136 III. MENSHEID, SYMMETRIE, INVARIANTIE EN METAFYSICA ...

181
nature either destruction or emergence always rules. What guaranties emergence rather than
destruction is not either symmetry or complementarity, then, but both: the switch from one mode
to the other" (Bateson Waven).
Symmetrie is bij Wilden echter niet de symmetrie van een wederkerige logische relatie, noch de
invariantie onder een transformatie. Zijn voorbeelden op p.224 liegen er niet om: wederzijdse
rivaliteit tussen vader en zoon, in een dubbele positieve feedback van agressie noemt hij
symmetrie en dominantie en afhankelijkheid tussen moeder en kind noemt hij complementariteit
(de asymmetrische relatie van afhankelijkheid wordt hier complementariteit genoemd omdat ze
in de twee richtingen op een andere basis en in een andere vorm bestaat).
In onze betekenis van symmetrie zal een symmetrie in relaties tussen staten, klassen, naties,
familieleden, vrienden enkel bestaan in zoverre een transformatie van de verschillende entiteiten
zekere eigenschappen of/en relaties invariant houdt. Als de systemen elkaar inputs geven die tot
positieve of negatieve feedbacks leiden, dan zullen er slechts symmetrieën in onze betekenis
bestaan in zoverre er geen 'schismogenesis' (= zich inkapselende differentiatie en sluiting)
voordoet. D.w.z. in zoverre symmetrie in Wildens betekenis niet domineert.
Toch heeft het belang dit nogal wazige idee ernstig te nemen. Bij psychoanalysten - zoals André
Green - blijkt dit voor de relaties tussen moeder en kind, vader en kind, broeders en zusters, man
en vrouw een bijzonder grote betekenis te hebben die samenhangt met de manier waarop ze op
elkaars verandering versterkend én afremmend reageren. Anders gezegd: de vorm en graad van
symmetrie van het relationeel netwerk kenmerkt zowel personen als groepen.
De vergelijking met interacties tussen klassen, culturen en rassen is niet onmiddellijk evident
maar stelt zich duidelijk als probleem.
Dit thema zal nog even worden verder behandeld en dan later toelaten om betekenis en referentie
zelf met symmetrie in verband te brengen.
Het wordt namelijk in psycho-sociale en systeemtheoretische context overduidelijk dat in eerste
instantie personen en later hun handelingen en/of groepen betekenisdragers zijn. De taalkundige
semiotiek en semantiek, hoe complex en boeiend ook, moet worden ontwikkeld vanuit een meer
globaal fundament.
A. Wildens laatste hoofdstuk (XVII) verwijst naar het spiegelstadium van Lacan.
Psychogenetisch is dit een stadium waarin de persoon zich identificeert met zijn spiegelbeeld,
een statische visie op hemzelf vanuit het gezichtspunt van de ander. Deze imaginaire symmetrie
(ik = spiegelbeeld; lichaam = automorf en ik = lichaam) wordt 'overwonnen' door het 'ik' van de
persoon als spreker (die in een essentieel anti-symmetrische relatie staat tot de toegesprokene).
Dit 'ik' van de symbolische (en niet van de imaginatieve) orde is dan wel weer iets anders dan het
individu; het is het individu dat zichzelf verloochent om de rol te spelen van de 'spreker' (dit
introduceert dan weer een fundamentele symmetrie tussen alle sprekers). 'Ik' spreek alleen in
zoverre ik alle taalregels respecteer en dus, veralgemeend, vervangbaar ben door alle leden van
de taalgemeenschap. Het zuiver leven in de imaginaire orde (in de spiegel-symmetrie) of in de
symbolische orde (in de permutatie-symmetrie) is in beide gevallen de uitschakeling van het
individuele ik. Zoals in de vorige gevallen zal, bij Wilden, wat wij symmetrie noemen slechts
gerealiseerd zijn door en in de interactie van twee antisymmetrieën of twee verschillende
symmetrieën. Het zal nodig zijn op Wilden terug te komen. Zijn werk brengt echter economie,
denkpsychologie, taalkunde, etnologie en psychoanalyse samen (Marx, Piaget, DeSaussure,
Lévy-Strauss en Lacan) om in al deze verschillende contexten door de noodzaak van de synthese
van symmetrie en complementariteit', 'overeenkomst' en 'deel zijn van' (matching-fitting), een
statisch evenwichtsdenken door een dynamisch-dialectisch denken te vervangen. Dit is tegelijk
een zeer vruchtbare expansie van de symmetrieproblematiek in de menswetenschappen én een