Het OCMW aan zet! Sport als niet alledaagse partner - Demos

In het kader van de OCMW – maatregel inzake culturele, sportieve en sociale
participatie willen we sport, als niet alledaagse partner, in het voetlicht plaatsen
omdat we ervan overtuigd zijn dat sport een uitstekend bindmiddel kan zijn
in een lokale context. Die lokale context wordt immers meer en meer het
uitgangspunt. Om dit concreet vorm te geven beschikken de lokale besturen
over een aantal kaders (OCMW-maatregel, decreten die het ruime vrijetijdsveld
reguleren, decreet lokaal sociaal beleid) die zij kunnen invullen naargelang hun
lokale noden.
Wij willen OCMW’s dan ook stimuleren om hun rol als partner op te nemen
naast alle andere sociale, sportieve en culturele partners binnen hun lokale
context. De (sport)participatie is immers een gedeelde verantwoordelijkheid
en overschrijdende werkcoalities zijn noodzakelijk indien men grondig en
structureel wil werken aan de (sport)participatie van mensen in armoede.
Deze publicatie richt zich zowel naar OCMW’s als naar lokale bemiddelaars en
beleidsmakers.
Met de medewerking van het steunpunt ter bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid
en sociale uitsluiting en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten
(VVSG).
Het OCMW aan zet! | Sport als niet alledaagse partner Een praktijkgids
Het OCMW aan zet!
Sport als niet alledaagse partner
Eindredactie Eva Vonck
Auteurs Jeroen Scheerder, Marc Theeboom & Pascal De Maesschalck,
Peter Sels & Hilde Plas, Marleen Platteau
Beleid, visie en praktijk

HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER

Verantwoordelijke uitgevers: Dany Punie, voorzitter ISB vzw, Plezantstraat 266, 9100 Sint Niklaas en Ivo Janssens,
Kunst en Democratie vzw, Arenbergstraat 1D, 1000 Brussel
Productie:
ISB vzw en Kunst en Democratie vzw
Eindredactie: Eva Vonck
Auteurs: Pascal De Maesschalck, Hilde Plas, Marleen Platteau, Jeroen Scheerder, Peter Sels, Marc Theeboom
Met de medewerking van Edwin Aerts en Koenraad Bostijn (ISB), Ivo Janssens en Wendy Heymans (Kunst en
Democratie), Ilse Konings, Henk Termote, Elke Vandenmeersche, Loes Vandeweerd
Coverfoto en foto deel 1 © ISB vzw
Foto deel 2 © ISB vzw
Foto deel 3 © OCMW Kortrijk
Foto deel 4 © Buurtsport
Foto deel 5 © Open Huis
Lay-out en druk: drukkerij EPO
De inhoud van deze gids kan worden geconsulteerd op www. integratiedoorsport. be, de website van Kunst en
Democratie (www. cdkd. be) en de website van de POD Maatschappelijke Integratie (www. mi-is. be).

Het OCMW aan zet!
Sport als niet alledaagse partner
Eindredactie
Eva Vonck
Auteurs
Jeroen Scheerder, Marc Theeboom & Pascal De Maesschalck,
Peter Sels & Hilde Plas, Marleen Platteau
Beleid, visie en praktijk

INHOUD
Voorwoord 7
Inleiding 9
Deel 1: Garantie van het recht tot deelname? 13
1. Armoede 15
2. Garanderen van het recht tot deelname, bijdrage en opbouw van cultuur en sport 16
3. Sport (in)actief Jeroen Scheerder 18
Deel 2: Sport en integratie 31
1. Integreert of intrigeert sport? Jeroen Scheerder 33
2. Sport en maatschappelijk kwetsbare jeugd Marc Theeboom 41
Deel 3: Lokaal beleid als stimulator tot (sport)participatie 55
1. De OCMW-maatregel in een notendop 58
2. Een nieuw Lokaal Sport voor Allen-beleid 61
3. Een lokaal beleidsperspectief voor de bevordering van de sociale,
culturele en sportieve participatie van alle inwoners Peter Sels en Hilde Plas 65
4. Is sport een alledaagse partner voor het OCMW? Marleen Platteau 72
Deel 4: Buurtsport 79
Buurtsport Marc Theeboom en Pascal De Maesschalck 81
Deel 5: Praktijkvoorbeelden 89
1. Sport voor allen: een recht? 92
2. Lokale Sportantenne Genk 94
3. Het dienstencentrum beweegt 96
Biografi e van de auteurs 99

VOORWOORD
Handen in elkaar
Als Vlaams minister voor Cultuur, Jeugd en Sport wil ik zoveel mogelijk Vlamingen toeleiden
naar bibliotheken, cultuurcentra, musea, theaters, jeugdhuizen, sportclubs, buurtsportprogramma’s...
Het accent participatie, dat ik graag omschrijf met de woorden‘deelnemen’ en ‘deelhebben’,
vormt een belangrijke rode draad in mijn beleid. Deelnemen slaat op het meedoen
aan, genieten van, terwijl deelhebben een stuk verder gaat. Deelhebben is het opnemen van
engagement en voor de vrijetijdssectoren die voor een groot deel op vrijwilligers draaien is
dit van zeer groot belang.
Deze aandacht voor participatie geef ik op verschillende manieren invulling. Enerzijds ondersteunt
de Vlaamse Gemeenschap via de verschillende sectorale decreten de vele projecten,
steunpunten, federaties, organisaties om verder te groeien en te ontwikkelen en zoveel mogelijk
mensen te bereiken. De decreten ‘lokaal’ stellen participatie nog sterker centraal met de
participatieve beleidsvoering en diverse en laagdrempelige programma’s die erin vervat zitten.
Het decreet op het lokale en regionale Sport voor allen-beleid bijvoorbeeld geeft ondersteuning
aan sportdiensten voor de opmaak en uitvoering van een gedragen sportbeleidsplan.
Hierin komen de ondersteuning van de sportverenigingen, programma’s gericht op het anders
georganiseerd sporten (zoals bv. buurtsport en schoolsport), toegankelijkheid en diversiteit in
sport en een degelijke planning op het vlak van sportinfrastructuur aan bod.
Ik heb echter nog grotere ambities met een aanvullend of fl ankerend participatiedecreet. Voor
te veel kwetsbare groepen is de drempel voor participatie immers te hoog, wat hun sociale
uitsluiting nog versterkt. Drempelverlagende initiatieven voor personen in armoede, gedetineerden,
personen met een handicap of zieken en mensen met een etnisch-cultureel diverse
achtergrond worden binnen dit decreet ingebed. Tevens moet het decreet een structurele
plaats bieden voor bestaande sectoroverschrijdende participatie-instellingen.
Maar ook vernieuwende en creatieve praktijk rond doelgroepen, drempels, participatie, toeleiding
naar het bestaande, maar ook de creatie van een eigen aanbod krijgen hierbinnen de
nodige aandacht. Het participatiedecreet wil aanwakkeren, échte participatiekansen vergroten.
Elke sector blijft hiervoor verantwoordelijk, elk decreet speelt hierin zijn rol… maar het participatiedecreet
wil helpen waar kan en opzwepen waar moet.
7

En… het moet! We moeten er echt voor kiezen om het verschil te maken. Cultuur, jeugdwerk
en sport zijn geen kersen op de taart, maar maken volwaardig deel uit van het leven van u en ik.
De overheden, de cultuur-, jeugd- en sportorganisaties, de OCMW’s, de diverse verenigingen
van mensen in armoede moeten de handen in elkaar slaan om werkelijk stappen vooruit te
zetten. Ik wil er met het nieuwe participatiedecreet alles aan doen om hiervoor de noodzakelijke
randvoorwaarden te creëren.
Deze publicatie ‘OCMW aan zet – sport als niet alledaagse partner’ van Kunst en Democratie
en het Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid, past perfect binnen mijn ambities
met de nieuwe decreten op het lokaal sportbeleid en op participatie. Het boek geeft inspiratie
en achtergrond voor praktijkwerkers, maar ook voor lokale beleidsmakers die in het kader
van het nieuwe Sport voor allen-decreet volop aan de slag zijn met hun sportbeleidsplannen.
Het boek vertrekt vanuit een aantal vaststellingen rond maatschappelijk kwetsbare groepen
en hun participatie aan sport; het kadert en relativeert soms ook de integrerende functie van
sport. In het volgende deel wordt deze informatie vertaald naar het lokale bestuursniveau. Het
boek sluit af met een aantal voorbeelden van goede praktijk.
Ik wens u van harte veel leesplezier en hoop oprecht dat deze publicatie een aanzet geeft tot
meer sport voor meer mensen!
Bert Anciaux
Vlaams minister voor Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel
8

INLEIDING
Sociale uitsluiting heeft vele gezichten. Het verwijst niet enkel naar een gebrek aan inkomen,
werk, opleiding en huisvesting maar ook naar een gebrek aan participatie in het sociale, culturele
en sportieve leven.
Al in 1994 werd in het Algemeen Verslag van de Armoede aandacht geschonken aan de relatie
tussen cultuur, armoede en uitsluiting. Ruim 10 jaar later is deze aandacht nog steeds actueel,
zeker in de aanverwante sectoren van cultuur binnen het ruime vrijetijdsveld. Daarom gaan er
ondertussen vanuit het werkveld al geruime tijd stemmen op om de aandacht voor cultuurparticipatie
van mensen in armoede te verruimen naar sportparticipatie en naar vrijetijdsparticipatie
in het algemeen.
Waarom deze publicatie?
Vier ontwikkelingen hebben de aanzet voor deze publicatie gegeven: de OCMW maatregel
voor sociale, culturele en sportieve ontplooiing en de daaruit voortvloeiende eerste uitgave
van ‘Culturele, sportieve en sociale participatie, het OCMW aan zet’, de lokale sportantennes, het
lokaal sociaal beleid en het nieuwe decreet op het lokaal sportbeleid.
De OCMW–maatregel en de praktijkgids ‘Het OCMW aan zet’
De Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) krijgen de laatste jaren
een steeds ruimer takenpakket waardoor zij een steeds grotere en proactievere rol
spelen in de strijd tegen alle vormen van sociale uitsluiting. In het licht daarvan kwam
er in 2003 het Koninklijk Besluit dat een OCMW-subsidie voorziet voor sociale,
culturele en sportieve participatie van gebruikers van de OCMW-dienstverlening.
Naar aanleiding van de nieuwe OCMW maatregel voerde Kunst en Democratie
een onderzoek uit naar de besteding van de extra middelen en of dit voor verbetering
vatbaar was. In 2005 brachten zij de praktijkgids ‘Culturele, sportieve en
sociale participatie, het OCMW aan zet’ uit, wat door het ruime sociale en culturele
werkveld sterk werd geapprecieerd. De praktijkgids schenkt ondermeer aandacht
aan de visie en het nut van participatie, geeft meer uitleg bij het gebruik en de
mogelijkheden van het Koninklijk Besluit en biedt een stappenplan waarin de belangrijkste
aandachtspunten (oa drempels) die spelen wanneer je met de middelen
voor cultuur en sport aan de slag wilt gaan, worden beschreven. Tenslotte worden
er 34 praktijkvoorbeelden kort toegelicht. Toch ging de aandacht grotendeels naar
de cultuurparticipatie, sport kwam minder aan bod.
9

De lokale sportantennes
In 2005 werd het Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid aangezocht
om meer aandacht te vestigen op het sportieve luik binnen de nieuwe OCMW
– maatregel. Op vraag van de minister van Maatschappelijke Integratie werd een
eenmalig proefproject gelanceerd, namelijk het opstarten van vier regionale samenwerkingsverbanden
tussen OCMW’s en sportdiensten, lokale sportantennes
genaamd. Er werd een lokale sportantenne opgestart in de regio’s Turnhout, Genk,
Kortrijk en in de stad Antwerpen. Elk van hen werkte naargelang de lokale noden
en behoeften, zo deed de regio Turnhout voornamelijk inspanningen rond de sportieve
uitbouw van de reeds bestaande vrijetijdspas en ging de regio Genk op zoek
naar de noden, behoeften en verwachtingen van hun cliënten. Op basis van deze
gegevens kunnen zij bestaande acties bijsturen of nieuwe initiatieven ontwikkelen.
Het lokaal sociaal beleid
Het lokaal sociaal beleid wordt gezien als het resultaat van een lokale dynamiek
die door acties van OCMW én gemeentebestuur én lokale actoren is ontstaan. Dit
impliceert dat het lokaal sociaal beleid niet alleen te herleiden is tot wat gemeente-
en OCMW-besturen zelf ondernemen, noch te beperken tot de acties die gericht
zijn op het zogenaamde ‘klassieke’ welzijns- en gezondheidsbeleid. Een goed lokaal
sociaal beleid betekent ook dat er binnen andere beleidsdomeinen aandacht wordt
besteed aan kwetsbare groepen en dat inspanningen worden geleverd om hun positie
te verbeteren.
Het nieuwe decreet lokaal sportbeleid 1
Zoveel mogelijk mensen stimuleren, uitnodigingen, begeleiden en kansen bieden
voor actieve sportbeoefening is de uitdaging voor de Vlaamse minister van sport.
Binnen dit nieuwe decreet ligt de focus op een gevarieerd sportaanbod. Dit betekent
dat er zowel aandacht gaat naar sporten in clubverband en anders georganiseerd
sporten als naar de sportparticipatie van kwetsbare doelgroepen.
Dit nieuwe decreet betekent dat de gemeentelijke sportdiensten, net zoals de
meeste van hun gemeentelijke collega’s, een beleidsplan moeten opmaken waarin
zij hun visie en doelstellingen voor de komende jaren weergeven. Maar zij staan
daar niet alleen in. Het ISB ontwikkelt in opdracht van de Vlaamse overheid en
in samenspraak met andere partners een begeleidingstraject waarbij er heel wat
ruimte wordt gecreëerd om inhoudelijke voeding aan de lokale besturen te geven.
Maar de OCMW’s zijn noch culturele noch sportieve experten, de culturele en sportieve actoren
komen niet in contact met de dagelijkse realiteit van de armoede. De goede verstaander
begrijpt dat overschrijdende werkcoalities noodzakelijk zijn indien men grondig en structureel
aan de (sport)participatie van mensen in armoede wil werken. Maar door onze praktijkerva-
1 Het decreet werd op 28 februari 2007 defi nitief goedgekeurd door de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement.
10

PRÉFACE
ring merken we dat het water tussen de sociale, culturele en sportieve sector soms te diep is.
Onbekend is nogal dikwijls onbemind.
Maar de participatie van de meest kwetsbaren is een gedeelde verantwoordelijkheid. Nieuwe
beleidsevoluties vragen naar nieuwe organisatievormen en initiatieven. Dat veronderstelt
overleg met de lokale partners enerzijds om de onderlinge betrokkenheid en afstemming te
verhogen, anderzijds om parallelle circuits van allerhande initiatieven te vermijden, dit uiteraard
ten voordele van de cliënten. Anders gezegd, netwerking is het sleutelwoord. De potentiële
partners zijn daarbij talrijk zowel binnen de eigen gemeente,vb sport-, cultuur-, jeugd- en
welzijnsdienst als daarbuiten vb sportverenigingen, socio-culturele verenigingen, armen- en
vierde wereld groeperingen, opbouwwerk, buurthuizen, scholen, … .
Het wordt algauw duidelijk dat dit een ambitieuze opdracht wordt zowel voor de OCMW’s
als voor de andere lokale actoren.
Wat vindt u in deze publicatie?
Geen pasklare antwoorden, wel inspiratie
We willen alvast niet pretenderen dat deze publicatie alomvattend is en pasklare antwoorden
biedt. Met deze publicatie willen we eerder een brug maken tussen de diverse actoren (sportfunctionarissen,
OCMW’s, welzijnsdiensten, lokale beleidsmakers, enzovoort). Dit initiatief is
voor ons al geslaagd als een paar onderdelen inspirerend werken voor al wie betrokken is bij
de (sport)participatie van kwetsbare groepen.
Deze publicatie bouwt verder op het eerste boekje ‘Het OCMW aan zet’ waar de nadruk
vooral ligt op het culturele aspect. Hoewel bijna alle items makkelijk kunnen vertaald worden
naar de sport, was er volgens ons toch nog meer duiding nodig. Het was dan ook een bewuste
keuze om een brede waaier aan teksten van zowel academici als beleidsuitvoerders te bundelen.
De ene zal vanuit zijn/haar achtergrond en kennis eerder een algemeen kader schetsen, de
ander zal vanuit zijn/haar praktijkervaring meer concrete tips meegeven.
Opbouw van deze publicatie
In deze bundel vindt u vijf delen terug. Het eerste deel schets een algemeen kader omtrent
armoede en de (niet)participatie van mensen in armoede aan sport. In het tweede hoofdstuk
belichten we de relatie tussen sportparticipatie en integratie. Bevordert sportparticipatie de
integratie van maatschappelijk kwetsbare groepen of niet? In het derde deel leggen we de
focus op de rol van het lokale beleid in dit ganse (sport)participatiedebat. Over welke kaders
beschikt de lokale overheid en hoe kan men deze kaders invullen. In het vierde luik schenken
we bijzondere aandacht aan buurtsport. Een vorm van sportorganisatie die volgens ons een
antwoord kan bieden op bepaalde drempels die mensen ervaren om te kunnen deelnemen.
In het vijfde deel vinden we een aantal praktijkvoorbeelden terug.
11

Tot slot
12
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
In een lokale context is zowel de sportsector als het OCMW, een partner naast alle andere
partners die elkaar kunnen versterken. Wij willen dan ook alle betrokkenen uitnodigen om
nieuwe samenwerkingsvormen te stimuleren en te komen tot een succesvol participatieproces.
En omdat het met deze publicatie niet eindigt, maar pas begint, willen wij op de website www.
integratiedoorsport.be extra informatie en praktijkvoorbeelden aanbieden.
Als laatste willen we eindigen met een woord van dank aan al diegenen die deze publicatie
mogelijk maakten.
In de eerste plaats denken we aan Christian Dupont, minister van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke
Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen, en zijn kabinetsmedewerkers
voor hun ondersteuning van zowel deze publicatie als van de projecten die ISB vzw en Kunst
en Democratie uitvoeren.
Uiteraard willen we ook de auteurs bedanken voor hun waardevolle bijdrage.
Een bijzondere dankjewel gaat uit naar Nathalie Debast en Hilde Plas, stafmedewerkers bij de
Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), voor hun inzet en medewerking, niet
alleen bij deze realisatie maar evenzeer bij onze andere projecten.
Tenslotte willen we ook Bert Anciaux, Vlaams minister voor Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel
bedanken voor zijn gewaardeerde initiatieven op Vlaams niveau. Hopelijk mag dit de aanleiding
geven tot een verdere vruchtbare samenwerking tussen de lokale vrijetijdsactoren, het lokaal
sociaal beleid en de OCMW-maatregel.
Eva Vonck
Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid (ISB)
Kunst en Democratie

DEEL 1
Garantie van het recht tot deelname?
© ISB

DEEL 1
INTRO
Armoede is niet enkel een gebrek aan fi nanciële middelen maar is een netwerk van onderling
verbonden uitsluitingen. Arbeid en opleiding zijn niet meer de enige hefbomen tot
integratie.
In een samenleving waar vrijetijd een steeds grotere rol speelt, is het stimuleren van integratie
en ontplooiing op alle levensterreinen een belangrijke uitdaging geworden.
In dit deel willen we kort een achtergrond schetsen van een aantal aspecten: wat is armoede,
wat geven de mensen in armoede zelf als probleem en als mogelijke oplossing aan, en hoe
komt het dat bepaalde groepen niet of minder deelnemen aan sport en/of cultuur?
1. Armoede
Garantie van recht tot deelname?
In ‘Armoede en sociale uitsluiting, jaarboek 2006’ komt Vrancken tot volgende defi nitie van
armoede: ‘een netwerk van sociale uitsluiting die zich uitstrekt over meerdere gebieden van het
individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen
van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen’ 1 .
Armoede is dus niet enkel een gebrek aan fi nanciële middelen. Het is een wisselend samenspel
van achterstellingen op verschillende terreinen tegelijkertijd 2 .
Verder komt hij tot de vaststelling dat ons land momenteel 15% inkomensarmen kent, voor
Vlaanderen bedraagt dat 11%. Het hoogste armoederisico situeert zich voornamelijk bij
eenverdienersgezinnen en laaggeschoolden. Eenoudergezinnen, en dan vooral moeders met
zeer jonge kinderen, vormen een bijzonder kwetsbare groep op de arbeidsmarkt. 3
1 Vrancken, J. (2006) In: Vrancken, J., De Boyser, K., Dierckx, D. (2006) Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2006. Acco, Leuven.
2 Haalbare cultuur voor iedereen. Dossier cultuur (2002), Antwerpen: Antwerps Platform van Generatiearmen.
3 Vrancken, J. (2006) In: Vrancken, J., De Boyser, K., Dierckx, D. (2006) Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2006. Acco, Leuven.
15

16
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
2. Garanderen van het recht tot deelname, bijdrage en opbouw
van cultuur en sport 4
De actoren op het terrein van de armoedebestrijding benadrukken dat ze het heel belangrijk
vinden dat cultuur in zijn geheel wordt benaderd. Via cultuur drukken mensen immers
hun waarden, visie en ideeën uit. Het is via cultuur dat mensen met elkaar communiceren
en aan het maatschappelijk leven deelnemen. De Unesco defi nieert het begrip cultuur als
alles wat een maatschappij of een groep kenmerkt en elk menselijk wezen zijn identiteit
geeft. Deze defi nitie, die algemeen wordt aanvaard, erkent behalve de kunsten en de
letteren, ook de levenswijze, fundamentele rechten van de mens, waarden, tradities en
geloof als culturele fenomenen.
Elke gemeenschap, elke persoon heeft zijn of haar eigen cultuur (of culturen). Het cultuurbeleid
dient dan ook op de bevolking in haar geheel en in al haar diversiteit te worden
gericht.
Het is bovendien erg belangrijk om cultuur als een transversaal gegeven te beschouwen,
zowel op het terrein als op het vlak van beleid. Cultuur heeft immers betrekking op alle domeinen
van het leven. Zo hebben de culturele waarden en gebruiken invloed op hoe mensen
gezondheid, opvoeding, werk, enzovoort benaderen.
Aan de hand van onder andere de volgende resoluties zetten de actoren hun visie kracht bij.
De fundamentele rol van cultuur in de samenleving erkennen
De aandacht voor het cultuurthema en voor cultuurparticipatie is sinds het Algemeen Verslag
van de Armoede (1994) onmiskenbaar gestegen, maar toch moeten we vaststellen – op
basis van meerdere onderzoeken en van talrijke signalen en getuigenissen vanuit het terrein
– dat het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing voor heel wat mensen nog
steeds geen verworvenheid is.
Door verschillende actoren wordt tevens gevraagd de blik te verruimen tot vrijetijdsbesteding
en sport.
4 Deze tekst is grotendeels gebaseerd op Garanderen van het recht tot deelname, bijdrage en opbouw van cultuur in Armoede uitbannen, een
bijdrage aan politiek debat en politieke actie. 2005. Steunpunt Armoedebestrijding. Brussel. Wel werd gezorgd voor een vertaalverslag
naar de sport.
De oorspronkelijke tekst stoelt op de resultaten van de 11 regionale ontmoetingen die de Koning Boudewijnstichting heeft georganiseerd
en op 2 overlegmomenten die het Steunpunt Armoedebestrijding in samenwerking met Kunst en Democratie/Culture
et Démocratie organiseerde. De deelnemers aan deze ontmoetingen waren vooral verenigingen waar armen het woord nemen,
medewerkers van culturele initiatieven en instellingen, medewerkers van sociaal-artistieke initiatieven, medewerkers van OCMW’s
en wetenschappers.

