Kruisgebouwen - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

08
H O O FD S T U K 2 D E O N T S T A A N S G E S C H IEDE N IS V A N DE
K R U ISVE R E N IG IN GEN
Hoofdstuk 2 De ontstaansgeschiedenis
van de kruisverenigingen
2.1 1866 TOT DE EERSTE WERELDOORLOG
INLEIDING
Aan het einde van de negentiende eeuw werd het noodzakelijk de gezondheidszorg
te organiseren. Het beleid dat door de staat gevoerd werd, was
geen succes met als gevolg dat het particulier initiatief tot bloei kwam. Dit
resulteerde in het begin van de twintigste eeuw tot de oprichting van
kruisverenigingen met ieder een eigen signatuur, als uitdrukking van een
verzuilde maatschappij. Daarin bleek de overheid onmachtig invloed te
krijgen op de gezondheidszorg.
DE GEZONDHEIDSZORG IN DE NEGENTIENDE EEUW
Voor veel besmettelijke ziekten zoals cholera en pokken werd vanuit de
armenzorg verzorging geboden. De overheid ondernam weinig om de
volksgezondheid stelselmatig te verbeteren. Ook ziekenhuizen waren
onderdeel van de charitatieve activiteit van een bestuur van de plaatselijke
kerkelijke gemeenschap of religieuze orde.
De rijken bekostigden in die tijd zelf de verpleging aan huis als zij ziek
werden, arme mensen waren echter afhankelijk van de armenzorg die een
opname in gasthuizen voor hen regelde. Er was geen sprake van een
gezondheidszorg die los stond van charitatieve instellingen en die voor heel
de bevolking zou gelden.
De laatste grote cholera-epidemie was in 1866 en vormde een ernstige
bedreiging voor de volksgezondheid. Langzaam drong het besef door dat
deze epidemieën door sociaal-hygiënische maatregelen konden worden
bestreden en dat de overheid hierin een rol zou moeten spelen. Hygiënische
maatregelen werden door de rijksoverheid bevorderd. Door de gemeenten
werden badhuizen geëxploiteerd en ontsmettingsovens gesticht. In 1865
concipieerde het kabinet onder leiding van Thorbecke enkele geneeskundige
wetten die ondermeer inhielden dat artsen, apothekers en vroedvrouwen aan
het plaatselijk of regionaal gezag onttrokken moesten worden en een examen
moesten doen dat door een door de Kroon te benoemen rijkscommissie
moest worden afgenomen. 1 In elke provincie benoemde de Kroon een
inspecteur die bijgestaan werd door een geneeskundige raad. Dit geneeskundig
staatstoezicht had tot taak de toestand van de volksgezondheid te
onderzoeken, middelen ter verbetering aan te wijzen en toepassing daarvan
1 Querido, 1973, p. 15