Het Openbaar Vervoer / Railnieuws

- 40 -
Het Openbaar Vervoer
RAILNIEUWS
49 e JAARGANG, NUMMER 2 (566)
FEBRUARI 2006
Het Openbaar Vervoer — RAILNIEUWS
is een uitgave van de Stichting Trammuseum
en Railvervoer Nederland
(S.T.E.R.N.)
REDACTIE EN ADMINISTRATIE
Caan van Necklaan 246
2281 BS RIJSWIJK
Internet: www.hov-rn.nl
Email: hov-rn@hov-rn.nl
REDACTEUREN:
Chris Vonk
Tramnieuws Amsterdam
Kees Pronk, Kees Verhulst
Tramnieuws Den Haag
Jan van Driel
Tramnieuws Rotterdam
Herman van ’t Hoogerhuijs
Busnieuws Binnenland
Bob Verwijk
Buitenlands stadsvervoer
Hans Bikker
Spoornieuws Zwitserland, Luxemburg
Bram de Kievit, Chris Westerduin
Spoornieuws Binnenland
Aad de Meij
Museumnieuws, agenda
Hans Verkerk
Redactie-secretaris
STAFMEDEWERKERS:
Paul Dijkman, Frans van Loevezijn,
Theo Neutelings, Eric Sallevelt,
Bas Schenk, Egbert van Werkhoven
PLANNING EN EINDREDAKTIE:
Aad de Meij
Het Openbaar Vervoer
RAILNIEUWS
verschijnt in 2006 twaalf keer en kan gratis
worden gedownload vanaf onze website
www.hov-rn.nl
Dit periodiek wordt niet (meer) in gedrukte
vorm verspreid
© 2006. Niets uit deze uitgave mag
worden overgenomen zonder schriftelijke
toestemming van de redactie.
ISSN:1570—534X
Het Openbaar Vervoer-Railnieuws, februari 2006.
De Wedergeboorte van een ‘Rijdende Rembrandt’
Op 22 mei 2006 zullen zo’n tweehonderd leerlingen van Basisschool Het Ooievaarsnest
te Zwaag stoomtramlocomotief 8 Ooievaar aan een touw naar buiten
trekken. Daarmee wordt de grondige restauratie van de in ons land gebouwde
stoomlocomotief afgerond. 102 Jaar nadat ze in dienst kwam bij de Haagsche
Tramweg-Maatschappij begint ze een nieuw leven op de museumlijn tussen
Hoorn en Medemblik.
Stoomtrams
De locomotief is gebouwd voor de interlokale stoomtramwegen, die tot na de
Tweede Wereldoorlog in grote delen van het land de verbindende schakel tussen
stad en platteland vormden. De locomotief heeft een voor stoomtrams kenmerkende
vierkante vorm. De Machinefabriek Breda was de grootste leverancier van
deze stoomtramlocomotieven. In totaal verlieten 216 tramlocomotieven de Brabantse
fabriek. Met zo’n 31% van het totaal aantal Nederlandse stoomtramlocomotieven
is dat een recordaantal! Locomotief 8 Ooievaar is de enige ‘Breda tramlocomotief’
die weer kan rijden. Mobiel erfgoed met een rijke vaderlandse historie
dus! Vanaf de zomer van 2006 kan achter deze ‘Rembrandt’ onder de stoomlocomotieven
worden gereisd.
Soms is vierkant beter
De geschiedenis gaat terug tot omstreeks 1875. Dan wordt geprobeerd om
paardentrams in de steden door stoomlocs te vervangen. In eerste instantie
combineert met de locomotief in een tramrijtuig. Dergelijke stoomrijtuigen worden
met name in Amerika toegepast en de Londense firma Merryweather gaat ze
bouwen. Duidelijk wordt dat het beter is om locomotief en passagiersaccommodatie
te scheiden. Wel wordt de typische kastvorm van de locomotief gebaseerd
op die van de aanhangrijtuigen. De aandrijving zit tussen de wielen, afgeschermd
voor paarden en andere weggebruikers. Vanaf 1878 levert Merryweather deze
locomotieven voor de interlokale tramwegen, die rond die periode in heel
Nederland dankzij nieuwe wetgeving worden aangelegd op korte afstanden en in
dun bevolkte gebieden. Het zijn kleinschalige trajecten waarvoor de aanleg van
gewone spoorwegen te duur is. De stoomtramlocomotieven zijn veel kleiner dan
de stoomlocomotieven die de spoorwegen gebruiken.
De firma Backer en Rueb in Breda bouwt stoomtramlocomotieven vanaf 1883.
Ze zijn gebaseerd op het ontwerp van de eerste stoomtramlocomotieven van
Merryweather. In 1886 ontwikkelt de fabriek hieruit een model met hoekige
vormen, dat het bekendste type tramlocomotief in ons land zal gaan worden.
In heel Nederland zijn ze tot in de jaren 1950 te vinden, maar ook voor het buitenland
(Barcelona en zelfs Japan), de toenmalige koloniën en enkele industriële
bedrijven, worden ze gebouwd. In Nederland verwerven deze locs al
spoedig de bijnaam ‘Backertje’. De fabriek krijgt in 1884 de naam Machinefabriek
Breda en onder deze naam zet ze de bouw van het type voort tot omstreeks
1912.
Geschiedenis
Tot de laatst gebouwde ‘Backertjes’ behoren zes stuks gebouwd voor de tramlijn
Den Haag-Rijswijk-Delft. Deze lijn is als paardentram geopend en is sinds 1887
het enige traject van de Haagsche Tramweg-Maatschappij (HTM) waar
stoomtrams rijden. Loc 7 Eend en 8 Ooievaar worden in 1904 gebouwd en voor
10.350,- gulden per stuk geleverd. Ze worden zo smal mogelijk gebouwd wegens
de geringe afstand tussen bomenrij en tramlijn langs de grachtwal aan de Oude
Delft in Delft.
Vanaf 1924 rijden tussen Den Haag en Delft elektrische trams. Stoomlocs zijn hier
nu overbodig. De Noord-Zuid Hollandsche Tramweg-Maatschappij zet ze in op de
tramlijn Leiden-Heemstede. Loc HTM 8 Ooievaar verliest haar naam en gaat
verder door het leven onder nummer A 12, tot ook hier de elektrische tram
verschijnt. De loc komt in 1933 terecht bij de Bruinkool-Maatschappij Carisborg te
Hoensbroek, waar ze rangeerwerk gaat verrichten. Grondig verbouwd werkt de
Ooievaar hier tot 1962. Daarna keert ze terug naar de Machinefabriek Breda, waar
ze als monument wordt opgesteld.
Een werkgroep wijdt zich nadien aan de dienstvaardige restauratie van de
locomotief. In 1988 en 1989 rijdt de Ooievaar ritten op een toeristische tramroute
door Rotterdam. In het voorjaar van 1989 keert ze naar Den Haag terug. Helaas
loopt de locomotief schade op en rijdt ze in 1990 niet meer. Enige jaren later wordt
door de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik de wens geuit deze historisch zo
belangrijke locomotief in de collectie op te nemen. In het voorjaar van 1996 wordt
het aankoopbedrag bijeen gebracht dankzij de Tramweg-Stichting en een daartoe
opgericht ‘Genootschap Ooievaar’.