veterinaire toxicologie bij landbouwhuisdieren - Diergeneeskundig ...

2. Vergiftiging vanuit de omgeving
Eén manier om een vergiftiging in te delen
is de snelheid waarmee een stof effecten laat
zien op het lichaam. Bij deze classificatie
wordt de vergiftiging als volgt ingedeeld:
• Peracuut (binnen 1 uur na toediening van
een stof is een effect te zien);
• Acuut: effect treedt op binnen 24 uur na
blootstelling;
• Subacuut: effect tussen 2 en 4 weken na
blootstelling;
• Subchronisch: effect tussen 2 tot 4 maanden
na blootstelling;
• Chronisch: effecten zijn pas 4 maanden
of langer na blootstelling te zien.
Dit is een zinvolle classificatie omdat de
tijd die verstrijkt tussen blootstelling en het
optreden van effecten iets zegt over de risico’s
van de stof en de mogelijkheden voor
behandeling. Zoals bij alle indelingen, is
niet iedereen het hiermee eens. Sommigen
beschouwen effecten, die binnen 2 tot 4 weken
optreden na blootstelling, ook nog tot
een acute vergiftiging. Naast deze indeling
is het ook van belang te weten waar de risico’s
zijn te verwachten van een vergiftiging.
Lucht, water en voer zijn zaken die ieder dier
nodig heeft. Het is dan goed om de risico’s
op een vergiftiging veroorzaakt door stoffen
in lucht, water en voer te kennen. Grond
kan ook stoffen bevatten die schadelijk zijn
voor dieren (bijvoorbeeld cadmium). Aan de
ene kant kunnen deze stoffen in de gewassen
terecht komen en dan via het voer het dier
bereiken, aan de andere kant nemen grazers
ook direct grond op (of indirect via inkuilen).
Dit gebeurt vooral bij kort gras. Het grondgehalte
in het rantsoen kan oplopen van 2 tot
5 % van het totale rantsoen. Ook voor vrijlopende
kippen geldt dat deze soms grotere
hoeveelheden gronddeeltjes kunnen oppikken.
Dit leidt dan bijvoorbeeld tot verhoogde
dioxinegehalten in de eieren van leggend
pluimvee. Daarom zijn ook de risico’s van
stoffen in grond kort beschreven.
D.M. 55e jaargang - No. 1 blz. 18
2.1 Lucht
2.1.1 Mengmest
Mengmest in de mestkelder is een potentieel
gevaar voor mens en dier. Mengmest bestaat
voor een groot deel uit bacteriën die allerlei
resten van voedsel die in de darmen niet zijn
verteerd en opgenomen, omzetten in onder
andere ammonium/ammoniak (NH4 + / NH ),
koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4), waterstofsulfide
(H2S) en blauwzuurgas (HCN).
De meeste afbraakproducten zijn aanwezig
als de zuurverbinding en niet als het zout. De
zuurverbindingen zijn in principe gassen en
vluchtig. Mest is meestal echter geen gladde
vloeistof maar een dikke substantie die ook
veel deeltjes bevat. Het gas kan daardoor
niet allemaal ontsnappen maar blijft hangen
in deze massa. Pas bij mixen (goed roeren)
komen de gassen vrij: en hoe! Allemaal tegelijkertijd.
Daardoor kunnen erg hoge gehalten
ontstaan van zeer giftige gassen (H2S en
HCN). Ook bij plotselinge verstoring van de
mestmassa kunnen deze gassen vrijkomen.
Er zijn gehalten gemeten van rond de 1000
ppm H2S en rond de 600 ppm HCN. Deze
gehalten zijn direct dodelijk (binnen 10 seconden)!
Ook zijn er gevallen bekend waarbij
zuur of voer in een mestput terecht kwam en
dit tot een verstoring van de mest leidde. Dit
liep fataal af: alle gassen (inclusief methaan)
kwamen spontaan vrij en dit kostte het leven
van bijna alle aanwezige varkens. Het vrijkomen
van grote hoeveelheden methaan is ook
brandgevaarlijk. Bij het mixen moet men ook
goed opletten: er zijn gevallen bekend waarbij,
tijdens het mixen van mest, 10 pinken op
een rij dood neervielen door het vrijkomen
van giftige gassen tussen de roosters. Vaak
wordt nog de schuld gegeven aan ammoniak
(dat men altijd ruikt in een stal), maar de doden
hier worden veroorzaakt door het H2S.
Hiertegen kan men alleen preventieve maatregelen
nemen (bij mengen van mest alle
deuren open, dieren uit de stal, enz). Eenmaal
opgenomen is er geen antidote beschikbaar.