<strong>de</strong> wijzen wor<strong>de</strong>n<br />
gebruikt. Gelijkgez<strong>in</strong><strong>de</strong>n kunnen zich verenigen en hun krachten<br />
bun<strong>de</strong>len. De aldus ontstane verenig<strong>in</strong>g kan trachten haar<br />
gedachtegoed uit te dragen en op an<strong>de</strong>re plaatsen zusterorganisaties<br />
oprichten. De verenig<strong>in</strong>g kan zich ook op het politieke terre<strong>in</strong><br />
begeven, door bijvoorbeeld kiesverenig<strong>in</strong>gen te vormen die<br />
gemandateer<strong>de</strong>n naar publieke verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen afvaardigen. In <strong>de</strong><br />
twee eerste gevallen gaat het om louter <strong>in</strong>tellectuele verban<strong>de</strong>n en<br />
verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen. In het laatste geval treedt <strong>de</strong> verenig<strong>in</strong>g op als een<br />
met <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g rivaliserend machtscentrum. Wanneer we te maken<br />
hebben met een volk dat niet gewend is aan <strong>de</strong> vrijheid, dan<br />
vormt een <strong>de</strong>rgelijke situatie van rivaliseren<strong>de</strong> legitimiteiten een<br />
groot gevaar. Wanneer zich naast <strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dvoer<strong>de</strong>rs een macht<br />
opstelt die over een nagenoeg even groot moreel gezag beschikt,<br />
zal <strong>de</strong>ze laatste <strong>in</strong> <strong>de</strong> verleid<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n gebracht om zich <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
plaats van <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs te stellen.<br />
Het onbeperkte recht om verenig<strong>in</strong>gen met politieke <strong>in</strong>slag op te<br />
richten, kan het land op <strong>de</strong> rand van <strong>de</strong> onbestuurbaarheid brengen.<br />
Om <strong>de</strong>ze re<strong>de</strong>n lijkt mij een ongelimiteer<strong>de</strong> vrijheid van verenig<strong>in</strong>g<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r onontbeerlijk dan een absolute vrijheid van pers.<br />
Een natie kan met omstandighe<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n geconfronteerd waar<strong>in</strong><br />
ze grenzen moet stellen aan dit recht. Men moet echter toegeven<br />
dat men <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten geen beperk<strong>in</strong>gen aan <strong>de</strong>ze<br />
vrijheid heeft gesteld en dat dit niet tot rampzalige gevolgen heeft<br />
geleid. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten fungeert <strong>de</strong> vrijheid van verenig<strong>in</strong>g<br />
als een waarborg tegen <strong>de</strong> tirannie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.<br />
88 89
De partij die <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten dom<strong>in</strong>ant wordt, krijgt werkelijk<br />
alle macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n: ze krijgt <strong>de</strong> controle over alle georganiseer<strong>de</strong><br />
krachten en alle openbare ambten zullen door politieke<br />
me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>rs wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>genomen. In <strong>de</strong>rgelijke gevallen is het<br />
noodzakelijk dat <strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid over <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len beschikt om<br />
een tegengewicht te kunnen vormen. De almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
lijkt me zo gevaarlijk voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse republiek, dat<br />
men met re<strong>de</strong>n weigert beperk<strong>in</strong>gen aan het verenig<strong>in</strong>gsrecht te<br />
stellen. In aristocratische staten fungeren <strong>de</strong> <strong>in</strong>termediaire lichamen<br />
als natuurlijke tegengewichten tegen <strong>de</strong> mogelijke ontspor<strong>in</strong>gen<br />
van <strong>de</strong> macht. In <strong>de</strong>mocratische staten, waar <strong>de</strong>ze lichamen<br />
niet langer bestaan, zijn er geen an<strong>de</strong>re dan <strong>de</strong> door particulieren<br />
<strong>in</strong> het leven geroepen verenig<strong>in</strong>gen die <strong>de</strong> tirannie kunnen <strong>in</strong>dijken.<br />
<strong>Amerika</strong>anse politieke verenig<strong>in</strong>gen staan afkerig tegenover illegale<br />
mid<strong>de</strong>len. Burgers die ten aanzien van een bepaal<strong>de</strong> kwestie<br />
tot <strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid behoren, verenigen zich, <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie,<br />
om hun gecomb<strong>in</strong>eerd aantal te tonen en zo het morele gezag<br />
van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid te verzwakken en, <strong>in</strong> twee<strong>de</strong> <strong>in</strong>stantie, om gezamenlijk<br />
argumenten te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om op termijn <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
naar zich toe te trekken. In Europa bestaan er partijen waarvan<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën nooit op <strong>de</strong> steun van een meer<strong>de</strong>rheid zullen kunnen<br />
rekenen, maar die er niettem<strong>in</strong> op rekenen, <strong>de</strong> macht te verwerven.<br />
Dit soort partijen wenst niet te overtuigen maar <strong>de</strong> macht te<br />
grijpen. In <strong>de</strong>rgelijke omstandighe<strong>de</strong>n kan het onbeperkte recht<br />
tot het oprichten van politieke verenig<strong>in</strong>gen gevaar opleveren. In<br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar <strong>de</strong> op<strong>in</strong>ies we<strong>in</strong>ig van elkaar afwijken,<br />
bestaat dit gevaar niet.<br />
Europese verenig<strong>in</strong>gen schoeien zich vaak op militaire leest: ze<br />
centraliseren <strong>de</strong> macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van een beperkte leid<strong>in</strong>g en <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n moeten hun eigen <strong>in</strong>zichten en men<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>rgeschikt<br />
maken aan één of an<strong>de</strong>r dogma. Vaak heerst b<strong>in</strong>nen die organisa-<br />
ties meer tirannie dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g waartegen ze zich richten.<br />
Dit verm<strong>in</strong><strong>de</strong>rt hun morele kracht gevoelig en maakt het<br />
moeilijker om namens <strong>de</strong> vrijheid en <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rdrukten te spreken.<br />
<strong>Amerika</strong>anse verenig<strong>in</strong>gen zijn civiel van aard. De <strong>in</strong>dividuele<br />
zelfstandigheid wordt naar waar<strong>de</strong> geschat; <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n hebben<br />
eenzelf<strong>de</strong> doel voor ogen, maar hoeven dat niet allemaal op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
manier te willen bereiken. Hier wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> eigen wil en <strong>in</strong>zichten<br />
niet opgeofferd, maar aangewend ten bate van <strong>de</strong> gemeenschappelijke<br />
doelstell<strong>in</strong>g.<br />
Het belangrijkste verschil met Europa ligt <strong>in</strong> het algemeen stemrecht.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zijn meer<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n ontegensprekelijk.<br />
Partijen kunnen zich niet opwerpen als <strong>de</strong> feitelijke vertegenwoordigers<br />
van diegenen die niet hebben kunnen stemmen. Dat<br />
is <strong>in</strong> Europa wel het geval. Men v<strong>in</strong>dt geen verenig<strong>in</strong>g die er zich<br />
niet op beroept, <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid uit te drukken. Ze<br />
ontlenen er hun kracht aan en <strong>de</strong> rechtvaardig<strong>in</strong>g van hun da<strong>de</strong>n;<br />
hoe kan men beter geweld legitimeren dan door zich te beroepen<br />
op steun van <strong>de</strong> uitgeslotenen. In Europa beschouwen <strong>de</strong> verenig<strong>in</strong>gen<br />
zich als <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> en uitvoeren<strong>de</strong> organen van het<br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie dat zijn stem niet kan laten horen; waar het <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten voor ie<strong>de</strong>reen dui<strong>de</strong>lijk is dat ze slechts een<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid vertegenwoordigen, beperken ze zich tot overtuigen<br />
en petitioneren.<br />
Hoofdstuk 5<br />
<strong>Over</strong> het <strong>de</strong>mocratisch bestuur<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
De gevolgen van het algemeen stemrecht<br />
In Europa hoort men wel eens dat één van <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van het<br />
algemeen stemrecht er<strong>in</strong> bestaat dat staatslui aan het bew<strong>in</strong>d wor-<br />
90 91
<strong>de</strong>n geroepen die het vertrouwen van het publiek waard zijn. Wat<br />
ik <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> heb gezien, laat mij niet toe <strong>de</strong>ze visie bij te tre<strong>de</strong>n.<br />
Mensen van enig kaliber wor<strong>de</strong>n er zel<strong>de</strong>n tot één of an<strong>de</strong>r publiek<br />
ambt geroepen. Hoe steviger <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten vestigt, hoe m<strong>in</strong><strong>de</strong>r <strong>in</strong>drukwekkend haar staatslie<strong>de</strong>n<br />
zijn. Hiervoor bestaan verschillen<strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen.<br />
Ik geloof dat het onmogelijk is, het <strong>in</strong>tellectuele peil van het volk<br />
boven een bepaald niveau te verheffen. Ik ben ervan overtuigd<br />
dat <strong>de</strong> grote meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong>r mensen oprecht begaan is met het<br />
wel en wee van het land. Méér zelfs: ik meen dat het on<strong>de</strong>r het<br />
volk m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vaak vóórkomt dat <strong>de</strong>ze zorg gepaard gaat met enig<br />
eigenbelang, zoals dat bij <strong>de</strong> hogere klassen wel het geval is. Wat<br />
het volk echter mist, is het vermogen om <strong>in</strong> te schatten met welke<br />
mid<strong>de</strong>len en op welke manier doelstell<strong>in</strong>gen kunnen wor<strong>de</strong>n verwezenlijkt.<br />
Als men alleen nog maar be<strong>de</strong>nkt welke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen<br />
men zich moet getroosten om het karakter van één mens te doorgron<strong>de</strong>n,<br />
begrijpt men dat het volk, dat <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie <strong>in</strong> zijn<br />
levenson<strong>de</strong>rhoud moet voorzien, nooit over <strong>de</strong> tijd en <strong>de</strong> energie<br />
zal beschikken om zich diepgaand aan een <strong>de</strong>rgelijke studie te wij<strong>de</strong>n.<br />
Vandaar dat <strong>de</strong>magogen er steeds weer <strong>in</strong> slagen, het volk te<br />
mislei<strong>de</strong>n.<br />
Het is echter niet alleen een kwestie van ontoereiken<strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
On<strong>de</strong>r een <strong>de</strong>mocratisch bestel komen gevoelens van<br />
afgunst gemakkelijker tot ontwikkel<strong>in</strong>g. Democratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
roepen sterke egalitaire passies <strong>in</strong> het leven, die nooit helemaal<br />
bevredigd kunnen wor<strong>de</strong>n. Mensen wor<strong>de</strong>n voortdurend <strong>in</strong><br />
beweg<strong>in</strong>g gebracht door het streven naar gelijkheid, maar moeten<br />
merken dat <strong>de</strong> gelijkheid hen steeds weer door <strong>de</strong> v<strong>in</strong>gers glipt.<br />
Het gevolg is dat alles wat op één of an<strong>de</strong>re manier boven <strong>de</strong> massa<br />
uitsteekt, als een obstakel op weg naar het egalitarisme wordt<br />
ervaren.<br />
Het is niet zó, dat het volk <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten gevoelens van<br />
haat koestert tegen <strong>de</strong> hogere stan<strong>de</strong>n, maar niettem<strong>in</strong> draagt het<br />
er zorg voor, hen van <strong>de</strong> macht weg te hou<strong>de</strong>n; het volk vreest <strong>de</strong><br />
meer getalenteer<strong>de</strong>n niet, maar heeft er evenm<strong>in</strong> veel waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
voor. In het algemeen merkt men dat het volk afwijzend staat tegenover<br />
diegenen die zich zon<strong>de</strong>r zijn steun omhoog hebben gewerkt.<br />
Bij hen die zich van <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>lmaat on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n, merkt<br />
men <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g om zich ver te hou<strong>de</strong>n van een politieke loopbaan,<br />
omdat ze weten dat het hen moeilijk zou vallen, zichzelf te<br />
blijven en tezelf<strong>de</strong>rtijd <strong>de</strong> gunst van het volk te bewaren.<br />
Factoren die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten corrigeren<br />
Wanneer <strong>de</strong> staat bedreigd wordt, gebeurt het dat het volk er<br />
plots wel <strong>in</strong> slaagt die bew<strong>in</strong>dslie<strong>de</strong>n te kiezen die nodig zijn.<br />
Men heeft opgemerkt dat mensen <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van gevaar zel<strong>de</strong>n op<br />
hun gewone niveau blijven: ofwel overstijgen ze zichzelf, ofwel<br />
gaan ze helemaal on<strong>de</strong>ruit. Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor naties. Ten tij<strong>de</strong><br />
van groot gevaar zullen <strong>de</strong> <strong>de</strong>ugdzamen niet langer <strong>in</strong> <strong>de</strong> schaduw<br />
blijven en zal het volk zijn gevoelens van afgunst tij<strong>de</strong>lijk aan<br />
<strong>de</strong> kant zetten. We hebben gezien dat, toen het overleven van <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse natie op het spel stond, <strong>de</strong> besten - met <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g<br />
van het volk - het <strong>in</strong>itiatief hebben genomen. Dit soort gebeurtenissen<br />
is echter eer<strong>de</strong>r zeldzaam; we moeten <strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen op hun<br />
meer alledaagse verschijn<strong>in</strong>gsvorm beoor<strong>de</strong>len.<br />
De ontwikkel<strong>in</strong>g van het <strong>in</strong>tellectuele leven en vooral van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
en gewoonten oefent een meer duurzame <strong>in</strong>vloed op <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
uit. In New England, waar opvoed<strong>in</strong>g en vrijheid <strong>in</strong> het<br />
verleng<strong>de</strong> liggen van moraal en religie, waar <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
bestuursvorm al geduren<strong>de</strong> generaties is gevestigd, hebben zich<br />
regels en gewoonten gevormd op basis waarvan het volk <strong>in</strong>tellectuele<br />
en morele superioriteit naar waar<strong>de</strong> heeft leren schatten.<br />
Vandaar dat <strong>de</strong> kwaliteit van het <strong>de</strong>mocratische bestuur <strong>in</strong> New<br />
England opmerkelijk hoger ligt dan el<strong>de</strong>rs. Hoe méér men echter<br />
92 93
afzakt naar het zui<strong>de</strong>n, waar <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie nog jonger is, het on<strong>de</strong>rwijs<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r algemeen en waar vrijheid, moraal en religie m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
samenhang vertonen, hoe zeldzamer het talent en <strong>de</strong> <strong>de</strong>ugdzaamheid<br />
van <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs wor<strong>de</strong>n. Wanneer men uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
<strong>in</strong> het zuidwesten belandt, waar <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g nog niet méér<br />
is dan een samenraapsel van avonturiers en speculanten, staat<br />
men er versteld van <strong>in</strong> welke han<strong>de</strong>n <strong>de</strong> politieke macht berust en<br />
vraagt men zich af waar <strong>de</strong> staat ondanks alles <strong>de</strong> kracht heeft gevon<strong>de</strong>n<br />
om een zekere ontwikkel<strong>in</strong>g op gang te brengen.<br />
Er bestaan een aantal wetmatighe<strong>de</strong>n dat uit <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zelf<br />
voortvloeit en dat <strong>de</strong> gevaarlijkste <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten kan<br />
corrigeren. Zo is bijvoorbeeld het verschil tussen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse Kamer van Afgevaardig<strong>de</strong>n en van <strong>de</strong> Senaat opmerkelijk.<br />
Het ontegensprekelijk hogere peil van <strong>de</strong> Senaat v<strong>in</strong>dt zijn<br />
oorsprong <strong>in</strong> het feit dat <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g niet rechtstreeks<br />
wor<strong>de</strong>n verkozen, maar wor<strong>de</strong>n aangeduid door <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong><br />
organen van <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> staten. Het volstaat dat <strong>de</strong><br />
wil van het volk door <strong>de</strong>ze organen wordt gemedieerd, opdat er<br />
politici met meer kwaliteiten tevoorschijn komen. Men kan zich<br />
een moment <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst voorstellen waar <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse republieken<br />
gedwongen zullen wor<strong>de</strong>n om op alle niveaus <strong>de</strong> <strong>in</strong>directe<br />
vertegenwoordig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> te voeren, tene<strong>in</strong><strong>de</strong> het niveau van<br />
het <strong>de</strong>mocratische bestuur te verhogen. Volgens mij ligt <strong>in</strong> het systeem<br />
van <strong>de</strong> getrapte verkiez<strong>in</strong>gen het meest geschikte kanaal om<br />
<strong>de</strong> vrijheid b<strong>in</strong>nen het bereik van het volk te brengen.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen<br />
Wanneer verkiez<strong>in</strong>gen slechts met grote tussenpauzen plaatsv<strong>in</strong><strong>de</strong>n,<br />
brengt elke verkiez<strong>in</strong>g het risico van een omwentel<strong>in</strong>g teweeg.<br />
Partijen zullen dan buitengewone <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen leveren,<br />
vermits verlies betekent dat kandidaten voor lange tijd alle hoop<br />
op politiek succes moeten laten varen. Wanneer verkiez<strong>in</strong>gen elkaar<br />
echter om <strong>de</strong> haverklap opvolgen, verkeert <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
voortdurend <strong>in</strong> een koortsachtige toestand en wordt het bestuur<br />
van <strong>de</strong> staat gekenmerkt door grote wispelturigheid. Het ene systeem<br />
houdt het gevaar <strong>in</strong> van revolutie, het an<strong>de</strong>re van politieke<br />
malaise. De <strong>Amerika</strong>nen hebben voor het twee<strong>de</strong> kwaad gekozen.<br />
Het resultaat is een wetgev<strong>in</strong>g die voortdurend aan veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
on<strong>de</strong>rhevig is.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> publieke adm<strong>in</strong>istratie<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n <strong>de</strong> publieke functionarissen<br />
zich <strong>in</strong> niets van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g; ze zijn niet <strong>in</strong> opvallen<strong>de</strong><br />
ambtswon<strong>in</strong>gen behuisd, ze hebben geen lijfwachten en dragen<br />
zelfs geen ambtskledij. Deze eenvoud heeft niet alleen te maken<br />
met <strong>de</strong> specifieke <strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, maar ook met<br />
<strong>de</strong> fundamentele beg<strong>in</strong>selen van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. Vanuit het oogpunt<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie vormt het bestaan van <strong>de</strong> overheid een<br />
noodzakelijk kwaad; men heeft nu eenmaal een ambtenarij nodig<br />
en aan <strong>de</strong> functionarissen <strong>in</strong> kwestie moet een zekere macht<br />
wor<strong>de</strong>n toegekend. De uiterlijke kentekens van die positie wor<strong>de</strong>n<br />
echter als bijkomstighe<strong>de</strong>n ervaren, die het publiek no<strong>de</strong>loos<br />
kunnen kwetsen. De <strong>Amerika</strong>anse functionarissen beseffen dat ze<br />
slechts van het recht, om zich boven hun me<strong>de</strong>burgers te stellen,<br />
kunnen gebruik maken, zolang ze erover waken zich <strong>in</strong> hun gedrag<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> niets van die me<strong>de</strong>burgers te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bestaat er geen grote afstand tussen <strong>de</strong><br />
ambtenarij en het publiek. De publieke functionarissen zijn zeer<br />
bereidwillig en hoffelijk <strong>in</strong> <strong>de</strong> omgang. Ze weten respect af te<br />
dw<strong>in</strong>gen op basis van <strong>de</strong> <strong>in</strong>houd die ze aan hun functie geven,<br />
eer<strong>de</strong>r dan op basis van <strong>de</strong> eventuele uiterlijke tekenen van hun<br />
positie. <strong>Over</strong>igens wordt <strong>in</strong> het algemeen te veel belang gehecht<br />
aan zaken zoals ambtelijke kledij. Ik betwijfel of een ambtenaar<br />
louter op basis van één of an<strong>de</strong>r kled<strong>in</strong>gstuk gezag kan verwerven.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse ambtenaren, die zich <strong>in</strong> hun relatie met het<br />
publiek uitsluitend op hun eigen verdiensten kunnen beroepen,<br />
94 95
staan allesz<strong>in</strong>s niet <strong>in</strong> lager aanzien.<br />
<strong>Amerika</strong>anse ambtenaren ontvangen een salaris. Ook <strong>de</strong>ze praktijk<br />
vloeit rechtstreeks voort uit <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
Het <strong>in</strong>voeren van onbezoldig<strong>de</strong> functies zou immers tot gevolg<br />
hebben, dat <strong>de</strong>ze ambten wor<strong>de</strong>n voorbehou<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> meer gefortuneer<strong>de</strong><br />
burgers. Zo zou <strong>de</strong> basis voor een nieuwe aristocratie<br />
wor<strong>de</strong>n gelegd. Een <strong>de</strong>mocratische republiek die het niet langer<br />
nodig acht, <strong>de</strong> openbare ambten te bezoldigen, houdt op een <strong>de</strong>mocratie<br />
te zijn. Er bestaat <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten echter niet zoiets<br />
als een loopbaan <strong>in</strong> <strong>de</strong> openbare dienst, vermits het om verkozen<br />
ambtenaren gaat. Géén ambtenaar heeft ooit <strong>de</strong> zekerheid dat<br />
hij na <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> verkiez<strong>in</strong>gen zijn functie nog zal uitoefenen.<br />
Dat maakt dat over het algemeen niet <strong>de</strong> meest getalenteer<strong>de</strong>n of<br />
ambitieuzen voor <strong>de</strong>ze carrière zullen kiezen. Op basis van vergelijkbare<br />
<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen kan men immers <strong>in</strong> zaken met méér zekerheid<br />
succes verwerven. Dit is één van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen waarom <strong>de</strong> kwaliteit<br />
van het politieke personeel niet zo uitzon<strong>de</strong>rlijk is.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> eigenmacht van <strong>de</strong> ambtenaren<br />
On<strong>de</strong>r twee bestuursvormen is <strong>de</strong> eigenmacht van <strong>de</strong> ambtenaren<br />
groot: on<strong>de</strong>r het absolutisme en on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Een absolute<br />
vorst is er zo van overtuigd dat zijn ambtenaren niets zullen<br />
te durven on<strong>de</strong>rnemen dat <strong>in</strong>druist tegen zijn wensen, dat hij het<br />
zich kan permitteren hen een ruime han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsvrijheid te laten.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie, waar men <strong>de</strong> ambtenaren kan wegstemmen,<br />
is men er evenm<strong>in</strong> voor bevreesd dat <strong>de</strong> ambtenarij haar vrijheid<br />
tot eigenmachtig han<strong>de</strong>len zal misbruiken. In een <strong>de</strong>mocratie beperkt<br />
<strong>de</strong> wetgever zich er vaak toe <strong>de</strong> ambtenaren slechts aan te<br />
geven welke doelstell<strong>in</strong>gen hij wenst verwezenlijkt te zien, terwijl<br />
aan hen <strong>de</strong> <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len wordt overgelaten.<br />
Enkel <strong>in</strong> <strong>de</strong> constitutionele monarchieën wordt <strong>de</strong> vrijheid tot<br />
han<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> ambtenaar nauwkeurig afgebakend. De re<strong>de</strong>n<br />
ligt <strong>in</strong> het feit dat <strong>de</strong> macht hier ver<strong>de</strong>eld is over <strong>de</strong> vorst en het<br />
volk. Bei<strong>de</strong>n hebben er belang bij dat <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> ambtenarij<br />
welomschreven en stabiel is. Bei<strong>de</strong>n vrezen vooral dat <strong>de</strong> ambtenarij<br />
een <strong>in</strong>strument <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> tegenpartij zou kunnen<br />
vormen. Zowel <strong>de</strong> vorst als het volk heeft er dus belang bij <strong>de</strong><br />
functionarissen bij voorbaat gedragslijnen voor te schrijven waar<br />
niet kan van wor<strong>de</strong>n afgeweken.<br />
Adm<strong>in</strong>istratieve <strong>in</strong>stabiliteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
De voortduren<strong>de</strong> wissel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> macht laat zijn sporen na <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> ambtenaren. Niemand trekt er zich iets van<br />
aan, hoe <strong>in</strong> het verle<strong>de</strong>n te werk werd gegaan. Zelfs wanneer er<br />
materiaal bestaat over eer<strong>de</strong>re adm<strong>in</strong>istraties hecht men er geen<br />
enkele waar<strong>de</strong> aan. Men leeft van dag tot dag. Men beseft niet dat<br />
het goed besturen van een samenlev<strong>in</strong>g eigenlijk een wetenschappelijke<br />
discipl<strong>in</strong>e vormt die, zoals an<strong>de</strong>re wetenschappen, slechts<br />
vooruitgang kan boeken wanneer bev<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen en ont<strong>de</strong>kk<strong>in</strong>gen<br />
aan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> generaties wor<strong>de</strong>n doorgegeven. Ambtenaren<br />
die weigeren kennis te nemen van elkaars ervar<strong>in</strong>gen kunnen hun<br />
taken niet optimaal vervullen. De extreem doorgedreven <strong>de</strong>mocratie<br />
staat <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze een goed bestuur <strong>in</strong> <strong>de</strong> weg.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen<br />
Betekent <strong>de</strong>mocratisch bestuur ook zu<strong>in</strong>ig bestuur? Om die vraag<br />
te kunnen beantwoor<strong>de</strong>n, moeten we eerst dui<strong>de</strong>lijk maken wat<br />
we als vergelijk<strong>in</strong>gspunt zullen gebruiken. Dat <strong>de</strong> publieke uitgaven<br />
hoger liggen <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie dan <strong>in</strong> een absolutistisch regime,<br />
is vanzelfsprekend. Dit geldt trouwens voor alle vrije samenlev<strong>in</strong>gen,<br />
wanneer we ze met niet-vrije vergelijken. Een <strong>de</strong>spotisch<br />
bew<strong>in</strong>d ruïneert <strong>de</strong> mensen, door het hen onmogelijk te maken<br />
om rijkdom te produceren, méér dan door hen <strong>de</strong> vruchten van<br />
hun arbeid af te nemen. Waar <strong>de</strong> vrijheid heerst, zullen <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen<br />
stijgen, maar zullen <strong>de</strong> <strong>in</strong>komsten nog <strong>in</strong> veel grotere mate<br />
toenemen. Wat mij dus méér <strong>in</strong>teresseert, is <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge verge-<br />
96 97
lijk<strong>in</strong>g van vrije volkeren, om zo na te gaan welke <strong>in</strong>vloed <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
op <strong>de</strong> staatsf<strong>in</strong>anciën uitoefent.<br />
In alle samenlev<strong>in</strong>gen bestaat het fenomeen dat <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
sociale klassen een an<strong>de</strong>re houd<strong>in</strong>g aannemen tegenover het beheer<br />
van <strong>de</strong> gemeenschapsgel<strong>de</strong>n. Waar <strong>de</strong> meest gefortuneer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gswetten maken, zal men zich we<strong>in</strong>ig zorgen maken<br />
over <strong>de</strong> staatsuitgaven; wie over een groot fortu<strong>in</strong> beschikt, voelt<br />
een belast<strong>in</strong>gsverhog<strong>in</strong>g niet of nauwelijks. Waar <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nklasse<br />
<strong>de</strong> wet stelt, zal men erover waken <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen niet te verhogen,<br />
omdat vooral kle<strong>in</strong>e <strong>in</strong>komens zware belast<strong>in</strong>gen vrezen.<br />
Wanneer echter <strong>de</strong> werken<strong>de</strong> klassen <strong>de</strong> wetten maken, is <strong>de</strong> kans<br />
groot dat <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gsdruk zal toenemen; zij beschikken immers<br />
nauwelijks over een belastbaar <strong>in</strong>komen. In een <strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>g<br />
zal men zich we<strong>in</strong>ig zorgen maken over een zu<strong>in</strong>ig beheer<br />
van <strong>de</strong> publieke gel<strong>de</strong>n. Dat zulks niet altijd het geval hoeft te<br />
zijn bewijst het voorbeeld van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Daar heeft<br />
het volk bezitt<strong>in</strong>gen verworven en mag men dus verwachten dat<br />
het gevaar van het onvoorzichtige beheer van <strong>de</strong> staatsf<strong>in</strong>anciën<br />
zal afnemen.<br />
Er bestaan echter nog an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>nen waarom <strong>de</strong> staatsuitgaven<br />
sneller stijgen <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratieën. Waar <strong>de</strong> aristocratie regeert, zal<br />
<strong>de</strong> staat zich met we<strong>in</strong>ig bemoeien; <strong>de</strong> aristocraten zijn over het<br />
algemeen tevre<strong>de</strong>n met hun maatschappelijke positie en hebben<br />
eigenlijk niets van <strong>de</strong> staat te verwachten. Dat ligt an<strong>de</strong>rs voor het<br />
volk, dat zoveel re<strong>de</strong>nen tot ontevre<strong>de</strong>nheid heeft. Waar het volk<br />
regeert, zal <strong>de</strong> staat <strong>de</strong> opdracht krijgen op alle mogelijke terre<strong>in</strong>en<br />
hervorm<strong>in</strong>gen en verbeter<strong>in</strong>gen door te voeren. Al <strong>de</strong>ze maatregelen<br />
kosten uiteraard geld. Wanneer het volk over zijn toestand<br />
beg<strong>in</strong>t na te <strong>de</strong>nken, groeit er een groot aantal behoeften waar<br />
het zich tot dan toe niet van bewust was, maar waarvan <strong>de</strong> verwezenlijk<strong>in</strong>g<br />
uiteraard grote mid<strong>de</strong>len vergt. Vandaar dat <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen<br />
stijgen met het ontwikkel<strong>in</strong>gspeil van een samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Een an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n waarom <strong>de</strong> staatsuitgaven on<strong>de</strong>r een <strong>de</strong>mocratisch<br />
bestuur toenemen, ligt <strong>in</strong> het feit dat <strong>de</strong> elkaar voortdurend<br />
afwisselen<strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dsploegen en <strong>de</strong> voortdurend verschuiven<strong>de</strong><br />
publieke op<strong>in</strong>ie het moeilijk maken een samenhangend en dus<br />
zu<strong>in</strong>ig beleid te voeren.<br />
<strong>Over</strong> het bepalen van <strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>gen van<br />
<strong>de</strong> ambtenaren<br />
De re<strong>de</strong>n waarom, <strong>in</strong> het algemeen, <strong>de</strong>mocratieën bezu<strong>in</strong>igen op<br />
<strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> ambtenaren ligt voor <strong>de</strong> hand: diegenen<br />
die moeten beslissen over het bedrag van <strong>de</strong> wed<strong>de</strong>n, maken <strong>de</strong>el<br />
uit van een zó omvangrijke groep, dat ze elk afzon<strong>de</strong>rlijk nauwelijks<br />
kans maken om <strong>de</strong>ze functies ooit zelf uit te oefenen. In<br />
aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen geldt het omgekeer<strong>de</strong>: het beperkte<br />
groepje dat beslist over <strong>de</strong> vergoed<strong>in</strong>gen, koestert vaak <strong>de</strong> reële<br />
hoop <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst één van <strong>de</strong>ze ambten uit te oefenen. In <strong>Amerika</strong><br />
wor<strong>de</strong>n vooral <strong>de</strong> hoogste ambtenaren niet betaald <strong>in</strong> evenredigheid<br />
met hun positie. Dat komt omdat het volk geen besef<br />
heeft van <strong>de</strong> no<strong>de</strong>n en behoeften van <strong>de</strong> hogere klassen. Wat voor<br />
hen een aanzienlijke som is, is dat niet noodzakelijk voor wie <strong>de</strong><br />
hoogste ambten vervult.<br />
Lagere ambtenaren wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> verhoud<strong>in</strong>g beter betaald <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen: het volk zal zich gemakkelijker <strong>in</strong> hun<br />
situatie kunnen verplaatsen. On<strong>de</strong>r een aristocratisch bew<strong>in</strong>d zullen<br />
echter <strong>de</strong> lagere ambtenaren verwaarloosd wor<strong>de</strong>n. De hogere<br />
klasse zal zich niet bekommeren om <strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>g van functies<br />
die zij nooit zal hoeven te vervullen. In het algemeen geeft <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
veel mid<strong>de</strong>len aan <strong>de</strong> geregeer<strong>de</strong>n en we<strong>in</strong>ig aan <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs.<br />
Het omgekeer<strong>de</strong> geldt voor <strong>de</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
waar <strong>de</strong> gemeenschapsgel<strong>de</strong>n vooral ten goe<strong>de</strong> komen aan<br />
<strong>de</strong> klasse die het bestuur uitoefent.<br />
98 99
De weerslag van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs op <strong>de</strong> publieke moraal<br />
Aristocratische en <strong>de</strong>mocratische stelsels sl<strong>in</strong>geren elkaar we<strong>de</strong>rzijds<br />
het verwijt van corruptie toe. Men moet <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze echter een<br />
on<strong>de</strong>rscheid maken. In <strong>de</strong> aristocratische staten bezetten <strong>de</strong> rijken<br />
<strong>de</strong> reger<strong>in</strong>gsposten; <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie zijn <strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dslie<strong>de</strong>n over<br />
het algemeen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r welvarend. Hieruit volgt dat <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs<br />
<strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratisch bestel gemakkelijker gecorrumpeerd kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n. An<strong>de</strong>rzijds zullen on<strong>de</strong>r een aristocratisch bew<strong>in</strong>d<br />
<strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dvoer<strong>de</strong>rs gemakkelijker tot corrumperen geneigd zijn.<br />
Vermits zij bemid<strong>de</strong>ld zijn en vermits uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk slechts enkelen<br />
beslissen over <strong>de</strong> toewijz<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> overheidsambten, zal het verwerven<br />
van een publieke functie vaak een zaak van <strong>de</strong> meestbie<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
zijn.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie zijn <strong>de</strong> kandidaten voor een bestuursfunctie<br />
gemid<strong>de</strong>ld m<strong>in</strong><strong>de</strong>r welvarend en ligt <strong>de</strong> besliss<strong>in</strong>g over <strong>de</strong> toewijz<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> functies <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van een zeer grote groep; het aantal<br />
mensen dat men moet omkopen om resultaat te boeken, is te<br />
groot. In Frankrijk zijn er tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> laatste veertig jaar, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>de</strong> vroegere monarchie, verschillen<strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dvoer<strong>de</strong>rs<br />
van beschuldigd dat ze zich op kosten van <strong>de</strong> staat hebben verrijkt.<br />
Men v<strong>in</strong>dt echter geen voorbeel<strong>de</strong>n van het omkopen van<br />
kiezers. Ook met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heb ik nooit<br />
gehoord van het afkopen van stemmen. Regelmatig heb ik echter<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>tegriteit van <strong>de</strong> gezagsdragers <strong>in</strong> twijfel horen trekken of, als<br />
verklar<strong>in</strong>g voor hun succes, gehoord van <strong>in</strong>triges en manoeuvres.<br />
De <strong>in</strong>vloed hiervan op <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie brengt meer scha<strong>de</strong> teweeg<br />
dan on<strong>de</strong>r een aristocratisch bew<strong>in</strong>d. Wanneer on<strong>de</strong>r een<br />
<strong>de</strong>mocratisch bestel het volk merkt dat één van hen, na verkozen<br />
te zijn geweest, macht en fortu<strong>in</strong> heeft vergaard, wekt dat afgunst<br />
op en zal men vanzelfsprekend verklar<strong>in</strong>gen zoeken <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g<br />
van corruptie. Iemands opgang verklaren op basis van talenten of<br />
<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n is m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gewoon, omdat men dan moet toegeven dat<br />
men zelf blijkbaar m<strong>in</strong><strong>de</strong>r getalenteerd of <strong>de</strong>ugdzaam is.<br />
Men zal mij tegenwerpen dat men corruptie <strong>in</strong> alle rangen en<br />
stan<strong>de</strong>n v<strong>in</strong>dt, dat men corrupte regeer<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> alle <strong>de</strong>nkbare politieke<br />
stelsels aantreft en dat er aldus geen verschillen bestaan tussen<br />
een aristocratisch en een <strong>de</strong>mocratisch bestel. De corruptie<br />
van <strong>de</strong> aristocraat is echter subtiel en onttrekt zich aan het oog.<br />
De corruptie van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocraat (het plun<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong> staatskas,<br />
het verkopen van <strong>de</strong> gunsten van <strong>de</strong> staat) is meer vulgair en opvallend.<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong>ze praktijken brengt grote scha<strong>de</strong> toe<br />
aan <strong>de</strong> publieke ze<strong>de</strong>n.<br />
Tot welke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong> staat is<br />
Het is moeilijk te zeggen tot welke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen een <strong>de</strong>mocratisch<br />
regime <strong>in</strong> tijd van crisis <strong>in</strong> staat is, vermits het ons aan voorbeel<strong>de</strong>n<br />
ontbreekt. Het voortbestaan van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is<br />
tot hiertoe één keer <strong>in</strong> het gedrang gekomen, ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> Onafhankelijkheidsoorlog.<br />
Bij het beg<strong>in</strong> van <strong>de</strong> oorlog was <strong>de</strong> patriottische<br />
geestdrift buitengewoon. Hoe langer <strong>de</strong> oorlog aansleepte,<br />
hoe méér het gewone egoïsme opnieuw op <strong>de</strong> voorgrond<br />
trad: <strong>de</strong> f<strong>in</strong>anciële mid<strong>de</strong>len om <strong>de</strong> oorlogs<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g te dragen,<br />
stroom<strong>de</strong>n m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vlot naar <strong>de</strong> staatskas toe en <strong>de</strong> mannen bo<strong>de</strong>n<br />
zich niet meer spontaan bij het leger aan. Het volk stond<br />
weliswaar eensgez<strong>in</strong>d achter <strong>de</strong> onafhankelijkheid, maar schrok<br />
terug voor <strong>de</strong> lasten en ongemakken die hiervan <strong>de</strong> consequentie<br />
vorm<strong>de</strong>n.<br />
Om een reëel beeld te verkrijgen van waartoe een <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong><br />
staat is, zal men moeten wachten tot <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, zoals<br />
Engeland, gedwongen zullen wor<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> helft van hun <strong>in</strong>komen<br />
<strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> overheid te geven om het leger te f<strong>in</strong>ancieren<br />
of, zoals <strong>in</strong> Frankrijk, een tw<strong>in</strong>tigste van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g te mobiliseren.<br />
Ik betwijfel niet dat een vrij volk <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van gevaar<br />
100 101
one<strong>in</strong>dig meer energie ten toon zal sprei<strong>de</strong>n dan <strong>de</strong> niet-vrije volkeren.<br />
Ik geloof echter dat dit vooral geldt voor volkeren waar<br />
nog een aristocratisch element bestaat.<br />
De <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm lijkt me veel meer geschikt voor<br />
vreedzame volkeren. De re<strong>de</strong>n ligt voor <strong>de</strong> hand: op basis van het<br />
enthousiasme voor een nastrevenswaardige zaak zullen mensen<br />
zich voor korte tijd blootstellen aan gevaar en ontber<strong>in</strong>gen. Om<br />
dat een langere tijd te kunnen volhou<strong>de</strong>n, is evenwel méér nodig:<br />
het vermogen om <strong>de</strong> te leveren <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen af te wegen aan <strong>de</strong><br />
verhoopte resultaten; <strong>de</strong> bereidheid om een <strong>de</strong>el van wat dierbaar<br />
is, op het spel te zetten om het geheel te red<strong>de</strong>n. Deze koelbloedige<br />
<strong>in</strong>schatt<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> toekomst, steunend op <strong>in</strong>zicht en ervar<strong>in</strong>g,<br />
ontbreekt <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen. Het volk laat<br />
zich méér door zijn gevoelens dan door <strong>de</strong> re<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>n en heeft <strong>de</strong><br />
neig<strong>in</strong>g méér aandacht te schenken aan <strong>de</strong> gevolgen op korte termijn.<br />
Het resultaat is dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> afweg<strong>in</strong>g <strong>de</strong> ongemakken van het<br />
moment zwaar<strong>de</strong>r zullen wegen dan <strong>de</strong> veel grotere ongemakken<br />
die wachten na een militaire ne<strong>de</strong>rlaag.<br />
De zwakheid van <strong>de</strong>mocratische stelsels <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van gevaar<br />
vormt het grootste obstakel voor <strong>de</strong> totstandkom<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze<br />
staatsvorm <strong>in</strong> Europa. Opdat een <strong>de</strong>mocratie b<strong>in</strong>nen het Europese<br />
statenbestel zou kunnen overleven, moet ze zich omr<strong>in</strong>gd weten<br />
door niets dan gelijkaardige staten. De <strong>de</strong>mocratische regimes<br />
zullen nooit evenveel krachten kunnen bun<strong>de</strong>len als aristocratische<br />
of absolute regimes. Een land dat geduren<strong>de</strong> een eeuw op<br />
<strong>de</strong>mocratische basis wordt bestuurd, zal ongetwijfeld welvaren<strong>de</strong>r<br />
zijn gewor<strong>de</strong>n dan <strong>de</strong> omr<strong>in</strong>gen<strong>de</strong> niet-<strong>de</strong>mocratische staten;<br />
tij<strong>de</strong>ns die eeuw zal het echter meer<strong>de</strong>re malen blootgesteld zijn<br />
geweest aan het risico van een overweldig<strong>in</strong>g door zijn buren.<br />
De hierboven beschreven problemen zijn <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
dagelijks merkbaar. Het volk, op sleeptouw genomen door <strong>de</strong>-<br />
magogen, heeft het moeilijk zichzelf <strong>in</strong> <strong>de</strong> hand te hou<strong>de</strong>n. Elke<br />
opoffer<strong>in</strong>g die men aan <strong>de</strong> burgers vraagt, zelfs met het oog op<br />
een doelstell<strong>in</strong>g waar ie<strong>de</strong>reen achter staat, wordt <strong>in</strong> beg<strong>in</strong>sel afgewezen.<br />
Voorts hebben <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g om bepaal<strong>de</strong> wetten,<br />
die hen niet goed uitkomen, niet te gehoorzamen. Een wet<br />
die <strong>in</strong>druist tegen <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke belangen van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
maakt dan ook geen kans. Een voorbeeld hiervan vormt <strong>de</strong> afwezigheid<br />
van een wet op bedrieglijk failliet. De vrees van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
dat ze op basis van een <strong>de</strong>rgelijke wet zelf zou<strong>de</strong>n kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n vervolgd, haalt het op het risico dat ze het slachtoffer van<br />
<strong>de</strong>ze praktijken zou<strong>de</strong>n kunnen wor<strong>de</strong>n.<br />
Men zegt wel eens dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie nog leergeld moet betalen<br />
en dat op termijn <strong>de</strong> burgers wel <strong>de</strong> onhoudbaarheid van <strong>de</strong>rgelijke<br />
kortzichtigheid zullen beseffen. Dit klopt <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe: een<br />
<strong>de</strong>mocratie kan, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot an<strong>de</strong>re bestuursvormen, van<br />
haar fouten leren. Wanneer een meer<strong>de</strong>rheid tot nieuwe <strong>in</strong>zichten<br />
komt, zijn er geen gevestig<strong>de</strong> belangen die haar daarbij kunnen tegenhou<strong>de</strong>n.<br />
De vraag is echter of <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren wel<br />
<strong>de</strong> tijd zullen krijgen om van hun fouten te leren.<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> buitenlandse<br />
betrekk<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>rhoudt<br />
We hebben gezien dat <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale grondwet het buitenlandse beleid<br />
<strong>in</strong> han<strong>de</strong>n legt van presi<strong>de</strong>nt en Senaat; wat <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk betekent:<br />
buiten <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke <strong>in</strong>vloed van het volk. Men kan<br />
dus niet zeggen dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse buitenlandse politiek op <strong>de</strong>mocratische<br />
basis wordt gevoerd.<br />
De twee presi<strong>de</strong>nten die hun stempel hebben gedrukt op het<br />
<strong>Amerika</strong>anse buitenlandse beleid, Wash<strong>in</strong>gton en Jefferson, hebben<br />
zich steeds laten lei<strong>de</strong>n door twee beg<strong>in</strong>selen: <strong>de</strong> regel dat<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen geen kant mogen kiezen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Europese conflicten<br />
en het pr<strong>in</strong>cipe dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen nooit een bijzon<strong>de</strong>re be-<br />
102 103
han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g moeten vragen aan an<strong>de</strong>re naties, om te vermij<strong>de</strong>n dat<br />
men zelf uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gsposities aan an<strong>de</strong>ren zou moeten toekennen.<br />
Deze beg<strong>in</strong>selen hebben het <strong>Amerika</strong>anse buitenlandse beleid<br />
erg vereenvoudigd. Aangezien <strong>de</strong> Unie Europa laat voor wat<br />
het is en vermits <strong>Amerika</strong> momenteel niet over machtige buren<br />
beschikt, hoeven er nauwelijks buitenlandse belangen ver<strong>de</strong>digd<br />
te wor<strong>de</strong>n. De Unie is ook niet belast met erfenissen uit het verle<strong>de</strong>n<br />
die haar parten kunnen spelen. De buitenlandse politiek<br />
van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten wordt gekenmerkt door een afwachten<strong>de</strong><br />
houd<strong>in</strong>g, door onthoud<strong>in</strong>g eer<strong>de</strong>r dan door specifieke beleidsda<strong>de</strong>n.<br />
Het is dan ook moeilijk te voorspellen welke richt<strong>in</strong>g het beleid<br />
zal uitgaan. Ik meen dat het echter vooral op het terre<strong>in</strong> van <strong>de</strong><br />
buitenlandse politiek zal zijn dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie haar meer<strong>de</strong>re<br />
zal moeten erkennen. Democratisch bestuur bevor<strong>de</strong>rt het respect<br />
voor <strong>de</strong> wet en <strong>de</strong> openbaarheid. Regeer<strong>de</strong>rs verwerven een<br />
vorm van praktische kennis en gezond verstand die uitermate geschikt<br />
is voor <strong>de</strong> gewone dagelijkse politiek. Het terre<strong>in</strong> van <strong>de</strong><br />
buitenlandse politiek veron<strong>de</strong>rstelt echter van <strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dvoer<strong>de</strong>rs<br />
een totaal tegenovergestel<strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid: men moet kunnen<br />
terugvallen op langetermijnperspectieven die men tegen alle tegenstand<br />
<strong>in</strong> tracht door te zetten, men moet <strong>in</strong> het geheim kunnen<br />
han<strong>de</strong>len en geduldig <strong>de</strong> resultaten van zijn bemid<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen<br />
afwachten. Deze kwaliteiten, op basis waarvan staten successen<br />
kunnen boeken op het <strong>in</strong>ternationale toneel, zijn gemakkelijker te<br />
verenigen met <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid van alleenheersers of aristocraten<br />
dan met <strong>de</strong>ze van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
De ten<strong>de</strong>ns die <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratieën bestaat om <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek eer<strong>de</strong>r<br />
zijn gevoelens dan zijn verstand te volgen, was <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> dui<strong>de</strong>lijk<br />
merkbaar tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van <strong>de</strong> omwentel<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Frankrijk.<br />
Wie over enig politiek doorzicht beschikte, begreep dat het<br />
niet <strong>in</strong> het belang van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen was om betrokken te raken<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> bloedige strijd die op het Europese cont<strong>in</strong>ent was losgebarsten.<br />
De sympathie van het volk g<strong>in</strong>g echter zo nadrukkelijk naar<br />
Frankrijk uit, dat enkel <strong>de</strong> onverzettelijke houd<strong>in</strong>g van Wash<strong>in</strong>gton<br />
kon beletten dat <strong>Amerika</strong> partij koos <strong>in</strong> dit conflict.<br />
Nagenoeg alle naties die hun stempel op <strong>de</strong> wereld hebben gedrukt,<br />
die grootse on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen hebben bedacht, uitgevoerd<br />
en volgehou<strong>de</strong>n, wer<strong>de</strong>n door een aristocratie bestuurd. De verklar<strong>in</strong>g<br />
hiervoor is voor <strong>de</strong> hand liggend: een aristocratie vormt<br />
het meest standvastige <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie. Het volk kan op sleeptouw<br />
wor<strong>de</strong>n genomen door zijn hartstochten of zijn onwetendheid;<br />
een vorst kan aan het twijfelen wor<strong>de</strong>n gebracht en kan<br />
plots door overlij<strong>de</strong>n wegvallen. Een aristocratisch corps is te talrijk<br />
om <strong>in</strong>gepalmd te wor<strong>de</strong>n en beperkt genoeg om niet te gemakkelijk<br />
toe te geven aan ondoordachte passies; een aristocratisch<br />
corps fungeert als een onsterfelijke, standvastige en verlichte<br />
lei<strong>de</strong>r.<br />
Hoofdstuk 6<br />
De voor<strong>de</strong>len van<br />
het <strong>de</strong>mocratisch bestuur<br />
<strong>Over</strong> een algemene ten<strong>de</strong>ns<br />
<strong>in</strong> het <strong>de</strong>mocratisch bestuur<br />
De gebreken van het <strong>de</strong>mocratische bestuur spr<strong>in</strong>gen onmid<strong>de</strong>llijk<br />
<strong>in</strong> het oog; <strong>de</strong> kwaliteiten merkt men pas op termijn. Men<br />
kan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten gemakkelijk voorbeel<strong>de</strong>n v<strong>in</strong><strong>de</strong>n van<br />
gebrekkige of onvolmaakte wetten. Met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> manier<br />
waarop wetten totstandkomen en <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk wor<strong>de</strong>n gebracht,<br />
moet een <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm zijn meer<strong>de</strong>re erkennen <strong>in</strong><br />
een aristocratisch bestel. Niettem<strong>in</strong> zijn er een aantal algemene<br />
ten<strong>de</strong>nsen die maken dat op langere termijn een samenlev<strong>in</strong>g baat<br />
104 105
heeft bij een <strong>de</strong>mocratisch politiek stelsel.<br />
Een <strong>de</strong>mocratisch systeem kan het zich veroorloven om fouten<br />
te maken, vermits het mogelijk is, <strong>de</strong>ze vrij snel te corrigeren. Dit<br />
maakt dat een <strong>de</strong>mocratie kan leven met het feit dat er nu en dan<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r geschikte functionarissen wor<strong>de</strong>n verkozen. Het volk, dat<br />
er nauwgezet op toeziet dat zijn rechten niet met <strong>de</strong> voeten wor<strong>de</strong>n<br />
getre<strong>de</strong>n, zal erover waken dat <strong>de</strong> perio<strong>de</strong>, waar<strong>in</strong> verkozenen<br />
misbruik kunnen maken van hun positie, beperkt blijft. Onbekwame<br />
of corrupte functionarissen kunnen slechts voor een beperkte<br />
perio<strong>de</strong> hun stempel op het beleid drukken.<br />
Er bestaat <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische stelsels nog een an<strong>de</strong>re en meer algemene<br />
ten<strong>de</strong>ns die een goed bestuur verzekert. Het is belangrijk<br />
voor een natie dat <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs geen belangen hebben die tegengesteld<br />
zijn aan die van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong>r geregeer<strong>de</strong>n. Men<br />
heeft uiteraard nog geen reger<strong>in</strong>gsvorm gevon<strong>de</strong>n waarvan alle<br />
groepen <strong>in</strong> gelijke mate profiteren. Ook een <strong>de</strong>mocratie voldoet<br />
niet aan dat criterium, maar slaagt er allesz<strong>in</strong>s <strong>in</strong>, <strong>de</strong> belangen te<br />
dienen van het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g. De bew<strong>in</strong>dslie<strong>de</strong>n<br />
die <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten wor<strong>de</strong>n verkozen, zijn vaak m<strong>in</strong><strong>de</strong>r geschikt<br />
dan diegenen die men on<strong>de</strong>r een aristocratisch bestuur aantreft.<br />
Hun belangen lopen echter gelijk aan die van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
van hun me<strong>de</strong>burgers. Het kan best gebeuren dat ze ernstige<br />
vergiss<strong>in</strong>gen begaan, maar ze zullen echter nooit systematisch het<br />
beleid <strong>in</strong> een richt<strong>in</strong>g sturen die fundamenteel <strong>in</strong>druist tegen <strong>de</strong><br />
wensen van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.<br />
Doorheen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen manifesteert zich een<br />
ten<strong>de</strong>ns die maakt dat, ondanks <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n van het politieke<br />
personeel en <strong>de</strong> vergiss<strong>in</strong>gen die ze begaan, uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> belangen<br />
van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n gediend. Aristocratische<br />
bestuursvormen neigen ertoe, ondanks <strong>de</strong> <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n<br />
en talenten van <strong>de</strong> machtsdragers, maatschappelijke ongelijkhe-<br />
<strong>de</strong>n te vergroten. On<strong>de</strong>r een aristocratisch bew<strong>in</strong>d richten <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs<br />
vaak scha<strong>de</strong> aan zon<strong>de</strong>r het te willen; <strong>de</strong>mocratische<br />
bew<strong>in</strong>dslui verrichten welda<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r dat dat <strong>in</strong> hun bedoel<strong>in</strong>gen<br />
ligt.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong><br />
Er bestaat een vorm van va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> die zijn oorsprong v<strong>in</strong>dt<br />
<strong>in</strong> dat niet bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong>, niet op eigenbelang berustend, on<strong>de</strong>f<strong>in</strong>ieerbaar<br />
gevoel dat mensen verb<strong>in</strong>dt met <strong>de</strong> plaats waar ze geboren<br />
zijn. Deze <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctieve verbon<strong>de</strong>nheid uit zich <strong>in</strong> het hooghou<strong>de</strong>n<br />
van ou<strong>de</strong> gebruiken, het respect voor het voorgeslacht<br />
en het <strong>in</strong> gedachte hou<strong>de</strong>n van het verle<strong>de</strong>n. Wie <strong>de</strong>ze gevoelens<br />
kent, bem<strong>in</strong>t het va<strong>de</strong>rland zoals men zijn ou<strong>de</strong>rlijk huis bem<strong>in</strong>t;<br />
men houdt aan <strong>de</strong> gewoontes die men er heeft aangeleerd, aan <strong>de</strong><br />
her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen die het oproept en men v<strong>in</strong>dt er zelfs een zekere<br />
rust wanneer men er <strong>in</strong> gehoorzaamheid zijn dagen moet slijten.<br />
Wanneer <strong>de</strong>ze va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> door godsdienstige gevoelens <strong>in</strong><br />
vervoer<strong>in</strong>g wordt gebracht, is ze <strong>in</strong> staat mirakels te verrichten.<br />
Men kan patriottisme overigens als een vorm van religie beschouwen;<br />
va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> is geen zaak van re<strong>de</strong>neren en overwegen.<br />
Er zijn volkeren die het va<strong>de</strong>rland verpersoonlijken <strong>in</strong> <strong>de</strong> figuur<br />
van <strong>de</strong> vorst, zodat diens macht en verwezenlijk<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> fierheid<br />
van <strong>de</strong> natie uitmaken. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vroegere monarchie ontleen<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> Fransen gevoelens van trots aan het feit dat ze aan <strong>de</strong> vorstelijke<br />
willekeur on<strong>de</strong>rworpen waren; ze waren ervan overtuigd<br />
dat <strong>de</strong> almachtige positie van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g het aanzien van <strong>de</strong> natie<br />
verhoog<strong>de</strong>. Net zoals alle an<strong>de</strong>re hartstochten, roept het patriottisme<br />
een grootse en hevige da<strong>de</strong>ndrang <strong>in</strong> het leven, die echter<br />
van voorbijgaan<strong>de</strong> aard is en we<strong>in</strong>ig blijven<strong>de</strong> sporen nalaat. Men<br />
v<strong>in</strong>dt <strong>de</strong>ze onbere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> vooral bij volkeren<br />
die eenvoudig van ze<strong>de</strong>n en vast <strong>in</strong> hun geloof zijn, waar <strong>de</strong> traditionele<br />
gang van zaken nog niet <strong>in</strong> vraag wordt gesteld.<br />
106 107
Er bestaat een an<strong>de</strong>r en méér op <strong>de</strong> re<strong>de</strong> gefun<strong>de</strong>erd patriottisme,<br />
dat wellicht m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vurig en opoffer<strong>in</strong>gsgez<strong>in</strong>d is, maar dat méér<br />
gericht is op resultaten met een zekere duurzaamheid. Het ontstaat<br />
op weloverwogen gron<strong>de</strong>n, ontwikkelt zich met behulp van<br />
wetten, groeit samen met <strong>de</strong> rechtsor<strong>de</strong> en versmelt uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
met het persoonlijke belang. Het ontstaat wanneer mensen tot<br />
het <strong>in</strong>zicht komen dat het algemene welzijn <strong>in</strong>vloed uitoefent op<br />
hun persoonlijk welvaren en dat <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
<strong>de</strong> geschikte mid<strong>de</strong>len vormen om dit algemeen welzijn te<br />
verzekeren. Zo komen mensen ertoe, belang te stellen <strong>in</strong> het wel<br />
en wee van het land; aanvankelijk louter als iets dat hen persoonlijk<br />
nut kan opleveren, maar na verloop van tijd als iets waartoe<br />
ook zij hebben bijgedragen.<br />
Het gebeurt echter dat volkeren op een punt komen waar <strong>de</strong> traditionele<br />
gewoonten veran<strong>de</strong>rd zijn, waar <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en het<br />
geloof aftakelen, terwijl echter <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> kennis en<br />
<strong>de</strong> totstandkom<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> politieke rechten nog op gang moeten<br />
komen. Op een <strong>de</strong>rgelijk moment staat het patriottisme <strong>in</strong><br />
een kwaad daglicht. Mensen verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n het i<strong>de</strong>e van het va<strong>de</strong>rland<br />
niet langer met hun geboortegrond die immers slechts een onbezield<br />
stuk grond is gewor<strong>de</strong>n; noch met <strong>de</strong> gebruiken van hun<br />
voorou<strong>de</strong>rs, waarvan men hen heeft uitgelegd dat het een vorm<br />
van dw<strong>in</strong>gelandij betrof; noch met het geloof, waaraan ze meer en<br />
meer twijfelen; noch met bepaal<strong>de</strong> rechten, waar ze immers niet<br />
over beschikken; noch met <strong>de</strong> wetgever, die ze vrezen en misprijzen.<br />
Nergens v<strong>in</strong><strong>de</strong>n ze iets dat hen aan het va<strong>de</strong>rland b<strong>in</strong>dt en<br />
daarom zullen ze terugplooien op een smal en enggeestig egoïsme.<br />
Het gaat om mensen die aan <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len zijn ontsnapt,<br />
zon<strong>de</strong>r dat ze toegang hebben gekregen tot het rijk van <strong>de</strong> re<strong>de</strong>.<br />
Ze bezitten noch het <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctieve patriottisme van <strong>de</strong> monarchie,<br />
noch <strong>de</strong> bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> van <strong>de</strong> republiek; ze zijn<br />
ergens tussen <strong>de</strong> twee het spoor bijster geraakt en v<strong>in</strong><strong>de</strong>n slechts<br />
verwarr<strong>in</strong>g en miserie op hun weg.<br />
Een volk dat zich <strong>in</strong> een <strong>de</strong>rgelijke toestand bev<strong>in</strong>dt, kan niet op<br />
zijn stappen terugkeren. Een volk kan net zom<strong>in</strong> als een persoon<br />
terugkeren naar <strong>de</strong> onschuld van zijn jeugdjaren; het kan er enkel<br />
met spijt op terugkijken. Er blijft dan niets over dan <strong>de</strong> <strong>in</strong>geslagen<br />
weg te volgen en zo snel mogelijk <strong>de</strong> versmelt<strong>in</strong>g van<br />
persoonlijk en nationaal belang te bewerkstelligen, op basis waarvan<br />
<strong>de</strong> bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> vorm van va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> kan ontstaan. De<br />
meest geschikte manier om mensen ertoe te brengen, belang te<br />
stellen <strong>in</strong> het lot van hun land, is hen te betrekken bij het bestuur<br />
van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Het gevoel van betrokkenheid bij <strong>de</strong> gemeenschap is onlosmakelijk<br />
verbon<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> uitoefen<strong>in</strong>g van politieke rechten. Wat an<strong>de</strong>rs<br />
dan <strong>de</strong> actieve betrokkenheid van <strong>Amerika</strong>nen bij het bestuur<br />
van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g heeft immers gemaakt dat een volk van landverhuizers,<br />
zon<strong>de</strong>r gemeenschappelijke gewoonten of her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen,<br />
zulke sterke va<strong>de</strong>rlandslieven<strong>de</strong> gevoelens heeft kunnen ontwikkelen?<br />
De <strong>Amerika</strong>nen beseffen welke <strong>in</strong>vloed het algemene<br />
welzijn uitoefent op hun eigen welzijn. Méér nog, ze zijn eraan gewend<br />
<strong>de</strong> welvaart van <strong>de</strong> gemeenschap als hun eigen werk te zien.<br />
Ze maken geen on<strong>de</strong>rscheid tussen het welzijn van <strong>de</strong> natie en hun<br />
eigen welzijn; ze spannen zich <strong>in</strong> voor <strong>de</strong> gemeenschap, niet alleen<br />
uit plichtsgevoel of eerzucht, maar evenzeer uit eigenbelang.<br />
Men ergert zich soms aan <strong>de</strong> manier waarop <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich<br />
steeds weer geroepen voelen <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>dig<strong>in</strong>g van hun natie op zich<br />
te nemen. <strong>Amerika</strong>nen beschouwen elke kritiek op hun samenlev<strong>in</strong>g<br />
als een persoonlijke aanval op henzelf. Bezoekers moeten<br />
zich onthou<strong>de</strong>n van alle commentaar op het reilen en zeilen van<br />
het <strong>Amerika</strong>anse bestel; men kan zich hoogstens een kritische<br />
noot over het weer of over <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>mgesteldheid veroorloven,<br />
maar zelfs dan kan het gebeuren dat men tegenover zich mensen<br />
v<strong>in</strong>dt die <strong>de</strong>ze zaken ver<strong>de</strong>digen als waren ze er zelf voor verantwoor<strong>de</strong>lijk.<br />
108 109
Met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlandslief<strong>de</strong> moet men weten wat men<br />
wil: een op een bre<strong>de</strong> basis gestoeld patriottisme of een stelsel dat<br />
mensen uitsluit van <strong>de</strong>elname aan het politiek leven. Men moet<br />
beseffen dat het onmogelijk is, bei<strong>de</strong> te verenigen en dus tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
te willen beschikken over <strong>de</strong> kracht en <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
dynamiek van het ene en <strong>de</strong> garantie van rust en or<strong>de</strong> van het<br />
an<strong>de</strong>re.<br />
<strong>Over</strong> het respect voor het recht en <strong>de</strong> wetten <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Zon<strong>de</strong>r rechtsbesef is geen samenlev<strong>in</strong>g mogelijk; een verzamel<strong>in</strong>g<br />
wezens die louter door mid<strong>de</strong>l van dwang wordt samengehou<strong>de</strong>n<br />
kan immers moeilijk aanspraak maken op <strong>de</strong> titel “samenlev<strong>in</strong>g”.<br />
Via het rechtsbesef begrijpen mensen pas ten volle wat<br />
tirannie of willekeur betekent. Mensen die op basis van dwang<br />
tot gehoorzamen wor<strong>de</strong>n gebracht, verlagen zichzelf; mensen die<br />
zich on<strong>de</strong>rwerpen aan het rechtmatige gezag, overstijgen diegenen<br />
die <strong>de</strong> bevelen geven.<br />
Wanneer ik me <strong>de</strong> vraag stel, hoe men mensen dit respect voor<br />
het recht kan bijbrengen, zie ik eigenlijk slechts één mogelijk<br />
antwoord: geef mensen <strong>de</strong> beschikk<strong>in</strong>g over een aantal politieke<br />
rechten. Het is <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze als met k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren die uit zichzelf geen besef<br />
hebben van mijn en dijn. Pas wanneer ze ont<strong>de</strong>kken dat an<strong>de</strong>ren<br />
net zo achteloos kunnen omgaan met hun bezitt<strong>in</strong>gen als zij met<br />
die van an<strong>de</strong>ren omspr<strong>in</strong>gen, zullen ze leren, an<strong>de</strong>ren het respect<br />
te betonen dat ze zelf verwachten. In <strong>Amerika</strong> heeft het volk respect<br />
voor <strong>de</strong> politieke rechten, omdat het zelf over <strong>de</strong>ze rechten<br />
beschikt. De verschillen met Europa zijn opmerkelijk: terwijl het<br />
volk hier zelfs het hoogste gezag misprijst, on<strong>de</strong>rwerpen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
zich zon<strong>de</strong>r tegenwerp<strong>in</strong>gen aan <strong>de</strong> veror<strong>de</strong>n<strong>in</strong>gen van<br />
<strong>de</strong> onbedui<strong>de</strong>ndste ambtsdragers. Omdat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen het belangrijk<br />
v<strong>in</strong><strong>de</strong>n dat hun rechten wor<strong>de</strong>n gerespecteerd, respecteren<br />
zij <strong>de</strong> rechten van an<strong>de</strong>ren en <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> rechtsor<strong>de</strong>.<br />
Een <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm maakt dat het rechtsbesef <strong>de</strong><br />
ganse samenlev<strong>in</strong>g doordr<strong>in</strong>gt, net zoals een spreid<strong>in</strong>g van het<br />
bezit het respect voor <strong>de</strong> eigendom veralgemeent. Dit is volgens<br />
mij één van <strong>de</strong> grootste verdiensten van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Ik besef<br />
dat het geen gemakkelijke zaak is, mensen het rechtsbesef bij te<br />
brengen; een <strong>de</strong>rgelijke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g is vandaag echter uitermate<br />
belangrijk. We leven <strong>in</strong> een perio<strong>de</strong> waar <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten<br />
een diepgaan<strong>de</strong> omwentel<strong>in</strong>g doormaken. Dit heeft ook zijn<br />
weerslag op het rechtsbesef; zo wordt met het afnemen<strong>de</strong> belang<br />
van <strong>de</strong> godsdienst ook het traditioneel fundament on<strong>de</strong>rgraven<br />
waarop het rechtsbesef is gestoeld. Wanneer we er niet <strong>in</strong> slagen,<br />
het rechtsbesef aansluit<strong>in</strong>g te doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij het persoonlijke belang<br />
van <strong>de</strong> burgers, het enige standvastige punt temid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen, blijft er niets an<strong>de</strong>rs over dan pure dwang om<br />
een geregeld bestaan te verzekeren.<br />
Ik hecht geen geloof aan het argument dat men geen bre<strong>de</strong>r draagvlak<br />
aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie kan geven omdat het volk onstuimig is en<br />
slechts door zijn hartstochten wordt geleid. Mij lijkt het dat men<br />
precies om die re<strong>de</strong>nen <strong>de</strong> politieke rechten moet veralgemenen.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten merkt men dat <strong>in</strong> die staten waar <strong>de</strong> burgers<br />
al het langst over politieke rechten beschikken, ook het meest<br />
oor<strong>de</strong>elkundig van die rechten wordt gebruik gemaakt.<br />
Wanneer het volk <strong>in</strong> zijn geheel, direct of <strong>in</strong>direct, bijdraagt aan<br />
<strong>de</strong> totstandkom<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetten, dan verwerft <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g<br />
daardoor een grote macht en een groot gezag. Politieke partijen<br />
zijn zich hiervan bewust en beroepen er zich voortdurend op<br />
dat ze <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid vertegenwoordigen; hetzij <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
van <strong>de</strong> kiezers, hetzij <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> niet-stemgerechtig<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heeft ie<strong>de</strong>reen, behalve <strong>de</strong> slaven, <strong>de</strong><br />
huisbedien<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> behoeftigen die leven van <strong>de</strong> bijstand, het<br />
recht zijn stem uit te brengen. Wie <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> wetten<br />
wil contesteren moet dus ofwel <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie trachten<br />
110 111
te veran<strong>de</strong>ren, ofwel <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid met <strong>de</strong> voeten<br />
tre<strong>de</strong>n. Wie vandaag <strong>in</strong> <strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid is, kan echter morgen wel<br />
een meer<strong>de</strong>rheid achter zich v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Vandaar dat niemand bereid<br />
is het pr<strong>in</strong>cipe, dat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid beslist, met <strong>de</strong> voeten te tre<strong>de</strong>n.<br />
Het respect dat men vandaag opbrengt voor een meer<strong>de</strong>rheid<br />
waartoe men niet behoort, kan men morgen zelf uit naam<br />
van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid opeisen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen gehoorzamen <strong>de</strong> wetten, niet alleen omdat ze ze<br />
zelf hebben gemaakt, maar ook omdat ze weten dat ze er zelf toe<br />
kunnen bijdragen dat wetten, <strong>in</strong>dien nodig, wor<strong>de</strong>n gewijzigd.<br />
<strong>Amerika</strong>nen die zich door één of an<strong>de</strong>re regel bena<strong>de</strong>eld voelen,<br />
on<strong>de</strong>rwerpen er zich aan als betrof het een voorbijgaand euvel.<br />
Nagenoeg alle klassen hebben groot vertrouwen <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g.<br />
Alleen <strong>de</strong> rijksten vertonen soms <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g <strong>de</strong> wet te tarten; waar<br />
<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid regeert, vrezen <strong>de</strong> rijken immers dat <strong>de</strong> staatsmacht<br />
tegen hen zal wor<strong>de</strong>n gebruikt. Niettem<strong>in</strong> houdt dit verzet<br />
van <strong>de</strong> meer bemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n geen gevaar <strong>in</strong>; over het algemeen<br />
