veterinaire toxicologie bij landbouwhuisdieren - Diergeneeskundig ...

3. Veel voorkomende vergiftigingen bij
landbouwhuisdieren
3.1 Seizoensgebonden vergiftigingen
Sommige vergiftigingen of verdenkingen
van vergiftigingen zijn seizoensgebonden.
Ieder jaar gedurende een bepaalde periode,
komen dezelfde problemen voor. De meest
voorkomende worden hier kort besproken.
3.1.1 Water met Clostridium (zomer), met
olie erop (herfst) en nitriet (winter)
In de zomer kan de temperatuur van het water
vooral in kleine ondiepe sloten oplopen
tot waarden boven de 25 °C. Dan kunnen
processen optreden die direct schadelijk zijn
voor dieren. Botulisme is hier een voorbeeld
van. Clostridium species komen veel voor
in de natuur en zijn op zich niet schadelijk.
Echter, onder sommige omstandigheden,
produceren deze bacteriën toxine (botuline)
dat zeer schadelijk is. Vooral watervogels en
kippen kunnen de bacterie bij zich dragen.
Indien watervogels sterven in tamelijk warm
water, kunnen Clostridia zich snel vermenigvuldigen
en toxine produceren. Runderen en
schapen zijn hier gevoelig voor. Men moet
er daarom voor zorgen dat deze dieren in de
zomermaanden niet in aanraking komen met
stilstaand water waarin gestorven eenden en
vogels zijn.
Er zit meer leven in de sloot dan alleen bacteriën:
allerlei micro-organismen en kleine
waterinsecten zijn actief in de sloot. Bij een
verlaging van de temperatuur in de herfst
sterft een groot deel van dit leven af. Aangezien
alle cellen zijn opgebouwd uit een celmembraan
met daarin lipiden, ontstaat er dan
een soort oliefilmpje op het water. Het lijkt
erop dat er benzine of diesel is geknoeid in
de sloot, maar dit is afkomstig van afgestorven
organismen. Dit is niet schadelijk voor
dieren.
Bij een verlaagde temperatuur (in het late
najaar, vroege voorjaar) zijn wel al enkele
bacteriesoorten actief, maar niet optimaal.
Daardoor kunnen biochemische processen
wel worden opgestart, maar niet worden afgemaakt.
Een mooi voorbeeld is de omzet-
D.M. 55e jaargang - No. 1 blz. 0
ting van ammonium naar nitriet. Indien het
water relatief koud is, zal wel de eerste stap
worden gezet, maar is niet voldoende energie
beschikbaar om het hele proces tot nitraat af
te maken. Daardoor kan er nitrietophoping
ontstaan in het water. Dit is dan een natuurlijk
proces en wijst niet op afwijkingen. Nitrietconcentraties
van 0,5 tot 1,5 mg/L zijn
geen uitzondering.
3.1.2 Nitraat in gewassen
In de maand augustus (eventueel september)
komen regelmatig nitraatvergiftigingen voor.
Eigenlijk zijn dit nitrietvergiftigingen. Nitraat
is niet giftig voor dieren indien het éénmalig
wordt gegeven. De oorzaak van deze ‘augustus’
vergiftigingen bij koeien is dat er vaak in
augustus nog een keer wordt bemest en/of dat
er herbiciden worden gebruikt. Het gebruik
van herbiciden (zoals 2,4-D, Mecoprop) bevordert
de opname van nitraat uit de grond in
het gewas. Slaat het weer om (van mooi naar
relatief koud: gemiddelde temperatuur van
15 °C) dan is het nitraat wel al opgenomen uit
de grond maar stopt de omzetting van nitraat
naar eiwitten in het gewas. Het nitraatgehalte
van het gewas kan dan plotseling verhoogd
zijn. Waarden van meer dan 25 gram nitraat
per kilogram gewas zijn geen uitzondering.
Deze gewassen zijn na drie of viermaal voederen
giftig voor runderen.
3.1.3 Hydroliek-olie over de kuil.
Tijdens het inkuilen van gras komt het regelmatig
voor dat er iets kapot gaat van de
trekker waarmee de kuil wordt aangereden.
Afhankelijk van wat er stuk gaat, komt er
olie, diesel of hydroliek-olie in de kuil terecht.
Olie of diesel in de kuil is slecht voor
de vertering van de kuil in de pens: de bacteriën
worden gedood door de olie of diesel. De
kuil zal op deze plek niet goed verzuren. De
koeien zelf hebben daar meestal niet veel last
van. Anders is het met hydroliek-olie. Hydroliek-olie
is niet één soort olie maar, afhankelijk
van de leverancier, kan het uit verschil-