2008-2009 nummer 1 - Thauma

SPOREN VAN SPINOZA- WAT WISTEN
FRANSE VERLICHTINGSDENKERS VAN
SPINOZA?
Martine Berenpas
Meewerken aan onderzoek
Naast het reguliere aanbod aan vakken, biedt het
instituut Wijsbegeerte diverse mogelijkheden om
in aanraking te komen met wetenschappelijk
onderzoek. Zo kun je elk jaar een Honours Class
volgen, waarin een bepaald onderwerp centraal
staat en gastdocenten over dit onderwerp
reflecteren. Wanneer je tijdens je studie zelf
ervaring wilt opdoen met wetenschappelijk
onderzoek, kun je daarnaast een Honours Research
Traject volgen. Je voert dan een klein onderzoekje
uit bij een docent van ons instituut. Het traject is
niet alleen bedoeld om je wijsgerige kennis te
vergroten, maar geeft je ook de kans om
academische vaardigheden, zoals het zoeken van
literatuur en het schrijven van een artikel, aan te
leren.
Sinds januari ben ik begonnen met het
Honours Research Traject. Omdat mijn interesse
ligt in de tijd van de verlichting en met name bij
de Franse filosofen, heb ik gevraagd of ik
onderzoek mocht doen bij Eric Schliesser, die
zich voornamelijk bezighoudt met de tijd van de
wetenschappelijke revolutie. Omdat het doel van
het traject is dat je een onderzoekje gaat doen
voor de docent, kreeg ik de opdracht om te uit te
zoeken in welke mate denkers in de tijd tussen
1700 en 1750 op de hoogte waren van Spinoza’s
metafysica en kenleer.
Aan het begin van mijn onderzoek merkte ik
al snel dat ik het aantal denkers moest inperken.
Ik concentreer mij daarom enkel op de Franse
verlichtingsdenkers zoals Fontenelle, Diderot en
Voltaire. Het traject heeft namelijk een omvang
van ongeveer 5 ects, wat betekent dat het de
bedoeling is dat je ongeveer 140 uur aan het
onderzoek besteedt.
Wachten tot je iets vindt
Hoe vind je sporen van Spinoza in het werk van
Fontenelle, Diderot, D’Alembert, Du Marsais en
Voltaire? Door gewoon te beginnen met lezen!
Ik ben begonnen met het lezen van het oeuvre
van Bernard Le Bovier de Fontenelle (1657-
1757). Fontenelle is het meest bekend geworden
door de werken Entretien sur la pluralité des mondes
en Histoire des Oracles. Fontenelle was één van de
eerste denkers in zijn tijd die openlijk een
atheïstisch standpunt verdedigde in zijn
filosofische geschriften. Naast filosofische
verhandelingen, schreef Fontenelle ook
gedichten en korte toneelstukken. Daarnaast
schreef hij als secretaris van de Académie des
Sciences korte biografieën over wetenschappers,
geleerden en kunstenaars van zijn tijd.
Fontenelle’s filosofie is een mengeling van
Cartesiaanse en Newtoniaanse ideeën gemixt
met een poëtisch-polemische schrijfstijl, wat
Fontenelle een bijzonder vermakelijke filosoof
maakt. Bij Fontenelle vond ik in de korte
biografieën die hij heeft geschreven mijn eerste
directe verwijzing naar Spinoza. In de biografie
over Pierre-Sylvain Regis (1632-1707) schrijft
Fontenelle dat deze Regis een weerlegging van
het systeem van Spinoza heeft geschreven. Regis
was een overtuigd Cartesiaan die zijn
theologische studies zelfs had opgegeven om
zich te wijden aan de Cartesiaanse filosofie 22. Als
bijlage van zijn hoofdwerk L’Usage de la raison et
de la foy publiceerde Regis de ‘Refutation de l’opinion
de Spinosa’, waarin hij beweert dat Spinoza’s
conclusie dat God de oorzaak is van alle
creaturen en dat de creaturen verder niets
gemeenschappelijks hebben, niet strookt met
Spinoza’s eis dat alle oorzaken iets
gemeenschappelijks moeten hebben in hun
effecten.
Fontenelle schrijft over Regis’ poging om
Spinoza te weerleggen, dat Regis de obscuriteiten
heeft weten te verminderen, die noodzakelijk
waren om de fout van Spinoza te bedekken,
maar dat Regis er gelukkig niet in is geslaagd om
22 Schmalz, p. 7
THAUMA 2008-2009 NUMMER 1 [25]