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
Wegnemen van de drempels ten aanzien van het cultuur- en
sportaanbod
Verschillende factoren blijven de toegang tot cultuur belemmeren 5 . Naast de fi nanciële
drempels zijn er ook praktische beperkingen (o.a. een gebrek aan informatie, mobiliteit,
kinderopvang) en psychologische en sociale drempels. Daarnaast leert de ervaring dat de
participatie van mensen in armoede aan de cultuur- en sportinitiatieven evenredig is met de
actieve toeleiding die op het terrein gebeurt.
Heel wat socio-culturele organisaties en verenigingen waar armen het woord nemen realiseren
in de praktijk dit toeleidingswerk, maar voelen zich daar heel weinig in gewaardeerd
en gesteund. Naar de mensen toe stappen, naar hen luisteren, hun vertrouwen winnen, ze
voorbereiden, ze motiveren en ze fysiek begeleiden: het kost allemaal tijd, maar het is wel
noodzakelijk als men de meest kwetsbare groepen wilt bereiken.
Verhogen van samenwerking en overleg
Op het terrein wordt heel sterk de nood en de waarde van samenwerking en overleg tussen
de verschillende sectoren en de verschillende niveaus ervaren 6 . Er bestaan veel en goede initiatieven,
maar te veel is sprake van versnippering en een gebrek aan afstemming. Het probleem
wordt aangehaald van aparte initiatieven met aparte doelgroepen (bijvoorbeeld een OCMWaanbod
enkel voor OCMW-cliënten). Er wordt gepleit voor het honoreren en ondersteunen
van wat reeds bestaat (in plaats van steeds nieuwe initiatieven) maar dit in combinatie met een
veel grotere samenwerking en afstemming. Onder andere de school wordt heel veel genoemd
als de plaats waar jongeren kennis kunnen maken met sport en cultuur. Ook de meerwaarde
van een buurtgerichte aanpak en concepten zoals de ‘brede school’ wordt aangehaald.
Om spanningen, concurrentie of misverstanden te voorkomen, is het ook essentieel dat de
opdrachten en de rol van elke betrokkene opnieuw worden gedefi nieerd. Een aantal bestaande
initiatieven uit onder andere de culturele sector, die voortdurend heel veel moeite hebben om
aan voldoende middelen te geraken, drukken hierbij een frustratie uit over het feit dat tegelijk
OCMW’s extra middelen krijgen om de culturele en sportieve projecten te ontwikkelen.
Sensibiliseren en vormen
Vorming voor de culture, sportieve en sociale werkers is nodig, onder andere rond de
integratie van de werkmethoden uit de beide sectoren en het samenbrengen van een diversiteit
aan deskundigheden in het werkveld. Soms is er sprake van spanningen tussen sociale
werkers en de culturele en sportieve werkers. Niet zelden beschikt de één wel over de
5 Meer informatie en tips kan men nalezen in Clé, A. (2005). Culturele, sportieve en sociale participatie. Het OCMW aan zet. POD Maatschappelijke
Integratie, Brussel.
6 Hoe dit in de praktijk kan gerealiseerd worden, vindt u terug in de teksten van Peter Sels en Hilde Plas (p. 65) en Marleen Platteau
(p. 72).
17

18
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
middelen maar niet over de nodige expertise en competenties of omgekeerd. Het is een
opdracht om raakvlakken te zoeken en ontmoetingen tussen de verschillende sectoren te
organiseren.
3. Sport (in)actief
De (niet-)deelname aan sport gedurende de eerste jaren van
de 21 ste eeuw
Jeroen Scheerder
Meer dan ooit is sportbeoefening ‘in’. Vrijetijdssport geniet een steeds grotere populariteit
bij verschillende bevolkingsgroepen. Niet langer zijn het voornamelijk jongeren, mannen of
hogeropgeleiden die sterk vertegenwoordigd zijn op het sportveld, ook ouderen, vrouwen
en lageropgeleiden komen letterlijk en fi guurlijk meer en meer op een sportieve manier in beweging.
Op enkele decennia tijd is de deelname aan sport geëvolueerd van een uitzonderlijke
naar een aanvaarde, alledaagse en vandaag zelfs normatieve gedragsvorm (Scheerder, 2004a).
Wie niet bij het sportgebeuren betrokken is, blijkt de uitzondering. Achter deze ontwikkeling
schuilt echter een dubbele paradox. Ondanks de popularisering van de sport, is van
een democratisering van deze vrijetijdsactiviteit nog altijd geen sprake enerzijds (Scheerder,
2003), en wordt onze samenleving steeds meer gekenmerkt door een sedentaire levensstijl
anderzijds (Vanreusel e.a., 2004).
In deze bijdrage willen we nagaan in welke mate sportkansarme groepen (niet) in sport participeren.
Daartoe zullen we de sociale gelaagdheid van de sport(in)activiteit in kaart brengen
alsook de ontwikkeling ervan gedurende de eerste jaren van de 21 ste eeuw bestuderen.
Voor deze analyse maken we gebruik van recente participatiestudies.
Evolutie van de non-participatie in sport 1969-2001/2005
De bevindingen uit grootschalig sportparticipatieonderzoek tonen aan dat tot op heden het
aantal sportinactieven jaar na jaar afneemt. Op het einde van de jaren zestig was bijna 90 procent
van de volwassenen in Vlaanderen helemaal niet sportactief gedurende de vrijetijd (fi guur
1). Vanaf het einde van de vorige eeuw is dit percentage gezakt tot minder dan de helft van de
volwassenen. Hoewel het aantal sportinactieve jongeren nog steeds heel wat lager ligt dan bij de
volwassenen, kan er bij de jongeren sinds de jaren negentig een tegenovergestelde trend worden
vastgesteld: het aantal jongeren dat geen vrijetijdssport beoefent, neemt immers toe (fi guur 2).
Zeker bij de meisjes is dit een opvallend en verontrustend gegeven (Scheerder e.a., 2005a).
Dat steeds meer volwassenen sportactief zijn en steeds meer jongeren sportinactief, vertaalt
zich ook in de ontwikkeling van het tijdsbudget besteed aan actieve sport. In 1999 spendeerden
volwassenen gemiddeld 3 uur en 7 minuten aan sport per week, recreatieve sport- en bewe-

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
Figuur 1: Evolutie van het aantal sportinactieve volwassenen in Vlaanderen 1969-2005,
percentages i. f. v. totale populatie
% sportparticipanten
100
80
60
40
20
0
96
88
86
59
1969 1979 1989 1999 2005
geen sport geen sport in club
Bron: Scheerder e.a. (2006d); Scheerder & Pauwels (2006)
Legende:
Geen sport = geen actieve sportbeoefening tijdens vrijetijd ongeacht context
Geen sport in club = geen actieve sportbeoefening in clubverband
Opmerking:
De percentages over 2005 komen uit een andere studie (Scheerder & Pauwels, 2006) dan de voorgaande meetpunten
(Scheerder e.a., 2006d). Voor toelichting bij de methodologische beperkingen zie Scheerder e.a. (2003; 2004).
gingsactiviteiten als wandelen in een bos of park het maken van een fi etstocht of het biljarten en
bowlen tijdens het uitgaan inbegrepen (Glorieux e.a., 2006). Anno 2004 is de tijd besteed aan
sport opgeklommen tot 3 uur en 34 minuten. De stijging van het sporttijdsbudget is voornamelijk
toe te schrijven aan de groeiende belangstelling voor recreatieve vormen van sportbeoefening
(Scheerder e.a., 2006e). Beschikbare, vergelijkbare data voor jongeren wijzen echter opnieuw op
een negatieve evolutie: in 1989 was 49 procent van de jongeren uit het secundair onderwijs niet
tot hoogstens één uur per week sportactief, de tijd besteed aan sportactiviteiten tijdens de lessen
lichamelijke opvoeding niet meegerekend. Tien jaar later was dat percentage reeds gestegen tot
57 procent. Bijna drie op vijf jongeren uit het secundair onderwijs doen dus niet of maximaal een
uurtje sport per week gedurende hun vrijetijd (Scheerder, 2004a: 91-92). Opnieuw blijkt dat deze
trend zich uitdrukkelijker voor doet bij meisjes dan bij jongens (Scheerder e.a., 2005c).
Wat de niet-deelname aan sportbeoefening in clubverband betreft, stellen we vast dat zowel
bij de volwassenen als bij de jongeren deze vorm van non-participatie afneemt tot en met het
59
82
48
77
77
41
19

20
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Figuur 2: Evolutie van het aantal sportinactieve jongeren uit het secundair onderwijs in Vlaanderen
1969-2001, percentages i. f. v. totale populatie
% sportparticipanten
100
80
60
40
20
0
1969 1979 1989 1999 2001
einde van de vorige eeuw (fi guren 1 en 2). Bij de volwassenen is vanaf dat ogenblik sprake
van een stagnatie, bij de jongeren echter van een lichte toename. Zowel bij de jongeren als
de volwassenen lijkt het er voorlopig op dat een verzadigingspunt is bereikt wat het aantal
actieve leden van een sportclub betreft. Dat neemt niet weg dat in vergelijking met andere
vormen van lidmaatschappen de betrokkenheid bij het sportverenigingsleven het populairst
is (Scheerder, 2004a). In vergelijking met de sector van de clubgeorganiseerde sport is er
geen enkele andere maatschappelijke organisatie waarin mensen zich in dezelfde mate vrijwillig
aansluiten of mensen in dezelfde mate vrijwillig betrokken zijn bij het aanbod.
Algemeen beschouwd komen dus meer en meer mensen op een actieve manier met sport
in contact, maar de tijd besteed aan actieve sportbeoefening blijft marginaal, zeker in vergelijking
met het tijdsbudget dat gespendeerd wordt aan het ‘schermkijken’, met name het
9
geen sport geen sport in club
Bron: Lefevre e.a. (2002); Scheerder e.a. (2006d)
Legende:
Geen sport = geen actieve sportbeoefening tijdens vrijetijd ongeacht context
Geen sport in club = geen actieve sportbeoefening in clubverband
Opmerking:
De percentages over 1969 en 1979 zijn een schatting op basis van het participatiecijfer anno 1969 (alleen jongens)
en anno 1979 (alleen meisjes).
De percentages over 2001 komen uit een andere studie (Lefevre e.a., 2002) dan de voorgaande meetpunten
(Scheerder e.a., 2006d).
55
13
44
46
14

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
televisie- en computergebruik (Glorieux e.a., 2006). Onze samenleving biedt steeds meer
mogelijkheden, niet in het minst op het gebied van (digitale) vrijetijd. Meer opties betekent
echter ook meer keuzes maken (Breedveld & Van den Broek, 2003). Vermoed wordt dat in
onze meerkeuzemaatschappij heel wat mensen geen keuze willen of kunnen maken en hierdoor
verschillende (vrijetijds)activiteiten combineren met een minder grote, eerder vluchtige
tijdsinvestering per activiteit als gevolg. Actieve sportbeoefening is bovendien slechts één
manier om fysiek actief te zijn. Het is immers duidelijk dat hoewel globaal genomen steeds
meer mensen actief aan sport doen, we met zijn allen tegelijkertijd ook steeds minder fysiek
actief zijn. De huidige convenience-maatschappij is zodanig comfortabel ingericht dat vormen
van fysieke activiteit blijkbaar overbodig zijn geworden. De schijnbare luxe van een inactieve
levensstijl brengt echter andere problemen met zich mee, waaronder heel wat gezondheidsrisico’s
(Rzewnicky, 2003; Vanreusel e.a., 2004).
Sociale gelaagdheid van de sport(in)activiteit
Recent onderzoek naar de sociale gelaagdheid van sportinactiviteit brengt aan het licht dat
deze levensstijl nog steeds op de eerste plaats een kenmerk is van mensen die tot kansarme
bevolkingsgroepen behoren (Scheerder & Pauwels, 2006; Scheerder e.a., 2006a; 2006b;
2006c). In vergelijking met andere groepen hebben een aantal bevolkingsgroepen – om
welke reden dan ook – gemakkelijker toegang tot het sportaanbod. Tabel 1 geeft voor een
aantal sociale achtergrondkenmerken aan welke categorieën onder- of oververtegenwoordigd
zijn wat de niet-deelname aan (clubgeorganiseerde) sport betreft.
De resultaten in tabel 1 tonen aan dat vrouwen signifi cant oververtegenwoordigd zijn inzake
sportinactiviteit. De verdeling van mannen en vrouwen betreffende actieve sportbeoefening is
dus niet gelijk aan de geslachtsverdeling zoals deze zich binnen de totale populatie voordoet.
Het actief aan sport doen kan daarom niet als een sekseneutrale vrijetijdsactiviteit worden
beschouwd. Niet alleen tussen mannen en vrouwen bestaan uitgesproken verschillen inzake
sportinactiviteit, ook naar leeftijd, opleidingsniveau, beroepsstatus en de grootte van het sociaal
vrijetijdsnetwerk kunnen opvallende verschillen worden vastgesteld (tabel 1).
Bijna 70 procent van de sportinactieve mensen blijken 45-plussers te zijn, terwijl deze leeftijdsgroep
iets minder dan de helft van de totale populatie 7 vertegenwoordigt. Een vergelijkbare bevinding
stellen we vast voor mensen met ten hoogste een diploma van lager secundair onderwijs:
iets meer dan 70 procent van de sportinactieven is lager opgeleid, terwijl lageropgeleiden minder
dan de helft van de bevolking vertegenwoordigen. Sportinactiviteit is bij 45-plussers en lageropgeleiden
dus sterker aanwezig dan verwacht kan worden op basis van hun vertegenwoordiging in de
populatie. Ook de groep van gepensioneerden, niet-professioneel actieven, huisvrouwen/-mannen,
ongeschoolde arbeiders en landbouwers – een groep die tezamen 45 procent van de bevolking
7 In het onderzoek waarnaar hier wordt verwezen, bestaat de populatie uit 14- tot en met 85-jarigen in Vlaanderen.
21

22
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Tabel 1: Niet-deelname aan (club)sport door 14- t/m 85-jarigen in Vlaanderen anno 2003-2004 naar
verschillende sociale achtergrondkenmerken, in kolompercentages
Geen lid of Verdeling
Geen sport deelnemer van in volledige
sportclub
steekproef
GESLACHT
Man 41. 3*** 42. 1*** 49. 4
Vrouw
LEEFTIJDSCATEGORIE
58. 7*** 57. 9*** 50. 6
14-17j. 0. 3*** 3. 7*** 5. 6
18-24j. 4. 4*** 8. 5*** 10. 3
25-34j. 11. 4*** 13. 6*** 15. 8
35-44j. 16. 0*** 18. 6 19. 2
45-54j. 18. 0** 16. 6 16. 4
55-64j. 15. 6*** 14. 5* 13. 4
65-74j. 19. 1*** 14. 9*** 12. 0
75-85j.
HOOGST BEHAALDE DIPLOMA
15. 2*** 9. 7*** 7. 2
(Geen) lager onderwijs 40. 7*** 28. 2*** 22. 8
Lager secundair onderwijs 29. 8*** 27. 6** 25. 8
Hoger secundair onderwijs 17. 3*** 19. 9** 21. 9
Niet-universitair hoger onderwijs 8. 3*** 12. 5** 13. 9
Universitair onderwijs 2. 3*** 4. 7** 5. 6
Volgt nog dagonderwijs 1. 6*** 7. 1*** 9. 9
SOCIO-PROFESSIONELE STATUS
100. 0 100. 0 100. 0
Student 1. 6*** 7. 2*** 9. 9
Gepensioneerd of niet professioneel actief 48. 6*** 37. 9*** 31. 2
Huisvrouw/-man 11. 1*** 10. 0*** 8. 1
Ongeschoolde arbeid(st)er of landbouw(st)er 7. 8*** 5. 9 5. 7
Geschoolde arbeid(st)er 10. 8** 10. 7*** 12. 3
Bediende 11. 5*** 15. 7*** 18. 1
Onderwijzer, leerkracht of docent 1. 3*** 2. 3 2. 5
Hoger bediende of kaderpersoneel 1. 9*** 3. 6** 4. 6
Kleine zelfstandige of handelaar 2. 5* 3. 0 3. 2
Vrij beroep of zelfstandig ondernemer 3. 1*** 3. 7* 4. 4
GROOTTE SOCIAAL VRIJETIJDSNETWERK
100. 0 100. 0 100. 0
0 t/m 4 mensen 46. 8*** 36. 2*** 31. 5
5 t/m 7 mensen 27. 4** 30. 2 29. 5
8 t/m 10 mensen 16. 3*** 20. 1*** 22. 3
11 of meer mensen 9. 5*** 13. 4*** 16. 7
* p

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
Tabel 2: Niet-deelname aan (club)sport bij jongeren uit het lager en secundair onderwijs in Vlaanderen
bij aanvang van de 21ste eeuw naar verschillende sociale achtergrondkenmerken; in percentages van de
totale populatie (sportinactiviteit) en van de sportpopulatie (clubsportinactiviteit)
Geen sport Geen lid van sportclub
Jongens Meisjes Jongens Meisjes
ALGEMEEN
LEEFTIJDSGROEP
11. 9 15. 6 27. 9 37. 3
16j.
ONDERWIJSVORM
12. 0 18. 0 32. 6 45. 2
Lager onderwijs 13. 6 16. 1 26. 0 36. 5
ASO 4. 4 9. 2 26. 9 32. 7
TSO 13. 6 20. 2 34. 3 43. 3
BSO
SOCIO-ECONOMISCHE STATUS VAN DE OUDERS
15. 6 27. 9 33. 3 66. 7
SES1 (= laagste statusgroep) 17. 5 23. 0 34. 6 49. 3
SES2 16. 1 18. 2 24. 6 43. 3
SES3 13. 7 15. 7 30. 1 36. 8
SES4 6. 2 11. 2 28. 2 32. 6
SES5 (= hoogste statusgroep)
SPORTBEOEFENING OUDERS
5. 0 6. 4 22. 9 28. 9
Geen sport 13. 9 19. 8 32. 8 42. 3
Alleen moeder sport 5. 7 7. 0 21. 5 41. 3
Alleen vader sport 4. 2 12. 1 24. 7 34. 7
Beide ouders sporten 7. 4 8. 4 31. 7 43. 1
Beide ouders sporten en minstens 1 van hen in clubverband 2. 5 5. 1 16. 3 19. 8
Percentages in vet duiden op een onderling signifi cant verschil (p

24
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
andere bevolkingsgroepen vinden deze groepen minder gemakkelijk de weg naar een sportvereniging
en genieten ze op deze manier minder van de sociale en gezondheidsvoordelen die
actieve sportbeoefening biedt.
De bovenstaande bevindingen kunnen aangevuld worden met resultaten uit onderzoek waarin
de aandacht specifi ek uitgaat naar jeugdsportparticipatie. Uit tabel 2 blijkt dat bijna één op de
zeven schoolgaande jongeren in Vlaanderen geen sport gedurende de vrijetijd beoefent. Sportinactiviteit
komt bovendien signifi cant meer voor bij meisjes dan bij jongens. Ook in functie van
andere achtergrondkenmerken kunnen opvallende verschillen worden vastgesteld. De sportinactiviteit
is het grootst bij kinderen jonger dan tien jaar en ouder dan vijftien jaar. Leerlingen uit
het lager, het technisch, doch voornamelijk het beroepssecundair onderwijs scoren beduidend
zwakker dan leerlingen uit het algemeen secundair onderwijs. Één op vijf van de BSO-leerlingen
participeert totaal niet in vrijetijdssport. Zoals eerder aangegeven, is de situatie het meest
alarmerend bij de meisjes uit het BSO. Bijna 30 procent van deze leerlingen komt nooit met
actieve sport in contact. Voorts komen niet-sportactieve jongeren signifi cant meer voor in de
lagere socio-economische klassen. Hoe lager opgeleid de ouders en hoe lager de beroepsstatus
van de ouders, hoe meer kans het kind heeft om niet sportactief te zijn. Bijna een kwart van
de meisjes uit de laagste socio-economische statusgroep behoort tot de sportinactieven. Bij de
jongens ligt dit cijfer iets lager, maar ook hier is sprake van een sociale ongelijkheid. Tenslotte
blijkt er een sterke samenhang te zijn tussen het sportgedrag van de jongere enerzijds en de
sportbeoefening van zijn/haar ouders anderzijds. Voornamelijk jongeren waarvan beide ouders
sportinactief zijn, hebben een beduidend grotere kans om ook zelf niet actief aan vrijetijdssport
te doen. Het is bovendien opvallend dat er verschillen optreden in de sportparticipatiegraad
van het kind naarmate slechts één van de ouders dan wel beide ouders sportactief zijn. Ook
de organisatiegraad van de sportbeoefening door de ouders hangt samen met het sportgedrag
van het kind. Zo blijkt dat wanneer beide ouders actief aan sport doen en tenminste één van
hen beoefent zijn of haar sport daarenboven in clubverband, de kans het grootst is dat het kind
tot de sportactieve groep behoort. Het is opmerkelijk dat sportinactieve meisjes meer voor
komen bij sportinactieve moeders dan bij sportinactieve vaders. Dit zou een indicatie kunnen
zijn dat meisjes makkelijker het (niet-)sportieve voorbeeld van hun moeder volgen dan dat van
hun vader. Bij de jongens is van dit socialisatiepatroon niet echt sprake.
Clubsportinactiviteit blijkt voornamelijk een kenmerk te zijn bij meisjes, meer bepaald de
schoolgaande meisjes van 16 jaar en ouder, de meisjes uit het beroepssecundair onderwijs en
de meisjes uit de laagste socio-economische statusgroepen (tabel 2). Bij de jongens zijn de
verschillen tussen de verschillende groepen minder groot dan bij de meisjes.
Evolutie van de sociale gelaagdheid van sport(in)activiteit
Studies naar verschuivingen in de sociale gelaagdheid van sport(in)activiteit hebben aangetoond
dat de verschillen tussen diverse sociale groepen kleiner zijn geworden (Scheerder,

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
Tabel 3: Niet-deelname aan (club)sport bij 18- tot en met 75-jarigen in Vlaanderen 1999-2005 naar een
aantal achtergrondkenmerken, in percentages van de totale populatie (sportinactiviteit) en van de
sportpopulatie (clubsportinactiviteit)
Geen sport Geen lid van
sportclub
1999 2005 Sign. 1999 2005 Sign.
GESLACHT
Mannen 40. 4 37. 9 NS 55. 9 57. 6 NS
Vrouwen
LEEFTIJDSCATEGORIE
53. 7 43. 1 *** 67. 6 65. 7 NS
18-24j. 27. 3 27. 3 NS 50. 8 52. 1 NS
25-34j. 39. 1 32. 0 NS 54. 5 61. 2 NS
35-44j. 41. 1 44. 0 NS 64. 9 62. 4 NS
45-54j. 56. 2 46. 4 * 61. 3 60. 6 NS
55-64j. 52. 8 37. 0 *** 68. 8 60. 9 **
65-75j.
HOOGST BEHAALDE DIPLOMA
66. 1 52. 7 ** 73. 4 74. 2 NS
(Geen) lager onderwijs 65. 7 51. 9 *** 74. 0 58. 7 ***
Lager secundair onderwijs 53. 0 44. 3 * 59. 8 72. 1 **
Hoger secundair onderwijs 39. 1 40. 0 NS 59. 9 62. 2 NS
Niet-universitair hoger onderwijs 38. 2 30. 3 NS 56. 2 51. 5 NS
Universitair hoger onderwijs 26. 3 15. 9 NS 60. 7 62. 2 NS
NS = niet signifi cant; *** = p

