Implicaties van een sociaal kapitaal-concept voor politieke sociologen

controverse rond de “zelfselectie-hypothese” (cfr. bv. Stolle, 2000; Stolle, 2001):
m.a.w. dat de verschillen qua veralgemeend vertrouwen die men waarneemt tussen
leden en niet-leden van organisaties vooral te wijten zouden zijn aan een proces van
selectieve recrutering. Diegenen met hoge vertrouwensniveaus zouden eerder geneigd
zijn om lid te worden van verenigingen, niet omgekeerd. Echte “socialisatie-effecten”
zouden minimaal zijn.
Dit is echter niet de mening van de mainstream sociaal kapitaal-theorie, die
weliswaar de zelfselectie-hypothese mogelijk acht, maar – ook al omdat empirisch
nog lang geen uitsluitsel werd verschaft -, minstens een “versterkend” effect
verwacht van het verenigingsleven en informele sociabiliteit op veralgemeend
vertrouwen, ook nog op volwassen leeftijd.
Putnam zag in “Making democracy work” een hoofdrol weggelegd voor (formele)
netwerken van burgerengagement, die hij dan interpreteerde als secundaire
vrijwilligersorganisaties met een grote mate van horizontale sociale “face to face”
interactie tussen hun leden. Wie lid is van dit type vrijwilligersverenigingen komt –
via de talloze opportuniteiten tot face to face interactie – terecht in settings waar
mensen leren samenwerken en coöperatieve attitudes ontwikkelen én waar in-group
trust kan ontstaan. De sociaal kapitaal-school gaat ervan uit dat die in organisaties
gegenereerde interpersoonlijke trust tussen leden mogelijkerwijs veralgemeend wordt
naar de samenleving in zijn geheel.
Precies het verdwijnen van een groot aantal van die secundaire formele verenigingen
(of toch het afkalven van het (formeel) lidmaatschap ervan) bracht Putnam tot zijn
omstreden “decline of social capital”-these (Putnam, 1995; Putnam, 1996). Hij luidde
de alarmklok en wees op de gevaren voor de democratische kwaliteit van het
Amerikaanse politieke bestel. Die voorkeur voor formele, horizontale secundaire
organisaties bleef hij ook in “Bowling alone” trouw belijden, ook al verruimde hij er
zijn sociaal kapitaal-concept zodat het ook meer informele vormen van sociabiliteit
en andere types netwerken 47 en organisaties ging omvatten (cfr. supra). Hij pleitte er,
in de lijn van Stolle (2000: 271), ook voor de meer “bridging” vormen van sociaal
kapitaal (cfr. supra): organisaties met een socioeconomische en/of etnische diversiteit
aan leden dragen meer bij tot de vorming van veralgemeend vertrouwen dan
“bonding” organisaties die een meer homogeen ledenbestand hebben.
Putnams op de Tocqueville geënte voorliefde voor formeel secundair horizontaal
verenigingsleven is niet onomstreden. Newton kan als voorbeeld gelden voor een
stroming die ook van lossere, meer informele netwerken 48 met meer amorfe contacten
een potentieel positieve invloed (op het genereren van trust ) verwacht
(Newton,1999).
47 Bijvoorbeeld ook netwerken in jobverband
48 Bijvoorbeeld een vriendengroep waarin mensen elkaar heel onregelmatig op ad hoc basis
frequenteren
30