Over Unentse soldaten overzee - t schoor udenhout - biezenmortel

zetelden planters, administrateurs, ambtenaren, gegoede burgers, KNIL-officieren etc. Het
lag 12 km van de haven, was hoger gelegen en dunner bevolkt. Het was daar veel
aangenamer wonen. Overal in de stad, waar maar enige ruimte was, waren aan steegjes
rijen bamboehuisjes gebouwd, soms letterlijk en figuurlijk aan elkaar geplakt, met weinig
tussenruimte. Naast de inlandse bewoners liepen er nog kippen, ganzen, eenden, katten,
straathonden en ongedierte (ratten) rond. Op straat liepen vrouwen met manden
levensmiddelen op hun hoofd naar de markt of met aangekochte producten naar huis.
Kippen werden met de poten samengebonden en ondersteboven meegedragen naar of van
de markt. Was in Nederland de pruimtabak kauwende en spugende man verleden tijd aan
het worden, hier zag je vooral sirihbladeren kauwende vrouwen met routinegebaren rode
flatsen op straat uitspuwen. Sirihpruimtabak wordt gemaakt van betelbladeren, een
peperachtige slingerplant. In smalle stegen stonden soms bordjes met de tekst: dilarang
keras masoek (streng verboden naar binnen te gaan). Daar huisden vrouwen met minder
eerbare bedoelingen die het juist op militairen ver van huis gemunt hadden.
Het linkse verkeer was een warwinkel. Naast voetgangers reden er ook wat fietsers, maar
vooral betjah’s. Dat waren driewielige taxifietsen, met voorop een open instap met overdekte
tweezitsbank voor passagiers. Daarachter op het zadel zat een inlander die gutsend van het
zweet ook tegen de hellingen op moest fietsen. Hij was veelal slechts huurder van zo’n
betjah en werkte dagelijks voor een laag loon in de gloeiende hitte. Ook waren er koetsiers
met paardenkarren voor passagiers, maar vooral voor vervoer van barang (goederen).
Daarnaast reden er personen- en vrachtauto’s van groot en klein formaat. Door de stad
liepen er langs belangrijke wegen trams, ook langs de kali (rivier). Bij de deels met
damwanden gekanaliseerde kali zag je mensen die gehurkt boven het water hangend hun
behoefte deden en vrouwen die enkele meters verder, staande in de kali nabij de trappen, de
dagelijkse was deden. Weer anderen stonden zich in te zepen en te wassen en kinderen,
hoe klein ook, zwommen in hetzelfde water.
Veel mensen kwamen van het platteland naar de stad om werk te vinden en armoede te
ontlopen. Bij gebrek aan onderkomen sliepen ze ’s nachts op het trottoir, onder een krant of
een stuk karton om ook de muskieten van het lijf te houden. In het begin zagen we dat er ’s
morgens wel eens doden op het trottoir waren achtergebleven. Dan kwam er een
vrachtwagen van de gemeente die zo’n lijk meenam. De Nederlandse soldaten reageerden
verbaasd: “mensen, mensen wat een wereld, je zult zo moeten leven, dat kan toch niet!”.
In grote lijnen gezien waren het daar de blanke Europeanen die er als planters, zakenlieden
en overheidsvertegenwoordigers, al of niet met grote auto’s met chauffeur, de baas waren.
De handel was hoofdzakelijk in handen van Chinezen en Brits-Indiërs. Indo’s behoorden
veelal tot het administratieve personeel en de inlandse bevolking vormde veelal de
arbeidende klasse. Een ander gegeven was dat bepaalde delen van de stad in handen
waren van de al uitgeroepen, maar door Nederland nog niet erkende Republiek Indonesië.
Terugkijkend hadden de Nederlandse soldaten de eerste weken vanaf de inscheping in
Nederland tot nu vol verbazing rondgekeken in een wereld die ze niet kenden en die heel
anders was dan de zoete plaatjes van de missiekalenders die in Udenhout jaarlijks deur aan
deur verkocht werden.
De beschrijving van Batavia geeft in grote lijnen ook de situatie aan in andere grote steden
op Java en Sumatra.
De militairen kregen soldij. Een geoefend soldaat kreeg ƒ1,40 per dag. Een korporaal
ontving ƒ2,10 per dag en een sergeant ƒ2,45 per dag. Alle drie de groepen ontvingen
bovendien nog een oorlogstoelage van ƒ0,30 per dag. Via Welfare (Welzijnsverzorging)
kregen de soldaten maandelijks Engelse sigaretten. In het legerrantsoen zaten ruime
aantallen sigaretten en 5 flessen Amstel bier van de bierbrouwer uit Batavia. De niet-rokers
konden hun sigaretten goed verkopen op de pasar en gingen van dat geld soms eens lekker
24