26
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
invloed uitoefent op het sportgedrag. Het feit dat het – vanuit sportief perspectief – voornamelijk
de zwakste bevolkingsgroepen zijn die een stijging inzake algemene sportbeoefening
mogelijk maken, geeft aan dat de democratisering van de sportbeoefening zowel in verticale
als in horizontale richting verder plaatsvindt 8 . Ondanks deze sterke inhaalbeweging blijven
de verschillen met de respectieve tegenhangers evenwel frappant: zo zijn het merendeel
van de sportinactieven nog steeds vrouwen, oudere volwassenen en lageropgeleiden. Het
verschil tussen mannen en vrouwen bedraagt nog altijd meer dan vijf procent, het verschil
tussen de jongste en oudste volwassenen is nog steeds meer dan 25 procent en de kloof
tussen laag- en hoogopgeleiden blijft groter dan 35 procent. Van een gedemocratiseerd
sportlandschap is bijgevolg tot op heden geen sprake.
Ook wat de clubsportinactiviteit betreft, stellen we enkele opmerkelijke verschuivingen vast
(tabel 3). Zo noteren we tussen 1999 en 2005 een daling van het actieve clublidmaatschap
bij de 25- tot en met 34-jarige sporters (-7%) en voor de sporters met hoogstens een diploma
van lager secundair onderwijs (-12%). Anderzijds zit de clubsportbeoefening onder de
laagstopgeleide sporters in de lift: in deze groep neemt het aantal clubsportinactieven met
meer dan vijftien procent af.
Onderzoek naar verschuivingen in de sociale gelaagdheid van sportinactiviteit bij schoolgaande
jongeren wijst echter uit dat de verschillen naar geslacht, leeftijd en SES eerder
toenemen (cijfers niet opgenomen in tabelvorm; zie Scheerder, 2003; 2004b). Indien er bij
jongeren sprake is van een toename van het aantal sportactieven, is deze progressie met andere
woorden uitdrukkelijker aanwezig bij jongeren uit kansrijke en bewegingsrijke milieus.
Dat verschillen naar sociale achtergrond eerder toe- dan afnemen op jeugdige leeftijd is
– in vergelijking met de ontwikkelingen bij de volwassenen – opvallend en tegelijkertijd ook
verontrustend. Longitudinaal onderzoek heeft immers aangetoond dat sportinactief gedrag
als adolescent een sterke stabiliteit vertoont met de sportactieve levensstijl die men als
volwassene ontwikkelt (Scheerder & Vanreusel, 2006).
Uitleiding
Deze bijdrage toont aan dat ondanks de populariteit van sportbeoefening er beduidende,
systematische en persistente sociale verschillen blijven bestaan wat de actieve deelname aan
vrijetijdssport betreft. Tot op zekere hoogte blijft sportparticipatie beperkt toegankelijk
voor een aantal groepen in onze samenleving. Tijdens de jaren zestig en zeventig van de
vorige eeuw groeide nochtans de overtuiging dat de ontwikkeling van de welvaartsstaat een
einde zou maken aan de socio-economische verschillen binnen heel wat maatschappelijke
domeinen, waaronder gezondheid, onderwijs, arbeid, huisvesting en vrijetijdsbesteding. Heel
8 Met een ‘horizontale democratisering’ bedoelen we dat binnen elke sociale laag de participatie is toegenomen, terwijl een democratisering
in verticale zin op een democratisering doorheen de diverse statuslagen slaat.

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
wat sociaal-wetenschappelijke sportparticipatiestudies hebben evenwel vanaf de jaren vijftig
aangetoond dat de sportbeoefening niet voor alle burgers in dezelfde mate toegankelijk is
en bijgevolg niet gedemocratiseerd (zie bijvoorbeeld Bourdieu, 1978; 1991; Lüschen, 1963;
1969; Moens & Scheerder, 2004; Renson, 1976; Scheerder e.a., 2005a; 2005b; 2005c; Taks
e.a., 1995; Von Euler, 1953). Binnen het West-Europese welvaartsmodel blijft de niet-gedemocratiseerde
vrijetijdssport opvallend sterk aanwezig. Eerder onderzoek toonde aan dat
het reguliere aanbod van sportclubs, sportfederaties en gemeentelijke sportinitiatieven tot
op heden de groep van kansarmen niet of slechts onvoldoende bereikt (Vanmolkot, 2001:
44). Vanuit deze doelgroep komen bovendien geen duidelijke vragen en signalen omdat zij
teveel worden opgeslorpt door de dagelijkse strijd om te overleven.
‘The lifestyles of low-income people and those living in poverty seldom involve regular forms of
sport participation. When people spend so much of their time and energy coping with the challenges
of everyday life, they have few resources left to develop sport participation traditions as
part of their lifestyles.’ (Coakley, 1998: 299)
Hoewel sportbeoefening mogelijkheden biedt om mensen te ontmoeten en sociale contacten
te leggen en te onderhouden, is het duidelijk dat de aanhoudende sociale verschillen in het
sportgedrag en de sportvoorkeur de interactie tussen leden uit diverse sociale groeperingen
op en rond het sportveld eerder bemoeilijkt. De onmiskenbare kansen en voordelen van
sportbeoefening worden hierdoor slechts ten dele mogelijk gemaakt en benut. Juist via sportbeoefening
zou sociaal-zwakkere bevolkingsgroepen een sociale impuls gegeven kunnen worden.
Het is immers vooral voor personen in een sociale achterstandspositie van belang om in
het maatschappelijke middenveld te kunnen participeren. Hier blijft een uitdaging van formaat
weggelegd voor het sportbeleid. Wanneer men zoveel mogelijk mensen zo regelmatig mogelijk
in kwaliteitsvolle omstandigheden wil laten sporten (cfr. Anciaux, 2004; Martens, 1997; Sauwens,
2000), en dus impliciet ook zoveel mogelijk mensen van de sociale en gezondheidsbevorderende
voordelen van sportbeoefening wil laten genieten, dan zullen op de eerste plaats
de nog niet sportende groeperingen in onze samenleving moeten worden aangesproken. Een
gedifferentieerd en doelgroepgeoriënteerd sport- en bewegingsaanbod – namelijk één dat
rekening houdt met de bewegingsculturele wensen en behoeften van de doelgroep – lijkt
hiervoor aangewezen. Er dienen duidelijke voorwaarden gecreëerd te worden die toelaten
iedereen in gelijke mate de kans te geven een bewegingsculturele competentie op te bouwen.
‘Public agencies have introduced policies, such as discount cards, aimed at overcoming social
exclusion from sport. Successful schemes need to take account of a number of factors, including
the multiple nature of constraints and the need for a precise focus on target groups.’
(Collins, 2003: 86)
Zo zou door de overheid op de trend tot vermarkting van de sportsector kunnen worden
ingespeeld door niet langer alleen het aanbodbeleid te subsidiëren, doch eveneens door de di-
27

28
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
verse sportaanbieders aan te sporen om via markttechnieken de vraag te stimuleren en aldus
een ruimer publiek te bereiken. Op die manier ontstaat een sportbeleid dat niet enkel meer
het klassieke aanbod bestendigt – een dat op maat gesneden is van een aantal sociale groeperingen
– maar ook een sportbeleid afgestemd op de vraag van (nog) niet sportende burgers.
Er zal dan sprake kunnen zijn van een meer gedemocratiseerd sportlandschap. Tot op heden
had het sportbeleid in Vlaanderen weinig (expliciete) aandacht voor kansarmen in de sport
(Vanmolkot, 2001). De Vlaamse overheid gaf hier nauwelijks impulsen toe en ook het lokale
bestuursniveau werd op haar beurt niet door de Vlaamse overheid tot actie gestimuleerd. Het
nieuwe decreet op het lokale Sport voor Allen-beleid biedt echter hoopvolle perspectieven
betreffende een bijsturing op dit vlak. De uitvoering van dit decreet impliceert immers dat
er voldoende aandacht zal moeten worden besteed aan andere, meer informele vormen van
sportpraktijk enerzijds en aan sport- en bewegingsarmen waaronder mensen met een handicap,
mensen van allochtone afkomst of mensen die in armoede leven anderzijds (De Knop e.a.,
2006). Andersgeorganiseerde sport, waaronder buurt- en schoolgebonden sportbeoefening,
zal op die manier extra stimulansen krijgen. Overheid, middenveld en markt zouden steeds
meer de handen in elkaar kunnen slaan. Dergelijke initiatieven zouden zich naar de toekomst
toe sterker mogen profi leren dan ontwikkelingen binnen en vanuit alleen de overheid, de
sportmarkt of de clubgeorganiseerde sector. Ook onderwijsinstanties hebben hier een belangrijke
rol, maar opnieuw: ook zij zouden in deze niet alleen mogen/moeten blijven staan. Om
een zo ruim mogelijk publiek aan te spreken, is een bundeling van krachten geen optie maar
een noodzaak. De betrokkenheid van de beoogde doelgroep, met name de buurt, de wijk…, is
daarbij van groot belang. Van bovenaf willen implementeren werkt hier contraproductief.
Referenties
Anciaux, B. (2004). Beleidsnota 2004-2009. Sport. Brussel: Vlaamse regering.
Bourdieu, P. (1978). Pratiques sportives et pratiques sociales. In: HISPA (Ed. ). VII Congrès International
(Institut National du Sport & de l’Education Physique; Paris; 28 Mars – 2 Avril). (pp. 17-37). Paris:
INSEP.
Bourdieu, P. (1991). Sport and social class. In: C. Mukerji & M. Schudson (Eds. ). Rethinking popular
culture. Contemporary perspectives in cultural studies. (pp. 357-373). Berkeley (Cal. ): University of California
Press.
Breedveld, K. & Van den Broek, A. (2003). De meerkeuzemaatschappij. Facetten van de temporele organisatie
van verplichtingen en voorzieningen. Den Haag: Sociaal & Cultureel Planbureau.
Coakley, J. J. (1998). Sport In Society. Issues & Controversies. Boston (MA): Mcgraw-Hill.
Collins, M. F. (2003). Social exclusion from sport and leisure. In: B. Houlihan (Ed. ). Sport and society. A
student introduction. (pp. 67-88). London: Sage.
De Knop, P., Redig, G., Scheerder, J. & Wittock, H. (2006). Het nieuwe decreet op het lokale sportbeleid.
In: P. De Knop, J. Scheerder & H. Ponnet (Eds. ). Sportbeleid in Vlaanderen. Trends, visies, cases en
cijfers (Volume 1). (pp. 201-202). Brussel: Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool.

GARANTIE VAN RECHT TOT DEELNAME?
Glorieux, I., Koelet, S., Mestdag, I., Minnen, J., Moens, M. & Vandeweyer, J. (2006). De 24 uren van Vlaanderen.
Het dagelijkse leven van minuut tot minuut. Tielt: LannooCampus.
Lefevre, J., Taks, M., Philippaerts, R., De Bourdeaudhuij, I., Theeboom, M., Matton, L., Balduck, A. &
Wijndaele, K. (2002). Onderzoek naar de graad van sportparticipatie en fysieke activiteit op Vlaams niveau
en het opstellen van een instrument voor de evaluatie van sportpromotiecampagnes. Deelrapport 2: Graad
van sportparticipatie en fysieke activiteit op Vlaams niveau (Onderzoeksproject in opdracht van Bloso).
Brussel: Interuniversitair Onderzoekscentrum voor Sportbeleid.
Lüschen, G. (1963). Soziale Schichtung und soziale Mobilität bei jungen Sportlern. Kölner Zeitschrift für
Soziologie & Sozial Psychologie 15: 74-93.
Lüschen, G. (1969). Social stratifi cation and social mobility among young sportsmen. In: J. W. Loy & G.
Kenyon (Eds. ). Sport, culture and society. (pp. 258-276). New York (NY): MacMillan.
Martens, L. (1997). Strategisch plan voor sportend Vlaanderen. Brussel: Kabinet van de Vlaamse minister
van Cultuur, Gezin & Welzijn.
Moens, M. & Scheerder, J. (2004). Social determinants of sports participation revisited. The role of
socialization and symbolic trajectories. European Journal of Sport & Society 1(1): 35-49.
Rzewnicky, R. (2003). Health enhancing physical activity. Measurement and determinants of daily activity at
home, work, travel and leisure. (Leuven: KULeuven; doctoral dissertation).
Sauwens, J. (2000). Beleidsnota 2000-2004. Sport. Brussel: Vlaamse regering.
Scheerder, J. (2003). Gelijke speelvelden? Sociale gelaagdheid van de vrijetijdssport vanuit een sociaal-cultureel
veranderingsperspectief. (Leuven: KULeuven; doctoraatsproefschrift).
Scheerder, J. (2004a). Spelen op het middenveld. Vrijetijdssport als ontspanning, ontplooiing en ontmoeting
(Cultuursociologische Essays 4). Tielt: Lannoo.
Scheerder, J. (2004b). Uitgesloten van deelname. Over sportbeoefening en sociale exclusie in Vlaanderen.
In: J. Vranken, K. De Boyser & D. Dierckx (Eds. ). Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2004.
(pp. 147-164). Leuven: Acco.
Scheerder, J. (2004/2005). Je bent jong en (niet) sportactief? Op zoek naar sociale profi elen van
jeudsport(in)activiteit (Deel 1). Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 184: 37-47 + Erratum in: Vlaams
Tijdschrift voor Sportbeheer (2005) 185: 17.
Scheerder, J., Decraene, M. & Laermans, R. (2006a). De deelname aan vrijetijdssport. In: R. Laermans
(Ed. ). Cultuurparticipatie in meervoud. Empirische bouwstenen voor een genuanceerde visie op de cultuurdeelname
in Vlaanderen (Cultuurkijker). (pp. 239-258). Antwerpen: De Boeck.
Scheerder, J. & Pauwels, G. (2006). Kortetermijntrends inzake sportparticipatie in Vlaanderen. Een
analyse 1999-2005. In: P. De Knop, J. Scheerder & H. Ponnet (Eds. ). Sportbeleid in Vlaanderen. Trends,
visies, cases en cijfers (Volume 1). (pp. 63-74). Brussel: Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool.
Scheerder, J., Pauwels, G. & Vanreusel, B. (2003). Vlaanderen sportief gepeild: wie participeert niet?
Ontwikkelingen in en determinanten van (club)sportinactiviteit. In: J. Lemaître (Ed. ). Vlaanderen
gepeild! (pp. 231-268). Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap / Administratie Planning &
Statistiek.
Scheerder, J., Pauwels, G. & Vanreusel, B. (2004). Sport en inburgering. Een empirische analyse van de
relatie tussen sportbeoefening en sociaal kapitaal. Tijdschrift voor Sociologie 25(4): 417-450.
Scheerder, J., Pauwels, G. & Vanreusel, B. (2006b). Sociale determinanten van sportdeelname. Een empirisch-theoretisch
onderzoek. In: P. De Knop, J. Scheerder & H. Ponnet (Eds. ). Sportbeleid in Vlaanderen.
Studies (Volume 2). (pp. 37-60). Brussel: Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool.
29

30
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Scheerder, J., Philippaerts, R., Duquet, W., Van Langendonck, L. & Lefevre, J. (2006c). Sportparticipatie
in Vlaanderen. Sociaal ge(s)laagd? In: G. Steens (Ed. ). Moet er nog sport zijn? Sport, beweging en gezondheid
in Vlaanderen 2002-2006 – Volume 1. (pp. 35-54). Antwerpen: F&G Partners.
Scheerder, J., Taks, M., Vanreusel, B. & Renson, R. (2005a). Social changes in youth sports participation
styles 1969-1999. The case of Flanders (Belgium). Sport, Education & Society 10(3): 321-341.
Scheerder, J. & Vanreusel, B. (2006). Jong geleerd, oud gedaan? Over lifetime-sportbeoefening. In: P. De
Knop, J. Scheerder & B. Vanreusel (Eds. ) Sportsociologie. Het spel en de spelers. 2 de druk. (pp. 373-380).
Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg.
Scheerder, J., Vanreusel, B. & Taks, M. (2005b). Stratifi cation patterns of active sport involvement among
adults. Social change and persistence. International Review for the Sociology of Sport 40(2): 139-162.
Scheerder, J., Vanreusel, B., Taks, M. & Renson, R. (2005c). Social stratifi cation patterns in adolescents’
active sports participation behaviour. A time trend analysis 1969-1999. European Physical Education Review
11(1): 5-27.
Scheerder, J., Vanreusel, B., Taks, M. & Renson, R. (2006d). Sportbeoefening door jongeren en volwassenen
in Vlaanderen. Een follow-up over de voorbije decennia. In: P. De Knop, J. Scheerder & H.
Ponnet (Eds. ). Sportbeleid in Vlaanderen. Trends, visies, cases en cijfers (Volume 1). (pp. 39-62). Brussel:
Publicatiefonds Vlaamse Trainersschool.
Scheerder, J., Vanreusel, B. & Van Langendonck, N. (2006e). Recreatieve sportbeoefening en recreatieve
sportfederaties in Vlaanderen. Een onderzoek in opdracht van FROS Amateursportfederatie, Gezinssportfederatie,
Koninklijke Vlaamse Voetbalbond, OKRA-SPORT, Sportcrea en Sporta-federatie. Leuven: KULeuven
/ Departement Humane Kinesiologie.
Taks, M., Renson, R. & Vanreusel, B. (1995). Social stratifi cation in sport. A matter of money or taste?
European Journal for Sport Management 2(1): 4-14.
Vanmolkot, R. (2001). Armoe troef? Op zoek naar cultuur en vrijetijdsbesteding als hefbomen in de
armoedebestrijding: cultuurparticipatie en vrijetijdsbesteding bekeken door de bril van de werkers
op het veld. In: G. Knops (Ed. ). Recente evolutie inzake cultuurparticipatie en vrijetijdsbesteding. Armoedebestrijding
in Vlaanderen (Werknota 4). (pp. 24-55). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Vanreusel, B., Scheerder, J., Rzewnicki, R., Meulders, B. & Tegenbos, B. (2004). Young people’s lifestyles
and sedentariness. Belgium (Report in part fulfi lment of the European Commission Service Contract
2003-4453/001-001 SPO-SPOBAM). Leuven: Faculty of Kinesiology & Rehabilitation Sciences – Department
of Sport & Movement Sciences.
Von Euler, R. (1953). Idrottsrörelsen av i dag. En sociologisk studie. In: Sveriges Riksidrottsförbund (Ed.
). Svensk idrott. En ekonomisk, historisk och sociologisk undersökning. (pp. 16 e. v. ). Malmö: Allhem.

DEEL 2
Sport en integratie
© ISB

DEEL 2
INTRO
Sport en integratie
SPORT EN INTEGRATIE
De laatste jaren worden aan sport heel wat ‘nevenwerkingen’ toegeschreven. Op Europees
niveau krijgt de integrerende rol van sport hoe langer hoe meer aandacht 1 :
‘Menselijke activiteit is gebaseerd op essentiële educatieve en culturele sociale waarden. Het is een
factor van integratie, van deelname aan het sociale leven, van tolerantie, van aanvaarding van de
verschillen en van de naleving van de regels.’ (Europese Raad van Nice, 2000)
In dit deel willen we daar verder op ingaan. Eerst gaat Jeroen Scheerder op zoek of sport nu al
dan niet integreert. In een tweede artikel gaat Marc Theeboom dieper in op de (integrerende)
invloed van sport op maatschappelijk kwetsbare jeugd.
1. Integreert of intrigeert sport?
Een refl ectie bij het potentieel van sportdeelname
Jeroen Scheerder
Gedurende de voorbije decennia is de sport van een maatschappelijk randfenomeen opgeschoven
naar het centrum van het sociale en economische leven. Als sterke vertegenwoordiger
van zowel de bewegings-, lichaams-, populaire als vrijetijdscultuur heeft zij zich de laatste
halve eeuw opgewerkt tot een cultuuruiting die pregnant aanwezig is in onze leef- en denkwereld
(Scheerder, 2004). Deze ontwikkeling wordt in de literatuur ook wel omschreven als de
‘vermaatschappelijking van de sport’ (Crum, 1991: 15). Sport is dus vermaatschappelijkt, is niet
langer een eiland binnen doch een wezenlijk kenmerk van onze samenleving. Waar sport lange
tijd louter als een activiteit an sich beschouwd, bestudeerd en niet in het minst beoefend werd,
wordt deze populaire vrijetijdsbesteding nu ook actief ingezet als een middel om processen
van sociale verandering en bijsturing te genereren. Zo zou de actieve deelname aan vrijetijdssport
inburgerend, socialiserend, emanciperend, zingevend, kortom integrerend en democra-
1 Clé, A. & Vonck, E. (2005). Maatschappelijke Integratie door sport: het OCMW aan zet. In: Het Vrije Woord, jg. 50, pp. 11-14.
33

34
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
tiserend werken (zie bijvoorbeeld De Knop & Hoyng, 1998; Van Bottenburg & Schuyt, 1996;
Vanreusel & Bulcaen, 1992; Vincke & Cloes, 2004). Sport zou mensen, letterlijk en fi guurlijk, met
elkaar laten ‘interageren’ waardoor ze dichter bij elkaar gebracht worden, elkaar ontmoeten,
met elkaar (leren) samenwerken, vertrouwen in elkaar stellen… Aan sportdeelname worden
bijgevolg heel wat sociale functies en betekenissen toegekend die processen van inclusie
en gemeenschapsvorming mogelijk maken (zie bijvoorbeeld Breedveld, 2003; Scheerder e.a.,
2004; Seippel, 2002; Van der Meulen, 2003). Zo beschouwd heet sport een panacee te zijn, een
wondermiddel dat heel wat maatschappelijke kwalen de wereld uit kan helpen.
Vanuit het overheidsbeleid wordt sport inderdaad steeds meer als een sociale motor ingeschakeld
opdat deze vorm van burgerparticipatie zou bijdragen tot de versterking van het
sociale weefsel. Zo wordt in de eertijds richtinggevende beleidsnota Strategisch Plan voor
Sportend Vlaanderen (Martens, 1997) de sociaal-integratieve waarde van sportdeelname als
een belangrijke maatschappelijke functie van sport erkend. Ook in de Beleidsnota Sport 2000-
2004 (Sauwens, 2000) en de Beleidsnota Sport 2004-2009 (Anciaux, 2004) lezen we dat sport
een instrument is om brede maatschappelijke doelstellingen te realiseren. Sport kan volgens
de meest recente sportbeleidsnota een hulpmiddel zijn tegen de verzuring in de samenleving
en bijdragen tot sociale integratie (Anciaux, 2004: 15). Tot op heden hanteerde de Vlaamse
overheid de vermeende sociaal-integratieve functie van sportbeoefening reeds in het kader
van bijvoorbeeld het detentiebeleid, het integratiebeleid ten aanzien van kansarme bevolkingsgroepen
en het samenwerkingsontwikkelingsbeleid met Zuid-Afrika (Vlaams Parlement,
2000; 2001; 2002; 2003; 2005; 2006). Vanuit de aanzienlijke sociale en economische rol die
vrijwilligers in de sportsector vervullen, verwijzen ook sportfederaties en sportclubs steeds
meer naar de maatschappelijke functie van de sport (Laporte e.a., 1997; Taks & De Knop,
2006; Vanfraechem-Raway & Levarlet-Joye, 2000). Ook heel wat organisaties – veelal actief
buiten de sector van de georganiseerde sport, i. c. de justitiële en welzijnssector – hebben
de sociaal-integratieve waarde van actieve sportparticipatie ontdekt (zie bijvoorbeeld Knops
e.a., 1992). Bekend zijn onder meer de talrijke initiatieven waarmee de Koning Boudewijnstichting
vanaf het einde van de jaren tachtig een bijdrage tracht te plegen tot een betere sociale
integratie van maatschappelijk kwetsbare jongeren, en dit in het bijzonder door middel van
sport- en bewegingsactiviteiten (zie bijvoorbeeld De Knop & Theeboom, 1999; De Mol e.a.,
1995; 2000; Goyvaerts, 1994).
Er is weinig twijfel dat het in verhouding tot andere domeinen uit de vrijetijdssector brede
sociale draagvlak van de sport over aanzienlijke maatschappelijke kanalen en ook troeven
beschikt. Actieve en passieve modi van sportdeelname bereiken als eigentijdse expressie van
vrijetijdsbeleving heel wat mensen. Bovendien blijkt de clubgeorganiseerde sport in Vlaanderen
– en wellicht ook wereldwijd – de populairste vorm van verenigingsleven te vertegenwoordigen
(Scheerder, 2004). Tot de strekking van academici die sterk optimistisch gestemd is over
het potentieel van de sport om het proces van sociale integratie te bevorderen, behoren
onder meer de Amerikaanse politicologen Robert Putnam en Eric Uslaner. In zijn intussen

