136 III. MENSHEID, SYMMETRIE, INVARIANTIE EN METAFYSICA ...

161
produceert een quasi lineaire orde, het tweede een reeks van nagenoeg even grote en bevolkte
regio's met een centrale plaats in het centrum. Autonomie wordt hier belangrijker dan hiërarchie.
In 1940 publiceert August Lösch een tweede theorie voor centrale plaatsen.
Dezelfde postulaten worden ingevoerd als bij Christaller. Lösch begint daarbij de productie van
een goed te beschouwen: bier. Ieder huishouden heeft een bepaalde vraag naar bier. De prijs van
bier vermeerdert met de transportafstand. De behoeften worden als constant beschouwd. Als men
n bierproducenten invoert, zullen ze een hexagonale distributie over de vlakte realiseren omdat 1.
geen regio onbediend zal blijven (‘space filling requirement’) en omdat 2. alle brouwers gelijke
winsten zullen maken (marginale kost = marginale prijs).
De geografische symmetrieën die Christaller en Lösch gedeeltelijk postuleren en gedeeltelijk
verifiëren (bij beiden afgeleid uit economische doelgerichtheid, een bepaalde asymmetrie die
elders nog wordt ontleed) zijn symmetrieën opgebouwd op hiërarchieën. Deze hiërarchieën
kunnen op zeer verschillende basis worden gemeten: de graad van centraliteit van een locatie
werd bijvoorbeeld gemeten door het aantal telefoonverbindingen erheen, door het aantal
handelszaken, door het aantal transportmiddelen die eruit vertrekken, door briefverkeer en door
questionnaire methoden. Dit alles kan ook statisch gebeuren (het aantal zaken per functie en het
aantal verschillende functies, zoals ze in een streek gemiddeld worden verwacht en het reëel
aantal in een centrum wordt vergeleken). Binnen centra kunnen niet-centra worden
onderscheiden (het aantal artikelen aangeboden per zaak in een zelfde soort levert een goede
maat).
Men kan ookF
50
F (dynamisch
nagaan hoe een innovatie zich verspreidt in functie van afstand,
informatieoverdracht, weerstand en hinderpalen. Deze dynamica toont dat innovaties zich
symmetrisch verspreiden volgens de hiërarchie der centra. Strikt zullen zowel discontinue als
continue processen de centrale hiërarchieën niet volgen en volledig symmetrisch zullen ze niet
zijn.
Historisch is de groei van centrale plaats hiërarchieën (grootte, aantal, structuur en relaties van de
actiedomeinen) een sociaal betalende veranderlijke. Skimer heeft 6 de eeuwse Chinese stadspatronen
bestudeerd. Voor k=4 netwerken, verschijnen nieuwe centra meer op wegen tussen centra
van verschillende orde, voor k=3 netwerken op plaatsen op gelijke afstand van 3 bestaande
centra (k meet de progressie in het aantal bevoorrade plaatsen naarmate men stijgt in de
hiërarchie).
In de vorige delen van dit hoofdstuk werd de normatieve waarde van symmetrie-ondernemingen
gezien. We ontmoeten ze hier opnieuw. Streekplanning inspireert zich aan symmetrische
hiërarchiemodellen als voorbeelden van economische rationaliteit (p.72) voor minder
ontwikkelde gebieden zowel als industriële landen. Er ontstaat een competitie (p.75) tussen
streekplanning op basis van onevenwichtige groeipolen en op basis van evenwichtige
hiërarchiepatronen. Dit realiseert op sociaal-geografisch vlak opnieuw een partiële realisatie van
de interactie tussen symmetrie en antisymmetrie, zijn en worden, systeem en oorzaak wat ons
metafysisch thema is.
De relatie tussen geografische en metafysische symmetrie wordt zichtbaar als men de
geografische in haar volle algemeenheid uitdrukt (Alao et al., ‘Christaller central place
structures’; M.F. Dacey et al., ‘One dimensional central place theory’).F
Een verzameling centrale plaatsen wordt voorgesteld door een verzameling punten in een
netwerk. Netwerkcellen, hun omvang en netwerkafstanden kunnen worden beschreven.
Subnetwerken kunnen worden bepaald.
50 Hägerstand 1953, p.62.
51 Alao et al, 1977; Dacey et al, 1974.
51