136 III. MENSHEID, SYMMETRIE, INVARIANTIE EN METAFYSICA ...

165
behulp van variabelen zoals verkoopruimte, parkeerruimte, enz.). Een veralgemening van het
vectorenmodel sluit ook nog de impact van competitieve centra in.
Tij = f(UVUi, UWUj, UCUj, USUj).
Men kan gravitatiemodellen in wederzijdse feedbackinteractie (bijvoorbeeld huizenkeuze en
verkoopcentra-inplanting) tot elkaar bepalen.
De vergelijking van de gravitatiemodellen met de hiërarchische modellen is niet eenvoudig.
Intuïtief zou men vermoeden dat de hiërarchische structuren uit de gravitatiehypothesen zouden
volgen door de hiërarchie van de aantrekkingskracht van de centra.
Modellen voor stadsgeografie (B.J. Garner), voor industriële locatie voor landbouwactiviteiten
aan de ene kant en inzicht in humanistische geografie en factoren van psychische balans en
evenwicht (Yi-Fa Tuan 'Space and place') aan de andere kant zouden moeten worden gebruikt
om de interactie van de twee aanzetten in een breder bestek te plaatsen.
Voorlopig vullen we de geografische bijdrage tot het symmetriedebat in de menswetenschappen
toch niet overschatten.
Meer fundamentele aspecten van de rol van symmetrie voor de mens eisen eerst aandacht.
Saey, IV, 1.2. noemt de gravitatiemodellen terecht 'sociale fysica' en past ze toe op pendelarbeid,
migratie, vervoer. Niet alleen het toepassen van gravitatie, maar ook van potentialen of entropie
behoort ertoe.
Vermits een simpele analogie niet verklaart, komen deze modellen neer - in tegenstelling tot de
nakomelingen van Christaller - op resultaten van een puur empirisch kwantitatieve methode
neer: correlatie van een afstandsvermeerdering met de verzwakking van een effect, correlatie die
zelf wordt gewogen door populatieparameters (of andere, niet met relaties, maar met punten
geassocieerde parameters).
Opnieuw stelt zich de vraag van de relaties tussen statica en dynamica: de irreversibiliteit is in de
klassieke natuurkunde (én in een metafysica gedomineerd alleen door symmetrieën en
invarianten) ontologisch schijn. Antropologisch zou ze echter - gezien het schaalverschil - wezen
kunnen zijn. Dan zou een radicaal evolutionistische geografie de centrale plaats en
gravitatiemodellen slechts mogen toepassen in zoverre ze dynamisch gefundeerd blijken. Wat
(zie T. Hägerstand) voor het centrale plaatsmodel het geval is (Saey, p.189). Terecht neemt Saey
echter voor het begrip wet de noodzakelijkheid van interne relaties en niet de irreversibiliteit tot
criterium (p.262). Een wetmatige verklaring van een verschijnsel komt neer op de reconstructie
van de oorzakelijke mechanismen die in samenloop het verschijnsel produceren. Realisme en
betekenisvolle abstractie door constructie en patroonherkenning. De invariantie-idee wordt hier
ingevoerd door de voorwaarden voor de patroonherkenning en de invariante relaties van het
mechanisme.
Ruimtelijk structuren zijn echter tegelijk producten én producenten van maatschappelijke
structuren. Juist zoals Giddens eindigt Saey bij Hägerstand en zijn geografie van de structurering
van de ruimte-tijd.
'De maatschappij-structurerende rol van de ruimte' door Wallerstein komt hierop neer dat er een
symmetrische interne relatie bestaat tussen de centrum-periferie structuur en de uitbuitingsstructuren
van het kapitalisme (p.270).
Dit brengt de symmetrie van de sociale ruimte in verband met de symmetrie van de historische
tijd. Christaller - veraf - met Wallerstein.
Concentratie van kapitaal produceert vermenigvuldiging van fabrieken die op haar beurt de
hiërarchisering van de organisatie en haar ruimtelijke vorm beïnvloedt. Fiscale strategieën
produceren spatiale uitwijkprocedures die op hun beurt infrastructurele spatiale gevolgen hebben
met financiële en sociale weerslag.