SPORT EN INTEGRATIE
veelvuldig gerefereerd werk Bowling alone: The collapse and revival of American community schrijft
Putnam:
‘To build bridging social capital requires that we transcend our social and political and professional
identities to connect with people unlike ourselves. This is why teamsports provide good
venues for social-capital creation.’ (2000: 411)
In het kader van hun sociaal-kapitaalbenadering stellen Putnam (2000) en Uslaner (1999) dat
actieve sportdeelname niet enkel het proces van sociale integratie in de hand zou werken
maar dat deze maatschappelijke participatievorm eveneens de sociale binding en zelfs sociale
overbrugging bevordert. Sport biedt volgens deze auteurs de mogelijkheid sociale grenzen
te overstijgen waardoor men in contact treedt met mensen buiten het eigen netwerk. In het
eerste geval spreekt men van ‘bonding’-netwerken, in het tweede van ‘bridging’-netwerken.
Putnam (2000) meent dat ‘bonding’-netwerken vooral actoren met dezelfde beroepen, levensbeschouwingen
of politieke overtuigingen verbinden, waardoor dit netwerk slechts een
beperkte bijdrage levert aan de realisatie van sociale integratie in het algemeen en aan de
vorming van sociaal kapitaal in het bijzonder. Het zijn voor deze auteur op de eerste plaats de
‘bridging’-netwerken – i. c. netwerken waarin individuen met verschillende achtergrondkenmerken
participeren – die ervoor zorgen dat leden uit diverse gemeenschappen met elkaar in
contact kunnen komen. In de visie van Putnam (2000) en Uslaner (1999) is het aldus van belang
dat de netwerken niet beperkt blijven tot een groep gelijkgestemden, maar dat er bruggen
worden geslagen naar mensen uit andere maatschappelijke kringen. Putnam en Uslaner menen
dat de sport hiervoor over het vereiste potentieel beschikt. In de literatuur wordt inderdaad
aangegeven dat sportbeoefening op een positieve manier in verband kan worden gebracht met
processen van integratie, inburgering en sociale betrokkenheid (zie bijvoorbeeld De Knop e.a.,
1994; Elchardus e.a., 2001: 115-118; Van der Poel, 2002). Overtuigende, empirische bevindingen
hieromtrent zijn echter schaars. Het zijn op de eerste plaats theoretische inzichten en denkkaders
die aangereikt worden. Bovendien zijn de onderzoeksresultaten niet steeds eenduidig
(Scheerder e.a., 2004). De kern van Putnam’s Bowling alone-verhaal is bovendien dat ook de
sport niet ontsnapt aan de trend tot desintegratie en individualisering, en bijgevolg het verlies
aan sociaal kapitaal. In vergelijking met enkele decennia geleden spendeert de (Amerikaanse)
bevolking volgens Putnam (2000: 113) thans minder tijd aan het actief beoefenen van sport en
wordt er daarentegen meer tijd en geld gestoken in het passief consumeren van spektakelsport.
De negatieve participatietrend komt volgens deze auteur voornamelijk tot uiting in de
deelname aan team- en clubsporten (2000: 109). Heel wat studies met betrekking tot Vlaanderen
hebben evenwel aangetoond dat op het vlak van participatieve integratie (laagdrempelige)
sportactiviteiten een aanzienlijke bijdrage kunnen leveren (zie bijvoorbeeld Bossaerts, 1998;
2000; De Knop e.a., 1994; Goyvaerts, 1994; Van Moffaert & Vanreusel, 1995). Zo stellen De
Knop en Elling (2000) dat sportbeoefening heel wat kansen biedt tot maatschappelijke integratie.
Zeker het in eigen groep met of tegen elkaar sporten in een buurtgebonden, laagdrempelige
context kan voor sport- en bewegingsarme bevolkingssegmenten een eerste, belangrijke
35

36
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
stap tot sociale integratie met zich meebrengen (Goyvaerts, 1994; Knops e.a., 2000; Theeboom
& De Maesschalck, 2006; Van Moffaert & Vanreusel, 1995). De integratieve mogelijkheden zijn
volgens De Knop en Elling (2000: 19) echter afhankelijk van de sociale groep, de specifi eke
sporttak en het niveau van sportbeoefening.
Andere onderzoekers plaatsen kanttekeningen bij het integratieve en coöperatieve vermogen
dat aan sport(beoefening) wordt toegeschreven. In deze studies – die voornamelijk gesitueerd
kunnen worden in het gedachtegoed van de sociale confl icttheorie – staan sociale tegenstellingen
tussen diverse sociale geledingen centraal. Zo stelt de Franse socioloog Pierre Bourdieu
vanuit zijn distinctietheorie dat het ‘sportveld’ uitgelezen mogelijkheden verschaft tot vormen
van sociale differentiatie en sociale ongelijkheid (Bourdieu, 1978; 1991). Volgens deze auteur
blijft de sport grotendeels een domein van klassenstrijd waarin sociale en culturele verschillen
voortdurend worden bevestigd.
‘[…] it can be seen that sport […] is an object of struggles between the fractions of the dominant
class and also between the social classes.’ (Bourdieu, 1991: 361)
Naast het feit dat in de sport zelf heel wat categoriserende en hiërarchische kenmerken
aanwezig zijn – denk maar aan de opdeling naar leeftijd, geslacht, nationaliteit en competentie
– heeft empirisch onderzoek aangetoond dat de sportbeoefening sociaal gestratifi cieerd
is. Bepaalde bevolkingsgroepen, bijvoorbeeld de hogere beroeps- en opleidingsniveaus, participeren
in beduidend sterkere mate in sport dan andere groepen (De Haan & Breedveld,
2000; Elchardus & Smits, 2002; Scheerder, 2003; Van der Meulen, 2003). Niet alleen óf men
aan sport doet, ook welke sportvoorkeuren erop na gehouden worden, geeft aanleiding tot
sociale onderscheiding (Breedveld, 2003; Scheerder e.a., 2005a; 2005b). In dezelfde club of
discipline sportactief zijn, leidt tot een gevoel van samenhorigheid en biedt de mogelijkheid
zich te distingeren van mensen die op een andere manier of helemaal niet aan sport doen.
Het onderscheidende vermogen van de sport maakt dat de sociaal-integratieve waarde van
sportbeoefening op de eerste plaats binnen de eigen geleding wordt gerealiseerd. Men treedt
voornamelijk in interactie met leden van de eigen groepering (‘bonding’). Sport zou dus niet
steeds zomaar de voorbeeldfunctie vervullen die haar vaak en gemakkelijk wordt toegemeten
in het kader van het integratiediscours.
Waar in de sociaal-kapitaalbenadering de sport een middel is tot het creëren van participatief,
sociaal en integratief kapitaal, wordt volgens de sociale confl icttheorie het sociale kapitaal dat
men via de sport verwerft aangewend om zich sociaal en cultureel van anderen te onderscheiden.
Deze paradox geeft aan dat sport tegelijkertijd zowel in- als uitsluit (Elling, 2002). Van Bottenburg
en Schuyt (1996: 29) stellen dat de onderscheidende werking van sport de bindende
werking ervan versterkt, en andersom. Het lijkt er bijgevolg op dat in de wereld van de sport
in- en uitsluiting sterk met elkaar verbonden zijn. Vrijetijdssport kan een constructieve bijdrage
leveren in het maatschappelijke integratieproces. Sport biedt kansen tot deelnemen en deel-

SPORT EN INTEGRATIE
hebben, tot gemeenschapszin, burgerzin, sociale samenhang, zelforganisatie, verantwoordelijkheidszin…
Deze potentiële bijdrage wint aan maatschappelijk belang wanneer burgers zelf
het initiatief in handen nemen. Zo beschikt het sportverenigingsleven al geruime tijd over een
overtuigende aantrekkingskracht die verschillende lagen van de bevolking aanspreekt en op
een positieve manier tot interactie aanleiding geeft. Dat neemt niet weg dat sport tegelijkertijd
zowel als sociale ‘integrator’ als ‘desintegrator’, als sociale ‘vereniger’ en ‘verdeler’ optreedt.
Daarnaast stellen we vast dat sport steeds meer vanuit een economisch perspectief gelegitimeerd
wordt. Dit kan bijvoorbeeld worden afgeleid uit het feit dat het commerciële aanbod
van sportgoederen en sportdiensten gedurende de laatste twee decennia sterk gegroeid is. De
focus van sport is bijgevolg gedeeltelijk opgeschoven van burger naar markt, met als mogelijk
gevolg dat dezelfde burger zich meer en meer als een kieskeurige sportklant gaat opstellen
en steeds minder als een geëngageerd initiatiefnemer. De verschuiving van een burgergerelateerde
naar een marktgebaseerde vrijetijdssport is volop bezig. Veelbetekenend op dat vlak is
de alarmerende terugloop van het (sport)vrijwilligersbestand in Vlaanderen.
Anderzijds wijzen cultuursociologen op de revival van oude vormen van gemeenschappelijkheid
en solidariteit, weliswaar in een meer gefragmenteerde en vluchtige vorm (Maffesoli &
Smith, 1996; Schulze, 1992). Duyvendak en Hurenkamp (2004) hanteren in deze context het
concept van ‘lichte gemeenschappen’. De idee dat mensen zich minder gemakkelijk zouden
willen integreren en binden dan vroeger is een misverstand volgens deze auteurs. Men spreekt
van ‘neo-tribes’ en ‘proto-communities’ als nieuwe vrijetijdsruimtes waarin sociale (ver)banden
tot ontwikkeling komen. Denken we maar aan ‘cyberkorven’ als chatrooms, news groups en
andere digitale discussiefora en virtuele internet-communities, aan vrijblijvende trefplaatsen als
koffi ehuizen à la Java Coast, wereldmuziekfestivals als Dranouter en Sfi nx of de nieuwe generatie
kookclubs en decoratieopleidingen – internet, koffi e, muziek, kook- en decoratiekunst… als
contemporaine, sociale integrator en binder. Hier staat niet een bepaalde sociaal-economische
afkomst of een gedeeld sociaal-cultureel belang centraal, maar een gezamenlijke affi niteit en
emotie. De sociale betrokkenheid stoelt hier op een gedeelde emotionele en vaak zintuiglijke
belevenis. In de sport komen we die spontane en vluchtige, maar niettemin intense en authentieke
vormen van ontmoeting en participatie bijvoorbeeld tegen bij het bijwonen van een
voetbalwedstrijd of het hardlopen in en met een grote massa (Delnoij, 2004; Scheerder, 2004).
Integratie en binding op zich lijken niet het probleem, doch veeleer de intensiteit en de frequentie
ervan. Toekomstig onderzoek zou in die zin kunnen nagaan in welke mate en op welke
wijze andersgeorganiseerde, lichte sport- en bewegingsgemeenschappen, lees: posttraditionele
vormen van sport en bewegingscultuur, waaronder running clubs en sport events, een bijdrage
hebben in het integratieproces.
37

Referenties
38
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Anciaux, B. (2004). Beleidsnota 2004-2009. Sport. Brussel: Vlaamse regering.
Bossaerts, N. (1998). Sportclubs bekennen kleur. Sportstimuleringsprojecten voor migrantenjongeren en beurzen
voor migrantentrainers. (Evaluatie van de campagne 1996-1997). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Bossaerts, N. (2000). Sportclubs bekennen kleur. Sportstimuleringsprojecten voor allochtone jongeren. (Evaluatie
van de campagne 1997-1998). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Bourdieu, P. (1978). Pratiques sportives et pratiques sociales. In: HISPA (Ed. ). 7ème Congrès international de
l’Association Internationale de l’Histoire de l’Education Physique et du Sport (HISPA Congrès, Paris; 1978). (pp.
17-37). Paris: Institut National du Sport et de l’Education Physique.
Bourdieu, P. (1991). Sport and social class. In: C. Mukerji & M. Schudson (Eds. ). Rethinking popular culture.
Contemporary perspectives in cultural studies. (pp. 357-373). Berkeley, Cal. : University of California Press.
Breedveld, K. (2003). Sport en cohesie. De relatie tussen sportdeelname en sociaal kapitaal. In: K. Breedveld
(Ed. ). Rapportage sport 2003. (pp. 247-283). Den Haag: Sociaal & Cultureel Planbureau.
Crum, B. (1991). Over versporting van de samenleving. Refl ecties over de bewegingsculturele ontwikkelingen met
het oog op sportbeleid. Rijswijk: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid & Cultuur.
De Haan, J. & Breedveld, K. (2000). Trends en determinanten in de sport. Eerste resultaten uit het AVO 1999 (Werkdocument
68). Den Haag: Sociaal & Cultureel Planbureau.
De Knop, P., De Martelaer, K., Theeboom, M., Van Engeland, E. & Van Puymbroeck, L. (1994). Sport als integratie
voor migrantenjongeren (Samenvatting van de onderzoeksprojecten naar de integratiemogelijkheden van
migrantenjongeren door sport, uitgevoerd in opdracht van het Koninklijk Commissariaat voor het Migrantenbeleid,
het Bloso en de Koning Boudewijnstichting). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
De Knop, P. & Elling, A. (2000). Gelijkheid van kansen en sport (Samenleving & Sport 3; Rapport op vraag van
de Koning Boudewijnstichting). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
De Knop, P. & Hoyng, J. (1998). De functies en betekenissen van sport. Tilburg: Tilburg University Press.
De Knop, P., & Theeboom, M. (1999). Sports stimulation initiatives for underprivileged youth in Flanders.
Journal of Education and Training 20(1): 40-48.
De Mol, A., Redig, G. & Heughebaert, H. (2000). BuurtBal 1989/2000 magazine – >10 jaar BuurtBal. Een overzicht.
Brussel: Koning Boudewijnstichting.
De Mol, A., Willems, T. & Willems, R. (1995). Sportclubs bekennen kleur. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Delnoij, M. (2004). Ze zijn gewoon niet te binden. Hardlopers, atletiekverenigingen en de opkomst van lichte gemeenschappen.
(Amsterdam: Universiteit van Amsterdam; masterscriptie sociologie).
Duyvendak, J. W. & M. Hurenkamp (Eds. ) (2004). Kiezen voor de kudde. Lichte gemeenschappen en de nieuwe
meerderheid. Amsterdam: Van Gennep.
Elchardus, M., Hooghe, M. & Smits, W. (2001). De vormen van middenveldparticipatie. In: M. Elchardus, L.
Huyse & M. Hooghe (Eds. ). Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. Een onderzoek naar de sociale
constructie van democratisch burgerschap. (pp. 15-46). Brussel: VUBPress.
Elchardus, M. & Smits, W. (2002). Anatomie en oorzaken van het wantrouwen. Brussel: VUBPress.
Elling, A. (2002). Ze zijn er (niet) voor gebouwd. In- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit. Nieuwegein:
Arko Sports Media.
Goyvaerts, W. (1994). Buurtvoetbal. Een doelpunt voor integratie (Eindrapport over de actie ‘92-’93). Brussel:
Koning Boudewijnstichting.
Knops, G., Balliu, J., Theeboom, M., De Knop, P. & Walgrave, L. (1992). Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren. Brussel: Koning Boudewijnstichting.

SPORT EN INTEGRATIE
Knops, G., Heughebaert, H. & Redig, G. (2000). Doelgericht & doelbewust. De campagne Buurtbal van de Koning
Boudewijnstichting (Eindrapport van meer dan een decennium BUURT voet basket volley BAL). Brussel:
Koning Boudewijnstichting.
Laporte, W., Bollaert, L., De Knop, P., Taks, M., Verhoeven, M., Duysters, A. & Van Bunder, D. (1997). Het vrijwilligerswerk
in een veranderende sportwereld. Een empirische studie inzake de ontwikkeling van professionele
deskundigheid. Brussel: Interuniversitair Onderzoekscentrum voor Sportbeleid.
Maffesoli, M. & Smith, D. (1996). The time of the tribes. The decline of individualism in mass society (Theory,
Culture & Society). London: Sage.
Martens, L. (1997). Strategisch plan voor sportend Vlaanderen. Brussel: Kabinet van de Vlaamse minister van
Cultuur, Gezin & Welzijn.
Putnam, R. D. (2000). Bowling alone. The collapse and revival of American community. New York, NY: Simon &
Schuster.
Sauwens, J. (2000). Beleidsnota 2000-2004. Sport. Brussel: Vlaamse regering.
Scheerder, J. (2003). Gelijke speelvelden? Sociale gelaagdheid van de vrijetijdssport vanuit een sociaal-cultureel
veranderingsperspectief (Leuven: KULeuven; doctoraatsproefschrift lichamelijke opvoeding).
Scheerder, J. (2004). Spelen op het middenveld. Vrijetijdssport als ontspanning, ontplooiing en ontmoeting (Cultuursociologische
Essays 4). Tielt: Lannoo.
Scheerder, J., Pauwels, G. & Vanreusel, B. (2004). Sport en inburgering. Een empirische analyse van de relatie
tussen sportbeoefening en sociaal kapitaal. Tijdschrift voor Sociologie 25(4): 417-450.
Scheerder, J., Vanreusel, B. & Taks, M. (2005a). Stratifi cation patterns of active sport involvement among
adults. Social change and persistence. International Review for the Sociology of Sport 40(2): 139-162.
Scheerder, J., Vanreusel, B., Taks, M. & Renson, R. (2005b). Social stratifi cation patterns in adolescents’ active
sports participation behaviour. A time trend analysis 1969-1999. European Physical Education Review 11(1):
5-27.
Schulze, G. (1992). Die Erlebnisgesellschaft. Kultursoziologie der Gegenwart. Frankfurt: Campus.
Seippel, Ø. (2002). Sport and social capital. Theoretical clarifi cations, empirical investigations – the case of Norway
(Paper presented at the 15 th ISA World Congress of Sociology; Brisbane; 2002).
Taks, M. & De Knop, P. (2006). Sport en vrijwilligers. In: P. De Knop, J. Scheerder & B. Vanreusel (Eds. ). Sportsociologie.
Het spel en de spelers. 2 de druk. (pp. 476-484). Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg.
Theeboom, M. & De Maesschalck, P. (2006). Sporten om de hoek. Een brede kijk op buurtsport in Vlaanderen.
Sint-Niklaas: Vlaams Instituut voor Sportbeheer & Recreatiebeleid.
Uslaner, E. M. (1999). Vrijwilligerswerk en sociaal kapitaal. Effecten van vertrouwen en religie op participatie
in de Verenigde Staten. In: P. Dekker (Ed. ). Vrijwilligerswerk vergeleken. Nederland in internationaal en
historisch perspectief (Civil Society & Vrijwilligerswerk 3). (pp. 181-205). Den Haag: Sociaal & Cultureel
Planbureau.
Van Bottenburg, M. & Schuyt, K. (1996). De maatschappelijke betekenis van sport. Arnhem: NOC*NSF.
Van der Meulen, R. (2003). Beoefening. In: K. Breedveld (Ed. ). Rapportage sport 2003. (pp. 71-97). Den Haag:
Sociaal & Cultureel Planbureau.
Van der Poel, H. (2002). De rol van sport in de sociale opbouw van nieuwbouwwijken. In: P. De Knop, B.
Vanreusel & J. Scheerder (Eds. ) Sportsociologie. Het spel en de spelers. (pp. 171-178). Maarssen: Elsevier
Gezondheidszorg.
Vanfraechem-Raway, R. & Levarlet-Joye, H. (2000). Le sport et le volontariat (Société & Sport 5). Bruxelles:
Fondation Roi Baudouin.
39

40
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Van Moffaert, K. & Vanreusel, B. (1995). Lokale sportinitiatieven. Integratie in de praktijk (Evaluatie van de campagne
‘Lokale sportinitiatieven voor maatschappelijk kwetsbare jongeren’92-‘93’. Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Vanreusel, B. & Bulcaen, F. (1992). De sociale betekenis van sportdeelname (Rapporten van de Onderzoekseenheid
Sociaalculturele Kinantropologie 15). Leuven: KULeuven/Instituut voor Lichamelijke Opleiding.
Vincke, J. & Cloes, M. (2004). Meer samen, beter toegankelijk. De maatschappelijke kracht van de sport verkend.
Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Vlaams Parlement (2000). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2000-2001 ingediend door de heer Johan
Sauwens, Vlaams minister van Binnenlandse Aangelegenheden, Ambtenarenzaken en Sport. Stuk 440
(2000-2001)-1: 859 e. v.
Vlaams Parlement (2001). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2001-2002 ingediend door de heer Bert
Anciaux, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport, Brusselse Aangelegenheden en Ontwikkelingssamenwerking.
Stuk 876 (2001-2002)-1: 1875 e. v.
Vlaams Parlement (2002). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2002-2003 ingediend door de heer Guy
Vanhengel, Vlaams minister van Sport en Brusselse Aangelegenheden. Stuk 1394 (2002-2003)-1: 3070 e.
v.
Vlaams Parlement (2003). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2003-2004 ingediend door de heer Marino
Keulen, Vlaams minister van Wonen, Media en Sport. Stuk 1929 (2003-2004)-1: 4327 e. v.
Vlaams Parlement (2005). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2005-2006 ingediend door de heer Bert
Anciaux, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel. Stuk 539 (2005-2006)-1: 1131 e. v.
Vlaams Parlement (2006). Beleidsbrief Sport. Beleidsprioriteiten 2006-2007 ingediend door de heer Bert
Anciaux, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel. Stuk 971 (2006-2007)-1: 2347 e. v.

