JUAN DE VALDES Reformator in Spanje en Italië - DWC

JUAN DE VALDÉS 43
theologie wordt verlaten en er van reformatorisch en reformistisch
eigenlijk geen sprake meer is. Buiten die grenzen voelde J uan de
Valdés zich niet meer thuis.
Tenslotte citeert Brouwer Ed. Boehmer: het is zeer moeilijk de
theologische positie van Valdés zuiver te bepalen, maar een man
van zulk een verheven oorspronkelijkheid kan ook niet onder
categorieën van anderen worden ondergebracht en allerminst
onder de Anabaptisten. Dit is niet gelukkig uitgedrukt: voor
Anabaptisten in ieder geval te lezen spiritualisten. Onder de
Lutheranen of Calvinisten, natuurlijk niet, want dan zou hij
gebroken moeten hebben met de Kerk, en hij verkoos veeleer een
rélorme sans schisme. Bovendien is het Calvinisme eigenlijk te
jong (Institutie 1536 en Juan de Valdés stierf reeds 1541). De
leer der rechtvaardiging brengt hem wel heel dicht bij Luther,
maar hij toonde een totaal ander temperament. Beter is het te
zeggen, dat Valdés naast het Lutheranisme de reformistische
stroming vertegenwoordigde en deze dan bevrucht door illuminisme
en Spaanse mystiek. De zelfstandigheid en oorspronkelijkheid van
J uan de Valdés wordt nog algemeen erkend - misschien ook
omdat men hem nog weinig vergeleken heeft. Mogelijk zal de vergelijking
weinig opleveren: J uan de Valdés was een gevoelige,
ethische geest, met niet al te veel systematische belangstelling.
Zulke mensen zijn wat eclectisch en maken een vergelijkende
studie zeer moeilijk 1). Indien dit met Juan de Valdés het geval is,
dan is hij een des te beter voorbeeld van de complexe geestelijke
stromingen van de, voor de historicus, onuitputtelijk belangwekkende
geestesgeschiedenis der 16de eeuw.
In de tweede plaats Cione, die in 1938 een boek aan Valdés
wijdde, dat tegelijk met en in dezelfde serie verscheen als de uitgave
door Croce van het Alphabeto christiano 2). Cione is bestreden door
Antonio Corsaro (in de Civiltà moderna 1938) en door Bataillon
(in het Bulletin hispanique 1940, 336), omdat hij de bedoelingen van
Valdés te modern zou heb ben voorgesteld: een religieus individualisme
met grote ruimte voor subjectiviteit, zodat men van verwantschap
met Hans Denck en Sebastian Franck zou kunnen
spreken. Tegenover zijn critici handhaaft Cione, dat de inspiratie
bij Valdés niet een soort Vernunft tegenover Verstand is, maar een
genadegave Gods, doch zijn conceptie van de inspiratie zowel als
van de grazia redentrice acht hij in tegenstelling te staan tot het
hiërarchisch en legalistisch gezag van de Kerk, niet minder dan
tegenover de Schrift-theologie van de Protestanten en zij leidt toch,
1) Men zie echter het meermalen aangehaalde boek van Heep.
I) Boven, blz., 7 aant. 3.
205