Hoving R - Zuivelhistorie Nederland

017 Tabel 2 Decembertellingen van het vee ten behoeve van de landbouwjaarverslagen. (15)
Na 1850 werd het prijsverschil tussen beide producten groter, ten gunste van de boter.
Op de Drentse zandgronden zien we nu ook een bedrijfstypeverandering tot stand komen.
De boeren gingen, door de veranderende prijsverhouding, steeds meer akkerbouwproducten
van het bedrijf, vervoederen aan hun vee. Het oorspronkelijke rogge-exporterende
bedrijf veranderde geleidelijk in een zogenaamd etagebedrijf. De producten van
de akkerbouw werden omgezet in (hoogwaardiger) veehouderijproducten, met name in
boter.
In de wereldlandbouw zien we na 1860 echter verschuivingen. Na 1878 werden de consequenties
hiervan duidelijk. In de akkerbouw en in de veehouderij ontstonden grote
problemen. In de jaren negentig stak de protectie de kop weer op en sloten Duitsland en
Engeland opnieuw hun grenzen voor levend vee. De rundveestapel in Drente kromp
toen weer in.
De inkomsten uit de boterbereiding waren sinds 1850 steeds belangrijker geworden
voor het boerenbedrijf. Het grootste deel van de boter ging naar Engeland. De boterprijzen
daalden na 1876. De concurrentie van Denemarken, dat een veel betere boterkwaliteit
leverde, werd te zwaar.
Door de klassieke boterbereiding op de boerderij, de slechte en ongelijke kwaliteit van
de boter (dit gold niet alleen voor de boter van de zandgronden) bleven de prijzen ver
beneden het niveau, die men in Engeland voor de Deense boter betaalde. Op de markt
van Meppel was in 1885 de prijs tot 74 % van het gemiddelde prijsniveau over de periode
1870-1879 gedaald. (15) De boeren konden zich niet verweren tegen deze verslechterde
situatie. Het ontbrak aan goede afzetkanalen.
De gevolgen van de grote landbouwcrisis waren voor het Drentse veredelingsbedrijf
echter minder erg, dan voor bijvoorbeeld de akkerbouw op de zeeklei. Dat deze crisis de
oorzaak zou zijn geweest van de veranderingen in de landbouw moet worden betwijfeld.
Zo zouden de lage graanprijzen de aanleiding zijn geweest voor vele boeren, zich meer
toe te leggen op de melkveehouderij. In Drente zien we het omgekeerde: de groei van de
rundveestapel stopte, de omvang van deze rundveestapel nam zelfs af en deze begon pas
na 1895 weer te groeien. Aannemelijker is de gedachte dat de crisis een aantal veranderingen
die op til waren, heeft vertraagd.
018 Zo ook is de totstandkoming van de eerste zuivelfabrieken eerder vertraagd dan versneld
door de slechte economische situatie.
Een gevolg daarvan was namelijk een gebrek aan kapitaal. De boeren hadden geen geld
om boterfabrieken te stichten.
Toch zien we aan het eind van de vorige eeuw, dat ook in Drente de overgang van botermakerij
naar boterfabriek wordt gerealiseerd.
Heruitgave zuivelhistoriedrenthe.nl 20