JUAN DE VALDES Reformator in Spanje en Italië - DWC

:lUAN DB 'VALDts 45
oordeel in zoverre te moeten verschillen, dat· de theologie van
Valdés mij te positief-ethisch v66rkomt om haar overwegend met
dejamiento, Gela8senheit te karakteriseren, al ontbreekt dit element
er zeker niet in. Terecht zegt de Spaanse auteur tenslotte, dat er
geen directe aanwijzmg is, dat Valdés de ' reformatoren heeft
gelezen. Een indirecte aanwijzing kan zijn, dat P. M. Vermigli te
Napels commentaren van Bucer en De vera et jalsa religione van
Zwingli heeft gelezen, waardoor het mogelijk is dat deze ook in
handen van Valdés zijn gekomen. Ik geloof, dat hij ze voor zijn
gedachtenvorming niet nodig had. Concreter is een ander gegeven,
nl. dat Lefèvre d'Étaples aan de Alcalá reeds vóór 1529 is gelezen
(Batail1on).
Het laatste woord over de historische plaats van Juan de Valdés
zal nog wel niet gesproken zijn. Er kan nog een verder onderzoek
naar zijn bronnen 1), naar de mate van zijn oorspronkelijkheid -
die ik groot acht - en naar de inspiratie, die van hem is uitgegaan,
verricht worden. Er is overvloedig materiaal; waardoor verschillende
oudere beoordelingen duidelijk geantiqueerd zijn. Het is ook
niet uitgesloten, dat lacunes in onze kennis nog kunnen worden
aangevuld. Zulk een onderZoek brengt ons in aanraking met een
verheven geest, een zuiver en doordringend licht in een periode,
die gekenmerkt is door veelzijdige en niet altijd gemakkelijk tegen
elkaar af te wegen impulsen. Valdés heeft aan enige actie of organisatie
geen deel gehad; zijn mystieke religiositeit toonde geen enkele
neiging in een dergelijke richting, hetgeen een belangrijk onderscheid
betekent met de latere libertijnen van het Huis der Liefde, waarover
dr. Rekers onlangs een zo belangwekkend boekje heeft opengedaan
2). Church paste een eigenaardig beeld toe: Valdés handelde
in zijn cura animarum als een chirurg, die een zieke plek isoleert
om haar te genezen en daarna het lichaam in zijn geheel en in al
zijn verbindingen weer vrij laat. Zo pakte Valdés het geloofsleven
in de mens aan, om hem, na de genezing door de verdieping en
reiniging daarvan, opnieuw het leven te laten ingaan 3).
Valdés was oorspronkelijk een Erasmiaans illuminado - dit is
dus reeds een zekere dubbelheid -; is hij gaandeweg verder van
Erasmus af komen te staan, dan is dit toe te schrijven aan de:eigen
ontwikkeling van zijn godsdienstig leven en aan de hem noodzakelijk
gebleken specialisering in de zielszorg. Het toenemend mystieke
aspect van zijn religiositeit treedt daarbij dan op de voorgrond.
1) P. Groult, Les mystiques des Pays-Bas et la littérature eapagnole du
seizième siècle, Louvain 1927. p. 163.
2) B. Rekers, a.w., blz. 139-145, 182.
3) Church, O.C., p. 104.
207