2. Sport en maatschappelijk kwetsbare jongeren
Marc Theeboom
SPORT EN INTEGRATIE
Sportbeleidsmakers op diverse niveaus in Vlaanderen zijn zich in toenemende mate bewust
geworden van het feit dat er een aantal barrières bestaan die ertoe bijdragen dat er duidelijke
verschillen zijn in de sportparticipatiegraad tussen diverse bevolkingsgroepen. Het
gevolg daarvan is dan ook dat er een steeds duidelijker accent gelegd wordt binnen het
(gemeentelijk) sportbeleid naar specifi eke doelgroepen. Zo is bijvoorbeeld in vele gemeenten
de sportpromotie niet langer alleen gericht naar de bevolking in het algemeen, maar
ook naar specifi eke groepen. De doelgroepen in de sport zijn dan ook erg veelzijdig van
aard. Enerzijds kunnen zij gekenmerkt worden door specifi eke karakteristieken (zoals o. m.
jeugd, personen met een handicap, senioren, vrouwen, gezinnen, werklozen, etnische minderheden,
maatschappelijk kwetsbare jongeren, druggebruikers, asielzoekers, anderstalige
nieuwkomers…), anderzijds zijn ook bijvoorbeeld georganiseerde sporters, niet- of andersgeorganiseerde
sporters, topsporters en niet-sporters specifi eke doelgroepen geworden.
Naast het sportactief houden van de huidige sporters, kunnen aandachtsgroepen binnen
het lokaal sportbeleid worden onderverdeeld in twee categorieën die niet of slechts in zeer
geringe mate aan sport deelnemen. Deze twee categorieën zijn te onderscheiden in relatie
tot a) hun problematische graad van sportdeelname (zoals sportinactieven en sportkansarmen)
en b) hun problematische situatie (zoals maatschappelijk achtergestelden, etnische
minderheden, delinquenten, druggebruikers, asielzoekers…). Om deze categorieën te kunnen
bereiken, is men in Vlaanderen in toenemende mate specifi eke initiatieven gaan opzetten.
Zo gaat de aandacht voor de eerste categorie vooral uit naar het bevorderen van de
participatie door middel van het verhogen van de interesse in sport bij deze groepen (o. m.
door het verhogen van de kwaliteit van het aanbod, het meer inspelen op de vraag van de
groepen zelf, het verbeteren van de communicatie, bereikbaarheid en toegankelijkheid van
het aanbod). Hoewel deze strategieën ook worden toegepast in het bereiken van de tweede
categorie, wordt daarnaast in toenemende mate ook aandacht besteed aan de instrumenteel-functionele
betekenis van sport. Sportdeelname wordt dan ondermeer beschouwd als
een middel tot het verwerven van sociaal kapitaal en het bevorderen van de sociale cohesie.
Zo wordt er ook van uitgegaan dat sport mogelijkheden biedt tot sociale integratie en sociomorele
vorming bij specifi eke probleemgroepen (De Knop, Theeboom & Elling, 1999). De
verhoogde aandacht voor deze sociale betekenis van sportdeelname voor bijvoorbeeld de
groep van probleemjongeren wordt vaak ingegeven door de groeiende bezorgdheid vanwege
41

42
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
beleidsmakers voor de overlast die deze groep teweegbrengt in achtergestelde buurten in
grotere gemeenten en steden (o. m. inzake kleine criminaliteit en rondhanggedrag).
Toch bestaan er tot op heden zo goed als geen duidelijke empirische bewijzen voor dergelijke
meerwaarde van sportbeoefening. Shields en Bredemeier (1995) bijvoorbeeld, stellen
dat om algemeen geldende uitspraken te kunnen doen over de sociaal-psychologische effecten
van sportbeoefening, het belangrijk is rekening te houden met de invloed van diverse
factoren. Deze zijn vooral de kwaliteit van de begeleiding, de structurele kwaliteiten van
de sport zelf, het sociaal milieu waarin het geheel doorgaat, alsook de karakteristieken
van de deelnemers zelf. Tot eenzelfde relativerende bedenking kwamen ook Elling en De
Knop (1998) in een studie over de sociaal-integrerende betekenissen van sport voor een
aantal specifi eke doelgroepen. Op basis van de gegevens kwamen ze tot de vaststelling dat
de sociaal-integrerende mogelijkheden van sport afhankelijk zijn van diverse factoren zoals
sociale positie, fysieke gesteldheid, tak van sport, individuele motieven, beleving van sociale
identiteiten, beeldvorming en sociale netwerken. Ze beschreven de relatie tussen sport en
sociale integratie dan ook als complex, meerduidig en pluriform.
Toch wordt sport dus in de praktijk steeds vaker gehanteerd als een ‘middel’. Hierbij gaat
het dan ondermeer over een sociaal-integrerend en/of educatief middel waarbij men zich
dan richt naar uiteenlopende groepen (vb. senioren, personen met een handicap, etnische
minderheden…). Jeugd vormt hierbinnen ongetwijfeld één van de belangrijkste doelgroepen.
Dit kan onder andere worden afgeleid uit het feit dat er sinds het begin van de jaren’90
in Vlaanderen heel wat inspanningen worden geleverd om de kwaliteit van de jeugdsport
te verbeteren. Daarnaast kan dit belang ook worden onderstreept door het feit dat 2004
werd uitgeroepen tot het ‘Europees Jaar van Opvoeding door Sport’, waarbij de aandacht
uitging naar de educatieve betekenis van sport voor kinderen en jongeren (Commission of
the European Communities, 2005). Een deel van deze campagne had betrekking op het inventariseren
van goede praktijken betreffende de potentiële rol van sport bij het stimuleren
van sociale integratie van maatschappelijk kwetsbare groepen in de diverse Europese landen.
In hun overzicht van goede initiatieven, beschreven Janssens et al. (2004) 37 initiatieven (geselecteerd
uit een totaal van 150) afkomstig uit 32 verschillende landen.
Ook in Vlaanderen is men sinds het eind van de jaren’80 in toenemende mate aandacht gaan
besteden aan het opzetten van specifi eke sportstimuleringsinitiatieven voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren. In het vervolg van dit hoofdstuk zal worden ingegaan op een bespreking
van de methodische aanpak en initiatieven gericht op deze doelgroep. Vooreerst volgt
echter een beschrijving van de kenmerken van deze jongeren.
Maatschappelijk kwetsbare jeugd
Het is niet gemakkelijk om een éénduidige omschrijving te geven van deze groep. Dergelijke
jongeren zijn immers moeilijk als een homogene groep te beschouwen. Net als andere jongeren
kunnen zij dan ook op een aantal punten grondig van elkaar verschillen. Eén ding hebben
deze jongeren alvast gemeen: ze bevinden zich in een moeilijke situatie met een diversiteit

SPORT EN INTEGRATIE
aan problemen. Boetes, Nieuwenhuys en Schuitema (1992) omschreven de situatie van deze
groep aan de hand van acht ‘leefbaarheidsgebieden’ (woonsituatie, scholing, werkgelegenheid,
medische en psychische verzorging, vrijetijdsbesteding, sociale contacten, fi nanciële toestand
en contacten met justitie). Volgens hen heeft deze jeugd problemen op drie of meer van deze
gebieden. De uitzichtloze situatie waarin maatschappelijk kwetsbare jongeren zich bevinden,
resulteert in een gebrek aan motivatie en een zekere berusting en gelatenheid. De meesten
zien weinig heil in het afmaken van de schoolse opleiding en zijn dan ook ‘schoolmoe’. Sommigen
vertonen zelfs een zekere ‘schoolvijandigheid’ en blijven dan ook vaak ongewettigd
afwezig van school.
Hoewel er diverse termen bestaan om deze groep te benoemen (kansarme jeugd, randgroepjongeren,
jongeren in meervoudige achterstandssituaties…), kan men vaststellen dat de term
‘maatschappelijk kwetsbare jongere’ steeds vaker in Vlaanderen gehanteerd wordt. Volgens
Walgrave (1992) verwijst de term ‘maatschappelijke kwetsbaarheid’ naar de kwetsbare positie
van sommige personen of groepen ten aanzien van de maatschappelijke organisatie. Deze
maatschappelijk kwetsbaren kunnen in het contact met maatschappelijke instellingen weinig
of niet profi teren van de aangeboden vorming, hulpverlening, materiële of sociale voordelen.
Daarenboven worden ze vaak geconfronteerd met allerlei discriminerende aspecten.
Het vrijetijdsgedrag van deze jongeren kan in algemene termen omschreven worden als ‘vrijblijvend,
ongestructureerd en passief’ (Kruissink, 1988). Hoewel over het algemeen ongestructureerde
tijdsbestedingen ook populair zijn bij andere jongeren, is het kenmerkend voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren dat naast deze vrijetijdsbestedingsvormen, er vaak geen of zeer
weinig tijd overblijft voor andere activiteiten. Over het algemeen nemen maatschappelijk kwetsbare
jongeren slechts in zeer geringe mate deel aan georganiseerde vrijetijdsactiviteiten. Er
wordt dikwijls aangegeven dat een gebrek aan stimulering en ondersteuning vanwege de ouders
mee één van de redenen is waarom de deelname aan meer georganiseerde vrijetijdsactiviteiten
bij deze jongeren zo laag is. De afwezigheid van een dergelijke ondersteuning van thuis uit kan
zowel om fi nanciële redenen zijn, als omwille van culturele verschillen (van der Gugten, 1988).
Studies hebben dan ook reeds eerder aangetoond dat maatschappelijk kwetsbare jongeren
slechts in vrij geringe mate deelnemen aan sportactiviteiten in georganiseerd verband (zie o. a.
Landelijke Contactraad, 1987). Zo blijkt ondermeer dat zij in vele gevallen moeilijkheden hebben
met de formele structuur van sportverenigingen (Koolen, 1986; van der Gugten, 1988).
Methodiek van de begeleiding en organisatie
Ondanks de geringe deelname van maatschappelijk kwetsbare jeugd binnen de georganiseerde
sport, pleiten meerdere auteurs voor een regelmatige sportbeoefening voor deze groep (o. m.
Wijnands, 1985; Koolen, 1986; Landelijke Contactraad, 1987; van Dijk, 1987; van der Gugten, 1988;
Kruissink, 1988). In de argumentering hiervoor wordt meermaals verwezen naar een aantal specifi
eke eigenschappen van het regelmatig beoefenen van sport. Via de sportbeoefening kunnen vrij
eenvoudig contacten worden gelegd met anderen. Sommige jongeren kunnen op die manier uit
hun isolement treden. Het kan hen ook leren dat hun eigen gedrag gevolgen heeft voor anderen
43

44
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
en omgekeerd. Dit kan hen aanzetten tot meer sociaal gevoel en samenwerking. De problematische
situatie waarin deze jongeren zich bevinden, maakt dat ze zich veelal wantrouwig opstellen
tegenover de ‘buitenwereld’. Vaak is het dan ook zeer moeilijk om met deze jeugd een vertrouwensrelatie
op te bouwen. Ze zijn immers vaak moeilijk aanspreekbaar. Wellicht ligt dan ook de
belangrijkste meerwaarde van het hanteren van sport en spel in het feit dat het een activiteit
betreft die een vrij lage drempel heeft waardoor het een ideaal aangrijpingspunt vormt om deze
jeugd gemakkelijker te kunnen aanspreken. Via deze weg kan de belangstelling en de interesse van
deze jongerengroep worden opgewekt, welke een voorwaarde is om te kunnen werken aan een
algemene verbetering van hun situatie. Men bereikt ze via de sport, waarna men er gemakkelijker
toe komt om met hen te praten over hun problemen thuis, op school, op het werk… Sport kan
dan ook voor maatschappelijk kwetsbare jongeren een ideale en eenvoudige manier zijn om, vertrekkende
vanuit hun eigen leefwereld, bij te dragen tot een betere integratie in de maatschappij.
Er dient evenwel te worden aangestipt dat een dergelijke sportstimulering dient te beantwoorden
aan de specifi eke behoeften en interesses van de doelgroep en dat sportbeoefening steeds
beschouwd dient te worden als een onderdeel van een uitgebalanceerd resocialisatieproces.
Bovendien is het belangrijk om te stellen dat de context waarbinnen sport wordt georganiseerd
voor deze groep en de soort begeleiding in belangrijke mate zullen bijdragen tot het
realiseren van de vooropgestelde doelstellingen. Vooral over dit laatste bestaat tot op heden
evenwel weinig literatuur. Er zijn slechts enkele referenties te vinden die meer een praktische
beschrijving van de aan te bevelen methodische en didactische regels van het omgaan met
deze jeugd weergeven (Boetes, Nieuwenhuys, & Schuitema, 1992; Franssen, 1982; Quensel,
1982). Samenvattend werden onder meer de volgende aandachtspunten met betrekking tot
de begeleiding geformuleerd:
- het stimuleren van een positief zelfbeeld door middel van het hanteren van een positieve
aanpak waarbij wordt uitgegaan van datgene dat de jongeren reeds kennen of aankunnen;
- het hanteren van een directe en open communicatiestijl, waarbij men zich niet gedraagt als
een ideaal en alwetend voorbeeld;
- het opbouwen van een vertrouwensrelatie waarbij vooral duidelijkheid en het hebben van
een consequente houding als voornaamste eigenschappen worden aangegeven;
- het zich richten tot alle jongeren;
- het voortdurend motiveren, bijspringen en inspelen op onverwachte situaties;
- het vooral praktisch werken zonder te veel te discussiëren;
- het benadrukken van een sfeer van gezelligheid en ontspanning;
- het behouden van de eigen persoonlijkheid door zichzelf te blijven.
Als belangrijkste aanbevelingen voor de organisatie van activiteiten werden onder meer vermeld:
- het aanbieden van groepsactiviteiten om meer sociale verantwoordelijkheid bij te brengen
zoals leiderschap, teamwork, fair-play, fysieke en verbale confl ictoplossing;
- het verhogen van de zelfwerkzaamheid en verantwoordelijkheidsgevoel door hen mee te
betrekken bij de planning en organisatie van de activiteiten;

SPORT EN INTEGRATIE
- het aanbieden van voor hen volwaardige activiteiten waardoor ze zich niet belachelijk voelen;
- het hanteren van spelregels die logisch voortvloeien uit de situatie (geen te kunstmatig
ingevoerde beperkingen);
- het aanbieden van uitdagende (statusbevestigende) en spannende activiteiten.
Initiatieven in Vlaanderen
Als laatste deel van deze bijdrage wordt, ter illustratie, een beschrijving gegeven van de belangrijkste
praktijkinitiatieven die men in Vlaanderen vooral vanaf de jaren ’90 kan vinden rond het
hanteren van sport als een sociaal-integrerend middel bij maatschappelijk kwetsbare jongeren.
Hierbij dient allereerst gewezen te worden op de belangrijke rol die de Koning Boudewijnstichting
in dit verband heeft gespeeld sinds het einde van de jaren ’80 door middel van hun
toenmalig programma ‘Jeugd en Sport’, gericht op het stimuleren van sportdeelname bij maatschappelijk
kwetsbare jeugd (Knops, 1990; De Mol & Knops, 1995). Niet enkel is de Stichting op
dat vlak dan ook toonaangevend geweest gedurende meer dan 10 jaar, zij heeft ook een grote
invloed gehad op het stimuleren van een eigen aanbod vanuit andere organisaties en structuren.
Het doel was om een signaalfunctie te vervullen. Hierbij werd gepoogd om enerzijds het werkveld
bewust te maken van de mogelijkheden om sport als een sociaal-integrerend middel te
gaan hanteren in het werken met maatschappelijk kwetsbare jongeren en anderzijds impulsen
te geven zodat eigen initiatieven vanuit het werkveld konden worden genomen en verder ontwikkeld
worden. Op basis van deze principes werden dan ook initiatieven opgestart met zoveel
mogelijk structuren zoals het onderwijs, de georganiseerde sport, het jeugdwelzijnswerk en de
gemeenten. Uit één van de eerste studies in opdracht van de Stichting in dit verband, waarbij
een inventarisering werd gemaakt van bestaande initiatieven in Vlaanderen eind jaren’80, was
immers gebleken dat er slechts één sector was (met name de jeugdwelzijnssector) die zich
op dit terrein actief bezig hield met het organiseren van activiteiten (Theeboom & De Knop,
1992a-b). Zoals weergegeven in de bijdrage rond buurtsport, lagen ook daar een aantal initiatieven
van de Koning Boudewijnstichting aan de basis hiervan. In 2000 werd dan het Nike Fonds
opgericht, een partnerschap tussen Nike en de Koning Boudewijnstichting. Ook dit fonds, welke
tot op heden reeds een aantal oproepen heeft gelanceerd, ondersteunt initiatieven die het welzijn
van kinderen en jongeren door middel van sport wil verbeteren. Gelijkaardige initiatieven
lopen in een aantal buurlanden. Net zoals bij het toenmalige programma Jeugd en Sport, ligt ook
hier het accent overwegend op maatschappelijk kwetsbare jeugd.
Hieronder wordt nu per sector, ter inspiratie, een beknopt overzicht gegeven van de soort
initiatieven die men sinds het begin van de jaren’90 in Vlaanderen kon vinden.
1. Onderwijs
Door een brede waaier aan sporten te introduceren op school, kunnen maatschappelijk
kwetsbare jongeren gestimuleerd worden om betrokken te worden in georganiseerde activi-
45

46
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
teiten op een regelmatige wijze, wat anders wellicht niet zou gebeuren (Theeboom, De Knop,
& Gittenaer, 1992). Op school kan immers elk kind en jongere makkelijker bereikt worden. Dit
is zeker het geval voor islamitische migrantenmeisjes, waar de school vaak voor hen de enige
manier is om in contact te komen met sport (De Knop, Theeboom, Wittock, & De Martelaer,
1996). Enkele voorbeelden van initiatieven die binnen het onderwijs werden/worden georganiseerd:
- een intensief schoolsportprogramma in enkele secundaire scholen met hoge percentages
maatschappelijk kwetsbare jongeren (‘concentratiescholen’) met als doel deze leerlingen te
stimuleren tot regelmatige sportdeelname, alsook de afkeer van oudere leerlingen tegenover
de school te doen verminderen. Naast het sportaanbod, werden zij ook geïnformeerd
over de bestaande mogelijkheden om sport te beoefenen op regelmatige wijze (adressen
van lokale sportclubs, bestaande schoolsportprogramma’s, enz.);
- het verhogen van de sociale competentie bij oudere leerlingen uit een technische en beroepsopleiding
via een programma van coöperatieve bewegingsactiviteiten (basketbal);
- een deeltijds onderwijsproject in enkele scholen waar jongeren een basiscursus in sportbegeleiding
konden volgen. Dit programma werd opgenomen in het bestaande curriculum en
bevatte een aantal algemene opvoedkundige aspecten. De bedoeling was om de leerlingen,
via een sportgerelateerde activiteit, leerervaringen te bezorgen (zoals het nemen van verantwoordelijkheid
en het leren om gezamenlijk beslissingen te kunnen nemen);
- het verhogen van de doorstromingskansen voor leerbedreigde leerlingen in het lager en secundair
onderwijs, waarbij er werd gestreefd naar een optimale toegankelijkheid en actieve
participatie aan het reguliere sportaanbod;
- het organiseren van een opleiding voor jonge leerkrachten uit (deeltijds) beroepsonderwijs
om beter met maatschappelijk kwetsbare jongeren om te gaan, waarbij ook ruime aandacht
is voor sport.
2. Jeugdwelzijnswerk
Hoewel de bewegingsactiviteiten ook aan bod komen in andere werkvormen binnen het sociaal-cultureel
werk (o. a. vormingswerk), kunnen we toch stellen dat het vooral binnen het
jeugdwerk is dat sport en spel een specifi eke plaats innemen. Net zoals bij het algemeen sociaal-cultureel
werk, worden bij het jeugdwerk sport en recreatie in veel gevallen ook gebruikt
als middel om leermogelijkheden voor de deelnemers te kunnen organiseren. In vele vormen
van het jeugdwerk heeft de sport sinds lang een specifi eke plaats ingenomen. Zo werd van
bij het prille begin van de jeugdbewegingen reeds het belang van lichaamstraining onderkend
(Faché, 1987). Hieraan werden evenwel steeds ook andere (vaak ideologisch geïnspireerde)
opvoedingmogelijkheden gekoppeld. Ook bij het speelpleinwerk hebben spel en sport steeds
een centrale rol gespeeld. Binnen deze jeugdwerkvorm heeft er zich met de jaren een belangrijke
evolutie voorgedaan, waarbij de gereglementeerde en strikt gesuperviseerde spel- en
sportactiviteiten gaandeweg veranderden in het stimuleren van het spontane spel bij kinderen.
Van Gils (1989) stelde: ‘De ‘leider met bal en fl uit’ is – op een aantal uitzonderingen na – naar

SPORT EN INTEGRATIE
het museum verwezen. In zijn plaats kwam de animator, de speelbegeleider. Zijn taak is het
verruimen van de speelkansen van de kinderen, het geven van speelimpulsen’ (p. 3).
Ook binnen het jeugdwerk dat zich richt naar maatschappelijk kwetsbare jongeren is men
doorheen de jaren in toenemende mate gebruik gaan maken van sport als een aangrijpingspunt
om met deze doelgroep in contact te komen. Het jeugdwelzijnswerk is vaak de enige formele
structuur waarmee maatschappelijk kwetsbare jongeren in contact komen gedurende hun
vrijetijd. Daarom biedt het dan ook goede mogelijkheden om sportinitiatieven te organiseren
voor deze jongeren. Vaak zijn ook jeugdwerkers het best op de hoogte van de problemen
van deze jongeren. Zij worden hier meermaals mee geconfronteerd en trachten door middel
van vormings- en ontspanningsactiviteiten deze jongeren te helpen hun identiteit en hun
weg te vinden in de maatschappij en hen voldoende weerbaar te maken om hun rechten te
verdedigen. Er wordt dan ook in toenemende mate binnen het jeugdwelzijnswerk aandacht
geschonken aan het inrichten van sportactiviteiten. Vaak gebeurt dit ook op verzoek van de
jongeren zelf. De meer traditionele werkvormen spreken deze jongeren immers niet aan. Via
de sportactiviteiten trachten jeugdwerkers ook emancipatorisch en vormend te werken.
Van Ancum en Meiburg van de Landelijke Contactraad uit Nederland wezen hierbij op het
fundamentele verschil in de betekenis en de functie van sportactiviteiten bij de sportclubs
in vergelijking met het jeugdwerk (Landelijke Contactraad, 1987). Ze spraken in dit verband
van het ‘doel-middel-onderscheid’. Daar waar binnen een sportclub de sport het ‘doel’ en het
‘bindende element’ is tussen de leden, is binnen het jeugdwerk sport slechts een ‘middel’ om
bepaalde agogische doelstellingen met de deelnemers te bereiken. Het is hier één activiteit
naast talrijke andere.
Toch verloopt de organisatie van sportactiviteiten niet steeds probleemloos. Het jeugdwelzijnswerk
heeft vaak af te rekenen met meerdere problemen, zoals onder meer met betrekking
tot de beschikbaarheid van sportinfrastructuur. Constante bezetting door reguliere sportorganisaties
en hoge huurgelden maken het vaak moeilijk om hiervan regelmatig te kunnen gebruik
maken. Zij beschikken meestal zelf over te weinig fi nanciële middelen om de jongeren een
volwaardig sportprogramma te kunnen aanbieden. Een ander probleem is dat, ondanks dat
men een vrij goed inzicht heeft in de problematiek en methodiek van het omgaan met deze
jongeren, men binnen het jeugdwerk niet zeer ‘sportminded’ is. Ook blijkt dat er vaak een
gebrek is aan sportdeskundigheid. Omdat de vraag van de jongeren over het algemeen nogal
wisselvallig is, zou de begeleider in verschillende sporten thuis moeten zijn. Het ontbreken van
voldoende sporttechnische en -organisatorische kennis om sportactiviteiten te begeleiden en
desgevallend aan te passen aan de specifi eke situatie van maatschappelijk kwetsbare jongeren,
stelt jeugdwerkers evenwel voor problemen. Mede omwille van deze redenen startte de
Vlaamse Trainersschool (VTS) sinds enkele jaren met de cursus ‘Bewegingsanimator’, waarbij
het de bedoeling is om sportpedagogische en -organisatorische vaardigheden bij te brengen bij
begeleiders van bewegingsactiviteiten in een recreatieve context. Daarnaast kunnen ook nog
andere soorten initiatieven binnen de jeugdsector worden opgesomd, zoals:
- de organisatie van specifi eke vormingsmomenten met betrekking tot sportbegeleiding voor
jeugdwerkers die omgaan met maatschappelijk kwetsbare jeugd;
47

