Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

2.3 Putnam
Het controversiële “Making Democracy Work” zorgde begin de jaren ’90 ook in
politiek-sociologische middens voor de doorbraak en ruime verspreiding van het
concept sociaal kapitaal (Putnam, 1993). Hoewel hij bij de ontwikkeling van zijn
visie op sociaal kapitaal uitvoerig verwees naar Colemans concept, valt Putnams ode
aan sociaal kapitaal niet te herleiden tot het eerder strakke ontwerp van zijn collega.
Putnam zelf stuurde zijn oorspronkelijke definiëring van het concept overigens wat
bij in één van zijn jongste publicaties, “Bowling alone” (Putnam, 2000).
Sociaal kapitaal vormde bij Putnam oorspronkelijk “…features of social
organization, such as trust, norms and networks 7 , that can improve the efficiency of
society by facilitating coordinated actions…” (Putnam, 1993a : 167). Hij zag de
meerwaarde van het concept sociaal kapitaal dus vooral op het niveau van
geaggregeerde entiteiten zoals gemeenschappen en regio’s. Spontane samenwerking
en collectieve actie worden er makkelijker door, in die zin is sociaal kapitaal dus
productief en vormt het een collectieve resource. In “Bowling alone” erkent Putnam -
in de lijn van de invulling van sociaal kapitaal door netwerksociologen - dat sociaal
kapitaal naast een collectief aspect ook een individueel aspect heeft: individuen
vormen connecties die hun eigen belangen ten goede komen. Maar de politieksociologische
“Putnamschool” wordt toch vooral geassocieerd met de eerste meer
collectieve interpretatie van sociaal kapitaal. We concentreren ons bijgevolg vooral
daarop.
Stocks aan sociaal kapitaal zijn volgens Putnam vaak zelfversterkend en cumulatief:
regio’s die over grote reservoirs aan sociaal kapitaal beschikken, ondervinden weinig
moeite om nog meer sociaal kapitaal te accumuleren, en vice versa. In dit verband
schetst Putnam uitvoerig de zogenaamde virtuous en vicious cycli, die respectievelijk
vooral Noord- en Zuid-Italië zouden karakteriseren. Door sociaal kapitaal te
gebruiken, neemt het veeleer toe dan af, terwijl bij misbruik of ondergebruik sociaal
kapitaal vrij snel uitgeput raakt. Eenmaal een neerwaartse spiraal is ingezet, kan die
nog moeilijk worden omgebogen.
Meer nog dan bij Coleman is het ‘public-goods’-karakter van sociaal kapitaal bij
Putnam dus prominent aanwezig. Die wel erg positieve invulling van sociaal kapitaal
wekte nogal wat commotie los ( cfr. Portes & Landolt, 1996) al kende Putnam
evenzeer enthousiaste volgelingen (Fukuyama, 1995). Misschien om die reden
erkende Putnam in latere publicaties, onder meer in “Bowling alone” dat sociaal
kapitaal ook negatieve effecten kan hebben. Zijn naam blijft echter hoe dan ook voor
altijd geassocieerd met een erg gunstige visie op sociaal kapitaal.
Vertrouwen (trust), vooral de meer onpersoonlijke, indirecte vorm van vertrouwen
(social trust), vormt bij Putnam een essentiële component van sociaal kapitaal.
7 Allen vormen van sociaal kapitaal.
8