Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

component? Het enige échte tegenargument bestaat opnieuw uit het risico op
kringredeneringen: met zo’n performant onderwijsstelsel kom je in de buurt van de
afhankelijke, nl. democratische performantie. Die performantie wordt onder meer
gemeten door de performantie 75 van de instellingen, waarvan onderwijs er één is, na
te gaan. Onderwijs vormt dus een grensgeval, waar over gediscussieerd kan worden:
een open en goed functionerend onderwijssysteem is echter wel degelijk een
macroresource, en vormt dus eigenlijk, als we consequent zijn, structureel sociaal
kapitaal. Hoe je een en ander gaat operationaliseren, is een andere kwestie 76 .
Andere duidelijker politiek-institutionele aspecten, zoals bijvoorbeeld de rechtsstaat,
die in principe ook macrocollectieve actie faciliteren, horen voor ons niét tot
structureel sociaal kapitaal. Niet alleen omdat die politiek-institutionele aspecten
zich – nog meer dan voor het onderwijs – in de buurt van de afhankelijke variabele
bevinden, ook omdat ze minder “sociaal” van aard zijn en tenslotte vooral omdat ze
eigenlijk veeleer een “substituut” ( third party enforcement) vormen voor sociaal
kapitaal (om collectieve actieproblemen op te lossen).
Tenslotte vallen ook massamedia voor ons niet onder de noemer structureel sociaal
kapitaal. De interactie verloopt er vooral verticaal ( - van kranten of tv naar het
publiek - ), het gaat dus te weinig om echt “sociale” relaties. Dat massamedia
macrocollectieve actie zouden faciliteren 77 is onduidelijk, zij het niet helemaal
uitgesloten,… Over massamedia is discussie mogelijk, maar wij kozen ervoor om ze
– overigens in de lijn van de sociaal kapitaal-literatuur- niet onder de noemer van
structureel sociaal kapitaal te laten vallen.
Niets belet echter dat sommige – meer interactieve - vormen van media, zoals
bijvoorbeeld internet, op termijn toch zouden evolueren tot echte “structurele”
vormen van sociaal kapitaal. Maar met die interactiviteit zou dan veeleer de klemtoon
op het informele netwerk-aspect (cfr. hoger) liggen, minder op hun “media”-karakter.
Waardoor ze eigenlijk hoger al aan bod zijn gekomen.
75 Toegegeven: deze performantie heeft eerder betrekking op efficiëntie, en vormt voor een stuk dus
een ander soort performantie dan die waarvan hoger sprake.
76 Een paar suggesties voor de operationalisatie: geaggregeerde maten, die bijvoorbeeld peilen naar
informele netwerken (leerlingenraden,…) in scholen, of nagaan of “bridging” scholen kwantitatief
overwegen op concentratiescholen én bovendien goed functioneren.
77 In principe kun je wel stellen dat een open, gepluraliseerd medialandschap, waar diverse
ideologische stromingen, etnieën, socioeconomische categorieën,… op een positieve manier aan
bod komen (ook op commerciële tv-stations of in “lichtere” kranten bv.), waar er bovendien een
echte “debatcultuur” in gepropageerd wordt (en massamedia, in de lijn van de op Habermas geënte
literatuur, hun rol binnen de “civil society” opnemen), op termijn macrocollectieve actie kan
faciliteren: bv. door het bijbrengen van meer respect voor andere mensen, door het aanbieden van
minder evidente rolmodellen op tv,… . Er zijn dus wel argumenten om dergelijk (ideaaltypisch)
medialandschap als structureel sociaal kapitaal te omschrijven. Bij de huidige stand van zaken
lijken massamedia vooral neutraal, soms zelfs eerder dysfunctioneel (omwille van hun gerichtheid
op winstmaken), m.b.t. het faciliteren van macrocollectieve actie. Daar bovenop stelt zich dan nog
het (comparatieve) operationalisatie-probleem.
45