48
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
- het opleiden van jonge begeleiders tot sportmonitoren die zelf uit de doelgroep komen
(vb. binnen voetbal, boksen…). Hierbij werd deze vorming in een aantal gevallen
beschouwd als een ‘opstapfase’ voor het volgen van andere uitgebreidere reguliere
cursussen (waaronder VTS initiatorscursussen of cursus bewegingsanimator). In andere
gevallen gaat het over het verhogen van de toegankelijkheid van deze jongeren binnen
bestaande opleidingen (o. m. door het gericht fi nancieel ondersteunen of door het voorzien
van een soort peterschap);
- projecten waarbij beroep wordt gedaan op de methodiek van ‘Outward Bound School’.
Deze aanpak biedt mogelijkheden om via bewegingsactiviteiten in de natuur (zoals meerdaagse
trektochten, klimmen, grotexploratie, bivak…) ideale situaties voor de deelnemers
te creëren om meer te leren over zichzelf, alsook beter te kunnen functioneren in een
groep (Vanreusel & Laga, 1992). Aangezien het organiseren van dergelijke stages met Outward
Bound relatief duur en intensief is, zijn ook steeds meer begeleiders zelf cursussen
gaan volgen waardoor zij in staat waren ook zelf activiteiten te organiseren, gebruik makend
van een gelijkaardige methodiek;
- een meerjarig project waarbij maatschappelijk kwetsbare jeugd gestimuleerd wordt om een
takenpakket tot een goed einde te brengen. Hierbij gaat het over het opnemen van een
engagement binnen sport, studie, sociaal vrijwilligerswerk en een expeditie. Sport werd hier
beschouwd als een katalysator om jongeren de kans te geven zichzelf en hun leefomgeving
beter te leren kennen.
3. Georganiseerde sport
Eén van de voordelen van sportdeelname in sportclubs is de regelmaat van de activiteiten.
Er wordt door sommigen gesteld dat wanneer sport een regelmatige activiteit wordt voor
maatschappelijk kwetsbare jongeren, de mogelijkheden voor positieve sociale invloed zullen
toenemen. Bovendien hebben sportclubs niet alleen de vereiste sporttechnische expertise,
maar vaak ook een betere toegang tot sportinfrastructuur. Reeds eerder werd gewezen op
de geringe deelname van maatschappelijk kwetsbare jongeren aan georganiseerde sportactiviteiten.
Meerdere studies hebben bovendien aangetoond dat dit nog meer uitgesproken is
bij allochtone jongeren. Zo toonde onderzoek in Vlaanderen aan dat beduidend meer jonge
allochtonen nog nooit lid zijn geweest van een sportclub in vergelijking met Belgische jongeren
van dezelfde leeftijdsgroep (De Knop, De Martelaer, Theeboom, Van Engeland, & Van
Puymbroeck, 1994). Meerdere auteurs beschouwen nochtans de sportclub als een ideale
sociale structuur voor sportstimulering bij allochtone jongeren (Koolen, 1992; Kruissink,
1988; Van der Gugten, 1988; Van Dijk, 1987). Volgens deze auteurs kunnen sportclubs een
belangrijke rol spelen in de sportstimulering van allochtone jongeren indien rekening wordt
gehouden met een aantal aanpassingen: (a) een inzicht in de culturele verschillen die er bestaan
tussen allochtone en autochtone clubleden (Abel, 1986), (b) een duidelijk non-discriminatie
beleid welke niet alleen te maken heeft met clublidmaatschap maar ook betrekking
heeft op de gelijkheid van kansen om deel te nemen als bestuursleden (Hoolt, 1987), (c) een

SPORT EN INTEGRATIE
ondersteuning en begeleiding vanwege de lokale overheid voor de ‘eigen’ allochtone clubs
(Hoolt, 1987).
Een aantal initiatieven kunnen worden teruggevonden binnen de sportsector, zoals:
- het organiseren van een specifi eke opleiding tot fi tness- en aerobics-instructeur voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren vanuit de fi tness-sector met het oog op een duurzame
tewerkstelling en een grotere maatschappelijke participatie;
- het actief aanspreken van jonge voetbalsupporters, door een vaste ontmoetingsplaats te
voorzien op de terreinen van de club waar jonge fans de spelers van de club kunnen ontmoeten.
Via deze vorm van erkenning om banden te creëren tussen maatschappelijk kwetsbare
jongeren en de club werd er gepoogd de jonge fans weg te houden van de harde kern
van voetbalvandalen;
- initiatieven waarbij profvoetbalclubs gestimuleerd worden in het opnemen van hun maatschappelijke
rol (o. m. door een grotere betrokkenheid met de buurt). Geïnspireerd door
buitenlandse voorbeelden (o. a. Engeland, Nederland) worden clubs aangezet om hun wervende
kracht in te zetten als maatschappelijke hefboom binnen diverse domeinen (zoals
onderwijs, gezondheid, vrijetijd, buurtopbouw, integratie, tewerkstelling…);
- een scheidsrechterscursus voor jongeren uit kansarme milieus betrokken in (niet offi ciële)
zaalvoetbalcompetities;
- een aantal initiatieven waarbij getracht werd/wordt om de sportsector toegankelijker te
maken voor allochtone jongeren, door sportclubs gericht aan te moedigen om een actieve
ledenwerving te doen bij allochtone jongeren.
4. Gemeenten
Uit onderzoek bleek dat eind jaren’80 de gemeentelijke sportdiensten met hun activiteitenaanbod
zich slechts in zeer geringe mate richtten naar maatschappelijk kwetsbare jongeren
(Theeboom & De Knop, 1992a). Hierin is evenwel geleidelijk aan verandering gekomen. Wellicht
mede aangemoedigd door diverse campagnes die vanaf het begin van de jaren’90 ter
verbetering van de jeugdsport werden gelanceerd (o. m. via het BLOSO en het BOIC), groeide
ook bij de gemeenten het besef dat sportbeoefening actief moet gestimuleerd worden bij alle
jongeren. Bovendien deden er zich verschuivingen voor met betrekking tot de doelstellingen
van een gemeentelijk sportbeleid, waarbij men sportpromotie steeds meer vanuit een breed
welzijnsperspectief ging beschouwen. Wellicht is het beste voorbeeld van sportinitiatieven
voor maatschappelijk kwetsbare jongeren op gemeentelijk vlak te vatten onder de noemer
van buurtsport. Elders in dit boek wordt in detail ingegaan op de kenmerken en evolutie
van buurtsport. Daaruit blijkt evenwel dat buurtsport meerdere verschijningsvormen kent en
vooral gekenmerkt wordt door een structurele samenwerking tussen diverse partners. Het
gaat dus, met andere woorden, niet enkel over initiatieven vanuit een gemeentelijke sport- of
jeugddienst. Toch blijkt uit onderzoek dat het vooral deze gemeentelijke diensten zijn die
de coördinatie van buurtsport meestal op zich nemen. Bovendien kunnen omwille van het
veelzijdige karakter van buurtsport diverse initiatieven worden teruggevonden. Ook deze zijn
49

50
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
deels reeds opgenomen in de verwijzingen binnen de andere sectoren. Een vorm van initiatief
welke nog niet eerder werd vermeld, heeft te maken met het vergroten van het sportinfrastructurele
aanbod in de buurt door een creatief gebruik van bestaande voorzieningen, waarbij
tevens de toegankelijkheid verhoogt. Hierbij gaat het dan bijvoorbeeld over het oprichten
van zogenaamde sportschuren of sportloodsen. Dit zijn dan meestal overdekte ruimten (vb.
voormalige opslagplaatsen) die met een minimum aan investeringen worden omgevormd tot
elementaire sportvoorzieningen. Daarnaast kan het ook gaan om ruimten (ook openlucht) die
tijdelijk worden ter beschikking gesteld voor sportgebruik (parking grootwarenhuis, bedrijf,
sportclubs…). Tenslotte is er ook het voorzien van ‘lichte’ sportinstallaties op openbare pleintjes
(zoals doelen voor diverse balsporten, skateramps, aangepaste belijning en ondergrond).
Hierbij kan worden gemeld dat in een aantal initiatieven ook jongeren uit de doelgroep actief
worden betrokken in het aanleggen en onderhouden van deze voorzieningen met het oog
op een grotere betrokkenheid (en verantwoordelijkheidsgevoel betreffende de installaties),
alsook het verbeteren van een aantal technische vaardigheden (al of niet in het kader van specifi
eke opleidingen). Voor meer voorbeelden van initiatieven rond buurtsport wordt verwezen
naar Theeboom en De Maesschalck (2006).
5. Welzijnssector
Tot slot kan ook gemeld worden dat een aantal initiatieven terug te vinden zijn in de welzijnssector.
Het gaat hierbij ondermeer om initiatieven vanuit het opbouwwerk en specifi eke
buurtwerkingen. Zoals gesteld in de bijdrage rond buurtsport, kan de betrokkenheid bij de
organisatie van sportinitiatieven van een aantal structuren die niet als traditionele sportaanbieders
kunnen worden beschouwd, misschien wijzen op een mogelijke inhoudelijke verschuiving
(of verbreding) met betrekking tot lokale (jeugd)sportpromotie. Het wijst er in ieder
geval op dat sport steeds meer een plaats verwerft binnen een algemeen welzijnsbeleid. De
soorten initiatieven die men kan aantreffen binnen de welzijnssector zijn in wezen niet verschillend
van de initiatieven die eerder al werden aangegeven binnen andere sectoren (zoals
binnen de jeugdsector en de gemeenten). Het gaat daarbij ondermeer over het beschikbaar
stellen (of mee door jongeren laten opknappen) van toegankelijke sportvoorzieningen in sociale
woonwijken, het opzetten van specifi eke cursussen voor opvoeders welke werken met
jeugddelinquenten binnen gesloten instellingen of het (mee) organiseren van laagdrempelige
sportactiviteiten, al dan niet als een onderdeel van een ruimer buurt- of doelgroepgericht
socio-cultureel aanbod.
Nabeschouwing
Het bovenstaande illustreert dat er een grote variatie bestaat aan sportstimuleringsinitiatieven
voor maatschappelijk kwetsbare jeugd in Vlaanderen. Bovendien situeren deze initiatieven
zich in diverse sectoren. Er worden, met andere woorden, hoge verwachtingen gesteld aan
de bijdrage die sport kan leveren voor het individu en de omgeving. Dit geloof in de soci-

SPORT EN INTEGRATIE
aal-integratieve meerwaarde van sport blijkt eveneens uit tal van buitenlandse voorbeelden
(Janssens et al., 2004). Het sportaanbod wordt daarbij op een meer gedifferentieerde wijze op
maat van specifi eke doelgroepen aangeboden. Kenmerkend is dan dat in vele gevallen sport
niet louter alleen maar beschouwd wordt als een gezonde vorm van vrijetijdsbesteding, maar
ook als een socialiserend en integrerend middel. Daarnaast wordt het in een aantal specifi eke
gevallen ook nog expliciet aangewend met de bedoeling om bij te dragen tot tewerkstelling
van laaggeschoolden (o. m. in het kader van sociale economie), criminaliteits- en drugpreventie,
ecologisch bewustzijn, buurtontwikkeling en samenlevingsopbouw, enz. (Janssens et al., 2004).
En hoewel er door velen optimistisch wordt aangekeken tegen deze meerwaarde van sport,
dient wel te worden gewezen op de moeilijkheid om bijkomende effecten van sport te gaan
operationaliseren en meten. Het geringe aantal studies dat hierover bestaat, bewijst dat dit niet
eenvoudig zal zijn. Vandaar dat de vraag kan worden gesteld of sport al deze verwachtingen
wel kan en moet inlossen en niet eerder moet worden beschouwd als een laagdrempelige
activiteit die heel wat jongeren aantrekt en daardoor de mogelijkheid biedt aan leraren, sportbegeleiders,
opvoeders, jeugdwerkers… om met uiteenlopende doelgroepen op een positieve
manier in een open handelingssituatie te kunnen werken.
Belangrijk is hierbij op te merken dat er zich blijkbaar een verschuiving voordoet waarbij ook de
sportsector zich meer en meer bewust aan het worden is van deze mogelijkheid van sport. Terwijl
aan het eind van de jaren’80 nog velen het jeugdwerk zagen als één van de meest ideale werkvormen
met betrekking tot het aanbieden van sportstimuleringsactiviteiten voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren (zie o. a. Landelijke Contactraad, 1987; van der Gugten, 1988), begint men nu
ook steeds meer de rol die de sportsector hierin kan spelen te (h)erkennen. De laatste jaren zijn
dan ook (sport)beleidsmakers in Vlaanderen op verschillende niveaus de voorwaarden aan het
creëren opdat dit potentieel van de sport ten volle zou kunnen aangewend worden.
Referenties
Abel, T. (1986), Ausländersport und Kulturkonfl ikt. In: Sportunterricht, jg. 35, pp. 134-137.
Boetes, B., Nieuwenhuys, D., & Schuitema, K. (1992), Spel en sport. Leerboek voor agogisch werk en activiteiten
begeleiding. Nijkerk, Intro.
Commission of the European Communities (2005) The EU action in the fi eld of Education through Sport: building
on EYES 2004 achievements. Communication from the Commission to the European Parliament, the
Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Brussels,
Author. 22. 12. 2005. {SEC(2005)1741}.
De Knop, P., De Martelaer, K., Theeboom, M., Van Engeland, E., Van Puymbroeck, L. (1994), Sport als integratie
voor migrantenjongeren. Brussel, Vrije Universiteit Brussel – Koning Boudewijnstichting.
De Knop, P., Theeboom, M. & Elling, A. (1999). Sociale integratie in het sportbeleid in Vlaanderen. In P. Allegaert,
& B. Van Bouchaute (red. ). Veer10Acht10. De leefwereld van jongeren, (pp. 258-266). Leuven, Garant.
De Knop, P., Theeboom, M., Wittock, H., & De Martelaer, K. (1996), Implications of Islam on muslim girls’
sport participation in Western Europe. Literature review and policy recommendations for sport promotion.
In: Sport, Education and Society, nr. 1, pp. 147-164.
51

52
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
De mol, A., & Knops, G. (1995). Jeugd en sport. In: Tijdschrift voor Lichamelijke Opvoeding, nr. 3, afl . 157, pp.
8-10.
Elling, A. & De Knop, P. (1998), Naar eigen wensen en mogelijkheden. Een onderzoek naar de sociaalintegrerende
betekenissen van sport in relatie tot vier doelgroepen van het landelijk sportstimuleringsbeleid. Arnhem,
NOC*NSF.
Faché, W. (1987), De evoluerende positie van de jeugdbeweging. Gids sociaal-cultureel werk. Antwerpen, Van
Loghum Slaterus. A. IV. 2. k. Fac. 1-12.
Franssen, J. (1982), Laten we gaan skelteren, paardrijden, kajakken, schaatsen, bowlen.. : over (programmaties) werken
met randgroepjongeren binnen het VJV, Utrecht, Landelijke Stichting Vormingswerk Jonge Volwassenen.
Hoolt, J. (1987), We willen wel, maar.. Onderzoek naar sportdeelname van etnische minderheidsgroepen, Amsterdam,
Afdeling Sport en Recreatie.
Janssens, J. et al. (2004) (Eds) Education through sport. An overview of good practices in Europe, Nieuwegein, Arko
Sports Media.
Knops, G. (1990), Het programma jeugd en sport van de Koning Boudewijnstichting. In: Sport, jg. 32, nr. 3,
pp. 18-22.
Koolen, R. (1986), De kloof tussen jongerencultuur en het georganiseerd sporten, In: Spel en sport, jg. 5, nr.
21, pp. 2-7.
Koolen, R. (1992), De meest gestelde vragen over allochtonen en sport. Arnhem, Nederlandse Sport Federatie.
Kruissink, M. (1988). Van padvinderij tot pretpark, van vechtsport tot volleybal, In: Justitiële Verkenningen, jg.
14, nr. 5, pp. 66-85.
Landelijke Contactraad. (1987), Bloed, zweet en… te weinig banen, rapportering experiment stimulering sportdeelneming
door jeugdigen: sport en randgroepjongeren. Dordrecht: auteur.
Quensel, S. (1982), Eine alternative Pädagogik für sozial behinderte Jugendliche. Prinzipien und Hindernisse.
In: Nickolai W. et al. (red. ), Sport in der sozialpädagogischen Arbeit mit Randgruppen. Freiburg im Breisgau,
Lambertus-Verlag, pp. 13-39.
Shields, D. L. L., & Bredemeier, B. J. L. (1995), Character development and physical activity. Champaign, IL, Human
Kinetics.
Theeboom, M., & De Knop, P. (1992a), Inventarisatie bij de gemeentelijke sport- en jeugddiensten in Vlaanderen.
In: De Knop, P. & Walgrave, L. (red. ), Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk kwetsbare
jongeren Brussel, Koning Boudewijnstichting, pp. 61-69.
Theeboom, M., & De Knop, P. (1992b), Inventarisatie binnen het jeugdwelzijnswerk in Vlaanderen. In: De
Knop, P. & Walgrave, L. (red. ), Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren Brussel,
Koning Boudewijnstichting, pp. 119-130.
Theeboom, M., De Knop, P., & Gittenaer, M. (1992), Sport in het deeltijds onderwijs : een actie-onderzoek te
Antwerpen. In: De Knop, P. & Walgrave, L. (red. ), Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk kwetsbare
jongeren Brussel, Koning Boudewijnstichting, pp. 19-35.
Theeboom, M., De Maesschalck, P. (2006). Sporten om de hoek: een brede kijk op buurtsport in Vlaanderen.
Sint-Niklaas, ISB.
Van der Gugten, M. (1988), De sport als aangrijpingspunt voor criminaliteitspreventie, Justitiële Verkenningen,
jg. 14, nr. 5, pp. 86-112.
Van Dijk, J. J. M. (1987, februari). De rol van sportbeoefening bij de preventie van criminaliteit, paper werkconferentie:
Sport, agressie en vandalisme: bestrijdend? bevorderend? Noordwijk aan Zee, Landelijke
Contactraad.

SPORT EN INTEGRATIE
Van Gils, J. (1989), Het speelpleinwerk in Vlaanderen. In: Gids sociaal-cultureel werk. Antwerpen, Van Loghum
Slaterus/. B. II. 12a. Gil. 1-10.
Vanreusel, B., & Laga, G. (1992), Natuursport als vormingsmiddel voor maatschappelijk kwetsbare jongeren:
initiatieven in Vlaanderen. In: De Knop, P. & Walgrave, L. (red. ), Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren Brussel, Koning Boudewijnstichting, pp. 137-158.
Walgrave, L. (1992). Maatschappelijke kwetsbaarheid van jongeren als opdracht. In: De Knop, P. & Walgrave,
L. (red. ), Sport als integratie. Kansen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren Brussel, Koning Boudewijnstichting,
pp. 19-36.
Wijnands, A. (1985), Sportbeoefening en sociale integratie bij immigranten, In: Sport, nr. 27, pp. 25-28.
53

DEEL 3
Lokaal beleid als stimulator tot (sport)participatie
© OCMW KORTRIJK – MAARTEN FRANÇOIS

DEEL 3
INTRO
LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
Lokaal beleid als stimulator voor (sport)participatie
De lokale context of buurt wordt meer en meer het uitgangspunt. Dit vormt immers de
onmiddellijke en materiële leefomgeving van mensen. Een leefruimte is per defi nitie een bewegingsruimte
om te spelen en om zich goed te voelen. Het samenwerken aan een buurt,
gemeente of stad waar iedereen kan bewegen, is misschien de uitdaging voor de lokale beleidsmakers
voor de komende jaren.
De federale overheid schept met de extra middelen voor sport en cultuur een kader voor de
OCMW’s. De Vlaamse overheid geeft maatschappelijke kwetsbare groepen een plaats in de
decreten die het vrijetijdsveld (sport, jeugd, cultuur) reguleren. Het lokaal sociaal beleid zorgt
voor een betere afstemming tussen het gemeentelijk welzijnsbeleid en de OCMW-diensten.
Het is aan de lokale besturen om deze kaders te gebruiken en in te vullen naar gelang hun
lokale noden.
In wat volgt situeren we kort twee peilers van deze publicatie, de OMCW-maatregel en het
decreet op het lokaal sportbeleid. Daarna geven Peter Sels en Hilde Plas hun visie weer op
een gedragen (sport)participatietraject. Hun vertrekpunt daarbij is het lokaal sociaal beleid. Als
laatste hoofdstuk in dit deel schets Marleen Platteau de situatie in Ternat en hoe zij daar deze
thematiek in de nabije toekomst willen aanpakken.
57

58
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
1. De OCMW-maatregel in een notendop 1
In 2003 werd op initiatief van toenmalig minister van Maatschappelijke Integratie Johan
Vande Lanotte een nieuw Koninklijk Besluit gelanceerd. Sindsdien beschikken de Belgische
OCMW’s jaarlijks 6,2 miljoen euro. Dat budget is bestemd voor initiatieven die de culturele,
sociale en sportieve participatie en ontplooiing van OCMW-cliënten beogen.
In dit hoofdstuk willen deze OCMW-maatregel verduidelijken en verhelderen. Kort en bondig,
we treden niet in detail. Wie de volledige en geactualiseerde teksten wil raadplegen, kan
terecht op de site van de Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie
www.mi-is.be .
Voor wie is de maatregel bestemd?
De maatregel is bestemd voor personen die gebruik maken van gelijk welke vorm van
de openbare dienstverlening van het centrum. Het staat het centrum vrij om binnen de
groep van gebruikers prioritaire doelgroepen af te bakenen. Een vaste regel is dat het
OCMW de billijkheid moet afwegen om te oordelen welke groepen al dan niet in aanmerking
komen.
Bij de activiteiten die voortkomen uit een samenwerkingsverband dat het OCMW afsluit
met een externe partner, is een gemengde groep niet uitgesloten. Bij dergelijke activiteiten
gebeurt de fi nanciering proportioneel op basis van het aantal OCMW-cliënten. Wanneer
het aandeel OCMW-cliënten dat deelneemt niet exact te achterhalen is (bijvoorbeeld bij
een cultuurpas voor kansarme inwoners van de gemeente), dan moet op voorhand een formele
en realistische verdeelsleutel worden vast gelegd. Bij de activiteiten met een gemengde
doelgroep is het OCMW dus nooit de enige fi nancieringsbron.
Doel en besteding van de maatregel
De subsidie wordt toegekend om de sociale, culturele en sportieve ontplooiing van de gebruikers
van de OCMW dienstverlening te bevorderen. Het KB maakt volgende aanwendingsvormen
mogelijk:
1. de volledige of gedeeltelijke fi nanciering van de deelname door de gebruikers aan de
sociale, culturele of sportieve manifestaties;
1 Clé, A. (2005). Culturele, sportieve en sociale participatie. Het OCMW aan zet. POD Maatschappelijke Integrate. Brussel

