SCHUTTERSBRIEF

DE BATAAFSE GEWAPENDE BURGERWACHT, 1795-1797 (1)
Inleiding
Als één episode uit de vaderlandse schutterijhistorie tot op heden stiefmoederlijk behandeld is, dan betreft het toch
wel het schutterijwezen ten tijde van de Bataafse Republiek (1795-1806). Zo bijvoorbeeld vinden we - naast de
toch al tamelijk spaarzame gegevens in de vakliteratuur - zelfs in het uitgebreidste overzichtswerk van de
Nederlandse geschiedenis, de AGN 1 , totaal niets over activiteiten van patriottische schutters tijdens de inval van de
Franse revolutionairen eind jaar 1794 en gedurende de direct daarop volgende jaren. Desalniettemin moet - naar
mijn mening - heel wat aan de weet te komen zijn in de archieven. De eerst aangewezen weg lijkt mij dan ook die
naar het Nationaal Archief in Den Haag, al zijn nog andere archiefbewaarplaatsen zeer wel van nut.
Het onderwerp Bataafs schutterijwezen valt thematologisch, chronologisch en geografisch uiteen in ten minste de
navolgende onderdelen die elk een afzonderlijke bespreking (rubriek) verdienen, t.w.:
- de Bataafse Gewapende Burgerwacht, 1795-1797
- de Bataafse Gewapende Burgermacht (I), 1797-1799
- de Bataafse Gewapende Burgermacht (II), 1799-1803
- de Bataafse Schutterij, 1803-1806
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de Oost (Azië)
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de West (Amerika)
- de Bataafse schutterijen (1795-1806) in de Zuid? (Afrika).
In deze rubriek gaat het uitsluitend om de Bataafse (oorspronkelijke spelling: Bataafsche) Gewapende Burgerwacht
(-wagt). Voor de overige onderdelen verwijs ik naar de betreffende, nog te verschijnen rubrieken in de SB.
Hetgeen de algemene vakliteratuur weet te melden
Ising 1986 2
Alfons Ising bericht op blz. 36 in het hoofdstuk Ontstaan en ontwikkeling van schuttersgilden slechts: ‘(…) dat in
de Bataafse Republiek bewapende burgerwachten werden opgericht die nadien schutterijen werden genoemd (…).
De oprichting van deze burgerwachten was geen wettelijk eerherstel van de aloude schuttersgilden, maar is
niettemin van belang om het karakter van de hedendaagse militair geüniformeerde Limburgse schutterijen beter te
leren kennen. Het is een tamelijk ingewikkelde kwestie die we apart zullen behandelen in het boekdeel [lees:
hoofdstuk] over de Oud-Limburgse Schuttersfederatie [= de OLS].’ Ising maakt het echter voor zichzelf en anderen
onnodig ingewikkeld. Want volgens mij heeft het inderdaad militair geüniformeerd-zijn van de meeste tegenwoordige
Limburgse folkloreschutterijen totaal niets uit te staan met de vier hierboven genoemde Bataafse schutterijtypes,
ook na het lezen van wat Ising in zijn hoofdstuk over de OLS (blz. 146-208) zegt. Trouwens dáár géén woord over
het gesuggereerde verband met de Bataafse Republiek.
Te Lintum 1908 3
In het hoofdstuk De Schutterij als Rijksinstelling (blz. 17-22) laat dr. Cris te Lintum over de Gewapende Burgerwacht
weten: ‘Toen de Fransche “bevrijders” in 1795 [lees: 1794, een jaar eerder dus] de Republiek binnentrokken,
stonden de [patriottische] schutters van 1787 4 in de voorste rijen gereed om hen met geestdrift te ontvangen. Zij
hadden zeer hooge verwachtingen van de Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap en waren op vele plaatsen reeds
begonnen met zich democratisch te organiseren, door o.a. hun eigen officieren en onderofficieren te kiezen.
Inderdaad kregen ze op politiek gebied nu heel wat invloed, ofschoon ze niet erkend werden als het eenige
Representatief des Volks. Bij de regeling der grondvergaderingen [= districtsvergaderingen] van kiezers speelden
ze den rol van stemopnemers en ordebewaarders, bij alle politieke plechtigheden kwamen zij onder de wapens. Al
spoedig bleek evenwel, dat zij de verkregen vrijheid en gelijkheid niet konden dragen. Al waren alleen de
goedgezinden [lees: de vrijwilligers] in hunne gelederen toegelaten (terwijl de kwaadgezinden contributie moesten
betalen), zag men toch weldra veel krakeel en insubordinatie [= ongehoorzaamheid] tegenover de zelfgekozen
meerderen. Hadde men de Fransche garnizoenen en de comité’s van waakzaamheid niet gehad, het zou in menige
stad er slecht uitgezien hebben met de openbare orde. De Nationale Vergadering, in Den Haag bijeengekomen,
begreep dat eene algemeene [re]organisatie noodig was; reeds in 1797, voordat nog een staatsregeling [= grondwet]
tot stand gekomen was, vaardigde deze Vergadering een Reglement op de Gewapende Burgermacht (Macht,
niet Wacht, gelijk tevoren) der Bataafsche Republiek uit.’ (blz. 17-18).
1
AGN = Algemene Geschiedenis der Nederlanden. 15 kloeke boekdelen. Haarlem 1977-1983. [Ter vervanging van de gelijknamige
12-delige editie uit 1949-1958].
2
Ising 1986 = Alfons Ising: Met vliegende vaandel en slaande trom. Hapert 1986.
3
Te Lintum 1908 = Cris te Lintum: Onze Schutter-Vendels en Schutterijen in vroeger en later tijd. ’s-Gravenhage 1908.
4
Zie over hen de rubriek ‘De patriotten en het schutterijwezen in de Republiek, 1780-1787’in SB 95, blz. 2084, e.v.
- - - - - -
- - - - - - Alfred Disch, Maastricht, 9.11.2012
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 95 15 april 2013 Blz. 2085
3