Afgeschermde woondomeinen in Nederland - Verdieping ... - Rivm

ongelijkheid. Onder invloed van de recent ingezette hervormingen staat die
dempende werking echter onder druk. Dat onze verzorgingsstaat de laatste
jaren flink op de schop is gegaan, is genoegzaam bekend. De redenen daarvoor
zijn divers (zie bijvoorbeeld CPB 2006), variërend van problemen met
de financiering op langere termijn tot problemen met de legitimiteit van de
verzorgingsstaat, onder meer door de toegenomen heterogeniteit in samenlevingsvormen
en levenslopen (denk aan de ontwikkelingen uit de vorige
paragraaf). Het voert hier uiteraard te ver om alle veranderingen in de sociale
zekerheid de revue te laten passeren. Belangrijk is wel te constateren dat burgers
in toenemende mate worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid.
Het SCP (2004: 22­26) heeft de opvattingen van burgers over deze ontwikkelingen
gepeild. Drie op de vier denken dat de sociale zekerheid de
komende jaren ‘minder zal worden’. Een ruime meerderheid (81 procent)
denkt dat vooral de bijstandontvangers in de toekomst (2020) meer problemen
zullen hebben om rond te komen. Ongeveer 75 procent verwacht datzelfde
voor arbeidsongeschikten, werklozen en gepensioneerden. De kloof
tussen verwachtingen en wensen is groot. 68 procent wenst geen veranderingen.
Op het gebied van onderwijs verschuift het accent van gelijkheid naar
vrijheid en ruimte voor eigen initiatief. Dat houdt volgens het SCP (2004: 28)
een risico in. Niet iedereen kan daar in gelijke mate zijn voordeel mee doen,
omdat niet alle schouders het gewicht dat wordt toegekend aan capaciteiten,
motivatie en inzet kunnen dragen.
Iets dergelijks geldt op de arbeidsmarkt, waar de afbouw van verzorgingsstaatarrangementen
samengaat met veranderingen in de aard van de economie.
Nederlanders vrezen voor een polarisatie tussen de boven­ en de onderkant
van de arbeidsmarkt. De beloningsverschillen worden al enige tijd
groter en bijna de helft van de Nederlandse bevolking verwacht in 2020
minder banen voor laagopgeleiden. Daarnaast verwacht men een verdergaande
flexibilisering. Bijna driekwart van de bevolking voorspelt meer
tijdelijke banen en een gemakkelijkere ontslagprocedure (SCP 2004: 19­22).
Bovendien constateert het SCP dat een omvangrijke groep moeite heeft
om de nieuwe vaardigheden waar werkgevers om vragen (bijvoorbeeld
op ICT­gebied) onder de knie te krijgen (SCP 2006: 92).
Waar de ingeslagen weg naartoe leidt, is uiteraard nog niet met zekerheid
te zeggen. Volgens Scheffer (2004: 57­59; vergelijk Uitermark & Duyvendak
2004) hoeft de recente koerswijziging niet te leiden tot ‘Amerikaanse toestanden’,
maar de denivellering van de afgelopen twintig jaar zal eerder
verder toe­ dan afnemen.
De groeiende nadruk op de eigen verantwoordelijkheid voor de bestaanszekerheid
beïnvloedt niet alleen ‘de zwakkeren’ in de samenleving, maar
heeft ook effect op burgers die waarschijnlijk gemakkelijker kunnen inspelen
op de nieuwe situatie, zoals de hoger opgeleiden met een hoger inkomen
en een koopwoning. Van Engelsdorp Gastelaars (1996) constateert dat in
landen met een hoog percentage woningeigendom en waar het eigen huis
een belangrijk aandeel is in de pensioenvoorziening, de bewoners eerder
een bufferzone rond de eigen woning zullen creëren. Daarmee bedoelt hij
een woonomgeving die door bewoners zelf wordt gecontroleerd, bijvoorbeeld
door toegangsbeperkingen en/of bewaking. Het gaat daarbij naast
de bescherming van de eigen leefwereld en status, om de bescherming van
de financiële zekerheid in de toekomst.
Michel (2006: 58­60) doet een vergelijkbare voorspelling voor Nederland.
De zorg voor de waardeontwikkeling van de woning zal volgens hem in ons
land een steeds grotere rol gaan spelen. Voor velen vormt het eigen huis het
hele, stapsgewijs opgebouwde, vermogen. Omdat de kwaliteit van de woonomgeving
de waardeontwikkeling van de woning beïnvloedt, zal volgens
Michel het collectief beheer en wellicht ook de collectieve bescherming van
het woondomein toenemen. Overigens achten wij op basis van ons onderzoek
Michels conclusie dat op het moment dat de overheid een stapje terugdoet
en mensen zelf het heft in handen nemen, meteen het hek oprukt, al te
stellig.
Het huidige kabinet legt de nadruk op sociale samenhang en we mogen
verwachten dat het zal proberen de denivellering, meer dan in de voorgaande
regeerperiode, te temperen. Desondanks er is geen reden om te veronderstellen
dat Nederland afwijkt van andere landen als het gaat om de invloed
van onzekerheid en ongelijkheid op de toenemende populariteit van afgeschermd
wonen. De afbouw van de verzorgingsstaat is dan ook een serieus
te nemen factor in de ontwikkeling van afgeschermde woondomeinen.
Ruimtelijke spreiding van sociaaleconomische groepen
De polarisatie tussen hoge­ en lage­inkomensgroepen en tussen groepen
met verschillende sociaal­culturele achtergronden wordt vaak in een adem
genoemd met segregatie (zie bijvoorbeeld Hall 2002; Sassen 2001; en voor
Nederland Van Kempen 2002, 2003; Musterd 1994). Daarmee wordt gedoeld
op de ruimtelijke verdeling van deze groepen, vooral tussen buurten binnen
de stad. In de steden zijn de inkomensverschillen tussen buurten gemiddeld
groter dan erbuiten. Een hoge segregatie­index zegt echter nog niets over
de ruimtelijke patronen van ongelijkheid. Immers, waar liggen de lage­ en
hoge­inkomensbuurten?
Teule (1996: 205­7) constateert dat kansarme huishoudens (lage inkomens,
uitkeringen, etnische minderheden) sinds het begin van de jaren tachtig verschuiven
van de binnenstad naar buiten toe. Woonden zij voorheen vooral in
de binnensteden en de negentiende­eeuwse gordel, in de loop van de jaren
tachtig en negentig verhuizen ze steeds meer naar de vroeg­twintigsteeeuwse
en de vroeg­naoorlogse wijken.
De binnensteden hebben zich gedurende de jaren tachtig in sociaaleconomisch
opzicht sterk verbeterd. Teule constateert dat er relatief meer
werkenden en meer huishoudens met een hoger inkomen zijn komen wonen.
De herwaardering van de binnenstedelijke gebieden hangt samen met het
gevoerde, meer marktgerichte stadsvernieuwings­ en volkshuisvestings­
a f g e s cher m d e wo o n d omeinen i n neder l a nd Achterliggende maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland
0
•