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
2. de volledige of gedeeltelijke fi nanciering van de deelname door de gebruikers aan het
sociale, culturele of sportieve verenigingen met inbegrip van het lidgeld en de voor de
deelname noodzakelijke benodigdheden en uitrustingen;
3. de ondersteuning en fi nanciering van initiatieven van of voor de doelgroep op sociaal,
cultureel of sportief vlak;
4. de ondersteuning en fi nanciering van initiatieven die de toegang tot de nieuwe informatie
en communicatietechnologieën bevorderen (individueel of groepsaanbod)
De praktijk wijst uit dat de middelen vooral worden besteed aan 2 :
- individuele tegemoetkomingen zoals de kost van tickets voor manifestaties en voorstellingen,
de kost voor lidmaatschap van het cultuurcentrum, de bibliotheek, het zwembad,
de sportvereniging, de jeugdbeweging, de seniorenvereniging of vissersclub of de inschrijving
en deelname aan activiteiten zoals een schooluitstap, sportwedstrijd, museumbezoek,
stadswandeling of uitstap naar een pretpark;
- kortingssystemen in partnerschap met andere organisaties en/of de gemeente zelf;
- groepsactiviteiten georganiseerd door het OCMW, al dan niet in samenwerking met
partners, en soms op maat van vooral de meest kwetsbare doelgroepen waarbij specifi
eke drempels ondervangen moeten worden;
- sensibiliseren en structureel werken, zoals met aanbieders van sport en cultuur in de
gemeente afspraken over de prijs, toegankelijkheid, de buitenschoolse activiteiten, via
intensief overleg en regelmatige evaluatiemomenten.
Partnerschappen
De centra worden er toe aangezet samen te werken. Voor de verwezenlijking van de beoogde
doelstellingen kunnen ze samenwerken met organisaties die op betreffende domeinen
werkzaam zijn en/of met andere OCMW’s
Samenwerking met externe organisaties
Het centrum kan voor de uitvoering van deze opdracht samenwerkingsverbanden afsluiten
met organisaties die de sociale, culturele of sportieve participatie of de toegang tot
nieuwe informatie- en communicatietechnologieën voor mensen die in armoede leven
als doelstelling hebben. Het OCMW kan de verwezenlijking van een deel of het geheel
van de opdracht aan deze partners toe vertrouwen. Het is aangewezen om tussen de
partners een samenwerkingsovereenkomt op te stellen waarin de beoogde doelgroep en
activiteiten, de te leveren prestaties en het budget worden vast gelegd. Het centrum kan
de partners vergoeden voor bewezen diensten. De organisatie waarmee een samenwerkingsovereenkomst
wordt afgesloten, moet een inhoudelijke en fi nanciële verantwoording
aan het OCMW afl eggen.
2 Leye, M. (2006). Over (cultuur)participatie. Kunst en Democratie. Brussel
59

60
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
Samenwerking met andere OCMW’s
Het verdient aanbeveling dat de centra voor bepaalde activiteiten samenwerken in plaats van
naast elkaar dezelfde activiteiten te organiseren. Het KB voorziet fi nanciële voordelen voor
OCMW’s die ervoor opteren de krachten te bundelen. Projecten die voortkomen uit een
samenwerkingsovereenkomst tussen meerdere OCMW’s kunnen bovendien een aanvraag
indienen voor een aanvullende projectsubsidie.
Aanvullende projecten
De niet opgevraagde bedragen worden herverdeeld voor aanvullende projecten. Aanvullende
projecten veronderstellen een samenwerkingsverband tussen verschillende centra. Enkel
de centra die een principebeslissing indienen kunnen die aanvullende projectsubsidie aanvragen.
De dossiers moeten binnen de door het KB vastgelegde termijn worden ingediend. Een
goed geformuleerd project omvat een methodologisch opzet en een gedetailleerd budget.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
2. Een nieuw decreet Lokaal Sport voor Allen-beleid 3 .
Met meer middelen voor de lokale sport met een absoluut vertrouwen in en respect voor
de lokale autonomie, wil de Vlaamse overheid het lokale sportbeleid een sterke boost geven
door het nieuwe Decreet Lokaal Sport voor Allen – beleid. De Vlaamse overheid wil
de besturen aanzetten tot het plannen en neerschrijven van hun lokale sportieve ambities
in een breed gedragen sportbeleidsplan dat de ganse bestuursperiode omhelst. Het boeiende
democratisch-interactieve proces van samen een lokaal sportbeleid te maken en uit
te voeren, met het brede sportveld vertegenwoordigd in de sportraad, met de schepen
van sport én met de sportgekwalifi ceerde ambtenaar, moet dit sportbeleidsplan concrete
invulling geven.
Sport voor allen betekent een breed en divers sportaanbod op maat van zoveel mogelijk mensen
en deze basisfi losofi e is ook terug te vinden in het decreet.
Decreet Lokaal Sport voor Allen-beleid
Het vorige decreet houdende erkenning en subsidiëring van de gemeentelijke sportdiensten,
de provinciale sportdiensten en de sportdienst van de Vlaamse Gemeenschapscommissie van
5 april 1995 bevat vooral bepalingen op het vlak van erkenningsvoorwaarden en minimumcriteria
inzake oppervlakte van sportinfrastructuur en aantal sportfunctionarissen. Gemeenten
worden ingedeeld in verschillende categorieën in functie van het aantal inwoners en kunnen
aanspraak maken op een basis- en aanvullende subsidie, waarop eventueel een correctiefactor
wordt toegepast.
Zowel de visie op de rol die de verschillende bestuursniveaus op het vlak van sport moeten
spelen als de sport op zich, zijn de laatste jaren in die mate geëvolueerd dat een grondige
herziening van dit decreet dringend nodig was. In de beleidsnota’s van de huidige Vlaamse
Regering werd het engagement om een vernieuwd decreet te ontwikkelen expliciet opgenomen.
Het nieuwe decreet houdende de subsidiëring van gemeente- en provinciebesturen en de
Vlaamse Gemeenschapscommissie voor het voeren van een Sport voor Allen-beleid is onder-
3 Dit artikel is grotendeel gebaseerd op ISB vzw, e.a. (2007).De overheid stuurt, in: Handboek sportraden .Weet raad met je sportraad.
Politeia. Brussel.
61

62
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
tussen een feit. Aansluitend bij het decreet horen ook 2 uitvoeringsbesluiten, een uitvoeringsbesluit
betreffende de beleidssubsidies die vanaf 2008 toegekend worden en één betreffende
de impulssubsidies die vanaf 2009 toegekend worden.
Dit nieuwe decreet vormt één van de belangrijkste onderdelen van het Sport voor Allenbeleid
en een belangrijk complement voor het topsportbeleid dat stilaan op volle kracht
draait. Vlaanderen wil via een hechte samenwerking met gemeente- en provinciebesturen
zoveel mogelijk mensen stimuleren, uitnodigen, begeleiden en ruimte bieden tot actieve
sportbeoefening. De doelstellingen en methode richten zich op een stevige vernieuwing
en verbetering. Dit betekent dat er aandacht is voor een gevarieerd sportaanbod, zowel
in clubverband als erbuiten en voor kwetsbare doelgroepen worden er extra impulsen
gevraagd.
Het plaatselijke verenigingsleven is voor de Vlaamse overheid een centraal aandachtspunt in
het overheidsbeleid. Om die reden is een interactieve bestuursstijl, waarbij het lokale sportieve
beleid wordt voorbereid en uitgevoerd in intensieve dialoog en samenwerking met alle
betrokken particuliere actoren, één van de belangrijkste invalshoeken van dit nieuwe decreet.
BASISVOORWAARDEN
Het sportbeleidsplan
Centraal in het decreet staat het sportbeleidsplan, dat op een interactieve manier tot stand
moet komen, uitgevoerd en geëvalueerd moet worden. Het sportbeleidsplan omvat het
totale lokale sportbeleid van een gemeente voor een bestuursperiode van 6 jaar en legt
een extra accent op volgende hoofdstukken:
- Hoofdstuk 1: Meer en betere subsidies voor lokale en regionale sportverenigingen,
de cruciale partners in het realiseren van het sportbeleid. Tenminste 50 procent
van de subsidies dienen hieraan besteed te worden en kwalitatieve criteria, die in samenspraak
met het lokale sportveld worden opgemaakt, vormen hiervan de basis.
- Hoofdstuk 2: Aandacht voor de andere sportpraktijk (de andersgeorganiseerde
sport). Heel wat mensen in Vlaanderen doen op een informele manier aan sport. Aan
de lokale besturen wordt gevraagd dat zij minstens 20 procent van de subsidie besteden
aan bijvoorbeeld buurt- of schoolgebonden sportbeoefening.
- Hoofdstuk 3: Aandacht voor de sociale component (ondersteuning en stimulering
toegankelijkheid en diversiteit in de sport). Lokale besturen wordt gevraagd
om minstens 10 procent van de subsidies te investeren in het corrigeren van bestaande
sociale achterstanden inzake sportparticipatie bij aandachtsgroepen zoals mensen met
een handicap, van allochtone afkomst of die leven in armoede. Deze 10 procent mag
ook worden beschouwd als een onderdeel van de ofwel de 50 procent voor de directe
fi nanciële ondersteuning van de sportverenigingen, ofwel van de 20 procent voor
programma’s of acties rond het anders georganiseerd sporten, ofwel als onderdeel van
beide.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
- Hoofdstuk 4: Een meerjarenplan inzake sportinfrastructuur. De lokale besturen
brengen de noden en plannen inzake sportinfrastructuur nauwgezet in kaart en geven
aan welke impulsen nodig zijn in de toekomst.
80 procent van de Vlaamse beleidssubsidie wordt georiënteerd om bovenstaande doelstellingen
te bereiken. De overige 20 procent kan het gemeentebestuur vrij verdelen over de eerste
drie accenten. De gemeenten zorgen voor een eigen inbreng van 0,5 euro voor elke euro die
door Vlaanderen wordt voorzien. Deze cofi nanciering van 50 % kan eveneens vrij verdeeld
worden over de eerste drie accenten.
Aangrenzende gemeenten kunnen een intergemeentelijk sportbeleidsplan indienen. Het gaat dan
om maximaal drie aangrenzende gemeenten die in totaal maximaal 30.000 inwoners tellen, of
twee aangrenzende gemeenten die in totaal maximaal 20.000 inwoners tellen.
Indien het gemeentebestuur geen sportbeleidsplan indient, kunnen de gemeentelijke sportraad
of, bij het ontbreken daarvan, lokale sportverenigingen een verenigingssportbeleidsplan
indienen. Voor het opmaken en indienen van het verenigingssportbeleidsplan gelden andere
voorwaarden dan voor het opmaken en indienen van het gemeentelijk sportbeleidsplan.
De sportraad en de sportgekwalifi ceerde ambtenaar
Naast het opmaken van een sportbeleidsplan engageren de gemeenten zich eveneens tot
het oprichten en erkennen van de belangrijke rol van een sportraad in hun werkingsgebied.
Deze adviesraad geeft mee belangrijke input voor het sportbeleidsplan, de realisatie en
evaluatie ervan en speelt eveneens een rol bij het formuleren van eventuele klachten rond
het sportbeleid. De sportraad moet divers worden samengesteld met vertegenwoordigers
uit clubs, scholen en andere organisaties die sportieve activiteiten ontplooien uit de private
of de publieke sector.
AANDACHTPUNTEN
Beleidssubsidies en impulssubsidies
De beleidssubsidie vanuit de Vlaamse Gemeenschap voor gemeenten bedraagt 1,5 euro
per jaar per inwoner: een gelijk bedrag voor elke Vlaming om de actieve sportbeoefening
te promoten, ongeacht de omvang en aard van het zorggebied.
Bovenop de beleidssubsidie voor gemeenten van 1,5 euro per jaar per inwoner voorziet
de Vlaamse overheid ook een impulssubsidie van 0,8 euro per jaar per inwoner voor een
thema dat bij het begin van elke lokale legislatuur wordt vastgelegd. Voor de bestuursperiode
2007-2012 is dit de kwaliteitsverhoging van de jeugdsportbegeleiders in sportverenigingen
die bij een erkende Vlaamse sportfederatie zijn aangesloten.
Responsabilisering van de lokale besturen met een licht decreet
Een ander uitgangspunt van dit decreet is het maximaal leggen van de verantwoordelijkhe-
63

64
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
den en acties bij het niveau waar men optimaal kan instaan voor kwaliteit, klantgerichtheid,
rationalisering en integriteit. Dit betekent een duidelijke responsabilisering van de lokale
besturen.
Het verhogen van het budget
De Vlaamse overheid reserveert jaarlijks 16 miljoen euro voor de uitvoering van dit nieuwe
decreet voor het gemeentelijke en provinciale Sport voor Allen-beleid. Dit betekent een
verhoging van meer dan 10 miljoen euro in vergelijking met het huidige decreet van 1995.
Door het introduceren van het principe van 50 procent cofi nanciering door de betrokken
besturen (gemeenten, provincies en VGC), wordt dit bedrag nog aanzienlijk verhoogd.
Het OCMW als belanghebbende bij het voeren van een lokaal
sportbeleid en het opstellen van een sportbeleidsplan
Het is belangrijk dat het opstellen van een sportbeleidsplan en het voeren van een sportbeleid
vertrekt vanuit een communicatieve planning en dat het tot stand komt via een participatie van
heel wat belanghebbenden in het lokale sportgebeuren.
Zo heeft ook het OCMW een impact op het sportbeleidsplan of wordt erdoor beïnvloed.
Het is immers belangrijk dat het OCMW samen met andere gemeentelijke diensten die sport
gebruiken in hun gemeentelijke werking betrokken wordt bij de wijze van afstemming van het
sportaanbod in de gemeente.
Daarom is het aangeraden reeds in de startfase het OCMW als belanghebbende vanuit haar
specifi eke betrokkenheid als één van de vertegenwoordigers van de kansarme doelgroep op
te nemen in de stuurgroep en/of klankbordgroep die het sportbeleidsplan begeleidt.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
3. Een lokaal beleidsperspectief voor de bevordering van de
socio-culturele en sportieve participatie van alle inwoners
Peter Sels en Hilde Plas
Naar een brede focus op maatschappelijke integratie
De missie van het OCMW is zoals de organieke wet stelt niet het toekennen van leefl oon of
fi nanciële steun, maar eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt
aan de menselijke waardigheid. Om deze doelstelling na te streven kan een OCMW alleen of in
samenwerking met andere organisaties zeer verscheiden dienst- en hulpverlening opzetten en
een beleid voeren dat dit ondersteunt. In de praktijk blijft het OCMW bij een groot gedeelte
van de bevolking echter vooral bekend als het instituut waar je naartoe moet als je fi nanciële
problemen hebt. In de praktijk betekent materiële armoede voor OCMW’s nog steeds de
belangrijkste probleemfocus en het terrein waarop het meeste expertise is verworven. Geleidelijk
aan verbreedt echter het actieterrein van de OCMW’s. De wet betreffende het recht op
maatschappelijke integratie vormde hiertoe een belangrijke stimulans.
Elke persoon heeft recht op maatschappelijke integratie, en de openbare centra voor maatschappelijk
welzijn hebben tot opdracht dit recht te verzekeren, zo bepaalt deze wet.
Meer en meer wordt het duidelijk dat strategieën die zich uitsluitend richten op materiële
hulpverlening of het werken aan opleiding of tewerkstelling, falen. Alhoewel nog
steeds taboe, wordt meer en meer erkend dat een heel aantal mensen niet ‘bemiddelbaar’
of te werk te stellen zijn, in de klassieke zin van het woord. Bovendien biedt een
leefl oon of een loon tout-court geen garantie voor maatschappelijke integratie. Dit is uiteraard
geen pleidooi om die terreinen te verlaten, maar wel om de focus te verbreden.
Zoals andere bijdragen in dit boek aangeven, vormt (naast arbeid en inkomen) ook socioculturele
en sportieve participatie een hefboom voor maatschappelijke integratie. Daar waar
vroeger het zwaartepunt van de sociale wedijver lag op het domein van de arbeid (het beroep
dat men uitoefende bepaalde grotendeels de status), verplaatst zich dit nu gedeeltelijk naar
de consumptiesfeer, de sfeer van de levensstijl. Die uit zich in de keuze van een welbepaalde
ontspanning, vrijetijdsbesteding, kledij, e.a. Bijgevolg werken ook de mechanismen van sociale
distinctie en uitsluiting meer en meer door op deze domeinen. De strategieën om uitsluiting
te bestrijden moeten zich dan ook niet alleen richten op materiëel goed en economisch beleid
maar ook op immateriëel goed via het vrijetijdsbeleid.
Uitsluiting volledig uitbannen is weinig realistisch, gezien de behoefte om zich te onderscheiden
altijd blijft bestaan en de regels van het spel voortdurend wijzigen zodat nooit iedereen in
65

66
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
gelijke mate toegang krijgt tot het zelfde maatschappelijk ‘goed’. Indien iedereen toegang krijgt,
wordt het bewuste goed nutteloos voor sociale distinctie en smelt de aantrekkingskracht ervan
als sneeuw voor de zon. Dit neemt echter niet weg dat de overheden in hun strijd tegen
maatschappelijke uitsluiting, blijvende inspanningen moeten blijven leveren voor de toegankelijkheid
van maatschappelijk ‘goed’ zoals sport en cultuur.
De achtereenvolgende Koninklijke Besluiten inzake culturele, sociale en sportieve participatie
geven de OCMW’s sinds 2003 een duw in de rug om sociale uitsluiting te bestrijden op
sportief en cultureel vlak. Om allerlei redenen (o. a. de onzekerheid betreffende de middelen
op langere termijn, het gebrek aan expertise en ervaring terzake bij OCMW’s…) was deze
regelgeving niet onmiddellijk een succes en leidde ze voorlopig niet tot een structureel beleid,
noch lokaal noch Vlaams of federaal. De aanzet hiertoe is wél gegeven en de eerste goede
praktijkverhalen zijn inmiddels gekend.
Het vrij recente decreet Lokaal Sociaal Beleid kan een bijkomende impuls geven aan de
OCMW’s om te werken aan socio-culturele en sportieve participatie. De lokale besturen
worden geacht tegen eind 2007 een Lokaal Sociaal Beleidsplan op te maken voor de periode
2008-2013. Het Lokaal Sociaal Beleid is het geheel van de beleidsbepaling en acties van het
lokaal bestuur en de acties van lokale actoren met het oog op het garanderen van de toegang van
elke burger tot de rechten, vastgelegd in artikel 23 en artikel 24 §3, van de Grondwet. De artikels
verwijzen naar het recht op arbeid, sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en
sociale, geneeskundige en juridische bijstand, huisvesting, een gezond leefmilieu, onderwijs en
het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing. Concreet impliceert het decreet dat
in elke Vlaamse gemeente het OCMW- en gemeentebestuur samen, en met betrokkenheid
van burgers en andere actoren in het werkveld, een meerjarenplan opmaken waarin staat hoe
hieraan gewerkt zal worden. Het decreet stelt verder o. a. dat het Lokaal Sociaal Beleid gericht
is op een maximale toegankelijkheid van de dienstverlening voor elke burger en een optimaal
bereik moet nastreven van de beoogde doelgroep.
Het verzekeren van de grondrechten en het principe van een brede toegankelijkheid van de
dienst- en hulpverlening op zich zijn nobele doelstellingen en principes die ongetwijfeld elke
OCMW- en gemeentemandataris en -ambtenaar onderschrijft. Het opmaken van (nog) een
extra plan stond bij de meeste lokale verantwoordelijken (terecht) echter niet hoog op het
verlanglijstje. Toch zien we dat er in de praktijk in vele gemeenten van de nood een deugd
wordt gemaakt en het planningsproces wordt aangewend om te werken aan een gedragen,
brede visie op Lokaal Sociaal Beleid. En in een dergelijke visie blijkt er ook een plaats voor
aspecten van cultuur-, jeugd-, sport- en vrijetijdsbeleid, bekeken door een sociale bril of voor
het sociale bekeken door een jeugd-, culturele of sportieve bril. Of die visie uiteindelijk wordt
neergeschreven en zo ja, in welk document dat gebeurt, is secundair. Essentieel is dat er aan
een breed gedragen visie wordt gewerkt én dat die wordt uitgevoerd.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
Hoe concreet is socio-culturele en sportieve participatie binnen Lokaal
Sociaal Beleid?
In 2005 maakten de meeste OCMW- en gemeentebesturen een eerste stappenplan op
inzake Lokaal Sociaal Beleid op. In dit beknopte plan werd o. a. aangegeven welke thema’s
lokaal belangrijk waren om op te nemen in het planningsproces van het Lokaal Sociaal
Beleidsplan. Een analyse van een steekproef (105) van die plannen leert ons dat daarin
een plaats gereserveerd werd voor de sociale aspecten van vrijetijdsbeleid (jeugd, cultuur
en/of sport) en/of voor socio-culturele participatie. In een vierde van de plannen komen
deze thema’s aan bod. De afwezigheid van dit thema in de eerste Lokaal Sociaal Beleidsplannen
betekent uiteraard niet dat er in de gemeente aan het thema geen aandacht
wordt geschonken. Het kan een bewuste keuze geweest zijn dit niet meer extra op te
nemen aangezien de sociale aspecten reeds in de betreffende sectorale plannen aan bod
kwam en naar aanleiding daarvan besproken werden in onderling overleg. En uiteraard
betekent de aanwezigheid ervan niet noodzakelijk dat er ook daadwerkelijk aan gewerkt
zal worden in de toekomst. Het lijkt alvast hoopgevend dat dit in dergelijke mate aan
bod komt en een plaats krijgt naast hoofdthema’s zoals ouderenbeleid, wonen, werken,
armoedebestrijding, kinderopvang, enzovoort.
Concrete initiatieven die genoemd worden in de plannen zijn:
- vrijetijdspassen en vormen van fi nanciële tegemoetkomingen in deelname aan het sociocultureel
aanbod
- aandacht voor extra inspanningen op het vlak van communicatie en toeleiding voor specifi
eke doelgroepen
- verenigingen (jeugd-, sport-, cultuur-) stimuleren om sociale tarieven toe te passen
- aangepaste tarieven voorzien bij eigen activiteiten van jeugd-, sport- of cultuurdienst
- cultuur aan huis brengen (bv. boek aan huis-acties)
- optimaal gebruik van bestaande sportinfrastructuur bevorderen
- vakantieparticipatie van kansarmen stimuleren
- een toeleidingsambtenaar van de gemeente (met kennis van vrijetijdsaanbod) die zitdag
houdt binnen het OCMW
- toekennen van subsidies voor de organisatie van activiteiten en initiatieven die ook voor
niet-leden toegankelijk zijn
- buurtinitiatieven bevorderen en promoten
- samen (OCMW én gemeente) plannen voor cultuur, jeugd en sport…
Belangrijker nog dan wat de documenten suggereren, is de praktijk die hier en daar al zichtbaar
wordt. In 2006 maakten de meeste besturen werk van de opmaak van een omgevingsanalyse
als aanloop naar een sociaal beleidsplan. Ambtenaren verzamelden gegevens en staken hun
licht op bij belangrijke ‘stakeholders’ (inwoners, organisaties en verenigingen, gemeentelijke
instellingen) om de situatie in de gemeente te analyseren en te bespreken in werkgroepen van
deskundigen, ambtenaren, bevolking en middenveld. Hier en daar zaten de jeugdconsulent, de
67