zullen immers slechts diegenen die niets te verliezen hebben, <strong>in</strong><br />
opstand komen.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> politieke activiteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Wanneer men zich van een vrij naar een onvrij land begeeft, valt<br />
op hoezeer <strong>in</strong> het eerste alles een <strong>in</strong>druk van activiteit en beweg<strong>in</strong>g<br />
geeft, terwijl <strong>in</strong> het twee<strong>de</strong> rust en stabiliteit lijken te heersen.<br />
In het eerste heeft ie<strong>de</strong>reen het voortdurend over <strong>de</strong> noodzaak<br />
van verbeter<strong>in</strong>gen en vooruitgang; <strong>in</strong> het twee<strong>de</strong> lijkt het<br />
alsof men alles heeft bereikt en dat men op zijn lauweren rust.<br />
Niettem<strong>in</strong> is het land waar ie<strong>de</strong>reen om veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g vraagt, over<br />
het algemeen rijker en welvaren<strong>de</strong>r. Waar vrijheid heerst, duiken<br />
voortdurend nieuwe wensen en behoeften op. Deze ten<strong>de</strong>nsen<br />
zetten zich nog sterker door <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische staten; hier verspreidt<br />
het rusteloze streven naar hervorm<strong>in</strong>gen zich over <strong>de</strong> ganse<br />
bevolk<strong>in</strong>g.<br />
Men kan zich geen voorstell<strong>in</strong>g maken van <strong>de</strong> politieke activiteit<br />
die <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heerst. Alles lijkt voortdurend <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g:<br />
hier verzamelt zich <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g van een wijk om uit te<br />
maken of men al dan niet een kerk gaat bouwen, daar wordt campagne<br />
gevoerd voor een nieuwe afgevaardig<strong>de</strong>, g<strong>in</strong><strong>de</strong>r zijn <strong>de</strong> lokale<br />
mandatarissen bij elkaar, op nog een an<strong>de</strong>re plaats bediscussieert<br />
men <strong>de</strong> aanleg van een nieuwe weg of hoe men het best het<br />
drankmisbruik bestrijdt. Nergens wordt met méér ijver aan ie<strong>de</strong>rs<br />
geluk gewerkt. Zich bemoeien met het staatsbestuur lijkt het belangrijkste<br />
tijdverdrijf van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen.<br />
Het activisme dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek<br />
heeft geïntroduceerd, verspreidt zich doorheen <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Misschien v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we hier één van <strong>de</strong> grootste welda<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie: burgers die betrokken wor<strong>de</strong>n bij het bestuur van<br />
hun gemeenschap, verwerven daardoor een groter zelfrespect, dat<br />
zich zal vertalen <strong>in</strong> een méér uitgesproken on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong>. Wie<br />
zich met het reilen en zeilen van <strong>de</strong> gemeenschap bemoeit, wordt<br />
daardoor misschien niet <strong>de</strong>ugdzamer of gelukkiger dan <strong>de</strong> nietgeëngageer<strong>de</strong><br />
burger, maar brengt capaciteiten tot ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
die bij <strong>de</strong> niet-actieven braak blijven liggen. Ik twijfel er niet aan<br />
dat het bestaan van <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
is voor <strong>de</strong> buitengewone <strong>in</strong>dustriële activiteit, die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
kenmerkt. De oorzaak hiervan ligt niet zozeer <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetten, maar<br />
bij het volk dat, via zijn <strong>de</strong>elname aan het wetgeven<strong>de</strong> werk, heeft<br />
geleerd <strong>in</strong>itiatieven aan <strong>de</strong> dag te leggen.<br />
Tegenstan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie hebben gelijk wanneer ze beweren<br />
dat alleenheersers efficiënter regeren. Het beleid van een<br />
alleenheerser vertoont effectief een grotere samenhang en is zon<strong>de</strong>r<br />
twijfel meer doortastend. Democratisch bestuur wordt niet<br />
gekenmerkt door overzichtelijkheid, z<strong>in</strong> voor methodiek, perfectionisme<br />
of vasthou<strong>de</strong>ndheid. De <strong>de</strong>mocratie levert echter iets<br />
op dat belangrijker is dan <strong>de</strong> aanwezigheid van goe<strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dslui.<br />
112 113
Doorheen een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g versprei<strong>de</strong>n zich een<br />
energie, een activisme, een kracht en een on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong> die<br />
won<strong>de</strong>ren kunnen verrichten. Wanneer <strong>de</strong>ze eigenschappen <strong>in</strong><br />
een samenlev<strong>in</strong>g ontbreken, kunnen ze zelfs door <strong>de</strong> beste reger<strong>in</strong>g<br />
niet tot leven wor<strong>de</strong>n gewekt. Daar<strong>in</strong> ligt het grootste voor<strong>de</strong>el<br />
van een <strong>de</strong>mocratisch regime.<br />
Hoofdstuk 7<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
De gevolgen van <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
Het behoort tot het wezen van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie dat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
het voor het zeggen heeft. In <strong>de</strong> meeste <strong>Amerika</strong>anse grondwetten<br />
heeft men getracht <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid nog te vergroten.<br />
Van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht werd een <strong>in</strong>strument gemaakt<br />
dat zich volledig moet plooien naar <strong>de</strong> wensen van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.<br />
Men heeft ervoor gezorgd dat afgevaardig<strong>de</strong>n rechtstreeks<br />
wor<strong>de</strong>n verkozen, dat hun mandaat slechts een zeer korte tijd beslaat<br />
en dat er voor <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> Kamers <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> verkiesbaarheidsvoorwaar<strong>de</strong>n<br />
bestaan. Tezelf<strong>de</strong>rtijd heeft men <strong>de</strong> positie<br />
van <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht uitgehold en <strong>de</strong> samenstell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong><br />
rechterlijke macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> parlementaire meer<strong>de</strong>rheid<br />
gegeven. In <strong>de</strong> praktijk hebben <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls een aantal gebruiken<br />
<strong>in</strong>gang gevon<strong>de</strong>n die nog vérstrekken<strong>de</strong>r gevolgen hebben. Zo<br />
komt het steeds vaker voor dat <strong>de</strong> kiezers hun afgevaardig<strong>de</strong>n een<br />
specifieke gedragslijn voorschrijven en van hen een aantal verb<strong>in</strong>tenissen<br />
eisen; <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid neigt ertoe zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats van<br />
haar afgevaardig<strong>de</strong>n te stellen.<br />
In <strong>Amerika</strong> heerst <strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid altijd gelijk<br />
heeft. De <strong>Amerika</strong>nen passen het gelijkheidsbeg<strong>in</strong>sel ook toe op<br />
<strong>in</strong>tellectuele zaken. Ze zijn ervan overtuigd dat er méér wijsheid<br />
zit <strong>in</strong> <strong>de</strong> men<strong>in</strong>g van een groep dan <strong>in</strong> die van een <strong>in</strong>dividu. Voor<br />
hen is het vanzelfsprekend dat <strong>de</strong> belangen van een grote groep <strong>de</strong><br />
voorkeur moeten genieten op die van kle<strong>in</strong>ere groepen. Wie zich<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid bev<strong>in</strong>dt, aanvaardt het recht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
om <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g te besturen; ook al omdat men <strong>de</strong> reële hoop<br />
koestert, <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst zelf tot <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid te behoren.<br />
Wanneer <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g een aantal onverzoenlijke blokken<br />
tegenover elkaar komen te staan neemt het respect voor het recht<br />
van het grootste aantal af. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten v<strong>in</strong>dt men voorlopig<br />
nog een grote belangenovereenkomst tussen <strong>de</strong> burgers. De<br />
macht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid is <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten dan ook immens.<br />
Eens ze zich <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g beweegt, v<strong>in</strong>dt ze<br />
nauwelijks obstakels op haar weg die haar kunnen afremmen, laat<br />
staan tot stilstand brengen.<br />
Democratische stelsels hebben een <strong>in</strong>herente neig<strong>in</strong>g tot <strong>in</strong>stabiliteit,<br />
omdat onophou<strong>de</strong>lijk nieuwe bew<strong>in</strong>dslie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n voortgebracht.<br />
Deze <strong>in</strong>stabiliteit wordt nog vergroot door het gegeven<br />
dat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid almachtig is en zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> m<strong>in</strong>ste tegenstand<br />
haar wensen tot wet kan maken. Nergens hebben <strong>de</strong> wetten een<br />
<strong>de</strong>rgelijke korte levensduur als <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Ongeveer<br />
alle grondwetten hebben een aantal herzien<strong>in</strong>gen achter <strong>de</strong> rug.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse wetgever rust nooit; <strong>de</strong> hoeveelheid nieuwe wetten<br />
die jaarlijks wordt voortgebracht, is opmerkelijk. De wetgev<strong>in</strong>g<br />
volgt <strong>de</strong> steeds wisselen<strong>de</strong> aandacht en voorkeuren van <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid op <strong>de</strong> voet. De adm<strong>in</strong>istratie moet zich voortdurend<br />
over nieuwe problemen buigen. Van zodra <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid haar<br />
oog op nieuwe on<strong>de</strong>rwerpen laat vallen, blijft het al verrichte bestuurswerk<br />
rond ou<strong>de</strong>re thema’s echter onafgewerkt liggen. Zo<br />
richtte enkele jaren gele<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aandacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid zich<br />
op het thema van <strong>de</strong> gevangenishervorm<strong>in</strong>g. Onmid<strong>de</strong>llijk verschenen<br />
nieuwe <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen waar <strong>de</strong> heropvoed<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> crim<strong>in</strong>elen<br />
centraal stond. Toen enige tijd later <strong>de</strong> <strong>in</strong>teresse van het<br />
114 115
publiek verschoof, kwam <strong>de</strong> hervorm<strong>in</strong>gsbeweg<strong>in</strong>g tot stilstand<br />
en bleven <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> gevangenissen, naast <strong>de</strong> <strong>in</strong><strong>de</strong>rhaast opgezette<br />
nieuwe <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen, bestaan.<br />
De tirannie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
Ik beschouw <strong>de</strong> stelregel als onjuist dat op bestuurlijk vlak <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid van een volk het recht heeft, te doen wat ze wil. Tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
aanvaard ik het pr<strong>in</strong>cipe dat <strong>de</strong> oorsprong van alle<br />
staatsmachten <strong>in</strong> <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid moet liggen. Betekent<br />
dit dat ik mezelf tegenspreek?<br />
Er bestaat een algemeen gel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> wet, die niet slechts door <strong>de</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid van het één of het an<strong>de</strong>r volk, maar door <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
van <strong>de</strong> mensheid werd gemaakt of allesz<strong>in</strong>s aangenomen.<br />
Die wet heet gerechtigheid. De rechtsregels van <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
volkeren moeten aan <strong>de</strong>ze wet wor<strong>de</strong>n gemeten. Wanneer ik weiger<br />
een onrechtvaardige wet te gehoorzamen, ontzeg ik <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
niet het recht om wetten uit te vaardigen, maar beroep ik<br />
mij op <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit van <strong>de</strong> gehele mensheid, <strong>in</strong> plaats van op<br />
die van een bepaald volk.<br />
Er zijn mensen die beweren dat, met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> zaken waar<br />
het belang <strong>in</strong> stelt, het volk nooit <strong>de</strong> grenzen van recht en re<strong>de</strong>lijkheid<br />
zal overschrij<strong>de</strong>n en dat men daarom zon<strong>de</strong>r vrees <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
die dat volk vertegenwoordigt, alle macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n kan<br />
geven. Niemand ontkent dat alleenheersers misbruik kunnen maken<br />
van <strong>de</strong> hun toevertrouw<strong>de</strong> macht. Hoe kan men dan staan<strong>de</strong><br />
hou<strong>de</strong>n dat een almachtige meer<strong>de</strong>rheid dat niet zou doen? Veran<strong>de</strong>ren<br />
mensen soms van aard wanneer ze zich een groep vormen?<br />
Ik hecht hier allesz<strong>in</strong>s geen geloof aan en weiger het absolute<br />
beschikk<strong>in</strong>gsrecht evenm<strong>in</strong> aan één man als aan meer<strong>de</strong>re te<br />
geven. Er is geen gezag op aar<strong>de</strong>, hoe respectabel op zich ook,<br />
dat ik zon<strong>de</strong>r controle en zon<strong>de</strong>r tegengewichten zijn gang zou<br />
laten gaan.<br />
In tegenstell<strong>in</strong>g tot an<strong>de</strong>ren, verwijt ik het <strong>de</strong>mocratische stelsel,<br />
zoals het <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten vorm heeft gekregen, niet<br />
zijn onmacht, maar <strong>in</strong> tegen<strong>de</strong>el <strong>de</strong> ongecontroleer<strong>de</strong> machtsconcentratie.<br />
Wat mij <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> het meest tegen <strong>de</strong> borst stuit, is<br />
niet <strong>de</strong> ongelimiteer<strong>de</strong> vrijheid, maar het feit dat er nauwelijks<br />
garanties tegen <strong>de</strong> tirannie zijn voorzien. Een particulier of een<br />
groep die zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten onrechtmatig behan<strong>de</strong>ld<br />
voelt, kan nergens terecht. De publieke op<strong>in</strong>ie, het wetgeven<strong>de</strong><br />
lichaam, <strong>de</strong> uitvoeren<strong>de</strong> macht, het leger, <strong>de</strong> rechterlijke macht,<br />
zijn allemaal <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid. Ik beweer niet dat er<br />
<strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> momenteel op tirannieke wijze met <strong>de</strong> macht wordt<br />
omgesprongen; ik wil alleen zeggen dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g geen<br />
afdoen<strong>de</strong> verweer tegen machtsmisbruik kan wor<strong>de</strong>n gevon<strong>de</strong>n<br />
en dat het feit dat er geen tirannie bestaat, meer het gevolg is van<br />
<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten, dan van <strong>de</strong> wijze<br />
waarop het politieke bestel is georganiseerd.<br />
De gevolgen van <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid op<br />
<strong>de</strong> ambtenarij<br />
De almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid bevor<strong>de</strong>rt niet alleen het <strong>de</strong>spotisme<br />
van <strong>de</strong> wetgeven<strong>de</strong> macht, maar ook <strong>de</strong> ambtelijke willekeur.<br />
De meer<strong>de</strong>rheid beschouwt <strong>de</strong> ambtenarij als een willoos<br />
<strong>in</strong>strument dat ze voor haar doele<strong>in</strong><strong>de</strong>n kan gebruiken. Daarom<br />
maakt ze er ook geen werk van om <strong>de</strong> rechten en plichten van <strong>de</strong><br />
publieke functionarissen nauwkeurig te omschrijven. Het gevolg<br />
is dat <strong>in</strong> het algemeen <strong>de</strong> wet <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse ambtenaren aanzienlijk<br />
meer han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsvrijheid toekent dan <strong>in</strong> Europa het geval<br />
is. Soms laat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid, daar<strong>in</strong> gesteund door <strong>de</strong> publieke<br />
op<strong>in</strong>ie, zelfs toe dat <strong>de</strong> ambtenarij zich buiten <strong>de</strong> door <strong>de</strong> wet afgebaken<strong>de</strong><br />
perken begeeft. Op die wijze ontstaan gewoonten die<br />
op een bepaal<strong>de</strong> dag rampzalige gevolgen kunnen hebben.<br />
116 117
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> macht die <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid over het <strong>de</strong>nken<br />
uitoefent<br />
Pas wanneer men het heeft over <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed op het <strong>de</strong>nken, merkt<br />
men hoezeer <strong>de</strong> almacht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid alles overtreft wat<br />
wij <strong>in</strong> Europa kennen. De meest absolute vorsten kon<strong>de</strong>n niet beletten<br />
dat b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g en zelfs aan het Hof vijandige<br />
i<strong>de</strong>eën circuleer<strong>de</strong>n. In <strong>Amerika</strong> ligt dat an<strong>de</strong>rs. Zolang <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
twijfelt, is praten toegestaan; eens <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid een<br />
keuze heeft gemaakt, hult ie<strong>de</strong>reen zich <strong>in</strong> stilzwijgen. Een absolute<br />
vorst regeert op basis van materiële macht en kan <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen,<br />
maar niet <strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>gen, van <strong>de</strong> mensen veran<strong>de</strong>ren.<br />
De materiële en morele kracht van het gezag van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
beïnvloedt echter <strong>de</strong> mensen zowel <strong>in</strong> hun gedrag als <strong>in</strong> hun <strong>de</strong>nken.<br />
De macht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid verh<strong>in</strong><strong>de</strong>rt zowel dat bepaal<strong>de</strong><br />
da<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n gesteld, als dat mensen zou<strong>de</strong>n overwegen <strong>de</strong>ze da<strong>de</strong>n<br />
te stellen. Ik ken dan ook geen land waar m<strong>in</strong><strong>de</strong>r <strong>in</strong>tellectuele<br />
onafhankelijkheid en reële discussievrijheid bestaat dan <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten.<br />
Wie <strong>in</strong> Europa een bepaal<strong>de</strong> politieke of religieuze leer wenst te<br />
versprei<strong>de</strong>n, v<strong>in</strong>dt daartoe altijd wel één of an<strong>de</strong>r steunpunt. Als<br />
hij het ongeluk heeft on<strong>de</strong>r een absoluut regime te leven, v<strong>in</strong>dt hij<br />
vaak steun bij het volk; on<strong>de</strong>r een vrij bew<strong>in</strong>d kan hij een beroep<br />
doen op het vorstelijke gezag. In een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g<br />
bestaat slechts één machtscentrum, <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid, en niets daarbuiten.<br />
B<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> door <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid afgebaken<strong>de</strong> lijnen kan<br />
men zeggen en schrijven wat men wil; wie zich hierbuiten begeeft,<br />
wordt het mikpunt van verontwaardig<strong>in</strong>g en pesterijen. Zijn vroegere<br />
me<strong>de</strong>stan<strong>de</strong>rs zullen zich van hem afkeren en hij wordt uitgesloten<br />
van alle publieke functies. Na verloop van tijd zal hij zijn<br />
eenzame strijd opgeven en voortaan het zwijgen bewaren, alsof hij<br />
er spijt van had, ooit <strong>de</strong> waarheid te hebben gesproken.<br />
Vroeger bedien<strong>de</strong> <strong>de</strong> tirannie zich van beulen en martelwerktui-<br />
gen; <strong>de</strong> he<strong>de</strong>ndaagse beschav<strong>in</strong>g heeft zelfs het <strong>de</strong>spotisme verfijnd.<br />
De <strong>de</strong>mocratische republieken hebben het geweld ge<strong>de</strong>naturaliseerd.<br />
On<strong>de</strong>r het absolutisme mishan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> men het lichaam<br />
om greep te krijgen op <strong>de</strong> geest. Een <strong>de</strong>mocratisch bestel bekommert<br />
zich niet langer om het lichaam, maar richt zich rechtstreeks<br />
tot <strong>de</strong> geest. Het gezag zegt niet langer: “Denk zoals ik, of je zult<br />
sterven”, maar zegt: “U bent vrij om met mij van men<strong>in</strong>g te verschillen,<br />
niemand zal raken aan uw leven of uw bezitt<strong>in</strong>gen; maar<br />
van nu af aan zult U als een vreem<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n beschouwd. U<br />
behoudt uw rechten als burger, maar U zult er niets meer aan<br />
hebben. Wanneer U naar één of an<strong>de</strong>re betrekk<strong>in</strong>g d<strong>in</strong>gt, zal U<br />
niet op <strong>de</strong> steun van Uw me<strong>de</strong>burgers hoeven te rekenen, evenm<strong>in</strong><br />
als op hun acht<strong>in</strong>g. Ze zullen U ontvluchten alsof U onre<strong>in</strong><br />
was; zelfs diegenen die van Uw gelijk overtuigd zijn, zullen aarzelen<br />
zich met U op te hou<strong>de</strong>n. Ga <strong>in</strong> vre<strong>de</strong>; ik laat U het leven,<br />
maar Uw lot zal erger zijn dan <strong>de</strong> dood.”<br />
In <strong>de</strong> vroegere monarchieën was het mogelijk, geschriften te publiceren<br />
waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n en het belachelijkhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
tijdgenoten wer<strong>de</strong>n uitgebeeld. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten wordt <strong>de</strong><br />
ger<strong>in</strong>gste onaangename waarheid als kwetsend en beledigend beschouwd.<br />
Schrijvers mogen slechts <strong>de</strong> lof van hun me<strong>de</strong>burgers<br />
z<strong>in</strong>gen. De meer<strong>de</strong>rheid leeft <strong>in</strong> voortduren<strong>de</strong> adoratie van zichzelf.<br />
Het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen nog geen grote schrijvers hebben<br />
voortgebracht, v<strong>in</strong>dt hier zijn verklar<strong>in</strong>g: waar geen <strong>in</strong>tellectuele<br />
vrijheid bestaat, kan geen literair genie tot ontplooi<strong>in</strong>g<br />
komen. Terwijl zelfs <strong>de</strong> Inquisitie niet kon beletten dat er ketterse<br />
geschriften circuleer<strong>de</strong>n, strekt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten het rijk<br />
van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid zich zover uit dat niemand er zelfs aan zou<br />
<strong>de</strong>nken, geschriften te publiceren die <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid onwelgevallig<br />
zijn. Het feit dat <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> niemand wordt vervolgd omwille<br />
van zijn geschriften, kan eenvoudigweg verklaard wor<strong>de</strong>n doordat<br />
niemand zich geroepen voelt, iets op papier te zetten dat aanstoot<br />
zou kunnen geven.<br />
118 119
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> hierboven beschreven verschijnselen op het<br />
<strong>Amerika</strong>anse nationale karakter zijn dui<strong>de</strong>lijk merkbaar. In absolutistische<br />
regimes v<strong>in</strong>dt men rond <strong>de</strong> troon mensen die, door<br />
zich te buigen naar <strong>de</strong> grillen van <strong>de</strong> vorst, hopen bij hem <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
gratie te komen. Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie houdt zich echter<br />
ver van <strong>de</strong>ze vorm van verknechten. In een <strong>de</strong>mocratie echter<br />
v<strong>in</strong>dt men veel meer mensen die een <strong>de</strong>rgelijk leven van knechtschap<br />
lei<strong>de</strong>n; niet omdat <strong>de</strong> mensen er slechter of zwakker zijn,<br />
maar omdat <strong>de</strong> verleid<strong>in</strong>g er groter is. De <strong>de</strong>mocratie brengt <strong>de</strong><br />
<strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> hovel<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nen het bereik van ie<strong>de</strong>reen.<br />
Wie <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g als <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse, waar <strong>de</strong> macht van<br />
<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid absoluut en alom aanwezig is, een politieke loopbaan<br />
ambieert, moet zich verlagen en afstand doen van oprechtheid<br />
en onafhankelijkheid van geest. Ik heb <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> on<strong>de</strong>r<br />
het volk een oprecht patriottisme gevon<strong>de</strong>n; on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bew<strong>in</strong>dvoer<strong>de</strong>rs<br />
heb ik er tevergeefs naar gezocht. De <strong>Amerika</strong>anse politici<br />
zijn gewoon <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid te vleien en naar <strong>de</strong> mond te<br />
praten.<br />
Politieke stelsels gaan ten on<strong>de</strong>r ten gevolge van onmacht of tirannie.<br />
Meestal wordt voorspeld dat een <strong>de</strong>mocratie aan onmacht<br />
ten on<strong>de</strong>r zal gaan, waarbij men veron<strong>de</strong>rstelt dat het om een bestuursvorm<br />
gaat die van nature zwak en besluiteloos is. Ik geloof<br />
<strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong>mocratieën eer<strong>de</strong>r door het misbruik van hun<br />
krachten wor<strong>de</strong>n bedreigd. Wanneer <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong><br />
vrijheid ooit verloren gaat, zal dat een gevolg zijn van <strong>de</strong> almacht<br />
van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.<br />
Hoofdstuk 8<br />
Hoe <strong>de</strong> tyrannie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
wordt getemperd<br />
Afwezigheid van adm<strong>in</strong>istratieve centralisatie<br />
Eer<strong>de</strong>r maakte ik een on<strong>de</strong>rscheid tussen bestuurlijke en adm<strong>in</strong>istratieve<br />
centralisatie. Wanneer <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse overheid, die<br />
over een aanzienlijke machtspositie beschikt, bei<strong>de</strong> vormen van<br />
centralisatie zou <strong>in</strong>stellen, dan zou <strong>de</strong> vrijheid zeer snel uit <strong>de</strong><br />
Nieuwe Wereld verdwijnen. Gelukkig v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten enkel <strong>de</strong> eerste vorm terug. In <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse republieken<br />
heeft <strong>de</strong> overheid haar regeerwerk altijd tot een kle<strong>in</strong> aantal<br />
on<strong>de</strong>rwerpen beperkt. De meer<strong>de</strong>rheid heeft er nooit naar gestreefd,<br />
<strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n van het centrale gezag uit te brei<strong>de</strong>n.<br />
Het gevolg is dat <strong>de</strong> almacht van het bestuur op een aantal punten<br />
weliswaar zeer groot is, maar ook beperkt blijft tot <strong>de</strong>ze punten.<br />
Hoezeer <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid door bepaal<strong>de</strong> doelstell<strong>in</strong>gen ook<br />
wordt meegesleept, ze zal er nooit <strong>in</strong> slagen <strong>de</strong> burger tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
overal en op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze naar haar wensen te plooien. Het<br />
centrale gezag moet, wil het zijn besliss<strong>in</strong>gen ten uitvoer brengen,<br />
terugvallen op <strong>in</strong>stanties die het niet volledig on<strong>de</strong>r zijn controle<br />
heeft. De talloze lokale adm<strong>in</strong>istraties vormen even zovele klippen<br />
die <strong>de</strong> vloedgolven van <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid kunnen<br />
stuiten of allesz<strong>in</strong>s <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re banen lei<strong>de</strong>n. Wanneer er echter ooit<br />
een <strong>de</strong>mocratisch regime zou wor<strong>de</strong>n gevestigd <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g<br />
waar <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve centraliser<strong>in</strong>g wel <strong>in</strong>gang heeft gevon<strong>de</strong>n,<br />
vrees ik dat er een vorm van <strong>de</strong>spotisme zal ontstaan die<br />
zijn gelijke niet kent.<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> juristen<br />
De juristen vormen vandaag <strong>de</strong> grootste waarborg tegen <strong>de</strong> ontspor<strong>in</strong>gen<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Ik meen dat <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g van dit<br />
verschijnsel <strong>in</strong> een meer algemene wet ligt. S<strong>in</strong>ds vijfhon<strong>de</strong>rd jaar<br />
zijn <strong>in</strong> Europa juristen betrokken bij alle aspecten van het poli-<br />
120 121
tieke leven. In <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen hebben <strong>de</strong> juristen geholpen bij<br />
<strong>de</strong> uitbreid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> machtspositie van <strong>de</strong> vorst; s<strong>in</strong>dsdien hebben<br />
ze ernaar gestreefd <strong>de</strong>ze positie <strong>in</strong> te perken. In Engeland tra<strong>de</strong>n<br />
ze <strong>in</strong> het spoor van <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l, <strong>in</strong> Frankrijk vorm<strong>de</strong>n ze echter<br />
<strong>de</strong> meest geduchte tegenstrevers van <strong>de</strong> aristocratie. Ondanks die<br />
tegenstrijdighe<strong>de</strong>n zit er een dui<strong>de</strong>lijke lijn <strong>in</strong> <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong><br />
juristen. Mensen die zich met <strong>de</strong> studie van <strong>de</strong> wet bezighou<strong>de</strong>n,<br />
verwerven door dit werk een voorkeur voor or<strong>de</strong>, vormelijkheid<br />
en éénduidigheid, die hen van nature tot vijand maakt van <strong>de</strong> revolutionaire<br />
<strong>in</strong>gesteldheid en van <strong>de</strong> ondoordachte hartstochten<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
De gespecialiseer<strong>de</strong> kennis die juristen aan hun studie ontlenen,<br />
garan<strong>de</strong>ert hen een bevoorrechte maatschappelijke positie; ze<br />
zijn meester van een noodzakelijke vaardigheid die slechts we<strong>in</strong>igen<br />
zich eigen hebben gemaakt. Bij <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g van hun functie<br />
ervaren ze hun onmisbaarheid en superioriteit. Het feit dat ze<br />
voortdurend optre<strong>de</strong>n als scheidsrechters van hoog oplopen<strong>de</strong><br />
conflicten waar ze bl<strong>in</strong><strong>de</strong> passies moeten trachten te verzoenen,<br />
maakt dat ze we<strong>in</strong>ig vertrouwen hebben <strong>in</strong> het beoor<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsvermogen<br />
van <strong>de</strong> massa. De juristen vormen van nature een corps;<br />
hun gemeenschappelijke studies en ervar<strong>in</strong>gen scheppen sterke<br />
ban<strong>de</strong>n. Dit alles maakt dat <strong>de</strong> juristen zich een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> voorkeuren<br />
en gewoonten van <strong>de</strong> aristocratie hebben eigen gemaakt.<br />
Net als zij hebben ze een <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctieve voorlief<strong>de</strong> voor or<strong>de</strong> en vormelijkheid,<br />
staan ze afkerig tegenover het gedrag van <strong>de</strong> massa en<br />
misprijzen ze <strong>in</strong> stilte het volksbestuur.<br />
Ik zeg niet dat <strong>de</strong>ze natuurlijke neig<strong>in</strong>gen van die aard zijn dat<br />
juristen niet an<strong>de</strong>rs kunnen han<strong>de</strong>len. Wat bij hen <strong>de</strong> doorslag<br />
geeft, is, net als bij alle mensen, het eigenbelang en, misschien<br />
nog meer, het belang van dat moment. Wanneer <strong>de</strong> juristen <strong>in</strong> het<br />
openbare leven niet <strong>de</strong> status kunnen verwerven die overeenkomt<br />
met hun status <strong>in</strong> het beroepsleven, dan zullen ze op dat moment<br />
<strong>de</strong> kant van <strong>de</strong> revolutie kiezen. In een samenlev<strong>in</strong>g waar juristen<br />
<strong>de</strong> functies bekle<strong>de</strong>n die hen toekomen, zal hun <strong>in</strong>gesteldheid nadrukkelijk<br />
behoudsgez<strong>in</strong>d en anti<strong>de</strong>mocratisch zijn. De juristen<br />
hebben meer gemeen met het gezag dan met het volk. Ze hechten<br />
bovenal belang aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>handhav<strong>in</strong>g. Ook wanneer ze <strong>de</strong> vrijheid<br />
<strong>in</strong> het vaan<strong>de</strong>l voeren, zijn ze nog altijd méér bekommerd<br />
om <strong>de</strong> legaliteit en zullen ze eer<strong>de</strong>r <strong>de</strong> willekeur dan <strong>de</strong> tirannie<br />
vrezen.<br />
Het <strong>de</strong>mocratisch bestel bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> politieke macht van <strong>de</strong> juristen.<br />
Wanneer <strong>de</strong> vorst, <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l en <strong>de</strong> rijken van het regeerwerk<br />
wor<strong>de</strong>n uitgesloten, ligt <strong>de</strong> weg open voor <strong>de</strong> juristen, vermits zij<br />
dan als enigen over <strong>de</strong> nodige kennis en vaardighe<strong>de</strong>n beschikken.<br />
Hoewel hun voorkeuren van nature uitgaan naar <strong>de</strong> aristocratie<br />
en <strong>de</strong> vorst, drijven hun belangen hen naar het volk. De juristen<br />
zullen niet geneigd zijn het <strong>de</strong>mocratische bew<strong>in</strong>d omver te werpen;<br />
ze zullen echter trachten het bestel bij te sturen <strong>in</strong> een an<strong>de</strong>re<br />
richt<strong>in</strong>g dan welke <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie van nature uitgaat. Ik betwijfel<br />
of <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze vermeng<strong>in</strong>g met <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid<br />
van <strong>de</strong> juristen lang zou kunnen overleven.<br />
De aristocratische neig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> juristen wor<strong>de</strong>n nog versterkt<br />
<strong>in</strong> lan<strong>de</strong>n zoals Engeland of <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar het rechtsstelsel<br />
op basis van prece<strong>de</strong>nten werkt. Juristen zullen <strong>in</strong> <strong>de</strong>rgelijke<br />
gevallen een bijzon<strong>de</strong>re gevoeligheid ontwikkelen voor tradities<br />
en voor wat oud en gevestigd is. Angelsaksische juristen<br />
vertrekken van wat <strong>in</strong> het verle<strong>de</strong>n werd gedaan, Franse juristen<br />
van wat moet wor<strong>de</strong>n gedaan. Het feit dat men zijn eigen men<strong>in</strong>g<br />
on<strong>de</strong>rgeschikt moet maken aan het oor<strong>de</strong>el van zijn voorou<strong>de</strong>rs,<br />
heeft als gevolg dat <strong>de</strong> Angelsaksische juristen blijk geven<br />
van meer terughou<strong>de</strong>ndheid dan hun Franse collega’s. Onze<br />
wetgev<strong>in</strong>g kan door ie<strong>de</strong>reen die dat wil, begrepen wor<strong>de</strong>n; een<br />
rechtsstelsel gesteund op prece<strong>de</strong>nten is voor leken volledig ondoorzichtig.<br />
Waar Franse juristen slechts <strong>de</strong> uitstral<strong>in</strong>g hebben<br />
122 123
van ontwikkel<strong>de</strong> mensen, hebben <strong>Amerika</strong>anse en Engelse juristen<br />
iets van priesters die toegang hebben tot <strong>de</strong> bronnen van geheime<br />
kennis.<br />
Men merkt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten hoe <strong>de</strong> juridische <strong>in</strong>gesteldheid<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>herente kwalen van het <strong>de</strong>mocratisch bestel weet te neutraliseren.<br />
Wanneer het <strong>Amerika</strong>anse volk zich door zijn hartstochten<br />
op sleeptouw laat nemen, tre<strong>de</strong>n <strong>de</strong> juristen remmend en<br />
matigend op. Tegenover <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten stellen ze<br />
hun aristocratische neig<strong>in</strong>gen; tegenover <strong>de</strong> passie voor het nieuwe,<br />
hun bijgelovig respect voor al wat oud is; tegenover <strong>de</strong> mateloze<br />
plannen, hun beperkt gezichtsveld; tegenover het misprijzen<br />
van <strong>de</strong> regels, <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor vormelijkhe<strong>de</strong>n; tegenover <strong>de</strong><br />
haast, <strong>de</strong> gewoonte om langzaam te werk te gaan.<br />
De rechtbanken vormen <strong>de</strong> meest zichtbare organen waarlangs<br />
<strong>de</strong> juristen op <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>in</strong>werken. Gewapend met het recht<br />
om wetten aan <strong>de</strong> Grondwet te toetsen, bemoeit <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
rechter zich voortdurend met <strong>de</strong> politiek. Hij kan het volk weliswaar<br />
niet dw<strong>in</strong>gen om bepaal<strong>de</strong> wetten te maken, maar hij kan<br />
het op zijn m<strong>in</strong>st verplichten <strong>de</strong> eigen wetten na te leven. Ik ontken<br />
niet dat er een ten<strong>de</strong>ns bestaat om <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> rechterlijke<br />
macht af te zwakken. Zo zijn er bijvoorbeeld staten waar <strong>de</strong><br />
Kamers rechters kunnen afzetten of ze aan frequente herverkiez<strong>in</strong>gen<br />
on<strong>de</strong>rwerpen. Dit soort maatregelen bedreigt niet alleen<br />
<strong>de</strong> magistratuur, maar vormt ook een gevaar voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> juristen gaat echter ver<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> rechtbanken.<br />
Als één van <strong>de</strong> we<strong>in</strong>ige groepen met een zeker ontwikkel<strong>in</strong>gsniveau<br />
die door het volk wor<strong>de</strong>n gedoogd, leveren ze meestal het<br />
personeel voor het meren<strong>de</strong>el <strong>de</strong>r publieke functies. Op die wijze<br />
zijn ze nauw betrokken bij <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wet. De <strong>in</strong>vloed<br />
gaat echter nog ver<strong>de</strong>r. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten vertaalt elke politieke<br />
kwestie zich vroeg of laat <strong>in</strong> juridische termen. Partijen ge-<br />
bruiken <strong>de</strong> argumenten en <strong>de</strong> taal van <strong>de</strong> juristen. Zo wordt het<br />
juridische jargon gevulgariseerd en wordt <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g doordrongen<br />
van <strong>de</strong> juridische geest. De juristen vormen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten een geduchte macht die echter niet als zodanig en<br />
on<strong>de</strong>r eigen banier op <strong>de</strong> voorgrond treedt. De juristen plooien<br />
zich naar <strong>de</strong> eisen van hun tijd en hun maatschappij; niettem<strong>in</strong><br />
zijn ze alom aanwezig en zetten ze geduldig <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g naar<br />
hun hand.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> jury als politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<br />
Het jurystelsel heeft zowel een juridische als een politieke dimensie.<br />
Men kan aan het nut van <strong>de</strong> jury als juridisch <strong>in</strong>strument<br />
twijfelen. Het stelsel v<strong>in</strong>dt zijn oorsprong <strong>in</strong> we<strong>in</strong>ig ontwikkel<strong>de</strong><br />
samenlev<strong>in</strong>gen waar het werd gebruikt om eenvoudige zaken te<br />
beslechten. Het is dan ook niet vanzelfsprekend dat <strong>de</strong> praktijk<br />
kan wor<strong>de</strong>n getransponeerd naar een meer <strong>in</strong>gewikkel<strong>de</strong> maatschappij,<br />
waar <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> materies veel complexer zijn. Ik wil<br />
<strong>in</strong> wat volgt echter voornamelijk <strong>de</strong> politieke kant van het jurystelsel<br />
behan<strong>de</strong>len. Het stelsel <strong>in</strong>troduceert een republike<strong>in</strong>s element<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g, vermits het besliss<strong>in</strong>gsrecht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> geregeer<strong>de</strong>n wordt geplaatst. Regeer<strong>de</strong>rs die hun eigen<br />
machtspositie trachtten te versterken hebben dan ook steeds <strong>de</strong><br />
juryrechtspraak afgeschaft of krachteloos gemaakt.<br />
Een samenlev<strong>in</strong>g blijft niet lang overe<strong>in</strong>d wanneer louter op basis<br />
van materiële kracht wordt geregeerd. Na verloop van tijd moet<br />
een overheid kunnen terugvallen op het respect voor <strong>de</strong> wetten<br />
en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. De mate waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> strafwetgev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g<br />
op bijval kan rekenen, geeft aan <strong>in</strong> welke mate het gezag<br />
op steun kan rekenen. Wie recht kan spreken over <strong>de</strong> wetsovertre<strong>de</strong>rs,<br />
oefent dus <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong> <strong>de</strong> reële macht uit <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Met <strong>de</strong> <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g van het jurystelsel wordt het volk op <strong>de</strong><br />
stoel van <strong>de</strong> rechter geplaatst. Het jurystelsel, zoals men dat <strong>in</strong><br />
<strong>Amerika</strong> kent, lijkt mij dan ook een even consequente voortzet-<br />
124 125
t<strong>in</strong>g van het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit als <strong>de</strong> <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g<br />
van het algemeen stemrecht.<br />
Wanneer men <strong>de</strong> discussie over het jurystelsel beperkt tot vragen<br />
omtrent <strong>de</strong> kwaliteiten en capaciteiten van wie <strong>in</strong> <strong>de</strong> jury zetelt,<br />
verliest men het belangrijkste aspect uit het oog. De jury vormt<br />
één van <strong>de</strong> <strong>in</strong>strumenten waarmee het volk zijn macht uitoefent.<br />
De jury vormt dat <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie dat zich bezighoudt met het<br />
verzekeren van <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> wetten, zoals <strong>de</strong> Kamers het<br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie vormen dat zich bezighoudt met het maken van<br />
<strong>de</strong> wetten. Het logische gevolg hiervan is dat wie geschikt wordt<br />
geacht om te stemmen, ook geschikt moet wor<strong>de</strong>n bevon<strong>de</strong>n om<br />
<strong>in</strong> een jury te zetelen. Het jurystelsel is bovenal een politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g;<br />
wie het wil afschaffen moet ook <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit<br />
afschaffen.<br />
Het jurystelsel kan een grote <strong>in</strong>vloed uitoefenen op het nationale<br />
karakter. Deze <strong>in</strong>vloed wordt nog groter wanneer men <strong>de</strong> praktijk<br />
uitbreidt van strafrechtelijke naar civielrechtelijke materies.<br />
Op <strong>de</strong>ze wijze laat men <strong>de</strong> toepass<strong>in</strong>g ervan b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> sfeer van<br />
ie<strong>de</strong>rs han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen en belangen vallen en sluit <strong>de</strong> praktijk aan bij<br />
het bestaan<strong>de</strong> leefpatroon. Via het jurystelsel maken <strong>de</strong> burgers<br />
zich <strong>de</strong> gewoonten en <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> rechters eigen. Het<br />
is als een voor ie<strong>de</strong>reen toegankelijke school, waar <strong>de</strong> gezworenen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk hun rechten leren kennen en met <strong>de</strong> wetten en <strong>de</strong><br />
vrijheid leren omgaan. Ik meen dat men <strong>de</strong> praktische <strong>in</strong>telligentie<br />
en het politieke gezon<strong>de</strong> verstand van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen aan het<br />
traditionele gebruik van het jurystelsel <strong>in</strong> civielrechtelijke aangelegenhe<strong>de</strong>n<br />
moet toeschrijven. Of het jurystelsel vanuit juridisch<br />
standpunt nuttig is, weet ik niet; vanuit politiek standpunt is het<br />
allesz<strong>in</strong>s één van <strong>de</strong> belangrijkste <strong>in</strong>strumenten tot opvoed<strong>in</strong>g<br />
van het volk. Dit geldt voor alle naties, maar misschien nog het<br />
meest voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratieën, waar het jurystelsel het meest doeltreffen<strong>de</strong><br />
mid<strong>de</strong>l vormt om het vak van het regeren aan te leren.<br />
Hoofdstuk 9<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> voornaamste factoren die<br />
het voortbestaan van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
<strong>de</strong>mocratie bevor<strong>de</strong>ren<br />
De toevallige of provi<strong>de</strong>ntiële factoren<br />
Er zijn verschillen<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n die het ontstaan en het<br />
voortbestaan van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie hebben bevor<strong>de</strong>rd.<br />
Zo bijvoorbeeld het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen geen buren hebben,<br />
wat hen <strong>de</strong> kosten van bewapen<strong>in</strong>g en oorlog heeft bespaard.<br />
<strong>Amerika</strong> heeft ook geen alles dom<strong>in</strong>eren<strong>de</strong> hoofdstad, zodat zich<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> prov<strong>in</strong>cie een levendig politiek klimaat heeft<br />
kunnen ontwikkelen. Een an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> achtergrond van<br />
<strong>de</strong> eerste kolonisten die, zoals ik eer<strong>de</strong>r heb beschreven, <strong>de</strong> i<strong>de</strong>een<br />
en <strong>de</strong> praktijk van gelijkheid met zich meebrachten. Eén van<br />
<strong>de</strong> belangrijkste re<strong>de</strong>nen schuilt echter <strong>in</strong> <strong>de</strong> geografische gesteldheid<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse bo<strong>de</strong>m: <strong>de</strong> materiële omstandighe<strong>de</strong>n,<br />
die welvaart mogelijk maken, zijn er méér aanwezig dan waar ook<br />
ter wereld ook. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is niet alleen <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g,<br />
maar ook <strong>de</strong> natuur <strong>de</strong>mocratisch. Welvaart is uiteraard bevor<strong>de</strong>rlijk<br />
voor <strong>de</strong> stabiliteit van alle reger<strong>in</strong>gsstelsels, maar is nog<br />
belangrijker <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische staten, waar het immers precies het<br />
volk is dat regeert.<br />
Toen <strong>de</strong> Schepper <strong>de</strong> wereld aan <strong>de</strong> mensen gaf, was <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> jong<br />
en onuitputtelijk, maar waren <strong>de</strong> mensen zwak en onwetend. Tegen<br />
<strong>de</strong> tijd dat <strong>de</strong> mensen had<strong>de</strong>n geleerd, profijt te trekken uit<br />
<strong>de</strong> bo<strong>de</strong>mschatten, was het grondgebied al bevolkt en moest er<br />
strijd wor<strong>de</strong>n geleverd over het recht om een stuk grond het zijne<br />
te noemen. Op dat moment werd <strong>Amerika</strong> ont<strong>de</strong>kt, alsof God<br />
het tot dan toe <strong>in</strong> reserve had gehou<strong>de</strong>n; een cont<strong>in</strong>ent, dat <strong>de</strong><br />
aanblik gaf van <strong>de</strong> wereld bij <strong>de</strong> aanvang van <strong>de</strong> schepp<strong>in</strong>g, werd<br />
aangebo<strong>de</strong>n aan mensen die kon<strong>de</strong>n terugblikken op een ervar<strong>in</strong>g<br />
van vijftig eeuwen.<br />
126 127
Op dit moment versprei<strong>de</strong>n <strong>de</strong>rtien miljoen Europeanen zich gestadig<br />
over vruchtbare vlakten, waarvan ze zelf nog niet <strong>de</strong> rijkdom<br />
en <strong>de</strong> uitgestrektheid beseffen. Drie tot vierduizend soldaten<br />
drijven <strong>de</strong> Indianen voor zich uit. Na hen komen <strong>de</strong> houthakkers<br />
die <strong>de</strong> bossen openbreken, <strong>de</strong> wil<strong>de</strong> dieren verjagen, <strong>de</strong> rivieren<br />
exploreren en zo <strong>de</strong> triomfantelijke opmars van <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g<br />
voorberei<strong>de</strong>n. De emigratie v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> twee beweg<strong>in</strong>gen plaats.<br />
De nieuwe Europese <strong>in</strong>wijkel<strong>in</strong>gen die zon<strong>de</strong>r bezitt<strong>in</strong>gen of contacten<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten aankomen, blijven meestal hangen<br />
<strong>in</strong> het gebied dat zich langs <strong>de</strong> Oceaan uitstrekt. Vooraleer men<br />
zich <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland waagt, moet men aan <strong>de</strong> leefomstandighe<strong>de</strong>n<br />
gewend zijn en over een zeker kapitaal beschikken. Meestal<br />
zijn het dan ook niet <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen van <strong>de</strong> eerste generatie die<br />
zich wagen aan <strong>de</strong> trek over <strong>de</strong> grote vlakten. De onophou<strong>de</strong>lijke<br />
volksbeweg<strong>in</strong>g die zich uitstrekt van het hart van Europa tot <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse b<strong>in</strong>nenlan<strong>de</strong>n valt met niets te vergelijken. Miljoenen<br />
mensen waarvan <strong>de</strong> taal, <strong>de</strong> religie, <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten<br />
verschillen, bewegen zich naar hetzelf<strong>de</strong> punt aan <strong>de</strong> horizon.<br />
Men kan zich moeilijk een voorstell<strong>in</strong>g maken van <strong>de</strong> gretigheid<br />
waarmee <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>an zijn zoektocht naar het fortu<strong>in</strong> on<strong>de</strong>rneemt.<br />
Hij trotseert zon<strong>de</strong>r vrees <strong>de</strong> pijlen van <strong>de</strong> Indianen, <strong>de</strong><br />
ontber<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> woestijn, <strong>de</strong> stilte van <strong>de</strong> bossen en <strong>de</strong> nabijheid<br />
van <strong>de</strong> wil<strong>de</strong> dieren. Hij wordt voortgedreven door een passie<br />
die sterker is dan het leven zelf. De staat Ohio bestaat nauwelijks<br />
vijftig jaar. Het meren<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>in</strong>woners is el<strong>de</strong>rs geboren.<br />
Het grootste <strong>de</strong>el van het land is nog niet <strong>in</strong> gebruik genomen.<br />
Toch heeft <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> staat zich <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g gezet naar<br />
het Westen, naar <strong>de</strong> vruchtbare vlakten van Ill<strong>in</strong>ois. Deze mensen<br />
verlieten hun eerste va<strong>de</strong>rland op zoek naar een beter leven; ze<br />
verlaten hun twee<strong>de</strong> va<strong>de</strong>rland op zoek naar een bestaan dat nog<br />
beter is. <strong>Over</strong>al v<strong>in</strong><strong>de</strong>n ze het fortu<strong>in</strong>, nergens het geluk. Het verlangen<br />
naar verbeter<strong>in</strong>g is een rusteloze en vurige hartstocht gewor<strong>de</strong>n<br />
die feller wordt aangewakkerd naarmate men haar meer<br />
tracht te bevredigen.<br />
Wij <strong>in</strong> Europa zijn gewoon om <strong>de</strong> rusteloosheid van <strong>de</strong> geest, het<br />
mateloze najagen van rijkdom en <strong>de</strong> onbeteugel<strong>de</strong> drang naar onafhankelijkheid,<br />
als gevaren voor <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g te beschouwen.<br />
Het zijn echter precies <strong>de</strong>ze eigenschappen die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
republieken een toekomst garan<strong>de</strong>ren. Zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid<br />
zou <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse bevolk<strong>in</strong>g zich op een aantal plaatsen<br />
concentreren en, zoals op het ou<strong>de</strong> cont<strong>in</strong>ent, problemen on<strong>de</strong>rv<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
om ie<strong>de</strong>rs behoeften te bevredigen. In <strong>de</strong> Nieuwe Wereld<br />
zijn <strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n bijna net zo nuttig voor <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
als <strong>de</strong> <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n. Dit heeft een grote <strong>in</strong>vloed op <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
die men aan menselijke activiteiten geeft. Wat wij w<strong>in</strong>stbejag noemen,<br />
heet bij hen on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong>; wat wij bezadigdheid noemen,<br />
heet bij hen gebrek aan wilskracht. De Frans-Cana<strong>de</strong>zen<br />
hebben onze traditionele <strong>in</strong>gesteldheid bewaard; ze on<strong>de</strong>rv<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
steeds meer problemen om op hun gron<strong>de</strong>n te kunnen overleven<br />
en stevenen op termijn af op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> armoe<strong>de</strong> als <strong>de</strong>ze die ze <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Ou<strong>de</strong> Wereld hebben gekend.<br />
De hartstochten die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g brengen, zijn<br />
eer<strong>de</strong>r commercieel dan politiek van aard; of beter: ze hebben<br />
<strong>de</strong> gewoonten van han<strong>de</strong>l en nijverheid <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek b<strong>in</strong>nengebracht.<br />
Ze verkiezen <strong>de</strong> or<strong>de</strong>, omdat dat noodzakelijk is voor een<br />
goed zakelijk klimaat; ze prijzen bovenal <strong>de</strong> gelijkmatigheid, omdat<br />
die het fundament vormt waarop alle huizen van vertrouwen<br />
zijn gebouwd; ze geven <strong>de</strong> voorkeur aan het gezon<strong>de</strong> verstand dat<br />
grote fortu<strong>in</strong>en vergaart, boven het genie dat die vaak verkwist;<br />
ze staan afkerig tegenover algemene i<strong>de</strong>eën omdat ze gewend zijn<br />
aan zakelijke afweg<strong>in</strong>gen en plaatsen <strong>de</strong> praktijk boven <strong>de</strong> theorie.<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> wetten op het voortbestaan<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie<br />
Uit <strong>de</strong> beschrijv<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen is<br />
128 129
dui<strong>de</strong>lijk gewor<strong>de</strong>n dat drie zaken een fundamentele bijdrage leveren<br />
tot het behoud van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Ten eerste, <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale<br />
staatsvorm, die <strong>de</strong> Unie <strong>de</strong> macht geeft van een grote en <strong>de</strong> veiligheid<br />
van een kle<strong>in</strong>e republiek. Ten twee<strong>de</strong>, <strong>de</strong> lokale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen,<br />
die het <strong>de</strong>spotisme van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid kunnen afzwakken en die<br />
het volk leren met <strong>de</strong> vrijheid om te gaan. Ten <strong>de</strong>r<strong>de</strong>, <strong>de</strong> rechterlijke<br />
macht, die <strong>de</strong> ontspor<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie weet te corrigeren<br />
en bij te sturen.<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten<br />
Ik gaf eer<strong>de</strong>r aan hoe <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten bijdragen tot het behoud<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. On<strong>de</strong>r ze<strong>de</strong>n en gewoonten (“moeurs”)<br />
versta ik wat men <strong>in</strong> <strong>de</strong> oudheid on<strong>de</strong>r “mores” verstond: niet alleen<br />
<strong>de</strong> morele gebruiken en tradities (“les habitu<strong>de</strong>s du coeur”),<br />
maar ook <strong>de</strong> grondbeg<strong>in</strong>selen, opvatt<strong>in</strong>gen en i<strong>de</strong>eën die <strong>in</strong> een<br />
groep heersen en op basis waarvan zich <strong>de</strong> <strong>in</strong>tellectuele gebruiken<br />
en tradities ontwikkelen (“les habitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’esprit”); ik versta on<strong>de</strong>r<br />
dit woord dus <strong>de</strong> gehele morele en <strong>in</strong>tellectuele toestand van<br />
een volk.<br />
Hoe <strong>de</strong> religie bijdraagt tot het behoud<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie<br />
De meeste Engelse kolonisten brachten een christendom met zich<br />
mee dat zich aan het gezag van <strong>de</strong> Paus had onttrokken en dat<br />
ook geen nieuwe vormen van religieuze alleenheerschappij verdroeg.<br />
Hun christelijk geloof was <strong>de</strong>mocratisch en republike<strong>in</strong>s,<br />
wat uiteraard <strong>de</strong> totstandkom<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>.<br />
S<strong>in</strong>dsdien vond een massale emigratie plaats vanuit katholiek Ierland<br />
en begonnen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse katholieken hun geloof uit te<br />
dragen.<br />
Vandaag heeft <strong>de</strong> Roomse Kerk <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een miljoen<br />
aanhangers. Deze katholieken belij<strong>de</strong>n hun geloof met grote<br />
ijver, zon<strong>de</strong>r dat dit hen verh<strong>in</strong><strong>de</strong>rt <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische en republi-<br />
ke<strong>in</strong>se tradities bij te tre<strong>de</strong>n. Dit kan op het eerste gezicht verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
wekken. Ik geloof echter dat men het katholicisme<br />
onrecht aandoet door het als <strong>de</strong> natuurlijke vijand van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
te beschouwen; het katholicisme lijkt me <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el bevor<strong>de</strong>rlijk<br />
voor <strong>de</strong> gelijkheid. De katholieke gemeenschap bestaat<br />
immers slechts uit twee elementen: <strong>de</strong> priesters en het volk. Enkel<br />
<strong>de</strong> priester verheft zich boven <strong>de</strong> gelovigen, on<strong>de</strong>r hem zijn allen<br />
gelijk. Het katholieke geloof maakt geen on<strong>de</strong>rscheid op basis<br />
van <strong>in</strong>komen of <strong>in</strong>telligentie: <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> praktijken en geloofsartikelen<br />
gel<strong>de</strong>n voor geleer<strong>de</strong>n en onweten<strong>de</strong>n, voor rijk en arm. De<br />
Roomse Kerk is als een absolute monarchie; het volstaat <strong>de</strong> vorst<br />
weg te <strong>de</strong>nken en men v<strong>in</strong>dt verhoud<strong>in</strong>gen die gelijker zijn dan<br />
<strong>in</strong> een republiek.<br />
Het is een feit dat katholieke priesters vaak machtsposities hebben<br />
verworven <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g en hun religieuze functies hebben<br />
gebruikt om het bestel, waarvan ze <strong>de</strong>el uitmaakten, te bestendigen.<br />
In die omstandighe<strong>de</strong>n tra<strong>de</strong>n ze op als bondgenoten<br />
van <strong>de</strong> aristocratie. De positie en het aantal van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
katholieken maakt dat ze ertoe zullen neigen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
en republike<strong>in</strong>se beg<strong>in</strong>selen te ver<strong>de</strong>digen. Vermits het meren<strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> katholieken arm is, kunnen ze enkel <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische<br />
or<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g <strong>de</strong>el hebben aan het bestuur; het feit dat ze een<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid vormen, heeft tot gevolg dat ze er belang bij hebben<br />
dat m<strong>in</strong><strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n op bescherm<strong>in</strong>g kunnen rekenen. De objectieve<br />
omstandighe<strong>de</strong>n maken dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse katholieken politieke<br />
beg<strong>in</strong>selen omhelzen, die ze met veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vuur zou<strong>de</strong>n<br />
ver<strong>de</strong>digen wanneer ze rijk zou<strong>de</strong>n zijn of <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid zou<strong>de</strong>n<br />
vormen.<br />
De onrechtstreekse <strong>in</strong>vloed van het geloof op <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g<br />
Er bestaat een groot aantal sekten <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Ondanks<br />
hun on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge verschillen zijn ze het fundamenteel eens<br />
130 131
over <strong>de</strong> verplicht<strong>in</strong>gen die mensen jegens elkaar hebben. Alle sekten<br />
prijzen <strong>de</strong> Heer op hun manier, maar preken <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> moraal.<br />
De kwestie of een godsdienst al dan niet <strong>de</strong> ware is, is voor <strong>in</strong>dividuen<br />
belangrijk, maar niet voor samenlev<strong>in</strong>gen. Een samenlev<strong>in</strong>g<br />
hoeft zich het hoofd niet te breken over het leven na <strong>de</strong> dood.<br />
Voor haar is <strong>de</strong> kwestie wélke godsdienst <strong>de</strong> burgers aanhangen<br />
niet van belang; wel <strong>de</strong> kwestie óf <strong>de</strong> burgers al dan niet een godsdienst<br />
aanhangen. Een groot aantal <strong>Amerika</strong>nen is misschien eer<strong>de</strong>r<br />
uit gewoonte dan uit overtuig<strong>in</strong>g godsdienstig, en er bestaat<br />
zon<strong>de</strong>r twijfel heel wat hypocrisie. Niettem<strong>in</strong> is <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van<br />
het christelijke geloof op <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten onmiskenbaar.<br />
Het feit dat <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> godsdienst het grootst is <strong>in</strong> het<br />
land waar <strong>de</strong> meeste vrijheid bestaat, vormt het beste bewijs voor<br />
<strong>de</strong> stell<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> mens van nature gelovig is en dat hij baat on<strong>de</strong>rv<strong>in</strong>dt<br />
van dit geloof.<br />
De grote gestrengheid <strong>in</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n die we <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> aantreffen,<br />
vloeit voort uit <strong>de</strong> godsdienst. De <strong>Amerika</strong>anse vrouwen, die zeer<br />
gelovig zijn, hebben zich tot taak gesteld over <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n te<br />
waken. Nergens wordt het huwelijk meer gerespecteerd en het huwelijksgeluk<br />
meer naar waar<strong>de</strong> geschat dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten.<br />
Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> sociale mistoestan<strong>de</strong>n die wij <strong>in</strong> Europa<br />
kennen, v<strong>in</strong>dt zijn oorsprong <strong>in</strong> <strong>de</strong> wanor<strong>de</strong>, rusteloosheid<br />
en onstandvastigheid die <strong>in</strong> <strong>de</strong> privé-sfeer heersen en die uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
het maatschappelijke gezag on<strong>de</strong>rmijnen. In <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
huishou<strong>de</strong>ns heerst or<strong>de</strong> en rust. Men v<strong>in</strong>dt er slechts eenvoudige,<br />
natuurlijke en onschuldige genoegens. Omdat men <strong>in</strong> het<br />
dagelijkse leven regelmaat en geluk v<strong>in</strong>dt, zal men gemakkelijker<br />
zijn opvatt<strong>in</strong>gen en voorkeuren <strong>in</strong> <strong>de</strong> hand kunnen hou<strong>de</strong>n. Europeanen<br />
trachten aan <strong>de</strong> huiselijke zorgen te ontsnappen door<br />
<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> rep en roer te zetten; <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> huiselijke sfeer <strong>de</strong> or<strong>de</strong> en regelmaat die ze op <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
overbrengen.<br />
Het feit dat alle <strong>Amerika</strong>nen, hetzij uit overtuig<strong>in</strong>g, hetzij uit conformisme,<br />
<strong>de</strong> christelijke beg<strong>in</strong>selen aanhangen, maakt dat er <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g een aantal morele grenzen bestaan, die niemand<br />
kan overschrij<strong>de</strong>n. <strong>Amerika</strong>anse nieuwlichters zijn verplicht, reken<strong>in</strong>g<br />
te hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> moraal. Dit weerhoudt hen<br />
ervan wetten te overtre<strong>de</strong>n die hun plannen <strong>in</strong> <strong>de</strong> weg staan. Tot<br />
hiertoe heeft men <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten nog niemand gevon<strong>de</strong>n<br />
die zich <strong>de</strong> stelregel heeft eigen gemaakt dat “<strong>in</strong> het belang van <strong>de</strong><br />
samenlev<strong>in</strong>g alles is toegelaten”; een stelregel die <strong>in</strong> een eeuw van<br />
vrijheid lijkt te zijn uitgevon<strong>de</strong>n om alle toekomstige tirannieën<br />
te verrechtvaardigen.<br />
De wet laat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen toe, alles te doen wat hen wenselijk<br />
lijkt; <strong>de</strong> religie stelt grenzen aan hun voorstell<strong>in</strong>gsvermogen en<br />
hun durf. Zo zien we <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten dat <strong>de</strong> godsdienst,<br />
die zich niet rechtstreeks met <strong>de</strong> politiek bemoeit, onrechtstreeks<br />
een zeer cruciale politieke rol vervult. De godsdienst leert <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
met hun vrijheid omgaan. <strong>Amerika</strong>nen van alle rang en<br />
stand zijn er dan ook van overtuigd dat <strong>de</strong> religie onontbeerlijk<br />
is voor het voortbestaan van <strong>de</strong> republike<strong>in</strong>se <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Een<br />
politicus die het geloof aanvalt, mag een politieke loopbaan dan<br />
ook vergeten. Het gebeurt zelfs dat een rechter een getuigenis bij<br />
voorbaat weigert, omdat <strong>de</strong> getuige verklaart niet gelovig te zijn.<br />
Voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen vormen vrijheid en geloof <strong>in</strong> die mate één<br />
geheel, dat ze zich het ene niet zon<strong>de</strong>r het an<strong>de</strong>re kunnen voorstellen.<br />
Dagelijks wordt mij <strong>in</strong> Europa verzekerd dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen het<br />
bij het verkeer<strong>de</strong> e<strong>in</strong>d hebben; dat alles <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> perfect is, uitgenomen<br />
precies die religieuze <strong>in</strong>gesteldheid die ik bewon<strong>de</strong>r.<br />
Het enige dat ik hier kan op antwoor<strong>de</strong>n, is dat wie dit beweert,<br />
nooit <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is geweest. Wie <strong>de</strong> republiek gun-<br />
132 133
stig gez<strong>in</strong>d is, wie <strong>de</strong> vrijheid oprecht lief heeft, maar meent <strong>de</strong><br />
godsdienst te moeten aanvallen, laat zich door zijn hartstochten<br />
<strong>in</strong> plaats van door zijn belangen lei<strong>de</strong>n. De godsdienst is veel belangrijker<br />
voor een republiek dan voor een monarchie. Het <strong>de</strong>spotisme<br />
kan het zon<strong>de</strong>r het geloof stellen; een samenlev<strong>in</strong>g waar<br />
<strong>de</strong> politieke teugels wor<strong>de</strong>n gelost, kan echter niet overleven wanneer<br />
<strong>de</strong> moraal niet voor discipl<strong>in</strong>e zorgt.<br />
De voornaamste re<strong>de</strong>nen voor <strong>de</strong> macht<br />
van <strong>de</strong> godsdienst <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
De achttien<strong>de</strong> eeuwse filosofen waren ervan overtuigd dat, met<br />
<strong>de</strong> verspreid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> vrijheid en <strong>de</strong> Verlicht<strong>in</strong>g, het geloof gestadig<br />
zou afnemen. De feiten hebben het an<strong>de</strong>rs gewild. Terwijl<br />
<strong>in</strong> Europa ongeloof samengaat met afstomp<strong>in</strong>g en onwetendheid,<br />
vervult <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> het meest ontwikkel<strong>de</strong> en vrije volk hartstochtelijk<br />
zijn religieuze plichten. De verklar<strong>in</strong>g voor dit verschijnsel<br />
ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> scheid<strong>in</strong>g van kerk en staat. <strong>Amerika</strong>anse religieuze<br />
functionarissen bekle<strong>de</strong>n geen publieke ambten. In sommige staten<br />
sluit <strong>de</strong> wet hen uit van <strong>de</strong>rgelijke functies, <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> publieke<br />
op<strong>in</strong>ie. Ook <strong>de</strong> religieuze functionarissen zelf hou<strong>de</strong>n zich<br />
uit vrije wil ver van <strong>de</strong> politiek. Dit brengt ons tot <strong>de</strong> vraag hoe<br />
het komt dat <strong>de</strong> reële <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> religie groeit, naarmate haar<br />
politieke macht aan ban<strong>de</strong>n wordt gelegd.<br />
De religie ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> natuur van <strong>de</strong> mens. Mensen zullen nooit voldoen<strong>in</strong>g<br />
v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> het tij<strong>de</strong>lijke van <strong>de</strong>ze wereld; <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctief geeft<br />
hun ziel zich over aan <strong>de</strong> contemplatie van een an<strong>de</strong>r bestaan. De<br />
religie vormt <strong>in</strong> feite niets an<strong>de</strong>rs dan een specifieke uitdrukk<strong>in</strong>gsvorm<br />
van <strong>de</strong> aangeboren neig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> mens tot het koesteren<br />
van hoop. Mensen moeten tegen <strong>de</strong> eigen natuur <strong>in</strong>gaan om zich<br />
van het geloof los te maken; een natuurlijke neig<strong>in</strong>g voert hen er<br />
onophou<strong>de</strong>lijk naar terug. In <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> mensheid is<br />
het ongeloof veeleer <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g en het geloof <strong>de</strong> regel.<br />
Terwijl <strong>de</strong> religie aldus haar werkelijke kracht uit <strong>de</strong> natuur van <strong>de</strong><br />
mens put, zijn er momenten waarop ze kunstmatige steunpunten<br />
zoekt <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen van een samenlev<strong>in</strong>g. Religies<br />
hebben hun lot vaak verbon<strong>de</strong>n aan dat van aardse reger<strong>in</strong>gen en<br />
getracht <strong>de</strong> zielen te beheersen met behulp van materiële macht.<br />
Godsdiensten die een <strong>de</strong>rgelijke alliantie aangaan, offeren hun<br />
toekomst op voor het he<strong>de</strong>n; ze lopen het risico dat ze, door zich<br />
<strong>in</strong> te laten met <strong>de</strong> politieke macht, hun legitieme macht verliezen.<br />
Politieke machten gaan <strong>in</strong> regel een generatie, een mensenleven,<br />
een eeuw mee; een religie die haar kracht put uit <strong>de</strong> natuurlijke<br />
<strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten en hartstochten van <strong>de</strong> mens, overstijgt <strong>de</strong> begrenz<strong>in</strong>gen<br />
van <strong>de</strong> tijd.<br />
Sommige politieke stelsels hebben een langere levensduur dan<br />
an<strong>de</strong>re. Democratische republieken maken voortdurend politieke<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen door. Politieke lei<strong>de</strong>rs, beg<strong>in</strong>selen, wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
wor<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> zoveel tijd door an<strong>de</strong>re vervangen. Indien<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, die voortdurend hun lei<strong>de</strong>rs, wetgevers en<br />
vertegenwoordigers vervangen, er niet voor had<strong>de</strong>n gezorgd dat<br />
<strong>de</strong> godsdienst geschei<strong>de</strong>n bleef van <strong>de</strong> politiek, dan had<strong>de</strong>n ze er<br />
door <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> partijstrijd al lang alle respect voor verloren.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse religieuze lei<strong>de</strong>rs hebben <strong>de</strong>ze waarheid op<br />
tijd begrepen; ze hebben verkozen af te zien van een steunpunt <strong>in</strong><br />
het politieke bestel, eer<strong>de</strong>r dan te moeten <strong>de</strong>len <strong>in</strong> <strong>de</strong> wisselvallighe<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> macht.<br />
Momenteel zie ik <strong>in</strong> Europa mensen die hebben opgehou<strong>de</strong>n te<br />
geloven <strong>in</strong> <strong>de</strong> christelijke godsdienst, zon<strong>de</strong>r haar door een an<strong>de</strong>re<br />
te vervangen. Ik zie christenen die zich halverwege <strong>de</strong> twijfel<br />
bev<strong>in</strong><strong>de</strong>n en die voorwen<strong>de</strong>n niet langer te geloven. Ik ontmoet<br />
christenen die nog gelovig zijn, maar die er niet voor durven uitkomen.<br />
Temid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> lauwe vrien<strong>de</strong>n en vurige tegenstan<strong>de</strong>rs<br />
van het geloof, v<strong>in</strong>d ik een kle<strong>in</strong> groepje gelovigen dat bereid is,<br />
voor zijn geloof alle gevaar te trotseren. Ze zijn er<strong>in</strong> geslaagd bo-<br />
134 135
ven <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> op<strong>in</strong>ie uit te stijgen, maar zijn daardoor stuurloos<br />
