een toekomst voor groen - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

4
Aan de slag
Onderhoud
omgaan met historisch groen
groen erfgoed leeft. De beplanting groeit, ontwikkelt zich en is vergankelijk. Het is de kunst het karakter, de
proporties en de levendigheid van een groen monument te bestendigen, ondanks de groei. Ook veranderend
ruimtegebruik en maatschappelijke ontwikkelingen zijn van invloed op groenaanleg. Wat zijn de mogelijkheden
voor duurzaam behoud en ontwikkeling? Van beheer tot restauratie en wijziging.
In een tuin of park vormen ontwerp en beplanting het
begin van een continu proces. Wordt het park niet onderhouden,
dan neemt de natuur het heft in handen en zal de
begroeiing de oorspronkelijke opzet overwoekeren.
De beheerder bepaalt het dagelijks aanzien van het park
door wieden en maaien, door snoei en vervanging van
bomen en heesters en door aanplant van bollen en planten.
Ook het onderhoud van paden en bouwwerken en het baggeren
van de waterpartijen horen daarbij. Al dit soort werk
houdt het park in conditie en in vorm.
Een formele tuin met veel hagen en eenjarige planten
vraagt natuurlijk een ander beheer dan een park in landschapsstijl.
Het beheer hangt ook samen met de omvang
van de aanleg en de variatie in beplanting. Na een periode
waarin veel nadruk lag op de natuurwaarden neemt ook de
belangstelling voor het beheer van ‘cultuurgroen’ weer toe.
Steeds meer mensen zijn geïnteresseerd in de soorten van
sierplantsoenen, historische gewassen en in het snoeien
van leifruit. Ook het kunstzinnige aspect van de tuinarchitectuur
krijgt meer aandacht.
De beheerder houdt rekening met al deze aspecten. Het
onderhoudsniveau hangt af van het gebruik, de stijl van de
groenaanleg, de wensen van de opdrachtgever – vaak de
eigenaar – en het beschikbare budget.
Hieronder noemen we een aantal uitgangspunten voor
historisch verantwoord beheer.
Tijdlagen bewaren
Veel parken en tuinen zijn in de loop van de tijd met gevoel
voor kwaliteit gewijzigd of vergroot. Verschillende aanlegperioden
liggen over elkaar heen of naast elkaar. Goed
beheer zorgt dat deze tijdlagen afleesbaar blijven. Elke laag
vertelt een deel van de geschiedenis.
Oude elementen bewaren
Een groepje hoogstamfruitbomen, een oude eik, een
scheve muur of ingesleten trappartij – ze vormen het
‘patina’ van de aanleg en maken van een oude tuin een bijzondere
plek. Dat ze niet altijd in perfecte staat van onderhoud
verkeren, speelt een minder grote rol. De (knoestige)
ouderdom en de zichtbare gebruikssporen zijn getuigen van
de geschiedenis en bepalen mede de sfeer.
beheer volgt het ontwerp
Kennen de beheerder, tuinbaas en andere uitvoerders het
idee achter het ontwerp en de geschiedenis van de aanleg,
dan zijn ze beter in staat de (soms verborgen) kwaliteiten en
betekenis van de aanleg naar voren te brengen.
Continuïteit
Soms is de eigenaar van de aanleg zelf de beheerder of is
een vaste tuinbaas aangesteld. Dat betekent continuïteit,
betrokkenheid en overdracht van kennis en technieken.
Vaak is echter iemand anders verantwoordelijk voor het
beheer en maakt deze beheerder op zijn beurt gebruik van
ingehuurde capaciteit. Wees kieskeurig bij het aanwijzen
van een uitvoerder. Vraag offertes en referenties, en zorg
voor goede begeleiding bij de uitvoering, ook als die in
handen is van een onderaannemer.
Een groen monument gedraagt zich zelden volgens het
boekje. Het duurt even voordat een nieuwe beheerder de
lokale eigenschappen van de aanleg kent. Continuïteit in
het beheer en tijdig zorgen voor opvolging zijn belangrijk
en verbeteren de kennisopbouw en -overdracht. De hoveniers
die aangesloten zijn bij de Vakgroep van Erfgoedhoveniers
richten zich op deskundig en historisch verantwoord
beheer (zie bijlage 5).
4 Omgaan met historisch groen | 37