SCHUTTERSBRIEF

maar raadpleging van de door hem aangeduide RHCL-inventarisnummers 5070 (fol. 30 dorso), 5111, 5166 en 5406
(Van Hall 2011, blz. 95) kan wellicht uitsluitsel bieden.
De (gezworen) schut. Voorshands verschil ik van mening met Van Hall waar hij betoogt (blz. 161) dat in 1532
‘de gezworen schut kennelijk een synoniem voor schuttenmeester’ was. Dit laatste blijkt mijns inziens niet uit de
stukken van een 1532-1534 lopend proces (RHCL-inv.nr. 5247). Tijdens dat proces verklaarde de schut van Eijsden
onder ede, dat een zekere persoon (Jan Mors) uit het naburige Breust en dus op wederrechtelijke wijze vee binnen
de gemeente Eijsden had laten weiden. Nergens staat echter aangegeven dat de (gezworen) schut ook schuttenmeester
was. Hier heeft - althans naar mijn oordeel - ‘schut(ter)’ duidelijk de betekenis van iemand die uit hoofde
van zijn functie vee schutte, m.a.w.: vreemd vee in beslag kon nemen. 11 ‘Schuttenmeester’ in de zin van ‘veeschut(ter)’
of de vereniging van beide functies in een en dezelfde persoon ben ik trouwens nergens in de archieven
of vakliteratuur tegengekomen.
Nader onderzoek gewenst. Van Hall heeft t.a.v. het voormalige schutterswezen te Eijsden met succes een nieuwe
geschiedbron i.c. het rechterlijk en administratief archief van de plaatselijke schepenbank aangeboord. Dat archief,
1391-1796, beslaat maar liefst zestien strekkende meter aan archiefbescheiden en het archief van de heerlijkheid
Eijsden, (1213) 1321-1794, nog eens ruim twee meter. 12 De kans lijkt mij niet denkbeeldig, dat de betreffende archiefbescheiden
nog méér geheimen m.b.t. het vroegste schutterswezen van Eijsden zullen prijsgeven!
Ten slotte: deelname vanuit ‘Eisden’ aan een schuttersfeest in 1408 te Oudenaarde. Volledigheidshalve
nog dit. In 1408 was Eisden vertegenwoordigd op een schiettoernooi in de Vlaamse stad Oudenaarde (Van Autenboer
1996, blz. 218-219). Hoewel dr. Eugeen van Autenboer zich niet uitlaat welk Eisden het in 1408 betrof, zal het m.i.
waarschijnlijk (?) niet gegaan zijn om de dwergstad Eijsden maar om het dorp Eisden in de rijksheerlijkheid Leut,
thans gelegen in Belgisch Limburg. Doch helemaal uitsluiten dat het in 1408 om het huidige Eijsden (Nederlands
Limburg) gegaan is, doe ik toch ook weer niet!
Alfred Disch, Maastricht, 21.10.2012
Eindnoten / Bronnen
1) Van Hall 2011 = Hans van Hall: Eijsden, een vrijheid met Luikse stadsrechten. Een rechtshistorische schets van de
ontwikkeling van een Minderstadt tussen Maas en Rijn (ca. 1300 - ca. 1550). [Proefschrift Universiteit Maastricht]. Series:
Maaslandse Monografieën, deel 74. Maastricht / Hilversum 2011.
2) En dus géén ‘halfstad’? Een halfstad hield het midden tussen een dorp en een stad. Over de NL-Limburgse (nu door mij
enigszins betwijfelde) halfsteden Arcen, Heerlen en Urmond zie de Schuttersbrief (SB), t.w.: SB 6 (blz. 219), SB 26 (blz.
471), SB 32 (blz. 567), SB 33 (blz. 575) en SB 40 (blz. 647). Inzake Heerlen en Urmond vergelijk echter Van Hall 2011,
blz. 397, eindnoot 250. Van Hall heeft het trouwens in zijn proefschrift nergens over het begrip halfstad.
3) Van Autenboer 1996 = Eugeen van Autenboer: De Schutterswedstrijden der Brabantse Gilden, 1300-1600. Beelden uit
onze volkscultuur. Series: Taxandria. Jaarboek van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van de Antwerpse
Kempen. Turnhout 1996. Zie onder meer blz. 3, 29, 38, 41, 81, 160-161, 201, 209 en 212.
4) Roebroeks 1998 = Frans Roebroeks, archivaris te Maastricht: mondelinge mededelingen aan mij, eind 1998.
5) Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL), sinds 2005 fusie van Rijksarchief in Limburg en Gemeentearchief Maastricht,
te Maastricht: Archief Classis Maastricht, meer speciaal Acta visitationis 1713-1737 en Acta classis 1703-1719.
[Aangehaald bij Crutzen 1994]. Het ligt in de bedoeling dat het RHCL en het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg
(SHCL) gaan fuseren. Vooruitlopend op die fusie wordt reeds het gebouw waarin de beide instellingen inmiddels gehuisvest
zijn, het Historisch Centrum Limburg (HCL) genoemd.
6) Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC), voorheen o.a. Rijksarchief in Noord-Brabant, te ’s-Hertogenbosch: Archief
Raad van Brabant, inventarisnummer 561, exhibitum van 3.6.1778 (= brief van schout De Swart aan NN, Gulpen dd. 29.5.
1778). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
7) Nationaal Archief (NA), voorheen Algemeen Rijksarchief (ARA), te Den Haag: Archief Staten-Generaal, inv.nr. 9019 (=
verbaal commissarissen-deciseurs van Maastricht uit 1726, bijlage 18b). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
8) NA (zie eindnoot 7): Archief Raad van State, inv.nr. 731 II, exh. van 29.12.1717 (= brief stadhouders van de drossaarden
van de drie Landen van Overmaas aan de Raad van State, Maastricht dd. 27.12.1717). [Aangehaald bij Crutzen 1994].
9) Crutzen 1994 = Fr.G.H.M. (Frans) Crutzen: De schutterij van Gulpen in de zeventiende en achttiende eeuw, in Historische
en Heemkundige Studies in en rond het Geuldal. Jaarboek 1994, Valkenburg aan de Geul 1994, blz. 73-112. Zie inzonderheid
blz. 75, 77 en 81 alsmede de eindnoten 22, 27, 28 en 46 op blz. 109-110.
10) RHCL (zie eindnoot 5): Archief Landen van Overmaas, onder meer inv.nrs. 5070, fol 30 dorso, 5111, 5166 en 5406 (vermelding
‘schutten- oft vrijheytsgraeve’); inv.nr. 5192, fol. 10 dorso en fol. 28 dorso - 30 (vermelding ‘schuttenmeester’ en
‘schietspel’); inv.nr. 5247 (= proces Pouwels van Heer als momboir van de armen van Eijsden versus Jan Mors uit Breust;
vermelding ‘gezworen schut’). [Aangehaald bij Van Hall 2011].
11) Alfr. Disch: De woordenboeken over het schutterswezen (1). Inleiding. Uit de dikke Van Dale, in SB 91, Maastricht, 31
mei 2009, blz. 1936-1938. Zie de lemmata of trefwoorden schut (blz. 1937) en schutten alsmede schutter (blz. 1938).
12) R.M. Delahaye e.a.: De archieven in Limburg. Series: Overzichten van de archieven en verzamelingen in de openbare
archiefbewaarplaatsen in Nederland, deel 12. Alphen aan den Rijn 1986. Zie met name blz. 39.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Blz. 2134 15 april 2013 Schuttersbrief - nummer 95
52