Augustus - MUGweb

augustus 2008 | MUG magazine
Er zijn families die van generatie
op generatie in
de bijstand zitten. De armoede
lijkt wel erfelijk.
Mirjam Pool deed in
Almelo anderhalf jaar lang
onderzoek naar dat soort
gezinnen. Het ging haar
niet in de koude kleren
zitten.
Toine Graus
Hoe kwam je er toe om een boek
over armoede te schrijven?
‘Dat was voor mij ook een
verrassing. Het was de uitkomst van
een gesprek met mijn uitgever. Ik
heb een aantal literaire verhalen geschreven
en ik dacht erover om aan
een bundel verhalen te gaan werken,
maar het werd een non-fi ctieboek
over armoede. Ik wist er al wel
wat van voor ik eraan begon. Na mijn
studie politicologie heb ik vier jaar
bij de Sociale Dienst van Amsterdam
gewerkt. Ik werkte mee aan de
armoedemonitor, aan het koppelen
van bestanden en aan een protocol
voor schuldhulpverlening. Het bleef
dus nogal abstract.’
Hoe ging het onderzoek?
‘Ik ben er anderhalf jaar mee bezig
geweest. Het was een zeer intensieve
periode in mijn leven. Aanvankelijk
vond ik het allemaal reuze interessant
maar je raakt er onvermijdelijk
bij betrokken, je wordt erin gezogen.
Op een gegeven moment wilde ik er
niets meer mee te maken hebben.
Kunst en ambacht
Jos Verdonk
Neem nou het geval Dennis: alles
gaat fout maar het is nooit zijn eigen
schuld. Daar word je moedeloos van.
Zijn ouders leven ook in armoede, hij
weet niet anders. Erfelijke armoede
is een mentaliteit die kinderen van
huis uit meekrijgen. Zo wordt een
Wajong uitkering (Wet Arbeidsvoorziening
Jonggehandicapten) in die
kringen als het hoogst haalbare voor
de kinderen beschouwd. Met zo’n
uitkering is hun kind veilig. Ze hoeven
geen verantwoording af te leggen
over sollicitaties of inkomen. Ze hoeven
niet naar een Work Firstbaantje.
Die mensen leveren continu strijd
met de DWI. Zij willen alleen maar
een uitkering.’
Ook in Almelo werken ze met Work
First, wat zijn je ervaringen daar?
Voor een bepaalde categorie is die
aanpak nuttig. Het geeft het signaal,
hé, je moet wel wat doen voor je geld.
Daar is niks mis mee. Maar ik vind
wel dat mensen, die het niet aankunnen,
hardvochtig worden behandeld.
Met veel kinderen gaat in de jeugd al
zoveel mis. Als ze dan achttien worden
en een uitkering aanvragen, wor-
Modern antiquariaat Boekenboom
is gevestigd aan de
Spuistraat. De winkel loopt
niet echt in het oog en met een beetje
onoplettendheid ga je er als fi etser of
toevallige passant zomaar aan voorbij.
Het antiquariaat is lang, maar smal.
Een pijpenla met aan weerszijden kasten
die tot de nok toe gevuld zijn met
boeken. Toen de kalk naar beneden
dreigde te komen, is aan het plafond
een rood gordijn bevestigd . Deze elegante,
maar provisorische oplossing
heeft eigenaar Kees Helder veel ellende
bespaard toen op een dag het dak
begon te lekken. Zo bleef zijn papieren
handelswaar droog. Helemaal aan
het einde van deze pijpenla is de boekenkar
van Helder gepropt.
In de Boekenboom is voor elke liefhebber
wat wils. Er is veel literatuur: Nederlandse,
vertaalde en onvertaalde.
den ze daarvoor gestraft.
Dennis en Eric in mijn boek krijgen
een Work Firstbaan, maar na
een korte tijd gaat het mis door confl
icten. Dan kloppen ze weer aan bij
de DWI, komen weer in een traject
en dan gaat het weer fout. Draaideurcliënten
zijn het. Die mensen
komen echt niet duurzaam aan het
werk, maar de DWI haalt wel haar
uitstroomdoelstelling. Toch ben ik
ervan overtuigd dat gesubsidieerd
werk noodzakelijk is. De eisen die
werkgevers aan hun personeel stellen
zijn vaak te hoog. Neem de gedragsgestoorde
Richard uit mijn boek; hij
was zo blij met zijn inpakbaantje.
Daar help je zo’n jongen enorm mee,
dat moet je subsidiëren. De kosten
daarvan zijn een fractie van de maatschappelijke
kosten als hij werkloos
op straat loopt.’
De sociale dienst komt er niet altijd
even goed vanaf in je boek. Wat gaat
er mis?
‘Neem reumapatiënte Lisette. Ze
ziet er altijd keurig uit, haar huis is
aan kant en het lukt haar prima om
met een uitkering rond te komen sa-
Daarnaast heeft Helder naar eigen
zeggen enkele ‘kleine specialisaties’.
Boeken over de menswetenschappen,
zoals culturele antropologie, sociologie,
maar ook veel fi losofi sche werken;
boeken over nagenoeg alle godsdiensten
in de hele wereld en veel over archeologie.