gewor<strong>de</strong>n. Vermits ze hebben gemerkt dat <strong>in</strong> hun va<strong>de</strong>rland<br />
<strong>de</strong> vrijheid <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie werd gebruikt om <strong>de</strong> godsdienst<br />
aan te vallen, bestrij<strong>de</strong>n ze die vrijheid nu te vuur en te zwaard.<br />
Het ongeloof komt hen voor als een nieuw verschijnsel en daarom<br />
hebben ze <strong>de</strong> strijd aangebon<strong>de</strong>n tegen alles wat nieuw is. Ze<br />
zijn <strong>in</strong> oorlog met hun land en met hun eeuw.<br />
Dat hoeft niet <strong>de</strong> natuurlijke toestand van <strong>de</strong> religie te zijn. Ik<br />
ben ervan overtuigd dat <strong>de</strong> oorzaak ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>tieme band die<br />
<strong>in</strong> Europa bestaat tussen geloof en politiek. De ongelovigen zien<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> christenen politieke vijan<strong>de</strong>n, eer<strong>de</strong>r dan an<strong>de</strong>rs<strong>de</strong>nken<strong>de</strong>n.<br />
Ze bestrij<strong>de</strong>n <strong>de</strong> priesters niet <strong>in</strong> hun gedaante van vertegenwoordigers<br />
van God, maar <strong>in</strong> hun gedaante van bondgenoot van <strong>de</strong><br />
heersen<strong>de</strong> machten. Het Europese christendom heeft <strong>de</strong>stijds<br />
zijn lot verbon<strong>de</strong>n met dat van politieke machthebbers; nu vandaag<br />
het rijk van die machthebbers <strong>in</strong>stort, wor<strong>de</strong>n ook zij on<strong>de</strong>r<br />
het pu<strong>in</strong> bedolven.<br />
De bijdrage van het <strong>in</strong>tellectuele klimaat,<br />
<strong>de</strong> gewoonten en praktijken<br />
<strong>Amerika</strong> heeft nog geen opmerkelijke schrijvers, historici of dichters<br />
voortgebracht; <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong> beste Europese prov<strong>in</strong>ciestad<br />
brengt jaarlijks een omvangrijker literair oeuvre voort dan <strong>de</strong> vierentw<strong>in</strong>tig<br />
staten van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie bij elkaar. De <strong>Amerika</strong>anse<br />
geest houdt niet van algemene i<strong>de</strong>eën of theorieën. In<br />
<strong>de</strong> politiek maken <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen wetten die <strong>de</strong> wereld tot voorbeeld<br />
zou<strong>de</strong>n kunnen dienen, zon<strong>de</strong>r dat ze zich vragenstellen<br />
over <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> pr<strong>in</strong>cipes. In <strong>de</strong> nijverheid be<strong>de</strong>nken ze<br />
voortdurend nieuwe toepass<strong>in</strong>gen voor Europese uitv<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen,<br />
zon<strong>de</strong>r zich met <strong>de</strong> wetenschap als zodanig bezig te hou<strong>de</strong>n. Wie<br />
een oor<strong>de</strong>el wil uitspreken over het <strong>in</strong>tellectuele klimaat <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten, mag dan ook niet éénzijdig te werk gaan.<br />
Het ontwikkel<strong>in</strong>gspeil van New England ligt zeer hoog. Wanneer<br />
men zich naar het zui<strong>de</strong>n of het westen begeeft, ligt het een<br />
stuk lager. Nergens v<strong>in</strong>dt men echter streken die volledig ten achter<br />
zijn gebleven. De volksverhuizers die <strong>de</strong> trek naar het Westen<br />
on<strong>de</strong>rnemen, brengen <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voor kennis en ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
met zich mee. De avonturiers die aan <strong>de</strong> rand van <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g<br />
een bestaan trachten op te bouwen, leven weliswaar <strong>in</strong> primitieve<br />
omstandighe<strong>de</strong>n, maar praten <strong>de</strong> taal van <strong>de</strong> stad; ze kennen<br />
het verle<strong>de</strong>n, zijn geïnteresseerd <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst en hebben een<br />
men<strong>in</strong>g over het he<strong>de</strong>n. Het gaat om zeer beschaaf<strong>de</strong> mensen die<br />
ervoor gekozen hebben <strong>in</strong> <strong>de</strong> wil<strong>de</strong>rnis te leven, zij het <strong>in</strong> het gezelschap<br />
van <strong>de</strong> bijbel en van kranten. Het is overigens verbazend<br />
hoe snel nieuwe i<strong>de</strong>eën zich <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze woeste streken versprei<strong>de</strong>n;<br />
ik geloof niet dat er een vergelijkbaar <strong>in</strong>tellectueel leven bestaat <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> meest bevolkte en ontwikkel<strong>de</strong> Franse kantons.<br />
Men moet er niet aan twijfelen dat het opleid<strong>in</strong>gsniveau een grote<br />
bijdrage levert aan het voortbestaan van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie;<br />
dat zal overal zo zijn waar men geen scheid<strong>in</strong>g maakt tussen<br />
het aanleren van kennis en het opvoe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n. Ik wil<br />
echter <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van het opleid<strong>in</strong>gsniveau niet overdrijven. Ik<br />
geloof immers niet, zoals zovelen <strong>in</strong> Europa, dat het volstaat mensen<br />
te leren lezen en schrijven, opdat ze burgers zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Indien <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk had<strong>de</strong>n geleerd zichzelf<br />
te besturen, zou <strong>de</strong> schoolse opleid<strong>in</strong>g van we<strong>in</strong>ig nut zijn<br />
gebleken om <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie te bewaren. Ik heb grote bewon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
voor <strong>de</strong> praktische ervar<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen en voor hun<br />
gezond verstand. Wanneer men met <strong>Amerika</strong>nen over Europa<br />
praat, blijven ze steken <strong>in</strong> gemeenplaatsen. Wanneer ze over hun<br />
eigen land spreken, lijkt het alsof hun geest opklaart en hun taal<br />
preciezer wordt. Men staat versteld van hun grote kennis van <strong>de</strong><br />
rechten, wetten en <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen; een kennis die ze <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk,<br />
door <strong>de</strong>el te nemen aan het bestuurswerk, hebben verworven.<br />
136 137
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> wetten<br />
In Europa hecht men overdreven belang aan <strong>de</strong> mate waar<strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
specifieke <strong>Amerika</strong>anse omstandighe<strong>de</strong>n bijdragen tot het behoud<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm. Het is een feit dat<br />
<strong>de</strong> Engelse kolonisten <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e en <strong>de</strong> praktijk van gelijkheid meebrachten<br />
naar <strong>Amerika</strong>; dat zich op basis hiervan een politieke<br />
<strong>de</strong>mocratie kon ontwikkelen, wekt op het eerste gezicht dan ook<br />
we<strong>in</strong>ig verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g. Men vergeet echter dat alle kolonies die <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Nieuwe Wereld wer<strong>de</strong>n gesticht, oorspronkelijk overeenkomstige<br />
maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen ken<strong>de</strong>n. Nochtans zijn <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen enkel <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten tot ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
kunnen komen.<br />
Het klopt dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie omwille van haar geografische<br />
locatie geen vijan<strong>de</strong>n kent. De natuur bood <strong>de</strong> Spanjaar<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> Zuid-<strong>Amerika</strong> echter een vergelijkbare geïsoleer<strong>de</strong> positie. Dit<br />
heeft hen niet belet on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>g <strong>de</strong> strijd aan te b<strong>in</strong><strong>de</strong>n en legers op<br />
<strong>de</strong> been te brengen. Enkel <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie heeft zich<br />
tot hiertoe <strong>in</strong> vre<strong>de</strong> weten te handhaven. Het is <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad zó, dat<br />
het territorium van <strong>de</strong> Unie bij uitstek geschikt is voor landbouw,<br />
han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie en dat waar welvaart bestaat, politieke stabiliteit<br />
heerst. De natuur heeft echter Zuid-<strong>Amerika</strong> zeker niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
be<strong>de</strong>eld. Niettem<strong>in</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we daar geen <strong>de</strong>mocratie en zijn<br />
er we<strong>in</strong>ig plaatsen waar grotere armoe<strong>de</strong> heerst dan op <strong>de</strong> zui<strong>de</strong>lijke<br />
helft van het <strong>Amerika</strong>anse cont<strong>in</strong>ent.<br />
Fysieke oorzaken volstaan dus niet om een verklar<strong>in</strong>g te geven<br />
voor <strong>de</strong> lotsbestemm<strong>in</strong>g van naties. Ik heb <strong>in</strong> New England mensen<br />
ontmoet die een zekere welvaart achterlieten voor een onzeker<br />
fortu<strong>in</strong> <strong>in</strong> het westen. Vlakbij ontmoette ik Frans-Cana<strong>de</strong>zen<br />
die samengedrukt leef<strong>de</strong>n op een beperkte oppervlakte, terwijl er<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> nabijheid evenzeer te ontg<strong>in</strong>nen gebie<strong>de</strong>n voor han<strong>de</strong>n waren.<br />
Terwijl <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen na enkele dagreizen een groot dome<strong>in</strong><br />
wisten te verwerven, bleven <strong>de</strong> Frans-Cana<strong>de</strong>zen grondprijzen be-<br />
talen die hoger lagen dan <strong>de</strong> Europese. Ik heb op het cont<strong>in</strong>ent<br />
volkeren gezien die leef<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> geografische omstandighe<strong>de</strong>n<br />
als <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, echter zon<strong>de</strong>r hun wetten en zon<strong>de</strong>r<br />
hun ze<strong>de</strong>n en gewoonten. Het is dan ook <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze factoren dat<br />
men <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g voor het <strong>Amerika</strong>anse succes moet zoeken.<br />
Ik ben niet van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetten boven alle kritiek<br />
zijn verheven of dat ze van toepass<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n kunnen zijn<br />
op alle <strong>de</strong>mocratische volkeren. Sommige wetten lijken mij zelfs<br />
gevaren <strong>in</strong> te hou<strong>de</strong>n. Niettem<strong>in</strong> heeft <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wetgev<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> haar geheel een grote bijdrage geleverd tot het <strong>in</strong>standhou<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Naar mijn men<strong>in</strong>g is <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> wetten<br />
echter van m<strong>in</strong><strong>de</strong>r doorslaggeven<strong>de</strong> aard geweest dan die van <strong>de</strong><br />
ze<strong>de</strong>n en gewoonten. Zo heeft Mexico, dat geografisch gesproken<br />
even gunstig gesitueerd is als <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, het <strong>Amerika</strong>anse<br />
fe<strong>de</strong>rale stelsel overgenomen, zon<strong>de</strong>r dat dit tot een leefbaar<br />
<strong>de</strong>mocratisch bestuur heeft geleid.<br />
Het bewijs voor <strong>de</strong> doorslaggeven<strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten<br />
kan men <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zelf v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschillen<br />
tussen het oosten en het westen. Nagenoeg alle <strong>Amerika</strong>nen hebben<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> achtergrond wat betreft afkomst, taal en religie. Alle<br />
<strong>Amerika</strong>nen zijn on<strong>de</strong>rhevig aan <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> materiële omstandighe<strong>de</strong>n<br />
en kennen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wetten. Vanwaar komen dan <strong>de</strong> verschillen?<br />
Hoe komt het dat het republike<strong>in</strong>se gezag <strong>in</strong> het oosten or<strong>de</strong>lijk<br />
en sterk is en <strong>in</strong> het westen wanor<strong>de</strong>lijk en zwak? De re<strong>de</strong>n<br />
ligt <strong>in</strong> het feit dat men <strong>in</strong> het oosten al een langere ervar<strong>in</strong>g heeft<br />
met <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie en dat <strong>de</strong>ze bestuursvorm er <strong>in</strong>gang heeft gevon<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> gewoonten, <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen en het leefpatroon. In<br />
het westen is men nog niet zo ver: daar v<strong>in</strong>dt men <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g<br />
en het ruwe pioniersleven door elkaar. De hartstochten zijn er<br />
gewelddadiger, <strong>de</strong> religieuze moraal m<strong>in</strong><strong>de</strong>r sterk en <strong>de</strong> sociale<br />
controle nagenoeg afwezig. Ik ben ervan overtuigd dat <strong>de</strong> meest<br />
geschikte materiële omstandighe<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> beste wetten geen <strong>de</strong>-<br />
138 139
mocratisch bestel kunnen <strong>in</strong> stand hou<strong>de</strong>n, wanneer <strong>de</strong> noodzakelijke<br />
wetten en gewoonten niet aanwezig zijn.<br />
Volstaan <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten om<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie el<strong>de</strong>rs dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n?<br />
Men moet een on<strong>de</strong>rscheid maken tussen <strong>de</strong> specifiek <strong>Amerika</strong>anse<br />
en <strong>de</strong> algemeen <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Men kan zich een<br />
<strong>de</strong>mocratisch bestel <strong>in</strong>beel<strong>de</strong>n dat weliswaar steunt op <strong>de</strong> wil van<br />
<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid, maar waar, met het oog op het verzekeren van <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong> en stabiliteit van <strong>de</strong> staat, het uitvoeren<strong>de</strong> gezag <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n<br />
van één familie of één man is gegeven. Men kan zich een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g voorstellen waar <strong>de</strong> nationale krachten méér<br />
gecentraliseerd zijn dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten of waar <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed<br />
van het volk m<strong>in</strong><strong>de</strong>r rechtstreeks en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dw<strong>in</strong>gend wordt uitgedrukt.<br />
Ik meen dat <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen van die aard, die<br />
voorzichtig <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n b<strong>in</strong>nengevoerd, zodat ze<br />
zich gelei<strong>de</strong>lijk kunnen vermengen met <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen<br />
en gewoonten, ook <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re naties dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
een kans maken.<br />
Het opzetten en <strong>in</strong>richten van een <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm<br />
vormt het grootste politieke probleem van onze tijd. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
hebben dit probleem misschien niet opgelost, maar we kunnen<br />
allesz<strong>in</strong>s ler<strong>in</strong>g trekken uit hun ervar<strong>in</strong>gen. Indien er fundamentele<br />
verschillen zou<strong>de</strong>n bestaan tussen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen en <strong>de</strong><br />
Europeanen, <strong>in</strong>dien op basis van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen<br />
totaal uiteenlopen<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen en gewoonten zou<strong>de</strong>n<br />
zijn ontstaan, dan zou men kunnen zeggen dat Europa niets<br />
te leren heeft van het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld. Indien het succes<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie enkel te wijten zou zijn aan natuurlijke<br />
omstandighe<strong>de</strong>n, ook dan zou <strong>Amerika</strong> ons niets kunnen<br />
leren. Géén van bei<strong>de</strong> veron<strong>de</strong>rstell<strong>in</strong>gen wordt echter door<br />
<strong>de</strong> feiten bevestigd. De <strong>Amerika</strong>nen hebben bewezen dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>-<br />
mocratie <strong>in</strong> stand kan wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n op basis van wetten, ze<strong>de</strong>n<br />
en gewoonten; waarom zou<strong>de</strong>n an<strong>de</strong>re naties, die er<strong>in</strong> slagen<br />
<strong>de</strong> algemene <strong>de</strong>mocratische pr<strong>in</strong>cipes te verzoenen met het voor<br />
hen kenmerken<strong>de</strong> leefpatroon, dan moeten mislukken?<br />
Het belang van wat voorafg<strong>in</strong>g voor Europa<br />
Men begrijpt waarom ik me met voorgaand on<strong>de</strong>rzoek heb bezig<br />
gehou<strong>de</strong>n. Het gaat om een kwestie die niet alleen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen,<br />
maar <strong>de</strong> ganse mensheid aanbelangt. Indien slechts volkeren<br />
die <strong>de</strong> vrije beschikk<strong>in</strong>g had<strong>de</strong>n over een te ontg<strong>in</strong>nen wil<strong>de</strong>rnis<br />
zich <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zou<strong>de</strong>n kunnen permitteren, dan dien<strong>de</strong>n we<br />
met re<strong>de</strong>n <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong>ze staatsvorm met zorg tegemoet te<br />
zien. Indien het zó zou zijn, dat noch <strong>de</strong> wetten, noch <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
en gewoonten <strong>in</strong> staat zou<strong>de</strong>n zijn het overleven van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
te waarborgen, dan zou <strong>de</strong> toekomst effectief aan het <strong>de</strong>spotisme<br />
zijn. Vandaag zijn er overigens genoeg mensen die, vermoeid<br />
van <strong>de</strong> vrijheid, <strong>de</strong> rust van het <strong>de</strong>spotisme lijken te verkiezen.<br />
Deze mensen maken zich illusies, vermits toekomstige <strong>de</strong>spotismen<br />
nog we<strong>in</strong>ig overeenkomsten zullen vertonen met vroegere<br />
absolute machten.<br />
In het verle<strong>de</strong>n beschikten <strong>de</strong> vorsten over een onbegrens<strong>de</strong><br />
macht waarvan ze echter vrijwel nooit gebruik maakten. Niet alleen<br />
omdat er allerlei maatschappelijke tegengewichten beston<strong>de</strong>n<br />
die hun han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsvrijheid <strong>in</strong>perkten, maar ook omdat <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />
opvatt<strong>in</strong>gen, ze<strong>de</strong>n en gewoonten even zovele drempels<br />
vorm<strong>de</strong>n die niet kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n overschre<strong>de</strong>n. Vandaag lijken<br />
<strong>de</strong>ze barrières verdwenen te zijn. Nu <strong>de</strong> religie haar greep op <strong>de</strong><br />
menselijke ziel heeft verloren, zijn <strong>de</strong> meest dui<strong>de</strong>lijke grensstenen,<br />
die goed en kwaad markeer<strong>de</strong>n, verdwenen. In <strong>de</strong> wereld van<br />
<strong>de</strong> moraal lijkt alles onzeker en vatbaar voor twijfel.<br />
Zowel <strong>de</strong> vorsten als het volk zijn hun oriëntatiepunten kwijt,<br />
en niemand kan nog vertellen waar <strong>de</strong> natuurlijke begrenz<strong>in</strong>gen<br />
140 141
van het <strong>de</strong>spotisme liggen. Door <strong>de</strong> revoluties hebben <strong>de</strong> vorsten<br />
hun gezag en prestige verloren; niemand ziet <strong>de</strong> vorst nog als <strong>de</strong><br />
va<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> natie. Wanneer een vorst zwak is, stuit hij slechts op<br />
misprijzen; wanneer hij sterk is, wordt hij gehaat. De vorsten, die<br />
zich niet langer bekommeren om <strong>de</strong> acht<strong>in</strong>g van het volk, geven<br />
zich volledig over aan <strong>de</strong> bekor<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> macht. Tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
vrezen ze hun on<strong>de</strong>rdanen; ze zijn vreem<strong>de</strong>n <strong>in</strong> eigen land gewor<strong>de</strong>n,<br />
die <strong>de</strong> burgers behan<strong>de</strong>len als le<strong>de</strong>n van een overwonnen<br />
natie.<br />
Toen <strong>de</strong> lokaliteiten nog zelfstandige eenhe<strong>de</strong>n vorm<strong>de</strong>n, kon<strong>de</strong>n<br />
ze weerwerk bie<strong>de</strong>n tegen verknecht<strong>in</strong>g. De a<strong>de</strong>l heeft zijn<br />
machtsposities verloren en afstand gedaan van zijn concepties van<br />
eer, op basis waarvan ze zich eertijds durf<strong>de</strong>n verzetten tegen onrechtmatige<br />
machtsaanspraken. De familieban<strong>de</strong>n, die maakten<br />
dat wie zich tegen <strong>de</strong> tirannie verzette, nooit alleen stond, zijn<br />
verdwenen. De vraag is dan ook wie of wat vandaag een dam kan<br />
opwerpen tegen het <strong>de</strong>spotisme. Welke macht hebben bijvoorbeeld<br />
<strong>de</strong> gebruiken nog voor een volk dat onophou<strong>de</strong>lijk veran<strong>de</strong>rt?<br />
Welke weerstand bie<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n die zich al zo vaak hebben<br />
moeten plooien? Welke macht heeft <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie als nog zo<br />
we<strong>in</strong>ig <strong>de</strong> mensen b<strong>in</strong>dt? Ie<strong>de</strong>reen is even onmachtig, zwak en geisoleerd<br />
gewor<strong>de</strong>n en kan tegen <strong>de</strong> georganiseer<strong>de</strong> staatsmacht<br />
slechts zijn <strong>in</strong>dividueel onvermogen <strong>in</strong> <strong>de</strong> schaal werpen.<br />
We v<strong>in</strong><strong>de</strong>n geen analogieën <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis, tenzij misschien<br />
met <strong>de</strong> verschrikkelijke eeuwen van Rome<strong>in</strong>se tirannie, toen <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
ontaar<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> gewoonten wer<strong>de</strong>n vernietigd, <strong>de</strong> op<strong>in</strong>ies wankel<strong>de</strong>n<br />
en <strong>de</strong> vrijheid werd verjaagd. Wie vandaag meent dat we<br />
kunnen terugkeren naar <strong>de</strong> tij<strong>de</strong>n van Hendrik IV of Lo<strong>de</strong>wijk<br />
XIV, maakt zich illusies. De keuze is tussen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische vrijheid<br />
of <strong>de</strong> tirannie van <strong>de</strong> Rome<strong>in</strong>se keizers. We staan voor <strong>de</strong><br />
keuze tussen vrijheid en slavernij, tussen gelijkheid <strong>in</strong> rechten en<br />
algemene rechteloosheid, tussen gelei<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> massa verheffen<br />
tot het niveau van hen die nu regeren, of allen naar bene<strong>de</strong>n trekken<br />
tot een niveau dat niet langer menswaardig is.<br />
Het wordt dan ook tijd om te beseffen dat <strong>de</strong> gelei<strong>de</strong>lijke ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en van het <strong>de</strong>mocratische<br />
leefpatroon misschien niet <strong>de</strong> beste, maar op dit moment<br />
<strong>de</strong> enige manier is om <strong>de</strong> vrijheid te red<strong>de</strong>n. Het zal niet gemakkelijk<br />
zijn om het volk <strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid bij te brengen<br />
die nodig zijn om hen bij het regeerwerk te betrekken. Er valt<br />
heel wat af te d<strong>in</strong>gen op <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische bestuursvorm. Als er<br />
echter <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst nog enkel te kiezen valt tussen <strong>de</strong>mocratie<br />
en tirannie, lijkt het me beter dat we ons <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van het<br />
eerste alternatief bewegen, dan dat we on<strong>de</strong>rworpen wor<strong>de</strong>n aan<br />
het twee<strong>de</strong>.<br />
Wie meent dat ik met dit boek het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld als<br />
mo<strong>de</strong>l heb willen aanprijzen, heeft <strong>de</strong> kern van mijn betoog niet<br />
begrepen. Ik heb gebruik gemaakt van het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld<br />
om aan te tonen dat vrijheid en <strong>de</strong>mocratie kunnen samengaan.<br />
Ik ben van men<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> vrijheid <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst zal verloren<br />
gaan, als we er niet <strong>in</strong> slagen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
gelei<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong>gang te doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> ons maatschappelijk bestel.<br />
Als we er niet <strong>in</strong> slagen, <strong>de</strong> burgers voor te berei<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> vrijheid,<br />
is het enige alternatief <strong>de</strong> tirannie. Ik voorzie dat we vroeg<br />
of laat ten prooi zullen vallen aan <strong>de</strong> onbegrens<strong>de</strong> macht van een<br />
alleenheerser, als we er met <strong>de</strong> tijd niet <strong>in</strong> lukken, <strong>de</strong> vreedzame<br />
heerschappij van een meer<strong>de</strong>rheidssysteem te verwezenlijken.<br />
142 143
Hoofdstuk 10<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> toekomst van<br />
<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> rassen die het<br />
<strong>Amerika</strong>anse grondgebied bevolken<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zijn drie rassen vertegenwoordigd, die elk<br />
hun eigen bestemm<strong>in</strong>g volgen. Zwarten en Indianen nemen een<br />
on<strong>de</strong>rgeschikte positie <strong>in</strong>. De afstammel<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> Afrikanen<br />
wer<strong>de</strong>n alle menselijke rechten ontnomen. De zwarten hebben<br />
afstand moeten doen van hun taal, hun her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>gen aan hun<br />
land, hun godsdienst, hun ze<strong>de</strong>n en gewoonten. Ze hebben er<br />
niets voor <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats gekregen. Ze staan buiten <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
en hebben zelfs geen thuis of familie. Ik weet niet of ik <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid,<br />
die maakt dat mensen die <strong>in</strong> <strong>de</strong> meest extreme ellen<strong>de</strong><br />
moeten leven, ongevoelig wor<strong>de</strong>n voor hun leed, als een weldaad<br />
of een vervloek<strong>in</strong>g moet beschouwen; feit is dat <strong>de</strong> zwarten hun<br />
ongeluk nauwelijks lijken te beseffen. De zwarten zijn door <strong>de</strong> slavernij<br />
gebroken; ze hebben zich <strong>de</strong> gewoonten en <strong>de</strong> ambities van<br />
<strong>de</strong> slaven eigen gemaakt.<br />
De zwarten wor<strong>de</strong>n als slaaf geboren. Het gebeurt dat ze verkocht<br />
wor<strong>de</strong>n nog vóór ze <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rschoot hebben verlaten. Ze hebben<br />
geen an<strong>de</strong>r bestaan gekend dan één waar<strong>in</strong> ze op generlei wijze<br />
over hun eigen lot kunnen beschikken. Het wekt dan ook geen<br />
verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g dat ze hun geestelijke vermogens als een nutteloos<br />
geschenk van <strong>de</strong> Voorzienigheid beschouwen en dat ze zich liever<br />
schikken <strong>in</strong> hun onmondigheid. Het gebeurt dat vrijgelaten slaven<br />
hun nieuw verworven zelfstandigheid als een last ervaren die<br />
moeilijker te dragen is dan die van <strong>de</strong> slavernij. Ze hebben geleerd<br />
te gehoorzamen en afstand te doen van hun eigen wil en <strong>in</strong>zicht.<br />
Als vrije mensen wor<strong>de</strong>n ze belegerd door duizend nieuwe no<strong>de</strong>n<br />
en behoeften, zon<strong>de</strong>r dat ze over <strong>de</strong> kennis en <strong>de</strong> energie beschikken<br />
om <strong>de</strong>ze verlokk<strong>in</strong>gen te weerstaan.<br />
De Indianen hebben niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gele<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rdrukk<strong>in</strong>g.<br />
De Indiaanse stammen wer<strong>de</strong>n uiteengejaagd en veroor<strong>de</strong>eld<br />
tot een zwervend en armoedig bestaan. De Europeanen<br />
hebben <strong>de</strong> Indiaanse familieban<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> gevoelens van samenhorigheid,<br />
<strong>de</strong> tradities, <strong>de</strong> overlever<strong>in</strong>g, <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten,<br />
kapotgemaakt en hen zo veroor<strong>de</strong>eld tot een bestaanswijze die<br />
barbaarser is dan <strong>de</strong>ze van vóór <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> kolonisten. De<br />
morele en fysieke toestand van <strong>de</strong>ze volkeren gaat voortdurend<br />
achteruit, zon<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> blanken er tot hiertoe evenwel <strong>in</strong> geslaagd<br />
zijn <strong>de</strong> Indianen blijvend te on<strong>de</strong>rwerpen.<br />
De zwarten wer<strong>de</strong>n veroor<strong>de</strong>eld tot <strong>de</strong> ergste vorm van verknecht<strong>in</strong>g;<br />
<strong>de</strong> Indianen wer<strong>de</strong>n vogelvrij verklaard. In bei<strong>de</strong> gevallen<br />
waren <strong>de</strong> gevolgen rampzalig. De zwarte heeft <strong>de</strong> beschikk<strong>in</strong>g<br />
over zijn persoon verloren; <strong>de</strong> Indiaan werd aan zijn lot overgelaten.<br />
De zwarte plooit zich volledig naar <strong>de</strong> wensen van zijn on<strong>de</strong>rdrukkers.<br />
Men heeft hem zo vaak wijsgemaakt dat hij tot een<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>rwaardig ras behoort, dat hij het is gaan geloven; liefst van<br />
al zou <strong>de</strong> zwarte blank wor<strong>de</strong>n. De Indiaan heeft zich opgesloten<br />
<strong>in</strong> zijn dromen van eer en glorie, waardoor hij zich hecht aan<br />
<strong>de</strong> barbaarse toestand waar<strong>in</strong> hij leeft als betrof het één van <strong>de</strong><br />
wezenskenmerken van zijn ras; <strong>de</strong> Indiaan wijst <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g af<br />
omdat hij niet op <strong>de</strong> blanken wil lijken.<br />
De huidige situatie en <strong>de</strong> vermoe<strong>de</strong>lijke toekomst<br />
van <strong>de</strong> Indiaanse stammen<br />
De Indiaanse stammen die op het grondgebied van New England<br />
woon<strong>de</strong>n, zijn verdwenen. De vernietig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Indiaanse<br />
samenlev<strong>in</strong>g is zeer snel gegaan. Vroeger kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Indianen<br />
zelfstandig <strong>in</strong> hun no<strong>de</strong>n en behoeften voorzien. De Europeanen<br />
<strong>in</strong>troduceer<strong>de</strong>n vuurwapens, ijzer en alcohol. Om <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze nieuwe<br />
behoeften te voorzien, wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Indianen <strong>in</strong>geschakeld <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> economie van <strong>de</strong> blanken. De Indianen wer<strong>de</strong>n pelsjagers. Ze<br />
g<strong>in</strong>gen niet langer op jacht uitsluitend om zich te voe<strong>de</strong>n, maar<br />
144 145
om ruilobjecten te verkrijgen. Hierdoor en door <strong>de</strong> oprukken<strong>de</strong><br />
kolonisatie werd het wild verdreven. Het werd voor <strong>de</strong> Indianen<br />
steeds moeilijker om te overleven; tenslotte zat er voor <strong>de</strong>ze volkeren,<br />
die zo sterke gevoelens van verbon<strong>de</strong>nheid met hun leefomgev<strong>in</strong>g<br />
had<strong>de</strong>n ontwikkeld, niets an<strong>de</strong>rs op dan het spoor van<br />
het wild te volgen en weg te trekken. Deze gedwongen emigratie<br />
v<strong>in</strong>dt plaats <strong>in</strong> afschuwelijke omstandighe<strong>de</strong>n. De Indianen<br />
die <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n van hun voorva<strong>de</strong>rs moeten verlaten, zijn al verzwakt.<br />
De gron<strong>de</strong>n waar ze naartoe trekken, behoren toe aan an<strong>de</strong>re<br />
volkeren, zodat vóór hen slechts <strong>de</strong> oorlog ligt en achter hen<br />
<strong>de</strong> honger. Het gevolg is dat ie<strong>de</strong>r op zijn manier op zoek gaat<br />
naar mid<strong>de</strong>len om te overleven, dat <strong>de</strong> stammen uit elkaar vallen<br />
en <strong>de</strong> naties ophou<strong>de</strong>n te bestaan.<br />
Wanneer <strong>de</strong> oprukken<strong>de</strong> Europese bevolk<strong>in</strong>g het grondgebied<br />
van een Indiaanse stam na<strong>de</strong>rt, stuurt <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse overheid<br />
een officiële <strong>de</strong>legatie die <strong>de</strong> Indianen erop wijst dat er voorbij <strong>de</strong><br />
grenzen van hun territorium nog wildrijke en vruchtbare gron<strong>de</strong>n<br />
liggen. Vervolgens vragen ze <strong>de</strong> Indianen hun gron<strong>de</strong>n te<br />
verkopen en stallen ze vuurwapens, kled<strong>in</strong>gstukken, alcohol, siera<strong>de</strong>n<br />
en spiegels uit. Wanneer <strong>de</strong> Indianen na het aanschouwen<br />
van <strong>de</strong>ze rijkdommen nog twijfelen, wordt hen dui<strong>de</strong>lijk gemaakt<br />
dat het om een aanbod gaat dat te nemen of te laten is, want dat<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g hun grondgebied niet meer zal kunnen<br />
garan<strong>de</strong>ren. Er blijft <strong>de</strong> Indianen dan ook geen an<strong>de</strong>re keuze<br />
over dan weg te trekken naar nieuwe gron<strong>de</strong>n, waar zich tien jaar<br />
later hetzelf<strong>de</strong> tafereel zal afspelen. De dag dat <strong>de</strong> Europeanen <strong>de</strong><br />
kusten van <strong>de</strong> Stille Oceaan hebben bereikt, zal <strong>de</strong> Indiaanse natie<br />
hebben opgehou<strong>de</strong>n te bestaan.<br />
Voor <strong>de</strong> Indianen liggen slechts twee wegen open: <strong>de</strong> oorlog of<br />
<strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g. In het beg<strong>in</strong> van <strong>de</strong> Europese kolonisatie had<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> Indianen hun krachten kunnen bun<strong>de</strong>len en <strong>de</strong> kolonisten<br />
kunnen verdrijven. Meer dan eens hebben ze dat geprobeerd en<br />
soms zag het er naar uit dat het hen zou lukken. Vandaag is <strong>de</strong><br />
ongelijkheid tussen bei<strong>de</strong> partijen daarvoor echter te groot gewor<strong>de</strong>n.<br />
Hier en daar v<strong>in</strong>dt men Indiaanse lei<strong>de</strong>rs die zich ervan<br />
bewust zijn wat <strong>de</strong> toekomst voor hen <strong>in</strong> petto heeft, en die alle<br />
stammen willen verenigen om alsnog weerstand te bie<strong>de</strong>n. De<br />
volkeren die het meest met <strong>de</strong> blanken <strong>in</strong> aanrak<strong>in</strong>g zijn geweest,<br />
zijn echter al te zeer verzwakt en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren zijn zich nog niet<br />
van <strong>de</strong> gevaren bewust. De enen kunnen niet en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren willen<br />
niet tot da<strong>de</strong>n overgaan.<br />
De Indianen willen voorlopig geen <strong>de</strong>el uitmaken van <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g<br />
en als ze <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst alsnog op <strong>de</strong>ze besliss<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n terugkomen,<br />
zal het te laat zijn. Beschav<strong>in</strong>g is het resultaat van een<br />
geduldige sociale arbeid die zich op een bepaald grondgebied,<br />
over verschillen<strong>de</strong> generaties, voltrekt. Het spreekt vanzelf dat<br />
<strong>de</strong>ze omstandighe<strong>de</strong>n het m<strong>in</strong>st aanwezig zijn bij jagerssamenlev<strong>in</strong>gen.<br />
De kans dat men <strong>de</strong> Indianen tot een se<strong>de</strong>ntair bestaan<br />
als landbouwer zal kunnen overhalen, is echter niet groot. Mensen<br />
die zich hebben overgegeven aan het avontuurlijke en ongeregel<strong>de</strong><br />
jagersbestaan, zullen een nagenoeg onoverkomelijke afkeer<br />
voor constante en regelmatige arbeid voelen.<br />
De Indianen beschouwen arbeid overigens niet alleen als een ongemak,<br />
maar ook als een oneervolle bezigheid. Voor hen is er<br />
geen verschil tussen <strong>de</strong> landbouwer die het veld bewerkt en <strong>de</strong><br />
os die <strong>de</strong> ploeg trekt. Dat maakt dat ze geen hoge dunk hebben<br />
van <strong>de</strong> westerse beschav<strong>in</strong>g en dat ze zich superieur voelen aan <strong>de</strong><br />
blanken die <strong>in</strong> hun ogen slavenarbeid verrichten. In dit opzicht<br />
hebben ze veel gemeen met <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwse rid<strong>de</strong>rs die <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
vooroor<strong>de</strong>len tegen <strong>de</strong> arbeid koester<strong>de</strong>n 3 . Men v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> het<br />
Noot 3: Wanneer ik <strong>de</strong> overeenkomsten zie die er bestaan tussen <strong>de</strong> politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen van onze Germaanse<br />
voorou<strong>de</strong>rs en <strong>de</strong> rondtrekken<strong>de</strong> stammen van Noord-<strong>Amerika</strong>, moet ik onwillekeurig besluiten dat er eenzelf<strong>de</strong><br />
oorzaak aanwezig was die <strong>in</strong> twee verschillen<strong>de</strong> cont<strong>in</strong>enten tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gevolgen heeft geleid. Het is dus niet<br />
onmogelijk dat er achter <strong>de</strong> veelvoudige menselijke verschijn<strong>in</strong>gsvormen een kle<strong>in</strong> aantal oorzakelijke feiten ligt,<br />
waaruit al het an<strong>de</strong>re voortvloeit.<br />
146 147
zui<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten een kle<strong>in</strong> aantal stammen dat uit<br />
noodzaak tot <strong>de</strong> landbouw is overgegaan. De Cherokees, die een<br />
geschreven taal en een stabiel reger<strong>in</strong>gssysteem ontwikkel<strong>de</strong>n,<br />
g<strong>in</strong>gen hier<strong>in</strong> het verst. Hun welslagen toont aan dat <strong>de</strong> Indianen<br />
over het vermogen beschikken, zich te beschaven; het bewijst echter<br />
niet dat ze dit ook zullen doen.<br />
De problemen die <strong>de</strong> Indianen on<strong>de</strong>rv<strong>in</strong><strong>de</strong>n om <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g<br />
over te nemen, hebben te maken met een meer algemene oorzaak.<br />
Wanneer we naar <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis kijken, dan valt op dat barbaarse<br />
volkeren <strong>de</strong> verworvenhe<strong>de</strong>n van een hogere beschav<strong>in</strong>g alleen<br />
hebben overgenomen als ze zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> positie van overw<strong>in</strong>naar<br />
bevon<strong>de</strong>n. De barbaar putte <strong>in</strong> die gevallen uit zijn militaire superioriteit<br />
<strong>de</strong> kracht om zich op gelijke voet te plaatsen met <strong>de</strong><br />
beschav<strong>in</strong>g en er zich voor open te stellen. Waar <strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>r beschaaf<strong>de</strong><br />
volkeren ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> zwakste positie verkeren, zullen ze op<br />
zichzelf terugplooien of vernietigd wor<strong>de</strong>n.<br />
Zolang <strong>de</strong> Indianen vrij <strong>in</strong> hun bossen leef<strong>de</strong>n, voel<strong>de</strong>n ze zich<br />
aan niemand m<strong>in</strong><strong>de</strong>rwaardig. Als ze toegang zoeken tot <strong>de</strong> wereld<br />
van <strong>de</strong> blanken, zullen ze, omdat ze arm en onwetend zijn, <strong>de</strong><br />
laagste rang <strong>in</strong> <strong>de</strong> maatschappelijke or<strong>de</strong> <strong>in</strong>nemen. Na een leven<br />
vol ongemakken en gevaar, maar ook vol grootsheid en opw<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g,<br />
zou<strong>de</strong>n ze zich nu moeten neerleggen bij een monotoon,<br />
onbedui<strong>de</strong>nd en on<strong>de</strong>rgeschikt bestaan. Niets zegt overigens<br />
dat <strong>de</strong> Indianen er<strong>in</strong> zullen slagen op basis van landbouwarbeid<br />
een bestaan te verzekeren; ze zullen immers moeten concurreren<br />
met blanke boeren die over veel méér ervar<strong>in</strong>g beschikken en die<br />
voortdurend op zoek zijn naar nieuwe gron<strong>de</strong>n.<br />
Niet alleen <strong>de</strong> landzucht van <strong>de</strong> kolonisten bedreigt <strong>de</strong> Indianen,<br />
maar ook <strong>de</strong> houd<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> overheid. De Cherokees en Creeks,<br />
die zich als landbouwers vestig<strong>de</strong>n, hebben moeten constateren<br />
dat <strong>de</strong> verdragen die ze met hun buren hebben gesloten, niet door<br />
<strong>de</strong> staten wer<strong>de</strong>n erkend. Ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> raad richtten ze zich tot <strong>de</strong><br />
centrale overheid, die zich echter op <strong>de</strong> vlakte hield, gelet op <strong>de</strong><br />
tegenstand van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten. De centrale overheid heeft het uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
op zich genomen om op eigen kosten <strong>de</strong> Indianen naar<br />
an<strong>de</strong>re gebieds<strong>de</strong>len over te brengen. Wie verzekert <strong>de</strong> Indianen<br />
echter dat ze op hun nieuwe gron<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst niet met <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
problemen zullen wor<strong>de</strong>n geconfronteerd en dat ook <strong>de</strong>ze<br />
overeenkomsten niet zullen wor<strong>de</strong>n geschon<strong>de</strong>n, wanneer <strong>de</strong> oprukken<strong>de</strong><br />
kolonisatie <strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n schaars maakt?<br />
De toekomst van <strong>de</strong> Indianen is uitzichtloos. Als ze hun traditionele<br />
levenswijze blijven volgen, wor<strong>de</strong>n ze on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> voet gelopen.<br />
Als ze kiezen voor <strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>g, wacht hen een leven van<br />
armoe<strong>de</strong> en on<strong>de</strong>rdrukk<strong>in</strong>g. In bei<strong>de</strong> gevallen gaan ze ten on<strong>de</strong>r.<br />
De Spanjaar<strong>de</strong>n verover<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Indiaanse gebie<strong>de</strong>n met niets of<br />
niemand ontzien<strong>de</strong> wreedheid en zon<strong>de</strong>r zich ook maar iets van<br />
recht of gebod aan te trekken. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> relaties tussen blanken en Indianen <strong>de</strong> wettelijke vormelijkhe<strong>de</strong>n<br />
gerespecteerd. Wanneer <strong>de</strong> kolonisten zich Indiaanse gron<strong>de</strong>n<br />
toe-eigenen, zullen ze niet nalaten <strong>de</strong> eigendomsoverdracht<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> vorm van een contract te gieten. Niettem<strong>in</strong> hebben <strong>de</strong> Spanjaar<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> Indiaanse bevolk<strong>in</strong>g niet kunnen uitroeien. Het ziet<br />
ernaar uit dat het <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen wel zal lukken; ze kunnen er<br />
zich op beroemen dat ze er<strong>in</strong> geslaagd zijn een volkerenmoord te<br />
plegen zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> wetten met <strong>de</strong> voeten te tre<strong>de</strong>n.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> zwarten<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
De Indianen zullen ten on<strong>de</strong>r gaan <strong>in</strong> het isolement waar<strong>in</strong> ze<br />
altijd hebben geleefd; <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> zwarten is echter verstrengeld<br />
met die van <strong>de</strong> blanken. De twee rassen zijn zeer nauw<br />
met elkaar verbon<strong>de</strong>n en het zal even moeilijk zijn, ze te schei<strong>de</strong>n<br />
als ze te verenigen. Het grootste gevaar voor <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten ligt precies <strong>in</strong> <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>g tussen bei<strong>de</strong> ras-<br />
148 149
sen. De oorzaak van dit probleem ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> slavernij. Het christendom<br />
had <strong>de</strong> slavernij uitgebannen; <strong>in</strong> <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> eeuw werd<br />
<strong>de</strong>ze praktijk echter door christenen opnieuw <strong>in</strong>gevoerd, zij het<br />
beperkt tot mensen behorend tot één specifiek ras. Toen wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> mensheid verwond<strong>in</strong>gen toegebracht die zeer moeilijk zullen<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n geheeld.<br />
In <strong>de</strong> oudheid behoor<strong>de</strong>n slaven en meesters tot hetzelf<strong>de</strong> ras;<br />
vaak overtroffen <strong>de</strong> slaven zelfs hun meesters <strong>in</strong> opvoed<strong>in</strong>g en<br />
wijsheid. Het enige verschil dat tussen hen bestond, was <strong>de</strong> vrijheid;<br />
eens <strong>de</strong> slaaf zijn vrijheid opnieuw verwierf, verdween elk<br />
on<strong>de</strong>rscheid tussen bei<strong>de</strong>n. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> oudheid beston<strong>de</strong>n weliswaar<br />
vooroor<strong>de</strong>len tegenover vroegere slaven; vooroor<strong>de</strong>len die,<br />
vermits ze geen zichtbare basis had<strong>de</strong>n, op termijn ook wel weer<br />
verdwenen. De gevolgen van <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne slavernij, die samenvalt<br />
met raciale verschillen, zullen veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gemakkelijk verdwijnen.<br />
De wet kan weliswaar <strong>de</strong> slavernij afschaffen, maar <strong>de</strong> erfenis<br />
van het slavenbestaan wordt via <strong>de</strong> huidskleur als een onuitwisbare<br />
stempel aan <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> generaties doorgegeven. De herkenbaarheid<br />
van <strong>de</strong> vroegere slaven maakt dat <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len zeer<br />
moeilijk zullen verdwijnen.<br />
Wij kunnen ons geen voorstell<strong>in</strong>g maken van <strong>de</strong> kloof die <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten tussen blank en zwart bestaat. Wie <strong>de</strong> hoop<br />
koestert dat blank en zwart ooit <strong>in</strong> elkaar zullen opgaan, jaagt<br />
een hersenschim na. In sommige <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
heeft men getracht <strong>de</strong> wettelijke drempels, die tussen bei<strong>de</strong> rassen<br />
bestaan, op te heffen. Het is echter veel moeilijker om <strong>de</strong> drempels<br />
weg te werken die <strong>in</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten bestaan. Het<br />
komt mij zelfs voor dat <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len sterker zijn daar waar <strong>de</strong><br />
slavernij is afgeschaft en dat <strong>de</strong> <strong>in</strong>tolerantie nergens groter is dan<br />
daar waar <strong>de</strong> slavernij nooit heeft bestaan.<br />
In het noor<strong>de</strong>n staat <strong>de</strong> wet bijvoorbeeld huwelijken tussen blank<br />
en zwart zon<strong>de</strong>r problemen toe; <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie waakt erover<br />
dat niemand dat <strong>in</strong> zijn hoofd zou halen. Nagenoeg overal waar<br />
<strong>de</strong> slavernij is afgeschaft, beschikken <strong>de</strong> zwarten over het stemrecht;<br />
wie echter zo vermetel zou zijn om zijn stem te willen uitbrengen,<br />
legt zijn leven <strong>in</strong> <strong>de</strong> waagschaal. Voor <strong>de</strong> wet zijn alle<br />
ongelijkhe<strong>de</strong>n verdwenen; een zwarte die zich tot <strong>de</strong> rechtbank<br />
richt, zal echter enkel blanken on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> gezworenen aantreffen.<br />
De zwarten zijn uitgesloten van het on<strong>de</strong>rwijs. Ze krijgen geen<br />
gelijke behan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> ziekenhuizen. In het theater mogen ze<br />
niet naast <strong>de</strong> blanken plaatsnemen. Ze bid<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> God<br />
als <strong>de</strong> blanken, maar moeten dat <strong>in</strong> aparte kerken doen. De ongelijkheid<br />
strekt zich zelfs uit tot <strong>de</strong> begraafplaatsen. Kortom, waar<br />
geen slavernij bestaat, is <strong>de</strong> zwarte vrij, maar zijn leven verloopt er<br />
volledig geschei<strong>de</strong>n van dat van <strong>de</strong> blanke.<br />
In het zui<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, ondanks <strong>de</strong> slavernij, <strong>de</strong> zwarten veel<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r apart gehou<strong>de</strong>n. Vaak <strong>de</strong>len ze <strong>de</strong> arbeidsomstandighe<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> blanken en brengen ze ook <strong>de</strong> tijd na het werk samen<br />
door. De wetgev<strong>in</strong>g is ongetwijfeld veel na<strong>de</strong>liger voor <strong>de</strong> zwarten<br />
dan <strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n, maar <strong>de</strong> gewoonten zijn er toleranter en<br />
meer ontspannen. In het zui<strong>de</strong>n voelt <strong>de</strong> blanke niet <strong>de</strong> behoefte<br />
om <strong>de</strong> zwarte van zich af te hou<strong>de</strong>n, omdat hij weet dat hij<br />
hem, <strong>in</strong>dien nodig, te gron<strong>de</strong> kan richten. In het noor<strong>de</strong>n, waar<br />
<strong>de</strong> scheidslijnen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk zijn, trachten <strong>de</strong> blanken <strong>de</strong> verschillen<br />
op alle mogelijke manieren <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n. Zo lijken<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len te groeien <strong>in</strong> <strong>de</strong> mate dat<br />
<strong>de</strong> zwarten ophou<strong>de</strong>n slaaf te zijn, en groeit <strong>de</strong> reële ongelijkheid<br />
naarmate ze uit <strong>de</strong> wetten verdwijnt.<br />
De slavernij werd geïntroduceerd <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n en heeft eigenlijk<br />
<strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n nooit <strong>in</strong>gang gevon<strong>de</strong>n. Voor elke waarnemer is<br />
dui<strong>de</strong>lijk dat waar geen slavenarbeid bestond, <strong>de</strong> welvaart hoger<br />
ligt. Het treffendst wordt dit geïllustreerd door een vergelijk<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> buurstaten Kentucky en Ohio, die <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> wer-<br />
150 151
<strong>de</strong>n gesticht en die betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> natuurlijke gesteldheid <strong>in</strong> niets<br />
van elkaar te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n zijn. Het enige verschil ligt <strong>in</strong> het feit<br />
dat <strong>in</strong> Kentucky, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot Ohio, <strong>de</strong> slavenarbeid <strong>in</strong>gang<br />
vond. De gevolgen zijn opmerkelijk. Ohio telt meer <strong>in</strong>woners,<br />
bruist van <strong>de</strong> activiteit en kent een hogere levensstandaard. De<br />
verklar<strong>in</strong>g ligt voor <strong>de</strong> hand: waar slavernij bestaat, staat arbeid<br />
niet <strong>in</strong> aanzien. In Kentucky v<strong>in</strong>dt men geen blanke arbei<strong>de</strong>rs; <strong>in</strong><br />
Ohio wij<strong>de</strong>n <strong>de</strong> blanken hun beste krachten en hun <strong>in</strong>telligentie<br />
aan <strong>de</strong> arbeid die ze verrichten.<br />
Het is uiteraard een feit dat vrije arbei<strong>de</strong>rs, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot<br />
slaven, een loon moet wor<strong>de</strong>n uitbetaald. Dit na<strong>de</strong>el weegt echter<br />
niet op tegen <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len. <strong>Vrije</strong> arbei<strong>de</strong>rs leveren beter en<br />
sneller werk. Men hoeft vrije arbei<strong>de</strong>rs ook niet te betalen wanneer<br />
er geen werk is, terwijl men slaven het hele jaar door moet<br />
on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n en ook <strong>in</strong> die perio<strong>de</strong>s van hun leven waar ze nog<br />
niet of niet meer productief zijn. Wanneer men al <strong>de</strong>ze kosten <strong>in</strong><br />
reken<strong>in</strong>g brengt, is slavernij onrendabel. De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> slavernij<br />
laat zich overigens doorheen <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g voelen. In<br />
Kentucky en Ohio zijn <strong>de</strong> mensen van nature uit even energiek<br />
en on<strong>de</strong>rnemend; <strong>de</strong>ze kwaliteiten wor<strong>de</strong>n echter <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re richt<strong>in</strong>gen<br />
gekanaliseerd. In Ohio <strong>in</strong>vesteert men zijn on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong><br />
en energie <strong>in</strong> han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie, <strong>in</strong> Kentucky <strong>in</strong> ontspann<strong>in</strong>g<br />
en vermaak. De gevolgen van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid hebben het<br />
gezicht van noord en zuid getekend. Zo moet men constateren<br />
dat scheepsbouw, fabrieken, spoorwegen en kanalen tot het noor<strong>de</strong>n<br />
beperkt blijven. Slavernij onteert <strong>de</strong> menselijke arbeid, on<strong>de</strong>rmijnt<br />
on<strong>de</strong>rzoek en v<strong>in</strong>d<strong>in</strong>grijkheid en doet <strong>de</strong> menselijke on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong><br />
<strong>in</strong>sluimeren.<br />
Het christendom schafte <strong>de</strong> slavernij af uit naam van <strong>de</strong> rechten<br />
van <strong>de</strong> slaaf. Vandaag kan men <strong>de</strong> slavernij bestrij<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> belangen<br />
van <strong>de</strong> meester voor ogen. In <strong>de</strong> mate dat bovenstaan<strong>de</strong> <strong>in</strong>zichten<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten verbreid<strong>de</strong>n, zag men <strong>de</strong> sla-<br />
vernij stap voor stap terugwijken naar het zui<strong>de</strong>n. De afschaff<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> slavernij beteken<strong>de</strong> overigens niet noodzakelijk dat <strong>de</strong> slaven<br />
ook wer<strong>de</strong>n vrijgemaakt; meestal wer<strong>de</strong>n ze door hun meesters<br />
naar het zui<strong>de</strong>n overgebracht. De zwarten die <strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n<br />
zijn gebleven, bev<strong>in</strong><strong>de</strong>n zich <strong>in</strong> een half ontwikkel<strong>de</strong>, rechteloze<br />
toestand en hebben bovendien te maken met vooroor<strong>de</strong>len en <strong>in</strong>tolerantie.<br />
Velen gaan ten on<strong>de</strong>r aan die miserabele toestand; an<strong>de</strong>ren<br />
trekken naar <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n waar ze het vuilste werk verrichten<br />
en een precair, armoedig bestaan lei<strong>de</strong>n.<br />
In het zui<strong>de</strong>n zal het veel moeilijker zijn om <strong>de</strong> slavernij helemaal<br />
af te schaffen. Er zijn immers een aantal re<strong>de</strong>nen waarom slavenarbeid<br />
een zeker nut heeft voor diegenen die er beroep op doen.<br />
Er is vooreerst het klimaat. Het is uiteraard niet zo, zoals men wel<br />
eens hoort beweren, dat blanken van nature ongeschikt zijn om<br />
arbeid te leveren <strong>in</strong> <strong>de</strong> temperatuur die <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n heerst; het<br />
is er immers niet warmer dan <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n van Europa. De natuur<br />
verbiedt <strong>de</strong> blanken van Georgia of Florida dus niet op straffe<br />
Gods hun grond zelf te bewerken. Wel zal <strong>de</strong>ze arbeid zwaar<strong>de</strong>r<br />
en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r productief zijn dan bijvoorbeeld <strong>in</strong> New England.<br />
Dit gegeven maakt dat slavenhou<strong>de</strong>rs geen nut zien <strong>in</strong> het abolitionisme.<br />
Een an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> producten die <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<br />
verbouwd. Slavenarbeid is onrendabel waar men graangewassen<br />
verbouwt; men heeft immers slechts voor een zeer beperkte perio<strong>de</strong><br />
een grote groep arbei<strong>de</strong>rs nodig, die men dan beter enkel voor<br />
die perio<strong>de</strong> kan <strong>in</strong>huren. Waar men echter tabak, katoen en suikerriet<br />
verbouwt, ligt dat an<strong>de</strong>rs; <strong>de</strong>ze producten hebben een constante<br />
en arbeids<strong>in</strong>tensieve zorg nodig en kunnen dus op rendabele<br />
wijze met behulp van slavenarbeid wor<strong>de</strong>n voortgebracht.<br />
Er is echter een motief dat misschien nog méér doorweegt: <strong>de</strong><br />
kwestie wat men <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> afschaff<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> slavernij<br />
152 153
met <strong>de</strong> massa vrijgelaten slaven moet doen. In het noor<strong>de</strong>n g<strong>in</strong>g<br />
het om een relatief onbelangrijk <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g; <strong>in</strong> het<br />
zui<strong>de</strong>n gaat het om twee miljoen mensen. Na <strong>de</strong> vrijmak<strong>in</strong>g zullen<br />
op termijn <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n twee even grote bevolk<strong>in</strong>gsgroepen<br />
tegenover elkaar staan; <strong>de</strong> vraag is of <strong>de</strong> blanken dan nog <strong>in</strong> staat<br />
zullen zijn hun huidige voorrechten af te dw<strong>in</strong>gen. Zolang <strong>de</strong><br />
zwarten slaaf blijven, kan men hen <strong>in</strong> een blijven<strong>de</strong> toestand van<br />
afstomp<strong>in</strong>g en onwetendheid hou<strong>de</strong>n; eens ze <strong>de</strong> vrijheid verwerven,<br />
kan niemand hen beletten hun ware toestand te ont<strong>de</strong>kken.<br />
De zwarte bevolk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het noor<strong>de</strong>n is zich ten zeerste bewust<br />
van het feit dat er onrechtvaardige ongelijkhe<strong>de</strong>n zijn blijven bestaan<br />
en koestert dan ook gevoelens van wrok. Daar gaat het echter<br />
om een kle<strong>in</strong>e en zwakke bevolk<strong>in</strong>gsgroep; dat zal <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst<br />
<strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n niet het geval zijn.<br />
Wanneer blanken en zwarten hetzelf<strong>de</strong> grondgebied moeten <strong>de</strong>len,<br />
dan zal dat slechts kunnen, hetzij op basis van een volledige<br />
vermeng<strong>in</strong>g van bei<strong>de</strong> rassen, hetzij op basis van een totale scheid<strong>in</strong>g.<br />
Ik geloof niet dat het onmogelijk is dat bei<strong>de</strong> rassen zou<strong>de</strong>n<br />
samenleven op voet van gelijkheid. Ik meen echter dat het <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bijzon<strong>de</strong>r moeilijk zal zijn om tot een <strong>de</strong>rgelijke<br />
toestand te komen. Het veron<strong>de</strong>rstelt immers dat mensen<br />
afstand doen van hun vooroor<strong>de</strong>len. In een <strong>de</strong>mocratisch bestel<br />
zal niemand <strong>in</strong>itiatieven durven nemen die hier tegen <strong>in</strong>gaan; een<br />
vermeng<strong>in</strong>g van blank en zwart zal dan ook gemakkelijker on<strong>de</strong>r<br />
een <strong>de</strong>spotisch bew<strong>in</strong>d wor<strong>de</strong>n gerealiseerd. Het valt te voorzien<br />
dat <strong>de</strong> afschaff<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> slavernij <strong>de</strong> afkeer die <strong>de</strong> blanken voor<br />
<strong>de</strong> zwarten voelen, zal doen toenemen en dat <strong>de</strong> blanken zich <strong>in</strong><br />
toenemen<strong>de</strong> mate gaan isoleren. Wat ik over het noor<strong>de</strong>n schreef,<br />
waar <strong>de</strong> blanken zich nadrukkelijker van <strong>de</strong> zwarten gaan distantieren<br />
naarmate <strong>de</strong> legale scheidslijnen verdwijnen, zal zich <strong>in</strong> nog<br />
veel sterkere mate <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n doorzetten.<br />
Als men, enerzijds, kan verwachten dat <strong>de</strong> zwarte bevolk<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
het zui<strong>de</strong>n zal toenemen en als men zich, an<strong>de</strong>rzijds, bewust is<br />
van <strong>de</strong> onmogelijkheid dat zwart en blank op korte termijn met<br />
elkaar op gelijke voet zullen samenleven, moet men tot het besluit<br />
komen dat vroeg of laat <strong>de</strong> strijd tussen bei<strong>de</strong> rassen zal losbarsten.<br />
In het noor<strong>de</strong>n, waar het gevaar m<strong>in</strong><strong>de</strong>r groot is, houdt<br />
het probleem <strong>de</strong> geesten bezig. In het zui<strong>de</strong>n vermijdt men aan<br />
<strong>de</strong> toekomst te <strong>de</strong>nken. Een aantal <strong>Amerika</strong>anse burgers heeft <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls<br />
het <strong>in</strong>itiatief genomen om een vrijwillige terugkeer naar<br />
Afrika te organiseren voor vrijgelaten slaven. Er werd een kolonie<br />
gesticht naar <strong>Amerika</strong>ans mo<strong>de</strong>l, Liberia genaamd. Er zit een<br />
nobele i<strong>de</strong>e achter het project, omdat men op <strong>de</strong>ze wijze ook <strong>de</strong><br />
ontwikkel<strong>in</strong>g van Afrika wil bevor<strong>de</strong>ren. Ik betwijfel echter of het<br />
experiment ook een oploss<strong>in</strong>g kan bie<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
problemen: op twaalf jaar tijd zijn er 2500 zwarten naar Afrika<br />
vertrokken, <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n er 700.000 geboren <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten.<br />
Het zwarte ras zal het <strong>Amerika</strong>anse cont<strong>in</strong>ent niet meer verlaten.<br />
De afschaff<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> slavernij zal <strong>de</strong> strijd tussen blank en zwart<br />
niet kunnen voorkomen. Wanneer <strong>de</strong> zwarten vrije burgers wor<strong>de</strong>n,<br />
zullen ze verontwaardigd vaststellen dat ze niet <strong>de</strong> gelijken<br />
van <strong>de</strong> blanken kunnen wor<strong>de</strong>n; het zal niet lang duren vóór ze<br />
<strong>de</strong> blanken als hun vijan<strong>de</strong>n zullen beschouwen. In het zui<strong>de</strong>n beseffen<br />
<strong>de</strong> meest verlichte geesten dat <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong> slavernij<br />
rampzalig zijn. Ze menen echter dat er geen alternatief bestaat,<br />
willen ze overleven. In het noor<strong>de</strong>n kon men <strong>de</strong> afschaff<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> slavernij op economische gron<strong>de</strong>n bepleiten, wat <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n<br />
niet mogelijk is. Zo staat men voor <strong>de</strong> paradoxale situatie dat men<br />
zich steviger vastklampt aan het systeem van <strong>de</strong> slavernij, naarmate<br />
het nut ervan algemener <strong>in</strong> vraag wordt gesteld.<br />
Het volstaat <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> zui<strong>de</strong>lijke staten betreffen<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> slavernij te bekijken, om te begrijpen hoe uitzichtloos <strong>de</strong> positie<br />
van bei<strong>de</strong> rassen is. Men kan niet zeggen dat <strong>de</strong> blanken <strong>de</strong><br />
154 155
fysieke verschrikk<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> slavernij op <strong>de</strong> spits hebben willen<br />
drijven; <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el, het materiële lot van <strong>de</strong> slaven werd op een<br />
aantal punten verzacht. Men heeft echter meer doordachte maatregelen<br />
getroffen om het bestaan<strong>de</strong> stelsel <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n,<br />
vooral door <strong>de</strong> slaven alle hoop en elke gedachte aan <strong>de</strong> vrijheid<br />
te ontnemen. Zo heeft men <strong>de</strong> zwarten verbo<strong>de</strong>n te leren lezen<br />
en schrijven. Tot elke prijs wil men vermij<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> slaven zich<br />
zullen ontwikkelen en zo <strong>de</strong> gelijke van hun meesters wor<strong>de</strong>n.<br />
Omdat men beseft dat <strong>de</strong> aanwezigheid van grote groepen vrije<br />
zwarten <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren bewust zou kunnen maken van hun positie,<br />
heeft men <strong>de</strong> eigenaars het vermogen tot vrijmak<strong>in</strong>g nagenoeg uit<br />
han<strong>de</strong>n genomen.<br />
Wat zich vandaag <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten afspeelt,<br />
toont tot wat <strong>de</strong> <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> slavernij onvermij<strong>de</strong>lijk moest<br />
lei<strong>de</strong>n. Toen <strong>de</strong> Europeanen <strong>de</strong>stijds mensen, die behoor<strong>de</strong>n tot<br />
een ras dat ze als m<strong>in</strong><strong>de</strong>rwaardig beschouw<strong>de</strong>n, tot slaven maakten,<br />
g<strong>in</strong>gen ze ervan uit dit zo zou blijven tot het e<strong>in</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>r tij<strong>de</strong>n.<br />
Er bestaat <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad geen tussenpositie tussen <strong>de</strong> extreme<br />
ongelijkheid van <strong>de</strong> slavernij en <strong>de</strong> volledige gelijkheid die on<strong>de</strong>r<br />
vrije mensen bestaat. Latere generaties had<strong>de</strong>n niet <strong>de</strong> moed om<br />
ofwel consequent te volhar<strong>de</strong>n <strong>in</strong> boosheid, ofwel consequent te<br />
zijn <strong>in</strong> hun gevoelens van rechtvaardigheid. Enerzijds wer<strong>de</strong>n ten<br />
aanzien van <strong>de</strong> zwarten alle mensenrechten met <strong>de</strong> voeten getre<strong>de</strong>n,<br />
an<strong>de</strong>rzijds bracht men hen <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> en <strong>de</strong> onschendbaarheid<br />
van <strong>de</strong>ze beg<strong>in</strong>selen bij. Men stel<strong>de</strong> zijn rangen open voor<br />
<strong>de</strong> vroegere slaven om hen vervolgens, wanneer <strong>de</strong> zwarten daadwerkelijk<br />
lid trachtten te wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g, geschokt te<br />
verjagen.<br />
Wat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen van het zui<strong>de</strong>n ook proberen, ze zullen er<br />
niet <strong>in</strong> slagen <strong>de</strong> slavernij <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n. De slavernij kan niet<br />
overleven tegen <strong>de</strong> christelijke moraal <strong>in</strong>, tegen <strong>de</strong> economische<br />
rendabiliteit, tegen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische en <strong>in</strong>tellectuele geest van <strong>de</strong><br />
tijd <strong>in</strong>. Er kan een e<strong>in</strong><strong>de</strong> aan gemaakt wor<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> meesters<br />
of door <strong>de</strong> slaven; <strong>in</strong> bei<strong>de</strong> gevallen kunnen we groot onheil verwachten.<br />
Wanneer men <strong>de</strong> zwarten <strong>de</strong> vrijheid weigert, zullen ze<br />
die zelf met geweld grijpen; wanneer men hen <strong>de</strong> vrijheid geeft,<br />
zullen ze er spoedig misbruik van maken.<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> gevaren die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie bedreigen<br />
Omdat het voortbestaan van <strong>de</strong> staten uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk afhangt van<br />
het voortbestaan van <strong>de</strong> Unie, zullen we vooreerst nagaan wat<br />
het vermoe<strong>de</strong>lijke lot van <strong>de</strong>ze Unie zal zijn. In <strong>de</strong> grondwet van<br />
1789 kreeg <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale macht een afzon<strong>de</strong>rlijke en doorslaggeven<strong>de</strong><br />
machtspositie. De realiteit, het feit dat het om een Unie<br />
van verschillen<strong>de</strong> staten g<strong>in</strong>g, maakte echter dat <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit<br />
werd opge<strong>de</strong>eld. Om <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong>ze op<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g te begrijpen,<br />
moet men een on<strong>de</strong>rscheid maken tussen verschillen<strong>de</strong> vormen<br />
van soevere<strong>in</strong>iteit.<br />
Sommige materies, zoals <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen met an<strong>de</strong>re staten, zijn<br />
nationaal van aard en kunnen dus enkel aan die <strong>in</strong>stanties wor<strong>de</strong>n<br />
toevertrouwd die <strong>de</strong> meest algemene vertegenwoordig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong><br />
natie vormen. An<strong>de</strong>re zaken, bijvoorbeeld <strong>de</strong> budgetten van gemeenten,<br />
zijn eer<strong>de</strong>r lokaal van aard en kunnen dus best op plaatselijk<br />
vlak wor<strong>de</strong>n behan<strong>de</strong>ld. Tenslotte zijn er materies die gemengd<br />
van aard zijn, die zich mogelijk wel <strong>in</strong> alle samenlev<strong>in</strong>gen<br />
manifesteren, maar die niet altijd op hetzelf<strong>de</strong> niveau wor<strong>de</strong>n geregeld.<br />
Wanneer het nationale gezag <strong>de</strong> gemeng<strong>de</strong> materies naar<br />
zich toe weet te trekken, verkrijgt het daardoor zulk machtsoverwicht,<br />
dat het vaak <strong>de</strong> plaatselijke <strong>in</strong>stanties ook die materies, die<br />
lokaal van aard zijn, tracht afhandig te maken. Wanneer, <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el,<br />
het lokale gezag <strong>de</strong> gemeng<strong>de</strong> materies on<strong>de</strong>r zijn bevoegdheid<br />
krijgt, kan het proberen het centrale gezag materies te ontfutselen<br />
die eigenlijk nationaal van aard zijn.<br />
Laten we <strong>de</strong>ze algemene gedachten toepassen op <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>an-<br />
156 157
se Unie. Het fe<strong>de</strong>rale gezag regelt die materies die nationaal van<br />
aard zijn; het on<strong>de</strong>rhoudt bijvoorbeeld <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen met het<br />
buitenland. De verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten regelen vooreerst <strong>de</strong> zuiver<br />
plaatselijke materies, die hen uit <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> zaak toekomen.<br />
De <strong>de</strong>elstaten zijn echter ook bevoegd voor <strong>de</strong> civielrechtelijke<br />
en politieke aangelegenhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> burgers; zaken die bij<br />
uitstek gemengd zijn en die zowel nationaal als regionaal zou<strong>de</strong>n<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n geregeld. Bij <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> soevere<strong>in</strong>iteit<br />
heeft het fe<strong>de</strong>rale gezag dus dui<strong>de</strong>lijk aan het kortste e<strong>in</strong>d getrokken.<br />
Het fe<strong>de</strong>rale gezag bev<strong>in</strong>dt zich op grote afstand van <strong>de</strong> burgers.<br />
Het waakt over <strong>de</strong> algemene belangen van het land, maar heeft<br />
we<strong>in</strong>ig onmid<strong>de</strong>llijk voelbare <strong>in</strong>vloed op het leven van alledag.<br />
De <strong>de</strong>elstaten hou<strong>de</strong>n zich bezig met zaken die misschien m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
draagwijdte hebben, maar die dichter liggen bij het <strong>in</strong>dividuele<br />
welzijn van <strong>de</strong> burgers. Niet alleen belangenafweg<strong>in</strong>gen maken<br />
dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich méér bij <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten betrokken voelen.<br />
De Unie blijft voor hen een abstract begrip, terwijl <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten<br />
wor<strong>de</strong>n geï<strong>de</strong>ntificeerd met <strong>de</strong> plaats waar men woont, met <strong>de</strong> eigendom<br />
en met <strong>de</strong> familie.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten berust het politieke gewicht bij <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten.<br />
De fe<strong>de</strong>rale overheid vormt, ondanks <strong>de</strong> <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen van<br />
<strong>de</strong> wetgevers, van nature een zwakke bestuurs<strong>in</strong>stantie. De Unie<br />
heeft tot taak <strong>de</strong> wens tot samenwerk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten ten<br />
uitvoer te brengen. Wanneer <strong>de</strong>ze wens dui<strong>de</strong>lijk aanwezig is, kan<br />
<strong>de</strong> Unie met <strong>de</strong> nodige kracht haar bestuurstaken vervullen. De<br />
fe<strong>de</strong>rale constructie is echter niet voorzien op situaties waar <strong>de</strong>ze<br />
samenwerk<strong>in</strong>g door <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten <strong>in</strong> vraag wordt gesteld. Wanneer<br />
<strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale overheid <strong>in</strong> aanvar<strong>in</strong>g komt met één van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten,<br />
wordt dui<strong>de</strong>lijk hoe <strong>de</strong> politieke machtsverhoud<strong>in</strong>gen liggen:<br />
<strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g leert dat een staat die voet bij stuk houdt, zijn<br />
slag thuishaalt. In feite gaat het om <strong>de</strong> consequentie van het pr<strong>in</strong>-<br />
cipe waarop <strong>de</strong> Unie steunt. De <strong>Amerika</strong>anse confe<strong>de</strong>ratie bestaat<br />
uit staten die zich uit vrije wil hebben verenigd, maar die geen afstand<br />
hebben gedaan van hun nationale soevere<strong>in</strong>iteit. Wanneer<br />
vandaag één van <strong>de</strong> staten zich wenst te onttrekken aan het eertijds<br />
gesloten contract, bestaan er geen gron<strong>de</strong>n waarop dit kan<br />
wor<strong>de</strong>n geweigerd.<br />
Het centrale gezag kan met succes <strong>de</strong> weerstand van een tegenstribbelen<strong>de</strong><br />
staat overw<strong>in</strong>nen, wanneer <strong>de</strong> belangen van één of<br />
meer<strong>de</strong>re <strong>de</strong>elstaten nadrukkelijk met die van <strong>de</strong> Unie zijn verbon<strong>de</strong>n.<br />
Een fe<strong>de</strong>raal bestel dat goed functioneert, enkel en alleen<br />
omdat het kan terugvallen op enkele <strong>de</strong>elstaten waarvan het<br />
eigenbelang samenvalt met dat van <strong>de</strong> Unie, bewijst daardoor<br />
echter niet alleen zijn eigen onmacht, maar zondigt ook tegen basispr<strong>in</strong>cipes<br />
van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale staatsvorm. Een <strong>de</strong>rgelijke confe<strong>de</strong>ratie<br />
kan mogelijk grootse d<strong>in</strong>gen verwezenlijken, maar heeft <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
praktijk opgehou<strong>de</strong>n op confe<strong>de</strong>rale basis te functioneren.<br />
Alle <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>elstaten zijn weliswaar van het nut van <strong>de</strong><br />
Unie overtuigd, maar géén van hen beschouwt <strong>de</strong> Unie als essentieel<br />
voor zijn eigen voortbestaan. Géén van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten zal zich<br />
dus grote <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen getroosten om <strong>de</strong> Unie <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n.<br />
Een staat die besluit zijn eigen weg te gaan en uit <strong>de</strong> Unie te<br />
stappen, zal op we<strong>in</strong>ig weerstand botsen. Zaak is dan ook m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
of <strong>de</strong>elstaten zich kunnen afschei<strong>de</strong>n, dan wel of <strong>de</strong> wil bestaat<br />
om verenigd te blijven. Er zijn twee goe<strong>de</strong> re<strong>de</strong>nen die maken dat<br />
staten belang hebben bij het voortbestaan van het fe<strong>de</strong>rale verband.<br />
Eerst en vooral is het dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich tegenover<br />
<strong>de</strong> buitenwereld zou<strong>de</strong>n verzwakken wanneer ze <strong>de</strong> Unie<br />
zou<strong>de</strong>n opgeven. In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats zou een boe<strong>de</strong>lscheid<strong>in</strong>g<br />
alleen maar grotere uitgaven veroorzaken: staten zou<strong>de</strong>n grenzen<br />
moeten <strong>in</strong>stellen en legers op <strong>de</strong> been brengen. De <strong>de</strong>elstaten<br />
hebben geen materieel belang bij het opzeggen van het unieverdrag.<br />
Het valt niet te ontkennen dat <strong>de</strong> aard en <strong>de</strong> uitgestrektheid<br />
158 159
van het <strong>Amerika</strong>anse grondgebied maken dat er verschillen<strong>de</strong> belangen<br />
bestaan b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> Unie; belangen die echter niet aan elkaar<br />
zijn tegengesteld.<br />
Ook op an<strong>de</strong>re vlakken bestaan er tussen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen meer<br />
overeenkomsten dan verschillen. Een groep mensen wordt m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
samengehou<strong>de</strong>n door wel bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>gen, dan<br />
door <strong>de</strong> <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctieve en <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong> onvrijwillige <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g<br />
die ontstaat uit <strong>de</strong> gelijkheid van gevoelens en <strong>de</strong> overeenkomst<br />
van opvatt<strong>in</strong>gen. Samenlev<strong>in</strong>gen ontstaan niet omdat een groep<br />
mensen besluit <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te volgen en <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wetten na<br />
te leven. We spreken slechts van een samenlev<strong>in</strong>g wanneer mensen<br />
met betrekk<strong>in</strong>g tot een groot aantal on<strong>de</strong>rwerpen een zekere<br />
eensgez<strong>in</strong>dheid vertonen. Wie vanuit dit oogpunt <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten bestu<strong>de</strong>ert, kan enkel conclu<strong>de</strong>ren dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen één<br />
volk vormen en dat er tussen hen méér samenhang bestaat dan <strong>in</strong><br />
veel Europese naties het geval is.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen verschillen vaak van men<strong>in</strong>g over specifieke politieke<br />
kwesties, maar zijn het eens over <strong>de</strong> pr<strong>in</strong>cipes op basis waarvan<br />
hun samenlev<strong>in</strong>g moet functioneren. Van Ma<strong>in</strong>e tot Florida,<br />
van <strong>de</strong> Missouri tot aan <strong>de</strong> Atlantische kust, is men het er over<br />
eens dat <strong>de</strong> bron van alle legitieme macht bij het volk ligt. Men<br />
heeft <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën over vrijheid en gelijkheid; men verkondigt<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen over <strong>de</strong> pers, over het verenig<strong>in</strong>gsrecht, over<br />
het jurystelsel en over <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van overheidsambtenaren.<br />
Ook wanneer we godsdienstige, filosofische of morele kwesties<br />
bekijken, v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we enkel overeenstemm<strong>in</strong>g. Voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
vormt <strong>de</strong> universele re<strong>de</strong> het hoogste morele gezag. Ze menen<br />
dat men een beroep moet doen op het on<strong>de</strong>rscheid<strong>in</strong>gsvermogen<br />
van <strong>de</strong> mensen wanneer men wil bepalen wat toegelaten<br />
of verbo<strong>de</strong>n is, wat waar of verkeerd is. Het meren<strong>de</strong>el van hen<br />
meent dat welbegrepen eigenbelang volstaat om mensen te lei<strong>de</strong>n<br />
naar wat rechtvaardig en eerlijk is. De <strong>Amerika</strong>nen zijn ervan<br />
overtuigd dat elkeen van <strong>de</strong> natuur het vermogen heeft meegekregen<br />
om zichzelf te besturen. Ze zijn van oor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong> verbreid<strong>in</strong>g<br />
van kennis en ontwikkel<strong>in</strong>g noodzakelijkerwijs nuttige resultaten<br />
zal opleveren. Alle <strong>Amerika</strong>nen zijn aanhangers van het<br />
vooruitgangsgeloof en zijn ervan overtuigd dat wat vandaag goed<br />
is, morgen <strong>de</strong> plaats zal ruimen voor iets dat nog beter is.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong>len niet alleen een aantal opvatt<strong>in</strong>gen met elkaar,<br />
ze on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n zich ook van an<strong>de</strong>re naties door één welbepaal<strong>de</strong><br />
karaktertrek: hun hoogmoed. De <strong>Amerika</strong>nen hebben<br />
een zeer hoge dunk van zichzelf. S<strong>in</strong>ds vijftig jaar hou<strong>de</strong>n ze niet<br />
op te herhalen dat ze het meest godsdienstige, verlichte en vrije<br />
volk vormen en dat tot hiertoe enkel bij hen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie levensvatbaar<br />
is gebleken. De <strong>Amerika</strong>nen zijn er bijna van overtuigd<br />
dat ze behoren tot een aparte soort.<br />
De gevaren die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie bedreigen, liggen dus<br />
noch <strong>in</strong> tegengestel<strong>de</strong> belangen, noch <strong>in</strong> uiteenlopen<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen.<br />
Er bestaan echter opmerkelijke mentaliteitsverschillen. Hoewel<br />
<strong>de</strong> bewoners van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten nagenoeg allemaal aan<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> stam zijn ontsproten, zijn er on<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> slavernij grote verschillen ontstaan tussen noord en<br />
zuid. Vaak gelooft men dat het probleem er<strong>in</strong> bestaat dat door<br />
<strong>de</strong> slavernij bei<strong>de</strong> gebieds<strong>de</strong>len uiteenlopen<strong>de</strong> belangen hebben<br />
gekregen. Het probleem is eer<strong>de</strong>r dat <strong>de</strong> slavernij <strong>de</strong> karakters<br />
heeft veran<strong>de</strong>rd en uiteenlopen<strong>de</strong> leefpatronen heeft doen ontstaan.<br />
Eer<strong>de</strong>r beschreef ik hoe <strong>de</strong> slavernij <strong>in</strong> het zui<strong>de</strong>n <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong><br />
heeft beïnvloed; <strong>de</strong>ze beïnvloed<strong>in</strong>g geldt echter voor<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten <strong>in</strong> het algemeen.<br />
In het zui<strong>de</strong>n beschikken alle blanke families, hoe arm ze ook<br />
zijn, over slaven. Dat betekent dat alle blanken zijn opgegroeid<br />
160 161
<strong>in</strong> <strong>de</strong> vanzelfsprekendheid dat het hen toekomt, bevelen te geven.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen van het zui<strong>de</strong>n zijn trots, lichtgeraakt, gewelddadig,<br />
vurig <strong>in</strong> hun verlangens, ongeduldig wanneer hen iets <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
weg wordt gelegd, gemakkelijk te ontmoedigen wanneer ze niet<br />
van <strong>de</strong> eerste keer hun doel bereiken. De <strong>Amerika</strong>nen van het<br />
noor<strong>de</strong>n leren van jongsaf op eigen benen te staan. Zo leren ze <strong>de</strong><br />
begrenz<strong>in</strong>gen van hun macht kennen. Ze verwachten niet dat an<strong>de</strong>ren<br />
zich naar hun wensen plooien, maar leren <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el dat<br />
ze bij an<strong>de</strong>ren <strong>in</strong> <strong>de</strong> gunst moeten zien te komen, willen ze iets<br />
bereiken. De <strong>Amerika</strong>nen van het noor<strong>de</strong>n zijn geduldig, na<strong>de</strong>nkend,<br />
bedachtzaam <strong>in</strong> het han<strong>de</strong>len, doortastend wanneer ze iets<br />
on<strong>de</strong>rnemen.<br />
Het leven van alledag is voor <strong>de</strong> blanke <strong>Amerika</strong>nen van het zui<strong>de</strong>n<br />
heel gemakkelijk. Dat geeft hen <strong>de</strong> tijd om hun gedachten<br />
aan grootsere en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r alledaagse zaken te wij<strong>de</strong>n. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
van het zui<strong>de</strong>n hou<strong>de</strong>n van aanzien, van roem, van drukte,<br />
van vermaak, maar vooral van nietsdoen. De <strong>Amerika</strong>nen van<br />
het noor<strong>de</strong>n zijn zo gewoon, zich op <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e dagelijkse d<strong>in</strong>gen<br />
te concentreren, dat ook hun <strong>de</strong>nken zich enkel <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g<br />
van praktische, specifieke en concrete on<strong>de</strong>rwerpen ontwikkelt.<br />
Ze zijn dan ook meesters <strong>in</strong> <strong>de</strong> kunst om profijt te trekken uit<br />
<strong>de</strong> kansen die <strong>de</strong> natuur of <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g hen biedt. De <strong>Amerika</strong>an<br />
van het zui<strong>de</strong>n is spontaner, opener, grootmoediger, sprankelen<strong>de</strong>r<br />
en beschikt over een rijker geestesleven. De <strong>Amerika</strong>an<br />
van het noor<strong>de</strong>n is actiever, re<strong>de</strong>lijker, ontwikkel<strong>de</strong>r en bekwamer.<br />
De ene heeft zich <strong>de</strong> smaak, <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len, <strong>de</strong> zwakhe<strong>de</strong>n<br />
en <strong>de</strong> grootsheid van <strong>de</strong> aristocraten eigen gemaakt; <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>de</strong><br />
kwaliteiten en gebreken van <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nklasse. Mensen waarvan <strong>de</strong><br />
mentaliteit en het leefpatroon zó verschillen zijn moeilijk te verenigen<br />
<strong>in</strong> één samenlev<strong>in</strong>g. Het is <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze z<strong>in</strong> dat <strong>de</strong> slavernij het<br />
voortbestaan van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse confe<strong>de</strong>ratie bedreigt.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse Unie bestond <strong>in</strong> 1790 uit <strong>de</strong>rtien staten met <strong>in</strong><br />
totaal bijna vier miljoen <strong>in</strong>woners; <strong>in</strong> 1830 waren er al vierentw<strong>in</strong>tig<br />
staten en was <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g verdrievoudigd. Ik vermoed dat<br />
voor het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> eeuw <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse Unie uit meer dan<br />
veertig staten en hon<strong>de</strong>rd miljoen <strong>in</strong>woners zal bestaan. Een <strong>de</strong>rgelijke<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g moet gevaren <strong>in</strong>hou<strong>de</strong>n. Naarmate <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
republieken groeien <strong>in</strong> aantal en <strong>in</strong> bevolk<strong>in</strong>g, zullen hun<br />
belangen uiteenlopen en zullen ze zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gewillig aan het<br />
fe<strong>de</strong>rale gezag on<strong>de</strong>rwerpen. Een an<strong>de</strong>r gevaar ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschuiv<strong>in</strong>g<br />
van het zwaartepunt van <strong>de</strong> Unie naar het noordwesten. Om<br />
<strong>de</strong> tien jaar wordt het aantal afgevaardig<strong>de</strong>n waarop <strong>de</strong> staten <strong>in</strong><br />
het Congres recht hebben aangepast; het aan<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> staten <strong>in</strong><br />
het noor<strong>de</strong>n en het westen neemt voortdurend toe ten na<strong>de</strong>le van<br />
die van het zui<strong>de</strong>n.<br />
Men kan zich moeilijk een duurzame Unie voorstellen tussen<br />
twee volkeren waarvan er één arm en zwak is, en het an<strong>de</strong>re rijk en<br />
sterk. Zo’n Unie is nog moeilijker <strong>de</strong>nkbaar wanneer <strong>de</strong> ene bezig<br />
is, zijn krachten te verliezen en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re aan kracht w<strong>in</strong>t. Het<br />
zui<strong>de</strong>n, dat <strong>in</strong> het verle<strong>de</strong>n vier presi<strong>de</strong>nten aan <strong>de</strong> Unie heeft geleverd,<br />
moet nu lijdzaam toezien hoe zijn machtspositie wordt<br />
teruggeschroefd. Men kan begrijpen dat dit irritatie wekt bij <strong>de</strong><br />
lichtgeraakte en hoogmoedige zui<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>gen. Voortdurend klagen<br />
ze over on<strong>de</strong>rdrukk<strong>in</strong>g en machtsmisbruik. Steeds vaker dreigen<br />
ze uit <strong>de</strong> Unie te stappen. Het feit dat <strong>de</strong>ze machtsverschuiv<strong>in</strong>g<br />
ten na<strong>de</strong>le van het zui<strong>de</strong>n zo snel gaat - <strong>in</strong> <strong>de</strong> levensloop van één<br />
generatie - vergroot <strong>de</strong> problemen. Het grootste gevaar dat <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse Unie bedreigt, vloeit dus voort uit haar voorspoed;<br />
een voorspoed die echter niet alle staten <strong>in</strong> gelijke mate weet te<br />
bereiken.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse Unie kan op twee manieren ten on<strong>de</strong>r gaan: ofwel<br />
doordat één van <strong>de</strong> staten het contract opzegt en <strong>de</strong>snoods<br />
met geweld <strong>de</strong> ban<strong>de</strong>n verbreekt, ofwel doordat <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale overheid<br />
stap voor stap aan gezag verliest omdat <strong>de</strong> republieken zich<br />
162 163
zelfstandiger gaan opstellen. De <strong>Amerika</strong>nen zijn vóór alles bevreesd<br />
dat <strong>de</strong> staatsmacht zich <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van enkelen zal concentreren;<br />
<strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van centralisatie is dan ook we<strong>in</strong>ig populair <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten. Ik moet eerlijk bekennen dat ik <strong>de</strong>ze vrees van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen als <strong>de</strong>nkbeeldig beschouw. Ik geloof eer<strong>de</strong>r dat<br />
het fe<strong>de</strong>rale bew<strong>in</strong>d zichtbaar aan verzwakk<strong>in</strong>g on<strong>de</strong>rhevig is.<br />
Wie aandachtig toekijkt, ziet twee tegenstrijdige ten<strong>de</strong>nsen aan<br />
het werk. Enerzijds verdwijnt, on<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong><br />
migraties en <strong>de</strong> toegenomen communicatie- en transportmogelijkhe<strong>de</strong>n,<br />
het prov<strong>in</strong>cialisme en het lokale particularisme dat<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen aan hun specifieke staten b<strong>in</strong>dt. An<strong>de</strong>rzijds zien<br />
we een afname van <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale macht. De verklar<strong>in</strong>g voor dit fenomeen<br />
ligt voor <strong>de</strong> hand. Toen <strong>in</strong> 1789 <strong>de</strong> Unie werd uitgeroepen,<br />
bestond <strong>de</strong> vrees voor algemene bestuursloosheid; <strong>in</strong> die<br />
context was ie<strong>de</strong>reen overtuigd van het belang van het fe<strong>de</strong>rale<br />
gezag. Naarmate or<strong>de</strong> en rust wer<strong>de</strong>n hersteld, leek ook <strong>de</strong> noodzaak<br />
van het fe<strong>de</strong>rale gezag te verdwijnen en begonnen <strong>de</strong> staten<br />
zich opnieuw naar meer zelfstandigheid te bewegen.<br />
Het fe<strong>de</strong>rale gezag wordt dagelijks zwakker. Het trekt zich gelei<strong>de</strong>lijk<br />
aan terug op een steeds kle<strong>in</strong>er actieterre<strong>in</strong>. Het gevoel van<br />
onafhankelijkheid van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten groeit van langsom meer. Er<br />
bestaat bereidheid om <strong>de</strong> Unie <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n; zij het dan<br />
een Unie die slechts een schaduw van zichzelf is, die <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n<br />
van oorlog <strong>de</strong> krachten bun<strong>de</strong>lt, maar <strong>in</strong> vre<strong>de</strong>stijd naar het achterplan<br />
verdwijnt. Ik zie op dit moment niets dat <strong>de</strong>ze beweg<strong>in</strong>g<br />
kan stoppen. Het komt me niettem<strong>in</strong> vóór, dat we nog ver zijn<br />
van het moment waarop <strong>de</strong> Unie zou verdwijnen. De Unie leeft<br />
immers <strong>in</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten en kan op heel wat verwezenlijk<strong>in</strong>gen<br />
terugblikken. Geconfronteerd met <strong>de</strong> huidige ten<strong>de</strong>ns<br />
naar verzwakk<strong>in</strong>g, vermoed ik dan ook dat er vroeg of laat een tegenreactie<br />
ten gunste van het centrale gezag op gang zal komen;<br />
een veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> op<strong>in</strong>ies, een b<strong>in</strong>nenlandse crisis of een oor-<br />
log, kunnen <strong>de</strong> Unie opeens terug <strong>de</strong> kracht geven die nodig is.<br />
De overlev<strong>in</strong>gskansen van<br />
<strong>de</strong> republike<strong>in</strong>se <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
Men mag niet <strong>de</strong> fout begaan, <strong>de</strong> Unie en <strong>de</strong> republike<strong>in</strong>se <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
over <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kam te scheren. De Unie kwam tot stand <strong>in</strong><br />
uitzon<strong>de</strong>rlijke omstandighe<strong>de</strong>n en bestaat slechts zolang <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n<br />
dat toelaten. Het republicanisme lijkt me echter <strong>de</strong><br />
natuurlijke toestand van het <strong>Amerika</strong>anse volk. De Unie is een juridische<br />
constructie die door een politieke omwentel<strong>in</strong>g of door<br />
een veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie opnieuw kan wor<strong>de</strong>n afgebroken;<br />
<strong>de</strong> republiek heeft steviger wortels.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten verstaat men on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> term republiek een<br />
staatsvorm die daadwerkelijk is gegrondvest op <strong>de</strong> verlichte wil<br />
van het volk; een manier van besturen waarbij naar verzoen<strong>in</strong>g<br />
wordt gestreefd, waar pas na rijp beraad een besluit wordt genomen,<br />
waar bedachtzaam wordt ge<strong>de</strong>batteerd en waar <strong>de</strong> besliss<strong>in</strong>gen<br />
op volwassen wijze wor<strong>de</strong>n uitgevoerd. De <strong>Amerika</strong>anse<br />
republike<strong>in</strong>en respecteren <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten, het geloof en<br />
<strong>de</strong> rechten. Ze zijn <strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>g toegedaan dat naarmate een<br />
volk <strong>de</strong> vrijheid verwerft, het ook moreel hoogstaand, gelovig en<br />
gematigd moet zijn. Hoewel <strong>in</strong> <strong>de</strong> republiek <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong><br />
oorsprong vormt van alle macht, wordt die meer<strong>de</strong>rheid niet als<br />
almachtig beschouwd. Boven <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid staan, met betrekk<strong>in</strong>g<br />
tot morele kwesties, <strong>de</strong> menselijkheid, <strong>de</strong> rechtvaardigheid<br />
en <strong>de</strong> re<strong>de</strong>lijkheid en, met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> politiek, <strong>de</strong> verworven<br />
rechten.<br />
In Europa hebben we <strong>de</strong> republiek op een an<strong>de</strong>re manier leren<br />
kennen: als het schrikbew<strong>in</strong>d van diegenen die zich op <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
beroepen; als <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g van zij die preten<strong>de</strong>ren, te weten<br />
wat goed is voor het volk, en die zich op basis hiervan het<br />
recht toe-eigenen om misprijzen te tonen voor alles wat tot dan<br />
164 165
toe op respect had kunnen rekenen: van <strong>de</strong> hoogste morele regels<br />
tot en met het alledaagse gezond verstand.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse natuur en geschie<strong>de</strong>nis bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> lokale vrijhe<strong>de</strong>n en van het politieke leven. Het zal<br />
<strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> steeds moeilijk zijn, zo niet onmogelijk, een gecentraliseerd<br />
bestuur tot stand te brengen. De grote afstan<strong>de</strong>n en<br />
het gegeven dat <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g zeer verspreid leeft, bevor<strong>de</strong>ren zelfstandig<br />
lokaal en regionaal bestuur. Dit algemeen gegeven, dat<br />
kenmerkend is voor alle <strong>de</strong>len van <strong>de</strong> Nieuwe Wereld, wordt <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten nog versterkt door het feit dat <strong>de</strong> plaatselijke<br />
vrijhe<strong>de</strong>n dateren van voor <strong>de</strong> onafhankelijkheid en zich diep <strong>in</strong><br />
het leefpatroon hebben geworteld. De Engelse kolonisten leef<strong>de</strong>n<br />
ver<strong>de</strong>eld over een groot aantal kle<strong>in</strong>e samenlev<strong>in</strong>gen die elk hun<br />
eigen zaken beheer<strong>de</strong>n en die tegenover niemand verantwoord<strong>in</strong>g<br />
dien<strong>de</strong>n af te leggen.<br />
In <strong>Amerika</strong> zijn alle <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen republike<strong>in</strong>s. Wie <strong>de</strong> republiek<br />
zou willen afschaffen, zou komaf moeten maken met <strong>de</strong> gehele<br />
<strong>Amerika</strong>anse rechtsor<strong>de</strong>. Elke an<strong>de</strong>re staatsvorm dan <strong>de</strong> republiek<br />
zou ook haaks staan op <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse ze<strong>de</strong>n en gewoonten.<br />
Het beg<strong>in</strong>sel van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit is <strong>in</strong>gebed <strong>in</strong> het <strong>Amerika</strong>anse<br />
leefpatroon en vormt er <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong> het sluitstuk van.<br />
Het <strong>Amerika</strong>anse civiele en politieke leven berust op <strong>de</strong> stelregel<br />
dat <strong>de</strong> Voorzienigheid ervoor gezorgd heeft dat ie<strong>de</strong>reen over <strong>de</strong><br />
capaciteiten beschikt om zelfstandig die zaken te bered<strong>de</strong>ren die<br />
alleen hem aanbelangen. We v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze regel toegepast <strong>in</strong> <strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen<br />
tussen ou<strong>de</strong>rs en k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, tussen meesters en knechten,<br />
tussen <strong>de</strong> lokale besturen en <strong>de</strong> burgers, tussen <strong>de</strong> regionale<br />
organen en <strong>de</strong> natie, tussen <strong>de</strong> Unie en <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaten. Het pr<strong>in</strong>cipe<br />
van <strong>de</strong> zelfbeschikk<strong>in</strong>g loopt aldus naadloos over <strong>in</strong> dat van<br />
<strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is zelfs <strong>de</strong> religie<br />
republike<strong>in</strong>s, <strong>in</strong> <strong>de</strong> mate dat <strong>de</strong> godsdienstige waarhe<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgeschikt<br />
wor<strong>de</strong>n gemaakt aan <strong>de</strong> menselijke re<strong>de</strong>. Als <strong>de</strong> republi-<br />
ke<strong>in</strong>se staatsvorm <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zou moeten verdwijnen,<br />
zou dat pas mogelijk zijn nadat <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g een diepgaan<strong>de</strong><br />
omwentel<strong>in</strong>g heeft doorgemaakt. Niets wijst erop dat een <strong>de</strong>rgelijke<br />
omwentel<strong>in</strong>g valt te verwachten.<br />
Wie <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten bezoekt, staat versteld van het tumult<br />
waarmee het politieke leven gepaard gaat. De voortduren<strong>de</strong> wetswijzig<strong>in</strong>gen<br />
roepen onwillekeurig <strong>de</strong> gedachte op dat een volk<br />
dat zo we<strong>in</strong>ig zeker is van wat het wil, ook wel vrij snel <strong>de</strong> huidige<br />
staatsvorm door een an<strong>de</strong>re zal wensen te vervangen. Deze<br />
vrees is echter voorbarig. De <strong>Amerika</strong>nen brengen misschien regelmatig<br />
wetswijzig<strong>in</strong>gen aan, maar betonen groot respect voor<br />
<strong>de</strong> grondwettelijke pr<strong>in</strong>cipes. De <strong>Amerika</strong>anse republiek is net zo<br />
stevig gevestigd als <strong>de</strong> monarchie ten tij<strong>de</strong> van Lo<strong>de</strong>wijk XIV,<br />
toen <strong>de</strong> Fransen niet alleen <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> staatsvorm gunstig gez<strong>in</strong>d<br />
waren, maar zich zelfs geen voorstell<strong>in</strong>g kon<strong>de</strong>n maken van<br />
an<strong>de</strong>re staatsvormen. De <strong>Amerika</strong>anse republiek steunt op een<br />
stilzwijgend akkoord, op een haast universele consensus. Niettem<strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>nk ik dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse wispelturigheid op termijn gevaren<br />
<strong>in</strong>houdt. Het is niet on<strong>de</strong>nkbaar dat <strong>de</strong> ongemakken, die<br />
voortvloeien uit <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> wetswijzig<strong>in</strong>gen, het vertrouwen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>rmijnen.<br />
Ik vrees dat wanneer <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> republiek ooit <strong>de</strong> rug<br />
zou<strong>de</strong>n toekeren, het pad geëffend is voor het <strong>de</strong>spotisme. Montesquieu<br />
beweer<strong>de</strong> dat nergens <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> vorst groter is dan<br />
daar waar hij zijn rijk vestigt op het pu<strong>in</strong> van een republiek; <strong>de</strong> niet<br />
dui<strong>de</strong>lijk omschreven bevoegdhe<strong>de</strong>n, die men zon<strong>de</strong>r vrees aan<br />
een verkozen functionaris toekent, zullen dan immers <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n<br />
van een erfelijk staatshoofd vallen. Deze opmerk<strong>in</strong>g is misschien<br />
nog het meest van toepass<strong>in</strong>g op een <strong>de</strong>mocratische republiek.<br />
Eer<strong>de</strong>r heb ik immers aangegeven hoe we<strong>in</strong>ig aandacht men <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten heeft besteed aan het <strong>in</strong>perken van <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> gekozenen die <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid vertegenwoordigen.<br />
166 167
Sommigen beweren dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten gelei<strong>de</strong>lijk aan<br />
een aristocratie zal ontstaan. Ik heb er meermaals op gewezen<br />
dat naar mijn gevoel <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g zich veeleer <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van een ver<strong>de</strong>r doorgedreven <strong>de</strong>mocratie beweegt. Ik<br />
sluit niet uit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen er ooit toe zullen besluiten <strong>de</strong> politieke<br />
rechten terug te schroeven of <strong>de</strong> macht te concentreren <strong>in</strong><br />
han<strong>de</strong>n van een alleenheerser; dat ze <strong>de</strong> macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van één<br />
klasse zou<strong>de</strong>n geven, lijkt me echter onwaarschijnlijk. Het <strong>in</strong>voeren<br />
van een aristocratie veron<strong>de</strong>rstelt dat mensen zich akkoord<br />
verklaren met het ongelijkheidsbeg<strong>in</strong>sel. Vermits dit <strong>in</strong>druist tegen<br />
alle menselijke <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten en tegen <strong>de</strong> natuurlijke gevoelens<br />
van rechtvaardigheid, zal dat niet uit vrije wil gebeuren. Ik v<strong>in</strong>d<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis dan ook géén voorbeeld van een aristocratie<br />
die haar gezag an<strong>de</strong>rs heeft weten te vestigen dan op basis van een<br />
militaire verover<strong>in</strong>g. Niets wijst erop dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong><br />
uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g op <strong>de</strong>ze regel zullen vormen.<br />
Enkele beschouw<strong>in</strong>gen over het <strong>Amerika</strong>anse<br />
commerciële succes<br />
Tussen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse en Europese markten bestaan natuurlijke<br />
complementariteiten. Europa heeft behoefte aan een aantal <strong>Amerika</strong>anse<br />
grondstoffen die het zelf niet kan voortbrengen, net zoals<br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten voor een groot aantal afgewerkte producten<br />
op het ou<strong>de</strong> cont<strong>in</strong>ent blijven beroep doen. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
hebben een zeer belangrijke positie verworven <strong>in</strong> <strong>de</strong> commerciële<br />
scheepvaart. Negen tien<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Europese export naar <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten v<strong>in</strong>dt plaats op <strong>Amerika</strong>anse schepen, terwijl ook<br />
drie vier<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse export naar Europa met behulp<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse han<strong>de</strong>lsvloot gebeurt.<br />
Het <strong>Amerika</strong>anse scheepsvervoer werkt tegen prijzen waar <strong>de</strong> Europese<br />
concurrenten niet tegenop kunnen. De re<strong>de</strong>n waarom <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>anse schepen goedkoper <strong>de</strong> oceaan kunnen oversteken, is<br />
niet zo eenvoudig te geven. In ie<strong>de</strong>r geval ligt <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g niet <strong>in</strong><br />
materiële factoren: <strong>de</strong> bouw van een <strong>Amerika</strong>ans schip kost evenveel<br />
als van een Europees; <strong>Amerika</strong>anse matrozen verdienen over<br />
het algemeen zelfs beter dan hun Europese collega’s. Ik <strong>de</strong>nk dat<br />
een verklar<strong>in</strong>g dan ook meer <strong>in</strong> factoren van niet-materiële aard<br />
schuilt. Europese scheepvaar<strong>de</strong>rs gaan zeer voorzichtig te werk;<br />
ze zullen slechts uitvaren wanneer het weer dat toelaat en bij een<br />
mankement keren ze onmid<strong>de</strong>llijk naar <strong>de</strong> wal terug. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
slaan alle voorzorgen <strong>in</strong> <strong>de</strong> w<strong>in</strong>d en trotseren elk gevaar;<br />
het gebeurt dan ook regelmatig dat een <strong>Amerika</strong>ans schip averij<br />
oploopt. Ze zijn ook m<strong>in</strong><strong>de</strong>r geneigd om bij lange reizen allerlei<br />
tussenhavens aan te doen en zijn bereid acht tot tien maan<strong>de</strong>n op<br />
zee door te brengen. Het nettoresultaat van dit alles is dat ze hun<br />
lad<strong>in</strong>gen sneller ter bestemm<strong>in</strong>g brengen.<br />
De verklar<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze fenomenen ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>in</strong>gesteldheid.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben <strong>de</strong> behoeften en verlangens<br />
van een ontwikkel<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g, maar beschikken vaak niet over<br />
<strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len om hieraan te voldoen. Als gevolg hiervan zijn ze gedwongen<br />
hun <strong>in</strong>ventiviteit en on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong> aan te scherpen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen zijn gewoon, zich verschillen<strong>de</strong> vakken eigen te<br />
maken en regelmatig van beroep te veran<strong>de</strong>ren. Dit zet mogelijk<br />
een rem op <strong>de</strong> maatschappelijke arbeidsver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g, maar draagt gevoelig<br />
bij tot <strong>de</strong> <strong>in</strong>tellectuele ontwikkel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> werken<strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g.<br />
Men v<strong>in</strong>dt <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>r specialisten, maar méér<br />
mensen die van alle markten thuis zijn. De <strong>Amerika</strong>nen laten zich<br />
ook niet lei<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len of vastgeroeste gewoonten<br />
van één of an<strong>de</strong>r beroep. Ze leven <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g die voortdurend<br />
<strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g is en waar nieuw synoniem is voor beter.<br />
<strong>Amerika</strong>nen erkennen niet dat <strong>de</strong> natuur <strong>de</strong> mens bepaal<strong>de</strong> begrenz<strong>in</strong>gen<br />
heeft opgelegd; voor hen is alles het proberen waard.<br />
De gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>an is on<strong>de</strong>rnemend, avontuurlijk en vernieuwend.<br />
Deze <strong>in</strong>gesteldheid v<strong>in</strong><strong>de</strong>n we terug <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek, <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> godsdienst, <strong>in</strong> het economische en sociale leven. Het is op basis<br />
van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse scheepvaart haar<br />
168 169
concurrenten heeft weten te verslagen.<br />
De re<strong>de</strong> en <strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g leren ons dat commerciële macht slechts<br />
duurzaam is wanneer ze zich weet te verenigen met militaire<br />
macht. Ook <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen begrijpen die waarheid. Nu al zijn ze<br />
<strong>in</strong> staat om hun vlag te doen respecteren; het zal niet lang meer<br />
duren voor ze ook <strong>in</strong> staat zijn om, waar dat nodig is, vrees aan te<br />
jagen. Ik meen dat naties al <strong>in</strong> hun vroegste jaren <strong>de</strong> belangrijkste<br />
trekken vertonen van hoe ze zich zullen ontwikkelen. Wanneer ik<br />
het <strong>Amerika</strong>anse han<strong>de</strong>lssucces zie, kan ik me niet van <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk<br />
ontdoen dat ze eens <strong>de</strong> grootste maritieme macht ter wereld zullen<br />
wor<strong>de</strong>n en zich meester van <strong>de</strong> wereldzeeën zullen maken.<br />
besluiT<br />
Niets zegt dat <strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen zich zullen opsluiten b<strong>in</strong>nen<br />
het grondgebied dat ze momenteel bezetten. Vandaag al ziet men<br />
hen <strong>de</strong>ze grenzen overschrij<strong>de</strong>n. In noordoostelijke richt<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> Frans-Cana<strong>de</strong>zen een m<strong>in</strong><strong>de</strong>rheid op hun vroeger grondgebied.<br />
In noordwestelijke richt<strong>in</strong>g v<strong>in</strong>dt men slechts een handjevol<br />
verwaarloos<strong>de</strong> Russische ne<strong>de</strong>rzett<strong>in</strong>gen. In het zuidwesten<br />
vormt Mexico het enige obstakel van betekenis. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
trekken druppelsgewijs <strong>de</strong> grens over om <strong>de</strong> nauwelijks bewoon<strong>de</strong><br />
gron<strong>de</strong>n <strong>in</strong> gebruik te nemen en tot ontwikkel<strong>in</strong>g te brengen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen <strong>in</strong>troduceren hun taal en leefpatroon en het zal<br />
niet lang duren voor <strong>de</strong> laatste Mexicanen zijn verdwenen. Zolang<br />
<strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen vóór zich slechts we<strong>in</strong>ig bevolkte en<br />
onontgonnen gebie<strong>de</strong>n aantreffen, zal niets hun opmars kunnen<br />
stoppen; geen macht ter wereld kan emigranten, die op zoek zijn<br />
naar een beter bestaan, beletten om vruchtbare, onbewoon<strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n<br />
te betre<strong>de</strong>n en <strong>in</strong> gebruik te nemen.<br />
In <strong>de</strong> nabije toekomst zullen <strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen het ganse<br />
grondgebied tussen <strong>de</strong> pool en <strong>de</strong> evenaar, tussen <strong>de</strong> Atlantische<br />
en <strong>de</strong> Stille Oceaan, bezetten. Het territorium van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten zal dan drie vier<strong>de</strong>n van dat van Europa bestrijken, terwijl<br />
het klimaat en <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>mgesteldheid <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> m<strong>in</strong>stens<br />
zo geschikt zijn als <strong>in</strong> Europa. Het spreekt dus vanzelf dat het<br />
<strong>Amerika</strong>anse bevolk<strong>in</strong>gsaantal op termijn <strong>in</strong> verhoud<strong>in</strong>g tot dat<br />
170 171
van Europa zal staan. Noord-<strong>Amerika</strong> zal het beeld vertonen<br />
van hon<strong>de</strong>rdvijftig miljoen mensen, die gelijke rechten hebben,<br />
die eenzelf<strong>de</strong> achtergrond hebben, <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> taal, <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> godsdienst,<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten en <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier van <strong>de</strong>nken.<br />
Noord-<strong>Amerika</strong> vormt een totaal nieuw gegeven op <strong>de</strong> wereldkaart,<br />
waarvan we ons momenteel <strong>de</strong> draagwijdte nog niet<br />
kunnen voorstellen.<br />
Twee naties zijn vanuit een verschillend uitgangspunt naar hetzelf<strong>de</strong><br />
doel op weg: <strong>de</strong> Russen en <strong>de</strong> Anglo-<strong>Amerika</strong>nen. Bei<strong>de</strong>n<br />
zijn <strong>in</strong> <strong>de</strong> schaduw tot wasdom gekomen en hebben zich, terwijl<br />
<strong>de</strong> aandacht van <strong>de</strong> wereld op an<strong>de</strong>re zaken was gericht, op korte<br />
tijd een eersterangspositie tussen <strong>de</strong> naties weten te verwerven.<br />
Terwijl alle an<strong>de</strong>re volkeren hun natuurlijke begrenz<strong>in</strong>gen lijken<br />
te hebben bereikt, tonen Russen en <strong>Amerika</strong>nen groei en vooruitgang.<br />
An<strong>de</strong>re naties zijn tot stilstand gekomen of moeten zich<br />
steeds grotere <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen getroosten om hun posities te bewaren;<br />
<strong>Amerika</strong> en Rusland zijn een weg <strong>in</strong>geslagen waarvan het e<strong>in</strong><strong>de</strong><br />
nog lang niet <strong>in</strong> zicht is.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen strij<strong>de</strong>n tegen <strong>de</strong> obstakels die <strong>de</strong> natuur hen <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> weg heeft gelegd; <strong>de</strong> Russen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n an<strong>de</strong>re mensen tegenover<br />
zich. De enen voeren het gevecht tegen <strong>de</strong> wil<strong>de</strong>rnis en <strong>de</strong> barbarij,<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren staan tegenover hoog ontwikkel<strong>de</strong> beschav<strong>in</strong>gen.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n met het ploegijzer gerealiseerd,<br />
<strong>de</strong> Russische met het zwaard. De enen steunen op het particuliere<br />
belang en laten vrij spel aan <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele capaciteiten<br />
en <strong>in</strong>zichten. De an<strong>de</strong>ren concentreren alle macht <strong>in</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n<br />
van één man. De enen verwachten alles van <strong>de</strong> vrijheid, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
van <strong>de</strong> verknecht<strong>in</strong>g. Hun uitgangspunten en <strong>de</strong> wegen die ze<br />
zijn <strong>in</strong>geslagen zijn verschillend; niettem<strong>in</strong> lijken ze bei<strong>de</strong>n door<br />
<strong>de</strong> Voorzienigheid te zijn uitverkoren om eens het lot van <strong>de</strong> halve<br />
wereld <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n te hou<strong>de</strong>n.<br />
172 173
Alexis <strong>de</strong> Tocqueville<br />
“over <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocrATie<br />
<strong>in</strong> AmerikA”<br />
Twee<strong>de</strong> boek
Woord Vooraf<br />
Vijf jaar gele<strong>de</strong>n heb ik een eerste boek geschreven over <strong>de</strong> politieke<br />
gevolgen van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie. In dit twee<strong>de</strong><br />
boek behan<strong>de</strong>l ik <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische verhoud<strong>in</strong>gen<br />
op het maatschappelijke leven. De twee boeken vormen één<br />
geheel.<br />
Ik moet <strong>de</strong> lezer waarschuwen voor een mogelijk misverstand.<br />
Uit het feit dat ik zoveel en zo uiteenlopen<strong>de</strong> gevolgen toeschrijf<br />
aan het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen, kan <strong>de</strong> lezer<br />
conclu<strong>de</strong>ren dat ik hier <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g leg voor ongeveer alles<br />
wat <strong>de</strong>zer dagen gebeurt. Ik meen echter dat een groot aantal he<strong>de</strong>ndaagse<br />
opvatt<strong>in</strong>gen, gevoelens en ten<strong>de</strong>nsen hun oorzaak v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> heel an<strong>de</strong>re feiten, die soms zelfs strijdig zijn met <strong>de</strong> gelijkheid.<br />
Wat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten betreft, hebben bijvoorbeeld,<br />
naast <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie, ook <strong>de</strong> natuurlijke gesteldheid, <strong>de</strong> afkomst<br />
van <strong>de</strong> bewoners, <strong>de</strong> religie, het hoge opleid<strong>in</strong>gsniveau en het leefpatroon<br />
van <strong>de</strong> eerste kolonisten allemaal substantieel bijgedragen<br />
tot <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse manier van leven en van <strong>de</strong>nken. Ik erken<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re factoren. Mijn aandacht zal echter<br />
specifiek uitgaan naar <strong>de</strong> manier waarop <strong>de</strong> sociale gelijkheid onze<br />
neig<strong>in</strong>gen en opvatt<strong>in</strong>gen heeft veran<strong>de</strong>rd.<br />
Het wekt misschien verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g dat iemand die ervan overtuigd<br />
is dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische omwentel<strong>in</strong>g niet tegen te hou<strong>de</strong>n<br />
is, scherpe woor<strong>de</strong>n richt tot <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>gen die <strong>de</strong>ze omwentel<strong>in</strong>g<br />
belichamen. Mijn antwoord daarop is dat, net omdat ik<br />
geen tegenstan<strong>de</strong>r ben van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie, ik eerlijk tegenover<br />
haar heb willen zijn. Men v<strong>in</strong>dt genoeg mensen die bereid zijn,<br />
<strong>de</strong> lof te z<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> welda<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> mensheid <strong>in</strong><br />
het vooruitzicht stelt. Er zijn er veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r die durven wijzen op<br />
<strong>de</strong> gevaren die <strong>de</strong> gelijkheid <strong>in</strong>houdt.<br />
Ik hoop dat men <strong>in</strong> dit twee<strong>de</strong> boek <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> onpartijdigheid<br />
aantreft als <strong>in</strong> het eerste. Ik heb getracht mijn voor- en afkeuren<br />
achterwege te laten. Wie dit werk leest, zal hier<strong>in</strong> niet één z<strong>in</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
die geschreven werd met <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>g <strong>de</strong> partijen of fracties<br />
die het land <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g hou<strong>de</strong>n, naar <strong>de</strong> mond te praten.<br />
176 177
<strong>de</strong>el 1<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
op het <strong>in</strong>tellectuele leven <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Hoofdstuk 1<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse manier<br />
van filosoferen<br />
Ik geloof dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> beschaaf<strong>de</strong> wereld geen land bestaat waar<br />
men zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r met wijsgerige on<strong>de</strong>rwerpen bezighoudt dan <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. De <strong>Amerika</strong>nen hebben geen eigen filosofische<br />
scholen voortgebracht en betonen ook we<strong>in</strong>ig <strong>in</strong>teresse voor<br />
<strong>de</strong> wijsgerige strom<strong>in</strong>gen die Europa ver<strong>de</strong>len. Het is niettem<strong>in</strong><br />
merkwaardig hoe bijna alle <strong>Amerika</strong>nen eenzelf<strong>de</strong> <strong>de</strong>nkpatroon<br />
en eenzelf<strong>de</strong> wijsgerige metho<strong>de</strong> volgen. De <strong>Amerika</strong>anse manier<br />
van filosoferen is wars van elke systematiek en tracht te ontsnappen<br />
aan <strong>de</strong> druk van <strong>de</strong> gewoonten, aan <strong>de</strong> voor<strong>in</strong>genomenhe<strong>de</strong>n<br />
van rangen en stan<strong>de</strong>n en, tot op zekere hoogte, aan <strong>de</strong> vooroor<strong>de</strong>len<br />
van <strong>de</strong> natie. De <strong>Amerika</strong>nen beschouwen <strong>de</strong> traditie als<br />
niet méér dan een bron van <strong>in</strong>formatie en zien <strong>de</strong> actuele gebeurtenissen<br />
als nuttig studiemateriaal om het an<strong>de</strong>rs en beter te doen.<br />
Ze zoeken <strong>in</strong> zichzelf <strong>de</strong> maatstaf van alle d<strong>in</strong>gen, ze richten zich<br />
op <strong>de</strong> resultaten, zon<strong>de</strong>r zich vast te leggen op een bepaal<strong>de</strong> werkwijze<br />
en trachten zo snel mogelijk naar <strong>de</strong> kern van <strong>de</strong> zaak door<br />
te dr<strong>in</strong>gen. Vóór alles laten ze zich door hun eigen <strong>in</strong>zicht lei<strong>de</strong>n;<br />
<strong>in</strong> <strong>Amerika</strong>, waar niemand <strong>de</strong> werken van Descartes leest, lijkt ie<strong>de</strong>reen<br />
zich diens stelregels te hebben eigen gemaakt.<br />
De voortduren<strong>de</strong> beweeglijkheid van een <strong>de</strong>mocratische maatschappij<br />
maakt dat <strong>de</strong> band tussen <strong>de</strong> generaties verslapt en dat<br />
<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen van vorige generaties wor<strong>de</strong>n verwaarloosd. Vermits<br />
het on<strong>de</strong>rscheid tussen <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n verdwijnt, ontlenen mensen<br />
hun opvatt<strong>in</strong>gen evenm<strong>in</strong> aan <strong>de</strong> sociale groepen waartoe ze<br />
behoren. Ook <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>in</strong>zichten van <strong>de</strong> ene burger op<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re is beperkt; wanneer ie<strong>de</strong>reen gelijk is, wanneer men bij<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren geen bewijzen van grootsheid of genialiteit bespeurt,<br />
valt men terug op <strong>de</strong> eigen <strong>in</strong>zichten als <strong>de</strong> voor <strong>de</strong> hand liggen<strong>de</strong><br />
bron van waarheid.<br />
De gewoonte om bij alles het eigen beoor<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsvermogen te<br />
volgen, kleurt <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse manier van <strong>de</strong>nken. Omdat <strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g<br />
hen heeft geleerd dat ze op eigen kracht <strong>de</strong> meeste problemen<br />
die zich <strong>in</strong> hun dagelijks leven stellen, kunnen oplossen,<br />
menen ze dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld alles verklaarbaar is en dat niets <strong>de</strong><br />
grenzen van het menselijke verstand te buiten gaat. Het gevolg is<br />
dat ze zeer afwijzend staan tegenover alles wat ze niet onmid<strong>de</strong>llijk<br />
begrijpen. De <strong>Amerika</strong>nen verkiezen <strong>de</strong> zaken zo hel<strong>de</strong>r mogelijk<br />
voor te stellen; ze ontdoen alles zoveel mogelijk van het bijkomstige<br />
en maken abstractie van wat niet onmid<strong>de</strong>llijk terzake<br />
doet. Deze <strong>in</strong>gesteldheid leidt vaak tot m<strong>in</strong>acht<strong>in</strong>g voor vormelijkhe<strong>de</strong>n,<br />
die ze beschouwen als onnodige obstakels op weg naar<br />
<strong>de</strong> waarheid.<br />
Een vergelijkbare manier van <strong>de</strong>nken heeft zich <strong>in</strong> Europa verspreid,<br />
allesz<strong>in</strong>s daar waar <strong>de</strong> maatschappelijke omstandighe<strong>de</strong>n<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van een grotere gelijkheid hebben ontwikkeld.<br />
178 179
Zo maakten <strong>de</strong> hervormers van <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> eeuw al een aantal<br />
godsdienstige dogma’s on<strong>de</strong>rgeschikt aan het <strong>in</strong>dividuele <strong>in</strong>zicht.<br />
In <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw haal<strong>de</strong>n Bacon en Descartes <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetenschappen<br />
en <strong>in</strong> <strong>de</strong> wijsbegeerte een aantal traditionele autoriteiten<br />
van hun voetstuk. In <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw begon <strong>de</strong> metho<strong>de</strong><br />
<strong>in</strong> kwestie zich te veralgemenen naar alle terre<strong>in</strong>en van het maatschappelijke<br />
leven. Het feit dat <strong>de</strong>ze manier van filosoferen typisch<br />
<strong>de</strong>mocratisch was verklaart waarom dit <strong>de</strong>nken zich zo snel<br />
over het Europese cont<strong>in</strong>ent heeft kunnen versprei<strong>de</strong>n. De vraag<br />
is dan, hoe het komt dat <strong>de</strong>ze manier van <strong>de</strong>nken vandaag nadrukkelijker<br />
aanwezig is <strong>in</strong> Frankrijk dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar<br />
<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>ns naar gelijkheid al langer aanwezig is en zich ook al ver<strong>de</strong>r<br />
heeft ontwikkeld. Ik meen dat <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g enerzijds <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
religie ligt en an<strong>de</strong>rzijds <strong>in</strong> het feit dat <strong>Amerika</strong> geen <strong>de</strong>mocratische<br />
revolutie heeft gekend.<br />
De grotere <strong>in</strong>vloed die <strong>de</strong> godsdienst op <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g uitoefent,<br />
maakt dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen hun <strong>de</strong>nken laten begrenzen door<br />
een aantal geloofsartikelen en morele stelregels. Ook het feit dat<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen geen strijd hebben moeten leveren voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
is van belang. Waar <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zich slechts na een bitter<br />
en onverzoenlijk gevecht heeft weten te vestigen, zijn <strong>de</strong> gemoe<strong>de</strong>ren<br />
zo op <strong>de</strong> spits gedreven dat niemand zich aan <strong>de</strong> <strong>in</strong>zichten<br />
van an<strong>de</strong>ren zal willen on<strong>de</strong>rwerpen. Zo ontstaat een <strong>in</strong>gesteldheid<br />
ten gevolge waarvan ie<strong>de</strong>reen <strong>in</strong> zijn eigen <strong>in</strong>tellectuele<br />
behoeften meent te kunnen voorzien en er genoegen <strong>in</strong> schept,<br />
over alle on<strong>de</strong>rwerpen een eigen men<strong>in</strong>g te be<strong>de</strong>nken. Wanneer<br />
<strong>de</strong> mensen nog slechts door belangen en niet meer door gemeenschappelijke<br />
overtuig<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n verbon<strong>de</strong>n, wor<strong>de</strong>n i<strong>de</strong>eën en<br />
opvatt<strong>in</strong>gen herleid tot niet méér dan een soort van <strong>in</strong>tellectueel<br />
stof, dat voortdurend <strong>in</strong> alle richt<strong>in</strong>gen opwaait.<br />
Hoofdstuk 2<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> men<strong>in</strong>gsvorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
Dogmatische overtuig<strong>in</strong>gen zijn opvatt<strong>in</strong>gen die mensen uit goed<br />
vertrouwen en zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek accepteren. Naargelang<br />
<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n komen <strong>de</strong>rgelijke overtuig<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> grotere of<br />
kle<strong>in</strong>ere aantallen voor en verschillen ze naar ontstaanswijze, formuler<strong>in</strong>g<br />
of object. Mensen kunnen niet zon<strong>de</strong>r dit soort overtuig<strong>in</strong>gen.<br />
Het is onwaarschijnlijk dat mensen zich ooit nog <strong>in</strong> één<br />
gemeenschappelijke overtuig<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, als ie<strong>de</strong>reen probeert<br />
al zijn opvatt<strong>in</strong>gen zelf te vormen en op eigen houtje langs<br />
zelfgebaan<strong>de</strong> wegen <strong>de</strong> waarheid te zoeken. Zon<strong>de</strong>r gemeenschappelijke<br />
overtuig<strong>in</strong>gen is echter geen samenlev<strong>in</strong>g mogelijk. Om<br />
een gemeenschap te vormen en tot bloei te brengen, is het noodzakelijk<br />
dat er tussen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n overeenstemm<strong>in</strong>g bestaat over een<br />
aantal basispr<strong>in</strong>cipes. Dat is slechts mogelijk wanneer ie<strong>de</strong>reen<br />
i<strong>de</strong>eën put uit een gemeenschappelijke bron en er<strong>in</strong> toestemt een<br />
aantal overtuig<strong>in</strong>gen uit goed vertrouwen en zon<strong>de</strong>r na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek<br />
te accepteren.<br />
Ook voor het leven van <strong>de</strong> mens als <strong>in</strong>dividu zijn <strong>de</strong>rgelijke dogmatische<br />
overtuig<strong>in</strong>gen onontbeerlijk. Mensen die bij alles wat<br />
ze doen <strong>de</strong> juistheid van hun uitgangspunten <strong>in</strong> vraag stellen, komen<br />
er niet toe ook maar één han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g te stellen. Er zit voor <strong>de</strong><br />
<strong>in</strong>dividuele mens niets an<strong>de</strong>rs op dan er<strong>in</strong> te berusten, feiten en<br />
beg<strong>in</strong>selen voor waar te aanvaar<strong>de</strong>n die an<strong>de</strong>ren hebben ont<strong>de</strong>kt.<br />
Het gebouw van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele men<strong>in</strong>gen wordt opgetrokken op<br />
fundamenten die door an<strong>de</strong>ren wer<strong>de</strong>n gelegd; zelfs <strong>de</strong> grootste<br />
wijsgeer neemt ontelbare zaken voor waar op gezag van an<strong>de</strong>ren.<br />
Dit alles is niet alleen onvermij<strong>de</strong>lijk, maar ook wenselijk.<br />
Men kan <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad stellen dat wie een bepaal<strong>de</strong> men<strong>in</strong>g op gezag<br />
van een an<strong>de</strong>r overneemt, zich aan een vorm van <strong>in</strong>tellectuele sla-<br />
180 181
vernij overgeeft; het gaat echter om een heilzame vorm van dienstbaarheid<br />
waardoor ruimte ontstaat voor een vruchtbaar gebruik<br />
van <strong>de</strong> eigen vrijheid. Op <strong>in</strong>tellectueel en moreel vlak zal men hoe<br />
dan ook altijd op één of an<strong>de</strong>re vorm van gezag stuiten. De <strong>in</strong>dividuele<br />
autonomie kan groter of kle<strong>in</strong>er zijn, maar nooit zon<strong>de</strong>r<br />
begrenz<strong>in</strong>gen. De vraag is dan ook niet óf er <strong>in</strong> het <strong>de</strong>mocratische<br />
tijdperk één of an<strong>de</strong>re vorm van <strong>in</strong>tellectueel gezag bestaat, maar:<br />
wáár het zich bev<strong>in</strong>dt en welke omvang het aanneemt.<br />
In een aristocratisch bestel bestaat grote sociale ongelijkheid; <strong>in</strong><br />
zulke or<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g zijn mensen ertoe geneigd het superieure <strong>in</strong>zicht<br />
van <strong>de</strong> ontwikkel<strong>de</strong> elite als richtlijn voor hun opvatt<strong>in</strong>gen te nemen.<br />
In een <strong>de</strong>mocratisch bestel, waar <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n, neemt <strong>de</strong> gewilligheid af om an<strong>de</strong>ren bl<strong>in</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>gs te vertrouwen<br />
af. De neig<strong>in</strong>g om geloof te hechten aan wat <strong>de</strong> grote<br />
massa voor waar houdt, neemt echter toe. De druk van <strong>de</strong> publieke<br />
op<strong>in</strong>ie gaat zwaar<strong>de</strong>r op <strong>de</strong> maatschappij wegen. Waar gelijkheid<br />
heerst, hechten mensen geen bijzon<strong>de</strong>r geloof aan elkaars<br />
<strong>in</strong>dividuele men<strong>in</strong>gen. Diezelf<strong>de</strong> gelijkheid maakt echter dat men<br />
grenzeloos vertrouwen stelt <strong>in</strong> het oor<strong>de</strong>el van het publiek. Het<br />
komt mensen als onwaarschijnlijk over dat, gelet op het feit dat<br />
ze allen over gelijke vermogens beschikken, <strong>de</strong> waarheid niet bij<br />
<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid zou liggen. Dezelf<strong>de</strong> gelijkheid die mensen onafhankelijk<br />
maakt van hun afzon<strong>de</strong>rlijke me<strong>de</strong>burgers, levert hen<br />
uit aan <strong>de</strong> macht van het grootste aantal.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten ontlast <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen van<br />
<strong>de</strong> taak, hun eigen <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n te vormen. De meer<strong>de</strong>rheid zorgt<br />
voor pasklare opvatt<strong>in</strong>gen op het gebied van wijsbegeerte, moraal<br />
en politiek. Zelfs <strong>de</strong> godsdienst is er méér een zaak van <strong>de</strong> publieke<br />
op<strong>in</strong>ie dan van geopenbaar<strong>de</strong> waarhe<strong>de</strong>n. De <strong>in</strong>vloed van<br />
<strong>de</strong> openbare men<strong>in</strong>g wordt nog versterkt door <strong>de</strong> staatkundige<br />
machtspositie van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid. Het gaat <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze echter niet<br />
om een oorzakelijk verband, vermits bei<strong>de</strong>n het gevolg zijn van<br />
het gelijkheidsbeg<strong>in</strong>sel. In elke <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g, op<br />
welke wijze men <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen ook <strong>in</strong>richt, zal <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong><br />
publieke op<strong>in</strong>ie zeer groot zijn. Men kan zelfs voorspellen dat het<br />
vertrouwen op <strong>de</strong> openbare men<strong>in</strong>g een soort geloof zal wor<strong>de</strong>n<br />
met <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid als profeet.<br />
Met <strong>de</strong> egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen zetten zich twee<br />
ten<strong>de</strong>nsen door: één die <strong>de</strong> menselijke geest tot nieuwe <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n<br />
brengt, en een an<strong>de</strong>re die <strong>de</strong> mensen ertoe brengt het zelfstandig<br />
<strong>de</strong>nken op te geven. Ik voorzie dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> <strong>in</strong>tellectuele<br />
zelfstandigheid, die precies door <strong>de</strong> gelijker wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
verhoud<strong>in</strong>gen kon ontstaan, opnieuw gaat teniet doen. De menselijke<br />
re<strong>de</strong> die <strong>de</strong> ketenen van <strong>de</strong> vroegere stan<strong>de</strong>nmaatschappij<br />
heeft afgeworpen, staat op het punt zich nu te on<strong>de</strong>rwerpen aan<br />
<strong>de</strong> wilsbeschikk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid. Wie <strong>de</strong> vrijheid van <strong>de</strong>nken<br />
als een heilige zaak beschouwt, wie niet alleen een specifieke<br />
<strong>de</strong>spoot, maar het <strong>de</strong>spotisme als zodanig afwijst, moet hierover<br />
goed na<strong>de</strong>nken.<br />
Hoofdstuk 3<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen,<br />
méér dan <strong>de</strong> Engelsen,<br />
gevoelig zijn voor abstracte i<strong>de</strong>eën<br />
Mensen kunnen niet zon<strong>de</strong>r abstracte i<strong>de</strong>eën (“idées générales”).<br />
Als men alle specifieke gevallen waarmee men wordt geconfronteerd,<br />
op hun specifieke kenmerken zou willen beoor<strong>de</strong>len, zou<br />
men zich <strong>in</strong> zoveel bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n verliezen, dat men geen zicht<br />
meer heeft op <strong>de</strong> werkelijkheid. Als <strong>de</strong> menselijke geest een aantal<br />
objecten <strong>in</strong> beschouw<strong>in</strong>g heeft genomen, waartussen overeenkomsten<br />
bestaan, plaatst hij ze <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> categorie en geeft hij<br />
ze <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> naam. Dergelijke veralgemen<strong>in</strong>gen vormen geen be-<br />
182 183
wijs van <strong>de</strong> kracht van <strong>de</strong> menselijke geest, maar dui<strong>de</strong>n eer<strong>de</strong>r<br />
op <strong>de</strong> onvolkomenhe<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> menselijke <strong>in</strong>telligentie; <strong>in</strong> <strong>de</strong> natuur<br />
komen immers geen twee i<strong>de</strong>ntieke zaken voor, of regelmatighe<strong>de</strong>n<br />
die op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gevallen op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier van toepass<strong>in</strong>g<br />
zijn. Abstracte i<strong>de</strong>eën hebben het voor<strong>de</strong>el dat ze <strong>de</strong> mens <strong>in</strong><br />
staat stellen, snel een oor<strong>de</strong>el te vellen over een groot aantal zaken;<br />
het na<strong>de</strong>el is dat ze steeds weer een onvolledig begrip van <strong>de</strong><br />
zaak opleveren en dat ze aan exactheid verliezen wat ze aan reikwijdte<br />
w<strong>in</strong>nen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen maken vaker en gretiger gebruik van algemene<br />
i<strong>de</strong>eën dan <strong>de</strong> Engelsen. Dit lijkt op het eerste gezicht merkwaardig,<br />
vermits bei<strong>de</strong> volkeren het grootste <strong>de</strong>el van hun geschie<strong>de</strong>nis<br />
<strong>de</strong>len. Het verschil wordt nog merkwaardiger wanneer we <strong>de</strong><br />
Engelsen met <strong>de</strong> Fransen vergelijken. Het lijkt of <strong>de</strong> Engelsen<br />
slechts met tegenz<strong>in</strong> tot één of an<strong>de</strong>re veralgemen<strong>in</strong>g besluiten,<br />
terwijl bij <strong>de</strong> Fransen <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor abstracte i<strong>de</strong>eën haast<br />
passionele vormen heeft aangenomen. Het feit dat <strong>in</strong> Engeland<br />
<strong>de</strong> afkeer voor algemene i<strong>de</strong>eën lijkt af te nemen naarmate het traditionele<br />
maatschappelijke bestel verdwijnt, toont aan dat <strong>de</strong> hele<br />
zaak niet alleen met verschillen <strong>in</strong> <strong>in</strong>tellectueel ontwikkel<strong>in</strong>gsniveau<br />
heeft te maken.<br />
In samenlev<strong>in</strong>gen waar <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen zeer<br />
ongelijk zijn en een zekere duurzaamheid hebben verworven, lijkt<br />
het alsof er evenveel specifieke soorten mensen zijn als er stan<strong>de</strong>n<br />
bestaan. In een <strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>g zijn mensen veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
geneigd tot het maken van veralgemen<strong>in</strong>gen. Wie <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratisch<br />
land leeft, ziet echter niets dan mensen die ongeveer aan<br />
hem gelijk zijn en zal daardoor gemakkelijker besluiten dat wat<br />
op hem van toepass<strong>in</strong>g is, ook voor an<strong>de</strong>ren geldt. Waar <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen<br />
gelijk zijn, waar niemand <strong>in</strong> staat is om permanent <strong>de</strong><br />
beweg<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g te sturen,<br />
zal men, om een verklar<strong>in</strong>g te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n voor wat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld ge-<br />
beurt, op zoek moeten gaan naar wetmatighe<strong>de</strong>n waaraan allen<br />
on<strong>de</strong>rworpen zijn. Dat maakt dat <strong>de</strong> menselijke geest vanzelfspreken<strong>de</strong>r<br />
<strong>in</strong> termen van veralgemen<strong>in</strong>gen gaat <strong>de</strong>nken.<br />
Bovenstaan<strong>de</strong> re<strong>de</strong>ner<strong>in</strong>g verklaart waarom <strong>de</strong> Engelsen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
neigen tot veralgemen<strong>in</strong>gen dan <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen of <strong>de</strong> Fransen, en<br />
verdui<strong>de</strong>lijkt ook waarom <strong>de</strong> Engelsen vandaag van <strong>de</strong>ze gewoonte<br />
lijken af te stappen. In <strong>de</strong> Engelse samenlev<strong>in</strong>g liepen verlicht<strong>in</strong>g<br />
en aristocratie lange tijd hand <strong>in</strong> hand. Enerzijds maakte dit<br />
<strong>de</strong> Engelsen ontvankelijk voor algemene i<strong>de</strong>eën, an<strong>de</strong>rzijds bleven<br />
ze daardoor vasthou<strong>de</strong>n aan zeer specifieke en concrete opvatt<strong>in</strong>gen.<br />
Vandaar <strong>de</strong> typische Engelse filosofie die zowel stoutmoedig<br />
als be<strong>de</strong>esd is, zowel ruim<strong>de</strong>nkend als enggeestig.<br />
Er zijn nog een aantal an<strong>de</strong>re factoren die ertoe bijdragen dat <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen open staan voor abstracte i<strong>de</strong>eën. In<br />
<strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>gen wordt <strong>de</strong> weetgierigheid gestimuleerd,<br />
maar ontbreekt het <strong>de</strong> mensen, omwille van hun drukke beroepsbezighe<strong>de</strong>n,<br />
aan tijd om diepgaand over <strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen na te <strong>de</strong>nken.<br />
I<strong>de</strong>eën met een zekere algemeenheid laten hen toe niet te veel<br />
energie te <strong>in</strong>vesteren <strong>in</strong> <strong>de</strong> studie van specifieke gevallen. In <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen zijn mensen gericht op onmid<strong>de</strong>llijke<br />
resultaten. Ie<strong>de</strong>reen wil zo snel mogelijk zijn ambities verwezenlijken,<br />
maar wil daar zo we<strong>in</strong>ig mogelijk <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen voor leveren.<br />
Een <strong>de</strong>rgelijke <strong>in</strong>gesteldheid maakt mensen gevoelig voor algemene<br />
i<strong>de</strong>eën, die toelaten om met we<strong>in</strong>ig <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen grote<br />
terre<strong>in</strong>en te bestrijken.<br />
184 185
Hoofdstuk 4<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>de</strong> Fransen, niet gevoelig zijn voor<br />
abstracte i<strong>de</strong>eën omtrent politieke<br />
kwesties<br />
Eer<strong>de</strong>r had ik het erover dat <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
voor algemene i<strong>de</strong>eën m<strong>in</strong><strong>de</strong>r uitgesproken is dan die van <strong>de</strong> Fransen.<br />
Dat geldt vooral voor algemene i<strong>de</strong>eën betreffen<strong>de</strong> politieke<br />
kwesties. Hoewel <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen veel méér dan <strong>de</strong> Engelsen abstracte<br />
concepten <strong>in</strong> hun wetgev<strong>in</strong>g hebben geïntroduceerd, kan<br />
men niet zeggen dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, zoals <strong>de</strong> Fransen <strong>in</strong> <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong><br />
eeuw, bl<strong>in</strong>d vertrouwen stellen <strong>in</strong> <strong>de</strong> absolute waarheid en<br />
goedheid van bepaal<strong>de</strong> politieke theorieën. De voornaamste re<strong>de</strong>n<br />
ligt <strong>in</strong> het feit dat het <strong>Amerika</strong>anse volk altijd zelf zijn zaken<br />
heeft kunnen beheren, terwijl <strong>de</strong> Fransen lange tijd slechts hebben<br />
kunnen dromen van <strong>de</strong> beste manieren om <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g te<br />
besturen. On<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed van hun maatschappelijke toestand wer<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> Fransen gevoeliger voor abstracte i<strong>de</strong>eën, terwijl het politieke<br />
bestel hen niet toeliet <strong>de</strong>ze i<strong>de</strong>eën aan <strong>de</strong> praktijk te toetsen<br />
om zó gaan<strong>de</strong>weg <strong>de</strong> onvolkomenhe<strong>de</strong>n ervan te ont<strong>de</strong>kken.<br />
Wanneer een volk zich hals over kop heeft overgeleverd aan een<br />
politiek pr<strong>in</strong>cipe dat niet zon<strong>de</strong>r gevaar is, bestaat <strong>de</strong> beste tegenmaatregel<br />
er<strong>in</strong>, ervoor te zorgen dat het <strong>de</strong> kans krijgt dit pr<strong>in</strong>cipe<br />
aan <strong>de</strong> praktijk te toetsen. Zodra mensen dagelijks met <strong>de</strong><br />
specifieke bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n van een kwestie wor<strong>de</strong>n geconfronteerd,<br />
zullen ze <strong>de</strong> ontoereikendheid van algemene pr<strong>in</strong>cipes on<strong>de</strong>r<br />
ogen moeten zien. Op <strong>de</strong>ze wijze matigen <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen, die mensen dw<strong>in</strong>gen zich met <strong>de</strong> bestuurstaken bezig<br />
te hou<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> aantrekk<strong>in</strong>gskracht van abstracte i<strong>de</strong>eën over<br />
politieke kwesties.<br />
Hoofdstuk 5<br />
Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
<strong>de</strong> godsdienst gebruik weet te maken<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten<br />
De i<strong>de</strong>eën die mensen zich vormen over God, omtrent <strong>de</strong> plaats<br />
van <strong>de</strong> mens, omtrent hun zielenheil en omtrent hun plichten jegens<br />
hun me<strong>de</strong>mensen, hebben een onmid<strong>de</strong>llijke weerslag op<br />
het dagelijks gedrag. Wanneer mensen beg<strong>in</strong>nen te twijfelen aan<br />
<strong>de</strong>ze i<strong>de</strong>eën, zal ook <strong>in</strong> hun gedrag een zekere stuurloosheid b<strong>in</strong>nendr<strong>in</strong>gen.<br />
Het gebeurt slechts zeer uitzon<strong>de</strong>rlijk dat <strong>in</strong>dividuen<br />
