Kruisgebouwen - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

22
H O O FD S T U K 3 ONTW IK K E L ING VA N D E K R U IS V E R E N IG I N GE N V A N A F 1 94 0
met 150% en hoger in de steden. 27 De verstedelijking van het kruiswerk
werd veroorzaakt door de verbreding van het zorgenpakket (vooral kraamhulp
en gezinszorg), de aanstelling van parttimers voor voorlichting en
preventie, de inkrimping van specifieke –concurrerende- verenigingen in de
steden en tenslotte de trek van het platteland naar de stad. 28
Omdat de financiële middelen gering waren, gingen de plaatselijke verenigingen
heel snel over tot de bouw van gemeenschappelijke werkruimtes. In
een wijkgebouw waren op verschillende tijden de rooms-katholieke, de
neutrale en de protestante zusters aanwezig.
De consultatiebureaus dienden tevens steeds vaker voor verschillende
verenigingen. Om de kosten te drukken werd het magazijn ook op vele
plaatsen gemeenschappelijk bezit. Tot een bepaalde hoogte wilden de
verschillende verenigingen wel samenwerken, ze behielden echter hun eigen
levensbeschouwelijke signatuur.
DE INMENGING VAN DE OVERHEID
Na de oorlog kwam de regering met plannen voor een integrale gezondheidszorg
en bemoeide zich steeds meer met het kruiswerk (Het kruiswerk
viel niet onder het Ziekenfondsbesluit van 1941). Er werd een Centrale
Commissie voor de Volksgezondheid aangesteld, waarin naast de overheid
en onafhankelijke deskundigen, het particulier initiatief zitting had. Een
nieuw plan om ambtelijke districtsgezondheidsdiensten op te richten kwam
echter, net als voor de oorlog, niet van de grond. De kruisverenigingen
moesten zelf zorgen voor voldoende financiering. Met de jaarlijkse steeds
wisselende overheidssubsidies, konden geen plannen op lange termijn
gemaakt worden en financiering door ziekenfondsgeld zou de
zelfstandigheid van de kruisverenigingen aantasten.
De heer Mol verdedigde de belangen van de drie landelijke organisaties in
de Tweede Kamer (1946 tot ver in de jaren vijftig). Zijn jarenlange strijd
voor een sterk onafhankelijk kruiswerk mislukte echter. De overheid wenste
juist meer zeggenschap over de gezondheidszorg te krijgen. 29
De gevolgen van de gezondheidswet van 1956 en uitbreiding van taken
De nieuwe Gezondheidswet (1956) was tenslotte een compromis: overheid
en particulier initiatief dienden samen te werken in een Centrale Raad voor
de Volksgezondheid. Daarnaast kwamen er Provinciale raden voor de
volksgezondheid, die de uitvoering van de gezondheidszorg moesten
bevorderen. Het was voor Mol geen eindoplossing. Toch verbeterde de
verstandhouding tussen overheid en kruisverenigingen in de daarop
volgende jaren aanzienlijk. Midden jaren zestig sprak Mol over ‘maatschappelijke
krachten’ in plaats van ‘particulier initiatief’ om het kruiswerk te
typeren. 30 De nieuwe rol van de overheid was het scheppen van de mogelijkheid
en voorwaarden voor het realiseren van voorzieningen. De kruisver-
27 Onderzoek door het Centraal Bureau voor de Statistiek in 1957
28 Jamin, 1999 p. 156
29 Jamin, 1999. p. 159
30 Querido, 1973, p. 65