Een andere ‘kleine specialisatie’
is de klassieke esoterie, zeg maar
de oude, geheime wetenschappen.
Kees Helder is een innemende, bevlogen
man die zijn grijze krullen in
een staartje draagt. ‘Echte ramsj heb
ik niet. Nou ja, soms koop ik wat partijen
in en wacht ik net zolang tot het
vanzelf antiquarisch wordt.’ Vervolgens
schrikt hij van zijn eigen openhartigheid.
‘Misschien moet je dat er
maar niet inzetten.’
Helder is een veelzijdig man. Behalve
boekhandelaar is hij dichter, kunstschilder
en sinds kort zelfs uitgever.
men met haar twee schoolgaande
kinderen. Toch komt ze in de problemen
door fouten van de DWI.
Ze is arbeidsongeschikt, maar krijgt
toch een sollicitatieplicht opgelegd
waar ze met geen mogelijkheid aan
kan voldoen. Er worden zoveel fouten
gemaakt door de DWI. Ik ben
nog mild geweest in mijn boek.
Ik werk nu twee dagen in de week
bij de DWI in Almelo als adviseur
voor het armoedebeleid. Ik probeer
de ambtenaren te laten zien wat ze
hun klanten aandoen. Daarvoor zit
ik bij de gesprekken in de spreekkamer.
Ik merk dat ze vooral instrumenteel
bezig zijn. Ze denken niet
mee met hun klanten, vragen niet
door. Zo snel mogelijk het formulier
invullen, daar komt het maar al te
vaak op neer. Die formulieren gaan
naar een ‘toetser’, die de beslissingen
neemt. Die ziet dus nooit de
mensen zelf. De afstand is te groot.
Vroeger waren medewerkers van de
DWI sociaal werkers die bij de mensen
thuis op bezoek gingen om met
hen te praten. De enigen die nu op
huisbezoek gaan zijn de mensen van
de sociale recherche.’
En vrijwel elke vrijdag sjouwt hij een
deel van zijn collectie in zijn boekenkar
naar de nabijgelegen beroemde
boekenmarkt, waarvan hij een van de
initiatiefnemers is. ‘Dat is soms afzien
hoor! Vooral in de winter kan het berenkoud
zijn op het Spui.’ Met al deze
kunst en zijn boeken voorziet hij in
zijn inkomen, maar een vetpot is het
bepaald niet. Ook organiseert Helder
op vrijdag na zijn marktactiviteiten
af en toe een poëziemiddag. Dan
komt een groep dichters en kunstenaars
bijeen die zich de New Beat Generation
noemt. Er komen vooral artistieke
jonge mensen in zijn zaak, die
vaak kleinschalige tijdschriftjes uitgeven
met fraaie namen als Tablet, Elf
en LFTFLD.
Sinds een jaar of vijf ziet Helder een
duidelijk réveil van de idealen uit
de jaren zestig. Er is plotseling weer
KUNST & CULTUUR 15
‘Armoede lijkt wel erfelijk’
Boek: Alle dagen schuld, praktijkverhalen over armoede
Mirjam Pool: “Gesubsidieerd werk is
noodzakelijk.”
foto: Hilco Koke
Van sommige mensen in je boek krijg je
de indruk dat ze het nooit zal lukken
om op eigen kracht hun leven positief in
te richten. Wat moet je daarmee?
‘Dat is een discussie die ik nu in Almelo
voer. Het gaat om de balans
tussen eigen verantwoordelijkheid
en betutteling. De slogan ‘eigen verantwoordelijkheid’
van het kabinet
Balkenende is een eufemisme om
mensen aan hun lot over te laten. Ik
vind het belachelijk. Staatssecretaris
Aboutaleb van Sociale Zaken pleit
voor meer vermogensbeheer voor
mensen die het niet lukt om goed
met hun geld om te gaan. Dan betaalt
de DWI de vaste lasten en krijgen
de klanten een weekgeld. Dat is
niet betuttelend maar faciliterend.
De DWI heeft ook een zorgtaak, dat
wordt nogal eens vergeten.’
Wat ga je verder doen?
‘Ik ga nu eerst die verhalenbundel
schrijven. Ik hoop dat die in het
voorjaar uitkomt.’
Mirjam Pool: ‘Alle dagen schuld’
2007, uitgeverij Augustus, Amsterdam,
prijs 19,90 euro
vraag naar het werk van Herbert
Marcuse en andere fi losofen van de
Frankfurter Schule. Ook de boeken
van de taalkundige en linkse fi losoof
Noam Chomsky vinden weer gretig
aftrek. Er is opnieuw interesse voor
het marxisme en ideële economie.
‘Laatst stond hier een heer met een
boek in zijn handen over Siberisch
sjamanisme. Het kostte iets van vijftien
euro of zo. Hij vroeg of er iets
van die prijs afkon. Dat wilde ik niet
en toen is hij weggegaan. Later wilde
hij het tòch hebben en is hij teruggekomen,
maar inmiddels was
ik er al in gaan lezen. Ik was geïnteresseerd
geraakt. Toen heb ik tegen
hem gezegd: “Sorry, maar nou kan
het niet meer.” Ik heb dat boek dus
niet verkocht.’
Boekenboom, Spuistraat 230