op eigen kracht tot afgeron<strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën over <strong>de</strong>ze kwesties komen.<br />
Daarom stellen georganiseer<strong>de</strong> godsdiensten zich tot doel,<br />
hieromtrent sluiten<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen te formuleren en b<strong>in</strong>nen ie<strong>de</strong>rs<br />
bereik te brengen. In <strong>de</strong>ze z<strong>in</strong> oefenen godsdiensten een heilzame<br />
<strong>in</strong>vloed uit op <strong>de</strong> menselijke geest. Waar het godsdienstige<br />
gezag verdwijnt, vallen mensen ten prooi aan twijfel en besluiteloosheid,<br />
zodat het gebeurt dat ze zich na verloop van tijd, om<br />
een e<strong>in</strong><strong>de</strong> te maken aan <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> onzekerheid, een nieuwe<br />
meester kiezen.<br />
Het nut van <strong>de</strong> godsdienst wordt misschien nog dui<strong>de</strong>lijker <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen. Wanneer <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n, isoleren mensen zich meer en meer, tot ze uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk alleen<br />
nog met zichzelf bezig zijn en nog enkel belang stellen <strong>in</strong> materiële<br />
zaken. De religie wakkert precies <strong>de</strong> tegenovergestel<strong>de</strong> <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten<br />
aan. Elke godsdienst maakt dui<strong>de</strong>lijk dat er belangrijker<br />
zaken <strong>in</strong> het leven zijn dan <strong>de</strong> aardse goe<strong>de</strong>ren en dat mensen verplicht<strong>in</strong>gen<br />
hebben tegenover elkaar. De religie wapent <strong>de</strong> mensen,<br />
net op die terre<strong>in</strong>en waar ze door het leven <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n verzwakt.<br />
Naarmate het kennispeil stijgt en <strong>de</strong> onafhankelijkheid groeit, zal<br />
<strong>de</strong> menselijke geest het steeds moeilijker hebben om zich te ver-<br />
186 187
zoenen met religieuze dogma’s. Voor <strong>de</strong> godsdiensten <strong>in</strong> kwestie<br />
impliceert dat vooreerst dat ze zich discreter moeten opstellen<br />
en hun activiteiten beperken tot die levenssferen die specifiek <strong>de</strong><br />
hunne zijn. Het risico bestaat immers dat wanneer hun positie<br />
op <strong>de</strong> niet specifiek religieuze dome<strong>in</strong>en <strong>in</strong> het gedrang komt, ze<br />
uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk op geen enkel terre<strong>in</strong> nog met gezag kunnen spreken.<br />
De godsdiensten moeten met zorg een terre<strong>in</strong> afbakenen waarb<strong>in</strong>nen<br />
ze <strong>de</strong> menselijke geest willen vasthou<strong>de</strong>n en alle aanspraken<br />
op wat daarbuiten valt, opgeven. In dit verband bestaan grote<br />
verschillen tussen <strong>de</strong> religies. Terwijl <strong>de</strong> Koran zich uitstrekt over<br />
alle aspecten van het leven, beperkt het Evangelie zich tot een aantal<br />
meer algemene pr<strong>in</strong>cipes. De eerste godsdienst zal zich <strong>in</strong> het<br />
tijdperk van wetenschap en <strong>de</strong>mocratie dan ook moeilijk kunnen<br />
handhaven, terwijl <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> zijn positie zal weten te bewaren.<br />
Of godsdiensten zich zullen handhaven <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie,<br />
wordt ook bepaald door <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> geloofsovertuig<strong>in</strong>gen,<br />
door <strong>de</strong> uiterlijke vormen die ze hebben aangenomen en <strong>de</strong> verplicht<strong>in</strong>gen<br />
die ze opleggen. Waar <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen gelijker<br />
zijn gewor<strong>de</strong>n, wordt het beeld van één God, die ie<strong>de</strong>reen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
regels oplegt en <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> belon<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> het vooruitzicht<br />
stelt, gemakkelijk aanvaard. Waar echter <strong>de</strong> verschillen groot zijn,<br />
wordt gemakkelijker aansluit<strong>in</strong>g gezocht bij religies die evenveel<br />
go<strong>de</strong>n kennen als er volkeren, kasten en klassen zijn en die wel<br />
duizend verschillen<strong>de</strong> manieren vóórhou<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> hemel te verdienen.<br />
Ook het christendom heeft <strong>de</strong>ze beïnvloed<strong>in</strong>g door <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
omstandighe<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgaan. Het christelijke geloof<br />
ontstond <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g waar weliswaar grote verschillen<br />
tussen <strong>de</strong> mensen beston<strong>de</strong>n, maar waar allen aan <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
wetten waren on<strong>de</strong>rworpen. Deze maatschappelijke omstandighe<strong>de</strong>n<br />
bevor<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n <strong>de</strong> verspreid<strong>in</strong>g van het monotheïstische en<br />
universalistische christelijke geloof. Toen later Europa opnieuw<br />
gefragmenteerd werd <strong>in</strong> een groot aantal naties, stan<strong>de</strong>n en rassen,<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ook het christelijke geloof van vorm. De mensen<br />
bleven weliswaar één God aanbid<strong>de</strong>n, maar elk volk, elke stad en<br />
elke beroepsgroep <strong>de</strong>ed dat via specifieke engelen en heiligen, die<br />
bij <strong>de</strong>ze ene God een bijzon<strong>de</strong>re bescherm<strong>in</strong>g moesten bepleiten.<br />
Het christelijke geloof dreig<strong>de</strong> door <strong>de</strong>ze vorm van idolatrie op<br />
bepaal<strong>de</strong> momenten weg te zakken tot het niveau van <strong>de</strong> cultussen<br />
die het eer<strong>de</strong>r had overwonnen. Het lijkt me evi<strong>de</strong>nt dat hoe<br />
méér <strong>de</strong> grenzen tussen <strong>de</strong> naties en <strong>de</strong> mensen verdwijnen, hoe<br />
méér <strong>de</strong> menselijke geest zich opnieuw zal bewegen <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g<br />
van één God, die geen on<strong>de</strong>rscheid tussen <strong>de</strong> mensen maakt.<br />
Godsdiensten moeten zich <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie dan ook niet<br />
te zeer vereenzelvigen met <strong>de</strong> cultus die rond specifieke engelen<br />
of heiligen is ontstaan.<br />
Godsdiensten zullen <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie ook m<strong>in</strong><strong>de</strong>r nadruk<br />
moeten leggen op uiterlijke vormen. <strong>Over</strong>dreven vertoon<br />
stuit een <strong>de</strong>mocratisch volk tegen <strong>de</strong> borst; ceremonieel en symboliek<br />
komen hen voor als k<strong>in</strong><strong>de</strong>rachtige kunstgrepen die slechts<br />
tot doel hebben <strong>de</strong> mensen weg te hou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> waarheid. Ik<br />
geloof dat <strong>in</strong> het tijdperk dat we nu b<strong>in</strong>nentre<strong>de</strong>n, godsdiensten<br />
<strong>de</strong>ze vormelijkhe<strong>de</strong>n best niet beklemtonen. Ik weet dat men<br />
mij zal tegenwerpen dat godsdiensten, die eeuwige en universele<br />
waarhe<strong>de</strong>n belichamen, zich niet naar <strong>de</strong> tijdsgeest mogen plooien.<br />
Mijn antwoord is dat men een on<strong>de</strong>rscheid moet maken tussen<br />
centrale en an<strong>de</strong>re geloofsartikelen. In tij<strong>de</strong>n waar<strong>in</strong> alles <strong>in</strong><br />
beweg<strong>in</strong>g verkeert, kunnen godsdiensten het zich niet permitteren<br />
zich onverzettelijk op te stellen betreffen<strong>de</strong> kwesties van secundair<br />
belang.<br />
Dit brengt mij tot een laatste overweg<strong>in</strong>g. Naarmate <strong>de</strong> mensen<br />
gelijker wor<strong>de</strong>n, komt het er voor <strong>de</strong> godsdiensten op aan zich ver<br />
te hou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> actuele kwesties die <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g beroeren,<br />
ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> niet no<strong>de</strong>loos <strong>in</strong> te gaan tegen op<strong>in</strong>ies die breed ver-<br />
188 189
spreid zijn on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> massa. Ook <strong>de</strong> Kerken zijn immers niet opgewassen<br />
tegen <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie. Godsdiensten<br />
die er een erezaak van maken, regelrecht tegen <strong>de</strong> materialistische<br />
<strong>in</strong>gesteldheid van hun gelovigen <strong>in</strong> te gaan, e<strong>in</strong>digen met lege kerken.<br />
De taak van <strong>de</strong> godsdiensten bestaat er<strong>in</strong> <strong>de</strong> aanwezige ten<strong>de</strong>nsen<br />
bij te sturen en <strong>in</strong> te perken. Ze zullen er niet <strong>in</strong> slagen <strong>de</strong><br />
gerichtheid op materieel profijt uit te roeien, maar ze kunnen allesz<strong>in</strong>s<br />
proberen <strong>de</strong> mensen ervan te overtuigen, hun fortu<strong>in</strong> uitsluitend<br />
op eerlijke wijze te vergaren.<br />
In <strong>Amerika</strong> hou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> priesters zich afzijdig van <strong>de</strong> publieke zaken.<br />
De godsdiensten stellen zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten over het<br />
algemeen terughou<strong>de</strong>nd op. Ze hebben een terre<strong>in</strong> afgebakend<br />
waarb<strong>in</strong>nen ze <strong>de</strong> men<strong>in</strong>gsvorm<strong>in</strong>g lei<strong>de</strong>n en waarbuiten ze zich<br />
niet begeven. De <strong>Amerika</strong>anse Kerken hebben afstand genomen<br />
van <strong>de</strong> vormelijkhe<strong>de</strong>n ten voor<strong>de</strong>le van een hel<strong>de</strong>re en toegankelijke<br />
boodschap. Opmerkelijk is hoe <strong>de</strong> priesters begrip tonen<br />
voor <strong>de</strong> zakelijke zorgen van hun gelovigen en hen zeker niet verbie<strong>de</strong>n<br />
op eerlijke wijze aardse rijkdommen te vergaren. De <strong>Amerika</strong>anse<br />
Kerken respecteren <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid. Ze beperken<br />
zich ertoe <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie bij te sturen zon<strong>de</strong>r zich<br />
ervan te vervreem<strong>de</strong>n. Het gevolg is dat <strong>de</strong> openbare men<strong>in</strong>g <strong>de</strong><br />
Kerken gunstig gez<strong>in</strong>d is, zodat ze niet alleen op hun eigen gezag,<br />
maar ook op dat van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid kunnen terugvallen.<br />
Door aansluit<strong>in</strong>g te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij die <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten die<br />
hun niet vijandig gez<strong>in</strong>d zijn, zijn <strong>de</strong> Kerken er<strong>in</strong> geslaagd, <strong>de</strong><br />
geest van <strong>in</strong>dividuele onafhankelijkheid te bezweren die eigenlijk<br />
het grootste gevaar vormt voor <strong>de</strong> godsdienst.<br />
Hoofdstuk 6<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> opmars van het katholicisme <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
Het feit dat precies het katholicisme het meest aanhang w<strong>in</strong>t <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, het meest <strong>de</strong>mocratische land ter wereld,<br />
wekt op het eerste gezicht verbaz<strong>in</strong>g. Men moet echter twee zaken<br />
dui<strong>de</strong>lijk on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n: enerzijds leidt <strong>de</strong> gelijkheid ertoe<br />
dat mensen zelfstandig hun standpunten willen bepalen, an<strong>de</strong>rzijds<br />
maakt ze <strong>de</strong> mensen gevoelig voor <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van een enkelvoudige<br />
en éénduidige macht waaraan ie<strong>de</strong>reen zich op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
wijze moet on<strong>de</strong>rwerpen. Mensen die zich <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g tot het geloof wensen te bekeren, zullen zich eer<strong>de</strong>r<br />
tot een godsdienst richten die uitgaat van een eenvormig en<br />
enkelvoudig gezag. Het katholicisme komt hen hier<strong>in</strong> tegemoet.<br />
Hoewel een groot aantal doctr<strong>in</strong>es en gebruiken van <strong>de</strong> Roomse<br />
Kerk hen tegen <strong>de</strong> borst stuit, koesteren ze een grote bewon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
voor haar gesloten en eensgez<strong>in</strong>d gezag dat tegenover alle<br />
gelovigen op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze geldt. Wanneer <strong>de</strong> katholieke Kerk<br />
er<strong>in</strong> slaagt afstand te nemen van <strong>de</strong> politieke controversen die ze<br />
<strong>in</strong> het leven heeft geroepen, zie ik voor haar een grote toekomst<br />
weggelegd.<br />
Hoofdstuk 7<br />
Waarom <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
naar het pantheïsme neigen<br />
Het is geen toeval dat <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van het pantheïsme vandaag zo<br />
nadrukkelijk aanwezig is <strong>in</strong> <strong>de</strong> filosofische geschriften. Naarmate<br />
mensen gelijker wor<strong>de</strong>n, richten ze zich vanzelfsprekend eer<strong>de</strong>r<br />
op wat hen b<strong>in</strong>dt, dan op wat hen on<strong>de</strong>rscheidt. De menselijke<br />
geest gaat op zoek naar steeds algemenere wetmatighe<strong>de</strong>n,<br />
190 191
naar steeds méér verschijnselen die allemaal vanuit één oorzaak<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n verklaard. Een <strong>de</strong>nksysteem als het pantheïsme,<br />
waar<strong>in</strong> alles wat bestaat als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van één eeuwig en onveran<strong>de</strong>rlijk<br />
geheel wordt gezien, oefent op hen een grote aantrekk<strong>in</strong>gskracht<br />
uit. Het pantheïsme lijkt op maat gesne<strong>de</strong>n voor het<br />
<strong>de</strong>mocratische tijdperk: het sluit aan bij <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> manier van<br />
<strong>de</strong>nken, het prikkelt <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>g en komt bovendien tegemoet<br />
aan een neig<strong>in</strong>g tot <strong>in</strong>tellectuele gemakzucht. Wie overtuigd blijft<br />
van <strong>de</strong> grootsheid en uniciteit van <strong>de</strong> mens, zal vooral naar <strong>de</strong>ze<br />
filosofie zijn pijlen moeten richten.<br />
Hoofdstuk 8<br />
Hoe <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van<br />
<strong>de</strong> one<strong>in</strong>dige vervolmaakbaarheid<br />
van <strong>de</strong> mens doet ontstaan<br />
In een maatschappij waar ie<strong>de</strong>reen een dui<strong>de</strong>lijk door stand, beroep<br />
en afkomst bepaal<strong>de</strong> positie <strong>in</strong>neemt, waar <strong>de</strong> levenslopen<br />
haast bij voorbaat zijn uitgetekend, ziet ie<strong>de</strong>reen <strong>de</strong> limieten van<br />
wat voor hem bereikbaar is en haalt niemand het <strong>in</strong> zijn hoofd,<br />
zich tegen zijn lotsbestemm<strong>in</strong>g te verzetten. Een <strong>de</strong>rgelijke maatschappij<br />
ontzegt <strong>de</strong> mensen niet hun vermogen tot <strong>in</strong>dividuele<br />
vervolmak<strong>in</strong>g, maar stelt er bepaal<strong>de</strong> grenzen aan die niet kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n overschre<strong>de</strong>n. In een <strong>de</strong>rgelijke samenlev<strong>in</strong>g heerst <strong>de</strong><br />
overtuig<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> mensheid ongeveer het ze<strong>de</strong>lijke en verstan<strong>de</strong>lijke<br />
niveau heeft bereikt dat <strong>in</strong> haar onvolmaakte natuur ligt besloten.<br />
De stabiliteit van <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen doet<br />
het <strong>de</strong>nkbeeld ontstaan dat alles is zoals het hoort te zijn. Vandaar<br />
dat wetgevers wetten uitvaardigen waarvan ze menen dat ze<br />
voor eeuwig zullen gel<strong>de</strong>n. Vandaar ook dat volkeren en vorsten<br />
monumenten oprichten die <strong>de</strong> tij<strong>de</strong>n moeten trotseren.<br />
Naarmate <strong>de</strong> vroegere verschillen verdwijnen en <strong>de</strong> sociale posities<br />
voortdurend verschuiven, treedt het <strong>de</strong>nkbeeld van <strong>de</strong> one<strong>in</strong>dige<br />
vervolmaakbaarheid van <strong>de</strong> mens op <strong>de</strong> voorgrond. Het feit<br />
dat sommigen erop achteruitgaan, leert mensen dat niemand op<br />
basis van zijn afkomst voorbestemd is voor het geluk; het gegeven<br />
dat an<strong>de</strong>ren erop vooruitgaan, geeft voedsel aan <strong>de</strong> gedachte<br />
dat, <strong>in</strong> het algemeen, mensen <strong>in</strong> staat zijn hun situatie te verbeteren.<br />
Uit hun tegenslagen leren ze dat niemand een bevoorrechte<br />
toegang tot het succes heeft; <strong>in</strong> hun verwezenlijk<strong>in</strong>gen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
ze <strong>de</strong> bevestig<strong>in</strong>g van het geloof <strong>in</strong> het menselijke vermogen tot<br />
vervolmak<strong>in</strong>g. Zo blijven ze onophou<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> <strong>de</strong> weer, zoekend,<br />
struikelend, zon<strong>de</strong>r zich door tegenslagen te laten ontmoedigen,<br />
voortgedreven door het beeld van <strong>de</strong> volmaakte mens dat ze vaag<br />
aan <strong>de</strong> horizon, aan het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> lange ontwikkel<strong>in</strong>gsgang<br />
van <strong>de</strong> mensheid, zien schemeren. Aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
stellen te strakke begrenz<strong>in</strong>gen aan het vermogen tot vervolmak<strong>in</strong>g;<br />
<strong>de</strong>mocratische naties vertonen <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g <strong>de</strong>ze grenzen e<strong>in</strong><strong>de</strong>loos<br />
uit te rekken.<br />
Hoofdstuk 9<br />
Waarom het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld<br />
geen bewijs vormt voor <strong>de</strong> stell<strong>in</strong>g dat<br />
een <strong>de</strong>mocratisch volk noch over <strong>de</strong><br />
aanleg, noch over <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor<br />
wetenschappen, kunst en literatuur kan<br />
beschikken<br />
Men moet toegeven dat, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> beschaaf<strong>de</strong> naties, er we<strong>in</strong>ig<br />
zijn die m<strong>in</strong><strong>de</strong>r vooruitgang hebben geboekt <strong>in</strong> <strong>de</strong> wetenschappen<br />
of die m<strong>in</strong><strong>de</strong>r grote schrijvers en kunstenaars hebben voortgebracht<br />
dan <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen. Sommigen menen hier<strong>in</strong> een natuurlijk<br />
en onvermij<strong>de</strong>lijk gevolg van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie te zien. Volgens<br />
192 193
hen doven <strong>de</strong> geestelijke vermogens van <strong>de</strong> mens uit, naarmate <strong>de</strong><br />
verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n. Wie zo re<strong>de</strong>neert, haalt een aantal<br />
zaken door elkaar, waarvan sommige effectief met <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
hebben te maken, maar an<strong>de</strong>re eer<strong>de</strong>r typisch <strong>Amerika</strong>ans zijn.<br />
De purite<strong>in</strong>se <strong>in</strong>gesteldheid, die nog steeds aanwezig is <strong>in</strong> het<br />
<strong>Amerika</strong>anse leefpatroon, schept een klimaat dat we<strong>in</strong>ig bevor<strong>de</strong>rlijk<br />
is voor <strong>de</strong> bloei van <strong>de</strong> kunsten. De ongeken<strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
om rijkdom te vergaren, hebben gemaakt dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
hun verbeeld<strong>in</strong>g en <strong>in</strong>telligentie <strong>in</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong> hebben<br />
getransformeerd. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
van <strong>de</strong> rest van <strong>de</strong> wereld zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n afgesne<strong>de</strong>n,<br />
ze zeer snel zou<strong>de</strong>n begrijpen dat vooruitgang <strong>in</strong> han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie<br />
niet mogelijk is zon<strong>de</strong>r wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek. De<br />
<strong>Amerika</strong>anse situatie geeft dus geen goed beeld van hoe een <strong>de</strong>mocratie<br />
tegenover wetenschap en kunst staat.<br />
Elke <strong>de</strong>mocratie zal <strong>in</strong> haar mid<strong>de</strong>n een grote groep welvaren<strong>de</strong><br />
en bemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> burgers tellen; een groep die zich kan losmaken<br />
van <strong>de</strong> materiële zorgen en die zich kan wij<strong>de</strong>n aan meer <strong>in</strong>tellectuele<br />
bezighe<strong>de</strong>n en genoegens. Niet alleen zal <strong>de</strong>ze groep<br />
groter zijn dan <strong>in</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen, maar <strong>de</strong>ze gerichtheid<br />
op <strong>in</strong>tellectuele ontwikkel<strong>in</strong>g zal ook doorsijpelen naar<br />
an<strong>de</strong>re maatschappelijke lagen. Het verdwijnen van <strong>de</strong> scheidslijnen<br />
maakt dat klassen elkaars gedrag, opvatt<strong>in</strong>gen en verlangens<br />
gaan imiteren. Het gevolg is dat het leefpatroon van <strong>de</strong> meer bemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n,<br />
waar een grote waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g bestaat voor <strong>in</strong>tellectuele<br />
prestaties en genoegens, navolg<strong>in</strong>g zal v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> het geheel van<br />
<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Wanneer het belang van erfelijke rijkdom of traditionele voorrechten<br />
afneemt, wanneer ie<strong>de</strong>reen terugvalt op zijn eigen krachten<br />
en capaciteiten, zal <strong>de</strong> <strong>in</strong>telligentie een steeds grotere rol gaan<br />
spelen <strong>in</strong> het bepalen van het maatschappelijke succes. Alles wat<br />
ertoe bijdraagt <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>tellectuele vermogens aan te scherpen, zal<br />
<strong>in</strong> aanzien en waar<strong>de</strong> stijgen. Kennisverwerv<strong>in</strong>g zal als een nuttig<br />
streefdoel wor<strong>de</strong>n beschouwd. Vanaf het moment dat mensen<br />
ont<strong>de</strong>kken dat wie uitbl<strong>in</strong>kt <strong>in</strong> <strong>in</strong>tellectuele arbeid roem, macht<br />
en rijkdom kan verwerven, zal hun rusteloze ambitie zich ook<br />
over <strong>de</strong>ze gebie<strong>de</strong>n uitstrekken. Het aantal mensen dat zich bezighoudt<br />
met wetenschappen en kunsten zal groter zijn dan ooit<br />
tevoren.<br />
Hoofdstuk 10<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich meer<br />
aangetrokken voelen tot <strong>de</strong> praktijk<br />
dan tot <strong>de</strong> theorie<br />
De <strong>de</strong>mocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen sturen <strong>de</strong> <strong>in</strong>tellectuele ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g. De on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> gelijkheid tussen<br />
<strong>de</strong> burgers brengt hen ertoe over alles een eigen men<strong>in</strong>g te ontwikkelen,<br />
afwijzend te staan tegenover tradities en vormelijkhe<strong>de</strong>n,<br />
en <strong>de</strong> voorkeur te geven aan wat tastbaar en concreet is. Ook<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> wetenschap trachten ze zo dicht mogelijk bij <strong>de</strong> feiten te<br />
blijven; feiten die ze bij voorkeur zelf hebben nagetrokken. Ze beroepen<br />
zich niet zo gauw op één of an<strong>de</strong>re autoriteit, maar zijn er<br />
<strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el op uit, zwakke plekken <strong>in</strong> bestaan<strong>de</strong> theorieën te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Wetenschappelijke tradities, scholastieke <strong>de</strong>batten of vakjargon<br />
maken op hen we<strong>in</strong>ig <strong>in</strong>druk. Ze hou<strong>de</strong>n ervan om snel tot<br />
<strong>de</strong> kern van <strong>de</strong> zaak door te dr<strong>in</strong>gen en dat dan <strong>in</strong> een begrijpelijke<br />
taal weer te geven. De wetenschap zal van haar verhoog stappen<br />
en een vrijere en meer overtuigen<strong>de</strong> vorm aannemen.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten wordt het praktische ge<strong>de</strong>elte van <strong>de</strong> wetenschap<br />
op uitsteken<strong>de</strong> wijze bedreven; met het theoretische <strong>de</strong>el<br />
houdt men zich slechts bezig voor zover onmid<strong>de</strong>llijke toepass<strong>in</strong>g<br />
194 195
mogelijk lijkt. Ik meen dat dit verschijnsel typisch is voor <strong>de</strong>mocratische<br />
volkeren. Speculatief of theoretisch on<strong>de</strong>rzoek veron<strong>de</strong>rstelt<br />
het vermogen tot bespiegelen; een kwaliteit die moeilijk<br />
tot ontplooi<strong>in</strong>g kan komen <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g die voortdurend<br />
<strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g is en waar <strong>de</strong> rust ontbreekt om zich over fundamentele<br />
kwesties te bez<strong>in</strong>nen. Een bespiegelen<strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid komt<br />
ook niet van pas <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g waar ie<strong>de</strong>reen een actief leven<br />
leidt; wie alles aan een diepgaand on<strong>de</strong>rzoek wil on<strong>de</strong>rwerpen,<br />
slaagt er niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> kansen <strong>in</strong> het zakenleven te grijpen.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen staan i<strong>de</strong>eën over <strong>de</strong> menselijke<br />
grootsheid en verhevenheid <strong>in</strong> hoog aanzien. Dit schept een klimaat<br />
waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> geesten zich gemakkelijker naar <strong>de</strong> hoogste regionen<br />
van het <strong>de</strong>nken kunnen begeven. In <strong>de</strong>ze omstandighe<strong>de</strong>n<br />
neigen geleer<strong>de</strong>n méér tot theoretische bespiegel<strong>in</strong>gen en m<strong>in</strong>achten<br />
ze eventuele praktische toepass<strong>in</strong>gen. In een <strong>de</strong>mocratische<br />
maatschappij, waar ie<strong>de</strong>reen erop uit is zijn materiële omstandighe<strong>de</strong>n<br />
te verbeteren, zal <strong>de</strong> meeste waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g gaan naar<br />
wetenschappelijk werk dat aan <strong>de</strong>ze behoefte tegemoet komt.<br />
Ik geloof echter niet dat met <strong>de</strong> opmars van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong><br />
trancen<strong>de</strong>nte bespiegel<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> menselijke geest helemaal zullen<br />
verdwijnen. Het komt mij vóór dat net die volkeren, die het<br />
meest door <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustriële ontwikkel<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n voortgedreven,<br />
oog moeten krijgen voor <strong>de</strong> samenhang die tussen verschillen<strong>de</strong><br />
vormen van wetenschapsbeoefen<strong>in</strong>g bestaat, zodat ze precies vanuit<br />
die praktische gerichtheid na verloop van tijd het belang van<br />
fundamenteel on<strong>de</strong>rzoek zullen erkennen. Ik meen dat het aan <strong>de</strong><br />
overheid is, <strong>de</strong>ze ten<strong>de</strong>nsen te on<strong>de</strong>rkennen en vooral het fundamenteel<br />
wetenschappelijke werk te steunen.<br />
Een samenlev<strong>in</strong>g die zich enkel nog op <strong>de</strong> praktische toepass<strong>in</strong>g<br />
van wetenschappelijke kennis richt, zal op termijn het zicht verliezen<br />
op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> theoretische pr<strong>in</strong>cipes. Wanneer <strong>de</strong><br />
grondbeg<strong>in</strong>selen wor<strong>de</strong>n vergeten, zal men ook het begrip verliezen<br />
van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong> die ervan afgeleid is, tot het wetenschappelijk<br />
spoor uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk doodloopt.<br />
Hoofdstuk 11<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> kunstnijverheid<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
In samenlev<strong>in</strong>gen waar geen grote fortu<strong>in</strong>en of overvloed bestaat<br />
en waar ie<strong>de</strong>reen onophou<strong>de</strong>lijk naar een hoger welvaartspeil<br />
streeft, prevaleert <strong>de</strong> z<strong>in</strong> voor materieel profijt op <strong>de</strong> esthetische<br />
behoeften. Democratische samenlev<strong>in</strong>gen zullen dus eer<strong>de</strong>r<br />
kunstuit<strong>in</strong>gen bevor<strong>de</strong>ren die het leven veraangenamen, dan<br />
kunstvormen die door meer zuivere esthetische motieven wor<strong>de</strong>n<br />
gedreven.<br />
In stan<strong>de</strong>nsamenlev<strong>in</strong>gen vormen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> ambachten<br />
een gesloten wereld met een eigen korpsgeest en waarb<strong>in</strong>nen zich<br />
specifieke opvatt<strong>in</strong>gen vormen. De ambachtslui hebben als regel<br />
dat zij zich niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> eerste plaats door hun eigen belangen of<br />
die van <strong>de</strong> koper moeten laten lei<strong>de</strong>n, maar door die van hun beroepsgroep.<br />
Dat betekent dat het streefdoel niet is: zo snel of zo<br />
goedkoop mogelijk te produceren, maar: een zo goed mogelijk<br />
product te vervaardigen. Wanneer <strong>de</strong> beroepen voor allen wor<strong>de</strong>n<br />
opengesteld, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge verban<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> gemeenschappelijke<br />
belangen verbroken. De producenten vallen op zichzelf<br />
terug en hebben nog als enig doel: een zo groot mogelijke<br />
w<strong>in</strong>st tegen zo ger<strong>in</strong>g mogelijke <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen. De eisen van <strong>de</strong><br />
kopers wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> enige maatstaven.<br />
In een stan<strong>de</strong>nmaatschappij werken <strong>de</strong> ambachtslui voor een beperkte<br />
en goed omlijn<strong>de</strong> groep, die doorheen <strong>de</strong> tijd een specifie-<br />
196 197
ke smaak en dui<strong>de</strong>lijke kwaliteitseisen heeft ontwikkeld. De w<strong>in</strong>st<br />
van <strong>de</strong> ambachtslui wordt uitsluitend bepaald door <strong>de</strong> mate waar<strong>in</strong><br />
ze er<strong>in</strong> slagen aan <strong>de</strong> gestel<strong>de</strong> eisen te voldoen. In een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g zijn er voortdurend grote groepen mensen<br />
waarvan <strong>de</strong> begeerten <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len overstijgen. Zij verkiezen een<br />
onvolledige bevredig<strong>in</strong>g van hun behoeften boven het volledig<br />
moeten afzien van <strong>de</strong> objecten waarop hun verlangens zich hebben<br />
gericht. De producenten komen aan <strong>de</strong>ze wensen tegemoet<br />
door sneller en goedkoper te produceren en door producten van<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>re kwaliteit <strong>in</strong> grote hoeveelhe<strong>de</strong>n te vervaardigen.<br />
Het probleem is dan ook niet dat ambachtslui niet meer over <strong>de</strong><br />
vaardighe<strong>de</strong>n beschikken om meesterwerken voort te brengen.<br />
Het gaat er veeleer om dat ze niet meer <strong>de</strong> kans krijgen te tonen<br />
wat ze waard zijn. Wanneer <strong>de</strong> scheidslijnen tussen <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n<br />
ondui<strong>de</strong>lijk zijn gewor<strong>de</strong>n en mensen zich grote <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen<br />
getroosten om door te gaan voor wat ze niet zijn, moeten <strong>de</strong> ambachtslui<br />
artikelen op <strong>de</strong> markt brengen die weliswaar het uiterlijk<br />
van kwaliteitsproducten hebben, maar die niettem<strong>in</strong> b<strong>in</strong>nen<br />
ie<strong>de</strong>rs bereik liggen.<br />
Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor die vaardighe<strong>de</strong>n die men als <strong>de</strong> “schone kunsten”<br />
omschrijft. In een <strong>de</strong>mocratie zal het aantal kunstliefhebbers<br />
niet afnemen, maar wel <strong>de</strong> groep van gefortuneer<strong>de</strong> kopers.<br />
Het gevolg zal zijn dat meer werken te koop zullen wor<strong>de</strong>n aangebo<strong>de</strong>n,<br />
maar van een m<strong>in</strong><strong>de</strong>re kwaliteit. Ook hier zal <strong>de</strong> schijn <strong>de</strong><br />
toon aangeven en zal men kiezen voor wat elegant en aangenaam<br />
is, eer<strong>de</strong>r dan voor wat werkelijk groots is. Men zal <strong>de</strong> voorkeur<br />
geven aan het reële boven het i<strong>de</strong>ële; men zal <strong>de</strong> natuur niet langer<br />
wensen te overstijgen, maar naar een zo getrouw mogelijke afbeeld<strong>in</strong>g<br />
streven. Ook <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerpen zullen veran<strong>de</strong>ren. Vroeger<br />
zochten <strong>de</strong> schil<strong>de</strong>rs on<strong>de</strong>rwerpen waarbij ze hun verbeeld<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong> vrije loop kon<strong>de</strong>n laten; onze kunstenaars gebruiken hun talent<br />
om het dagelijkse leven zo getrouw mogelijk te reproduceren.<br />
Hoofdstuk 12<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zowel zeer<br />
kle<strong>in</strong>e als zeer grote monumenten<br />
optrekken<br />
Ik beweer<strong>de</strong> dat <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie kunstwerken talrijker,<br />
maar m<strong>in</strong><strong>de</strong>r groots zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n. Er is echter een belangrijke<br />
uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g op <strong>de</strong>ze regel. In een <strong>de</strong>mocratie zijn <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke<br />
<strong>in</strong>dividuen zwak, maar is <strong>de</strong> staat sterk. In een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g krimpt <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>gskracht van <strong>de</strong> burgers wanneer<br />
ze aan zichzelf <strong>de</strong>nken, en breidt ze zich one<strong>in</strong>dig uit wanneer<br />
ze aan <strong>de</strong> staat <strong>de</strong>nken. Diezelf<strong>de</strong> burgers die voor zichzelf<br />
tevre<strong>de</strong>n zijn met beschei<strong>de</strong>n optrekjes, hanteren <strong>in</strong>eens gigantische<br />
afmet<strong>in</strong>gen wanneer het over publieke monumenten gaat.<br />
Zo hebben <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen op een plaats waar nu ternauwernood<br />
iemand woont, maar waar hun hoofdstad moet komen, een stad<br />
opgetrokken met immense afmet<strong>in</strong>gen. Het centrum wordt gevormd<br />
door een magnifiek paleis, waaraan men <strong>de</strong> pompeuze<br />
naam “Capitool” heeft gegeven en dat als zetel van het Congres<br />
zal moeten dienen. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> staten wor<strong>de</strong>n dagelijks<br />
buitengewone bouwwerken opgetrokken waarvan <strong>de</strong> afmet<strong>in</strong>gen<br />
zelfs <strong>de</strong> Europeanen verbazen. De <strong>de</strong>mocratie brengt een<br />
ontelbare hoeveelheid kle<strong>in</strong>e kunstwerkjes voort en enkele gigantische<br />
monumenten; tussen bei<strong>de</strong> extremen is er niets.<br />
Hoofdstuk 13<br />
De kenmerken van <strong>de</strong> literatuur<br />
<strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie<br />
Wie <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> een boekenw<strong>in</strong>kel b<strong>in</strong>nenstapt, v<strong>in</strong>dt daar een<br />
grote hoeveelheid werken waar<strong>in</strong> kennis of vaardighe<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<br />
198 199
gevulgariseerd, geschriften over religieuze on<strong>de</strong>rwerpen en pamfletten<br />
over actuele politieke kwesties. Literatuur van eigen bo<strong>de</strong>m<br />
is nauwelijks aanwezig. Dié <strong>Amerika</strong>nen die <strong>in</strong> literatuur zijn<br />
geïnteresseerd, spiegelen zich aan wat <strong>in</strong> Engeland gebeurt; zo<br />
wordt een <strong>Amerika</strong>anse auteur op eigen bo<strong>de</strong>m pas naar waar<strong>de</strong><br />
geschat nadat er erkenn<strong>in</strong>g vanuit het vroegere moe<strong>de</strong>rland is gekomen.<br />
Hoewel een specifieke <strong>Amerika</strong>anse literatuur dus eigenlijk<br />
nog niet bestaat, kan men echter <strong>de</strong> lijnen aangeven waarlangs<br />
<strong>de</strong>ze zich zal ontwikkelen.<br />
In een aristocratische samenlev<strong>in</strong>g wordt het culturele leven bepaald<br />
door een kle<strong>in</strong>e groep, die het on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>g eens is over een<br />
aantal basisregels dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> kunsten geldt. Vermits<br />
het om een samenlev<strong>in</strong>g gaat waar cont<strong>in</strong>uïteit tussen <strong>de</strong> generaties<br />
bestaat, kunnen aldus literaire tradities ontstaan. De culturele<br />
elite, die zich niet hoeft te bekommeren om materiële zaken, zal<br />
zich door zuiver artistieke overweg<strong>in</strong>gen laten lei<strong>de</strong>n. Haar voorkeur<br />
zal uitgaan naar fijnz<strong>in</strong>nige en fijngevoelige genoegens, naar<br />
zaken die aangenaam bezighou<strong>de</strong>n, eer<strong>de</strong>r dan heftig ontroeren.<br />
Zo ontstaat een literatuur waar grote aandacht gaat naar vormelijkhe<strong>de</strong>n,<br />
waar <strong>de</strong> stijl bijna net zo belangrijk is als <strong>de</strong> <strong>in</strong>houd.<br />
In een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g is het literaire publiek veel<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r homogeen, bestaan er geen dui<strong>de</strong>lijke conventies meer<br />
met betrekk<strong>in</strong>g tot artistieke prestaties en zullen zich niet zo gemakkelijk<br />
tradities ontwikkelen. Wie zich met literatuur bezighoudt,<br />
zal dat naast zijn beroepsbezighe<strong>de</strong>n moeten doen. De<br />
voorkeur zal uitgaan naar gemakkelijk toegankelijke werken die<br />
<strong>de</strong> lezer even uit <strong>de</strong> dagelijkse sleur halen, waar<strong>in</strong> men levendige<br />
emoties en onverwachte <strong>in</strong>zichten aantreft. De literatuur zal<br />
zich we<strong>in</strong>ig aantrekken van regels of vormelijkhe<strong>de</strong>n, zodat <strong>de</strong><br />
stijl vaak grillig en onvoorspelbaar zal zijn. De auteurs zullen we<strong>in</strong>ig<br />
last hebben van perfectionisme; hun werken zullen meer gekenmerkt<br />
wor<strong>de</strong>n door verbeeld<strong>in</strong>gskracht dan door diepgang,<br />
door karakter veeleer dan door eruditie. Men zal <strong>de</strong> lezer trachten<br />
te behagen door <strong>in</strong> te spelen op <strong>de</strong> hartstochten, eer<strong>de</strong>r dan door<br />
zich te laten lei<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> smaak.<br />
Hoofdstuk 14<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> literaire <strong>in</strong>dustrie<br />
In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen krijgt <strong>de</strong> literatuur het karakter<br />
van een <strong>in</strong>dustrie. Ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> aristocratie g<strong>in</strong>g het om een<br />
we<strong>in</strong>ig talrijk publiek dat niet gemakkelijk te bevredigen was; <strong>in</strong><br />
een <strong>de</strong>mocratie is het publiek immens en veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r veeleisend.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen kon men zich als auteur op basis<br />
van zeer grote <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen een zeer grote reputatie verwerven,<br />
zon<strong>de</strong>r dat men er echter rijk van werd. In een <strong>de</strong>mocratie<br />
volstaat het dat men <strong>in</strong> <strong>de</strong> smaak valt van het grote publiek, dat<br />
voortdurend op zoek is naar nieuw leesvoer, om een fortu<strong>in</strong> te<br />
verwerven. In een <strong>de</strong>mocratie staan tegenover <strong>de</strong> enkele grote auteurs<br />
duizen<strong>de</strong>n broodschrijvers.<br />
Hoofdstuk 15<br />
Waarom <strong>de</strong> studie van Grieks en Latijn<br />
van bijzon<strong>de</strong>r nut is voor <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen<br />
De Griekse en Latijnse literatuur vertonen alle kenmerken van <strong>de</strong><br />
aristocratische samenlev<strong>in</strong>g die ze voortbracht. Het is een literatuur<br />
voor kenners waar<strong>in</strong> alles <strong>in</strong> het teken staat van een streven<br />
naar absolute schoonheid. Nergens komen precies die kwaliteiten<br />
beter tot uit<strong>in</strong>g. Er bestaat dan ook géén literatuur die men met<br />
méér aandacht <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen zou moeten be-<br />
200 201
stu<strong>de</strong>ren.<br />
Het spreekt vanzelf dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> opleid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong><br />
meeste burgers eer<strong>de</strong>r van wetenschappelijke of commerciële dan<br />
van literaire aard zal zijn. Grieks en Latijn hoeven dan ook niet<br />
<strong>in</strong> alle scholen op het programma te staan. Het is echter van belang<br />
dat diegenen die voor een meer literaire carrière zijn voorbestemd,<br />
zich vertrouwd maken met <strong>de</strong> antieke literatuur. Hiertoe<br />
is het belangrijker dat er enkele goe<strong>de</strong> universiteiten bestaan, dan<br />
dat men <strong>de</strong> klassieke talen op talloze mid<strong>de</strong>lbare scholen slecht<br />
on<strong>de</strong>rwijst.<br />
Hoofdstuk 16<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse <strong>de</strong>mocratie<br />
<strong>de</strong> Engelse taal heeft veran<strong>de</strong>rd<br />
Er bestaan opmerkelijke verschillen tussen het Engels dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
en het Engels dat <strong>de</strong> Engelsen spreken. Eerst en vooral <strong>in</strong>troduceren<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen voortdurend nieuwe woor<strong>de</strong>n; woor<strong>de</strong>n<br />
die meestal hun oorsprong v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld van politiek,<br />
nijverheid en han<strong>de</strong>l. Ook geven <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen nieuwe betekenissen<br />
aan bepaal<strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n, of gebruiken ze uitdrukk<strong>in</strong>gen <strong>in</strong><br />
contexten waar dat niet <strong>de</strong> gewoonte is. Ik meen dat hiervoor een<br />
verklar<strong>in</strong>g is te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen verkeert <strong>de</strong> taal, zoals alles, <strong>in</strong><br />
rust. Er wor<strong>de</strong>n we<strong>in</strong>ig nieuwe woor<strong>de</strong>n bedacht, omdat er <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> maatschappij we<strong>in</strong>ig veran<strong>de</strong>rt. Eventuele nieuwe uitdrukk<strong>in</strong>gen<br />
hebben een <strong>in</strong>tellectuele of filosofische achtergrond en zijn<br />
meestal samengesteld op basis van <strong>de</strong> klassieke talen. De voortduren<strong>de</strong><br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen die een <strong>de</strong>mocratie doormaakt, hebben<br />
tot gevolg dat ook <strong>de</strong> taal zich onophou<strong>de</strong>lijk vernieuwt. Demo-<br />
cratische volkeren hou<strong>de</strong>n overigens van veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g; dat is ook<br />
merkbaar <strong>in</strong> <strong>de</strong> taal, waar vaak zon<strong>de</strong>r aanwijsbare re<strong>de</strong>n nieuwe<br />
uitdrukk<strong>in</strong>gen opduiken. Vermits <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid<br />
<strong>in</strong> alles <strong>de</strong> wet stelt en <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong>r mensen zich<br />
eer<strong>de</strong>r met han<strong>de</strong>l of nijverheid bezighoudt dan met studie of<br />
contemplatie, ligt het voor <strong>de</strong> hand dat <strong>de</strong> taal vooral van <strong>de</strong>ze activiteiten<br />
zal getuigen.<br />
De taal veran<strong>de</strong>rt ook on<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale<br />
verhoud<strong>in</strong>gen. Aristocratische naties hebben <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g zich<br />
afzijdig te hou<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> die mate dat talen van volkeren die eenzelf<strong>de</strong><br />
oorsprong hebben, na verloop van tijd uit elkaar groeien. De<br />
naties zijn ver<strong>de</strong>eld <strong>in</strong> stan<strong>de</strong>n die met elkaar nauwelijks contact<br />
on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n en die hun eigen idioom ontwikkelen. Waar <strong>de</strong> verschillen<br />
tussen klassen en stan<strong>de</strong>n verdwijnen, wordt <strong>de</strong> mensheid<br />
een homogene massa. Ook <strong>de</strong> taal wordt homogener; dialecten<br />
zullen gelei<strong>de</strong>lijk verdwijnen. De aandacht voor vormelijkhe<strong>de</strong>n<br />
neemt af en <strong>de</strong> dui<strong>de</strong>lijke marker<strong>in</strong>gen die beston<strong>de</strong>n tussen vulgair<br />
en gedist<strong>in</strong>geerd taalgebruik slijten weg. Eer<strong>de</strong>r beschreef ik<br />
hoe <strong>de</strong>mocratische volkeren meer geneigd zijn abstracte begrippen<br />
te gebruiken; ook dat zal zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> taal doorzetten.<br />
Abstracte begrippen laten toe een groot aantal objecten samen te<br />
nemen en op die manier tijd en ruimte te besparen. Om die re<strong>de</strong>n<br />
gaat men <strong>de</strong>ze begrippen ook personifiëren en ze <strong>in</strong> <strong>de</strong> conversatie<br />
gebruiken alsof ze han<strong>de</strong>lend kunnen optre<strong>de</strong>n. Ikzelf heb<br />
bijvoorbeeld <strong>in</strong> dit werk regelmatig het begrip “gelijkheid” gepersonifieerd<br />
en als actor opgevoerd. Het gebruik van <strong>de</strong>rgelijke termen<br />
suggereert een zekere breedheid van gedachte, maar heeft tot<br />
gevolg dat het <strong>de</strong>nken m<strong>in</strong><strong>de</strong>r precies wordt. Vage uitdrukk<strong>in</strong>gen<br />
verhullen het gebrek aan vaste overtuig<strong>in</strong>gen, dat zo kenmerkend<br />
is voor samenlev<strong>in</strong>gen waar alles voortdurend veran<strong>de</strong>rt.<br />
202 203
Hoofdstuk 17<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> dichtkunst <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong>mocratie<br />
Poëzie kan wor<strong>de</strong>n omschreven als het zoeken naar en het afbeel<strong>de</strong>n<br />
van het i<strong>de</strong>ale. Vertrekken<strong>de</strong> van wat reëel bestaat, scheppen<br />
dichters, gebruik makend van hun verbeeld<strong>in</strong>gskracht, beel<strong>de</strong>n<br />
die <strong>de</strong> natuur overtreffen. Er zijn een aantal omstandighe<strong>de</strong>n dat<br />
maakt dat <strong>de</strong>ze zoektocht naar het i<strong>de</strong>ale gemakkelijker <strong>in</strong> aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen zal gedijen.<br />
In een aristocratisch bestel lijkt <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g zich uit zichzelf<br />
voort te bewegen, zodat <strong>de</strong> ziel <strong>de</strong> kans krijgt zich <strong>in</strong> poëtische<br />
z<strong>in</strong> te ontwikkelen. In een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g is het bijzon<strong>de</strong>r<br />
moeilijk zich met an<strong>de</strong>re zaken dan <strong>de</strong> eigen beroepsloopbaan<br />
bezig te hou<strong>de</strong>n, en gebruiken mensen hun verbeeld<strong>in</strong>gskracht<br />
eer<strong>de</strong>r om zich voorstell<strong>in</strong>gen te maken van wat reëel en<br />
nuttig is. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen wordt het geloof veel<br />
<strong>in</strong>tenser beleefd en wordt het universum bevolkt met bovennatuurlijke<br />
wezens waarop <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>g zich kan richten. Aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen leven ook veel méér met het verle<strong>de</strong>n,<br />
wat <strong>de</strong> poëzie ten goe<strong>de</strong> komt. Voorts zijn <strong>de</strong> verschillen tussen<br />
<strong>de</strong> mensen veel nadrukkelijker <strong>in</strong> een aristocratisch stelsel; <strong>de</strong> extreme<br />
rijkdom en armoe<strong>de</strong>, macht en verknecht<strong>in</strong>g, fijnz<strong>in</strong>nigheid<br />
en afstomp<strong>in</strong>g, vormen evenzoveel objecten die tot <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>g<br />
spreken.<br />
De egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> matschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen heeft tot gevolg<br />
dat <strong>de</strong> klassieke <strong>in</strong>spiratiebronnen van <strong>de</strong> poëtische verbeeld<strong>in</strong>gskracht<br />
opdrogen. Er wor<strong>de</strong>n echter nieuwe bronnen aangeboord.<br />
Nu <strong>de</strong> twijfel <strong>de</strong> hemel heeft ontvolkt, en <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong><br />
verschillen tussen <strong>de</strong> mensen heeft weggevlakt, richten <strong>de</strong> dichters<br />
zich tot <strong>de</strong> natuur. Sommigen menen dat <strong>de</strong> beschrijven<strong>de</strong><br />
poëzie kenmerkend is voor <strong>de</strong> dichtkunst van <strong>de</strong> toekomst. Ik<br />
meen echter dat het om een overgangsverschijnsel gaat en dat <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> toekomst <strong>de</strong> dichtkunst nog enkel <strong>de</strong> mens tot on<strong>de</strong>rwerp zal<br />
kiezen. In <strong>de</strong> mate dat het dagelijkse leven aan poëtische kracht<br />
verliest, zal <strong>de</strong> dichter op zoek gaan naar wat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> menselijke<br />
ziel schuilt. Dichters zullen hartstochten of i<strong>de</strong>eën tot on<strong>de</strong>rwerp<br />
kiezen, eer<strong>de</strong>r dan han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen of gebeurtenissen. Het geloof <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> vooruitgang en <strong>de</strong> vervolmak<strong>in</strong>g maakt <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong><br />
mensheid tot een on<strong>de</strong>rwerp voor <strong>de</strong> poëzie. De poëzie houdt<br />
dus niet op met bestaan naarmate <strong>de</strong> gelijkheid zich doorzet. Wel<br />
zullen <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerpen veran<strong>de</strong>ren en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r talrijk, maar meer<br />
omvattend wor<strong>de</strong>n.<br />
Hoofdstuk 18<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse schrijvers<br />
en re<strong>de</strong>naars vaak een gezwollen<br />
taalgebruik hanteren<br />
De <strong>Amerika</strong>nen die <strong>in</strong> het algemeen een zeer klare en eenvoudige<br />
taal gebruiken, bezondigen zich zeer vaak aan een pompeus en<br />
opgeblazen taalgebruik, eens ze zich van een dichterlijke stijl wensen<br />
te bedienen. Dat komt bij <strong>de</strong> Engelsen veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r voor. De<br />
verklar<strong>in</strong>g voor dit verschijnsel ligt voor <strong>de</strong> hand. In <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen zijn <strong>de</strong> burgers slechts gewoon, te <strong>de</strong>nken <strong>in</strong><br />
termen van hun eigen beperkte leven. Wanneer ze dan <strong>de</strong> blik oprichten,<br />
zien ze enkel het immense beeld van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g of,<br />
nog groter, van <strong>de</strong> mensheid. Ze hebben dus enerzijds héél specifieke<br />
en an<strong>de</strong>rzijds héél algemene i<strong>de</strong>eën; daartussen is er niets.<br />
Mensen komen onmid<strong>de</strong>llijk <strong>in</strong> het vage terecht wanneer men<br />
hen vraagt, zich los te maken van henzelf. Dit verklaart ook waarom<br />
burgers, die zich meestal met zeer beperkte zaken bezighou<strong>de</strong>n,<br />
van hun kunstenaars zulke mateloze schepp<strong>in</strong>gen verwach-<br />
204 205
ten. De kunstenaars, die <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid <strong>de</strong>len, blazen hun<br />
verbeeld<strong>in</strong>g onophou<strong>de</strong>lijk op. Zo verhopen ze <strong>de</strong> aandacht van<br />
het publiek te trekken en vast te hou<strong>de</strong>n. Ik vrees dat <strong>de</strong> kunstenaars<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst vaak <strong>in</strong> overdadige en onsamenhangen<strong>de</strong><br />
beel<strong>de</strong>n zullen verliezen.<br />
Hoofdstuk 19<br />
Enkele opmerk<strong>in</strong>gen betreffen<strong>de</strong><br />
het theater bij <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
Het theater vormt het <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> literatuur dat het sterkst <strong>de</strong><br />
tijdsgeest weerspiegelt. Latere generaties hebben daarom vaak<br />
méér moeite om zich <strong>in</strong> te leven <strong>in</strong> <strong>de</strong> theaterstukken van hun<br />
voorou<strong>de</strong>rs, dan <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re literaire werken uit die tijd. Maatschappelijke<br />
omwentel<strong>in</strong>gen zetten zich dan ook het eerst <strong>in</strong> het theater<br />
door; daar on<strong>de</strong>rv<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> auteurs het snelst <strong>in</strong> welke richt<strong>in</strong>g <strong>de</strong><br />
smaak van het publiek evolueert. Het toneel vormt overigens het<br />
meest <strong>de</strong>mocratische <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> literatuur, zelfs <strong>in</strong> aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen. Het toneel ligt het meest b<strong>in</strong>nen het bereik van<br />
het grote publiek. Het bijwonen van een toneelstuk vergt we<strong>in</strong>ig<br />
voorbereid<strong>in</strong>g of studie. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen vormt<br />
het theater één van <strong>de</strong> we<strong>in</strong>ige plaatsen waar verschillen<strong>de</strong> klassen<br />
elkaar ontmoeten en het gebeurt zelfs dat <strong>de</strong> volksplaatsen hun<br />
maatstaven aan <strong>de</strong> loges opleggen. Het spreekt dan ook vanzelf<br />
dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie het theater <strong>de</strong> eerste kunstvorm zal zijn die<br />
helemaal naar <strong>de</strong> smaak van het volk zal wor<strong>de</strong>n gekruid.<br />
Een aristocratisch publiek heeft dui<strong>de</strong>lijke men<strong>in</strong>gen over welke<br />
aspecten van <strong>de</strong> menselijke natuur ze op het toneel wil zien; bepaal<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n of on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n verdienen het, om op <strong>de</strong> planken<br />
uitgebeeld te wor<strong>de</strong>n, an<strong>de</strong>re niet. Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor <strong>de</strong> stijl;<br />
een aristocratisch publiek heeft uitgesproken op<strong>in</strong>ies over wat op<br />
welke manier kan en mag wor<strong>de</strong>n gezegd. Een <strong>de</strong>mocratisch publiek<br />
houdt er m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijke opvatt<strong>in</strong>gen op na. Het toneel<br />
zal daardoor treffen<strong>de</strong>r, vulgair<strong>de</strong>r, maar vooral échter wor<strong>de</strong>n.<br />
Een <strong>de</strong>mocratisch publiek is op zoek naar hevige emoties. Men<br />
gaat niet naar het theater om een literair werkstuk te proeven,<br />
maar om een spektakel bij te wonen.<br />
Hoofdstuk 20<br />
<strong>Over</strong> enkele ten<strong>de</strong>nsen <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> geschiedschrijv<strong>in</strong>g <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong>mocratie<br />
In aristocratische tijdperken laten historici gebeurtenissen zeer<br />
nadrukkelijk afhangen van <strong>de</strong> specifieke wilskracht of gemoedsgesteldheid<br />
van bepaal<strong>de</strong> personen; <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>ste toevallighe<strong>de</strong>n kunnen<br />
<strong>de</strong> meest verregaan<strong>de</strong> gevolgen hebben. Het feit dat ze zo<br />
scherpz<strong>in</strong>nig op zoek gaan naar <strong>de</strong> meest kle<strong>in</strong>e en specifieke oorzaken,<br />
maakt dat ze vaak <strong>de</strong> grote en algemene oorzaken niet opmerken.<br />
Voor historici <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische tij<strong>de</strong>n geldt precies het<br />
omgekeer<strong>de</strong>. Bij hen is <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van het <strong>in</strong>dividu op <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
nagenoeg onbestaan<strong>de</strong>. Zij verklaren zelfs <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>ste feiten<br />
of gebeurtenissen vanuit algemene oorzaken. Deze uiteenlopen<strong>de</strong><br />
ten<strong>de</strong>nsen zijn te verklaren.<br />
Wanneer <strong>in</strong> een aristocratische samenlev<strong>in</strong>g historici een blik op<br />
<strong>de</strong> wereld werpen, dan zien zij vooreerst een kle<strong>in</strong> aantal acteurs<br />
dat het stuk volledig dom<strong>in</strong>eert; het komt hen dan ook voor dat,<br />
wanneer ze <strong>de</strong> verborgen motieven van <strong>de</strong>ze enkel<strong>in</strong>gen kunnen<br />
achterhalen, ze <strong>de</strong> belangrijkste historische krachten <strong>in</strong> kaart hebben<br />
gebracht. Vandaar hun neig<strong>in</strong>g om <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>in</strong>dividuen<br />
op <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis overdreven <strong>in</strong> te schatten en hun<br />
overtuig<strong>in</strong>g dat men, om <strong>de</strong> beweg<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> massa te verkla-<br />
206 207
en, moet teruggrijpen naar <strong>de</strong> specifieke han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van <strong>in</strong>dividuen.<br />
In een samenlev<strong>in</strong>g waar alle <strong>in</strong>dividuen even onmachtig zijn,<br />
zal men uiteraard niet zo gemakkelijk het beeld hanteren van enkel<strong>in</strong>gen<br />
die een grote en duurzame <strong>in</strong>vloed op <strong>de</strong> massa uitoefenen.<br />
Daar zal het beeld van een samenlev<strong>in</strong>g die uit zichzelf<br />
beweegt, op basis van <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> collectiviteit, veel<br />
geloofwaardiger lijken. Daarom gaan ze op zoek naar algemene<br />
oorzaken waaraan <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g is on<strong>de</strong>rworpen. Ik ben<br />
ervan overtuigd dat ook <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische tij<strong>de</strong>n <strong>de</strong> specifieke eigenschappen<br />
van specifieke <strong>in</strong>dividuen <strong>de</strong> lotsbestemm<strong>in</strong>g van<br />
een volk kunnen vertragen of versnellen. Ik meen echter dat <strong>de</strong>ze<br />
toevallige en secundaire oorzaken one<strong>in</strong>dig veel <strong>in</strong>gewikkel<strong>de</strong>r en<br />
dus moeilijker zijn te achterhalen dan <strong>in</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen.<br />
In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie laten historici dit uiterst gecompliceer<strong>de</strong><br />
werk dan ook voor wat het is, en ontkennen ze <strong>de</strong> rol<br />
van <strong>in</strong>dividuen. Zij concentreren zich op algemene oorzaken zoals<br />
<strong>de</strong> kenmerken van rassen, <strong>de</strong> fysieke omstandighe<strong>de</strong>n van een<br />
land of <strong>de</strong> voor een beschav<strong>in</strong>g kenmerken<strong>de</strong> mentaliteit.<br />
Ik geloof niet dat er perio<strong>de</strong>s zijn waar<strong>in</strong> slechts algemene oorzaken<br />
gel<strong>de</strong>n en an<strong>de</strong>re waarop enkel specifieke oorzaken van toepass<strong>in</strong>g<br />
zijn; bei<strong>de</strong> oorzaken komen altijd voor, alleen liggen <strong>de</strong><br />
verhoud<strong>in</strong>gen tussen bei<strong>de</strong> soms an<strong>de</strong>rs. Zo zullen algemene oorzaken<br />
méér verklaren wanneer we <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
willen begrijpen en zullen specifieke oorzaken nadrukkelijker een<br />
rol spelen <strong>in</strong> aristocratische maatschappijen. Historici die bij <strong>de</strong><br />
studie van <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gsverban<strong>de</strong>n veel aandacht<br />
beste<strong>de</strong>n aan algemene oorzaken, hebben dan ook het gelijk aan<br />
hun kant, zolang ze daardoor <strong>de</strong> specifieke han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van <strong>in</strong>dividuen<br />
niet uit het oog verliezen.<br />
In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie hebben historici <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g om <strong>de</strong> fei-<br />
ten op een <strong>de</strong>rgelijke manier te or<strong>de</strong>nen dat ze een systeem vormen,<br />
daar waar vroegere historici enkel <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen<br />
volg<strong>de</strong>n en op die manier alle samenhangen misten of<br />
ontken<strong>de</strong>n. Er bestaat echter een veel gevaarlijker ten<strong>de</strong>ns. Wanneer<br />
het niet meer zo gemakkelijk is om het <strong>in</strong>dividuele gedrag en<br />
<strong>de</strong> specifieke beweegre<strong>de</strong>nen te achterhalen, ontstaat <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g<br />
om te geloven dat <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>dividuele han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen eigenlijk geen<br />
rol spelen en dat samenlev<strong>in</strong>gen door krachten wor<strong>de</strong>n bewogen<br />
waarop <strong>de</strong> mensen geen vat hebben. Historici vertonen <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g<br />
om <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g te laten bepalen door<br />
een lotsbestemm<strong>in</strong>g die <strong>in</strong> haar positie, oorsprong of antece<strong>de</strong>nten<br />
ligt, en waaraan geen menselijk han<strong>de</strong>len iets kan veran<strong>de</strong>ren.<br />
Wanneer een <strong>de</strong>rgelijk fatalisme <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nendr<strong>in</strong>gt,<br />
zal dit het maatschappelijke leven verlammen.<br />
Hoofdstuk 21<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> welsprekendheid van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse parlementsle<strong>de</strong>n<br />
Democratische burgers, die eraan gewend zijn, hun beweg<strong>in</strong>gen<br />
zelf te sturen, hebben er moeite mee zich te plooien naar regels<br />
die van buitenaf wor<strong>de</strong>n opgelegd. Dit is ook merkbaar <strong>in</strong> <strong>de</strong> nationale<br />
verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen. Zelfs wanneer <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n er<strong>in</strong> toestemmen<br />
samen te werken, willen ze dat niettem<strong>in</strong> elk op hun<br />
eigen manier doen. Vandaar dat <strong>de</strong> partijtucht slechts effectief<br />
functioneert op momenten dat er veel op het spel staat.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen zijn het <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> hoogste<br />
stan<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> politieke verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen bevolken. Elk van hen<br />
heeft uit zichzelf een hoge en voorname positie, die vaak méér<br />
<strong>in</strong> aanzien staat dan <strong>de</strong>ze die ze <strong>in</strong> <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g bekle<strong>de</strong>n. Dit<br />
maakt dat ze hun rol <strong>in</strong> <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g niet met grote hartstocht<br />
208 209
vervullen. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten gebeurt het vaak dat parlementsle<strong>de</strong>n<br />
slechts aanzien verwerven dankzij hun functie als afgevaardig<strong>de</strong>.<br />
Zij trachten dan ook onophou<strong>de</strong>lijk b<strong>in</strong>nen die verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
hun eigen persoon <strong>in</strong> <strong>de</strong> belangstell<strong>in</strong>g te plaatsen; niet<br />
alleen uit ij<strong>de</strong>lheid, maar ook om hun kiezers te behagen.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie hebben <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n we<strong>in</strong>ig greep op hun<br />
kiezers; daarom moeten ze <strong>de</strong> hele tijd bij hun achterban <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
gunst trachten te staan. In een <strong>de</strong>mocratisch politiek systeem <strong>de</strong>nken<br />
<strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n eer<strong>de</strong>r aan hun kiezers dan aan hun partij.<br />
Wat goed is voor <strong>de</strong> kiezers, is echter niet noodzakelijk ook goed<br />
voor <strong>de</strong> partij. Het belang van <strong>de</strong> partij houdt bijvoorbeeld <strong>in</strong> dat<br />
afgevaardig<strong>de</strong>n hun mond hou<strong>de</strong>n over kwesties waar ze niet veel<br />
van begrijpen. Kiezers <strong>de</strong>nken daar an<strong>de</strong>rs over. Zij verwachten<br />
dat <strong>de</strong> man die hen vertegenwoordigt, dat met <strong>de</strong> nodige uitstral<strong>in</strong>g<br />
zal doen. Ze dragen er dan ook zorg voor een goe<strong>de</strong> re<strong>de</strong>naar<br />
te kiezen, omdat ze menen dat hun belangen dan zeker wor<strong>de</strong>n gehoord.<br />
Het gevolg is dat <strong>de</strong> afgevaardig<strong>de</strong>n te pas en te onpas het<br />
woord nemen en dat <strong>de</strong> <strong>de</strong>batten voortdurend ontsporen.<br />
We hebben nu <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e kantjes van <strong>de</strong> politieke <strong>de</strong>batten <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
staten belicht. De <strong>de</strong>batten die ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> onafhankelijkheidsoorlog<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen plaatsvon<strong>de</strong>n,<br />
hebben echter gans Europa aangesproken en ontroerd.<br />
De verklar<strong>in</strong>g hiervoor ligt dieper dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> specifieke omstandighe<strong>de</strong>n<br />
van dat ogenblik. Wanneer <strong>in</strong> aristocratische verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen<br />
een zaak wordt bepleit, beroepen <strong>de</strong> sprekers zich op <strong>de</strong> specifieke<br />
gewoonten en gebruiken van een bepaal<strong>de</strong> stand; het gevolg<br />
is dat enkel <strong>de</strong> betrokken stand het pleidooi met aandacht zal volgen.<br />
De afgevaardig<strong>de</strong>n die <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g het<br />
woord nemen, spreken uit naam van <strong>de</strong> ganse natie en zoeken <strong>in</strong>spiratie<br />
<strong>in</strong> algemeen menselijke waarhe<strong>de</strong>n om specifieke zaken te<br />
bepleiten. Daardoor zijn <strong>de</strong>rgelijke re<strong>de</strong>voer<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> staat om bij<br />
ie<strong>de</strong>reen ontroer<strong>in</strong>g los te maken.<br />
<strong>de</strong>el 2<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie op<br />
het gevoelsleven van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
Hoofdstuk 1<br />
Waarom <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> van<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren voor<br />
<strong>de</strong> gelijkheid heviger en duurzamer zal<br />
zijn dan hun voorlief<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> vrijheid<br />
De eerste en meest hevige hartstocht die <strong>de</strong> gelijkheid laat ontstaan,<br />
is precies <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> gelijkheid. Men heeft, volgens<br />
mij, <strong>de</strong> oorzaken van dit verschijnsel nog niet voldoen<strong>de</strong><br />
verdui<strong>de</strong>lijkt. Men moet begrijpen dat <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
vrijheid en gelijkheid niet <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> mate liefhebben. Elk tijdperk<br />
wordt gekenmerkt door een bepaald feit of gegeven dat het<br />
<strong>de</strong>nken, maar ook het gevoelsleven, bepaalt. De vrijheid is van<br />
alle tij<strong>de</strong>n en heeft zich on<strong>de</strong>r zeer verschillen<strong>de</strong> vormen gemanifesteerd;<br />
<strong>de</strong> gelijkheid is uitzon<strong>de</strong>rlijk en specifiek voor onze<br />
tij<strong>de</strong>n. Misschien schuilt hier<strong>in</strong> al <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g voor het gegeven<br />
dat <strong>de</strong>mocratische volkeren zo aan <strong>de</strong> gelijkheid gehecht zijn; er<br />
zijn echter nog een aantal an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>nen.<br />
210 211
Als een volk ertoe zou besluiten, <strong>de</strong> gelijkheid die <strong>in</strong> zijn schoot<br />
bestaat, uit te bannen of zelfs maar te verm<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, dan zou het<br />
daar slechts na lange en moeizame <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> slagen. Het<br />
zou zijn wetten, i<strong>de</strong>eën, zijn ze<strong>de</strong>n en gewoonten moeten veran<strong>de</strong>ren.<br />
Zou het <strong>de</strong> vrijheid willen afschaffen, dan volstaat het dat<br />
het ophoudt die vrijheid te ver<strong>de</strong>digen. De mensen hechten zich<br />
aan <strong>de</strong> gelijkheid, niet alleen omdat die hen dierbaar is, maar ook<br />
omdat ze menen dat ze voor altijd zal stand hou<strong>de</strong>n.<br />
Ie<strong>de</strong>reen is het erover eens dat <strong>de</strong> vrijheid kan ontsporen. Dat<br />
ook <strong>de</strong> gelijkheid gevaren <strong>in</strong>houdt, is een feit waarvan slechts enkelen<br />
zich bewust zijn; het gaat immers om gevaren die slechts<br />
op termijn aan het licht komen, terwijl <strong>de</strong> na<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> vrijheid<br />
zich vrijwel onmid<strong>de</strong>llijk manifesteren. An<strong>de</strong>rzijds is het zo dat<br />
<strong>de</strong> welda<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> vrijheid pas op termijn tot hun recht komen,<br />
terwijl <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len van <strong>de</strong> gelijkheid onmid<strong>de</strong>llijk voor ie<strong>de</strong>reen<br />
begrijpelijk zijn. Voorts moet men zich, om van <strong>de</strong> vrijheid te<br />
kunnen genieten, vaak opoffer<strong>in</strong>gen getroosten, terwijl <strong>de</strong> vruchten<br />
van <strong>de</strong> gelijkheid onmid<strong>de</strong>llijk kunnen wor<strong>de</strong>n geoogst. Dit<br />
alles maakt dat <strong>de</strong> vrijheid meestal slechts door enkel<strong>in</strong>gen wordt<br />
gesmaakt, terwijl <strong>de</strong> gelijkheid b<strong>in</strong>nen ie<strong>de</strong>rs bereik ligt.<br />
Ik ben ervan overtuigd dat <strong>de</strong>mocratische volkeren van nature <strong>de</strong><br />
vrijheid gunstig gez<strong>in</strong>d zijn, dat ze er oprecht naar streven en dat<br />
ze er spijt zou<strong>de</strong>n van hebben zo <strong>de</strong> vrijheid opnieuw verloren<br />
g<strong>in</strong>g. De gevoelens die ze ten aanzien van <strong>de</strong> gelijkheid hebben<br />
ontwikkeld zijn echter one<strong>in</strong>dig heviger en hartstochtelijker. Hun<br />
voorkeur gaat ongetwijfeld uit naar een situatie waar vrijheid en<br />
gelijkheid samengaan. Wanneer <strong>de</strong>ze comb<strong>in</strong>atie onmogelijk is,<br />
zullen ze echter verkiezen <strong>de</strong> gelijkheid te bewaren, al moesten<br />
ze daarvoor <strong>in</strong> slavernij wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rgedompeld. Ze zullen armoe<strong>de</strong>,<br />
verknecht<strong>in</strong>g en barbarij verdragen; alles, behalve een her<strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> vroegere aristocratische verhoud<strong>in</strong>gen. Mensen<br />
en machten die zich tegen <strong>de</strong> gelijkheid verzetten, zullen erdoor<br />
vernietigd wor<strong>de</strong>n. Dezer dagen kan <strong>de</strong> vrijheid zich slechts met<br />
steun van <strong>de</strong> gelijkheid vestigen en kan zelfs het <strong>de</strong>spotisme zich<br />
niet zon<strong>de</strong>r haar steun handhaven.<br />
Hoofdstuk 2<br />
<strong>Over</strong> het <strong>in</strong>dividualisme <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
Ik beschreef hoe <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van gelijkheid elkeen zijn overtuig<strong>in</strong>gen<br />
op eigen <strong>in</strong>zichten steunt; <strong>in</strong> dit hoofdstuk wil ik aantonen<br />
dat mensen ook gevoelsmatig op zichzelf betrokken wor<strong>de</strong>n.<br />
Vroeger ken<strong>de</strong> men enkel egoïsme. De term <strong>in</strong>dividualisme kwam<br />
pas <strong>in</strong> voege met het verschijnsel waarnaar het verwijst. Het egoisme<br />
is een overtrokken en passionele vorm van eigenlief<strong>de</strong>, als<br />
gevolg waarvan mensen alles op zichzelf betrekken en hun eigenbelang<br />
boven alles stellen. Het <strong>in</strong>dividualisme is echter een koele<br />
en weloverwogen <strong>in</strong>gesteldheid die maakt dat mensen zich samen<br />
met hun gez<strong>in</strong>sle<strong>de</strong>n en enkele vrien<strong>de</strong>n <strong>in</strong> een eigen kle<strong>in</strong>e en afgescherm<strong>de</strong><br />
wereld terugtrekken en <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g als het ware<br />
aan haar lot overlaten. Het egoïsme is haast <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctief van aard;<br />
