Monumenten in Nederland. Overijssel - digitale bibliotheek voor de ...

15
blik op de welvarende provincies in het westen van de Republiek.
In Twente, waar tijdens de strijd één op de vijf boerderijen was verwoest, moest
men langer wachten op het einde van het oorlogsgeweld. Het bezit van Oldenzaal
gaf de Spanjaarden de mogelijkheid het oosten te overheersen, waardoor de provincie
in twee delen was opgesplitst. Pas in 1626 kwam dankzij de inname van Oldenzaal
door Staatse troepen een definitief einde aan de Spaanse aanwezigheid in Overijssel.
In tegenstelling tot de rest van de provincie bleef een grote meerderheid van de
Twentse bevolking de rooms-katholieke moederkerk trouw.
Van eenheid in Overijssel was na de Vrede van Munster (1648) geen sprake.
Onderlinge twisten tussen de adel en de IJsselsteden maakten, in combinatie met de
slecht onderhouden verdedigingswerken, het gewest in het rampjaar 1672 tot een
makkelijke prooi voor de bisschop van Munster. Deze Berend van Galen, beter
bekend als Bommen Berend, had in 1665 al voor overlast in Overijssel gezorgd,
maar toen moest hij na een half jaar de door hem bezette gebieden verlaten. Nu viel
Berend van Galen samen met Frankrijk, Engeland en de aartsbisschop van Keulen
de Republiek binnen. Pas nadat op 22 april 1674 de vrede van Keulen was
ondertekend, vertrokken de buitenlandse troepen uit Overijssel. Wat ze achterlieten
was een ‘deplorabile, verarmde, ja op het uiterste geruïneerde Provincie, daer noch
gelt in cassa, noch credyt om het te negotiëren, noch ingesetenen om het daer uit te
halen, sijn te vinden’. De voorspoed die het westen van Nederland in de Gouden
Eeuw ten deel viel, ging dan ook aan Overijssel voorbij. Als minst draagkrachtige
provincie hoefde het gewest slechts drie procent van de generale lasten van de
Republiek te betalen.
De landbouw bleef voor de meerderheid van de bevolking de voornaamste
bestaansbron. Daarnaast droegen de textielproductie in Twente en de turfwinning in
het Land van Vollenhove bij aan het levensonderhoud van veel plattelandsbewoners.
In Twente hield in 1795 34 procent van de bevolking zich bezig met de
textielnijverheid, terwijl in het Land van Vollenhove 30 procent van de ingezetenen
betrokken was bij de turfgraverijen. Andere takken van nijverheid kwamen niet of
nauwelijks tot ontwikkeling.
De opkomst van Twente als centrum van de textielnijverheid hing ten nauwste
samen met het grote arbeidsoverschot, dat door de sterke bevolkingsgroei na 1675
was ontstaan. Reizende textielhandelaren, linnenreders of fabrikeurs genoemd,
brachten de grondstoffen die voor het vervaardigen van linnen nodig waren bij de
boeren en zorgden voor de distributie van de geweven goederen. Gedurende de 18de
eeuw werden veel huiswevers, die eerst nog op een weefgetouw in een boerderij hun
handwerk hadden verricht, beroepswevers. Zij verhuisden van het platteland naar de
steden en kerkdorpen.
In het Land van Vollenhove richtte de landbouw zich voornamelijk op de weinig
arbeidsintensieve veeteelt. Meer werkgelegenheid werd geboden door de turfgraverijen
en de verschillende takken van nijverheid die hieruit voortkwamen, zoals handel,
scheepsbouw, zeilmakerijen en winkelnering. Na 1750 was de vervening evenwel
over haar hoogtepunt heen, waardoor honderden gezinnen zich genoodzaakt zagen
te verhuizen naar nieuwe veengebieden in Friesland. De turfproductie daalde nog
verder na zware overstromingen in 1775 en 1776. Er ontstonden twee grote
watergebieden: de Beulaker- en de Belterwijde.
Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Jan ten Hove, Marieke Knuijt en Ben Kooij, Monumenten in Nederland. Overijssel