SCHUTTERSBRIEF

onder de verzameling schutterijen vallen niet alleen alle (weerbare en historische) schuttersgilden maar ook de
sportschutterijen (= ‘pure’ schietverenigingen) alsmede - allemaal specimina van het hoofdtype weerbaarheidsschutterijem
- de studentenweerbaarheden (van 17 de eeuw tot 1940), de diverse schutterijtypes ten tijde van de
Bataafse Republiek (1795-1806), de latere 19 de -eeuwse, bij Wet geregelde en hieronder eveneens nog te specificeren
schutterijen alsook de ‘weerbaarheidsvereenigingen’ (1866-1933) en ‘weerkorpsen’ (1933-1940) van het schutterlijke
type en - voorbeelden van het hoofdtype folkloreschutterijen - de 19 de -20 ste -eeuwse zoeavenschutterijen en de
studentenweerbaarheden van ná de jongste wereldoorlog tot heden.
In de tweede plaats. Tussen weerbaarheidsschutterijen (vóór 1794 als ‘weerbare schuttersgilden’ te bestempelen),
folkloreschutterijen (vóór en na genoemd jaar ook te beschouwen als ‘historische schuttersgilden’) en sportschutterijen
(= vóór en ná 1794 schietverenigingen of schietclubs) is het onderscheid niet altijd even duidelijk. ‘Soms’ overlappen
de drie hoofdtypes elkaar, vooral de beide laatstgenoemde vóór 1794.
In de derde plaats. Alle sportschutterijen van vóór 1794 beschouw ik als historische schutterijen (historische
schuttersgilden), om de praktische reden die reeds in het vorige aandachtspunt vervat ligt. Ik doe dat in navolging
van de Noord-Brabantse amateurschutterijvorser Alfons Isings 3 .
In de vierde plaats. Het strekt tot aanbeveling, dat de Brabanders voortaan niet meer in hun publicaties de term
‘gilde(n)’ gebruiken als ze daarmee uitsluitend een of meer schuttersgilden bedoelen en dat zij dus in al die gevallen
het zullen hebben over schuttersgilde(n). Dit ter vermijding van begripsverwarring bij henzelf en bij anderen; want:
het woord gilde kon en kan nog heel wat anders inhouden, ook binnen Brabant zelf. Daarbij valt onder meer te
denken aan: ambachtsgilde, koopliedengilde, rederijkersgilde, parochiegilde, teergilde, buurtgilde, carnavalsgilde,
dievengilde, enz. Over de etymologie (= oorsprong), semantiek (= betekenis) en semasiologie (= betekenisverandering)
van het woord gilde kom ik zo meteen nog terloops te spreken.
In de vijfde plaats. Waarmee het containerbegrip ‘schutterij’ en het veel engere begrip ‘schuttersgilde’ ook nogal eens
verward worden, is de aanduiding ‘broederschap’. Die laatste term heeft in schutterlijk verband diverse uiteenlopende
betekenissen waarvan ik hier de drie belangrijkste wil aanstippen en die verklaren waarom én vroeger én
heden menige schutterij (schuttersgilde) zich broederschap noemde / noemt. Primo: ideologisch houdt broederschap
een verregaande vorm van ‘broederlijkheid’, ‘kameraadschap’, ‘solidariteit’ en ‘(sociale) dienstbaarheid’ in, zowel
voor mannen (jongens) als voor vrouwen (meisjes) geldend. Secundo: institutioneel blijkt menige schuttersgilde -
maar zeker niet alle schuttersgilden! - te zijn ontstaan uit een kerkelijke of religieuze broederschap i.c. uit een
parochiegilde. Het is dus (zoals ook het tabellarische overzicht zal uitwijzen) oppassen geblazen bij het aanduiden
van een schutterij (schuttersgilde). Zo kan een te onderzoeken gezelschap als parochiegilde vele eeuwen ouder zijn
dan als schuttersgilde, doordat men pas op een gegeven moment binnen een parochiegilde het schieten hetzij om
weerbaarheidsreden hetzij uit pure liefhebberij of op andere gronden als nevenactiviteit is gaan beoefenen en die
nevenactiviteit zich al dan niet ontwikkeld heeft tot hoofdactiviteit. Tertio: met het onmiddellijk voorafgaande
heeft de (sterk in de twee Brabanten en beide Limburgen ingesleten maar onjuiste!) opvatting te maken, dat met een
schutterlijke broederschap altijd een christelijke of zelfs alleen maar een katholieke schutterij (schuttersgilde) bedoeld
zou zijn. Kennen (kenden) we dan niet ook Joodse en neutrale schutterijen (schuttersgilden)?
In de zesde plaats. St.-Ambrosiusgilden (jazeker, katholiek!), die grosso modo in de 16 de t/m 19 de eeuw ontstonden,
zijn nagenoeg steeds ‘biegilden’ (= verenigingen van imkers, dus van bijenhouders). Menige bijengilde is vóór 1794
(komst der Fransen) gaan schieten op grond van overwegingen die al zo-even bij de parochiegilden summier zijn
aangestipt. Hetzelfde gold trouwens ook voor mussen- en mollengilden. De vraag die thans rijst, is, of parochie-,
bijen-, mussen- en mollengilden die gingen schieten, aan te merken zijn als schuttersgilden (schutterijen). Ik aarzel,
want bij een positief antwoord kan de lezer mij met recht en reden wijzen op een inconsequentie: waarom de vorenbedoelde
gilden wél maar de (post)middeleeuwse ambachtsgilden - zoals die van de wevers, timmerlui, smeden en
dergelijke meer - weer niet? Want ambachtsgilden waren doorgaans toch ook o.m. met schiettuig bewapend? Zij
konden van overheidswege toch ook opgetrommeld worden voor het verrichten van weerbaarheidstaken? En
bovendien: vielen de bijengilden strikt genomen niet ook onder de ambachtsgilden? Driewerf ja! Maar doorslaggevend
voor mij is, dat alle hierbedoelde parochie-, bijen-, mussen- en mollengilden koningszilver bezaten en dus
het folkloristische papegaai- of koning(svogel)schieten beoefenden, ook al ging het daarbij niet immer om een
hoofd- maar daarentegen dikwijls om een nevenactiviteit. [Ambachtsgilden die in Nederland en België aan koning-
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2091
9