het <strong>in</strong>dividualisme gaat terug op een bepaal<strong>de</strong> manier van <strong>de</strong>nken.<br />
Het egoïsme is zo oud als <strong>de</strong> mens; het <strong>in</strong>dividualisme ontstond<br />
pas met <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen bleven <strong>de</strong> families geduren<strong>de</strong><br />
eeuwen op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> plek. Dat maakte dat <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> generaties<br />
zich van elkaars bestaan bewust waren; eenie<strong>de</strong>r ken<strong>de</strong> zijn<br />
voorva<strong>de</strong>ren en kon zich ook een i<strong>de</strong>e vormen van zijn nageslacht.<br />
Mensen kweten zich gewillig van hun verplicht<strong>in</strong>gen ten aanzien<br />
van hun familiele<strong>de</strong>n, zelfs tegenover hen die nog moesten geboren<br />
wor<strong>de</strong>n of al waren overle<strong>de</strong>n. De aristocratische <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
212 213
maakten dat ie<strong>de</strong>reen op één of an<strong>de</strong>re manier met zijn me<strong>de</strong>burgers<br />
was verbon<strong>de</strong>n. Door <strong>de</strong> onbeweeglijke stan<strong>de</strong>nverhoud<strong>in</strong>gen<br />
had ie<strong>de</strong>reen <strong>de</strong> zekerheid, boven zich een beschermheer<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n en on<strong>de</strong>r zich iemand op wiens me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g men beroep<br />
kon doen. In <strong>de</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen waren mensen<br />
steeds verbon<strong>de</strong>n met iets dat hen oversteeg, wat tot gevolg<br />
had dat ze zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r op zichzelf richtten.<br />
In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen, waar <strong>de</strong> maatschappij voortdurend<br />
<strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g is, wordt <strong>de</strong> draad <strong>de</strong>r tradities gebroken en<br />
het spoor van <strong>de</strong> vorige generaties uitgewist. De her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan<br />
het voorgeslacht verdwijnt, zoals men zich ook het nageslacht<br />
niet kan voorstellen. Alleen voor <strong>de</strong> meest nabije familiele<strong>de</strong>n<br />
toont men nog belangstell<strong>in</strong>g. Met het verdwijnen van <strong>de</strong> vroegere<br />
stan<strong>de</strong>nverschillen wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> mensen onverschilliger ten aanzien<br />
van elkaar. Met het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen<br />
groeit het aantal mensen dat over voldoen<strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n en<br />
mid<strong>de</strong>len beschikt om op eigen benen te kunnen staan. Vermits<br />
ze geen verplicht<strong>in</strong>gen hebben en niemand hen iets verplicht is,<br />
gaan ze zich meer en meer zien als geïsoleer<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen die hun<br />
eigen lot <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n hebben. De <strong>de</strong>mocratie werpt <strong>de</strong> mensen op<br />
zichzelf terug, waardoor het gevaar bestaat dat ze zich opsluiten<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> eenzaamheid van hun eigen <strong>in</strong>nerlijke.<br />
Hoofdstuk 3<br />
Waarom het <strong>in</strong>dividualisme het grootst<br />
is na een <strong>de</strong>mocratische revolutie<br />
Het <strong>in</strong>dividualisme is het meest nadrukkelijk aanwezig als een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g zich vestigt op het pu<strong>in</strong> van een aristocratisch<br />
bew<strong>in</strong>d. Dan immers hebben een groot aantal mensen <strong>in</strong><br />
korte tijd een grote zelfstandigheid verworven, waardoor ze over-<br />
lopen van zelfvertrouwen. Vermits ze zich niet kunnen voorstellen<br />
dat ze ooit op enige wijze <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g van an<strong>de</strong>ren zullen<br />
nodig hebben, verbergen ze niet dat ze enkel aan zichzelf <strong>de</strong>nken.<br />
Diegenen die hun vroegere voorrechten hebben verloren, zullen<br />
zich als vreem<strong>de</strong>n voelen <strong>in</strong> <strong>de</strong> nieuwe samenlev<strong>in</strong>g. Vermits het<br />
hen vóórkomt alsof er niets meer is dat hen aan hun me<strong>de</strong>mensen<br />
b<strong>in</strong>dt, bekommeren ook zij zich nog enkel om hun eigen lot.<br />
Hoofdstuk 4<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
het <strong>in</strong>dividualisme bestrij<strong>de</strong>n<br />
met behulp van het zelfbestuur<br />
Een <strong>de</strong>spotische heerser juicht het feit toe dat mensen zich isoleren<br />
en zich op zichzelf terugplooien; hij heeft immers geen behoefte<br />
aan pottenkijkers. Voor een <strong>de</strong>spoot zijn mensen die hun<br />
krachten willen bun<strong>de</strong>len om <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g tot grotere welvaart<br />
te brengen, onruststokers; een goe<strong>de</strong> burger houdt zich enkel en<br />
uitsluitend met zijn eigen zaken bezig. Zo zien we dat het <strong>de</strong>spotisme<br />
en <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n bevor<strong>de</strong>ren. Het<br />
gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen leidt tot<br />
<strong>in</strong>dividualiser<strong>in</strong>g; een <strong>de</strong>spotisch bew<strong>in</strong>d isoleert <strong>de</strong> mensen en<br />
bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> onverschilligheid. Waar <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen<br />
gelijker wor<strong>de</strong>n, zal het gevaar voor het <strong>de</strong>spotisme<br />
het grootst zijn.<br />
Wanneer men <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g <strong>de</strong> burgers verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
maakt voor <strong>de</strong> behartig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> publieke zaken, dan verplicht<br />
men hen er <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong> toe, zich los te maken van hun particuliere<br />
belangen en hun gerichtheid op zichzelf. Wanneer het verwezenlijken<br />
van <strong>de</strong> gemeenschappelijke belangen een zaak van allen<br />
wordt, ont<strong>de</strong>kken <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen dat ze m<strong>in</strong><strong>de</strong>r los staan van hun<br />
214 215
me<strong>de</strong>burgers dan ze dachten en dat ze, om bij momenten op <strong>de</strong><br />
steun van an<strong>de</strong>ren te kunnen rekenen, zelf ook hun me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g<br />
moeten aanbie<strong>de</strong>n. Waar het volk regeert, zullen <strong>de</strong> mensen zich<br />
bewust wor<strong>de</strong>n van het belang van <strong>de</strong> acht<strong>in</strong>g en sympathie van<br />
hun omgev<strong>in</strong>g. Waar <strong>de</strong> ambten op basis van verkiez<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n<br />
toegewezen, is men louter op basis van ambitie genoodzaakt aan<br />
an<strong>de</strong>ren te <strong>de</strong>nken en is het <strong>in</strong> het eigen belang, zichzelf bij momenten<br />
te kunnen wegcijferen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben het <strong>in</strong>dividualisme bestre<strong>de</strong>n met behulp<br />
van het lokale politieke zelfbestuur. Het is niet gemakkelijk mensen<br />
zó ver te krijgen, dat ze hun aandacht verschuiven van hun eigen<br />
particuliere belangen naar die van <strong>de</strong> gemeenschap, vermits<br />
ze niet onmid<strong>de</strong>llijk zien <strong>in</strong> welke z<strong>in</strong> hun eigen lot met dat van<br />
<strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren is verbon<strong>de</strong>n. Daarom hou<strong>de</strong>n ook niet zoveel mensen<br />
zich bezig met <strong>de</strong> nationale politiek. Wanneer mensen echter<br />
constateren dat naast hun eigendom een weg wordt aangelegd,<br />
zal dat verband een stuk dui<strong>de</strong>lijker wor<strong>de</strong>n. Door <strong>de</strong> burgers te<br />
belasten met het beheer van zaken met een beperkte omvang, raken<br />
ze geïnteresseerd <strong>in</strong> <strong>de</strong> publieke belangen en begrijpen ze dat<br />
ze op elkaar zijn aangewezen. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zijn <strong>de</strong> verkozen<br />
lokale bestuursorganen er <strong>de</strong> oorzaak van dat een groot<br />
aantal burgers prijs stelt op <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van hun naaste omgev<strong>in</strong>g<br />
en zich met elkaars welzijn bezighoudt. Door <strong>de</strong> ambten op<br />
basis van verkiez<strong>in</strong>g toe te wijzen, zijn <strong>de</strong> mensen gaan<strong>de</strong>weg tot<br />
het besef gekomen van het belang van <strong>de</strong> sympathie en <strong>de</strong> steun<br />
van hun me<strong>de</strong>burgers en van een reputatie van welwillendheid en<br />
onbaatzuchtigheid.<br />
Wanneer men zich <strong>de</strong> vraag stelt hoe het komt dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten zo welvarend zijn, dan v<strong>in</strong>dt men het antwoord niet <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
kwaliteiten van diegenen die een openbaar ambt vervullen. De<br />
verklar<strong>in</strong>g schuilt <strong>in</strong> het pr<strong>in</strong>cipe dat het om verkozen ambten<br />
gaat. Als gevolg hiervan putten <strong>de</strong> burgers zich uit om nieuwe ma-<br />
nieren te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om het algemeen welzijn te vergroten. Het stelsel<br />
van politieke rechten en lokale vrijhe<strong>de</strong>n maakt dat ie<strong>de</strong>reen<br />
er zich van bewust is dat men met an<strong>de</strong>ren samenleeft en dat het<br />
<strong>in</strong> het eigen belang is een welwillen<strong>de</strong> houd<strong>in</strong>g tegenover <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
aan te nemen. In eerste <strong>in</strong>stantie <strong>in</strong>teresseren <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
zich voor het algemeen belang uit noodzaak; na verloop van<br />
tijd uit vrije keuze. Wat eerst bereken<strong>in</strong>g was, zal later een twee<strong>de</strong><br />
natuur wor<strong>de</strong>n. Het <strong>Amerika</strong>anse voorbeeld bewijst dat het beste<br />
mid<strong>de</strong>l om <strong>de</strong> gevaren van <strong>de</strong> gelijkheid te bestrij<strong>de</strong>n, ligt <strong>in</strong> het<br />
<strong>in</strong>stellen van <strong>de</strong> politieke vrijhe<strong>de</strong>n.<br />
Hoofdstuk 5<br />
<strong>Over</strong> het <strong>Amerika</strong>anse<br />
verenig<strong>in</strong>gsleven<br />
<strong>Amerika</strong>nen van alle leeftij<strong>de</strong>n, stan<strong>de</strong>n en overtuig<strong>in</strong>gen sluiten<br />
voortdurend <strong>de</strong> rangen <strong>in</strong> verenig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> meest uiteenlopen<strong>de</strong><br />
aard en met <strong>de</strong> meest diverse doelstell<strong>in</strong>gen. Al die on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen<br />
waarvoor <strong>in</strong> Frankrijk <strong>de</strong> bestuurlijke <strong>in</strong>stanties en <strong>in</strong><br />
Engeland <strong>de</strong> heren van stand het <strong>in</strong>itiatief nemen, wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
Verenig<strong>de</strong> Staten gedragen door burgers die zich <strong>in</strong> volkomen vrijheid<br />
hebben verenigd rond een gemeenschappelijke doelstell<strong>in</strong>g.<br />
Het is geen toeval dat we het meest actieve en bloeien<strong>de</strong> verenig<strong>in</strong>gsleven<br />
aantreffen <strong>in</strong> <strong>de</strong> meest <strong>de</strong>mocratische natie; er bestaat<br />
een noodzakelijk verband tussen <strong>de</strong> egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen<br />
en <strong>de</strong> uitbouw van samenwerk<strong>in</strong>gsverban<strong>de</strong>n.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen voelen mensen niet <strong>de</strong> behoefte<br />
om verenig<strong>in</strong>gen op te zetten, vermits zij <strong>in</strong> een hecht samenhangend<br />
verband leven. De rijken en machtigen staan als het ware<br />
aan het hoofd van een permanente verenig<strong>in</strong>g, bestaan<strong>de</strong> uit al<br />
diegenen die tegenover hen <strong>in</strong> een afhankelijkheidsrelatie staan.<br />
216 217
In een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g wordt ie<strong>de</strong>re burger op zichzelf<br />
teruggeworpen en heeft niemand nog <strong>de</strong> macht om an<strong>de</strong>ren<br />
te dw<strong>in</strong>gen, steun te verlenen aan zijn <strong>in</strong>itiatieven. Indien er <strong>in</strong><br />
die situatie geen alternatieven wor<strong>de</strong>n gevon<strong>de</strong>n om mensen tot<br />
samenwerk<strong>in</strong>g te bewegen, zullen <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen wegz<strong>in</strong>ken <strong>in</strong> onmacht<br />
en vervalt <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een toestand van barbaarsheid.<br />
Ongelukkig genoeg maakt diezelf<strong>de</strong> toestand, die verenig<strong>in</strong>gen<br />
levensnoodzakelijk maakt, het juist zo moeilijk om <strong>de</strong>rgelijke samenwerk<strong>in</strong>gsverban<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> grond te krijgen. Wanneer aristocraten<br />
tot één of an<strong>de</strong>re vorm van verenig<strong>in</strong>g willen komen, volstaat<br />
het, vermits elk van hen een grote macht vertegenwoordigt,<br />
dat een kle<strong>in</strong> aantal <strong>de</strong>elnemers zich verenigt, opdat <strong>de</strong> kracht van<br />
<strong>de</strong> groep aanzienlijk wordt. Dit kle<strong>in</strong>e le<strong>de</strong>naantal maakt het dan<br />
gemakkelijk om tot b<strong>in</strong><strong>de</strong>n<strong>de</strong> afspraken te komen. In een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g moet een groot aantal mensen <strong>de</strong> krachten<br />
bun<strong>de</strong>len vooraleer een verenig<strong>in</strong>g enig gewicht <strong>in</strong> <strong>de</strong> schaal<br />
kan werpen. Sommigen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> dit gegeven een argument om<br />
te pleiten voor een meer actieve rol van <strong>de</strong> overheid, die <strong>de</strong> taken<br />
op zich zou moeten nemen die <strong>de</strong> burgers zelf niet kunnen vervullen.<br />
Ik vrees dat hoe méér <strong>de</strong> overheid zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats stelt van <strong>de</strong><br />
burgers, hoe méér <strong>de</strong> burgers <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n om zich te verenigen<br />
en zelf <strong>in</strong>itiatieven te ontwikkelen, zullen verliezen. Een overheid<br />
die zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> verenig<strong>in</strong>gen stelt, bewijst <strong>de</strong><br />
samenlev<strong>in</strong>g geen dienst. Het is immers precies door <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rzijdse<br />
samenwerk<strong>in</strong>g dat mensen hun morele en <strong>in</strong>tellectuele capaciteiten<br />
ontwikkelen.<br />
Ik moet zeggen dat ik trouwens niet geloof dat welke overheid<br />
dan ook, <strong>de</strong> kracht zal weten te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om <strong>de</strong> grote hoeveelheid<br />
<strong>in</strong>itiatieven te ontplooien die <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> door het vrije vereni-<br />
g<strong>in</strong>gsleven aan <strong>de</strong> dag wordt gelegd. Geen enkele overheid zal er<br />
ooit <strong>in</strong> slagen om op eigen kracht <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong> van <strong>de</strong><br />
burgers aan te wakkeren. Eens een overheid zich buiten haar specifieke<br />
sfeer begeeft, zal zij zich, zelfs zon<strong>de</strong>r dat dat <strong>in</strong> haar bedoel<strong>in</strong>g<br />
lag, tyranniek gedragen; een overheid heeft immers enkel<br />
ervar<strong>in</strong>g met het eenzijdig opleggen van regels. Het is dus van het<br />
grootste belang dat, naarmate <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen<br />
gelijker wor<strong>de</strong>n, naast <strong>de</strong> overheid een verenig<strong>in</strong>gsleven ontstaat<br />
dat <strong>de</strong> taken op zich neemt, die niet langer door enkel<strong>in</strong>gen kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n vervuld.<br />
Hoofdstuk 6<br />
<strong>Over</strong> het verband tussen<br />
verenig<strong>in</strong>gen en kranten<br />
Wanneer men mensen, waartussen geen duurzame ban<strong>de</strong>n meer<br />
bestaan, tot me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g aan een gemeenschappelijk <strong>in</strong>itiatief<br />
zal trachten te bewegen, zal men elk van hen afzon<strong>de</strong>rlijk ervan<br />
moeten overtuigen dat ze belang hebben bij <strong>de</strong>elname. Om <strong>de</strong>ze<br />
boodschap terzelf<strong>de</strong>rtijd bij alle betrokkenen over te brengen,<br />
is het nodig dat er kranten bestaan. Waar <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n en het <strong>in</strong>dividualisme <strong>de</strong> kop<br />
opsteekt, groeit <strong>de</strong> noodzaak aan dagbla<strong>de</strong>n. Ik ontken niet dat<br />
kranten er vaak verantwoor<strong>de</strong>lijk voor zijn dat mensen ondoordachte<br />
<strong>in</strong>itiatieven aan <strong>de</strong> dag leggen; ik vrees echter dat wanneer<br />
er geen kranten zou<strong>de</strong>n bestaan, er eenvoudigweg geen gezamenlijke<br />
on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen meer tot stand zou<strong>de</strong>n komen. Enkel via <strong>de</strong><br />
dagbla<strong>de</strong>n kunnen <strong>de</strong> geïsoleer<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen te weet komen dat<br />
er an<strong>de</strong>ren zijn die <strong>de</strong>nken zoals zij; met behulp van <strong>de</strong> kranten<br />
kunnen ze met elkaar <strong>in</strong> contact tre<strong>de</strong>n, hun krachten bun<strong>de</strong>len<br />
en later hun verenig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> stand hou<strong>de</strong>n.<br />
218 219
Een verenig<strong>in</strong>g die <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g enige<br />
macht wenst te verwerven, moet daartoe een groot aantal mensen<br />
op <strong>de</strong> been weten te brengen. Een krant vormt het mid<strong>de</strong>l bij<br />
uitstek om b<strong>in</strong>nen een <strong>de</strong>rgelijke grote groep <strong>de</strong> contacten te on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n.<br />
Tussen verenig<strong>in</strong>gen en dagbla<strong>de</strong>n bestaat dan ook<br />
een noodzakelijk verband. Gegeven het feit dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie<br />
steeds meer verenig<strong>in</strong>gen zullen ontstaan, zal ook het aantal kranten<br />
toenemen.<br />
Er bestaat ook een verband tussen het aantal kranten en <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve<br />
organisatie van een samenlev<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> die z<strong>in</strong> dat het aantal<br />
kranten samenhangt met het aantal lokale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Het<br />
uitzon<strong>de</strong>rlijke krantenaanbod <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heeft alles<br />
te maken met <strong>de</strong> ver doorgedreven <strong>de</strong>centraliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratieve<br />
macht en het grote aantal burgers dat bij het lokale bestuurswerk<br />
wordt betrokken. Deze burgers hebben behoefte aan<br />
kranten om hen op <strong>de</strong> hoogte te hou<strong>de</strong>n van alles wat <strong>in</strong> hun gemeente<br />
leeft en welke <strong>in</strong>itiatieven wor<strong>de</strong>n ontwikkeld.<br />
In Frankrijk en <strong>in</strong> Engeland gelooft men dat het volstaat <strong>de</strong> belast<strong>in</strong>gen,<br />
die op <strong>de</strong> pers drukken, af te schaffen, opdat het aantal<br />
dagbla<strong>de</strong>n zou groeien. Ik geloof echter niet dat <strong>de</strong> krantentitels<br />
zich zullen vermenigvuldigen naarmate ze goedkoper wor<strong>de</strong>n.<br />
Er zullen pas nieuwe kranten verschijnen wanneer <strong>de</strong> burgers <strong>de</strong><br />
noodzaak voelen aan een communicatiemid<strong>de</strong>l dat hun gezamenlijke<br />
on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen bevor<strong>de</strong>rt. Een krant kan slechts bestaan als<br />
ze <strong>de</strong> uitdrukk<strong>in</strong>g is van een doctr<strong>in</strong>e of een gevoel, dat een groot<br />
aantal mensen verb<strong>in</strong>dt; een krant is als een verenig<strong>in</strong>g waarvan<br />
<strong>de</strong> geregel<strong>de</strong> lezers <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n vormen.<br />
Hoofdstuk 7<br />
<strong>Over</strong> het verband tussen<br />
politieke en an<strong>de</strong>re verenig<strong>in</strong>gen<br />
In het land waar men het rijkste verenig<strong>in</strong>gsleven aantreft, is ook<br />
<strong>de</strong> politieke vrijheid het grootst; omgekeerd v<strong>in</strong>dt men daar waar<br />
het recht tot het opzetten van politieke verenig<strong>in</strong>gen niet bestaat,<br />
ook nauwelijks verenig<strong>in</strong>gen van enige an<strong>de</strong>re aard. Ik geloof niet<br />
dat het hier om een toevallig verband gaat. De aanwezigheid van<br />
een verenig<strong>in</strong>gsleven bevor<strong>de</strong>rt het ontstaan van politieke samenwerk<strong>in</strong>gsverban<strong>de</strong>n.<br />
Door op kle<strong>in</strong>e schaal hun gemeenschappelijke<br />
belangen te leren ver<strong>de</strong>digen, verwerven mensen <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n<br />
om ook op het niveau van <strong>de</strong> gemeenschap <strong>de</strong> collectieve<br />
belangen te behartigen.<br />
Omgekeerd bevor<strong>de</strong>rt het bestaan van <strong>de</strong>rgelijke politieke verban<strong>de</strong>n<br />
dan weer het an<strong>de</strong>rsoortige verenig<strong>in</strong>gsleven. Door <strong>de</strong>el<br />
te nemen aan het beheer van <strong>de</strong> gemeenschappelijke zaken, leren<br />
mensen dat ze geen geïsoleer<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen zijn die zelfstandig <strong>in</strong><br />
al hun behoeften kunnen voorzien. Door gebruik te maken van<br />
het politieke verenig<strong>in</strong>gsrecht, leren mensen <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk welke<br />
macht ze kunnen verwerven door zich met gelijkgestem<strong>de</strong>n te verenigen,<br />
en hoe ze hun krachten moeten bun<strong>de</strong>len om een doel te<br />
bereiken.<br />
Politieke en an<strong>de</strong>rsoortige verenig<strong>in</strong>gen zijn ook <strong>in</strong> die z<strong>in</strong> aan<br />
elkaar verwant dat wanneer verenig<strong>in</strong>gen met een politiek doel<br />
wor<strong>de</strong>n verbo<strong>de</strong>n, ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re een kwijnend bestaan zullen<br />
lei<strong>de</strong>n. Wanneer sommige verenig<strong>in</strong>gsvormen wor<strong>de</strong>n toegelaten<br />
en an<strong>de</strong>re niet, zullen <strong>de</strong> mensen aarzelen om <strong>de</strong>el te nemen aan<br />
welke vorm van collectief han<strong>de</strong>len dan ook. <strong>Over</strong>igens zal ook<br />
het feit dat ze zich slechts met zaken van on<strong>de</strong>rgeschikt belang<br />
mogen bezighou<strong>de</strong>n, tot we<strong>in</strong>ig enthousiasme lei<strong>de</strong>n.<br />
220 221
Ik meen dat het gevaar voor <strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong>, dat uitgaat van <strong>de</strong><br />
onbeperkte vrijheid tot het oprichten van politieke verenig<strong>in</strong>gen,<br />
eer<strong>de</strong>r beperkt is en dat op termijn <strong>de</strong> staat er <strong>in</strong> tegen<strong>de</strong>el enkel<br />
baat kan bij hebben. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zien we dat bei<strong>de</strong><br />
verenig<strong>in</strong>gsvormen complementair zijn. De onrust die verenig<strong>in</strong>gen<br />
van politieke aard <strong>in</strong> <strong>de</strong> maatschappij <strong>in</strong>troduceren, wordt<br />
ruimschoots gecompenseerd door <strong>de</strong> ontelbare hoeveelheid an<strong>de</strong>rsoortige<br />
verenig<strong>in</strong>gen die namelijk allemaal behoefte hebben<br />
aan een or<strong>de</strong>lijk maatschappelijk leven om hun doelstell<strong>in</strong>gen te<br />
verwezenlijken.<br />
Het is belangrijk om goed <strong>de</strong> samenhang tussen <strong>de</strong>ze verschijnselen<br />
te begrijpen. De <strong>Amerika</strong>nen verwerven <strong>de</strong> smaak van het verenig<strong>in</strong>gsleven<br />
doorheen hun <strong>de</strong>elname aan <strong>de</strong> politieke verban<strong>de</strong>n;<br />
het verenig<strong>in</strong>gsleven vormt het beste mid<strong>de</strong>l om revoluties<br />
te vermij<strong>de</strong>n. Het is dus door gebruik te maken van een vrijheid<br />
die gevaren <strong>in</strong>houdt, dat ze leren hoe ze <strong>de</strong> gevaren van die vrijheid<br />
on<strong>de</strong>r controle kunnen hou<strong>de</strong>n. Op korte termijn houdt het<br />
bestaan van verenig<strong>in</strong>gen met een politiek karakter een gevaar <strong>in</strong><br />
voor <strong>de</strong> staat; op lange termijn is het bevor<strong>de</strong>rlijk voor <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
or<strong>de</strong>.<br />
Hoofdstuk 8<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen het <strong>in</strong>dividualisme<br />
bestrij<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van<br />
het welbegrepen eigenbelang<br />
Ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> aristocratie bestond, volgens <strong>de</strong> heersen<strong>de</strong> op<strong>in</strong>ie,<br />
<strong>de</strong> hoogste <strong>de</strong>ugd er<strong>in</strong> dat men niet aan zichzelf dacht en<br />
onzelfzuchtig het goe<strong>de</strong> betrachtte. Ik betwijfel of <strong>de</strong> mensen<br />
vroeger daadwerkelijk <strong>de</strong>ugdzamer waren; feit is echter dat men<br />
<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n verheerlijkte zon<strong>de</strong>r, althans openlijk, ook over het nut<br />
van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n te praten. Naarmate mensen zich méér op zichzelf<br />
zijn gaan concentreren, hebben <strong>de</strong> moralisten dit vertoog verlaten<br />
en zijn ze hun on<strong>de</strong>rzoek gaan richten op <strong>de</strong> vraag of wat<br />
goed is voor <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen, ook niet op één of an<strong>de</strong>re wijze <strong>de</strong> gemeenschap<br />
ten goe<strong>de</strong> komt. Zo ontstond <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e dat mensen<br />
zichzelf dienen door goed te doen jegens <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren, en dat het<br />
dus <strong>in</strong> hun eigen belang is om goed te doen.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten hoort men nooit zeggen dat <strong>de</strong>ugdzaamheid<br />
een goe<strong>de</strong> eigenschap is; men zegt dat <strong>de</strong>ugdzaamheid nuttig<br />
is. <strong>Amerika</strong>anse moralisten beweren niet dat men zich voor<br />
an<strong>de</strong>ren moet opofferen omdat dat bewon<strong>de</strong>renswaardig is, maar<br />
omdat het <strong>in</strong> het belang is van alle betrokkenen. Ze hebben begrepen<br />
dat mensen door een onweerstaanbare kracht naar het <strong>in</strong>dividualisme<br />
wor<strong>de</strong>n gedreven, en hebben zich erbij neergelegd<br />
dat het enige dat ze kunnen doen, er<strong>in</strong> bestaat <strong>de</strong>ze beweg<strong>in</strong>g bij<br />
te sturen. Ze gaan niet <strong>in</strong> tegen het i<strong>de</strong>e dat <strong>de</strong> mens slechts zijn<br />
eigenbelang volgt, maar putten zich uit om te bewijzen dat het<br />
<strong>in</strong> ie<strong>de</strong>rs belang is een rechtschapen mens te zijn. Ze trachten het<br />
<strong>de</strong>nkbeeld <strong>in</strong>gang te doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n dat mensen, door een <strong>de</strong>el van<br />
hun belangen op te offeren aan die van hun me<strong>de</strong>burgers, <strong>de</strong> rest<br />
van die belangen kunnen veilig stellen, zodat ze er uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk <strong>in</strong>dividueel<br />
beter van wor<strong>de</strong>n.<br />
De doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang is niet nieuw, maar<br />
heeft <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten voor het eerst algemene aanvaard<strong>in</strong>g<br />
gevon<strong>de</strong>n. De <strong>Amerika</strong>nen verklaren nagenoeg alles wat ze doen<br />
vanuit <strong>de</strong>ze doctr<strong>in</strong>e. Ik meen dat ze zichzelf daar vaak onrecht<br />
mee doen, omdat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, net als ie<strong>de</strong>reen, een groot aantal<br />
han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen stellen die onbaatzuchtig zijn of waar geen bereken<strong>in</strong>g<br />
bij te pas komt. De <strong>Amerika</strong>nen geven dat niet graag toe;<br />
ze verkiezen eer<strong>de</strong>r het gelijk van hun doctr<strong>in</strong>e aan te tonen dan<br />
zichzelf eer te bewijzen.<br />
222 223
De doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang heeft mogelijk we<strong>in</strong>ig<br />
diepgang, maar heeft het voor<strong>de</strong>el van hel<strong>de</strong>rheid en dui<strong>de</strong>lijkheid.<br />
Het gaat om een leer die b<strong>in</strong>nen het bereik van allen ligt,<br />
die door ie<strong>de</strong>reen kan wor<strong>de</strong>n begrepen en toegepast. Het is een<br />
doctr<strong>in</strong>e die won<strong>de</strong>rwel aansluit bij <strong>de</strong> zwakhe<strong>de</strong>n van elke mens<br />
en die er<strong>in</strong> slaagt het altijd aanwezige eigenbelang tegen zichzelf<br />
te keren. De doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang beweegt<br />
misschien we<strong>in</strong>igen tot grootse prestaties, maar maakt an<strong>de</strong>rzijds<br />
dat vele an<strong>de</strong>ren, die nooit aan <strong>de</strong>ze hoge maatstaven zou<strong>de</strong>n voldoen,<br />
normen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n die b<strong>in</strong>nen hun bereik liggen en waaraan ze<br />
zich kunnen hou<strong>de</strong>n.<br />
Ik meen dat <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang op<br />
maat is gesne<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze tijd; het gaat om het meest krachtige<br />
wapen waarmee mensen zich tegen zichzelf kunnen beschermen<br />
kunnen nemen. Daarom moeten moralisten, zelfs al v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
ze <strong>de</strong>ze leer niet perfect, haar niettem<strong>in</strong> als noodzakelijk begroeten.<br />
Geen macht ter wereld zal <strong>de</strong> egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen<br />
en daardoor <strong>de</strong> verspreid<strong>in</strong>g van het nuts<strong>de</strong>nken beletten.<br />
We moeten ons erop voorberei<strong>de</strong>n dat <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst het<br />
eigenbelang <strong>de</strong> voornaamste, zo niet <strong>de</strong> enige, menselijke drijfveer<br />
wordt. Wanneer mensen <strong>de</strong>ze drijfveer bl<strong>in</strong>d volgen, zullen<br />
ze zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> diepste miserie storten. De <strong>Amerika</strong>anse doctr<strong>in</strong>e<br />
van het welbegrepen eigenbelang is niet perfect, maar is allesz<strong>in</strong>s<br />
<strong>in</strong> staat, <strong>de</strong> ergste vormen van het <strong>in</strong>dividualisme te temperen.<br />
Hoofdstuk 9<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van<br />
het welbegrepen eigenbelang toepassen<br />
op zaken van godsdienstige aard<br />
Als <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang haar aanspraken<br />
zou beperken tot <strong>de</strong>ze wereld, zou zij één van haar belangrijkste<br />
troeven uit han<strong>de</strong>n geven; het is immers <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> belon<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> het hiernamaals die <strong>de</strong> gevraag<strong>de</strong> offers moet compenseren.<br />
De kerni<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang -<br />
dat mensen duurzaam geluk slechts kunnen verwerven door zich<br />
opoffer<strong>in</strong>gen te getroosten waarvoor ze later zullen wor<strong>de</strong>n beloond-<br />
is on<strong>de</strong>r één of an<strong>de</strong>re vorm <strong>in</strong> alle religies aanwezig. Mensen<br />
volgen <strong>de</strong> regels van een godsdienst uiteraard niet alleen met<br />
het oog op een belon<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het hiernamaals. Niettem<strong>in</strong> ben ik<br />
ervan overtuigd dat godsdiensten gebruik maken van dit mid<strong>de</strong>l<br />
om het menselijke gedrag te sturen en evenm<strong>in</strong> twijfel ik eraan dat<br />
net dit soort afweg<strong>in</strong>gen een godsdienst <strong>in</strong>gang doet v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij<br />
het grote publiek.<br />
De doctr<strong>in</strong>e van het welbegrepen eigenbelang lijkt me dan ook<br />
perfect verenigbaar met het geloof; méér zelfs: op basis van <strong>de</strong>ze<br />
doctr<strong>in</strong>e zullen mensen zich naar het geloof toe bewegen. Wie<br />
zich een berekenen<strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid eigen maakt, zal, zoals Pascal,<br />
moeten besluiten dat <strong>de</strong> kosten van het geloof <strong>in</strong> een hiernamaals,<br />
dat niet zou bestaan, niet opwegen tegen <strong>de</strong> kosten van<br />
het niet geloven <strong>in</strong> een hiernamaals, dat wel <strong>de</strong>gelijk zou bestaan.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen gaan met hun geloof op een <strong>de</strong>rgelijke koele en<br />
bere<strong>de</strong>neer<strong>de</strong> wijze om, dat het lijkt alsof het voor hen meer een<br />
zaak van het hoofd dan van het hart is. De <strong>Amerika</strong>nen situeren<br />
<strong>de</strong> welda<strong>de</strong>n van het geloof ook vaak <strong>in</strong> dit leven. <strong>Amerika</strong>anse<br />
priesters benadrukken voortdurend hoe het geloof <strong>de</strong> vrijheid en<br />
<strong>de</strong> openbare or<strong>de</strong> ten goe<strong>de</strong> komt. Soms valt dan ook niet uit te<br />
maken of het voornaamste doel van <strong>de</strong> godsdienst er<strong>in</strong> bestaat<br />
het eeuwige geluk <strong>in</strong> het hiernamaals te verzekeren, dan wel het<br />
welzijn hier op aar<strong>de</strong> te bevor<strong>de</strong>ren.<br />
224 225
Hoofdstuk 10<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
voor materiële welstand<br />
In <strong>Amerika</strong> is het verlangen naar materiële welstand algemeen.<br />
Ie<strong>de</strong>reen wordt onophou<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> beslag genomen door het streven<br />
naar <strong>de</strong> bevredig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> ger<strong>in</strong>gste lichamelijke behoeften<br />
en het verzekeren van een comfortabel dagelijks bestaan. In Europa<br />
zien we hetzelf<strong>de</strong> verschijnsel, op basis van gelijklopen<strong>de</strong><br />
oorzaken.<br />
In samenlev<strong>in</strong>gen waar <strong>de</strong> rijkdommen door overerv<strong>in</strong>g steeds<br />
b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> families blijven, gebeurt het dat mensen <strong>in</strong> materiële<br />
welstand leven, zon<strong>de</strong>r dat ze er hun leven laten door beheersen.<br />
Het is immers niet het bezit op zich, maar het bezit gecomb<strong>in</strong>eerd<br />
met <strong>de</strong> vrees dat men alles ook weer zal verliezen,<br />
dat verantwoor<strong>de</strong>lijk is voor <strong>de</strong>ze materialistische <strong>in</strong>gesteldheid.<br />
Aristocraten die hun rijkdom als vanzelfsprekend beschouw<strong>de</strong>n,<br />
leg<strong>de</strong>n vaak een hooghartig misprijzen voor materiële welstand<br />
aan <strong>de</strong> dag en gaven er ten tij<strong>de</strong> van rampspoed of revolutie ook<br />
blijk van dat ze daadwerkelijk zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze luxe kon<strong>de</strong>n leven. De<br />
laagste stan<strong>de</strong>n, die generatie op generatie <strong>in</strong> armoe<strong>de</strong> had<strong>de</strong>n<br />
geleefd, vertoon<strong>de</strong>n evenm<strong>in</strong> die niet aflaten<strong>de</strong> verzucht<strong>in</strong>g naar<br />
materiële welvaart; door <strong>de</strong> uitzichtloosheid van het dagelijkse leven<br />
richtten ze hun hoop veeleer op het hiernamaals.<br />
Wie <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g bezit verwerft, zal daardoor<br />
<strong>de</strong> smaak van materiële welstand te pakken krijgen, zon<strong>de</strong>r<br />
echter over genoeg mid<strong>de</strong>len te beschikken om <strong>de</strong> vrees te overw<strong>in</strong>nen<br />
dat men alles weer zal verliezen. Ik heb <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten niemand ontmoet die zó arm was, dat hij zichzelf <strong>de</strong><br />
hoop op materiële welstand moest ontzeggen; net zo m<strong>in</strong> als ik<br />
een rijke heb ontmoet die het zich kon veroorloven zich boven<br />
die hartstocht te stellen. Het verlangen naar materiële welstand<br />
is kenmerkend voor <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>nklasse; naarmate die klasse groeit,<br />
zal ook dit verlangen zich veralgemenen.<br />
Hoofdstuk 11<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong><br />
voor materiële welstand<br />
Na wat voorafg<strong>in</strong>g, moet men tot <strong>de</strong> conclusie komen dat <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten, als gevolg van het rusteloos najagen van materiële<br />
welstand, <strong>de</strong> aanblik moeten geven van een verscheur<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Dat dat niet het geval is, ligt <strong>in</strong> het feit dat <strong>de</strong>ze hartstocht<br />
zich <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g op een zeer bijzon<strong>de</strong>re<br />
wijze uit. Wanneer een aristocratie <strong>in</strong> verval geraakt en zich nog<br />
louter door materiële verlangens laat lei<strong>de</strong>n, uit zich dit <strong>in</strong> een<br />
cultus van het mateloze en het overdadige. Bij een <strong>de</strong>mocratisch<br />
volk zal het streven naar materiële welstand m<strong>in</strong><strong>de</strong>r extreme vormen<br />
aannemen. Zij zullen geen paleizen willen bouwen of zich<br />
tot doel stellen <strong>de</strong> natuur te overtreffen. Hen is het om niet méér<br />
te doen, dan het dagelijkse leven een stuk aangenamer te maken.<br />
Bij hen gaat het om eer<strong>de</strong>r beschei<strong>de</strong>n d<strong>in</strong>gen, waaraan ze niettem<strong>in</strong><br />
een zeer grote waar<strong>de</strong> hechten.<br />
In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie is het streven naar materiële welstand<br />
dus niet tegengesteld aan <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> maatschappelijke or<strong>de</strong>.<br />
Het is <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el een streven dat maatschappelijke stabiliteit als<br />
noodzakelijke voorwaar<strong>de</strong> voor zijn verwezenlijk<strong>in</strong>g veron<strong>de</strong>rstelt.<br />
Het gaat om een hartstocht die zich richt op betracht<strong>in</strong>gen<br />
die niet <strong>in</strong>druisen tegen <strong>de</strong> moraal of <strong>de</strong> religie, maar die evenm<strong>in</strong><br />
op generlei wijze het dagelijkse overstijgen. Ik verwijt <strong>de</strong> gelijkheid<br />
dan ook dat ze alle prikkels wegneemt die mensen ertoe zou<strong>de</strong>n<br />
kunnen bewegen om boven zichzelf uit te stijgen.<br />
226 227
Hoofdstuk 12<br />
Waarom sommige <strong>Amerika</strong>nen blijk<br />
geven van een overspannen<br />
spiritualisme<br />
Hoewel het verlangen om aardse goe<strong>de</strong>ren te verwerven <strong>de</strong> dom<strong>in</strong>ante<br />
hartstocht is die <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen beweegt, zijn er niettem<strong>in</strong><br />
momenten waarop hun ziel alle ban<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> materie lijkt te<br />
willen verbreken en onstuimig ten hemel wil stijgen. Men v<strong>in</strong>dt<br />
<strong>in</strong> alle staten van <strong>de</strong> Unie, maar nog het meest <strong>in</strong> het dunbevolkte<br />
westen, rondtrekken<strong>de</strong> predikanten die het woord Gods versprei<strong>de</strong>n<br />
en sekten die <strong>de</strong> meest vreemdsoortige wegen naar het eeuwige<br />
geluk propageren. Men v<strong>in</strong>dt er een geëxalteerd spiritualisme<br />
dat men <strong>in</strong> Europa niet kent en dat soms grenst aan religieuze<br />
waanz<strong>in</strong>. Dit hoeft ons niet te verbazen.<br />
De menselijke ziel heeft bepaal<strong>de</strong> behoeften die het materiële<br />
overstijgen. Wanneer <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g <strong>de</strong> grote meer<strong>de</strong>rheid<br />
zich uitsluitend op het najagen van aardse zaken concentreert,<br />
kan men verwachten dat dit bij sommigen een tegenreactie zal<br />
losweken. Zij zullen zich met evenveel vuur op <strong>de</strong> zuiver spirituele<br />
zaken storten. Het zou me zelfs niet verwon<strong>de</strong>ren dat <strong>in</strong> een<br />
samenlev<strong>in</strong>g die zich zo eenzijdig <strong>in</strong> materialistische z<strong>in</strong> ontwikkelt,<br />
het mysticisme een nieuwe opbloei doormaakt.<br />
Hoofdstuk 13<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen ondanks hun<br />
welvaart zo’n bezorg<strong>de</strong> <strong>in</strong>druk geven<br />
Ik heb <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> vrije en verlichte mensen aangetroffen, die<br />
<strong>in</strong> welvaren<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n leef<strong>de</strong>n. Niettem<strong>in</strong> gaven ze een<br />
zwaarmoedige en zelfs bedroef<strong>de</strong> <strong>in</strong>druk, zelfs op die momen-<br />
ten dat ze ogenschijnlijk plezier maakten. De verklar<strong>in</strong>g ligt <strong>in</strong><br />
het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich voortdurend bewust zijn van alle<br />
begerenswaardige zaken die ze nog niét hebben verworven. De<br />
<strong>Amerika</strong>nen zijn koortsachtig op zoek naar het geluk, maar wor<strong>de</strong>n<br />
voortdurend geplaagd door <strong>de</strong> vrees dat ze misschien niet <strong>de</strong><br />
kortste weg hebben gekozen. De <strong>Amerika</strong>nen verwerven voortdurend<br />
nieuwe goe<strong>de</strong>ren, maar nemen niet <strong>de</strong> tijd om ervan te genieten,<br />
omdat er zich al weer nieuwe verlangens aandienen. Mensen<br />
die voldoen<strong>in</strong>g zoeken <strong>in</strong> het verwerven van materiële goe<strong>de</strong>ren,<br />
zijn voortdurend gehaast, omdat ze slechts over een beperkte tijd<br />
beschikken om ze te verwerven en om ervan te genieten. De vrees<br />
dat ze niet over voldoen<strong>de</strong> tijd zullen beschikken om hun doel te<br />
bereiken, maakt dat hun verlangens voortdurend van object zullen<br />
veran<strong>de</strong>ren.<br />
Waar <strong>de</strong> maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n, zal <strong>de</strong>ze<br />
rusteloosheid zich veralgemenen. In een samenlev<strong>in</strong>g die voortdurend<br />
aan veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g on<strong>de</strong>rhevig is, waar vaste regels of gewoonten<br />
zijn verdwenen, proberen mensen voortdurend nieuwe<br />
wegen uit, uit vrees dat <strong>de</strong> weg die ze tot dan toe volg<strong>de</strong>n, niet<br />
onmid<strong>de</strong>llijk naar het succes zal lei<strong>de</strong>n. Als alle voorrechten verdwijnen,<br />
als <strong>de</strong> beroepen open staan voor ie<strong>de</strong>reen, kan elkeen<br />
<strong>de</strong> hoop koesteren dat ook voor hem een gemakkelijke en succesrijke<br />
loopbaan is weggelegd. Diezelf<strong>de</strong> gelijkheid die <strong>de</strong> hoop op<br />
succes b<strong>in</strong>nen ie<strong>de</strong>rs bereik brengt, maakt dat er ook veel meer<br />
concurrentie voor <strong>de</strong> <strong>in</strong>teressante posities zal ontstaan. Deze tegenstell<strong>in</strong>g<br />
tussen <strong>de</strong> gestegen verwacht<strong>in</strong>gen en <strong>de</strong> nog steeds<br />
beperkte mogelijkhe<strong>de</strong>n om aan <strong>de</strong>ze verwacht<strong>in</strong>gen te voldoen,<br />
betekent een ondraaglijke kwell<strong>in</strong>g.<br />
De volledige gelijkheid is overigens een onbereikbaar doel. Zelfs<br />
wanneer men er<strong>in</strong> zou slagen alle sociale condities gelijk te maken,<br />
blijven er nog <strong>de</strong> natuurlijke verschillen tussen <strong>de</strong> mensen.<br />
Met <strong>de</strong> egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen zullen <strong>de</strong>ze res-<br />
228 229
teren<strong>de</strong> ongelijkhe<strong>de</strong>n echter als veel pijnlijker en storen<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n<br />
ervaren, dan toen <strong>de</strong> ganse samenlev<strong>in</strong>g nog <strong>in</strong> het teken van<br />
<strong>de</strong> ongelijkheid stond. Ook dit draagt bij tot <strong>de</strong> rusteloosheid en<br />
<strong>de</strong> merkwaardige zwaarmoedigheid die kenmerkend is voor welvaren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische volkeren. In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie neemt<br />
het aantal mensen toe dat op één of an<strong>de</strong>re wijze kan genieten van<br />
<strong>de</strong> nieuwe mogelijkhe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g biedt. Tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
zullen er echter méér verlangens onbevredigd blijven, zal er méér<br />
hoop <strong>de</strong> grond wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>geboord en zal er méér ontgoochel<strong>in</strong>g<br />
heersen.<br />
Hoofdstuk 14<br />
Hoe bij <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> voorlief<strong>de</strong><br />
voor materieel gew<strong>in</strong> zich heeft weten te<br />
verenigen met <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> vrijheid<br />
en <strong>de</strong> zorg voor <strong>de</strong> publieke belangen<br />
Men kan geen voorbeeld v<strong>in</strong><strong>de</strong>n van een natie die gekenmerkt<br />
werd door nijverheid en han<strong>de</strong>l en die niet vrij was. Er moet dus<br />
een rechtstreeks en noodzakelijk verband tussen bei<strong>de</strong> bestaan.<br />
Eer<strong>de</strong>r toon<strong>de</strong> ik aan waarom mensen <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g<br />
behoefte hebben aan samenwerk<strong>in</strong>gsverban<strong>de</strong>n om te<br />
voorzien <strong>in</strong> hun gemeenschappelijke belangen. Later beschreef ik<br />
hoe, door gebruik te maken van <strong>de</strong> politieke rechten, <strong>de</strong> z<strong>in</strong> voor<br />
samenwerk<strong>in</strong>g wordt bevor<strong>de</strong>rd. Vrijheid draagt dus bij tot een<br />
gunstig klimaat voor han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie; mensen die <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
tij<strong>de</strong>n leven en die gedreven wor<strong>de</strong>n door het verlangen<br />
naar materiële welvaart, hebben dus behoefte aan vrijheid om aan<br />
<strong>de</strong>ze verlangens te kunnen voldoen.<br />
In het leven van <strong>de</strong>mocratische volkeren doet zich een gevaarlijk<br />
moment voor. Wanneer het verlangen naar materiële welstand<br />
sneller groeit dan <strong>de</strong> geestelijke ontwikkel<strong>in</strong>g en dan <strong>de</strong> gewoonten<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie, gebeurt het dat mensen bereid zijn hun<br />
politieke vrijhe<strong>de</strong>n op te offeren <strong>in</strong> ruil voor <strong>de</strong> bevredig<strong>in</strong>g van<br />
hun materiële behoeften. Volledig <strong>in</strong> beslag genomen door <strong>de</strong><br />
zorg om er materieel op vooruit te gaan, verliezen ze het zicht op<br />
<strong>de</strong> samenhang tussen hun persoonlijk belang en dat van <strong>de</strong> gemeenschap.<br />
Ze zijn ervan overtuigd dat het uitoefenen van hun<br />
publieke rechten, of <strong>de</strong> <strong>de</strong>elname aan het bestuur van <strong>de</strong> gemeenschap,<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> weg staan van hun zakelijke activiteiten. Ze menen<br />
dat politiek een onnuttig tijdverdrijf is dat niet past bij mensen<br />
die zich met ernstige zaken bezighou<strong>de</strong>n. Ze zijn er zó van overtuigd<br />
dat ze op <strong>de</strong>ze wijze hun eigenbelang het best dienen, dat<br />
het hen ontgaat dat ze <strong>in</strong> feite niet langer meester zijn over zichzelf.<br />
Vermits ze menen dat <strong>de</strong> uitoefen<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> politieke vrijhe<strong>de</strong>n<br />
het zakenleven enkel kan verstoren, zijn ze zelfs bereid zich<br />
uit te leveren aan <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong> beste <strong>de</strong>spoot die hen materiële welstand<br />
garan<strong>de</strong>ert. Een volk dat van zijn overheid niet méér vraagt<br />
dan gerust gelaten te wor<strong>de</strong>n, heeft zich al voor een <strong>de</strong>el slaaf gemaakt;<br />
slaaf van het verlangen naar materieel gew<strong>in</strong>.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben tot hiertoe bovenvermeld gevaar weten<br />
te vermij<strong>de</strong>n. Er is misschien geen volk ter wereld waar het verlangen<br />
naar welvaart groter is; niettem<strong>in</strong> hebben <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
zich door <strong>de</strong>ze hartstocht het hoofd niet op hol laten brengen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen geven blijk van een vurig verlangen zowel naar<br />
welvaart als naar vrijheid. Ze beseffen dat hun vrijheid <strong>de</strong> beste<br />
garantie vormt voor hun welzijn. Men zal hen dan ook niet horen<br />
beweren dat <strong>de</strong> belangen van <strong>de</strong> gemeenschap niet hun zaak zijn.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen zijn er <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el van overtuigd dat hun grootste<br />
belang er<strong>in</strong> schuilt er zélf voor te zorgen dat <strong>de</strong> overheid hen<br />
toelaat, die goe<strong>de</strong>ren te verwerven waarop ze hun z<strong>in</strong>nen hebben<br />
gezet.<br />
230 231
Hoofdstuk 15<br />
Hoe het geloof <strong>de</strong> aandacht van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen somtijds naar zaken<br />
van niet-materiële aard leidt<br />
Op <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong> dag van <strong>de</strong> week houdt <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
alle commerciële en <strong>in</strong>dustriële activiteit op en gaan <strong>de</strong> burgers<br />
zich naar hun kerken. Daar wor<strong>de</strong>n ze on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> gevaren<br />
van trots en hebzucht, daar wordt hen verteld dat ze hun<br />
verlangens moeten matigen en wor<strong>de</strong>n hen <strong>de</strong> genoegens van een<br />
<strong>de</strong>ugdzaam leven voorgehou<strong>de</strong>n. Thuisgekomen blijven ze <strong>in</strong> die<br />
sfeer en lezen ze met het hele gez<strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> Bijbel. Zo gebeurt het<br />
dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich voor een moment losmaken van hun dagelijkse<br />
beslommer<strong>in</strong>gen. Eer<strong>de</strong>r beschreef ik hoe <strong>de</strong> religie bijdraagt<br />
tot <strong>de</strong> <strong>in</strong>standhoud<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie; het geloof levert<br />
een even grote bijdrage tot het leven van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen. De<br />
<strong>Amerika</strong>nen bewijzen <strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk hoe belangrijk het voor een<br />
<strong>de</strong>mocratie is, dat ze <strong>in</strong>gebed is <strong>in</strong> een religieuze context.<br />
De kunst van het wetgeven bestaat er<strong>in</strong> <strong>de</strong> natuurlijke neig<strong>in</strong>gen<br />
van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g te on<strong>de</strong>rkennen, zodat men weet wat moet<br />
wor<strong>de</strong>n gestimuleerd of afgeremd. Een <strong>de</strong>mocratisch volk dat<br />
zich <strong>in</strong> vrijheid kan ontwikkelen, zal er zon<strong>de</strong>r veel moeite <strong>in</strong> slagen<br />
rijkdommen aan <strong>de</strong> natuur te onttrekken en het dagelijkse leven<br />
te veraangenamen. Het gevaar bestaat echter dat het zich eenzijdig<br />
op materiële welvaart richt en zijn an<strong>de</strong>re mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
verwaarloost. In een <strong>de</strong>mocratie zullen <strong>de</strong> wetgevers tegen <strong>de</strong>ze<br />
ten<strong>de</strong>ns moeten <strong>in</strong>gaan en trachten het geestelijke leven van hun<br />
gemeenschap te verhogen. Wie bekommerd is om <strong>de</strong> toekomst<br />
van <strong>de</strong> natie, moet erop toezien dat er <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n gedaan<br />
om <strong>de</strong> mensen <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voor het niet-materiële bij te<br />
brengen. Men zal erover moeten waken dat het materialisme <strong>de</strong><br />
geesten niet <strong>in</strong> zijn greep krijgt, omdat het <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> hun<br />
zwakhe<strong>de</strong>n bevestigt. De <strong>de</strong>mocratie bevor<strong>de</strong>rt het najagen van<br />
materieel gew<strong>in</strong>; dit maakt dat mensen gemakkelijk zullen geloven<br />
dat alles slechts materie is.<br />
De meeste religies verkondigen op één of an<strong>de</strong>re wijze het geloof<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> onsterfelijkheid van <strong>de</strong> ziel. Het grootste voor<strong>de</strong>el dat <strong>de</strong>mocratieën<br />
uit het geloof kunnen putten, bestaat er precies <strong>in</strong> dat<br />
<strong>de</strong>rgelijke geloofsartikelen <strong>in</strong>gang v<strong>in</strong><strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. Een<br />
<strong>de</strong>mocratie moet erop toezien dat ze <strong>de</strong> religieuze gevoelens die<br />
<strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g bestaan, zorgvuldig bewaart en koestert als tegengewichten<br />
voor het alles doordr<strong>in</strong>gen<strong>de</strong> verlangen naar materiële<br />
welstand. Hoezeer ik ook moet toegeven dat <strong>de</strong> leer van <strong>de</strong><br />
zielsverhuiz<strong>in</strong>g niet rationeler is dan het filosofische materialisme,<br />
ik meen niettem<strong>in</strong> dat een <strong>de</strong>mocratie, die ze voor die keuze<br />
staat, er beter aan doet, te geloven <strong>in</strong> een leer die allesz<strong>in</strong>s het bestaan<br />
van <strong>de</strong> ziel erkent. Het geloof <strong>in</strong> een immaterieel en onsterfelijk<br />
pr<strong>in</strong>cipe is nodig om <strong>de</strong> menselijke grootsheid te bewaren,<br />
om <strong>de</strong> gedachten en <strong>de</strong> voorkeuren te verheffen, om <strong>de</strong> mensen<br />
tot zuiver<strong>de</strong>r gevoelens en grootser gedachten te bewegen.<br />
Hoewel het gemakkelijk is om <strong>in</strong> te zien dat vooral <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong>mocratie een geloof <strong>in</strong> niet-materiële zaken belangrijk is, is het<br />
veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gemakkelijk aan te geven hoe men een <strong>de</strong>rgelijk geloof<br />
<strong>in</strong>gang kan doen v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Ik geloof niet <strong>in</strong> staatsgodsdiensten<br />
of <strong>in</strong> een officiële leer; het lijkt mij evenm<strong>in</strong> nuttig religieuze<br />
functionarissen een grotere rol <strong>in</strong> <strong>de</strong> politiek te laten spelen. Wat<br />
blijft er dan over? Wat ik ga zeggen, zal we<strong>in</strong>ig gena<strong>de</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> ogen van <strong>de</strong> politici. Ik geloof dat <strong>de</strong> enige doeltreffen<strong>de</strong><br />
wijze waarop <strong>de</strong> overheid het geloof <strong>in</strong> een onsterfelijke ziel kan<br />
versprei<strong>de</strong>n, er<strong>in</strong> bestaat dat ze zelf han<strong>de</strong>lt alsof ze er<strong>in</strong> gelooft.<br />
Pas wanneer reger<strong>in</strong>gslei<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> belangrijke kwesties zich nadrukkelijk<br />
<strong>in</strong> overeenstemm<strong>in</strong>g met <strong>de</strong> regels van <strong>de</strong> religieuze moraal<br />
gedragen, zal men <strong>de</strong> burgers ertoe kunnen aanzetten om zich<br />
naar <strong>de</strong>ze regels te schikken <strong>in</strong> zaken van meer beperkte omvang.<br />
232 233
Hoofdstuk 16<br />
Hoe <strong>de</strong> overdreven voorlief<strong>de</strong> voor<br />
materiële welstand het verwerven van<br />
<strong>de</strong>ze welstand bedreigt<br />
Er bestaan méér overeenkomsten, dan men <strong>de</strong>nkt, tussen <strong>de</strong> vervolmak<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> ziel en <strong>de</strong> bevredig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> materiële behoeften.<br />
De lichamelijke behoeften van mensen en dieren zijn niet zo<br />
verschillend. Wat ons van <strong>de</strong> dieren on<strong>de</strong>rscheidt, is het feit dat<br />
wij <strong>in</strong> staat zijn om onze primaire behoeften te overstijgen; net<br />
daardoor zijn we <strong>in</strong> staat om veel beter <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze behoeften te voorzien.<br />
Alles wat <strong>de</strong> ziel groter maakt, laat mensen toe om met meer<br />
succes <strong>in</strong> hun dagelijkse behoeften te voorzien; alles wat <strong>de</strong> ziel<br />
verlaagt, leidt tot algemene verzwakk<strong>in</strong>g. Mensen die zich louter<br />
tevre<strong>de</strong>n stellen met het verwerven van materiële goe<strong>de</strong>ren, verliezen<br />
na verloop van tijd <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n die nodig zijn om <strong>de</strong>ze<br />
goe<strong>de</strong>ren voort te brengen.<br />
Hoofdstuk 17<br />
Waarom het <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van egaliser<strong>in</strong>g<br />
én twijfel belangrijk is, <strong>de</strong> menselijke<br />
grenzen te verleggen<br />
Wanneer het geloof stevig is gevestigd, kunnen mensen zich gemakkelijk<br />
een doel voor ogen hou<strong>de</strong>n en zich allerlei opoffer<strong>in</strong>gen<br />
getroosten om dit doel te bereiken. Volkeren met een groot<br />
geloof zijn vaak <strong>in</strong> staat geweest grootse en duurzame zaken te<br />
verwezenlijken. Door zich op het hiernamaals te richten, ont<strong>de</strong>kten<br />
ze het geheim om hier op aar<strong>de</strong> succes te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> mate<br />
dat het geloof verdwijnt, kunnen mensen zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gemakkelijk<br />
doelen op lange termijn stellen. Eens ze zich niet meer bekommeren<br />
om wat er na hun dood gebeurt, zullen ze onverschillig<br />
wor<strong>de</strong>n ten aanzien van <strong>de</strong> toekomst. Wanneer ze <strong>de</strong> gewoonte<br />
verliezen om <strong>de</strong> verwezenlijk<strong>in</strong>g van hun doelstell<strong>in</strong>gen pas op<br />
lange termijn te verwachten, zullen ze geneigd zijn om al hun verlangens<br />
zo snel mogelijk te bevredigen. Het lijkt erop, dat zodra<br />
mensen <strong>de</strong> hoop op het eeuwige leven verliezen, ze zich gedragen<br />
alsof het leven slechts één dag duurt. De vrees bestaat dat <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n<br />
van twijfel mensen van het ene moment <strong>in</strong> het an<strong>de</strong>re zullen<br />
leven, en niets meer zullen on<strong>de</strong>rnemen dat lange en geduldige<br />
<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen vergt, of waarvan <strong>de</strong> resultaten pas op lange termijn<br />
zichtbaar wor<strong>de</strong>n.<br />
Deze gevaren nemen toe wanneer dit verschijnsel zich voordoet<br />
<strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie. In een samenlev<strong>in</strong>g waar ie<strong>de</strong>reen voortdurend<br />
van positie tracht te veran<strong>de</strong>ren, waar er vrije concurrentie<br />
bestaat, waar fortu<strong>in</strong>en kunnen wor<strong>de</strong>n gemaakt en verloren,<br />
leeft ie<strong>de</strong>reen slechts momentaan. Wanneer ongodsdienstigheid<br />
en <strong>de</strong>mocratie elkaar ontmoeten, hebben <strong>de</strong> wijsgeren en <strong>de</strong> regeer<strong>de</strong>rs<br />
tot taak <strong>de</strong> menselijke grenzen te verleggen. Zij moeten<br />
<strong>de</strong> mensen bijbrengen hoe ze, temid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen,<br />
lange termijndoelstell<strong>in</strong>gen kunnen be<strong>de</strong>nken en verwezenlijken.<br />
Ze moeten <strong>de</strong> mensen dui<strong>de</strong>lijk maken dat slechts<br />
door niet toe te geven aan <strong>de</strong> duizend-en-één dagelijkse kle<strong>in</strong>e verlokk<strong>in</strong>gen,<br />
het mogelijk is het algemene verlangen naar geluk te<br />
bevredigen. De regeer<strong>de</strong>rs moeten zich ervoor hoe<strong>de</strong>n voorbeel<strong>de</strong>n<br />
te stellen van gemakkelijk succes, van ambities die wor<strong>de</strong>n<br />
verwezenlijkt zon<strong>de</strong>r dat er <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen voor wer<strong>de</strong>n geleverd.<br />
De regeer<strong>de</strong>rs moeten <strong>de</strong> mensen dui<strong>de</strong>lijk maken dat rijkdom,<br />
aanzien en macht slechts kunnen wor<strong>de</strong>n verworven op basis<br />
van volgehou<strong>de</strong>n arbeid en dat zon<strong>de</strong>r opoffer<strong>in</strong>gen niets duurzaams<br />
tot stand kan komen. Ik betwijfel niet dat door <strong>de</strong> mensen<br />
<strong>de</strong> gewoonte bij te brengen om aan <strong>de</strong> toekomst te <strong>de</strong>nken, men<br />
hen, stap voor stap dichter brengt bij overtuig<strong>in</strong>gen van religieuze<br />
aard. Het enige mid<strong>de</strong>l dat toelaat het verlies van <strong>de</strong> religie te<br />
compenseren, brengt zo <strong>de</strong> mensheid, via een lange omweg, opnieuw<br />
bij het geloof.<br />
234 235
Hoofdstuk 18<br />
Waarom bij <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen alle<br />
fatsoenlijke beroepen een eerbare<br />
reputatie hebben<br />
Bij <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren, waar ie<strong>de</strong>reen werkt om <strong>in</strong> zijn behoeften<br />
te voorzien, staat arbeid hoog <strong>in</strong> aanzien. In aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen wordt niet zozeer <strong>de</strong> arbeid op zich, maar <strong>de</strong><br />
arbeid die verricht wordt met het oog op w<strong>in</strong>stbejag, misprezen.<br />
Arbeid wordt als eervol beschouwd, wanneer <strong>de</strong> drijfveer ambitie<br />
of <strong>de</strong>ugdzaamheid is. In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen, waar het<br />
streven naar welvaart algemeen is, komt ie<strong>de</strong>reen er voor uit dat<br />
men arbeid levert, groten<strong>de</strong>els omwille van <strong>de</strong> belon<strong>in</strong>g die ertegenover<br />
staat.<br />
Wanneer ie<strong>de</strong>reen ervan overtuigd is dat arbeid een noodzakelijk<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van het menselijke bestaan is en wanneer nagenoeg<br />
alle arbeid vanuit f<strong>in</strong>anciële overweg<strong>in</strong>gen wordt geleverd,<br />
verdwijnt <strong>de</strong> kloof die eertijds tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> beroepen<br />
bestond; zijn niet alle beroepen aan elkaar gelijk, ze hebben op<br />
zijn m<strong>in</strong>st toch iets gemeenschappelijks. Dit verklaart waarom <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>nen zich niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>rwaardig voelen als ze werken; ie<strong>de</strong>reen<br />
oefent immers een beroep uit. Ze voelen zich niet verne<strong>de</strong>rd<br />
wanneer ze een loon ontvangen, vermits zelfs <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt een bezoldig<strong>de</strong><br />
ambtenaar is. In <strong>Amerika</strong> wordt elk fatsoenlijk beroep<br />
als eerbaar beschouwd.<br />
Hoofdstuk 19<br />
Waarom <strong>de</strong> meeste <strong>Amerika</strong>nen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> nijverheid werkzaam zijn<br />
De landbouw lijkt te stagneren bij <strong>de</strong>mocratische volkeren; <strong>de</strong><br />
voorkeuren en gewoonten die voortvloeien uit <strong>de</strong> gelijker wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
sociale verhoud<strong>in</strong>gen, drijven <strong>de</strong> mensen naar <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l en<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie. Wie zijn lot wil verbeteren, zal niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> landbouw<br />
gaan, omdat men daar slechts traag fortu<strong>in</strong> verwerft. De <strong>de</strong>mocratie<br />
vermenigvuldigt niet alleen het aantal mensen dat een beroep<br />
zal uitoefenen, maar concentreert hen ook <strong>in</strong> specifieke beroepen.<br />
Wie zijn fortu<strong>in</strong> wil maken of vergroten, begeeft zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<br />
of <strong>in</strong> <strong>de</strong> nijverheid.<br />
Nergens hebben han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie een <strong>de</strong>rgelijke snelle opgang<br />
gemaakt als <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Wat me <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong> echter<br />
het meest heeft getroffen, zijn niet <strong>de</strong> enkele grote <strong>in</strong>dustriële bedrijven,<br />
maar <strong>de</strong> talloze kle<strong>in</strong>e on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen. Nagenoeg alle<br />
<strong>Amerika</strong>anse boeren comb<strong>in</strong>eren <strong>de</strong> landbouw met <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l, of<br />
hebben van <strong>de</strong> landbouw een louter commerciële zaak gemaakt.<br />
Vermits nagenoeg ie<strong>de</strong>reen <strong>in</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie is gegaan, is<br />
<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g uitermate gevoelig gewor<strong>de</strong>n voor marktschommel<strong>in</strong>gen.<br />
Industriële en commerciële crises lijken mij eigen aan<br />
<strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen. Men kan trachten <strong>de</strong>rgelijke crisismomenten<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gevaarlijk te maken, maar men zal ze niet kunnen<br />
vermij<strong>de</strong>n, omdat ze het gevolg zijn van <strong>de</strong> <strong>in</strong>gesteldheid van<br />
<strong>de</strong> burgers.<br />
Hoofdstuk 20<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrialiser<strong>in</strong>g een nieuwe<br />
aristocratie <strong>in</strong> het leven kan roepen<br />
Men is tot <strong>de</strong> bev<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g gekomen dat <strong>de</strong> productiviteit toeneemt<br />
wanneer arbei<strong>de</strong>rs steeds weer <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> <strong>de</strong>eltaken uitvoeren, en<br />
dat <strong>de</strong> productie goedkoper wordt wanneer men ze concentreert<br />
<strong>in</strong> grotere en meer kapitaalkrachtige bedrijven. Een arbei<strong>de</strong>r die<br />
uitsluitend <strong>de</strong> fabricatie van één on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el krijgt toegewezen,<br />
236 237
ontwikkelt een bijzon<strong>de</strong>re vaardigheid met betrekk<strong>in</strong>g tot die bezigheid,<br />
maar verliest het overzicht over het volledige productieproces.<br />
Wat hij w<strong>in</strong>t aan efficiëntie, verliest hij aan creativiteit;<br />
naarmate hij zich als producent vervolmaakt, verschraalt zijn algemeen<br />
menselijke ontwikkel<strong>in</strong>g. Wanneer een arbei<strong>de</strong>r tw<strong>in</strong>tig jaar<br />
van zijn leven bezig is geweest met niets an<strong>de</strong>rs dan <strong>de</strong> vervaardig<strong>in</strong>g<br />
van spel<strong>de</strong>nkoppen, zal zijn <strong>de</strong>nken en zijn han<strong>de</strong>len daar<br />
<strong>de</strong> sporen van dragen. Hij heeft zijn menselijke zelfstandigheid<br />
opgeofferd aan zijn beroep; hij zit vast aan zijn specifieke vaardighe<strong>de</strong>n<br />
en aan zijn maatschappelijke positie. Te mid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
algemene maatschappelijke mobiliteit werd hem zijn beweg<strong>in</strong>gsvrijheid<br />
ontnomen.<br />
De voortschrij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrialiser<strong>in</strong>g verlaagt <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong><br />
arbei<strong>de</strong>rs en verheft die van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers. Kle<strong>in</strong>e en we<strong>in</strong>ig<br />
ontwikkel<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers wor<strong>de</strong>n weggedrukt door meer kapitaalkrachtige<br />
en v<strong>in</strong>d<strong>in</strong>grijke <strong>in</strong>dustriëlen. Naarmate <strong>de</strong> arbeidsver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
zich doorzet, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs weerlozer, afhankelijker<br />
en beperkter <strong>in</strong> hun mogelijkhe<strong>de</strong>n. Terwijl <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs<br />
dagelijks m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gebruik zullen kunnen maken van hun <strong>in</strong>tellectuele<br />
vermogens, zullen <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemers zich aan steeds ruimere<br />
on<strong>de</strong>rwerpen kunnen wij<strong>de</strong>n. Na verloop van tijd zal <strong>de</strong> ene<br />
groep nog louter fysieke arbeid verrichten, terwijl <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>in</strong>dustriële<br />
imperia bestuurt. Tussen on<strong>de</strong>rnemers en arbei<strong>de</strong>rs zullen<br />
steeds m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gelijkenissen bestaan; <strong>de</strong> enen leven <strong>in</strong> volledige afhankelijkheid<br />
en hebben slechts te gehoorzamen, terwijl <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
lijken voorbestemd om bevelen te geven.<br />
Naarmate <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>de</strong>mocratiseert, wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het <strong>in</strong>dustriële<br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> natie <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen merkwaardig genoeg<br />
aristocratischer. Het gaat echter om een nieuwsoortige aristocratie.<br />
Terwijl <strong>de</strong> armen steeds méér <strong>in</strong> een positie terecht komen<br />
waar ze niet meer uit raken, geldt hetzelf<strong>de</strong> niet voor <strong>de</strong> rijken.<br />
Voor hen is er veel méér mobiliteit: sommigen verliezen hun be-<br />
zit, an<strong>de</strong>ren zullen zich uit <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie terugtrekken nadat ze fortu<strong>in</strong><br />
hebben gemaakt. De rijken vormen ook geen gesloten corps<br />
met een eigen traditie en een gemeenschappelijk leefpatroon. De<br />
band tussen arbei<strong>de</strong>rs en on<strong>de</strong>rnemers is smaller en onpersoonlijker<br />
dan <strong>in</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen; tussen bei<strong>de</strong>n bestaan<br />
geen an<strong>de</strong>re verplicht<strong>in</strong>gen dan <strong>de</strong>ze die voortvloeien uit het arbeidscontract.<br />
238 239
<strong>de</strong>el 3<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
op het leefpatroon<br />
Hoofdstuk 1.<br />
Hoe <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n verzachten<br />
naarmate <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n<br />
Er zijn verschillen<strong>de</strong> factoren die ertoe bijdragen dat <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
van een volk verzachten. De egaliser<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen<br />
oefent echter <strong>de</strong> grootste <strong>in</strong>vloed uit. Wanneer <strong>de</strong> posities <strong>in</strong><br />
een samenlev<strong>in</strong>g vastliggen op basis van beroep en afkomst, vormen<br />
<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van die verschillen<strong>de</strong> groepen als het ware een familie<br />
waarb<strong>in</strong>nen een sterke verbon<strong>de</strong>nheid bestaat. Tussen die<br />
groepen zijn <strong>de</strong> verschillen echter bijzon<strong>de</strong>r groot. Elke groep<br />
heeft zijn opvatt<strong>in</strong>gen, rechten, ze<strong>de</strong>n en gewoonten; mensen<br />
<strong>de</strong>nken en voelen zelfs op een an<strong>de</strong>re manier, zodat het lijkt alsof<br />
ze tot verschillen<strong>de</strong> soorten behoren. Dit maakt het voor hen zo<br />
moeilijk om te begrijpen wat er <strong>in</strong> an<strong>de</strong>ren omgaat, of <strong>de</strong>ze an<strong>de</strong>ren<br />
te beoor<strong>de</strong>len met <strong>de</strong> maatstaven die ze tegenover zichzelf<br />
hanteren.<br />
De mid<strong>de</strong>leeuwse kroniekschrijvers, die zelf tot <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l behoor<strong>de</strong>n,<br />
kon<strong>de</strong>n achteloos en zon<strong>de</strong>r een spier te vertrekken, meld<strong>in</strong>g<br />
maken van slachtpartijen on<strong>de</strong>r het gewone volk, maar kon<strong>de</strong>n<br />
hun tranen niet bedw<strong>in</strong>gen wanneer ze <strong>de</strong> dood van een e<strong>de</strong>lman<br />
beschreven. De kroniekschrijvers waren niet koud of harteloos;<br />
het lij<strong>de</strong>n van het volk beroer<strong>de</strong> hen niet omdat ze zich eenvoudigweg<br />
geen beeld kon<strong>de</strong>n vormen van mensen die zo verschillend<br />
waren van henzelf. Men mag niet vergeten dat <strong>de</strong>ze ongevoeligheid<br />
nog algemeen was <strong>in</strong> zeer recente perio<strong>de</strong>s. Wanneer men<br />
