JUAN DE VALDES Reformator in Spanje en Italië - DWC

1. Aan het einde van een fundamenteel artikel over J uan de Valdés
herinnert de 19de eeuwse Straatsburger hispanoloog Eduard
Boehmer aan de dood van Valdés' beroemdste leerlinge, de hertogin
Giulia Gonzaga op 19 april 1566 en aan de uitval van paus Pius V,
dat als hij alles tijdig geweten had, hij haar levend zou hebben doen
verbranden. Enkele maanden na haar dood werd de ex-pauselijke
pronotarius onder Clemens VII, Pietro Carnesecchi, uit Florence,
die te Napels tot de kring van Valdés en Giulla behoord had,
gevangen genomen en op 1 oktober 1567 als ketter te Rome onthoofd.
De humanistische professor Aonio Paleario uit Veroli, uit
Siena uitgewezen, daarna gedoceerd hebbend te Lucca en Milaan,
schrijver van een uitermate critische Actio in pontifices romano8 et
eorum asseclas, viel als martelaar der inquisitie eveneens te Rome,
3 juli 1570. Zijn Actio, gericht tot de keizer, vorsten en presidenten,
toen over het oecumenisch concilie werd gedelibereerd, 1536, en
daarna sterk uitgebreid, is eerst gedrukt te Leipzig in 1606 en met
zijn andere werken herdrukt bij Henricus Wetstein te Amsterdam,
1696. Andere gelijkgezinden als Bernardino Ochino, Pietro Martire
Vermigli en Curione hadden het land reeds een kwart eeuw eerder
verlaten. Met de dood van deze drie, zegt Boehmer, is de Evangelische
beweging in Italië vernietigd 1).
Deze terminologie is voorzichtig en juist. Men moet in dit verband
niet spreken van reformatorische beweging, althans niet in
het begin, alsof zij op één lijn te stellen was met de Duitse en
Zwitserse hervorming. Zij kwam ook niet tot nieuwe kerkvorming.
Men zou van reformisme kunnen spreken en wanneer de titel van
deze mededeling luidt: Juan de Valdés reformator, dan moet men
dit woord dus in beperkte zin opvatten. Bovendien houdt zij zich
slechts met een gedeelte van Valdés' opera bezig.
Degene die het dichtst bij Valdés stond, Giulia Gonzaga 2), was
ook het dichtst bij de Kerk gebleven. Het proces van Carnesecchi
kennen wij het best, omdat het in 1870 door Manzoni in de
Miscellanea di Storia italiana, X 1870, grotendeels is gepubliceerd.
Het is, door de vele getuigenverklaringen, die het bevat, een
belangrijke bron voor onze kennis van de Napolitaanse kring en
van wat men wel het valdesianisme is gaan noemen. Het genoemde
oordeel van de paus over Giulia berust op brieven, die in de papieren
van Carnesecchi zijn gevonden. De Actio van Paleario bevat de
1) PRE3, 20, S. 390, herzien door K. Benrath.
2) K. Benrath, Giulia Gonzaga in: Schriften des VereinB für Reformati0n8geschichte,
n. 65, Halle 1900.
167