Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

een prominente plaats in. Daarom gaan we hier even wat dieper in op deze vorm van
vertrouwen en op andere vormen, die al of niet met veralgemeend vertrouwen (en
met sociaal kapitaal in het algemeen) in verband gebracht worden. We beperken ons
tot het schetsen van een aantal hoofdlijnen.
De politiek-sociologische sociaal kapitaaltheorie 61 maakt het onderscheid tussen
“generalized” trust en “particularized” trust. Veralgemeend vertrouwen duidt op het
vertrouwen dat kan bestaan tussen mensen die elkaar niet van nabij kennen, mensen
dus die niet face-to-face met elkaar in contact komen. “Vertrouwen in vreemden”
dus, in de terminologie van Uslaner ( Uslaner, 2000). Veralgemeend vertrouwen, dat
van langsom meer cruciaal lijkt in onze (post-) moderne interdependente
samenlevingen, waar je veel meer met “vreemden” te maken krijgt dan vroeger, om
collectieve actieproblemen efficiënt te kunnen aanpakken. Dit soort vertrouwen
behoort voor politieke sociologen tot de harde kern van sociaal kapitaal, daarover
heerst geen discussie. Yamagishi & Yamagishi (1994) begrijpen onder
“veralgemeend vertrouwen” vertrouwen dat een soort “cognitieve bias” vormt,
waarbij je dus gelooft in de welwillende aard van de mens in het algemeen. Met bias
wordt dan bedoeld dat een ‘algemeen vertrouwend’ persoon de welwillende intenties
van een partner bij een interactie overschat: namelijk voorbij het niveau dat bij een
voorzichtige beoordeling van de beschikbare informatie eigenlijk aangewezen zou
zijn. Uslaner heeft het over “morele trust” 62 : trust waarbij je erop vertrouwt dat
anderen (vreemden, mensen in het algemeen) je fundamentele waarden delen en dus
geen misbruik van je zullen maken. Met andere woorden: dat ze deel uitmaken van je
morele gemeenschap. Dit veralgemeend vertrouwen wordt dus door auteurs telkens
lichtjes anders ingevuld, maar de algemene idee blijft min of meer dezelfde. Over de
potentiële bronnen van veralgemeend vertrouwen hadden we het al in (6). Hun effect
op veralgemeend vertrouwen loopt vooral via het wereld-en mensbeeld dat ze
construeren. Uslaner argumenteert vrij overtuigend dat het veralgemeend vertrouwen
vrij stabiel zou blijven in de loop van een mensenleven, eenmaal gevormd (Uslaner,
te verschijnen). We stelden eerder al dat de mainstream sociaal kapitaal-literatuur een
andere mening toegedaan is (cfr. supra).
“Particularized trust” (specifiek vertrouwen) berust op de intieme familiariteit die
mensen met elkaar hebben: of het nu om je familie gaat, of om buren, kennissen of je
vriendenkring. Face-to-face contacten zijn hier wel courant. Dit soort vertrouwen
“gebruik” je dus als je omgaat met mensen die je kent. En – in tegenstelling tot wat
Putnam in “Making democracy work” stelde – hoeft specifiek vertrouwen
veralgemeend vertrouwen niet uit te sluiten, tenminste als specifiek vertrouwen niet
verwordt tot een excessief ingroup-vertrouwen 63 (zie Uslaner, te verschijnen),
gecombineerd met een veralgemeend wantrouwen t.o.v. al wie niet tot die in-group
61 Bv. Putnam (“thin” versus “thick trust”) en Stolle & Rochon ( “private trust” versus “generalized
trust”)
62 Eigenlijk maakt Uslaner nog een licht onderscheid tussen morele en “general trust”, maar om een
en ander niet nodeloos te compliceren stellen we beide hier aan elkaar gelijk.
63 Wat het geval leek te zijn in het Zuid-Italië waar Putnam het over had.
37