Tussenrapport Commissie Bestuurlijke Inrichting - VVD ...

8
voorstellen tot bestuurlijke herinrichting – werkgroep bestuurlijke herinrichting
landelijke wetgeving weinig ruimte laat voor lokale keuzes in de uitvoering.
Gemeenten hebben, vaak niet ten onrechte, het gevoel tot uitvoeringsorganen van
het Rijk gereduceerd te worden. Dit verlies aan controle wordt versterkt door het
ontstaan van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden op regionaal niveau. Uit
noodzaak geboren schuiven gemeenten gedecentraliseerde taken weer door naar
dergelijke verbanden; hetgeen de vraag oproept wat je als gemeente eigenlijk nog
zelf doet en zelf bepaalt. In de komende jaren nemen capaciteitsproblemen alleen
maar toe, omdat een krimpende arbeidsbevolking het potentieel aan bijvoorbeeld
raadsleden en ambtenaren kleiner maakt. Er zijn steeds minder mensen beschikbaar
om beleid te vormen en uit te voeren.
De feitelijke opschaling naar het regionaal niveau heeft niet alleen te maken met een
beperkte bestuurskracht van gemeenten. Door allerlei ontwikkelingen buiten de
overheid is er sprake van een mismatch van het schaalniveau van maatschappelijke
problemen en de bestuurlijke organisatie. De commissie-Bovens merkt terecht op
dat de maatschappelijke werkelijkheid zich vaak niets aantrekt van bestuurlijke
indelingen en bevoegdheden. 7 De schaal waarop maatschappelijke problemen en
uitdagingen om aanpak vragen, het bereik van voorzieningen en de relevante sfeer
van bijvoorbeeld economisch of milieubeleid is steeds meer regionaal. De regio's
waarbinnen gemeenten samenwerken zijn vaak ook het meest aangewezen niveau
om beleid te voeren of voorzieningen te organiseren. Met name in grootstedelijke,
dichtbevolkte gebieden is de economische en sociale samenhang onder meer door
toegenomen mobiliteit zodanig dat bestuurlijke en juridische grenzen van
gemeenten (en provincies) niet overeenkomen met het schaalniveau van problemen
of het verzorgingsgebied van voorzieningen.
Het proces van Europese integratie en de vorming van een gemeenschappelijke
markt van een half miljard Europeanen versterkt deze ontwikkeling naar
(economische) regio's nog meer. De Europese Unie is een eigenstandige
bestuurslaag en speler in het politiek en bestuurlijk krachtenveld geworden. Dat is
een voortgaande ontwikkeling die aanzet tot regionalisering en veel van decentrale
overheden vraagt. Tegelijk wordt de (fysieke) afstand van de burger tot een deel van
het bestuur door de Europese afstand vergroot. Dat vraagt om een stevige lokale
verankering van bestuur als tegenpool.
Het huis van Thorbecke is niet op deze beweging naar regio's ingericht. De huidige
inrichting met drie algemene besturen maakt dat er in de bestuurlijke indeling van
ons land geen sprake is van afstemming van schaal op taken. Bij de waterschappen is
in het recente verleden bijvoorbeeld wel gekozen om de indeling af te stemmen op
de taak door bij de herindeling van waterschappen rekening te houden met
stroomgebieden.
De optimale schaal voor het voeren van beleid verschilt per onderwerp en per
gebied. Dat wringt met een bestuurlijke inrichting die uitgaat van drie territoriaal
afgebakende, algemene besturen met in het hele land uniforme organisatie, taken
en bevoegdheden. Ten slotte brengt de huidige indeling met zich dat waar
maatschappelijke problemen regionaal zijn geworden, bevoegdheden en
democratische wilsvorming, controle en verantwoording lokaal zijn gebleven.
Het groeiend takenpakket van gemeenten en de maatschappelijke beweging naar
het regionaal niveau leiden tot een scala aan weinig overzichtelijke bestuurlijke
verhoudingen, onduidelijke verantwoordelijkheidsverdeling, diffuse spreiding van
besluitvorming en gebrekkige democratische controle. Er is sprake van
7 Commissie Toekomst Lokaal Bestuur (Commissie-Bovens), Wil tot Verschil. Gemeenten in 2015, Den Haag, 2006, p. 10.