SCHUTTERSBRIEF

standkoming van drie schutterijtypes m.i.v. 1.1.1816 geregeld, t.w.: 1) de Dienstdoende Schutterij; 2) de Rustende
Schutterij; 3) de Reserveschutterij. Dienstplichtigen moeten, vrijwilligers en - als ‘vanouds’! - lotelingen mogen
er deel van uitmaken. De eerstgenoemde categorie schutterijen is bestemd voor gemeenten met meer dan 2.500
inwoners, de tweede categorie voor kleinere gemeenten, terwijl van elke van beide categorieën de Reserveschutterij
het verlengstuk vormt. Geldt de 1 ste Schutterijwet uitsluitend voor het gebied dat tegenwoordig
Nederland heet, de 2 de Schutterijwet van 27.4.1827 betreft daarentegen de ‘oprigting van Schutterijen over de
geheele uitgestrektheid des Rijks’, derhalve inclusief België waarvan de vereniging met Nederland in juli 1814
(‘de Acht Artikelen van Londen’) vastgelegd en in 1815 door het Congres van Wenen bekrachtigd is. Zoals
bekend, breekt in 1830 de Belgische Opstand (1830-1839) uit: België scheidt zich van Nederland af. De in het
kader van de Tiendaagse Veldtocht (2-12 augustus 1831) uit het hele land afkomstige, in Noord-Brabant
opererende ‘Mobiele Schutterij’ is niet anders dan de operationele samenvoeging van de zojuist genoemde drie
schutterijtypes. Daarom meldt het tabellarische overzicht niets over de Mobiele Schutterij. De tweede gelegenheid
waarbij wederom de Mobiele Schutterij in actie komt, is tijdens de Duits-Franse Oorlog (1870-1871). De derde
gelegenheid dat de genoemde schutterijen ingeschakeld worden, is n.a.v. de Spoorwegstaking van 1903.
Ondertussen is anno 1901 de Landweerwet aangenomen in het parlement. Bij deze wet, die m.i.v. 1903 van kracht
wordt, moeten alle Dienstdoende en Rustende Schutterijen en Reserveschutterijen volgens een bepaald, d.w.z.
ettelijke jaren bestrijkend tijdsschema worden opgeheven. In concreto betekent dit, dat in 1907 de laatste rijks- of
gemeenteschutterijen worden opgedoekt.
n) Sinds 1907 kent ons land dus feitelijk géén van overheidswege geformeerde schutterijen meer. Wel zijn er
1866-1933 de (landelijk in de Nederlandsche Weerbaarheidsbond verenigde) ‘Weerbaarheidsvereenigingen’,
vanaf 1933 tot 1940 ‘Weerkorpsen’ genaamd. Vorenbedoelde organisaties, variërende van gymnastiekverenigingen
tot schutterijen en gezelschappen van militaire (onder)officieren, duiken - mede gestimuleerd door
koning Willem III (troonrede 1866, Koninklijk Besluit van 12 mei 1867) - kort na het midden van de 19 de eeuw
(bijna) overal in ons land op als paddestoelen uit de grond n.a.v. Duits machtsvertoon (Pruisen o.l.v. Otto van
Bismarck; later de nazi’s o.l.v. Adolf Hitler). Vooralsnog ben ik in Noord-Brabant nauwelijks weerbaarheidsverenigingen
en weerkorpsen tegengekomen.
o) Zien we vanaf aanvang 19 de eeuw een toename van sportschutterijen, die toename wordt alleen nog maar groter
als in de tweede helft van dezelfde eeuw (1851-1900) de olympische gedachte ook tot de schietsport doordringt.
Min of meer tegelijkertijd zien we tevens binnen kringen van de folkloreschutterijen (historische schuttersgilden)
en sportschutterijen pogingen ondernomen worden om te komen tot plaatselijke en regionale koepelorganisaties,
culminerend in de totstandkoming van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS)
in 1935. Hun officiële zetelplaatsen zijn in het tabellarische overzicht zoveel mogelijk verwerkt en eveneens
genummerd. Tot een landelijke koepel van schuttersgilden (folkloreschutterijen of historische schutterijen) komt
het vooralsnog niet, totdat de Duitse bezetter (1940-1945) die dwingend oplegt. Maar een groot aantal schuttersgilden
en schietsportclubs geeft dan ‘niet thuis’, ‘duikt onder’ of heft zich op. Exact zestig jaar later (2005) is
het nota bene de Nederlandse (!) overheid die op oneigenlijke gronden de grondwettelijke vrijheid van vereniging
aan de laars lapt en met al te grage en weinig van een koninklijke houding getuigende medewerking van de
Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie (KNSA) het vuurwapenbezittend verenigingsleven een lidmaatschap
van vorengenoemde landelijke organisatie opdringt. De Oud-Limburgse Schuttersfederatie (de OLS) ontspringt
de dans, de NBFS via de noodgreep van Vereniging Brabantse Gildeschutters (VBG) slechts ten dele.
p) De meest recente tijd geeft nog twee andere ontwikkelingen op schutterijgebied te zien. Allereerst: de opkomst
van re-enactmentgroepen. Strikt genomen zijn het géén schutterijen (schuttersgilden), maar verenigingen die
primair erop gericht zijn om - zoals het woord re-enactment zelf aangeeft - een gebeurtenis uit het verleden
(bijv. een veldslag) of een historische groepering (bijv. Romeinse legioensoldaten) uit te beelden. Re-enactement
is het Engelse woord voor: opnieuw-in-scène-zetting, heropvoering, heruitvoering. Leden van een re-enactmentgroep
worden re-enactors of re-enacters genoemd. Het verschil tussen re-enacters en schutterijleden is niet altijd
even scherp: sommige folklore- en sportschutterijen doen ook zelf aan re-enactement. Een re-enactmentgroep die
sterk doet denken aan een schutterij (schuttersgilde) en zich ook zo noemt maar het niet is, is bijvoorbeeld de
Bergsche Batterij te Geertruidenberg.
q) De derde meest recente ontwikkeling is er één die volslagen tegengesteld is aan de hierboven onder conclusie a
besproken schutterijhistorische evolutie. Hier lijkt een sociologische wetmatigheid bewaarheid te worden t.a.v.
culturele wisselwerking tussen stedelingen (‘de stad’) en dorpelingen (‘het platteland’): de progressieve stad is
aanvankelijk cultuurdrager voor het omringende conservatieve platteland dat als lijdzame cultuurvolger op den
duur m.b.t. eenzelfde aangelegenheid kan verkeren in cultuurdrager voor diezelfde stad. De stad krijgt dan van
het platteland terug wat zij ooit zelf koesterde maar wat zij om welke reden of door welke oorzaak dan ook in
voorbije tijden heeft losgelaten. Verdwenen zijn immers de meeste schutterijen in de steden, een proces dat al
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2097
15