Kader Primair 10 (2008-2009). - Avs

In een dichtbevolkt land is het wel zo prettig als iedereen
zich aan bepaalde fatsoensregels houdt. Maar dan moet
je die regels allereerst kénnen. De school kan veel meegeven,
maar wie thuis heeft geleerd om rekening te houden
met een ander en conflicten op te lossen, heeft een grote
voorsprong. Toch geeft een goede opvoeding geen garantie
dat iemand niet over de schreef zal gaan. Neem het verschijnsel
‘zinloos geweld’. De plegers hiervan zijn echt niet
allemaal voor galg en rad opgegroeid. Integendeel: verontrustend
vaak gaat het om jongeren uit normale gezinnen.
Hoe kan dit? Socioloog Gabriel van den Brink 2 analyseerde
een incident dat in 1999 het land opschudde. Een groep
jongens, op weg van een avondje stappen naar huis in Renkum,
mishandelt zonder enige aanleiding twintig minuten
lang een fietser. De man overleeft ternauwernood.
‘Narcistische woede’
De daders zijn gewone jongens zonder strafblad, met een
opleiding en een baan, uit goede gezinnen; jongens die
geen enkele reden hebben om boos of rancuneus te zijn.
Van den Brink meent net als de Amerikaanse psycholoog
Baumeister dat geweld niet voortkomt uit een te zwak
gevoel van eigenwaarde, zoals lang is gedacht, maar juist
uit een gevoel van superioriteit tegenover het slachtoffer.
Iemand die zichzelf geweldig vindt, wordt agressief
wanneer hij onvoldoende respect ontvangt. Heeft hij dan
‘ tot e n m e t d e 1 8 e e e u w g i n g m e n
g e w o o n m e t e l k a a r o p d e v u i s t .
n u m o e t e n w e o n z e o n d e r l i n g e
problemen sociaal-psychologisch
zien op te lossen’
10
ook nog eens z’n eigen impulsen slecht onder controle,
bijvoorbeeld door alcoholgebruik, dan treedt zijn ‘narcistische
woede’ naar buiten.
De afgelopen decennia, zegt Van den Brink, zijn de mondigheid
en het zelfbewustzijn in Nederland toegenomen.
Door de groeiende welvaart en democratisering kregen
individuen bovendien extra vrijheid. Individuele autonomie
werd de nieuwe levensstijl. Het assertieve gedrag
nam toe, en daarmee ook de kans op krenking. Van den
Brink: ‘‘Dat verklaart niet alleen de agressieve toon die in
het sociale leven is geslopen, maar ook de grotere gevoeligheid
voor asociale gedragingen. Zo bezien is het agressieve
gedrag van jongeren een onbedoeld gevolg van de
manier waarop de modernisering zich in Nederland heeft
voltrokken.’’
Onduidelijke regels
Volgens Mooij van ITS krijgt agressie mede zoveel kans om
Door gebeurtenissen zoals het gewelddadige incident
op Koninginnedag in Apeldoorn, worden agressie en
geweld weer actueel.
zich te ontwikkelen, omdat onze gedragsregels onduidelijk
zijn. ‘‘Via een beroep op vrije meningsuiting mogen
sommige dingen in het algemeen wel, maar niet met
betrekking tot bepaalde personen.’’ Als voorbeeld noemt
hij een recent krantenbericht over infiltratie in de Partij
voor de Vrijheid door een lid van de VVD. Over deze infiltratie
op zich ontstond weinig ophef. Was de actie – je
anders voordoen dan je bent om informatie los te peuteren
– gericht geweest op één persoon in plaats van een
groep mensen, dan waren er wellicht veel meer mensen
over gevallen. ‘‘De fatsoensregels zijn soms verschillend
of onvoldoende afgebakend. Het is complexer geworden;
sommige mensen zijn de weg kwijt. Respect is iets wat
een ander moet hebben voor jou, andersom is minder
nodig. De onzekerheid op dit vlak zit diep en er zijn volop
tegenstrijdigheden.’’