Afgeschermde woondomeinen in Nederland - Verdieping ... - Rivm

Recreatieparken en woondomeinen
In het Nederlandse debat wordt het afgeschermde vakantiepark wel beschouwd
als een ‘gematigde vorm van een gated community’ (Den Hartog
2004a, 2004b; vergelijk Aalbers 2003: 11). Daarvan is er in Nederland een
flink aantal. Het lijkt opvallend dat wonen achter een hek zoveel discussie
oproept, terwijl recreëren achter een hek maatschappelijk aanvaard is.
Maar recreatieparken verschillen op diverse punten van permanente
woondomeinen.
Mensen recreëren om zich tijdelijk buiten de context van hun dagelijkse
realiteit te plaatsen (Lengkeek 1996a, 1996b). Vakantieparken zijn speciaal
daarvoor ontworpen; vele liggen afgelegen, zodat ze letterlijk afstand
helpen creëren ten opzichte van de dagelijkse leefomgeving. Daarnaast
draagt de duidelijke begrenzing en de beperking van de toegang bij aan het
gevoel een andere wereld te betreden. Ook met de inrichting van het park
wordt een ‘andere wereld’ gecreëerd. Vaak is er sprake van een cul­de­sacstructuur,
die doorgaand verkeer belemmert. De woningen staan vrij of zijn
zo geschakeld dat ze uit elkaars zicht liggen, waardoor ze maximale privacy
en een optimale beleving van de (groene) ruimte mogelijk maken. Daarnaast
moet de thematisering van parken (waterrecreatie, sportvoorzieningen,
de rust van een bosrijke omgeving) de bezoekers het gevoel geven even
helemaal weg te zijn. Klaarblijkelijk is het aanvaardbaar dat mensen zich in
de vrije tijd terugtrekken in een duidelijk afgeschermde (schijn)wereld –
zolang het maar tijdelijk is.
Een ander verschil met reguliere woonwijken is dat de grond in vakantieparken
particulier eigendom is. Dat geldt niet alleen voor de kavels met de
huisjes, maar ook voor de buitenruimte daaromheen. Niet de gemeente, maar
een marktpartij draagt zorg voor de aanleg en het beheer daarvan. Als zij kiest
voor afsluiting, dan dient die niet alleen de veiligheid op het domein, maar
evenzeer de rust waar de gasten op af komen. Auto’s hebben geen of slechts
zeer beperkt toegang; lopend of per fiets zijn vakantieparken veel gemakkelijker
toegankelijk.
Een laatste onderscheid dat aan de verschillende waarderingen van afscherming
van recreatieparken en woondomeinen ten grondslag ligt, is de aan
wezigheid van voorzieningen op het park, zoals een zwembad of golfbaan.
Deze zijn alleen bestemd voor de betalende gasten, waardoor selectie aan
de poort niet meer dan logisch is.
Doordat het onderscheid tussen recreëren en wonen vervaagt, is het in
de nabije toekomst nodig het verschil te heroverwegen in de waardering
van afscherming van beide verblijfsdomeinen. Dat geldt te meer omdat
vakantieparken een laboratorium lijken waarin wordt geëxperimenteerd
met architectonische en stedenbouwkundige ontwerpen die later ‘in het
echt’ worden toegepast (interview Dings 2006). Denk aan de parkachtige
opzet, de neotraditionele bouwstijlen, de thematisering van het domein en
het aanbieden van een experience. Daar komt bij dat in een toenemend aantal
woondomeinen de buitenruimte rondom de woningen privaat (collectief)
eigendom is (zie Lohof & Reijndorp 2006).
a f g e s cher m d e wo o n d omeinen i n neder l a nd
omheen te staan. Worden er gebouwen gesloopt, dan komen daar vaak
gesloten bouwblokken met eenduidige grenzen voor in de plaats. In het
naoorlogse Schalkwijk in Haarlem is bij de herontwikkeling van de Europawijk
de bestaande hovenstructuur gehandhaafd (zie figuur 3). In het project
De 3 Hoven is daarbij wel een deel van de openbaarheid verloren gegaan.
Voor twee van de hoven werd tijdens het aanbestedings­ en verkoopproces
besloten dat ze afsluitbaar zouden worden. Stekelenburg (2007) tekent daarbij
aan dat de alomtegenwoordige hekwerken vloeken met de lieflijke uitstraling
van de hofjes.
Landelijk gebied
De laatste jaren is er veel discussie over het al dan niet toestaan van permanente
bewoning op recreatieparken. 4 De kwestie van afscherming is in deze
discussie interessant: waar die op het terrein van recreatie een min of meer
geaccepteerd (en door velen zelfs gewaardeerd) verschijnsel is, roept die
op woongebied de nodige vragen op (zie ook ‘Recreatieparken en woondomeinen’).
Door de permanente bewoning van recreatieparken is het verschil
tussen (afgeschermd) tijdelijk recreëren en (afgeschermd) permanent
wonen vervaagd. Een voorbeeld dat vaak wordt aangehaald is Parc Sandur
in Emmen, maar Nederland kent veel meer van dit soort domeinen. Zo wordt
in de recreatiewijk Cape Helius in Hellevoetsluis geadverteerd met het feit
dat het bestemmingsplan is verruimd en men er 182 nachten per jaar mag
verblijven (brochure Orisant Makelaardij BV 2006).
In sommige projecten leidt de vervaging van het onderscheid tot complexe
situaties. Zo ademt Park Grevelingenhout in Bruinisse, met riante villa’s in een
parkachtig landschap met golfbaan van ruim 75 hectare, de sfeer van een luxe
recreatiepark. In het park is permanente bewoning toegestaan: het gaat hier
niet om vakantiewoningen, maar om reguliere woonhuizen. Volgens het parkreglement
is het daarentegen niet toegestaan om deze woningen als tweede
woning te gebruiken. Sommige bewoners overtreden deze regel. Ze weten
zich daarbij gesteund door de gemeente, die het gebruik als tweede woning
tolereert (Lohof & Reijndorp 2006: 145­147). Complex is ook de opgave waarvoor
de gemeente en de bewoners van Patersven in Zundert staan. Dit recreatiepark,
dat op grote schaal permanent wordt bewoond, wordt bij wijze van
experiment herbestemd tot woonwijk. 5 Dit plan heeft grote financiële consequenties
(waaronder hoge kosten voor de huiseigenaren, maar tevens een
verwachte waardestijging van hun woningen) en zal zijn weerslag hebben
op de gemeenschap in Patersven. Bovendien staan betrokkenen voor een
flinke ruimtelijke opgave. Het park is te veel in zichzelf gekeerd om goed
als woonkern te kunnen functioneren. Zo is het vanaf de toegangswegen
nauwelijks te zien en sluit een slagboom de toegang af (Luyken 2007;
www.verenigingvrijwonen.nl 2007).
Naast het vervagen van het onderscheid tussen recreatief verblijf en permanente
bewoning, zijn in het landelijk gebied de recreatieve functies relevant
die in een toenemend aantal nieuwe villawijken in de planvorming worden
meegenomen. Het adverteren met slogans over exclusieve locaties waar
Afgeschermde woondomeinen
4. Zie voor de levendige discussie
over het wel of niet toestaan van
permanente bewoning in recreatie­
parken bijvoorbeeld de website
van de Belangenvereniging Vrij
Wonen: www.bvvw.n
www.bvvw.nl.
5. Het experiment dient in de
provincie Noord­Brabant als
proefproject voor de omvorming
van vele andere permanent
bewoonde recreatieparken.
34 • 35