JUAN DE VALDES Reformator in Spanje en Italië - DWC

16 JUAN DE VALDÉS
maakte, liet een aantal patristische citaten er uit weg en maakte
daardoor zijn Dialoog geschikt tot een soort catechismus voor
eenvoudige lezers. Opvallend zijn hier twee punten, en wel naar
aanleiding van de artikelen 8 en 9: de nadruk op het leven door
de Geest; en de opvatting der Kerk als de gemeenschap van de
gelovigen.
Van de hoofdstukken over de geboden, zonden en deugden is
dat over de Decaloog naar het oordeel van Bataillon het meest
persoonlijk van aard. Als motto zou dit het woord van Paulus
kunnen voeren: ik kende de zonde niet dan door de wet (Rom. 7 : 7).
Valdés' religiositeit heeft als centrum, nu reeds en later, de
kennis van zichzelf als zondaar. Na deze zelfkennis komt de kracht
van het geloof en vervolgens is het de mortificatie, die een levende
hoop voedt, en wel als gave van de Heilige Geest. Wanneer de
monnik Eusebio in de Dialoog vraagt naar de betekenis van het
eerste gebod: non habebis doos alienos, antwoordt de aartsbisschop
o.m.: 0 zondige mens, weet dat gij met uw krachten en inspanningen
nooit tot een zo grote perfectie zult kunnen komen, dat gij
géén vreemde goden aanbidt, want al meent gij uitwendig geen
beelden te aanbidden, in uw hart hebt gij de schepselen toch liever
dan mij (f. XXVO). Dit eerste gebod vervullen alleen degenen, die
een volkomen geloof, vaste hoop en volmaakte liefde hebben voor
Jezus Christus, onze God en Verzoener, en geheel los zijn van
neigingen tot de uiterlijke dingen; en daarvoor is zonder twijfel
een bijzondere genade van God nodig (f. XXI). Hierbij zijn de
caritas en het gebod onmisbaar. Ik meen, dat Bataillon gelijk
heeft, als hij zegt, dat Valdés hier al ver verwijderd is van de
gestalte van de miles christianus in Erasmus' Enchiridion. Hoewel
ook deze miles zichzelf eerst zwak moet weten en het ook voor hem
dan op de inlijving in Christus aankomt, die alleen de boze kan
overwinnen, ligt bij Erasmus de nadruk toch meer op het instemmen
met de goddelijke wil en dat glorieuze deelhebben aan Christus,
waardoor men als vanzelf deel heeft aan hetgeen eens en voorgoed
in Hem aan het mensdom is geschonken. Bij Valdés is de minder
optimistische stemming eer gekarakteriseerd door het woord: Zalig
die treuren want zij zullen vertroost worden. De leke-tegenspreker
in de dialoog, Antronio, vindt dit wel een ondragelijk enge weg
en ziet niet in, hoe in de wereld van de genade, desondanks alles
mogelijk is voor de geestelijke mens. Maar wie is de geestelijke
mens 1 Dat moeten dus monniken of priesters zijn, stelt hij zich
voor. Aan de lezer wordt dan wel duidelijk, dat de werking van de
Geest niet aldus door Valdés beperkt wordt. Om met het Enchiridion
te spreken: monachatus non est pietas.
Twee bijzonderheden in de dialoog moeten nog genoemd worden.
178