Afgeschermde woondomeinen in Nederland - Verdieping ... - Rivm

af te schermen van hun omgeving, maar soms zelfs tegen de wens van bewoners
in (McKenzie 2005; Aalbers 2005). De redenen zijn heel divers, variërend
van angst voor criminaliteit en verkeersonveiligheid tot de wens om
de waarde van het vastgoed een impuls te geven. Terwijl verkeersluwte op
deze manier vrij eenvoudig is te realiseren, is er voor succes op de andere
twee punten geen sluitend bewijs (zie bijvoorbeeld Blakely & Snyder 1997).
In Zuid­Amerikaanse landen zijn angst voor criminaliteit en geweld
voorname oorzaken van de opkomst van afgeschermde woondomeinen.
Daarnaast zijn deze te beschouwen als statussymbolen (zie bijvoorbeeld
Caldeira 2000; Janoschka & Borsdorf 2006). In Zuid­Afrika geldt iets vergelijkbaars;
het einde van de apartheid heeft daar het proces van afsluiting
enorm versneld. In sommige steden, zoals Tshwane (Pretoria), raakt de stad
daardoor niet alleen op de lokale schaal opgedeeld, maar ook op de hogere
schaalniveaus: de muren en hekken rond woonwijken sluiten doorgaande
routes over langere afstanden af (zie bijvoorbeeld Jürgens & Landman 2006;
Landman 2005).
In Europa gaat de aandacht onder meer uit naar de situatie in Polen. Met
name in de hoofdstad Warschau zijn naast de hekwerkwijken in de buitenwijken
de beveiligde appartementencomplexen sterk in opkomst. Deze liggen
verspreid over de stad. Achterliggende oorzaken zijn de onrust als gevolg
van de snelle politieke en economische hervormingen, en het groeiende
belang van leefstijl en status, naar West­Europees voorbeeld. Criminaliteit
lijkt een veel minder belangrijke reden voor het plaatsen van hekken en
poorten (interview Lewicka 2006; interview Werth 2006; Werth 2005).
Internationale voorbeelden worden vaak gekenmerkt door een scherpe
begrenzing in de vorm van hekken en muren; beperking en controle van
de toegang door middel van de aanwezigheid van slechts een enkele ingang;
afgesloten poorten en de afwezigheid van doorgaande wegen; 24­uurs
toezicht door camera’s en/of bewakers; en gemeenschappelijke buitenruimten
en voorzieningen.
Gated communities liggen veelal op exclusieve locaties aan stadsranden,
nabij natuur­ en recreatiegebieden, en opvallend vaak dicht bij de snelweg
naar de luchthaven (dit in verband met de buitenlandse werknemers in dienst
van multinationals). Door hun afgeslotenheid hebben deze woonwijken nauwelijks
een relatie met hun directe omgeving. Op het hogere schaalniveau,
daarentegen, is de bereikbaarheid van winkelcentra, scholen en recreatievoorzieningen
van groot belang. Daarvoor maken de bewoners doorgaans
gebruik van de auto; gated communities zijn slecht of niet aangesloten op
het openbaarvervoersnetwerk. In grotere hekwerkwijken hoeven de
bewoners overigens de poort nauwelijks uit: deze wijken beschikken in
de meeste gevallen over gemeenschappelijke voorzieningen zoals parken,
zwembaden, clubhuizen en winkels.
Internationaal is het meest typerende bebouwingstype de afgesloten
villawijk. Er zijn echter verschillen van land tot land. Zo bestaan afgesloten
woonwijken in Oost­Europa veelal uit omheinde groepen appartementen­
gebouwen. In en rond steden in Azië zijn verscheidene bebouwingstypen
te vinden: op centrale locaties in steden en aan vervoersknopen staan dikwijls
woontorencomplexen met gemeenschappelijke voorzieningen, aan de stadsranden
ontstaan clusters van afgesloten villawijken. Wereldwijd worden
afgeschermde woondomeinen bij voorkeur gebouwd in een klassieke stijl;
van lokale of regionale elementen wordt nauwelijks gebruik gemaakt. Het
gevolg hiervan zijn complexen met een generieke verschijningsvorm die
inwisselbaar zijn.
Hieronder lichten we enkele kenmerkende aspecten toe aan de hand van
drie internationale voorbeelden. Hoewel er overeenkomsten zijn met de
situatie in Nederland, zijn toch vooral de contrasten opvallend.
a f g e s cher m d e wo o n d omeinen i n neder l a nd Afgeschermde woondomeinen in het buitenland
46 • 47
Peking
Peking kent een lange traditie van gesloten woondomeinen. Traditioneel
worden buurten in deze stad omsloten door muren; woondomeinen zijn
sterk naar binnen gericht. Ook is er een traditie van gemeenschappen van
arbeiders, die in appartementen op afgesloten terreinen wonen.
Naast deze traditionele vormen is sinds begin jaren negentig een nieuwe
vorm van gated communities ontstaan, buiten de stad. Zo is in het noorden
van Peking rond de internationale luchthaven een groot aantal grootschalige
afgesloten villawijken ontwikkeld die volledig zijn losgekoppeld van het
bestaande stedelijk netwerk. Ze worden in chique brochures aangeprezen
als exclusieve paradijsjes die van alle gemakken zijn voorzien: Chateau Reglia,
Champagne Town, Capital Paradise, Beijing Riviera, Dynasty Garden enzovoort.
Niet alleen de namen zijn exclusief. De huurprijzen voor een huis in
een van deze wijken ligt tussen 3.000 en 10.000 Amerikaanse dollar per
maand. De doelgroepen zijn het groeiende aantal rijke Chinezen en buitenlandse
werknemers van internationale bedrijven (expats).
De villawijken lijken in hun opzet en vorm op internationale voorbeelden
uit de Verenigde Staten en Zuid­Afrika. Giroir (2006) en Webster, Wu &
Zhao (2006) noemen echter twee eigenschappen die kenmerkend zijn voor
de projecten in Peking. Ten eerste is de omvang van de gated communities
opvallend groot. Sommige vormen kleine steden op zich. Ten tweede ontstaan
er stelsels van afgesloten woonwijken en daaraan gerelateerde functies,
zoals internationale scholen en recreatieve gebieden (golfclubs en
maneges) (zie figuur 6). Er is sprake van grootschalige, gespecialiseerde
clusters die een deel van de stad en zijn omgeving zijn gaan domineren.
Voorbeeld: Dragon Bay Villas
Dragon Bay Villas is een gated community die momenteel in aanbouw is aan
de Wenyu­rivier tussen de stadsrand van Peking en de luchthaven. In Dragon
Bay Villas zijn naast ruime water­ en groenpartijen, een winkelcentrum, een
clubhuis met restaurant, een zwembad, een fitnessruimte en een tennisbaan
te vinden. De hele wijk telt ongeveer 600 vrijstaande huizen met kleine tuinen,
die op korte afstand van elkaar staan. Ze zijn ontworpen in een onopval­