136 III. MENSHEID, SYMMETRIE, INVARIANTIE EN METAFYSICA ...

145
inspanning die zij van de gevers vereisten. Het doel is steeds het sociaal evenwicht.
Als wij weldaden ontvingen van een collectieve onderneming waarvan wij deel
uitmaken, moeten wij als tegenprestaties rekenen de gewone inzet van leden van
onze soort, vermeerderd met een factor proportioneel aan de ontvangen waarde.
g. Wij zijn tot wederkerigheid verplicht ook voor weldaden die wij niet vroegen,
verwachtten of expliciet aanvaardden. De reden is dat wij ze nodig hebben (b.v. zorg
in vroege jeugd, opvoeding, hulp bij ongeval of zelfmoordpoging) en ze niet zullen
blijven geboden worden als geen algemene verwachting op wederkerigheid bestaat.
i. Wij moeten ertoe bereid zijn van onszelf wederkerigheid te eisen en, bij gebrek,
onszelf te beschuldigen en herstel te leveren. Het sociaal belang van wederkerigheid
voor evenwicht is zo groot dat het niet alleen een waarde of een deugd is, maar ook
een plicht. Niet alleen een factor gunstig voor het evenwicht, maar een
noodzakelijkheid voor het evenwicht.
Besluit. Wederkerigheid is een fundamentele deugd om verschillende redenen. Het is een
plicht. Het is een noodzakelijke voorwaarde van productief sociaal leven. Het is een regel
die in alle sociale situaties relevant en geldig is. Andere fundamentele deugden zoals
rechtvaardigheid, eerlijkheid, moed of trouw zijn minder universeel en minder verbonden
met basisgoederen.F
41
F Met
wederkerigheid hangen vrijgevigheid, empathie, praktisch
inzicht en sociabiliteit samen (die zelf belangrijke deugden en voorwaarden van sociaal
evenwicht zijn). Het fundamenteel karakter van wederkerigheid heeft tot gevolg dat ze in
‘paar-relaties’ in relaties tussen ouders en kinderen (d.w.z. in intieme, intense, complexe,
totale en affectief geladen relaties) belangrijk is (in de distributie van de bruikbare
middelen, het verbruik ervan en de productie ervan). Ook tussen vrienden, tussen
generaties geldt de regel. De houding tegenover staat en recht wordt erdoor beïnvloed.
De reden waarom we de presentatie van de structuren in het mens-zijn met
wederkerigheid beginnen is, dat deze kernnotie een overgang van feit naar waarde
mogelijk maakt aan de ene kant en aan de andere kant in directe relatie staat met
natuurkundige en metafysische beginselen. Bovendien, door de verwantschap tussen
wederkerigheid en rechtvaardigheid, wordt ook een band gerealiseerd tussen
argumentatie en ethiek: een redelijke argumentatie is een argumentatie waarin de
verschillende rollen die de met elkaar argumenterende actoren spelen (protagonist en
antagonist b.v.) in symmetrische relaties staan en de participanten elkaar wederkerig
dezelfde rechten geven die zij van elkaar opeisen.
In de natuurkunde ontmoeten wij de spanning tussen invariantie- en
irreversibiliteitsbeginselen. In de metafysica is er de vraag of men de totaliteit fundeert
op causaliteit of systeem, op worden of zijn; in de ethiek of de grondwaarden liefde zijn
of rechtvaardigheid, productiviteit of behoud. Het is nog niet duidelijk hoe men op die
fundamentele vragen moet antwoorden, maar door het met elkaar in verband brengen van
metafysica en ethiek (hoewel de vorm van het verband nog nader moet worden
gespecifieerd) blijkt dat mensheid en heelal met elkaar samenhangen.
Hier zien wij - in het licht van wederkerigheid - de algemene systeemtheorie en haar
begrip evenwicht en stabiliteit als verbindend patroon. We hebben al aan de orde gesteld
maar nog niet opgelost hoe het evenwicht van menselijke systemen verschilt van het
evenwicht van fysische systemen.
De vergissing dat constantheid en invariantie van systemen (die hier aan de orde is)
41 Becher, p.249.