Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

Portes mag zoals hoger reeds vermeld dus de verdienste opeisen om als eerste -
althans in de Angelsaksische literatuur - systematisch aandacht te hebben besteed aan
de potentiële negatieve aspecten van sociaal kapitaal. Dezelfde mechanismen, die
individuen en groepen zich kunnen toeëigenen als sociaal kapitaal hebben vaak ook
andere, minder aangename gevolgen. Hij signaleerde er vier: (1) de uitsluiting van
outsiders, (2) te excessieve claims op groepsleden, (3) restricties op individuele
vrijheden en tenslotte (4) normen die een neerwaartse druk uitoefenen op
groepsleden.
Het lijdt geen twijfel dat al te hechte banden tussen groepsleden een barrière kunnen
vormen voor anderen om toegang te krijgen tot bepaalde economische sectoren.
Vandaar de dominantie van etnische groepen in bepaalde industriële takken of in het
leveren van sommige diensten. Een tweede minder positief fenomeen dat bepaalde
vormen van sociaal kapitaal kenmerkt heeft betrekking op de sociale normen (onder
meer steun) die gelden in bepaalde immigrantengemeenschappen. Hoewel die
normen voor beginnende entrepreneurs vaak vooral voordelen inhouden - cfr. omdat
ze zo makkelijk aan geld raken -, verworden ze in een latere fase soms tot een last. Zo
zien succesvolle ondernemers zich quasi-verplicht om minder fortuinlijke
immigranten van dezelfde origine financieel te steunen, tot op de rand van het eigen
bankroet toe. Portes wijst ook op het gevaar voor de individuele vrijheid en voor de
zelfbeschikking in gesloten immigranten-gemeenschappen: de gemeenschaps-of
groepsparticipatie noopt tot conformiteit en glijdt soms af naar een buitensporige
sociale controle. In dit verband waarschuwt Portes voor de risico’s die de door
Coleman geprezen meervoudige relaties kunnen inhouden voor persoonlijke
vrijheden. Tenslotte kunnen gemeenschapsnormen ook verstikkend werken voor
mensen die willen stijgen op de maatschappelijke ladder. Als een groep of socioeconomische
klasse zich als underdog beschouwt t.o.v. de gemeenschappelijke
mainstream - opponent en daaruit zijn onderlinge solidariteitsgevoel puurt,
apprecieert diezelfde groep het vaak maar erg matig als één van haar leden het wil
‘maken’ in het leven volgens de normen van die dominante (bijvoorbeeld
Angelsaksische) cultuur. Vaak zien de meer ambitieuzen zich bijna verplicht om de
eigen groep de rug toe te keren, willen ze inderdaad stijgen op de maatschappelijke
ladder.
2.5 de Wereldbank over sociaal kapitaal
Auteurs die figurereren in Wereldbankpublicaties 13 houden er de meest omvattende
visie op sociaal kapitaal op na. Het lijdt weinig twijfel dat die erg ruime invulling van
sociaal kapitaal voor een deel toe te schrijven is aan de bij hen duidelijk omschreven
afhankelijke variabele: nl. economische groei of macroeconomische performantie.
Een andere reden ligt in het feit dat de researchers van de Wereldbank per definitie
13 Zie onder meer: Worldbank, 1997; Dasgupta & Serageldin, 2000; Grootaert, 2001.
12