JUAN DE VALDES Reformator in Spanje en Italië - DWC

12 JUAN DE VALDÉS
redden indien hij ooit naar Spanje was teruggekeerd' 1). Sommige
auteurs hebben bijzonder weinig respect voor de compromisachtige
besprekingen, waarmede MelaIichthon zich te Augsburg
inliet en achten ze zelfs compromitterend voor de reformator op
dat moment, terwijl zij in Alfonso de Valdés niets dan een ijdele
tacticus zien. Ten onrechte. Melanchthon zelf schreef aan Camerarius,
dat Valdés, die de tekst dus v r de voorlezing reeds te zien had gekregen,
hem rijkelijk scherp vond 2). Voor Alfonso was het hoofdmotief
echter de eenheid van de Christenheid, zoals Cione het nogal
merkwaardig uitdrukt, onder de cesaropapistische monarchie van
Karel V. Deze hoop koestert hij ook nog op de rijksdag van Regensburg,
1532, maar van enige vervulling heeft hij nooit iets gezien.
Hij bleef te Wenen achter, toen het hof van daar vertrok en
overleed aan de pest in de eerste dagen van october 1532.
Juan en Alfonso hadden hun jeugd gedeeltelijk samen doorgebracht
en opgemerkt werd reeds, dat daarbij de positie van Alfonso
de indruk maakte van die van de oudere broer. Dat berust voor
een deel op de uitdrukking van dezelfde Francisco de Enzinas,
die in zijn M émoires zegt van J uan: in disciplina Iraterna praeclare
institutus. Deze woorden behoeven echter niet een afhankelijkheid,
maar kunnen ook eenvoudig een vergelijking uitdrukken. Eerst
1524 komt Juan in het licht van de geschiedenis. Uit de processtukken
van Pedro Ruiz de Alcaraz blijkt, dat hij dan in dienst
is bij don Pedro Lopéz Pacheco, de reeds genoemde markies van
Villena te Escalona 3), waar hij een getrouw toehoorder was van
de predicaties van Alcaraz. Aan deze markies zou Juan in 1529
zijn Dialogo de Doctrina christiana opdragen.
Alcaraz was een alumbrado of illuminado - een verlichte - van
sterk mystiek karakter. Het is de tijd, dat de invloed van Erasmus
zijn hoogtepunt in Spanje bereikt zodat, in 1527, te Valladolid de
kerkelijke orthodoxie tegen hem in opstand komt. Misschien mag
men zeggen, dat tot die tijd toe de Franciscaanse mystiek van een
catechetisch geschrift als het "Tercer Abecedario" van Francisco de
Osuna, dat aan dezelfde markies de Villena werd opgedragen (1527)
en de meer moralistische religiositeit van Erasmus' Enchiridion,
hier voor velen nog geen tegenstelling vormden. De verwarring in
veler gedachtengang en godsdienstige voorstellingen was groot en
een zekere overeenkomst daarin was alleen het streven naar inner­
Jijkheid, gepaard met besliste geringschatting van vele devoties
1) M. Menendez y Pelayo, HiBtoria de los heterodoxos espaiioles, IT.
Madrid 1880, 237; PRE8, XVIII, S. 580.
2) Corp. Ref. IT, n. 740, 140.
8) Bataillon, Diálogo, p. 219-221.
174