<strong>de</strong> briefwissel<strong>in</strong>g van Mme <strong>de</strong> Sévigné doorneemt en leest hoe ze<br />
haar dochter zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> m<strong>in</strong>ste emotie vertelt over het ophangen<br />
en radbraken van opstandige Bretoense burgers, dan zou men geneigd<br />
zijn te <strong>de</strong>nken dat men te maken heeft met een egoïstische<br />
en wre<strong>de</strong> vrouw. Het punt is eer<strong>de</strong>r dat Mme <strong>de</strong> Sévigné zich niet<br />
kon voorstellen wat lij<strong>de</strong>n beteken<strong>de</strong> voor iemand die niet tot <strong>de</strong><br />
a<strong>de</strong>l behoor<strong>de</strong>.<br />
De kwestie is niet zozeer dat wij gevoeliger zijn gewor<strong>de</strong>n dan<br />
onze voorou<strong>de</strong>rs; <strong>de</strong> zaak is eer<strong>de</strong>r dat wij onze gevoeligheid uitstrekken<br />
over een bre<strong>de</strong>r terre<strong>in</strong>. Wanneer <strong>de</strong> scheidslijnen tussen<br />
<strong>de</strong> mensen verdwijnen, zullen mensen elkaar <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gevoelens<br />
toeschrijven. Wanneer ze iemand zien lij<strong>de</strong>n, zullen ze als<br />
het ware aan <strong>de</strong>n lijve voelen wat <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re doormaakt. In tij<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong>mocratie zal het <strong>in</strong>lev<strong>in</strong>gsvermogen en het me<strong>de</strong>dogen<br />
van <strong>de</strong> mensen zich uitstrekken over al hun me<strong>de</strong>mensen. Ze zullen<br />
an<strong>de</strong>ren niet onnodig pijn berokkenen en wanneer ze, zon<strong>de</strong>r<br />
zichzelf te grote opoffer<strong>in</strong>gen te moeten getroosten, het leed van<br />
hun me<strong>de</strong>burgers kunnen verzachten, zullen ze niet nalaten dat<br />
te doen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen die van het egoïsme omzeggens hun sociale en<br />
politieke filosofie hebben gemaakt, tonen zich niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gevoelig<br />
voor me<strong>de</strong>lij<strong>de</strong>n. Nergens wordt <strong>de</strong> strafwet met méér zachtheid<br />
toegepast dan <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten. Het feit dat <strong>de</strong>ze me-<br />
240 241
<strong>de</strong>menselijkheid het gevolg is van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge gelijkheid, en<br />
niet van beschav<strong>in</strong>g of ontwikkel<strong>in</strong>g, wordt bewezen door het feit<br />
dat ze zich niet uitstrekt tot <strong>de</strong> slaven. Die wor<strong>de</strong>n omwille van<br />
hun ongelijke situatie immers niet gezien als behorend tot <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
mensensoort. Wat ten aanzien van <strong>in</strong>dividuen geldt, gaat ook<br />
op voor naties. Wanneer naties zich met betrekk<strong>in</strong>g tot hun opvatt<strong>in</strong>gen,<br />
geloof, wetten of gebruiken, fundamenteel verschillend<br />
beschouwen van an<strong>de</strong>re naties, zullen ze bij een eventueel conflict<br />
geen scrupules voelen om alle menselijke gevoelens achterwege te<br />
laten. In <strong>de</strong> mate dat <strong>de</strong> verschillen tussen <strong>de</strong> volkeren verdwijnen,<br />
zullen ze ook gevoeliger wor<strong>de</strong>n voor elkaars gedrag.<br />
Hoofdstuk 2<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> dagelijkse<br />
contacten van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
eenvoudiger en gemakkelijker maakt<br />
Twee Engelsen die elkaar aan het an<strong>de</strong>re uite<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> wereld<br />
tegenkomen, zullen er nog zorg voor dragen, afstand te bewaren.<br />
Om dit verschijnsel te begrijpen, moet men <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> Engelse<br />
samenlev<strong>in</strong>g analyseren. In een samenlev<strong>in</strong>g waar <strong>de</strong> posities<br />
louter op basis van afkomst wor<strong>de</strong>n toegewezen, weet ie<strong>de</strong>reen<br />
precies welke plaats hij <strong>in</strong> <strong>de</strong> maatschappelijke rangor<strong>de</strong> <strong>in</strong>neemt.<br />
Tussen <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n zal niet veel contact bestaan. In die gevallen<br />
waar mensen van verschillen<strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n elkaar ontmoeten, zal dat<br />
we<strong>in</strong>ig problemen geven, vermits alle betrokkenen weten waaraan<br />
ze zich kunnen verwachten.<br />
Wanneer <strong>de</strong> posities echter op basis van rijkdom wor<strong>de</strong>n verworven,<br />
zijn <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk en is het vaak niet<br />
meer mogelijk om op het eerste gezicht iemands maatschappelijke<br />
rang te herkennen. Mensen zullen heimelijke pog<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>r-<br />
nemen om aansluit<strong>in</strong>g te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> hogere stan<strong>de</strong>n, als gevolg<br />
waarvan <strong>de</strong>ze laatsten <strong>de</strong> toegang tot hun rangen zullen trachten<br />
af te sluiten. In een samenlev<strong>in</strong>g als <strong>de</strong> Engelse, waar men niet<br />
meer op het eerste gezicht kan zeggen welke <strong>de</strong> positie is van <strong>de</strong><br />
mensen met wie men <strong>in</strong> contact komt, zal ie<strong>de</strong>reen op zijn hoe<strong>de</strong><br />
zijn en afstand trachten te bewaren. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar<br />
nooit voorrechten op basis van geboorte hebben bestaan en waar<br />
<strong>de</strong> rijkdom geen bijzon<strong>de</strong>re rechten verleent, verloopt het contact<br />
tussen onbeken<strong>de</strong>n heel wat vlotter.<br />
Hoofdstuk 3<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>n vreem<strong>de</strong> zo lichtgeraakt zijn<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen is <strong>de</strong> wijze waarop mensen met<br />
elkaar omgaan aan vastomlijn<strong>de</strong> conventies on<strong>de</strong>rworpen; <strong>de</strong> etiquette<br />
is er verheven tot een wetenschappelijke discipl<strong>in</strong>e. De regels<br />
van wellevendheid die <strong>de</strong> hoogste stan<strong>de</strong>n hanteren, vormen<br />
een <strong>in</strong>gewikkel<strong>de</strong> co<strong>de</strong> op basis waarvan ook an<strong>de</strong>re stan<strong>de</strong>n zich<br />
specifieke gedragsregels vormen. Als <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>nverschillen vervagen<br />
en mensen van verschillen<strong>de</strong> afkomst en opleid<strong>in</strong>g zich door<br />
elkaar bewegen, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> wellevendheidsregels m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk<br />
en weegt ook <strong>de</strong> sanctie op overtred<strong>in</strong>gen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r zwaar; mensen<br />
hechten meer belang aan <strong>de</strong> bedoel<strong>in</strong>gen van han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen,<br />
dan aan <strong>de</strong> vormen waaron<strong>de</strong>r ze wor<strong>de</strong>n gesteld. Zo hechten <strong>de</strong><br />
<strong>Amerika</strong>nen aan allerlei blijken van acht<strong>in</strong>g en respect niet een<br />
<strong>de</strong>rgelijke grote waar<strong>de</strong>; ze gedragen zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r hoffelijk, maar<br />
eenvoudiger en directer.<br />
Het feit dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten zo we<strong>in</strong>ig on<strong>de</strong>rscheid bestaat<br />
tussen <strong>de</strong> klassen, maakt dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich niet verplicht<br />
achten om bepaal<strong>de</strong> welvoeglijkheidsregels <strong>in</strong> acht te<br />
242 243
nemen. De maatschappelijke verhoud<strong>in</strong>gen maken dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
niet zo lichtgeraakt zijn. <strong>Amerika</strong>nen van alle klassen ontmoeten<br />
elkaar voortdurend <strong>in</strong> het ka<strong>de</strong>r van activiteiten waar het<br />
er om gaat, gemeenschappelijke belangen te behartigen. Ze storen<br />
zich we<strong>in</strong>ig aan kle<strong>in</strong>e <strong>in</strong>breuken op <strong>de</strong> etiquette die, wanneer<br />
ze zich erdoor gekrenkt zou<strong>de</strong>n voelen, <strong>de</strong> gezamenlijke on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen<br />
kunnen doen spaak lopen.<br />
Het opmerkelijke is echter dat diezelf<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen die zich<br />
thuis zo onverstoorbaar gedragen, <strong>in</strong> Europa een <strong>de</strong>rgelijke lichtgeraaktheid<br />
aan <strong>de</strong> dag leggen. De verklar<strong>in</strong>g ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> sociale verschillen<br />
die <strong>in</strong> Europa zijn overgebleven en waar <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
geen raad mee weten, omdat niets <strong>in</strong> hun land hen erop voorbereidt.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen zijn <strong>in</strong> Europa onzeker over hun precieze<br />
sociale positie en dit h<strong>in</strong><strong>de</strong>rt hen <strong>in</strong> hun gedrag<strong>in</strong>gen. Voortdurend<br />
zijn ze ervoor bevreesd dat ze niet zullen kunnen rekenen<br />
op het respect dat hen toekomt; overal menen ze kwetsen<strong>de</strong> toespel<strong>in</strong>gen<br />
te herkennen. Ze waken erover, tegen geen enkele regel<br />
van <strong>de</strong> etiquette te zondigen en verdragen het niet wanneer men<br />
tegenover hen <strong>de</strong>ze regels niet even nauwgezet respecteert; precies<br />
door hun onzekerheid komt hun gedrag vaak als hauta<strong>in</strong> of<br />
gereserveerd over. Uit vrees om voor een modale burger versleten<br />
te wor<strong>de</strong>n, sprei<strong>de</strong>n ze hun rijkdom zo ostentatief mogelijk<br />
ten toon.<br />
Hoofdstuk 4<br />
Gevolgtrekk<strong>in</strong>gen uit <strong>de</strong> drie vorige<br />
hoofdstukken<br />
Wanneer mensen spontaan me<strong>de</strong>lij<strong>de</strong>n voelen met me<strong>de</strong>burgers<br />
die door het onheil zijn getroffen, wanneer ze gemakkelijk<br />
en zon<strong>de</strong>r plichtpleg<strong>in</strong>gen met elkaar omgaan, dan spreekt het<br />
vanzelf dat ze elkaar we<strong>de</strong>rzijds zullen helpen wanneer dat nodig<br />
is. Wanneer een <strong>Amerika</strong>an beroep doet op <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g van<br />
an<strong>de</strong>ren, dan wordt dit verzoek meestal enthousiast <strong>in</strong>gewilligd.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen die zich vaak zo ongemanierd gedragen, betonen<br />
zich nooit ongevoelig voor een me<strong>de</strong>burger die hulpbehoevend<br />
is. Ik meen dat dit niet <strong>in</strong>druist tegen het <strong>in</strong>dividualisme dat ik<br />
eer<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen toeschreef.<br />
De gelijkheid <strong>in</strong> levensomstandighe<strong>de</strong>n confronteert <strong>de</strong> mensen<br />
tezelf<strong>de</strong>rtijd met hun zelfstandigheid en met hun kwetsbaarheid;<br />
ie<strong>de</strong>reen staat op eigen benen, maar kan door duizend-en-één tegenslagen<br />
wor<strong>de</strong>n getroffen. De ervar<strong>in</strong>g leert hen dat ze vroeg<br />
of laat beroep zullen moeten doen op <strong>de</strong> hulp van an<strong>de</strong>ren. In<br />
Europa zien we hoe <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van beroepsgroepen elkaar vrijwillig<br />
we<strong>de</strong>rzijdse bijstand garan<strong>de</strong>ren. Het feit dat ze aan <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
gevaren zijn blootgesteld, overtuigt hen van <strong>de</strong> noodzaak van we<strong>de</strong>rzijdse<br />
on<strong>de</strong>rsteun<strong>in</strong>g, hoe egoïstisch ze voor <strong>de</strong> rest ook mogen<br />
zijn. Tussen hen bestaat een stilzwijgen<strong>de</strong> overeenkomst dat<br />
ie<strong>de</strong>r van hen, wanneer dat nodig zou zijn, een beroep zal kunnen<br />
doen op <strong>de</strong> steun van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren. Het volstaat dit verschijnsel<br />
van één beroepsgroep te transponeren naar een ganse natie en<br />
we hebben een verklar<strong>in</strong>g voor het op het eerste gezicht tegenstrijdige<br />
gedrag van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen. Tussen <strong>de</strong> burgers van een<br />
<strong>de</strong>mocratische natie bestaat een gelijkaardige overeenkomst. Elk<br />
van hen weet zich kwetsbaar, zodat ze zowel vanuit hun eigenbelang<br />
als vanuit hun gevoelens van sympathie, bereid zijn elkaar<br />
we<strong>de</strong>rzijdse bijstand te verlenen. Hoe gelijker <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen<br />
tussen <strong>de</strong> mensen wor<strong>de</strong>n, hoe meer <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid zich zal<br />
veralgemenen.<br />
244 245
Hoofdstuk 5<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen<br />
tussen meesters en dienaars heeft<br />
gewijzigd<br />
Tot hiertoe is er nooit een samenlev<strong>in</strong>g geweest waar geen rijken<br />
en armen beston<strong>de</strong>n en, als gevolg daarvan, geen meesters en dienaars.<br />
Ook <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie zal hieraan geen e<strong>in</strong><strong>de</strong> maken, maar wel<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen teweegbrengen <strong>in</strong> hun on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge verhoud<strong>in</strong>gen.<br />
In een aristocratische samenlev<strong>in</strong>g vormen <strong>de</strong> dienaars een specifieke<br />
stand waarb<strong>in</strong>nen zich een specifieke hiërarchie met vaste<br />
posities heeft ontwikkeld. Het feit dat het een gesloten groep<br />
vormt, maakt dat er specifieke regels, opvatt<strong>in</strong>gen en gewoonten<br />
ontstaan en dat er zich ook een eigen eergevoel en beroepstrots<br />
heeft ontwikkeld. Vaak blijven <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> families generatie op generatie<br />
<strong>in</strong> dienst bij <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> aristocratische familie. Hoewel bei<strong>de</strong><br />
klassen strikt van elkaar geschei<strong>de</strong>n blijven, ontwikkelt zich<br />
zo een merkwaardige verwantschap waardoor <strong>de</strong> meesters hun<br />
dienaars als een (weliswaar on<strong>de</strong>rgeschikt en secundair) <strong>de</strong>el van<br />
zichzelf beschouwen en ook <strong>de</strong> dienaars zich volledig i<strong>de</strong>ntificeren<br />
met <strong>de</strong> persoon van hun meesters.<br />
Met het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen verdwijnen<br />
<strong>de</strong> traditionele meesters en dienaars. Het voortdurend verschuiven<br />
van <strong>de</strong> maatschappelijke posities maakt dat er wel een klasse<br />
van meesters en een klasse van dienaars bestaat, maar ook dat het<br />
om categorieën gaat waarb<strong>in</strong>nen onophou<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong>dividuele mobiliteit<br />
plaatsv<strong>in</strong>dt. Zo verdwijnen <strong>de</strong> overgeërf<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen,<br />
gebruiken en opvatt<strong>in</strong>gen; <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen die als dienaars werken,<br />
on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n zich <strong>in</strong> niets van hun me<strong>de</strong>burgers, zelfs niet van<br />
hun meesters. De relatie tussen meesters en dienaars wordt bepaald<br />
via een contract tussen gelijken, die buiten <strong>de</strong> contractuele<br />
verb<strong>in</strong>tenis ook gelijken blijven. De vroegere onoverbrugbare<br />
kloof tussen meesters en dienaars is verdwenen, maar ook <strong>de</strong> ge-<br />
voelens van verbon<strong>de</strong>nheid die eertijds beston<strong>de</strong>n.<br />
Hoofdstuk 6<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie ertoe bijdraagt dat<br />
<strong>de</strong> pachtprijzen stijgen en <strong>de</strong> duur van<br />
<strong>de</strong> pachtovereenkomsten korter wordt<br />
Ook <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie zullen er grondbezitters en pachters zijn;<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen bei<strong>de</strong> zullen echter veran<strong>de</strong>ren. In aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen wordt <strong>de</strong> pachtovereenkomst niet alleen<br />
<strong>in</strong> geld uitgedrukt, maar ook <strong>in</strong> dienstbaarhe<strong>de</strong>n en verb<strong>in</strong>tenissen<br />
tot we<strong>de</strong>rzijdse bijstand. In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen is<br />
<strong>de</strong> f<strong>in</strong>anciële transactie <strong>de</strong> enige band die tussen pachter en grondbezitter<br />
bestaat.<br />
S<strong>in</strong>ds vijftig jaar zijn <strong>in</strong> Europa <strong>de</strong> pachtprijzen aan het stijgen.<br />
Ik geloof niet dat <strong>de</strong> vooruitgang die landbouw en <strong>in</strong>dustrie <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> hebben geboekt, volstaan om dit verschijnsel te<br />
verklaren. Ik meen dat men <strong>de</strong> oorzaak moet zoeken <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen en hartstochten die zich <strong>in</strong> Europa hebben<br />
doorgezet. De verhoud<strong>in</strong>gen tussen pachters en grondbezitters<br />
zijn zakelijker gewor<strong>de</strong>n; lan<strong>de</strong>igenaars zullen niet aarzelen om<br />
gron<strong>de</strong>n te verkopen wanneer een goe<strong>de</strong> prijs wordt gebo<strong>de</strong>n.<br />
Regelmatig heb ik grote lan<strong>de</strong>igenaars horen beweren dat ze veel<br />
meer profijt uit hun gron<strong>de</strong>n weten te trekken dan hun voorou<strong>de</strong>rs.<br />
Ze vergeten echter dat ze tezelf<strong>de</strong>rtijd aan macht en <strong>in</strong>vloed<br />
hebben verloren, omdat <strong>de</strong> band werd verbroken die vroeger tussen<br />
grondbezitters en pachters bestond. Een aristocratie die <strong>de</strong><br />
steun van het volk verliest, is als een boom waarvan <strong>de</strong> wortels<br />
zijn afgestorven; hoe hoger <strong>de</strong> boom, hoe groter <strong>de</strong> kans dat hij<br />
bij <strong>de</strong> eerste storm zal omwaaien.<br />
246 247
Er is nog een gegeven waaraan men kan merken dat er zich een<br />
<strong>de</strong>mocratische revolutie voltrekt. In <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>leeuwen wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
gron<strong>de</strong>n verpacht voor eeuwig, of allesz<strong>in</strong>s voor een heel lange<br />
termijn. Toen geloof<strong>de</strong> men nog <strong>in</strong> <strong>de</strong> onsterfelijkheid van <strong>de</strong> families<br />
en <strong>in</strong> <strong>de</strong> cont<strong>in</strong>uïteit van <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen. Nu<br />
<strong>de</strong> maatschappij voortdurend <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g is, ervaren zowel <strong>de</strong><br />
grondbezitters als <strong>de</strong> pachters een <strong>in</strong>st<strong>in</strong>ctieve afkeer van verb<strong>in</strong>tenissen<br />
op lange termijn. Ze vrezen dat ze op een bepaal<strong>de</strong> dag<br />
<strong>de</strong> gevangene zullen zijn van afspraken waarvan ze vandaag profiteren,<br />
maar die niet noodzakelijk ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst nog <strong>in</strong> hun<br />
belang zullen zijn.<br />
Hoofdstuk 7<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
op <strong>de</strong> lonen<br />
Naarmate <strong>de</strong> sociale verschillen wor<strong>de</strong>n uitgevlakt, naarmate erfelijke<br />
rijkdom en armoe<strong>de</strong> verdwijnen, wordt ook <strong>de</strong> kloof tussen<br />
werkgevers en werknemers kle<strong>in</strong>er. Werknemers wor<strong>de</strong>n bewust<br />
van hun rechten en stellen hogere verwacht<strong>in</strong>gen aan hun toekomst.<br />
Ze werpen een begerig oog op <strong>de</strong> w<strong>in</strong>sten van hun werkgever<br />
en trachten hun arbeid zo duur mogelijk te verkopen. Ik geloof<br />
dat op termijn <strong>de</strong> balans tussen werknemers en werkgevers<br />
<strong>in</strong> het voor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> eersten zal omslaan; door <strong>de</strong> hoge lonen<br />
die ze weten af te dw<strong>in</strong>gen, wor<strong>de</strong>n ze onafhankelijker van hun<br />
specifieke patroon en zijn ze <strong>in</strong> staat om werk te weigeren wanneer<br />
ze daar niet toereikend voor wor<strong>de</strong>n betaald. Zo beschikken<br />
<strong>de</strong> Franse landarbei<strong>de</strong>rs meestal zelf over enkele lapjes grond, wat<br />
hen toelaat hun arbeidskracht niet te verkopen wanneer het gebo<strong>de</strong>n<br />
loon te laag ligt. Ik meen dat <strong>de</strong> gestage stijg<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> bezoldig<strong>in</strong>gen<br />
kenmerkend is voor <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen.<br />
Er is echter één en wel zeer ongelukkige uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g op <strong>de</strong>ze<br />
regel. Eer<strong>de</strong>r beschreef ik hoe men <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie nieuwe aristocratische<br />
verhoud<strong>in</strong>gen kan verwachten. Vermits het aantal on<strong>de</strong>rnemers<br />
dat over genoeg kapitaal beschikt om een mo<strong>de</strong>rne <strong>in</strong>dustrie<br />
op te starten eigenlijk zeer beperkt is, gaat het hier om een<br />
kle<strong>in</strong>e groep werkgevers met gelijklopen<strong>de</strong> belangen. Het aantal<br />
werknemers dat wordt aangelokt door <strong>de</strong> hoge lonen die <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie<br />
<strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van economische welvaart betaalt, is zeer groot.<br />
Eens <strong>de</strong>ze arbei<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie zijn gestapt, is het voor hen<br />
zeer moeilijk om daar weer uit te raken, omdat ze <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n<br />
verliezen die hen geschikt maken voor an<strong>de</strong>re beroepen. Ze<br />
zijn volledig afhankelijk van hun patroon en zullen zich eventuele<br />
loonsverlag<strong>in</strong>gen moeten laten welgevallen, omdat er voor hen<br />
geen alternatieven of uitwegen bestaan. In <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie zullen <strong>de</strong><br />
lonen op termijn <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g vertonen te dalen.<br />
Hoofdstuk 8<br />
De <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
op <strong>de</strong> familie<br />
Het is ie<strong>de</strong>reen opgevallen dat zich b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> familie nieuwe verhoud<strong>in</strong>gen<br />
hebben ontwikkeld, waarbij <strong>de</strong> afstand die vroeger<br />
tussen va<strong>de</strong>rs en zonen bestond, is verkle<strong>in</strong>d en waardoor het gezag<br />
van <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r afneemt. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten is <strong>de</strong> familie, <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> aristocratische z<strong>in</strong> van het woord, verdwenen. Slechts tij<strong>de</strong>ns<br />
<strong>de</strong> eerste levensjaren is het gezag van <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rs over hun k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren<br />
absoluut. Zodra <strong>de</strong> jonge <strong>Amerika</strong>nen man wor<strong>de</strong>n, staan ze<br />
voor alles op eigen benen. Het is belangrijk te on<strong>de</strong>rstrepen dat<br />
het om een proces gaat waarmee bei<strong>de</strong> partijen <strong>in</strong>stemmen en dat<br />
volledig <strong>in</strong> <strong>de</strong> lijn ligt van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische omwentel<strong>in</strong>g die <strong>de</strong><br />
samenlev<strong>in</strong>g doormaakt.<br />
248 249
In een aristocratische en hiërarchisch georganiseer<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
richt <strong>de</strong> macht zich nooit rechtstreeks tot het geheel van <strong>de</strong><br />
geregeer<strong>de</strong>n, maar tot enkelen die als hoofd van <strong>de</strong> groeper<strong>in</strong>gen<br />
optre<strong>de</strong>n. Zo han<strong>de</strong>lt <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r naar buiten toe namens <strong>de</strong> familie.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie staan allen op gelijke voet en is er geen behoefte<br />
aan tussenpersonen; voor <strong>de</strong> wet bestaan er geen verschillen<br />
tussen va<strong>de</strong>rs en hun volwassen zonen. Waar <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen<br />
ongelijk zijn, groeit het aanzien van <strong>de</strong> hoger geplaatsten; als <strong>de</strong><br />
verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n, verdwijnen ook <strong>de</strong> voorrechten,<br />
gebruiken en opvatt<strong>in</strong>gen die vroeger rond <strong>de</strong> positie van hoger<br />
geplaatsten waren gegroeid. Eertijds was <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> familie<br />
diegene die <strong>de</strong> traditie belichaam<strong>de</strong>, <strong>de</strong> gebruiken <strong>in</strong>terpreteer<strong>de</strong><br />
en het laatste woord had betreffen<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten.<br />
Wanneer mensen <strong>de</strong> stelregel gaan huldigen dat men bovenal zijn<br />
eigen <strong>in</strong>zichten moet volgen, wordt ook dit gezag aan <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r<br />
onttrokken.<br />
Het erfrechtstelsel en <strong>de</strong> op<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r familiedome<strong>in</strong>en hebben<br />
het meest bijgedragen tot <strong>de</strong> gewijzig<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen va<strong>de</strong>rs<br />
en zonen. Waar va<strong>de</strong>rs en zonen samenleven op een kle<strong>in</strong><br />
dome<strong>in</strong> en samen het beheer van <strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren op zich nemen,<br />
ontstaat tussen hen een <strong>in</strong>tieme band die het gezag m<strong>in</strong><strong>de</strong>r absoluut<br />
maakt. Vermits <strong>de</strong> klasse van <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e eigenaars <strong>de</strong> toon aangeeft<br />
<strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g, zal <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid<br />
zich veralgemenen. Waar <strong>de</strong> macht aan <strong>de</strong> aristocratie ontsnapt,<br />
dr<strong>in</strong>gt <strong>de</strong> gelijkheid ook <strong>de</strong> familiale kr<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nen. Of <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
daar slechter van wordt weet ik niet, maar ik meen dat <strong>de</strong>ze<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen allesz<strong>in</strong>s <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen ten goe<strong>de</strong> komen. In <strong>de</strong><br />
mate dat <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen en wetten <strong>de</strong>mocratischer wor<strong>de</strong>n, zullen<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen va<strong>de</strong>rs en zonen <strong>in</strong>tiemer en zachter<br />
wor<strong>de</strong>n. Hun relatie zal niet langer steunen zijn op regels en autoriteit,<br />
maar op vertrouwen en affectie; naarmate <strong>de</strong> sociale band<br />
versoepelt, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> natuurlijke ban<strong>de</strong>n sterker aangehaald.<br />
Ook <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen <strong>de</strong> k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren zijn aan veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen<br />
on<strong>de</strong>rhevig. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen bestaat een strikte<br />
rangor<strong>de</strong>; op basis van leeftijd en geslacht nemen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren een bepaal<strong>de</strong> plaats <strong>in</strong>, waar specifieke voorrechten bijhoren.<br />
De <strong>de</strong>mocratie heeft <strong>de</strong> meeste van <strong>de</strong>ze verschillen weggewerkt.<br />
Eertijds viel het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> erfenis <strong>de</strong> oudste<br />
zoon ten <strong>de</strong>el. Hij nam een superieure positie <strong>in</strong> ten aanzien van<br />
zijn jongere broers, maar had tot taak over het welzijn van zijn<br />
familiele<strong>de</strong>n te waken. Tussen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van eenzelf<strong>de</strong> familie beston<strong>de</strong>n<br />
dui<strong>de</strong>lijke rechten en plichten, maar we<strong>in</strong>ig persoonlijke<br />
ban<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong>mocratische families zijn alle k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren gelijk. Het<br />
feit dat ze op gelijke voet wor<strong>de</strong>n opgevoed maakt dat tussen hen<br />
meer <strong>in</strong>tieme ban<strong>de</strong>n ontstaan. Hun verwantschap is m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gestoeld<br />
op belangen en meer op we<strong>de</strong>rzijdse sympathie. De <strong>de</strong>mocratie<br />
ver<strong>de</strong>elt hun erfenis, maar brengt hun zielen dichter bij elkaar.<br />
Hoofdstuk 9<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> opvoed<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> meisjes<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
In elke samenlev<strong>in</strong>g zijn het <strong>de</strong> vrouwen die <strong>de</strong> toon zetten als het<br />
over <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten gaat. Alles wat op één of an<strong>de</strong>re manier<br />
van <strong>in</strong>vloed is op <strong>de</strong> positie en <strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> vrouw<br />
heeft dan ook groot politiek belang. In alle protestantse naties is<br />
<strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> meisjes veel zelfstandiger dan <strong>in</strong> katholieke lan<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten, waar <strong>de</strong>ze protestantse erfenis zich<br />
heeft vermengd met een vrije grondwet en <strong>de</strong>mocratische sociale<br />
verhoud<strong>in</strong>gen, is <strong>de</strong> zelfstandigheid van <strong>de</strong> meisjes het grootst.<br />
Jonge <strong>Amerika</strong>ansen vertonen dan ook niet die onvolwassen terughou<strong>de</strong>ndheid<br />
en onwetendheid die men <strong>in</strong> Europa aantreft.<br />
In plaats van meisjes onwetend te hou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> gevaren die hen<br />
250 251
<strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld kunnen bedreigen en hen voor te berei<strong>de</strong>n op een teruggetrokken<br />
en afgesloten bestaan, wordt <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse meisjes<br />
geleerd <strong>in</strong> zichzelf en <strong>in</strong> hun re<strong>de</strong>lijke vermogens <strong>de</strong> kracht te<br />
v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om zich te weer te stellen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben ook hier weer alles <strong>in</strong> het werk gesteld<br />
opdat <strong>de</strong> zelfstandigheid zich tegen zichzelf <strong>in</strong> bescherm<strong>in</strong>g zou<br />
kunnen nemen. Ik weet dat een <strong>de</strong>rgelijke opvoed<strong>in</strong>g niet zon<strong>de</strong>r<br />
gevaren is. De grote nadruk op zelfstandigheid en vrije oor<strong>de</strong>elsvorm<strong>in</strong>g<br />
kan ertoe lei<strong>de</strong>n dat meisjes zich eer<strong>de</strong>r tot oprechte<br />
maar kou<strong>de</strong> vrouwen ontwikkelen, dan tot zachte en aangename<br />
echtgenotes. Ik meen echter dat men dit gevaar moet durven trotseren<br />
<strong>in</strong> het licht van <strong>de</strong> veel belangrijker uitdag<strong>in</strong>g waar <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
voor staat: het is van het grootste belang dat vrouwen<br />
door mid<strong>de</strong>l van een <strong>de</strong>mocratische opvoed<strong>in</strong>g wor<strong>de</strong>n voorbereid<br />
op <strong>de</strong> gevaren die het <strong>de</strong>mocratische leefpatroon voor hen<br />
<strong>in</strong>houdt.<br />
Hoofdstuk 10<br />
De <strong>Amerika</strong>anse meisjes<br />
als echtgenotes<br />
Er komt een e<strong>in</strong><strong>de</strong> aan <strong>de</strong> zelfstandigheid van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse<br />
meisjes wanneer ze <strong>in</strong> het huwelijk tre<strong>de</strong>n. De verplicht<strong>in</strong>gen die<br />
men <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse echtgenotes oplegt zijn vaak strikter dan<br />
el<strong>de</strong>rs het geval is. Deze tegenstrijdigheid is misschien m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
vreemd dan het op het eerste zicht lijkt. Religieuze volkeren en<br />
on<strong>de</strong>rnemen<strong>de</strong> naties nemen het huwelijk uitermate ernstig. De<br />
enen zien <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>ugdzaamheid van <strong>de</strong> vrouw <strong>de</strong> beste garantie<br />
voor <strong>de</strong> zuiverheid van <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n en gewoonten; <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren een<br />
waarborg voor een geor<strong>de</strong>nd en welvarend huishou<strong>de</strong>lijk bestaan.<br />
Het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong>ze bei<strong>de</strong> eigenschappen verenigen,<br />
heeft tot gevolg dat zij zeer hoge eisen aan hun echtgenotes stellen<br />
en van hen grote opoffer<strong>in</strong>gen verwachten.<br />
De <strong>Amerika</strong>anse publieke op<strong>in</strong>ie eist van <strong>de</strong> vrouwen dat zij zich<br />
opsluiten <strong>in</strong> <strong>de</strong> huiselijke kr<strong>in</strong>g en zich uitsluitend met hun huishou<strong>de</strong>lijke<br />
verplicht<strong>in</strong>gen bezig hou<strong>de</strong>n, op straffe van het verlies<br />
van hun goe<strong>de</strong> naam en faam. <strong>Amerika</strong>anse meisjes zijn zich hiervan<br />
bewust wanneer ze hun <strong>de</strong>buut <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld maken. Ze putten<br />
uit <strong>de</strong> zelfstandigheid die ze doorheen hun opvoed<strong>in</strong>g hebben<br />
verworven, <strong>de</strong> kracht om zich te on<strong>de</strong>rwerpen aan <strong>de</strong> eisen<br />
van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. Deze zelfstandigheid, wilskracht en doorzett<strong>in</strong>gsvermogen<br />
komen ook van pas <strong>in</strong> het latere huwelijksleven;<br />
het zijn immers <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse vrouwen die <strong>de</strong> gez<strong>in</strong>nen<br />
overe<strong>in</strong>d hou<strong>de</strong>n doorheen <strong>de</strong> perio<strong>de</strong>s van voor- en tegenspoed,<br />
doorheen <strong>de</strong> avontuurlijke on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gen die zo kenmerkend<br />
zijn voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse pioniers.<br />
Hoofdstuk 11<br />
Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
<strong>de</strong> gelijkheid bijdraagt tot het<br />
<strong>in</strong>standhou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
Sommigen hebben beweerd dat er een verband bestaat tussen <strong>de</strong><br />
ze<strong>de</strong>lijkheid van een natie en <strong>de</strong> klimaatzone waartoe die natie<br />
behoort. Deze materialistische doctr<strong>in</strong>e wordt niet door <strong>de</strong> feiten<br />
bevestigd; <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> volkeren hebben zich doorheen hun geschie<strong>de</strong>nis<br />
immers zowel kuis als losbandig gedragen. De goe<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n<br />
van een natie heeft meer te maken met <strong>de</strong> sociale verhoud<strong>in</strong>gen<br />
en politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen, dan met <strong>de</strong> natuur van het land. Ie<strong>de</strong>reen<br />
die <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heeft bezocht is het er over eens dat<br />
<strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n er strenger zijn dan el<strong>de</strong>rs. Men kan hiervoor verklar<strong>in</strong>gen<br />
zoeken <strong>in</strong> <strong>de</strong> natuur van het land, <strong>in</strong> raskenmerken of <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
252 253
eligie; geen van <strong>de</strong>ze verklar<strong>in</strong>gen is echter overtuigend, vermits<br />
ze <strong>de</strong> oorzaak zoeken <strong>in</strong> zaken die niet specifiek <strong>Amerika</strong>ans zijn.<br />
Ik meen dat we <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g moeten zoeken <strong>in</strong> <strong>de</strong> gelijkheid en<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen die daaruit voortvloeien. Het gelijker wor<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen is misschien niet voldoen<strong>de</strong> om een zekere regelmaat<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n te garan<strong>de</strong>ren, maar vergemakkelijkt en versterkt<br />
<strong>de</strong>ze stabiliteit.<br />
Bij aristocratische volkeren bestaan tussen man en vrouw op basis<br />
van afkomst of rijkdom soms zulke verschillen, dat een eventuele<br />
verb<strong>in</strong>tenis alleen maar vluchtig en clan<strong>de</strong>stien kan zijn. Waar<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen gelijker wor<strong>de</strong>n vallen <strong>de</strong> kunstmatige drempels<br />
tussen mannen en vrouwen weg en kan elke verb<strong>in</strong>tenis <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe<br />
tot een huwelijk lei<strong>de</strong>n. Wanneer huwelijken gearrangeerd<br />
wor<strong>de</strong>n bestaat er vanzelfsprekend meer begrip voor illegitieme<br />
lief<strong>de</strong>saffaires; waar echter man en vrouw op basis van een vrije<br />
keuze tot het huwelijk besluiten, is <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
tolerant ten aanzien van overspelige lief<strong>de</strong>s. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
beschouwen het huwelijk als een contract waar bei<strong>de</strong> partijen<br />
zich moeten aan hou<strong>de</strong>n, omdat ze op voorhand kon<strong>de</strong>n weten<br />
waaraan ze zich moesten verwachten en ze hun <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g uit<br />
vrije wil hebben gegeven. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen heeft<br />
een huwelijk vaak eer<strong>de</strong>r tot doel bezitt<strong>in</strong>gen dan personen te<br />
verenigen; <strong>de</strong> geest van het contract laat dan <strong>in</strong> zekere z<strong>in</strong> toe<br />
dat <strong>de</strong> echtelie<strong>de</strong>n hun lief<strong>de</strong>sleven buiten <strong>de</strong> huwelijksband laten<br />
plaatsv<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Onze voorva<strong>de</strong>ren had<strong>de</strong>n gemerkt dat huwelijken die op basis<br />
van lief<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n gesloten vaak geen gelukkige afloop ken<strong>de</strong>n<br />
en besloten daaruit dat het beter was zich bij het sluiten van<br />
een huwelijksverb<strong>in</strong>tenis door an<strong>de</strong>re overweg<strong>in</strong>gen te laten lei<strong>de</strong>n.<br />
Wanneer <strong>in</strong> een aristocratische samenlev<strong>in</strong>g een man en een<br />
vrouw zich met elkaar verenigen over <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>nverschillen heen,<br />
moeten ze <strong>de</strong> familieban<strong>de</strong>n verbreken en <strong>de</strong> tradities, <strong>de</strong> ge-<br />
woonten en <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie trotseren. Het resultaat is dat ze<br />
uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk alleen komen te staan. Men kan <strong>in</strong> een <strong>de</strong>rgelijk geval<br />
het eventuele mislukken van het huwelijk dan ook moeilijk enkel<br />
en alleen op reken<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> gemaakte vrije keuze schrijven. De<br />
enigen die een <strong>de</strong>rgelijke breuk met hun omgev<strong>in</strong>g aandurven,<br />
zijn vaak mensen die van nature al eer<strong>de</strong>r avontuurlijk zijn aangelegd;<br />
een eigenschap die we<strong>in</strong>ig bevor<strong>de</strong>rlijk is voor <strong>de</strong> stabiliteit<br />
van <strong>de</strong> huwelijksband. Wanneer echter <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g al <strong>de</strong>ze<br />
drempels die het maken van een vrije keuze bemoeilijken wor<strong>de</strong>n<br />
weggewerkt, is er geen enkele re<strong>de</strong>n om te vermoe<strong>de</strong>n dat huwelijken<br />
die op <strong>de</strong>ze basis wor<strong>de</strong>n gesloten niet meer succes zou<strong>de</strong>n<br />
kennen.<br />
Het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen neutraliseert ook een<br />
aantal gevaren dat <strong>de</strong> huwelijksband kan bedreigen. Het nivelleren<br />
van <strong>de</strong> fortu<strong>in</strong>en maakt dat ongeveer alle mannen een beroep<br />
moeten uitoefenen en dat <strong>de</strong> vrouwen genoodzaakt zijn zich met<br />
huishou<strong>de</strong>lijke taken bezig te hou<strong>de</strong>n. Op <strong>de</strong>ze manier ontstaat<br />
een scheid<strong>in</strong>g tussen <strong>de</strong> geslachten en wordt een zakelijke en ernstige<br />
levenshoud<strong>in</strong>g bevor<strong>de</strong>rd. De gelijkheid stuurt <strong>de</strong> verbeeld<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> veilige banen; men v<strong>in</strong>dt geen mensen die m<strong>in</strong><strong>de</strong>r tot dromen<br />
geneigd zijn of die zich m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gauw tot niet productieve<br />
bespiegel<strong>in</strong>gen zullen laten verlei<strong>de</strong>n dan <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen. Zij zullen<br />
dan ook niet gauw op zoek gaan naar hevige en grillige emoties<br />
die hun bestaan door elkaar kunnen gooien.<br />
Hoofdstuk 12<br />
Hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> gelijkheid<br />
tussen man en vrouw begrijpen<br />
Ik geloof dat <strong>de</strong> maatschappelijke veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen als gevolg waarvan<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tussen va<strong>de</strong>rs en zonen, meesters en die-<br />
254 255
naren en, algemeen, superieuren en on<strong>de</strong>rgeschikten, gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n, zich ook zullen doorzetten <strong>in</strong> <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>g tussen <strong>de</strong><br />
geslachten. Men moet <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze kwestie, waarover zoveel misverstan<strong>de</strong>n<br />
bestaan, opletten dat men niet verkeerd begrepen wordt.<br />
Er zijn mensen die alle verschillen tussen mannen en vrouwen<br />
willen wegwerken door hen <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> functies, rechten en plichten<br />
op te leggen of door hen <strong>in</strong> alle maatschappelijke sferen op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
leest te schoeien. Ik meen dat een <strong>de</strong>rgelijke gelijkschakel<strong>in</strong>g<br />
bei<strong>de</strong> geslachten <strong>in</strong> hun waar<strong>de</strong> aantast.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben <strong>de</strong> gelijkheid tussen man en vrouw op<br />
een an<strong>de</strong>re manier begrepen. Zij gaan er van uit dat, vermits <strong>de</strong><br />
natuur zo grote verschillen heeft aangebracht <strong>in</strong> <strong>de</strong> fysieke en morele<br />
constitutie van man en vrouw, het dui<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> haar bedoel<strong>in</strong>g<br />
heeft gelegen dat bei<strong>de</strong> geslachten <strong>de</strong>ze verschillen<strong>de</strong> faculteiten<br />
zou<strong>de</strong>n aanwen<strong>de</strong>n. Vooruitgang bestaat er dan niet <strong>in</strong> dat bei<strong>de</strong>n<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g ontwikkelen, maar dat elk geslacht<br />
zijn specifieke capaciteiten optimaal tot ontplooi<strong>in</strong>g kan brengen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben nauwkeurig <strong>de</strong> taken van man en vrouw<br />
ver<strong>de</strong>eld, opdat op het niveau van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g een optimaal<br />
resultaat wordt bereikt. In <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten hou<strong>de</strong>n bei<strong>de</strong> geslachten<br />
gelijke tred, maar gaan ze ie<strong>de</strong>r een eigen richt<strong>in</strong>g uit.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben ook nooit beweerd dat het omvergooien<br />
van <strong>de</strong> autoriteit b<strong>in</strong>nen het huwelijk en het huishou<strong>de</strong>n <strong>de</strong> noodzakelijke<br />
consequentie van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische pr<strong>in</strong>cipes vormt. Zij<br />
menen dat elk samenlev<strong>in</strong>gsverband om re<strong>de</strong>nen van efficiëntie<br />
behoefte heeft aan een lei<strong>de</strong>r en dat <strong>de</strong> natuurlijke lei<strong>de</strong>r b<strong>in</strong>nen<br />
het huwelijk <strong>de</strong> man is. De <strong>Amerika</strong>nen ontzeggen <strong>de</strong> echtgenoot<br />
niet het recht om besliss<strong>in</strong>gen te nemen voor zijn echtgenote; <strong>de</strong>mocratie<br />
bestaat er volgens hen immers niet <strong>in</strong> dat men elke vorm<br />
van machtsuitoefen<strong>in</strong>g afschaft, maar dat men streeft naar controle<br />
en legitimiteit. Ik had <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk dat <strong>de</strong>ze<br />
regel<strong>in</strong>g bei<strong>de</strong> geslachten beviel. De <strong>Amerika</strong>nen respecteren<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>tellectuele capaciteiten van hun echtgenotes. Zij beschouwen,<br />
zoals <strong>in</strong> Europa het geval is, hun vrouwen dan ook niet als<br />
aantrekkelijke, maar m<strong>in</strong><strong>de</strong>r begaaf<strong>de</strong> wezens.<br />
Men treft <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten niet die dubbele moraal aan<br />
waarbij een bepaal<strong>de</strong> han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g, afhankelijk of ze door mannen<br />
of vrouwen is gesteld, een <strong>de</strong>ugd dan wel een on<strong>de</strong>ugd kan zijn.<br />
Voor <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen is <strong>de</strong> verlei<strong>de</strong>r net zo eerloos als zijn slachtoffer.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen behan<strong>de</strong>len hun vrouwen met m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
plichtpleg<strong>in</strong>gen dan <strong>de</strong> Europeanen, maar bewijzen <strong>in</strong> hun gedrag<br />
dat ze hen respecteren. Aantast<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> eerbaarheid van<br />
<strong>de</strong> vrouw wor<strong>de</strong>n zowel door <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie als door <strong>de</strong> wet<br />
met <strong>de</strong> strengste straffen beteugeld.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen geloven niet dat man en vrouw het recht en <strong>de</strong><br />
plicht hebben om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen te doen, maar hebben een gelijk<br />
respect voor <strong>de</strong> rol van bei<strong>de</strong>n. Zij beschouwen bei<strong>de</strong> geslachten<br />
als evenwaardig, zij het elk met een specifieke lotsbestemm<strong>in</strong>g.<br />
Hoewel ze er van uitgaan dat bei<strong>de</strong>n kwaliteiten als moed<br />
en <strong>in</strong>telligentie niet <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g moeten ontwikkelen, betwijfelen<br />
ze geen moment dat bei<strong>de</strong> geslachten <strong>in</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> mate<br />
over <strong>de</strong>ze en an<strong>de</strong>re eigenschappen beschikken. De <strong>Amerika</strong>nen<br />
die op maatschappelijk vlak <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgeschiktheid van <strong>de</strong> vrouw<br />
<strong>in</strong> stand hebben gehou<strong>de</strong>n, maken op moreel en <strong>in</strong>tellectueel vlak<br />
geen on<strong>de</strong>rscheid tussen bei<strong>de</strong> geslachten; hier<strong>in</strong> lijkt mij <strong>de</strong> werkelijke<br />
vooruitgang te schuilen.<br />
256 257
Hoofdstuk 13<br />
Hoe <strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
<strong>in</strong> een groot aantal kle<strong>in</strong>e<br />
gemeenschappen ver<strong>de</strong>elt<br />
Men is geneigd te geloven dat on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
mensen <strong>in</strong> hun particulier en publiek leven meer en meer op<br />
elkaar zullen betrokken wor<strong>de</strong>n en gedwongen wor<strong>de</strong>n een meer<br />
gemeenschappelijk bestaan te lei<strong>de</strong>n. Ik meen dat men zich een<br />
verkeerd beeld heeft gevormd van wat het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
verhoud<strong>in</strong>gen <strong>in</strong>houdt.<br />
Er is geen maatschappelijke of wettelijke toestand <strong>de</strong>nkbaar die<br />
mensen zo gelijk maakt dat opvoed<strong>in</strong>g en omstandighe<strong>de</strong>n geen<br />
verschillen tussen hen zou<strong>de</strong>n laten ontstaan. Deze verschillen<br />
tussen <strong>de</strong> mensen zullen maken dat, hoewel ze zich er van bewust<br />
zijn dat ze bepaal<strong>de</strong> zaken <strong>in</strong> gemeenschappelijk verband moeten<br />
regelen, hun hart toch steeds uitgaat naar die zaken die hen<br />
specifiek <strong>in</strong>teresseren. Geen enkele wetgever zal kunnen vermij<strong>de</strong>n<br />
dat mensen steeds weer zullen weten te ontsnappen aan het<br />
keurslijf waar<strong>in</strong> men hen wil opsluiten. Voortdurend zullen ze <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> marge van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g kle<strong>in</strong>e particuliere verban<strong>de</strong>n van<br />
gelijkgestem<strong>de</strong>n oprichten. Zo vallen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, die zich gemakkelijk<br />
verenigen <strong>in</strong> het ka<strong>de</strong>r van politieke verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen of<br />
rechtbanken, tezelf<strong>de</strong>rtijd <strong>in</strong> het particuliere leven uiteen <strong>in</strong> talloze<br />
kle<strong>in</strong>ere verban<strong>de</strong>n van zeer diverse aard. Ie<strong>de</strong>reen erkent zon<strong>de</strong>r<br />
problemen zijn me<strong>de</strong>burgers als gelijken, maar laat slechts enkelen<br />
van hen toe tot zijn vrien<strong>de</strong>nkr<strong>in</strong>g.<br />
Dat lijkt me natuurlijk. Naarmate <strong>de</strong> kr<strong>in</strong>g van het publieke leven<br />
groter wordt, mag men er zich aan verwachten dat die van<br />
het privé-leven kle<strong>in</strong>er wordt. In plaats van te vrezen dat mensen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen zullen e<strong>in</strong>digen <strong>in</strong> een volledig<br />
gemeenschappelijk bestaan, voorzie ik eer<strong>de</strong>r dat ze zich uite<strong>in</strong>-<br />
<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> steeds kle<strong>in</strong>ere kliekjes opsluiten. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
vormen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n gesloten werel<strong>de</strong>n<br />
waar men niet kan uit ontsnappen of <strong>in</strong> b<strong>in</strong>nendr<strong>in</strong>gen. De grote<br />
overeenkomsten die b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n bestaan, brengen mensen<br />
die eenzelf<strong>de</strong> positie <strong>in</strong>nemen gemakkelijk samen. Wanneer echter<br />
<strong>de</strong> wetten en gewoonten wegvallen op basis waarvan mensen<br />
regelmatige contacten on<strong>de</strong>rhiel<strong>de</strong>n, blijft slechts <strong>de</strong> toevallige<br />
overeenkomst op basis van opvatt<strong>in</strong>gen en voorkeuren over om<br />
ban<strong>de</strong>n tussen mensen te scheppen; het resultaat is dat er ontelbare<br />
kle<strong>in</strong>e particuliere verban<strong>de</strong>n zullen ontstaan.<br />
In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen, waar <strong>de</strong> burgers fundamenteel<br />
niet veel van elkaar verschillen, ontstaat een grote hoeveelheid artificiële<br />
en toevallige classificaties op basis waarvan ie<strong>de</strong>reen zich<br />
van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren tracht te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n, uit angst om zich <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
massa te verliezen. Ik meen dat dat onvermij<strong>de</strong>lijk is. Men kan<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen veran<strong>de</strong>ren, maar niet <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> mens. Welke<br />
<strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen men zich ook getroost om mensen gelijk te schakelen;<br />
<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele trots zal mensen er toe brengen zich op één of<br />
an<strong>de</strong>re wijze van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n.<br />
Hoofdstuk 14<br />
Enkele overweg<strong>in</strong>gen omtrent<br />
<strong>de</strong> manieren van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
Niets lijkt op het eerste zicht m<strong>in</strong><strong>de</strong>r belangrijk dan <strong>de</strong> uiterlijke<br />
vorm van menselijke han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen; er is echter niets waar mensen<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> praktijk meer belang aan hechten. Mensen wennen aan alles,<br />
behalve aan het leven <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g waar men an<strong>de</strong>re manieren<br />
dan <strong>de</strong> hunne heeft. De <strong>in</strong>vloed van het politieke bestel op <strong>de</strong><br />
manieren vormt dus een on<strong>de</strong>rwerp dat het bestu<strong>de</strong>ren waard is.<br />
258 259
Er wordt van mensen gezegd dat ze goe<strong>de</strong> manieren hebben, wanneer<br />
ze zich gedragen zoals bij hun positie mag wor<strong>de</strong>n verwacht.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie, waar alle posities voortdurend veran<strong>de</strong>ren, is<br />
het vanzelfsprekend dat, gemeten aan <strong>de</strong>ze maatstaf, het gedrag<br />
vaak tekort zal schieten. De sociale mobiliteit verh<strong>in</strong><strong>de</strong>rt ook dat<br />
er overeenstemm<strong>in</strong>g groeit over een bepaal<strong>de</strong> co<strong>de</strong> van wellevendheid.<br />
Ie<strong>de</strong>reen is dus op zichzelf aangewezen om zijn weg te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> het sociale verkeer. Vandaar dat er op dit terre<strong>in</strong> steeds een<br />
zekere onsamenhangendheid zal bestaan.<br />
Er vallen niettem<strong>in</strong> ook een aantal goe<strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen te zeggen over<br />
<strong>de</strong> wellevendheid van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren. In aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen trachten alle stan<strong>de</strong>n, meestal op potsierlijke<br />
wijze, <strong>de</strong> gedrag<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> hoogste stand te imiteren. In een<br />
<strong>de</strong>mocratie, waar geen mo<strong>de</strong>l van goe<strong>de</strong> manieren meer bestaat,<br />
blijft men allesz<strong>in</strong>s van dit belachelijke spektakel gespaard. In een<br />
<strong>de</strong>mocratie v<strong>in</strong>dt men misschien niet <strong>de</strong> verfijn<strong>in</strong>g, maar ook niet<br />
<strong>de</strong> botheid, die men aantreft <strong>in</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen.<br />
Het feit dat het niet meer mogelijk is om een precieze wellevendheidsco<strong>de</strong><br />
samen te stellen heeft na<strong>de</strong>len, maar ook voor<strong>de</strong>len.<br />
Zo v<strong>in</strong>dt men <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie meer oprechtheid <strong>in</strong> gevoelens<br />
en gedrag<strong>in</strong>gen.<br />
Hoofdstuk 15<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> ernst van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
Mensen die <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische tij<strong>de</strong>n leven geven zich niet gemakkelijk<br />
over aan het vaak woeste en platte volksvermaak dat men <strong>in</strong><br />
aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen kent; evenm<strong>in</strong> voelen ze veel voor<br />
het geraff<strong>in</strong>eerd <strong>in</strong>tellectueel spel van <strong>de</strong> vroegere aristocratie.<br />
Mensen zullen zich niet zo gauw laten gaan. Ook wanneer ze zich<br />
amuseren, zullen ze het aangename aan het nuttige willen koppe-<br />
len. Hierbij sprei<strong>de</strong>n ze een ernst ten toon die maakt dat men die<br />
activiteiten nog moeilijk als ontspannend kan beschouwen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen vormen <strong>de</strong> meest ernstige natie ter wereld; <strong>de</strong><br />
re<strong>de</strong>n hiervoor ligt voor een belangrijk <strong>de</strong>el <strong>in</strong> hun politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen.<br />
De ernst van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen ligt <strong>in</strong> het verleng<strong>de</strong> van<br />
hun trots. In <strong>de</strong>mocratische lan<strong>de</strong>n heeft zelfs <strong>de</strong> arme een groot<br />
gevoel van eigenwaar<strong>de</strong>. Ie<strong>de</strong>reen leeft met het i<strong>de</strong>e dat <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
naar hem kijken. On<strong>de</strong>r die omstandighe<strong>de</strong>n letten mensen<br />
op hun woor<strong>de</strong>n en da<strong>de</strong>n en gedragen ze zich bij voorkeur ernstig<br />
gedragen, omdat ze menen dat dat hun waardigheid ten goe<strong>de</strong><br />
komt. Een an<strong>de</strong>re factor die <strong>de</strong>ze ernstige houd<strong>in</strong>g bevor<strong>de</strong>rt<br />
en die men bij alle vrije volkeren aantreft, is het feit dat ie<strong>de</strong>reen<br />
voortdurend met één of an<strong>de</strong>r project <strong>in</strong> het achterhoofd loopt,<br />
of <strong>in</strong> <strong>de</strong> weer is met een zakelijke of maatschappelijke on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>g.<br />
Zo wordt ernst tot <strong>de</strong> meest kenmerken<strong>de</strong> nationale karaktertrek.<br />
Het gebeurt dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, die zich an<strong>de</strong>rs altijd zo koel<br />
en bere<strong>de</strong>neerd gedragen, zich plots door één of an<strong>de</strong>re hartstocht<br />
of opwell<strong>in</strong>g laten meeslepen en zeer onbezonnen da<strong>de</strong>n<br />
gaan stellen. Ik geloof niet dat het hier om een onbegrijpelijke<br />
contradictie gaat. De verklar<strong>in</strong>g ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> voortduren<strong>de</strong> toestand<br />
van mobiliteit die <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie heerst. Mensen veran<strong>de</strong>ren<br />
voortdurend van plaats en positie, als gevolg waarvan ze heel vaak<br />
d<strong>in</strong>gen moeten doen die ze niet helemaal beheersen, of over zaken<br />
praten waar ze het fijne niet van af weten. Mensen hebben<br />
zoveel uiteenlopen<strong>de</strong> d<strong>in</strong>gen aan het hoofd, dat ze zich op niets<br />
kunnen concentreren. Omdat ze er van overtuigd zijn dat ongeveer<br />
alles <strong>in</strong> hun bereik ligt, begeven ze zich zon<strong>de</strong>r veel na<strong>de</strong>nken,<br />
zon<strong>de</strong>r veel voorbereid<strong>in</strong>g, op steeds weer an<strong>de</strong>re terre<strong>in</strong>en.<br />
Hier ligt <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g voor het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen, ondanks<br />
hun ernst, zo vaak ondoordachte han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen stellen.<br />
260 261
Hoofdstuk 16<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse nationale trots<br />
zich op zo’n rusteloze en twistzieke<br />
wijze manifesteert<br />
Alle vrije volkeren zijn trots op zichzelf, maar hun trots manifesteert<br />
zich niet op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze. Zo vissen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen voortdurend<br />
naar complimenten; wanneer die achterwege blijven, aarzelen<br />
ze niet zichzelf te prijzen en uitvoerig uit te leggen hoezeer<br />
hun land alle an<strong>de</strong>re overtreft. Het feit dat <strong>de</strong> Engelsen, die tot<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> stam behoren, <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid helemaal niet hebben,<br />
wekt verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen beschikken <strong>de</strong> hoogste stan<strong>de</strong>n<br />
over zoveel voorrechten die ze als vanzelfsprekend beschouwen,<br />
dat het niet <strong>in</strong> hen zou opkomen zich daar op één of an<strong>de</strong>re wijze<br />
op te beroemen. Waar een aristocratie <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g bestuurt,<br />
zal <strong>de</strong> nationale trots zich dan ook op meer gereserveer<strong>de</strong> en nonchalante<br />
wijze manifesteren. In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen is<br />
het vaak zo dat mensen hun welvaart of positie pas zeer recent<br />
hebben verworven. Daarom v<strong>in</strong><strong>de</strong>n ze er plezier <strong>in</strong> hun nieuwe<br />
status ten toon te sprei<strong>de</strong>n. Omdat ze <strong>de</strong>ze positie echter ook<br />
weer snel kunnen verliezen, zullen ze er rusteloos over waken dat<br />
ie<strong>de</strong>reen goed kan zien dat dat voorlopig nog niet het geval is.<br />
Deze <strong>in</strong>gesteldheid ontwikkelt zich <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
tot een nationale karaktertrek.<br />
Hoofdstuk 17<br />
Waarom <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g<br />
tezelf<strong>de</strong>rtijd <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk geeft turbulent<br />
en eentonig te zijn<br />
Het lijkt alsof niets <strong>de</strong> nieuwsgierigheid meer zou kunnen prikkelen<br />
dan <strong>de</strong> aanblik van <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten; alles is er immers<br />
voortdurend <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g. Op <strong>de</strong>n duur maakt <strong>de</strong>ze woelige samenlev<strong>in</strong>g<br />
echter een eentonige <strong>in</strong>druk op <strong>de</strong> toeschouwer. In<br />
aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen is ie<strong>de</strong>reen aan zijn positie gebon<strong>de</strong>n,<br />
maar bestaan er tussen <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen grote verschillen met<br />
betrekk<strong>in</strong>g tot hun gewoonten, hun opvatt<strong>in</strong>gen, hun voorkeuren<br />
en hartstochten. In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen zijn <strong>de</strong> mensen<br />
gelijk en doen ze ook gelijkaardige d<strong>in</strong>gen. Het klopt dat<br />
elk van hen <strong>in</strong>dividueel vaak grote veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> zijn situatie<br />
doormaakt, maar het gamma van mogelijke levenspatronen blijft<br />
steeds hetzelf<strong>de</strong>. Dit verklaart waarom <strong>Amerika</strong> een eentonige <strong>in</strong>druk<br />
maakt.<br />
Niet alleen het feit dat ie<strong>de</strong>reen éénzelf<strong>de</strong> doel nastreeft zorgt<br />
voor eentonigheid, ook <strong>de</strong> wijze waarop men dat doel tracht te<br />
bereiken. De toonaangeven<strong>de</strong> passie <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
is het streven naar materieel welzijn. De meeste mensen<br />
die fortu<strong>in</strong> wil maken, kiezen voor een loopbaan <strong>in</strong> <strong>de</strong> nijverheid;<br />
een beroepssfeer waar men slechts op basis van een zeer regelmatig<br />
leven succes kan boeken. Zo wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen door hun<br />
hartstochten naar een or<strong>de</strong>lijk bestaan gedreven.<br />
Wat ik over <strong>Amerika</strong> heb verteld, geldt <strong>de</strong>zer dagen voor het meren<strong>de</strong>el<br />
<strong>de</strong>r mensheid. <strong>Over</strong>al zien we <strong>de</strong> verschei<strong>de</strong>nheid verdwijnen;<br />
overal ter wereld v<strong>in</strong>dt men <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> manier van han<strong>de</strong>len,<br />
van <strong>de</strong>nken, van voelen. Dat is niet alleen het gevolg van het feit<br />
dat mensen meer contact hebben met elkaar, maar ook van het gegeven<br />
dat <strong>de</strong> levensomstandighe<strong>de</strong>n overal <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
262 263
doormaken. De verschillen die gegroeid waren op basis van rang<br />
en stand, beroep en afkomst, zijn bezig te verdwijnen. Hun plaats<br />
wordt <strong>in</strong>genomen door i<strong>de</strong>eën en opvatt<strong>in</strong>gen die dichter bij elkaar<br />
liggen, vermits ze geworteld zijn <strong>in</strong> wat mensen van nature<br />
gemeen hebben.<br />
Hoofdstuk 18<br />
<strong>Over</strong> het eergevoel <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten en <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen<br />
Elk volk, elke samenlev<strong>in</strong>g, elke groep, wordt gekenmerkt door<br />
een bepaal<strong>de</strong> morele co<strong>de</strong>, een bepaald eergevoel; dat wil zeggen:<br />
een geheel van overtuig<strong>in</strong>gen met betrekk<strong>in</strong>g tot wat prijzenswaardig<br />
en afkeurenswaardig gedrag vormt. Deze opvatt<strong>in</strong>gen<br />
v<strong>in</strong><strong>de</strong>n hun oorsprong <strong>in</strong> <strong>de</strong> typische gewoonten en belangen<br />
van dat volk, die groep of samenlev<strong>in</strong>g. De specifieke morele co<strong>de</strong>s<br />
kunnen soms strijdig zijn met co<strong>de</strong>s van an<strong>de</strong>re groepen of<br />
zelfs van met die van <strong>de</strong> mensheid <strong>in</strong> haar geheel.<br />
Ik heb beschreven hoe <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen naar han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie<br />
wor<strong>de</strong>n gedreven; <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustriële en commerciële <strong>in</strong>gesteldheid is<br />
<strong>de</strong> meest kenmerken<strong>de</strong> karaktertrek van het <strong>Amerika</strong>anse volk.<br />
Het spreekt vanzelf dat alle vreedzame eigenschappen die een regelmatig<br />
gedragspatroon bevor<strong>de</strong>ren en <strong>de</strong> han<strong>de</strong>l begunstigen,<br />
bijzon<strong>de</strong>r gewaar<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n. Agressieve eigenschappen die<br />
het maatschappelijke leven verstoren, staan echter zeer slecht aangeschreven.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen ervaren sommige neig<strong>in</strong>gen die <strong>in</strong><br />
an<strong>de</strong>re naties wor<strong>de</strong>n afgekeurd niet als on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n; zo bijvoorbeeld<br />
<strong>de</strong> zucht naar rijkdom. Wat onze mid<strong>de</strong>leeuwse voorva<strong>de</strong>ren<br />
het slaafs navolgen van <strong>de</strong> begeerten noem<strong>de</strong>n, staat <strong>in</strong> <strong>Amerika</strong><br />
<strong>in</strong> hoog aanzien; het is immers op basis van <strong>de</strong>ze impulsen<br />
dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen <strong>de</strong> energie v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om hun cont<strong>in</strong>ent tot ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
te brengen. Een an<strong>de</strong>re eigenschap die <strong>in</strong> hoog aanzien<br />
staat is <strong>de</strong> durf; durf vormt <strong>de</strong> belangrijkste oorzaak van <strong>in</strong>dustriele<br />
vooruitgang, macht en grootsheid. Daarom zullen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
<strong>in</strong>dustriëlen of han<strong>de</strong>laars die failliet gaan als gevolg van<br />
een gedurf<strong>de</strong>, maar mislukte <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>g, dan ook buitengewoon<br />
toegeeflijk behan<strong>de</strong>len. Hier<strong>in</strong> verschillen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen van alle<br />
an<strong>de</strong>re volkeren.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen tre<strong>de</strong>n alle on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n of het huwelijk<br />
kunnen aantasten met ongeken<strong>de</strong> strengheid tegemoet. Op<br />
het eerste zicht lijkt dit <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g met <strong>de</strong> tolerantie die ze<br />
ten aanzien van an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n ten toon sprei<strong>de</strong>n. Men moet<br />
begrijpen dat <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie geldzucht tolereert, omdat <strong>de</strong>ze<br />
on<strong>de</strong>ugd uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g ten goe<strong>de</strong> komt. De publieke<br />
op<strong>in</strong>ie staat afkerig tegen alle <strong>in</strong>vloe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> aandacht<br />
van het streven naar algemeen welzijn aflei<strong>de</strong>n en die een bedreig<strong>in</strong>g<br />
vormen voor <strong>de</strong> voor het zakenleven zo noodzakelijke rust<br />
op het thuisfront. Om <strong>de</strong> acht<strong>in</strong>g van hun me<strong>de</strong>burgers te verdienen,<br />
voelen <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zich daarom verplicht zich te schikken<br />
naar een regelmatig leefpatroon; <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze z<strong>in</strong> kan men stellen<br />
dat zij er een eer <strong>in</strong> stellen <strong>de</strong>ugdzaam te zijn.<br />
Op één punt stemt het <strong>Amerika</strong>anse begrip van eer overeen met<br />
<strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Europese opvatt<strong>in</strong>g dienaangaan<strong>de</strong>: moed wordt beschouwd<br />
als één van <strong>de</strong> beste karaktertrekken van <strong>de</strong> mens. De<br />
<strong>Amerika</strong>nen hebben echter we<strong>in</strong>ig waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voor <strong>de</strong> eer van<br />
het slagveld. Zij slaan <strong>de</strong> moed om oceaanstormen te trotseren<br />
tene<strong>in</strong><strong>de</strong> zo snel mogelijk <strong>de</strong> haven te bereiken, <strong>de</strong> moed om <strong>de</strong><br />
ontber<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> wil<strong>de</strong>rnis te verdragen of <strong>de</strong> moed om ook bij<br />
tegenspoed toch weer opnieuw <strong>de</strong> energie te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n om een nieuwe<br />
on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>g op te zetten, hoger aan. Het zijn <strong>de</strong>ze vormen<br />
van moed die nodig zijn voor <strong>de</strong> <strong>in</strong>standhoud<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse maatschappij. Zeer kenmerkend voor<br />
264 265
het <strong>Amerika</strong>anse begrip van eer is het afwijzen van ledigheid. De<br />
druk van <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse publieke op<strong>in</strong>ie zorgt ervoor dat zelfs<br />
wie dat niet nodig heeft, toch nog een beroep uitoefent. In Europa<br />
zien we vaak het omgekeer<strong>de</strong>. Bepaal<strong>de</strong> mensen menen, ondanks<br />
het feit dat ze zon<strong>de</strong>r mid<strong>de</strong>len van bestaan zijn, dat ze aan<br />
hun eergevoel verplicht zijn hun dagen <strong>in</strong> ledigheid te slijten.<br />
Ik <strong>de</strong>nk dat hieruit dui<strong>de</strong>lijk wordt hoe zeer het eergevoel verschilt<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische en <strong>in</strong> aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen; het<br />
gaat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie niet alleen om een an<strong>de</strong>re co<strong>de</strong>, maar ook<br />
om een co<strong>de</strong> die m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijke voorschriften heeft en die op<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r rigoureuze wijze wordt nageleefd. In een samenlev<strong>in</strong>g die<br />
<strong>in</strong> strikt geschei<strong>de</strong>n stan<strong>de</strong>n is <strong>in</strong>ge<strong>de</strong>eld, bestaat er b<strong>in</strong>nen elk<br />
van <strong>de</strong>ze groepen een nauwkeurig uitgewerkte morele co<strong>de</strong> die<br />
met <strong>de</strong> behoeften overeenstemt. In een samenlev<strong>in</strong>g waar het on<strong>de</strong>rscheid<br />
tussen <strong>de</strong> stan<strong>de</strong>n is verdwenen, is het vanzelfsprekend<br />
dat ook <strong>de</strong> regels een algemenere toepass<strong>in</strong>g v<strong>in</strong><strong>de</strong>n en m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
concreet van <strong>in</strong>houd wor<strong>de</strong>n. In een samenlev<strong>in</strong>g waar alle stan<strong>de</strong>n<br />
door elkaar zijn gegooid, zal m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijkheid bestaan<br />
over wat prijzenswaardige of afkeurenswaardige vormen van gedrag<br />
zijn.<br />
Het feit dat men <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> co<strong>de</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
precies kan omschrijven, maakt ook dat <strong>de</strong> nalev<strong>in</strong>g m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
rigoureus zal zijn. Wanneer m<strong>in</strong><strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk is wat afkeur of lof<br />
verdient, zal het oor<strong>de</strong>el aan daadkracht verliezen. Gesteld dat<br />
ooit alle rassen en volkeren zich <strong>in</strong> die mate met elkaar zou<strong>de</strong>n<br />
vermengen dat ze <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> belangen en no<strong>de</strong>n zou<strong>de</strong>n hebben,<br />
dan zou menselijk han<strong>de</strong>len enkel nog beoor<strong>de</strong>eld wor<strong>de</strong>n op<br />
