Tussenrapport Commissie Bestuurlijke Inrichting - VVD ...

6
voorstellen tot bestuurlijke herinrichting – werkgroep bestuurlijke herinrichting
De overheid is veranderd in een verzorgingsstaat die in veel grotere mate in de
samenleving ingrijpt. De overheid ziet zich geconfronteerd met de
onbetaalbaarheid van de huidige verzorgingsstaat en stevig onder druk staande
overheidsfinanciën. De overheid heeft tegelijk te maken met processen van
horizontalisering waarbij burgers participatie in besluitvorming opeisen en
bedrijven en maatschappelijke organisaties partners in beleidsvorming en –
uitvoering zijn geworden. Vaak wordt overheidsbeleid uitgevoerd door private
organisaties of door (semi)publieke instanties die op afstand van het algemene
bestuur zijn geplaatst. De samenleving is bovendien sterk gejuridiseerd en
gedigitaliseerd. 3 Voorts is ons land deel gaan uitmaken van internationale verbanden
en in het bijzonder van de Europese Unie,.
Ten slotte doen zich twee paradoxen voor. De overheid wordt geconfronteerd met
een sociale paradox waarbij het de meeste mensen persoonlijk goed gaat maar er
toch sprake is van een gevoel van maatschappelijke onvrede. Daarnaast wordt de
overheid geconfronteerd met een reguleringsparadox waarbij mensen voortdurend
roepen om regels voor anderen maar niet voor zichzelf. Ook wie in het algemeen
een kleinere overheid wil, dringt bij concrete problemen vaak aan op
overheidsoptreden. Ondanks deze paradox ontstaat een kleinere overheid waarbij
de burger weer meer verantwoordelijkheid moet nemen op diverse terreinen waar
tot nu toe vaak te gemakkelijk op de overheid werd geleund.
Al die veranderingen roepen de vraag op of de inrichting van de overheid wel
zodanig is, dat inwoners en bedrijven optimaal ruimte hebben hun talenten te
benutten en dat de overheid zelf optimaal is toegerust om de belangrijke
bestuurlijke opgaven van de toekomst – het overeind houden van kwalitatief goede
en betaalbare voorzieningen voor iedereen en inspelen op de dynamiek van de
wereldeconomie – aan te kunnen.
2. Klein, slagvaardig en gedragen
Een kleine overheid
De VVD staat voor een krachtige, kleine overheid. 4 De overheid is er voor onze
interne en externe veiligheid. De overheid zorgt voor collectieve goederen zoals
dijken, rechtspraak en infrastructuur. De overheid treedt op als marktmeester door
kaders te stellen en toezicht te houden. Een kleine overheid is een overheid die
‘nee’ kan zeggen als er om overheidsoptreden geroepen wordt. Want alleen een
overheid die zich tot haar kerntaken beperkt, kan klein zijn en geeft daarmee
burgers, samenleving en bedrijfsleven optimaal de ruimte om zichzelf te
ontwikkelen en activiteiten te ontplooien. In de kern is dit geen kwestie van
bestuurlijke inrichting. Beperking tot kerntaken vergt vooral zelfbeperking en
zelfdiscipline van bestuurders en volksvertegenwoordigers op alle niveaus, inclusief
het Rijk en de EU. Zij moeten ‘nee’ durven zeggen. Zij moeten verdragen dat een
andere overheid verantwoordelijk is. Zij moeten de neiging onderdrukken om
mensen onmiddellijk hun problemen af te nemen. Hoe meer bestuurders en hoe
meer overheden, hoe groter de kans dat ergens iemand dat niet op kan brengen.
Het komt erop aan om de verwachtingen die burgers van de overheid hebben te
matigen. Beperking tot kerntaken vergt een cultuuromslag bij bestuurders en bij
burgers. Burgers moeten de neiging onderdrukken om bij problemen meteen naar
de overheid te kijken. Zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers
3 Teldersstichting, Een onbetwistbaar recht? Juridisering en het evenwicht tussen rechtsstaat en democratie, Geschrift
113, Den Haag, 2012.
4 VVD Beginselverklaring 2008; Orde op zaken, VVD programma Tweede Kamerverkiezingen 2010.