Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

mensen leren samenwerken in een gezin, met gunstig gevolg vaak, zou – onder de
assumptie van een mogelijk veralgemeningseffect – een positieve factor kunnen
vormen, evenals het feit dat ouders een prosociaal “model” kunnen vormen voor hun
kinderen. Het lijkt niet vergezocht om te stellen dat de manier waarop ouders t.o.v.
onbekenden en vreemden staan, of ze blijk geven van enig vertrouwen en tolerantie
tav “veralgemeende anderen”, een impact kunnen uitoefenen op de disposities van
hun kroost, bijvoorbeeld via het aanzwengelen van het vermogen tot empathie en
roletaking,….
Dat de familiecontext een rol kan spelen bij het totstandkomen van veralgemeend
vertrouwen, lijkt duidelijk. De achterliggende mechanismen blijven vooralsnog
echter versluierd.
6.3 Netwerken, verenigingen en informele sociale activiteit :
De sociaalkapitaaltheorie heeft een zwak voor deze veronderstelde bron van sociaal
kapitaal (hier vooral begrepen als veralgemeend vertrouwen) 45 . Vaak verwacht men
zelfs een wisselwerking en een versterkend cumulatief effect. De controverse over de
functionaliteit van verschillende soorten netwerken, vrijwilligersverenigingen, en
meer informele sociabiliteit woedt desalniettemin bijzonder hevig. Bepaalde auteurs
(bv. Uslaner, 2000) stellen zelfs ronduit de functionaliteit van netwerken,
organisaties, … in vraag, misschien met uitzondering van de meer “bridging” vormen
ervan. Uslaner vindt het onwaarschijnlijk dat participatie in vrijwilligersverenigingen
een substantieel effect teweeg zou brengen op veralgemeend vertrouwen, gezien (1)
de beperkte tijd die de meesten onder ons in organisaties doorbrengen, bovendien vrij
laat in ons leven, nl. als we al volwassen zijn en (2) vanuit de claim dat de meeste
types van sociale connecties – zowel de formele als de informele – ons in contact
brengen met mensen die niet echt verschillen van onszelf.
Ook plausibel lijkt de hypothese dat participatie in netwerken, organisaties,… vooral
voor de periode van volwassenheid een gunstige rol 46 zou kunnen spelen: waarbij ze
dus als een soort secundaire socialisator (samen met bv. onderwijs) dienst zouden
doen, daarna veel minder. Dit soort fundamentele vragen is verbonden met de
prosociale actie bevorderen, in tegenstelling tot een meer machtsassertieve vorm van kinderen
opvoeden, die berust op controle en het gebruik van bedreigingen/kracht.
45 In de netwerkonderzoekstraditie is het gebakkelei over de functionaliteit van verschillende types
netwerken en sociale relaties minstens even geanimeerd. De opvattingen van Coleman en Loury,
die dichte netwerken als noodzakelijke voorwaarde voor sociaal kapitaal beschouwen, druisen
lijnrecht in tegen visies als die van Granovetter en Burt, die respectievelijk ‘weak ties’ tot zelfs de
relatieve afwezigheid van sociale banden (‘structural holes’) prefereren in functie van sociaal
kapitaal (Burt, 1992).
46 Zie bijvoorbeeld onderzoek van Hooghe (1999), waarin die aangeeft dat voormalig lidmaatschap
in jeugdbewegingen, blijkbaar een blijvende impact heeft op het waardenpatroon van individuen,
ook als die al volwassen zijn
29