basis van <strong>de</strong> meest eenvoudige en algemene noties van goed en<br />
kwaad. De specifieke begrippen van eer beston<strong>de</strong>n vanuit <strong>de</strong> ongelijke<br />
verhoud<strong>in</strong>gen tussen <strong>de</strong> mensen; <strong>in</strong> <strong>de</strong> mate dat <strong>de</strong>ze verschillen<br />
verdwijnen, verdwijnen ook <strong>de</strong>ze begrippen.<br />
Hoofdstuk 19<br />
Waarom men <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten<br />
zoveel eerzuchtigen en zo we<strong>in</strong>ig grote<br />
ambities aantreft<br />
Ontelbare <strong>Amerika</strong>nen streven er naar hun situatie te verbeteren;<br />
men v<strong>in</strong>dt echter nauwelijks iemand die door een grootse ambitie<br />
wordt gedreven. Op het eerste zicht lijkt het niet voor <strong>de</strong> hand<br />
liggend om ook dit verschijnsel op reken<strong>in</strong>g van het gelijker wor<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen te schrijven; immers, eens <strong>de</strong> gelijkheid<br />
haar <strong>in</strong>tre<strong>de</strong> doet staat er geen enkele rem meer op <strong>de</strong> menselijke<br />
ambities. Niettem<strong>in</strong> meen ik dat men een verklar<strong>in</strong>g moet zoeken<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> sociale toestand en het <strong>de</strong>mocratische leefpatroon van<br />
<strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen.<br />
De ambities zullen het grootst zijn onmid<strong>de</strong>llijk na een revolutie<br />
die een aristocratisch bew<strong>in</strong>d ten val heeft gebracht. In <strong>de</strong> overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gsroes,<br />
<strong>de</strong> algehele verwarr<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> plotse wissel<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> posities die op <strong>de</strong> omwentel<strong>in</strong>g volgen, lijkt niets nog onmogelijk<br />
en kan elkeen <strong>de</strong> hoop koesteren zijn ambities te verwezenlijken.<br />
Deze grootse ambities zullen net zo lang duren als <strong>de</strong><br />
her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan <strong>de</strong> revolutie levendig blijft. Naarmate <strong>de</strong> or<strong>de</strong> en<br />
rust van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g zich vestigen, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
ambities aan <strong>de</strong> reële vermogens aangepast. Zolang <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen<br />
bezig zijn gelijker te wor<strong>de</strong>n, blijven <strong>de</strong> ambities groot; eens<br />
<strong>de</strong> gelijkheid is bereikt, wor<strong>de</strong>n ze getemperd. Met het gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n veralgemeent het geloof <strong>in</strong> <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n om zijn lot<br />
te verbeteren; net die gelijkheid heeft tot gevolg dat niemand over<br />
zeer uitgebrei<strong>de</strong> hulpbronnen beschikt, wat een rem zet op te hoge<br />
verwacht<strong>in</strong>gen. Bij <strong>de</strong>mocratische volkeren is <strong>de</strong> eerzucht algemeen<br />
en hevig, maar nemen <strong>de</strong> ambities geen hoge vlucht. Het<br />
feit dat ze hun energie <strong>in</strong> talloze kle<strong>in</strong>e projecten stoppen, belet<br />
hen grotere ambities te koesteren.<br />
266 267
Het feit dat er <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen vaak een <strong>de</strong>rgelijk<br />
lange tijd verloopt vooraleer mensen <strong>in</strong> staat zijn hun projecten te<br />
realiseren, tempert eveneens <strong>de</strong> ambities. Ook <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie<br />
zijn er slechts een beperkt aantal belangrijke posities te begeven.<br />
Doordat <strong>de</strong>ze posities openstaan voor ie<strong>de</strong>reen, is <strong>de</strong> concurrentie<br />
groot. Als gevolg van <strong>de</strong> algemene afkeer van voorrechten en<br />
voorkeursbehan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen zal ie<strong>de</strong>reen een groot aantal proeven<br />
van bekwaamheid moeten afleggen. Hoe gelijker <strong>de</strong> mensen wor<strong>de</strong>n,<br />
hoe trager <strong>de</strong> carrières zullen verlopen. Zo ontstaat een klimaat<br />
waar<strong>in</strong> grootse ambities moeilijk gedijen.<br />
Wanneer men tussen zichzelf en zijn doel een one<strong>in</strong>dige reeks van<br />
kle<strong>in</strong>e h<strong>in</strong><strong>de</strong>rnissen ziet, die tot doel hebben <strong>de</strong> beweg<strong>in</strong>g te vertragen,<br />
zal men <strong>de</strong> hoop op grootse belon<strong>in</strong>gen opgeven en kiezen<br />
voor <strong>de</strong> zekerheid van <strong>de</strong> dagelijkse kle<strong>in</strong>e genoegens. In een<br />
<strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g zullen <strong>de</strong> ambities niet veel ver<strong>de</strong>r reiken<br />
dan het moment zelf. Ik beken dat ik ten aanzien van <strong>de</strong> toekomst<br />
van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie m<strong>in</strong><strong>de</strong>r bevreesd ben voor <strong>de</strong> gevolgen<br />
van te roekeloze, dan wel van te mid<strong>de</strong>lmatige ambities. Ik vrees<br />
dat <strong>de</strong> menselijke eerzucht haar vaart en grootsheid gaat verliezen,<br />
zodat het leven bezadig<strong>de</strong>r wordt. Het is aan <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>gslei<strong>de</strong>rs<br />
om burgers nieuwe uitdag<strong>in</strong>gen te stellen, zodat ze een hogere<br />
dunk van zichzelf en van hun me<strong>de</strong>burgers krijgen.<br />
Hoofdstuk 20<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> overheidsbetrekk<strong>in</strong>gen<br />
In Europa tracht ie<strong>de</strong>reen een functie <strong>in</strong> overheidsdienst te verwerven.<br />
In <strong>Amerika</strong> lanceert wie daartoe <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n heeft<br />
zich als zelfstandige <strong>in</strong> han<strong>de</strong>l of nijverheid, of koopt zich een<br />
stuk grond om als pionier een bestaan op te bouwen. Het enige<br />
wat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen van <strong>de</strong> overheid verwachten is dat ze zo m<strong>in</strong><br />
mogelijk wor<strong>de</strong>n gestoord bij hun werk en dat <strong>de</strong> vruchten van<br />
hun arbeid wor<strong>de</strong>n gegaran<strong>de</strong>erd. Deze verschillen<strong>de</strong> gevolgen<br />
vloeien voort uit éénzelf<strong>de</strong> oorzaak. Waar <strong>de</strong> publieke functies<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r perspectieven bie<strong>de</strong>n dan een carrière <strong>in</strong> <strong>de</strong> privé-sector,<br />
is het vanzelfsprekend dat <strong>de</strong> ambities die <strong>de</strong> gelijkheid losmaakt,<br />
zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van een han<strong>de</strong>l of nijverheid bewegen. Waar<br />
<strong>de</strong>ze sectoren niet ten volle tot ontwikkel<strong>in</strong>g zijn kunnen komen,<br />
zullen <strong>de</strong> burgers die hun lot willen verbeteren hun energie <strong>in</strong>vesteren<br />
<strong>in</strong> het trachten te verwerven van een positie <strong>in</strong> overheidsdienst.<br />
Ik zal niet omstandig uitleggen waarom dit veralgemeen<strong>de</strong> streven<br />
naar <strong>de</strong> stabiliteit van een overheidsbetrekk<strong>in</strong>g ten koste gaat<br />
van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnem<strong>in</strong>gsz<strong>in</strong> en het zelfstandige <strong>in</strong>itiatief, of waarom<br />
<strong>de</strong> overheidsdienst een improductieve sector vormt; dit alles<br />
spreekt voor zich. Ik wil echter <strong>de</strong> aandacht vestigen op het<br />
feit dat <strong>de</strong>ze ten<strong>de</strong>ns een gevaar <strong>in</strong>houdt voor <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g en<br />
voor <strong>de</strong> overheid. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische naties bestaat er immers<br />
een grens aan het aantal te begeven overheidsbetrekk<strong>in</strong>gen. Op<br />
het aantal eerzuchtigen die zo’n betrekk<strong>in</strong>g ambieert staat echter<br />
geen rem. Vermits <strong>de</strong> overheid nooit aan al <strong>de</strong>ze verzucht<strong>in</strong>gen<br />
tegemoet kan komen, zal er voortdurend een groot aantal ontevre<strong>de</strong>nen<br />
rondlopen.<br />
Hoofdstuk 21<br />
Waarom grote revoluties<br />
zeldzaam wor<strong>de</strong>n<br />
Het is niet omdat een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g voortdurend<br />
<strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g is, een <strong>de</strong>mocratisch tijdperk ook een tijd van revolutie<br />
moet zijn. Vroegere revoluties had<strong>de</strong>n tot doel ongelijkhe<strong>de</strong>n<br />
te bestrij<strong>de</strong>n; <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g waar <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen gelijker<br />
268 269
zijn gewor<strong>de</strong>n is dan ook <strong>de</strong> voornaamste oorzaak van revoluties<br />
weggenomen. B<strong>in</strong>nen een <strong>de</strong>mocratie blijven uiteraard grote<br />
verschillen tussen arm en rijk bestaan, maar door <strong>de</strong> grote sociale<br />
mobiliteit gaat het niet langer om strikt van elkaar geschei<strong>de</strong>n<br />
klassen waartussen geen uitwissel<strong>in</strong>g bestaat. Tussen bei<strong>de</strong> extremen<br />
bev<strong>in</strong>dt zich een grote massa, die noch arm, noch rijk is; die<br />
over genoeg bezitt<strong>in</strong>gen beschikt om voorstan<strong>de</strong>r te zijn van rust<br />
en stabiliteit, maar niet genoeg om afgunst op te wekken.<br />
In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen bestaat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong><br />
bevolk<strong>in</strong>g uit kle<strong>in</strong>e eigenaars. Het valt gemakkelijk te begrijpen<br />
dat precies <strong>de</strong>ze mensen voor alles <strong>de</strong> maatschappelijke or<strong>de</strong> zullen<br />
willen bewaren. De armen geven vaak niet om hun eigendom,<br />
omdat ze meer lij<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r wat ze ontberen, dan dat ze kunnen<br />
genieten van wat ze hebben. Ook wie over een groot fortu<strong>in</strong> beschikt<br />
is m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gevoelig voor <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van een eigendom. In<br />
een <strong>de</strong>mocratie is het voor het meren<strong>de</strong>el <strong>de</strong>r burgers niet dui<strong>de</strong>lijk<br />
wat ze bij een revolutie kunnen w<strong>in</strong>nen, terwijl het echter<br />
maar al te dui<strong>de</strong>lijk wat ze kunnen verliezen.<br />
In een <strong>de</strong>mocratie zijn <strong>de</strong> mensen zo vervuld van het streven hun<br />
vermogen te vergroten of hun welstand te vermeer<strong>de</strong>ren, dat men<br />
ze niet moet komen lastig vallen met <strong>de</strong> rechten of <strong>de</strong> belangen<br />
van <strong>de</strong> mensheid. Ik beweer niet dat mensen <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>g van nature tot passiviteit zullen neigen; ik meen, <strong>in</strong><br />
tegen<strong>de</strong>el, dat geen maatschappij meer beweg<strong>in</strong>g zal kennen. Deze<br />
beweg<strong>in</strong>g zal echter b<strong>in</strong>nen bepaal<strong>de</strong> perken blijven. Mensen<br />
zullen onophou<strong>de</strong>lijk allerlei zaken van on<strong>de</strong>rgeschikt belang<br />
wensen te veran<strong>de</strong>ren; ze zullen er echter zorg voor dragen niet<br />
aan <strong>de</strong> werkelijk belangrijke d<strong>in</strong>gen te raken. Zo zijn <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen<br />
voortdurend bezig hun wetten te veran<strong>de</strong>ren, zon<strong>de</strong>r dat ze<br />
echter revolutionaire gedachten koesteren. Wanneer er <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten ooit een grote revolutie uitbreekt, zal <strong>de</strong> oorzaak<br />
daarvan liggen <strong>in</strong> <strong>de</strong> aanwezigheid van <strong>de</strong> zwarten; een eventuele<br />
revolutie zal voortvloeien uit <strong>de</strong> resteren<strong>de</strong> ongelijkheid, niet uit<br />
het gelijker wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r levensomstandighe<strong>de</strong>n.<br />
Het feit dat <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>nen zo aan hun pr<strong>in</strong>cipes vasthou<strong>de</strong>n kan<br />
misschien verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g wekken, gezien <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie beweeglijkheid<br />
en veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g <strong>de</strong> regel zijn. Ik meen dat men een<br />
<strong>de</strong>mocratisch volk niet zo gemakkelijk van zijn vooroor<strong>de</strong>len, geloofsartikelen<br />
of beg<strong>in</strong>selen kan afbrengen. In <strong>de</strong>mocratische tij<strong>de</strong>n<br />
zal <strong>de</strong> geest geen grote revoluties doormaken; het <strong>de</strong>nken<br />
zal zich concentreren rond enkele basispr<strong>in</strong>cipes waar men niet<br />
vanaf wijkt. Het feit dat ie<strong>de</strong>reen <strong>in</strong> vergelijkbare omstandighe<strong>de</strong>n<br />
leeft, zal er toe bijdragen dat er we<strong>in</strong>ig sterk van elkaar afwijken<strong>de</strong><br />
gedachten ontstaan. Het zal <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g<br />
niet zo gauw voorkomen dat iemand een <strong>de</strong>nksysteem<br />
ontwikkelt dat fundamenteel afwijkt van dat van zijn me<strong>de</strong>burgers;<br />
zo iemand zou het bovendien moeilijk hebben om gehoor<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Wanneer <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge verhoud<strong>in</strong>gen gelijk zijn, zal<br />
niemand zich gemakkelijk door an<strong>de</strong>ren laten overtuigen of iets<br />
op an<strong>de</strong>rmans gezag geloven.<br />
Een an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n die veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g moeilijk maakt, ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> grote<br />
<strong>in</strong>vloed van <strong>de</strong> publieke op<strong>in</strong>ie. In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
beschikken mensen soms over <strong>de</strong> kracht en <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
om zich niets aan te trekken van wat <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid v<strong>in</strong>dt. Dat is<br />
niet het geval <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen, waar mensen niet<br />
zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> goedkeur<strong>in</strong>g van hun me<strong>de</strong>burgers kunnen. Naarmate<br />
mensen gelijker voelen ze zich machtelozer tegenover <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Vermits ze bij zichzelf niets ont<strong>de</strong>kken wat hen van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
on<strong>de</strong>rscheidt, twijfelen ze aan hun eigen mogelijkhe<strong>de</strong>n en<br />
passen ze zich aan <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid aan.<br />
Ik ben er van overtuigd dat, naarmate <strong>de</strong> gelijkheid zich doorzet,<br />
grote <strong>in</strong>tellectuele of politieke revoluties zeldzamer zullen wor<strong>de</strong>n.<br />
De burgers sluiten zich meer en meer op <strong>in</strong> hun dagelijk-<br />
270 271
se kle<strong>in</strong>e huishou<strong>de</strong>lijke bekommernissen en wor<strong>de</strong>n ongevoelig<br />
voor <strong>de</strong> grote hartstochten, die volkeren weliswaar uit hun evenwicht<br />
brengen, maar ook voortstuwen en vernieuwen. Wanneer<br />
ik zie hoe groot <strong>de</strong> lief<strong>de</strong> voor het eigendom wordt, vrees ik dat<br />
mensen <strong>in</strong> <strong>de</strong> toekomst elk nieuw i<strong>de</strong>e of elke veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g als een<br />
gevaar gaan beschouwen dat <strong>de</strong> or<strong>de</strong> verstoort. Terwijl men algemeen<br />
aanneemt dat <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen een voortduren<strong>de</strong><br />
transformatie zullen doormaken, vrees ik eer<strong>de</strong>r dat die samenlev<strong>in</strong>gen<br />
op <strong>de</strong>n duur zullen verstarren.<br />
Hoofdstuk 22<br />
Waarom <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
van nature vre<strong>de</strong>lievend zijn en<br />
<strong>de</strong>mocratische legers naar oorlog<br />
verlangen<br />
Diezelf<strong>de</strong> belangen en diezelf<strong>de</strong> vrees die <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
afkerig doet staan tegenover revoluties, maakt hen ook vre<strong>de</strong>lievend.<br />
Een groot aantal factoren draagt ertoe bij dat <strong>de</strong> militaire<br />
<strong>in</strong>gesteldheid verdwijnt: <strong>de</strong> veralgemeen<strong>de</strong> welvaart, het door <strong>de</strong><br />
gelijkheid geïnspireer<strong>de</strong> <strong>in</strong>lev<strong>in</strong>gsvermogen <strong>in</strong> het lot van an<strong>de</strong>ren,<br />
<strong>de</strong> meer berekenen<strong>de</strong> levenshoud<strong>in</strong>g die mensen ongevoelig<br />
maakt voor <strong>de</strong> gewelddadige en poëtische emoties die oorlog<br />
doet ontstaan. Democratische naties zullen echter niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
dan an<strong>de</strong>re staten met oorlog te maken krijgen. Ook zij zullen legers<br />
op <strong>de</strong> been moeten brengen. Daarom is het van belang te begrijpen<br />
welke <strong>de</strong> natuurlijke ten<strong>de</strong>nties van die legers zulen zijn.<br />
In aristocratische naties vormt <strong>de</strong> ongelijkheid b<strong>in</strong>nen het leger<br />
het verlengstuk van <strong>de</strong> ongelijke verhoud<strong>in</strong>gen b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Door het feit dat <strong>de</strong> legerhiërarchie <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
posities weerspiegelt, zijn <strong>de</strong> carrièremogelijkhe<strong>de</strong>n begrensd en<br />
<strong>de</strong> ambities strikt <strong>in</strong>geperkt. In <strong>de</strong> praktijk tillen <strong>de</strong> officieren hier<br />
echter niet te zwaar aan, vermits elk van hen een hoge positie <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong>neemt. In <strong>de</strong>mocratische legers zijn er geen beperk<strong>in</strong>gen<br />
meer aan <strong>de</strong> ambities. Het leger vormt een kanaal via<br />
hetwelke men een hogere maatschappelijke positie kan verwerven.<br />
B<strong>in</strong>nen <strong>de</strong>mocratische legers is het streven naar promotie<br />
dan ook vrijwel algemeen. Het moet echter dui<strong>de</strong>lijk zijn dat, omwille<br />
van het grote aantal kandidaten voor een kle<strong>in</strong> aantal posities,<br />
<strong>de</strong>ze promoties slechts zeer traag kunnen verlopen. Eerzuchtige<br />
militairen zullen daarom naar een oorlog verlangen, als een<br />
manier om sneller op te schuiven <strong>in</strong> <strong>de</strong> legerhiërarchie.<br />
Zo komen we tot <strong>de</strong> zeer merkwaardige conclusie dat enerzijds<br />
<strong>de</strong>mocratische volkeren bij uitstek vre<strong>de</strong>lievend zijn, terwijl an<strong>de</strong>rzijds<br />
<strong>de</strong>mocratische legers naar een oorlog verlangen. Het<br />
meest merkwaardige is misschien dat bei<strong>de</strong> fenomenen teruggaan<br />
op eenzelf<strong>de</strong> oorzaak, het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen.<br />
Wanneer een volk <strong>de</strong> militaire <strong>in</strong>gesteldheid verliest, neemt ook<br />
het prestige van een militaire loopbaan af. Zo zullen uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk<br />
slechts die mensen voor een militaire carrière kiezen die van geen<br />
an<strong>de</strong>r hout pijlen weten te maken en ontstaat er een vicieuze cirkel<br />
ten gevolge waarvan het militaire apparaat steeds meer aan status<br />
verliest. Het wekt dan ook geen verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g dat er zoveel<br />
ongenoegen bestaat b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong>mocratische legers. Het gevaar bestaat<br />
dat <strong>de</strong>ze gekwetste militaire trots tot sympathie voor revolutionaire<br />
avonturen leidt. Het feit dat legers <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen voornamelijk uit <strong>de</strong> bezitsloze klassen rekruteren,<br />
vergroot dit gevaar nog.<br />
In een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g moet <strong>de</strong> overheid bijzon<strong>de</strong>r<br />
op haar hoe<strong>de</strong> zijn voor het leger. Het i<strong>de</strong>e om <strong>de</strong> ambitie van<br />
het leger te kanaliseren naar één of an<strong>de</strong>r buitenlands avontuur<br />
is ook niet zon<strong>de</strong>r gevaar. Vooreerst kan een aanslepend conflict<br />
272 273
een bedreig<strong>in</strong>g vormen voor het or<strong>de</strong>lijke klimaat dat <strong>de</strong>mocratische<br />
burgers zo op prijs stellen. In <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats komt ook <strong>de</strong><br />
vrijheid <strong>in</strong> het gedrang; hetzij omdat <strong>de</strong> greep van <strong>de</strong> militairen<br />
op <strong>de</strong> politiek sterker wordt, hetzij doordat <strong>de</strong> <strong>in</strong> een oorlog onvermij<strong>de</strong>lijke<br />
centraliseren<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nsen <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> overheid<br />
sterk vergroten.<br />
De oorlog vormt <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische naties <strong>de</strong> grootste bedreig<strong>in</strong>g<br />
voor <strong>de</strong> vrijheid. De oploss<strong>in</strong>g om <strong>de</strong> militaire ambities af<br />
te zwakken door meer carrièremogelijkhe<strong>de</strong>n, en dus een groter<br />
leger, te voorzien biedt eveneens we<strong>in</strong>ig perspectieven; het aantal<br />
eerzuchtigen zal evenredig stijgen met het aantal te begeven posities.<br />
Ik meen dat een remedie voor het probleem van <strong>de</strong> militaire<br />
ambities moet gezocht wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g zelf. Naarmate<br />
<strong>de</strong> burgers beter met <strong>de</strong> vrijheid hebben leren omgaan, zal<br />
hun voorkeur uitgaan naar or<strong>de</strong> en regelmaat. Het feit dat ze <strong>de</strong>ze<br />
<strong>in</strong>gesteldheid ook naar het leger zullen meebrengen, vormt<br />
misschien het beste verweermid<strong>de</strong>l tegen het gevaar van militair<br />
avonturisme.<br />
Hoofdstuk 23<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> meest oorlogszuchtige<br />
en revolutionaire klasse <strong>in</strong><br />
een <strong>de</strong>mocratisch leger<br />
In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie voelen we<strong>in</strong>igen zich geroepen tot een<br />
militaire loopbaan. In een <strong>de</strong>mocratie zal men dan ook van <strong>de</strong><br />
vrijwillige legerdienst op een systeem van dienstplicht moeten<br />
overschakelen. Het gevolg is dat <strong>de</strong> soldaten slechts voor een zeer<br />
beperkte perio<strong>de</strong> <strong>de</strong>el uitmaken van het leger en we<strong>in</strong>ig betrokkenheid<br />
bij hun militaire dienst aan <strong>de</strong> dag leggen. Voor <strong>de</strong> officieren<br />
ligt dat an<strong>de</strong>rs. Zij hebben <strong>in</strong> feite alle ban<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> bur-<br />
gerlijke maatschappij verbroken. Het leger is hun echte va<strong>de</strong>rland<br />
gewor<strong>de</strong>n. Ze ontlenen hun gevoel van eigenwaar<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> militaire<br />
rang die ze hebben verworven en aan <strong>de</strong> positie die het leger<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong>neemt. Als gevolg hiervan heeft het officierskorps<br />
belangen die zeer verschillend kunnen zijn van die van <strong>de</strong><br />
natie; het kan gebeuren dat zij zeer hevig naar oorlog of revolutie<br />
verlangen, terwijl hun me<strong>de</strong>burgers <strong>de</strong> voorkeur geven aan vre<strong>de</strong><br />
en stabiliteit.<br />
Er zijn niettem<strong>in</strong> een aantal factoren dat het avonturisme van <strong>de</strong><br />
beroepsmilitairen matigt. Eerst en vooral zal ook hun eerzucht,<br />
net zoals alle ambities <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g, niet<br />
zo’n grootse proporties aannemen. Wie zich heeft opgewerkt tot<br />
officier heeft vaak al een enorme stap op <strong>de</strong> sociale lad<strong>de</strong>r gezet.<br />
De vrees om <strong>de</strong>ze positie opnieuw te verliezen zal tot voorzichtigheid<br />
aanzetten. Er is echter een specifieke groep, die van <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rofficieren, waarvoor het voorgaan<strong>de</strong> niet opgaat. Het feit<br />
dat on<strong>de</strong>rofficieren nog lang niet over een positie beschikken die<br />
overeen komt met hun ambities, maakt dat ze een oorlog of een<br />
revolutie hoopvol tegemoet zien.<br />
Hoofdstuk 24<br />
Waarom <strong>de</strong>mocratische legers zwakker<br />
zijn bij het beg<strong>in</strong> van een conflict, maar<br />
meer te duchten naarmate <strong>de</strong> oorlog<br />
vor<strong>de</strong>rt<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen wordt het leger ook <strong>in</strong> vre<strong>de</strong>stijd<br />
<strong>in</strong> ere gehou<strong>de</strong>n. We hebben gezien hoe <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie het leger<br />
als een m<strong>in</strong><strong>de</strong>r aantrekkelijke beroepsmogelijkheid wordt ervaren<br />
en hoe het zijn aanzien verliest. In een <strong>de</strong>mocratische sa-<br />
274 275
menlev<strong>in</strong>g zal het leger na een langer perio<strong>de</strong> van vre<strong>de</strong> dan ook<br />
een verwaarloos<strong>de</strong> <strong>in</strong>druk geven. Bovendien zal haar officierenkorps,<br />
dat zijn positie op basis van anciënniteit heeft verworven,<br />
sterk verou<strong>de</strong>rd zijn. Ik geloof dan ook dat een <strong>de</strong>mocratisch leger<br />
dat na een lange vre<strong>de</strong> betrokken raakt <strong>in</strong> een conflict, een<br />
grote kans loopt <strong>de</strong>ze oorlog te verliezen. Hoe langer het conflict<br />
aansleept, hoe meer <strong>de</strong> kansen op succes echter zullen stijgen.<br />
Een aanslepen<strong>de</strong> oorlog haalt <strong>de</strong> burgers uit hun vreedzame rout<strong>in</strong>e<br />
en maakt dat ze <strong>de</strong> hartstocht waarmee ze zich normaal aan<br />
<strong>de</strong> vre<strong>de</strong> klampen nu op <strong>de</strong> oorlog concentreren. Zo zal <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
één groot op <strong>de</strong> oorlog gericht bedrijf wor<strong>de</strong>n en alle<br />
verlangens en ambities die <strong>de</strong> gelijkheid doet ontstaan zullen naar<br />
dit bedrijf wor<strong>de</strong>n gekanaliseerd. Wanneer dui<strong>de</strong>lijk wordt dat via<br />
<strong>de</strong> oorlog grote reputaties en fortu<strong>in</strong>en kunnen wor<strong>de</strong>n gemaakt,<br />
zal er een uitzon<strong>de</strong>rlijke toeloop naar het leger plaatsv<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Tussen<br />
het grote aanbod bev<strong>in</strong><strong>de</strong>n zich ongetwijfeld een aantal mensen<br />
met aanvoer<strong>de</strong>rskwaliteiten die <strong>de</strong> plaats van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> officieren<br />
kunnen <strong>in</strong>nemen.<br />
In <strong>de</strong> loop van een aanslepen<strong>de</strong> oorlog zal ook dui<strong>de</strong>lijk wor<strong>de</strong>n<br />
dat er een aantal overeenkomsten bestaan tussen <strong>de</strong> militaire<br />
en <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische ze<strong>de</strong>n. Kenmerkend voor een <strong>de</strong>mocratie is<br />
het veralgemeen<strong>de</strong> streven naar snel succes, naar rijkdommen die<br />
op korte termijn kunnen wor<strong>de</strong>n verworven; <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie<br />
vreest men m<strong>in</strong><strong>de</strong>r het risico dan <strong>de</strong> moeite. In vre<strong>de</strong>stijd richt<br />
dit streven zich naar han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie. Wanneer <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid<br />
naar <strong>de</strong> slagvel<strong>de</strong>n wordt getransporteerd, zal men merken<br />
dat burgers bereid zijn grote gevaren te trotseren, wanneer ze weten<br />
dat dit hen roem en succes kan opleveren. Zo zien we dat<br />
een <strong>de</strong>mocratisch volk, hoewel het op basis van zijn belangen en<br />
voorkeuren voorbestemd is vre<strong>de</strong>lievend te zijn, niettem<strong>in</strong> een <strong>in</strong>gesteldheid<br />
ontwikkelt die het <strong>in</strong> een aanslepen<strong>de</strong> oorlog tot een<br />
geduchte militaire tegenstrever maakt.<br />
Hoofdstuk 25<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> tucht <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische legers<br />
In aristocratische mid<strong>de</strong>ns heerst <strong>de</strong> overtuig<strong>in</strong>g dat door het gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> discipl<strong>in</strong>e b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> legers<br />
teloor zal gaan. Ik geloof dat men hier twee soorten tucht<br />
door elkaar haalt. Waar <strong>de</strong> officieren van a<strong>de</strong>l zijn en <strong>de</strong> soldaten<br />
lijfeigenen, ligt <strong>de</strong> militaire discipl<strong>in</strong>e <strong>in</strong> het verleng<strong>de</strong> van <strong>de</strong><br />
maatschappelijke on<strong>de</strong>rschikk<strong>in</strong>g. In aristocratische legers doet<br />
een soldaat alles wat men hem beveelt, maar ook niets an<strong>de</strong>rs. In<br />
een <strong>de</strong>mocratisch leger zal men nooit zulke bl<strong>in</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rworpenheid<br />
tot stand kunnen brengen, vermits dit <strong>in</strong> gaat tegen <strong>de</strong> aard<br />
van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g. In een <strong>de</strong>mocratisch leger kan militaire tucht<br />
niet tot doel hebben <strong>de</strong> vrije wil te vernietigen; veeleer gaat het er<br />
om <strong>de</strong> wilsbeschikk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g te sturen. Het zal<br />
om een vorm van discipl<strong>in</strong>e gaan die op <strong>de</strong> re<strong>de</strong> en <strong>de</strong> vrije me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g<br />
steunt. In een aristocratisch leger gaat op het slagveld<br />
<strong>de</strong> discipl<strong>in</strong>e vaak verloren, omdat <strong>de</strong> <strong>in</strong>st<strong>in</strong>cten sterker blijken te<br />
zijn dan <strong>de</strong> gewoonten. Een <strong>de</strong>mocratisch leger zal veel gemakkelijker<br />
<strong>de</strong> discipl<strong>in</strong>e weten te bewaren, omdat <strong>de</strong> soldaten weten<br />
waarom het nodig is dat ze <strong>in</strong> het zicht van <strong>de</strong> vijand moeten zwijgen<br />
en gehoorzamen.<br />
Hoofdstuk 26<br />
Enkele overweg<strong>in</strong>gen omtrent <strong>de</strong> oorlog<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
Met het gelijker wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen zal <strong>de</strong> voorkeur<br />
voor <strong>de</strong> vre<strong>de</strong> zich veralgemenen en zal oorlog zeldzamer wor<strong>de</strong>n.<br />
An<strong>de</strong>rzijds zal, met <strong>de</strong> opmars van han<strong>de</strong>l en <strong>in</strong>dustrie, <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge<br />
afhankelijkheid van <strong>de</strong> naties groter wor<strong>de</strong>n. Dat maakt dat<br />
volkeren zich niet zo gemakkelijk zullen laten meeslepen <strong>in</strong> een<br />
militair avontuur, maar dat elk conflict een veel grotere omvang<br />
276 277
zal aannemen. Een an<strong>de</strong>r gevolg van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische revolutie<br />
is het feit dat op <strong>de</strong> slagvel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> aantallen van doorslaggevend<br />
belang zijn gewor<strong>de</strong>n. Alle naties streven er naar zo veel mogelijk<br />
volk op <strong>de</strong> been te brengen; kle<strong>in</strong>e naties wor<strong>de</strong>n verplicht zich<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> hoe<strong>de</strong> van grotere te stellen. In tij<strong>de</strong>n van gelijkheid<br />
zien we dat <strong>de</strong> legers <strong>in</strong> omvang schijnen toe te nemen, naarmate<br />
<strong>de</strong> militaire <strong>in</strong>gesteldheid uitdooft.<br />
Ook <strong>de</strong> manier van oorlogsvoeren zal veran<strong>de</strong>ren. In aristocratische<br />
tij<strong>de</strong>n gebeur<strong>de</strong> het niet zo vaak dat naties elkaar verover<strong>de</strong>n.<br />
Vooreerst slaag<strong>de</strong> een aristocratische natie er niet zo gemakkelijk<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> krachten, nodig om een an<strong>de</strong>re natie te veroveren, voor langere<br />
tijd te bun<strong>de</strong>len. Voorts bleven er <strong>in</strong> een aristocratische natie<br />
ook na een militaire ne<strong>de</strong>rlaag nog verzetshaar<strong>de</strong>n over die<br />
een succesvolle verover<strong>in</strong>g zeer moeilijk maakten. Voor <strong>de</strong>mocratische<br />
naties ligt dat an<strong>de</strong>rs. Een <strong>de</strong>mocratische natie kan gemakkelijker<br />
<strong>de</strong> krachtenbun<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g organiseren die nodig is om an<strong>de</strong>re<br />
naties te veroveren. Tezelf<strong>de</strong>rtijd kan een <strong>de</strong>rgelijke natie echter<br />
ook veel gemakkelijker veroverd wor<strong>de</strong>n, vermits geen van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele<br />
burgers over <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len beschikt om het verzet te organiseren.<br />
De burgers van een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g zullen er ook<br />
m<strong>in</strong><strong>de</strong>r toe geneigd zijn na een overrompel<strong>in</strong>g <strong>de</strong> strijd voort te<br />
zetten. Aristocraten stel<strong>de</strong>n zich te weer tegen een veroveraar, omdat<br />
ze meer waar<strong>de</strong> hechten aan hun <strong>in</strong>dividuele politieke vrijhe<strong>de</strong>n<br />
dan aan hun bezitt<strong>in</strong>gen. Een <strong>de</strong>mocratisch volk zal m<strong>in</strong><strong>de</strong>r<br />
gauw tot verzet besluiten; het verlies van hun zeer beperkte <strong>in</strong>dividuele<br />
politieke macht zal hen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r zwaar vallen dan <strong>de</strong> vrees<br />
ook hun bezitt<strong>in</strong>gen te verliezen. Vandaar dat het zo belangrijk<br />
is dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> burger daadwerkelijk bij het bestuur<br />
betrokken wordt. Ik meen dat een volk dat heeft geleerd van zijn<br />
vrijheid gebruik te maken, die vrijheid op zijn materiële bezitt<strong>in</strong>gen<br />
zal laten primeren.<br />
<strong>de</strong>el 4<br />
<strong>Over</strong> <strong>de</strong> <strong>in</strong>vloed die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
i<strong>de</strong>ëen en gevoelens uitoefenen op <strong>de</strong><br />
politieke samenlev<strong>in</strong>g<br />
Hoofdstuk 1<br />
De gelijkheid maakt dat mensen<br />
<strong>de</strong> voorkeur voor vrije <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
verwerven<br />
De gelijkheid heeft tot gevolg dat mensen <strong>in</strong> hun persoonlijk leven<br />
enkel nog op hun eigen <strong>in</strong>zicht betrouwen en alle autoriteit <strong>in</strong><br />
vraag stellen. Door <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>gesteldheid verwerven ze haast vanzelfsprekend<br />
een voorkeur voor vrije politieke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Op staatkundig<br />
vlak is dit het belangrijkste gevolg van het gelijker wor<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen. Angstige zielen zien hier, niet helemaal onterecht,<br />
het spookbeeld van <strong>de</strong> anarchie opduiken. Ik ben er echter<br />
van overtuigd dat bestuursloosheid niet het grootste gevaar is<br />
dat <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen bedreigt.<br />
De gelijkheid brengt twee ten<strong>de</strong>nties voort. De ene leidt mensen<br />
tot zelfstandigheid en houdt het gevaar van anarchie <strong>in</strong>; <strong>de</strong> twee-<br />
278 279
<strong>de</strong>, waar men veel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r oog voor heeft, brengt ze langs een omweg<br />
opnieuw naar een toestand van verknecht<strong>in</strong>g.<br />
Hoofdstuk 2<br />
De opvatt<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong>mocratische<br />
volkeren betreffen<strong>de</strong> bestuurszaken<br />
bevor<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> machtconcentratie<br />
De i<strong>de</strong>e van <strong>in</strong>termediaire machten drong zich haast vanzelf op<br />
aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>nkwereld van aristocratische volkeren. In hun samenlev<strong>in</strong>g<br />
beston<strong>de</strong>n immers secundaire bestuursorganen waarvan<br />
<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n zich door hun afkomst, <strong>in</strong>telligentie en rijkdom van <strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>ren on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n en die daarom voor het bestuurswerk leken<br />
voorbestemd te zijn. Democratische naties hebben veel meer<br />
moeite hebben met <strong>de</strong>ze i<strong>de</strong>e, die vreemd is aan hun samenlev<strong>in</strong>g.<br />
Het <strong>de</strong>nkbeeld van een ééngemaakt centraal gezag dat zijn bestuursmacht<br />
rechtstreeks over alle <strong>in</strong>woners uitstrekt, of van een<br />
wetgev<strong>in</strong>g die geen uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen toelaat en allen consequent<br />
op gelijke voet plaatst, komt hen veel vanzelfspreken<strong>de</strong>r voor.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen staan op het standpunt dat alle macht rechtstreeks<br />
van het volk moet uitgaan. Ze stellen echter geen limieten<br />
aan <strong>de</strong>ze macht. Ze gaan er van uit dat een macht die op het<br />
volk steunt, het recht heeft te doen wat ze wil. Deze opvatt<strong>in</strong>gen<br />
verbrei<strong>de</strong>n zich ook over Europa. <strong>Over</strong>al gaat <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van <strong>in</strong>termediaire<br />
machten, of <strong>de</strong> gedachte dat bepaal<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen een eigen<br />
rechtsbe<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n kunnen hebben, verloren. Het <strong>de</strong>nkbeeld<br />
van een almachtig en voor ie<strong>de</strong>reen gel<strong>de</strong>nd recht wordt <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> hand gewerkt door <strong>de</strong> sociale gelijkheid, die op haar beurt dan<br />
weer door dit <strong>de</strong>nkbeeld wordt bevor<strong>de</strong>rd.<br />
Hoofdstuk 3<br />
Het leefpatroon van <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> machtsconcentratie<br />
Er zijn een aantal re<strong>de</strong>nen dat maakt dat het <strong>de</strong>mocratisch leefpatroon<br />
<strong>de</strong> machtsconcentratie bevor<strong>de</strong>rt. Ik heb uitgelegd hoe<br />
het komt dat <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen mensen op zichzelf<br />
terugplooien en hoe ze er toe neigen <strong>de</strong> zorg voor alles wat het<br />
algemene belang aangaat aan <strong>de</strong> staat over te laten. Het gelijker<br />
wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen heeft <strong>de</strong> mensen zelfstandiger, maar<br />
ook zwakker gemaakt. Mensen zullen m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gemakkelijk een beroep<br />
kunnen doen op <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g van hun me<strong>de</strong>burgers; ze<br />
zullen <strong>in</strong> toenemen<strong>de</strong> mate hun toevlucht zoeken bij <strong>de</strong> staat.<br />
Ik heb ook aangetoond hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen het<br />
verlangen naar materiële welstand <strong>de</strong> dom<strong>in</strong>ante hartstocht is gewor<strong>de</strong>n.<br />
De burgers hechten er groot belang aan dat <strong>de</strong> maatschappelijke<br />
rust wordt veilig gesteld. Hierdoor zullen ze gemakkelijk<br />
geneigd zijn <strong>de</strong> macht van het centrale gezag te vergroten,<br />
omdat dit <strong>de</strong> beste garantie tegen <strong>de</strong> anarchie lijkt te vormen.<br />
De gelei<strong>de</strong>lijke concentratie van <strong>de</strong> politieke bevoegdhe<strong>de</strong>n wordt<br />
ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> hand gewerkt door <strong>de</strong> afkeer die <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
koesteren jegens ie<strong>de</strong>re vorm van privilegie. De <strong>de</strong>mocratische<br />
burger zal slechts met <strong>de</strong> grootste terughou<strong>de</strong>ndheid zijn gelijken<br />
gehoorzamen. Hij ziet niet <strong>in</strong> waarom hij aan an<strong>de</strong>ren meer<br />
wijsheid dan aan zichzelf zou moeten toeschrijven. De staat, die<br />
onbetwist boven alle burgers staat, wekt echter niemands afgunst<br />
op; niemand zal <strong>de</strong> voorrechten contesteren die aan het staatshoofd<br />
wor<strong>de</strong>n toegekend.<br />
In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen lopen <strong>de</strong> voorkeuren van <strong>de</strong><br />
burgers en <strong>de</strong> overheid parallel. Het hoeft immers geen betoog<br />
280 281
dat het centrale gezag <strong>de</strong> gelijkheid gunstig gez<strong>in</strong>d is; gelijkheid<br />
bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> eenvormigheid en verm<strong>in</strong><strong>de</strong>rt <strong>de</strong> beleidslast.<br />
Langs twee verschillen<strong>de</strong> wegen ben ik aldus op hetzelf<strong>de</strong> punt<br />
aanbeland. Enerzijds heb ik aangetoond dat <strong>de</strong> gelijkheid het<br />
<strong>de</strong>nkbeeld van een eensgez<strong>in</strong>d en krachtig staatsgezag oproept.<br />
An<strong>de</strong>rzijds heb ik er op gewezen dat het <strong>de</strong>mocratische leefpatroon<br />
burgers er toe brengt een <strong>de</strong>rgelijk gezag met <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g<br />
te begroeten. Ik ben er dan ook van overtuigd dat <strong>in</strong> het toekomstig<br />
<strong>de</strong>mocratisch tijdperk <strong>in</strong>dividuele zelfstandigheid en onafhankelijke<br />
lokale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen slechts op basis van bijzon<strong>de</strong>re <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen<br />
zullen tot stand kunnen komen; van nature neigt <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>mocratie naar een gecentraliseer<strong>de</strong> staatsvorm.<br />
Hoofdstuk 4<br />
Enkele specifieke oorzaken<br />
die <strong>de</strong> centralisatie bevor<strong>de</strong>ren,<br />
dan wel afremmen<br />
Niet alle <strong>de</strong>mocratische volkeren bewegen zich op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> wijze<br />
naar een gecentraliseer<strong>de</strong> staat; een aantal specifieke omstandighe<strong>de</strong>n,<br />
die ik hier zal bespreken, zijn hierop van <strong>in</strong>vloed. Volkeren<br />
die <strong>de</strong> vrijheid hebben gekend voor <strong>de</strong> gelijkheid haar <strong>in</strong>tre<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ed, zullen bijvoorbeeld beter gewapend zijn tegen <strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nzen<br />
tot machtsconcentratie. Wanneer <strong>de</strong> gelijkheid zich echter<br />
weet te vestigen bij volkeren die <strong>de</strong> vrijheid nauwelijks of niet<br />
hebben gekend, zullen <strong>de</strong> centraliseren<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nsen vrij snel aansluit<strong>in</strong>g<br />
weten te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> aanwezige gewoonten en zo <strong>de</strong><br />
ontwikkel<strong>in</strong>g van een sterke ééngemaakte staat versterken.<br />
De manier waarop <strong>de</strong> gelijkheid <strong>in</strong>gang heeft gevon<strong>de</strong>n <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g<br />
is <strong>in</strong> dit verband van groot belang. Revoluties bevor<strong>de</strong>-<br />
ren <strong>de</strong> machtsconcentratie. Bij het beg<strong>in</strong> van een <strong>de</strong>mocratische<br />
revolutie zal vooral het volk alle macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> staat<br />
willen concentreren om zo <strong>de</strong> aristocratie buitenspel te zetten;<br />
op het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van een revolutie zal het echter <strong>de</strong> overwonnen aristocratie<br />
zijn die, uit vrees voor <strong>de</strong> macht van het volk, <strong>de</strong> macht<br />
van <strong>de</strong> staat zal willen versterken. Daar waar <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie is tot<br />
stand gekomen na een gewelddadige revolutie die alle <strong>in</strong>termediaire<br />
lichamen uitschakel<strong>de</strong>, blijft alleen <strong>de</strong> centrale staat over om<br />
zich met het bestuurswerk bezig te hou<strong>de</strong>n; <strong>in</strong> een <strong>de</strong>rgelijke situatie<br />
is centralisatie onvermij<strong>de</strong>lijk. In <strong>de</strong> <strong>Amerika</strong>anse samenlev<strong>in</strong>g,<br />
waar nooit voorrechten hebben bestaan, heeft niemand <strong>de</strong><br />
staatsmacht ter hulp geroepen om zijn belangen veilig te stellen.<br />
De <strong>Amerika</strong>nen hebben hun <strong>in</strong>dividuele rechten en lokale vrijhe<strong>de</strong>n<br />
weten te bewaren omdat ze nooit <strong>de</strong> strijd met <strong>de</strong> aristocratie<br />
hebben moeten aanb<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Ook <strong>de</strong> onwetendheid bevor<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> centraliser<strong>in</strong>g. Het vergt <strong>in</strong>zicht<br />
en <strong>in</strong>telligentie om <strong>in</strong> tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie, te mid<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> onmacht en <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividualistische <strong>in</strong>gesteldheid van <strong>de</strong> burgers,<br />
<strong>de</strong> verenig<strong>in</strong>gen en verban<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het leven te roepen en <strong>in</strong> stand<br />
te hou<strong>de</strong>n die nodig zijn om <strong>de</strong> vrijheid te bewaren. In een natie<br />
waar <strong>de</strong> onwetendheid en <strong>de</strong> gelijkheid samengaan, zal <strong>de</strong> overheid<br />
gemakkelijker alle macht naar zich toe weten te trekken. Waar<br />
enkel <strong>de</strong> overheid over <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n beschikt om bestuurlijke<br />
taken uit te oefenen, zal haar macht vanzelfsprekend groeien.<br />
Het is dui<strong>de</strong>lijk dat ook <strong>de</strong> oorlog <strong>de</strong> centralisatie bevor<strong>de</strong>rt. De<br />
centraliseren<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nsen zullen zich dan ook het sterkst manifesteren<br />
<strong>in</strong> een staat die regelmatig met militaire conflicten wordt<br />
geconfronteerd. Nog een belangrijke factor die bijdraagt aan <strong>de</strong><br />
concentratie van <strong>de</strong> macht ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> afkomst van het staatshoofd.<br />
Waar <strong>de</strong> gezagsdrager zelf voortkomt uit <strong>de</strong>mocratische mid<strong>de</strong>ns,<br />
zal het volk een onbegrensd vertrouwen <strong>in</strong> hem stellen en hem<br />
bereidwillig alle macht <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n geven.<br />
282 283
Hoofdstuk 5<br />
Hoe <strong>in</strong> <strong>de</strong> Europese naties<br />
<strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> overheid groeit<br />
Op basis van wat vooraf g<strong>in</strong>g moet men wel tot <strong>de</strong> conclusie komen<br />
dat <strong>de</strong> Europese staten zich steeds meer <strong>in</strong> <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g van<br />
een gecentraliseerd bestuur zullen bewegen, <strong>in</strong> die mate dat met<br />
<strong>de</strong> gelijkheid ook het <strong>de</strong>spotisme zich zal weten te vestigen. Ten<br />
tij<strong>de</strong> van het aristocratische bew<strong>in</strong>d moest <strong>de</strong> centrale overheid<br />
er <strong>in</strong> toestemmen dat een groot aantal functies door zelfstandige<br />
bestuursorganen wer<strong>de</strong>n waargenomen. <strong>Over</strong>al heeft het centrale<br />
bew<strong>in</strong>d <strong>de</strong>ze functies echter opnieuw <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n genomen; alle <strong>in</strong>termediaire<br />
lichamen tussen burger en staat zijn weggewerkt, net<br />
zoals het lokale zelfbestuur aan ban<strong>de</strong>n is gelegd. Alle revoluties<br />
en contrarevoluties die Europa tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> laatste halve eeuw heeft<br />
doorgemaakt, hebben er toe bijgedragen dat <strong>de</strong> macht van centrale<br />
gezag werd vergroot. Het wegwerken van <strong>de</strong> privileges heeft<br />
niet als gevolg gehad dat <strong>de</strong> macht werd gespreid, maar heeft veeleer<br />
<strong>de</strong> concentratie van <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van het centrale<br />
gezag bevor<strong>de</strong>rd. De staat heeft zich ontfermd over <strong>de</strong> traditionele<br />
charitatieve <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen, over het on<strong>de</strong>rwijs en zelfs over<br />
<strong>de</strong> religie.<br />
De staat heeft zich niet alleen <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n van an<strong>de</strong>re <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen<br />
toegeëigend, maar heeft zich ook op terre<strong>in</strong>en begeven<br />
die vroeger b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> sfeer van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele autonomie vielen.<br />
Traditioneel beperkte <strong>de</strong> overheid haar rol tot die dome<strong>in</strong>en die<br />
zichtbaar en onmid<strong>de</strong>llijk <strong>in</strong> verband ston<strong>de</strong>n met het nationale<br />
belang; met betrekk<strong>in</strong>g tot alles wat daarbuiten viel, stond het <strong>de</strong><br />
<strong>in</strong>dividuen vrij hun leven naar eigen goeddunken <strong>in</strong> te richten.<br />
Dat <strong>de</strong> gevolgen van <strong>de</strong>ze <strong>in</strong>dividuele <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>gen soms het algemeen<br />
welzijn bedreig<strong>de</strong>n, was een gegeven waar <strong>de</strong> overheid toen<br />
niet bij stil stond. Tegenwoordig is <strong>de</strong> balans <strong>in</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re richt<strong>in</strong>g<br />
doorgeslagen.<br />
De overheid voelt zich vandaag verantwoor<strong>de</strong>lijk voor het <strong>in</strong>dividueel<br />
wel en wee van haar on<strong>de</strong>rdanen. De burgers wor<strong>de</strong>n voortdurend<br />
bij alles wat ze doen bij <strong>de</strong> hand genomen; <strong>de</strong> overheid<br />
weet immers wat goed voor hen is. De burgers laten zich dit welgevallen<br />
en richten zich met hun no<strong>de</strong>n en behoeften tot <strong>de</strong> overheid,<br />
van wie ze hulp en bijstand verwachten. <strong>Over</strong>al <strong>in</strong> Europa<br />
dr<strong>in</strong>gt <strong>de</strong> overheid b<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> het privé-leven van <strong>de</strong> burgers; <strong>de</strong><br />
kle<strong>in</strong>ste aspecten van het dagelijkse leven wor<strong>de</strong>n aan regels en<br />
bepal<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>rworpen. In <strong>de</strong> mate dat <strong>de</strong> taken van <strong>de</strong> overheid<br />
toenemen, groeit ook het ambtelijke apparaat. Het bestuurlijke<br />
werk gebeurt overigens tegenwoordig op meer efficiënte wijze,<br />
waardoor <strong>de</strong> kracht van het centrale gezag alleen maar groter<br />
wordt.<br />
Eén van <strong>de</strong> belangrijkste oorzaken voor <strong>de</strong> groeien<strong>de</strong> kracht van<br />
<strong>de</strong> overheid ligt <strong>in</strong> <strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie. De grote bevolk<strong>in</strong>gsconcentraties<br />
die <strong>de</strong> <strong>in</strong>dustrie doet ontstaan noodzaken<br />
reglementer<strong>in</strong>g en toezicht; het spreekt vanzelf dat hierdoor <strong>de</strong><br />
taken van <strong>de</strong> overheid nog zullen toenemen. Een natie die <strong>in</strong>dustrialiseert<br />
heeft ook meer behoefte aan wegen, kanalen, havens<br />
en an<strong>de</strong>re semi-publieke werken, die moeilijk door particulieren<br />
alleen kunnen wor<strong>de</strong>n gedragen en die steeds vaker door <strong>de</strong> staat<br />
zullen wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rnomen. Zo wordt <strong>de</strong> staat <strong>de</strong> belangrijkste<br />
on<strong>de</strong>rnemer.<br />
De centraliseren<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>nsen hebben zich geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> laatste<br />
halve eeuw on<strong>de</strong>r zeer verschillen<strong>de</strong> vormen gemanifesteerd. Te<br />
mid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> onafgebroken veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen die <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g<br />
doormaakt, zet <strong>de</strong> concentratie van <strong>de</strong> macht bij <strong>de</strong> overheid zich<br />
gestadig door. Ondanks <strong>de</strong> revoluties die Europa door elkaar hebben<br />
geschud is <strong>de</strong> ten<strong>de</strong>ns naar versterk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> centrale macht<br />
voortgezet. Het gaat dan ook om twee verschijnselen die tot eenzelf<strong>de</strong><br />
oorzaak zijn terug te voeren. De revoluties die <strong>de</strong> traditio-<br />
284 285
nele machten ten val hebben gebracht, wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> i<strong>de</strong>e van<br />
<strong>de</strong> gelijkheid geïnspireerd; van zodra <strong>de</strong> revolutie haar doel had<br />
bereikt, versterkte diezelf<strong>de</strong> gelijkheid <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> centrale<br />
macht. De mensen wensten vrij te zijn om zich gelijk te maken;<br />
eens <strong>de</strong> gelijkheid zich vestig<strong>de</strong> kwam <strong>de</strong> vrijheid <strong>in</strong> het gedrang.<br />
Niets zegt dan ook dat <strong>de</strong> omwentel<strong>in</strong>gen die Europa <strong>de</strong>zer dagen<br />
doormaakt noodzakelijk tot een grotere vrijheid moeten lei<strong>de</strong>n;<br />
het zou wel eens kunnen zijn dat na afloop <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong><br />
overheid sterker dan ooit tevoren zal zijn.<br />
Hoofdstuk 6<br />
<strong>Over</strong> het soort <strong>de</strong>spotisme waarvoor<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische naties zich beducht<br />
moeten zijn<br />
Tij<strong>de</strong>ns mijn verblijf <strong>in</strong> <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong> Staten heb ik kunnen vaststellen<br />
dat een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g bijzon<strong>de</strong>re kansen zou<br />
kunnen bie<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> vestig<strong>in</strong>g van een dictatoriaal bew<strong>in</strong>d. In<br />
Europa wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n, opvatt<strong>in</strong>gen en no<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie<br />
doet ontstaan door <strong>de</strong> staatshoof<strong>de</strong>n gebruikt om hun<br />
positie te versterken. Onze mo<strong>de</strong>rne staten zou<strong>de</strong>n als gevolg<br />
hiervan het slachtoffer kunnen wor<strong>de</strong>n van een vorm van on<strong>de</strong>rdrukk<strong>in</strong>g<br />
zoals <strong>de</strong>ze waar <strong>de</strong> oudheid on<strong>de</strong>r gebukt g<strong>in</strong>g.<br />
Het zal om een vorm van <strong>de</strong>spotisme gaan die enerzijds diepgaan<strong>de</strong>r<br />
<strong>in</strong> het leven van <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong>grijpt, maar die zich an<strong>de</strong>rzijds<br />
zon<strong>de</strong>r geweld zal doorzetten. Wanneer ik <strong>de</strong>nk aan <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e dagelijkse<br />
zorgen die <strong>de</strong> he<strong>de</strong>ndaagse mensen <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g brengen,<br />
aan <strong>de</strong> slapheid van ze<strong>de</strong>n, aan hun ontwikkel<strong>in</strong>gsniveau, hun<br />
godsdienstige ijver, hun zachtz<strong>in</strong>nigheid, hun regelmatigheid en<br />
werklust, hun gematigdheid zowel wat hun <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n als on<strong>de</strong>ug<strong>de</strong>n<br />
betreft, geloof ik niet dat ze <strong>in</strong> hun regeer<strong>de</strong>rs tirannen zul-<br />
len ontmoeten, maar eer<strong>de</strong>r een soort opvoe<strong>de</strong>rs. Het is dan ook<br />
mijn overtuig<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong> dictatuur die <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische volkeren<br />
te wachten staat van een zeer bijzon<strong>de</strong>re vorm zal zijn, die we nog<br />
niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis zijn tegengekomen en waarvoor we een<br />
nieuwe term zullen moeten v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Wanneer ik <strong>de</strong>nk aan <strong>de</strong> vorm die <strong>de</strong>ze nieuwe tirannie zal aannemen,<br />
zie ik voor mij een massa van <strong>in</strong> alle opzichten gelijke mensen<br />
die rusteloos onbedui<strong>de</strong>n<strong>de</strong> en banale genoegens najagen; die<br />
op zichzelf zijn teruggeplooid, die zich louter op hun gez<strong>in</strong> en<br />
een handvol kennissen richten en die zich van het bestaan van<br />
an<strong>de</strong>re mensen nauwelijks bewust zijn, die nog slechts op zichzelf<br />
en voor zichzelf leven. Boven <strong>de</strong>ze geïndividualiseer<strong>de</strong> massa<br />
troont een bevoog<strong>de</strong>nd machtsapparaat dat over het wel en wee<br />
waakt, dat alles voorziet en alles regelt, maar dat <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> een<br />
staat van onmondigheid houdt. Het garan<strong>de</strong>ert <strong>de</strong> burgers een<br />
veilig en welverzorgd bestaan, maar staat er op zelf uit te maken<br />
wat goed is voor hen. Zo zullen <strong>de</strong> mensen steeds m<strong>in</strong><strong>de</strong>r gebruik<br />
maken van hun eigen oor<strong>de</strong>elskracht; <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele wilskracht<br />
zal zich op een steeds beperkter terre<strong>in</strong> laten terugdr<strong>in</strong>gen.<br />
De overheid zal <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een net spannen van <strong>in</strong>gewikkel<strong>de</strong>,<br />
ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> en éénvormige veror<strong>de</strong>n<strong>in</strong>gen waardoor zelfs<br />
<strong>de</strong> meest orig<strong>in</strong>ele en wilskrachtige geesten zullen wor<strong>de</strong>n gelijkgeschakeld.<br />
Men zal mensen tot niets dw<strong>in</strong>gen, maar men zal zoveel<br />
belemmer<strong>in</strong>gen aan <strong>de</strong> persoonlijke activiteiten opleggen,<br />
dat uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk elk <strong>in</strong>itiatief uitdooft. Zon<strong>de</strong>r op enigerlei wijze<br />
tiranniek te moeten optre<strong>de</strong>n, wor<strong>de</strong>n mensen monddood en willoos<br />
gemaakt. De natie zal een kud<strong>de</strong> angstige en vlijtige schapen<br />
wor<strong>de</strong>n, met <strong>de</strong> overheid als zorgzame her<strong>de</strong>r. Deze vorm van<br />
gereglementeer<strong>de</strong> en gemoe<strong>de</strong>lijke slavernij komt tot stand <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
schaduw van <strong>de</strong> volkssoevere<strong>in</strong>iteit.<br />
De he<strong>de</strong>ndaagse mens wordt door twee tegengestel<strong>de</strong> hartstoch-<br />
286 287
ten gedreven: enerzijds wil hij graag vrij zijn, maar an<strong>de</strong>rzijds<br />
voelt hij <strong>de</strong> noodzaak om zich door an<strong>de</strong>ren te laten lei<strong>de</strong>n. De<br />
oploss<strong>in</strong>g werd gevon<strong>de</strong>n <strong>in</strong> een systeem van een verkozen almachtig<br />
en bevoog<strong>de</strong>nd gezag; een systeem waarbij mensen hun<br />
vrijheid gebruiken om zelf hun meesters aan te dui<strong>de</strong>n en zich zo<br />
on<strong>de</strong>r een zelfgekozen voogdij stellen.<br />
Sommigen zijn er van overtuigd dat op basis van dit compromis<br />
tussen volkssoevere<strong>in</strong>iteit en bestuurlijke <strong>de</strong>spotisme <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele<br />
vrijheid is veilig gesteld. Ze menen dat een sterke volksvertegenwoordig<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> een gecentraliseer<strong>de</strong> staat bepaal<strong>de</strong> centraliseren<strong>de</strong><br />
krachten zal kunnen afzwakken, vermits <strong>in</strong> <strong>de</strong> meest<br />
belangrijke zaken <strong>de</strong> stem van <strong>de</strong> burgers tot uit<strong>in</strong>g kan komen.<br />
Ik ben echter geneigd aan te nemen dat net <strong>in</strong> <strong>de</strong> zaken van meer<br />
eenvoudige aard <strong>de</strong> vrijheid van het grootste belang is. Wanneer<br />
<strong>de</strong> burgers zich met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e problemen van alle<br />
dag on<strong>de</strong>rworpen voelen aan <strong>de</strong> almacht van het gezag, dan zullen<br />
ze na verloop van tijd ophou<strong>de</strong>n zelf <strong>in</strong>itiatieven te ontwikkelen.<br />
Het feit dat zij om <strong>de</strong> zoveel tijd van hun keuzevrijheid zullen<br />
kunnen gebruik maken, zal niet kunnen beletten dat zij langzamerhand<br />
het vermogen tot zelfstandig <strong>de</strong>nken, voelen en han<strong>de</strong>len<br />
zullen verliezen.<br />
Wanneer een <strong>de</strong>mocratisch volk <strong>de</strong> vrijheid <strong>in</strong>voert, maar tegelijkertijd<br />
het bestuurlijke <strong>de</strong>spotisme laat voortwoekeren, ontstaat<br />
<strong>de</strong> merkwaardige situatie waarbij <strong>de</strong> burgers enerzijds onbekwaam<br />
wor<strong>de</strong>n geacht om zelfstandig over <strong>de</strong> zaken van alledag<br />
te oor<strong>de</strong>len, terwijl ze an<strong>de</strong>rzijds over enorme bevoegdhe<strong>de</strong>n beschikken<br />
ten aanzien van <strong>de</strong> meest belangrijke staatszaken. Het<br />
valt moeilijk te begrijpen hoe mensen die hebben opgegeven hun<br />
eigen meesters te zijn, <strong>in</strong> staat zullen zijn gebruik te maken van<br />
het enige voorrecht dat hen nog rest; dat op basis van het stemgedrag<br />
van een verknechte bevolk<strong>in</strong>g een ruim<strong>de</strong>nkend, wijs en<br />
besluitvaardig staatsbestuur tot stand zal komen. Een politiek<br />
stelsel dat <strong>in</strong>hou<strong>de</strong>lijk republike<strong>in</strong>s is, maar naar <strong>de</strong> vorm ultramonarchistisch<br />
blijft, is tot on<strong>de</strong>rgang gedoemd.<br />
Hoofdstuk 7<br />
Conclu<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> bemerk<strong>in</strong>gen op basis<br />
van <strong>de</strong> vorige hoofdstukken<br />
Ik geloof dat een absoluut en <strong>de</strong>spotisch regime gemakkelijker<br />
tot stand zal kunnen komen bij een volk waar gelijkheid bestaat.<br />
In tij<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>mocratie vormt het <strong>de</strong>spotisme een daadwerkelijke<br />
bedreig<strong>in</strong>g. De belangrijkste vragen zijn dan ook hoe <strong>de</strong> vrijheid<br />
<strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>g kan wor<strong>de</strong>n veilig gesteld<br />
en hoe men <strong>de</strong> macht van het centrale gezag kan <strong>in</strong>perken. In aristocratische<br />
samenlev<strong>in</strong>gen werd <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele zelfstandigheid<br />
gegaran<strong>de</strong>erd door het gegeven dat <strong>de</strong> bestuurlijke en adm<strong>in</strong>istratieve<br />
taken niet alleen bij <strong>de</strong> vorst berustten. De vorst moest bij<br />
zijn regeerwerk beroep doen op <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> aristocratie en<br />
op functionarissen die, vermits ze hun positie niet zozeer aan <strong>de</strong><br />
vorst maar <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie aan hun afkomst ontleen<strong>de</strong>n, zich<br />
niet als gewillige <strong>in</strong>strumenten lieten gebruiken.<br />
Het is niet on<strong>de</strong>nkbaar dat <strong>in</strong> een <strong>de</strong>mocratie vergelijkbare procedures<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>gesteld. Zo kan men, <strong>in</strong> plaats van alle adm<strong>in</strong>istratieve<br />
bevoegdhe<strong>de</strong>n die men aan <strong>de</strong> <strong>in</strong>termediaire lichamen<br />
heeft ontnomen te concentreren <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> overheid, een<br />
aantal taken toevertrouwen aan secundaire bestuurslichamen, samengesteld<br />
uit burgers die daartoe voor een beperkte tijd wor<strong>de</strong>n<br />
aangeduid. Zo kan <strong>de</strong> vrijheid wor<strong>de</strong>n gewaarborgd, zon<strong>de</strong>r<br />
afbreuk te doen aan <strong>de</strong> gelijkheid. Men kan bijvoorbeeld een systeem<br />
van verkozen bestuursambtenaren <strong>in</strong>voeren, die precies aan<br />
het feit dat ze gekozen zijn een bepaal<strong>de</strong> mate van onafhankelijkheid<br />
ontlenen.<br />
288 289
Belangrijk is bijvoorbeeld ook dat verenig<strong>in</strong>gen wor<strong>de</strong>n gevormd<br />
waar<strong>in</strong> burgers hun krachten bun<strong>de</strong>len en die, door op te komen<br />
voor hun specifieke rechten, <strong>de</strong> vrijheid van <strong>de</strong> gemeenschap veilig<br />
stellen. Eveneens belangrijk is <strong>de</strong> persvrijheid; via <strong>de</strong> pers kunnen<br />
<strong>de</strong> zwakke en geïsoleer<strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuen zich tot <strong>de</strong> natie richten<br />
en <strong>de</strong> hulp van an<strong>de</strong>ren <strong>in</strong>roepen. Het is ook van belang dat<br />
er een onafhankelijke rechtsspraak tot stand komt die het recht<br />
van <strong>de</strong> allerzwaksten tegen <strong>de</strong> machtige overheid garan<strong>de</strong>ert en<br />
die, tegen <strong>de</strong> tijdsgeest <strong>in</strong>, er over waakt dat <strong>de</strong> wettelijke vormelijkhe<strong>de</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n gerespecteerd. In <strong>de</strong>mocratische samenlev<strong>in</strong>gen<br />
bestaat <strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele rechten te miskennen of op<br />
te offeren aan <strong>de</strong> belangen van <strong>de</strong> gemeenschap of <strong>de</strong> politieke<br />
noodzakelijkheid. Wie <strong>de</strong> vrijheid lief heeft zal zich tegen elke<br />
schend<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele rechten moeten verzetten, omdat ze<br />
het rechtsgevoel zelf <strong>in</strong> gevaar brengen.<br />
In aristocratische samenlev<strong>in</strong>gen ston<strong>de</strong>n tegenover het zwakke<br />
centrale gezag een groot aantal verschillen<strong>de</strong> machten die het leven<br />
van <strong>de</strong> burger dom<strong>in</strong>eer<strong>de</strong>n. Toen waren er effectief re<strong>de</strong>nen<br />
om <strong>de</strong> staatsmacht uit te brei<strong>de</strong>n en het particuliere belang on<strong>de</strong>rgeschikt<br />
te maken aan dat van <strong>de</strong> gemeenschap. Tegenwoordig<br />
komt het gevaar uit een an<strong>de</strong>re hoek. Het staatsgezag heeft een<br />
almachtige positie bereikt, terwijl <strong>de</strong> <strong>in</strong>dividuele burgers machteloos<br />
en afhankelijk zijn gewor<strong>de</strong>n. De opgave is nu <strong>de</strong> staatsmacht<br />
b<strong>in</strong>nen dui<strong>de</strong>lijke en vaste grenzen <strong>in</strong> te perken, <strong>de</strong> burgers<br />
welomschreven rechten te garan<strong>de</strong>ren en <strong>de</strong> beperkte zelfstandigheid<br />
die hen rest veilig te stellen. Een samenlev<strong>in</strong>g kan onmogelijk<br />
krachtig blijven, wanneer ze is opgebouwd uit machteloze <strong>in</strong>dividuen.<br />
Hoofdstuk 8<br />
Algemene terugblik op het on<strong>de</strong>rwerp<br />
Hoewel <strong>de</strong> nieuwe maatschappij die ik <strong>in</strong> het boek probeer<strong>de</strong> te<br />
beschrijven en beoor<strong>de</strong>len nog <strong>in</strong> volle ontwikkel<strong>in</strong>g is, zijn er<br />
niettem<strong>in</strong> al een aantal dui<strong>de</strong>lijke lijnen aan te geven van wat <strong>de</strong><br />
toekomst <strong>in</strong> petto heeft.<br />
Er komt een meer gelijke ver<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>in</strong>komens; <strong>de</strong> grote<br />
fortu<strong>in</strong>en verdwijnen, het aantal kle<strong>in</strong>e vermogen<strong>de</strong>n neemt toe.<br />
De ambitie om vooruit te komen zal zich veralgemenen, maar <strong>de</strong><br />
grote ambities wor<strong>de</strong>n zeldzaam. De <strong>in</strong>dividuen komen op zichzelf<br />
te staan en zijn zwak; het geheel van <strong>de</strong> samenlev<strong>in</strong>g is on<strong>de</strong>rnemend<br />
en sterk. De particulieren hou<strong>de</strong>n zich met zaken van beperkte<br />
omvang bezig, <strong>de</strong> staat met grootse projecten. Energieke<br />
karakters v<strong>in</strong>dt men niet veel; <strong>de</strong> wetgev<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> ze<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<br />
gekenmerkt door gematigdheid. Grote toewijd<strong>in</strong>g of <strong>de</strong>ugdzaamheid<br />
verdwijnen; het leven wordt regelmatiger, geweld en wreedheid<br />
komen zel<strong>de</strong>n voor. Opvallen<strong>de</strong> luxe maakt plaats voor een<br />
gemakkelijke en genoeglijke levensstijl. Grote vulgariteit en verfijn<strong>in</strong>g<br />
verdwijnen; <strong>de</strong> omgangsvormen wor<strong>de</strong>n m<strong>in</strong><strong>de</strong>r elegant,<br />
zon<strong>de</strong>r echter grof te wor<strong>de</strong>n. Eruditie wordt zeldzamer, net zoals<br />
grote onwetendheid. Men produceert zaken die m<strong>in</strong><strong>de</strong>r afgewerkt<br />
zijn, maar die een groter nut hebben. De ban<strong>de</strong>n van ras,<br />
klasse of nationaliteit wor<strong>de</strong>n losser; <strong>de</strong> algemeen menselijke verbon<strong>de</strong>nheid<br />
groter.<br />
De meest kenmerken<strong>de</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g lijkt mij het afzwakken en<br />
verdwijnen van tegenstell<strong>in</strong>gen; alles wat er uitspr<strong>in</strong>gt, wordt afgevlakt<br />
naar het gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> toe. Ik moet toegeven dat <strong>de</strong> aanblik<br />
van <strong>de</strong>ze universele gelijkvormigheid me droef maakt en ik<br />
<strong>de</strong> neig<strong>in</strong>g moet on<strong>de</strong>rdrukken <strong>de</strong> verloren gegane samenlev<strong>in</strong>g<br />
te betreuren. Ik merk echter dat ik van <strong>de</strong>ze samenlev<strong>in</strong>g, waar <strong>de</strong><br />
verschillen zoveel groter waren, enkel die zaken onthoud die zich<br />
290 291
<strong>in</strong> positieve z<strong>in</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>de</strong>n. Vanuit het standpunt van het<br />
algemene welzijn moeten we toegeven dat <strong>de</strong> gelijkheid een grotere<br />
rechtvaardigheid <strong>in</strong>houdt. Men kan <strong>de</strong> nieuwe maatschappij<br />
niet beoor<strong>de</strong>len aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> maatstaven die gol<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
verdwenen samenlev<strong>in</strong>g. Het gaat om samenlev<strong>in</strong>gen die zo verschillend<br />
zijn dat er eenvoudigweg geen vergelijk<strong>in</strong>g mogelijk is.<br />
De betracht<strong>in</strong>g bepaal<strong>de</strong> aspecten van <strong>de</strong> ter ziele gegane samenlev<strong>in</strong>g<br />
te <strong>in</strong>troduceren <strong>in</strong> <strong>de</strong> nieuwe maatschappij is z<strong>in</strong>loos. Ons<br />
streven moet er niet op gericht zijn ons te spiegelen aan onze<br />
voorou<strong>de</strong>rs; we moeten er naar streven <strong>de</strong> grootsheid en het geluk<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n die eigen zijn aan onze tijd.<br />
Wanneer ik, bij het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van mijn betoog, <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerpen<br />
die ik heb behan<strong>de</strong>ld overzie, dan voel ik tezelf<strong>de</strong>rtijd<br />
vrees en verwacht<strong>in</strong>g. Ik zie weliswaar vele gevaren, maar ik meen<br />
dat ze kunnen bezworen wor<strong>de</strong>n. Ik geloof niet <strong>in</strong> die doctr<strong>in</strong>es<br />
die mensen het vermogen ontzeggen zelf hun toekomst te bepalen.<br />
De mens is noch geschapen als een volledig autonoom wezen,<br />
noch als een slaaf. De Voorzienigheid trekt rond ie<strong>de</strong>re mens<br />
een beslissen<strong>de</strong> begrenz<strong>in</strong>g (“cercle fatal”) waar hij zich niet kan<br />
buiten begeven, maar waarb<strong>in</strong>nen hij vrij en zelfstandig is. Het<br />
ligt niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> mensen om het gelijker wor<strong>de</strong>n van<br />
<strong>de</strong> verhoud<strong>in</strong>gen tegen te hou<strong>de</strong>n; wel hangt het van hen af of die<br />
gelijkheid zal lei<strong>de</strong>n tot vrijheid dan wel tot slavernij, tot verlicht<strong>in</strong>g<br />
of tot barbarij, tot welvaart of tot armoe<strong>de</strong>.<br />
292 293