68
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
cultuurambtenaar en de sportambtenaar voor de eerste maal samen met de maatschappelijk
werker van het OCMW. Los van het concrete resultaat op het vlak van de analyse, is het vaak
zo dat de persoonlijke kennismaking op zich, zorgde voor beter contact en samenwerking in de
dagdagelijkse praktijk. De ontmoeting en het gesprek zorgde vaak voor erkenning van elkaars
expertise, schiep wederzijds vertrouwen en vormde mogelijk de basis voor het delen van die
expertise en voor samenwerking in de toekomst. Het huidige planproces voor Lokaal Sociaal
Beleid biedt dan ook een opportuniteit om een integraal beleid in het algemeen te bevorderen
en een lokaal sociaal beleid dat socio-culturele en sportieve participatie integreert. Dit laatste
veronderstelt immers een breed netwerk met een groot draagvlak en ruime expertise van
verschillende diensten en verenigingen.
De betrokkenheid van de lokale mandatarissen (college van burgemeester en schepenen,
OCMW-voorzitter, gemeente- en OCMW-raad) bij deze voorbereidende analysefase is beperkt.
Bij de start van een nieuwe gemeentelijke legislatuur krijgen de mandatarissen – in
verschillende planprocessen – de gelegenheid om de grote lijnen en de visie te formuleren
aangaande het te voeren gemeentelijke beleid. Dat wordt ook uitdrukkelijk van hen verwacht,
in het bijzonder van de bevoegde schepen.
Een voorbereiding op grond van een degelijke analyse over de verschillende diensten heen binnen
gemeente en OCMW en met de belangrijkste aandeelhouders, geeft meteen een goede
input voor een gezamenlijke denkoefening over het te voeren beleid en de uitvoering.
Twee knelpunten duiken daarbij regelmatig op: de aard van de drempels tot participatie en de
onbekendheid van het aanbod voor de participanten met name voor de OCMW-cliënten.
Die zullen we daarom in deze algemene beschrijving even nadrukkelijk belichten.
Verschillende drempels met verschillende toegankelijkheid
In het decreet Lokaal Sociaal Beleid staat de toegankelijkheid van de dienst- en hulpverlening
centraal. Dit is tegelijkertijd en hoe langer hoe meer een gedeelde bekommernis van zowat
alle sectorale beleidsvelden. Begrippen als publiekswerking en publieksbereik dekken dezelfde
lading en zijn bijvoorbeeld legio in het culturele werkveld. In de praktijk zien we dan ook dat
verschillende thematische werkgroepen zich buigen over de diverse aspecten van toegankelijkheid
zoals het gebundeld ter beschikking stellen van informatie, communicatie van dienst- en
hulpverlening naar specifi eke doelgroepen, fysieke en tijdruimtelijke toegankelijkheid, betere
interne communicatie en doorverwijzing van burgers, psycho-sociale drempels (angst voor het
onbekende, angst om zich te begeven in een ander sociaal milieu: statusangst, schaamte…),
fi nanciële drempels, administratieve drempels, enz.
Ook bij het bevorderen van de socio-culturele en sportieve participatie van zwakkere doelgroepen,
is een cruciale vraag in hoever het publieke en het private aanbod voor vrijetijdsbesteding
m.a.w. sport en cultuur, toegankelijk is voor iedereen en hoe de maatschappelijke
participatie, integratie en emancipatie van zwakkere doelgroepen kan worden bevorderd. In
het denken over toegankelijkheid van dienst- en hulpverlening in het algemeen zien we dat

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
er automatisch veel aandacht gaat naar de fysieke, materiële toegankelijkheid van gebouwen
enerzijds en naar de fi nanciële toegankelijkheid van de dienstverlening anderzijds. Het nadenken
over en het aanpakken van psychologische en sociale drempels lijkt veel moeizamer
te verlopen. Op het vlak van de socio-culturele participatie lijkt zich hetzelfde probleem te
stellen. Ook daar zien we dat in eerste instantie vooral maatregelen en instrumenten worden
ontworpen die trachten in te spelen op de fi nanciële drempels. Tegelijkertijd blijkt uit
onderzoek dat dit niet de eerste en belangrijkste drempels zijn. Dit gegeven lijkt een extra
stimulans om samen te werken aan een betere toegankelijkheid met extra aandacht voor
psycho-sociale drempels.
Wie niet weet, niet participeert
Bij het bevorderen van socio-culturele en sportieve participatie gaat de meeste aandacht
naar de vraag ‘hoe te komen tot participatie van niet-participanten aan het huidige aanbod’.
Om tot die participatie te komen, wordt gewerkt aan het wegwerken van drempels.
In die ijver wordt wel eens over het hoofd gezien dat economisch zwakkere doelgroepen
niet altijd willen of kunnen participeren aan het geboden aanbod. Zo typeert het cultuuraanbod
zich nog steeds hoofdzakelijk als een ‘wit’ aanbod, gericht op de ‘gegoede middenklasse’,
met de gedragscodes eigen aan die groep. Is het dan verwonderlijk dat andere
bevolkingsgroepen zich weinig aangesproken voelen en zich eerder afgeschrikt weten om
hieraan deel te nemen?
Welke zin heeft het om mensen tegen hun zin naar een stadsschouwburg te lokken of lid te
laten worden van een tennisclub waar ze zich niet thuis voelen? Waarom is thuis een fi lm
kijken geen ‘cultuur’ en een theaterbezoek wel? Waarom is een wekelijks partijtje voetbal
met de buurtjongens niet even ‘sportief’ als lid zijn van een club waar je twee trainingen in de
week en een match in het weekend moet spelen; waar je ‘outfi t’ geld kost en je ouders over
een auto en tijd moeten beschikken om de verplaatsingen in beurtrol rond te krijgen?
De traditionele invulling van de vrijetijdsbesteding, waar de normen van de ‘hoge en lage
vormen’ van vrijetijdsbesteding in verweven zit, zou wel wat vaker en wat meer in vraag
mogen worden gesteld.
Nieuwe vormen van vrijetijdsinvulling zijn immers even legitiem en verdienen dus evenzeer
overheidssteun. De skate-piste, geïnspireerd door een dynamische jongerencultuur, veroverde
op tien jaar tijd de status van thuis te horen in een goed aanbod van gemeentelijke
sportinfrastructuur. In cultuur zijn de boombals zo een fenomeen.
Tegelijkertijd met het doel en de vraag ‘Hoe participatie te bevorderen?’ moet dus de vraag
gesteld worden ‘Participatie waaraan ?’. Die laatste vraag dwingt de stad of gemeente als
overheid – verantwoordelijk voor een toegankelijk vrijetijdsaanbod voor àlle inwoners – tot
een kritische onderzoek van het aanbod en de werking van de verschillende actoren op
het eigen grondgebied: bibliotheek, cultuur- of gemeenschapscentrum, museum, sporthal,
zwembad, buurtwerking, verenigingen, clubs, enzovoort. Dat de meeste gemeenten inmiddels
een beleidsplan maken voor sport, jeugd en cultuur waarbij ze aangemoedigd worden
69

70
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
om over de muurtjes te kijken, blijkt een goede hefboom in deze evolutie. Over het muurtje
kijken, gaat verkokering tegen, bevordert inclusief beleid voor andere terreinen, creëert
beleid dat dichter bij de noden en beleving van de mensen staat. Die noden en beleving
worden immers niet gestuurd door de hokjesmentaliteit van sectoren, decreten en subsidievoorwaarden.
Dat dienstoverschrijdend samenwerken, inspanning vergt in tijd maar ook psychologisch, is
een feit. Die ruimte moet het management en het schepencollege geven als men resultaat
wil boeken. In plaats van alleen de promotievraag te stellen: ‘hoe trekken we meer publiek
aan voor onze activiteit, onze zaal’ wordt dé vraag: ‘zit ons aanbod wel goed om een nieuw
en ander publiek te bereiken?’.
Nieuw vrijetijdsbeleid biedt ruimte voor beter participatiebeleid
Dankzij de dynamiek in het cultuur-, sport-, en jeugdbeleid blijkt kritisch zelfonderzoek in
deze sectoren geen leeg begrip. Veel steden en gemeenten grijpen de opmaak en uitvoering
van het beleidsplan aan om het eigen vrijetijdsaanbod grondig te analyseren, kritisch te evalueren
en bij te sturen. Bibliotheken vegen het boekerij-imago weg en verleiden de gebruikers
tot het verkennen van de digitale bibliotheek; cultuur- en gemeenschapscentra zetten
hun knowhow in voor sociaal-artistieke, straat- en wijkwerking; sportdiensten organiseren
buurtsport; jeugddiensten passen speelpleinwerking in wijken in…
De groeiende aandacht die daarbij gaat naar het interactief besturen, ondermeer gestimuleerd
door de sectorale decreten, zorgt er voor dat men de aandeelhouders van het beleid
actief opspoort en uitnodigt tot deelnemen en deelhebben aan het beleid. Die aandeelhouders
zijn natuurlijk de bevolking in het algemeen en de te onderscheiden groepen daarbinnen.
In sommige gevallen worden die groepen goed vertegenwoordigd door de gemeentelijke
instellingen zoals het OCMW. In sommige gevallen moet men de aanwezige knowhow
versterken of laten aanvullen door externe deskundigen die als vertegenwoordigers kunnen
opereren bijvoorbeeld voor een kansarme doelgroep of wijk als ‘aandeelhouder’. Zo verruimt
de blik en het draagvlak; en kan dit zoekproces leiden tot een ander, divers en wellicht
beter overheidsaanbod en ondersteuningsbeleid.
De normen en opinies, ingekleurd door hoger opgeleidde mandatarissen en ambtenaren,
moeten daarbij ook in de weegschaal gelegd durven worden. Dat deze zelfkritiek in eerste
instantie bedreigend lijkt voor de eigen diensten of instellingen, blijkt een feit waar leidinggevende
ambtenaren en bevoegde schepenen rekening mee moeten houden in de aanpak.
Indien die kaap genomen wordt en de refl ectie ingebed wordt in het planproces, voorkomt
men dat de doelstelling ‘participatie bevorderen’ een frustrerende en zinloze activiteit
wordt. En het vluchten in het cliché – ‘het is onmogelijk om iedereen warm te maken voor
actieve cultuur- en sportparticipatie’ – wat moeilijker wordt.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
Tenslotte: enkele losse beschouwingen om verder te gaan op de
ingeslagen weg
Er is veel expertise aanwezig over veel facetten van participatie. Er zijn de vele recente studies
over vrijetijdsbesteding in het algemeen en elke sector afzonderlijk, er is expertise over
aanbod- en vraaggericht werken, over doelgroepen, over participatie en inspraak, en over
drempels… maar er zijn blijkbaar te weinig middelen voorhanden om die kennis en inzichten
te delen. De knowhow blijft opgesloten binnen de eigen werking, ze wordt niet doorgegeven
of vertaald naar andere diensten of blijft soms steken op praktijkniveau zonder omgezet te
worden in beleid… Dat het beleid vaak alleen het resultaat (product) honoreert en niet het
proces dat daartoe kan leiden is een probleem op alle subsidieniveaus, van Europees tot lokaal.
Samenwerking is een absolute voorwaarde voor een succesvol participatiebeleid: samenwerking
met de onderscheiden doelgroepen, met het middenveld, met niet- of anders georganiseerde
groepen, met commerciële sponsors, en vooral met de diverse gemeentelijke diensten
zoals de sociale diensten en de vrijetijdsdiensten (cultuur, sport, jeugd, toerisme) maar soms
ook ruimtelijke ordening, mobiliteit…
Het KB laat toe dat een OCMW derden vergoedt voor diensten in dit verband. Ook indien
die keuze wordt gemaakt, blijft het bevorderen van culturele en sportieve participatie een
gedeelde verantwoordelijkheid. Iedereen moet daarin de eigen verantwoordelijkheid ernstig
nemen.
Dit KB biedt een opportuniteit om toegankelijkheid in het algemeen van de dienstverlening te
bekijken. Oog hebben voor participatiedrempels voor bepaalde doelgroepen en het bijsturen
daarvan bevordert ongetwijfeld de algemene klantgerichtheid en toegankelijkheid. Een goede
bundeling van de communicatie over het gemeentelijk aanbod, één loket als aanspreekpunt
voor vrijetijdsbesteding zijn de legio voorbeelden.
Referenties
Clé, A. (2005) Culturele, sportieve en sociale participatie. Het OCMW aan zet! Een praktijkgids. POD Maatschappelijke
Integratie en Kunst en Democratie. Brussel.
Decreet Lokaal Sociaal Beleid, 19 maart 2004
71

72
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
4. Is sport een alledaagse partner voor het OCMW?
Marleen Platteau
Drie jaar na het initiatief van de federale minister van Maatschappelijke Integratie waarbij
er in 2003 middelen werden vrijgemaakt om de sociale, culturele en sportieve participatie
en ontplooiing van OCMW-cliënten te bevorderen, wordt er in Ternat naar aanleiding
van de nieuwe legislatuur en de daaraan gekoppelde beleidsplanning o. a. een balans opgemaakt
van de besteding en de effecten van dit extra potje.
Ternat heeft als relatief kleine gemeente (net geen 15. 000 inwoners) een zeer ruim aanbod
op cultureel en sportief vlak: een warmdraaiend cultuurcentrum, een drukbezochte
bibliotheek, een nagelnieuw jeugdcentrum en een uitgebreide sportinfrastructuur met
aandacht voor de diverse sportdisciplines, waaronder een zwembad. Voeg hieraan een
sterk verenigingsleven toe, een muziekeducatief centrum en enkele stevige festivals.
De belangrijkste eerste zorgaccenten in de werking van het Ternatse OCMW kan je
omschrijven als volgt. Vooreerst is er de fi nanciële ondersteuning van jongeren en alleenstaanden
met kinderen waarbij vooral budgetbeheer en het beheersen van de schuldenlast
de hoofdbezorgdheid is. Een zeer moeilijke sociale huisvestingsproblematiek met in
het bijzonder betaalbare en beschikbare woningen vervolledigen het plaatje.
Een tweede belangrijk accent is vooral een zorgproblematiek bij bejaarden waarbij de
thuisdiensten voor de meest dringende noodhulp zorgen (warme maaltijden, noodoproepsystemen,
poetsdienst…).
Dit verklaart waarom het Ternatse OCMW ervoor opteerde om vooral de nieuwe gelden
rechtstreeks te laten stromen naar de eerste categorie van hulpzoekenden waarbij
er wat budgetruimte werd gecreëerd voor hun cliënten om te participeren aan culturele
en sportieve activiteiten en extra initiatieven van het onderwijs. De hoofdmoot van de
bestemming bestaat dan ook uit lidgelden (vooral voetbalclubs, volleybalclub, jeugdvereniging),
uitrusting en deelname aan ‘dure’ extra’s in de scholen (vb. ‘verplichte’ skireis).
Hiermee is het beschikbare geld opgesoupeerd. Een aantal pogingen om via kortingen
of cheques ook nog wat breder te sporen en cliënten warm te maken voor het ruimere
aanbod, bleven in de lade liggen omdat geen enkele partij zich goed voelde bij deze stigmatisering.
Zelfs de boekenkoffer van de bibliotheek in de wachtzaal van het OCMW
blijkt onvoldoende.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
Al lijkt hiermee aan een eerstelijnsnood beantwoord, toch roerden zich, zeker naar aanleiding
van de besprekingen in functie van het lokaal sociaal beleidsplan, een aantal vragen
en bemerkingen. Samengevat legden deze opmerkingen een sterke nood bloot aan procesmatig
werken (opvolging en continuïteit), beleidsmatige aanpak (doelstellingen en effecten)
en de nood aan een integrale en globale benadering op het niveau van de gemeente waarbij
ook en vooral het OCMW zich dient in te schrijven.
Een zelfde verhaal bij de sportdienst. Toegankelijkheid van de sociaal zwakkere tot de
sportclubs en sportactiviteiten wordt ‘in de rand’ opgenomen. Voor initiatieven zoals de
sportkoffer, start2run, start2swim, enzovoort, werd tot voor kort alleen op vraag van
intermediairen een ad hoc oplossing gevonden.
Ook hier werd de vraag naar een consistente samenwerkende aanpak overduidelijk, een
vaststelling die van toepassing is op de hele Ternatse vrijetijdssector.
Beleidsplanning (2008–2013) als kader voor de sportieve participatie
van de sociaal zwakkere burger
Eens overtuigd dat een transversaal beleid en een cross-overwerking op lokaal vlak heel
wat meer mogelijkheden moet bieden op het vlak van aanbod, middelen, personeel, communicatie
moet de kans gegrepen worden om in het licht van de nieuwe legislatuur een
procesmatig en structureel project op te zetten waarbij ook de culturele en sportieve
participatie van de sociaal zwakkere burger wordt bevorderd.
Het louter samenbrengen van gelijkdenkenden is niet voldoende. Er zijn, zoals geschetst,
veel mogelijkheden, de nodige deskundigheid, en heel wat middelen voorhanden, doch blijven
deze nog te veel opgesloten in de eigen werkingen, in de diensten en de instellingen.
1. Vrijetijdsvisie: naar een geïntegreerd lokaal vrijetijdsbeleid
• Integratie
Vooreerst maken we werk van een geïntegreerd lokaal vrijetijdsbeleid (vrijetijdsbeleidsplan).
Alle actoren die direct of actief het vrijetijdsleven in Ternat beïnvloeden worden
hierbij betrokken. Dit betekent dat op het niveau van de gemeente naast de culturele
actoren ook sport en jeugd mee het bad ingaan.
Het vrijetijdsplan integreert op strategische wijze alle actoren die direct en actief betrokken
zijn bij de ontwikkeling van de vrijetijd (vraag en aanbod) in de gemeente Ternat.
Onder actoren verstaan we, naast de vrijetijdssector (cultuur, jeugd en sport), ook stakeholders:
zij die invloed ondergaan van en impact hebben op vrijetijd en vrijetijdsbeleid.
Het gaat daarbij niet enkel om specifi eke vrijetijdsactoren, maar ook om betrokkenen
van andere beleidsdomeinen zoals ruimtelijke ordening, onderwijs, en welzijn. Het is ook
belangrijk werk te maken van de betrokkenheid van burgers en hun organisaties. (cfr.:
73

74
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
‘lokaal burgerschap’ – Filip De Rynck), maar ook beleidsmakers, experts en stakeholders
moeten nauw bij dit proces betrokken worden.
In het licht van een zo ruim mogelijk participatief proces in functie van het beleidsplan wordt
er gewerkt op 3 niveaus: de regiegroep (professionals, de politiek verantwoordelijken), de
stuurgroep (de regiegroep, afgevaardigden van de cultuur-, sport- en jeugdraad en de beheerraden,
deskundige vrijwilligers uit andere beleidsdomeinen) en een voortdurende terugkoppeling
naar raden, organisaties en burgers op open vergaderingen en leuke momenten.
Het geïntegreerd lokaal vrijetijdsbeleidsplan situeert zich op het niveau van de gemeente
en wil alle kansen benutten voor alle partners.
Door een geïntegreerd plan te maken, ontstaat er per defi nitie samenwerking en is de kans
groot dat de verschillende actoren elkaar ook in de toekomst meer zullen versterken.
Het opstellen van een vrijetijdsplan voor Ternat gebeurt niet in het luchtledige. Er bestaan
heel wat onderzoeken en documenten waarop verder gebouwd kan worden. Op die manier
wordt het al bestaande materiaal geïntegreerd en tot nut gemaakt.
• Strategisch
Het gaat er om het vrijetijdsaanbod te vernieuwen en te diversifi ëren door betere onderlinge
afstemming en door betere formulering van de omkaderende beleidsdoelstellingen.
Belangrijk is dat het strategisch plan later operationaliseerbaar is door de verschillende
instellingen, diensten en partners. Zo zal de sportdienst en in het bijzonder het sportbeleid
zich inpassen in het samen uitgetekende kader.
• Lokaal
Het gaat er om op het niveau van de gemeente Ternat een visie te ontwikkelen op de
samenhang tussen de verschillende actoren, functies en domeinen.
Het gaat er dus in de eerste plaats om dat de verschillende actoren denken vanuit de
gemeente, eerder dan vanuit het eigen beleidsdomein of instelling.
Dit gemeentelijk niveau vormt het kader waarbinnen de lokale acties en de specifi eke
beleidsplannen van alle vrijetijdsactoren een plaats en betekenis krijgen.
2. Visie lokaal sociaal beleid: naar een geïntegreerd lokaal sociaal beleid
• Integratie
Het lokaal sociaal beleidsplan wil de basis leggen voor de uitbouw van een geïntegreerd
lokaal sociaal beleid ten dienste van de Ternatse bevolking.
Dit beleid omvat alle acties die het lokale bestuur en de lokale actoren opzetten met het
oog op het garanderen van de toegang van elke burger tot de economische, sociale en culturele
rechten vastgelegd in de grondwet. Deze omvatten het recht op een menswaardig
leven, sociale zekerheid, huisvesting, leefmilieu, gezondheid, culturele en maatschappelijke
ontplooiing en het recht op onderwijs met extra aandacht voor de meest kwetsbare groepen.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
Het gemeentebestuur en het OCMW streven ernaar dat elke Ternattenaar op een gepaste
manier gebruik kan maken van dit recht. Daarom wil het gemeentebestuur en het
OCMW werken aan een dienstverlening op maat van elke inwoner en wordt in de verschillende
beleidsdomeinen rekening gehouden met het bereiken van en de toegankelijkheid
voor kwetsbare groepen.
• Informatie en communicatie
Omdat het van essentieel belang is dat de burger op de hoogte is van de initiatieven die er
inzake lokaal sociaal beleid genomen worden, vormt een doordacht informatie- en communicatiebeleid
een cruciaal onderdeel van het lokaal sociaal beleid.
• Samenwerking
De uitwerking van een volwaardig lokaal sociaal beleid en van een kwalitatieve dienstverlening
kan slechts gerealiseerd worden in onderlinge samenwerking. Daarom engageert
het gemeentebestuur en het OCMW zich om in een constructieve dialoog met elkaar
en andere actoren het lokaal sociaal beleid vorm te geven en het aanbod optimaal af te
stemmen, met respect voor ieders autonomie.
Bovendien wordt eveneens op het lokaal sociale vlak en in het licht van het concept ‘lokaal
sociaal huis’ (lokaal sociaal beleidsplan) gekozen voor een geïntegreerde aanpak met
alle betrokken sociale partners.
Ook in deze context wordt er gewerkt met een regie- en een stuurgroep van waaruit
alle sociale partners worden bevraagd. Op basis van een zestal thematisch gekozen clusters
wordt er specifi eker gewerkt door desbetreffende partners en betrokkenen. Vrijetijdsparticipatie
(inclusief sportparticipatie) is één van de thema’s/clusters van waaruit
elke doelgroep/leeftijdsgroep wordt benaderd.
3. Maatschappelijke participatie waarbij sport, cultuur en OCMW elkaar structureel en
procesmatig vinden
Het is dan ook de optie om beide trajecten, waar nodig en in functie van de sociaal zwakkere
burger, op mekaar af te stemmen.
• Hierbij kiezen we alvast voor een aantal gemeenschappelijke uitgangspunten:
- De situatieschets van de gemeente wordt klaargestoomd om als basis te dienen voor
het gemeentelijk beleidsplan en zijn verschillende domeinen.
- De methodische aanpak (participatieacties) kan, waar mogelijk, vrijwel analoog of gestroomlijnd
verlopen.
- Er is gemeenschappelijk nood aan een duidelijk profi el van de sociaal zwakkere Ternattenaar.
In een relatief rijke gemeente loop je immers het risico bepaalde problematieken
niet of onvoldoende te kennen. Het betreft meer dan het gekende OCMW-cliënteel
75

76
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
(ook senioren, gehandicapten…) en ze zijn niet altijd zichtbaar in verenigingsverband.
(vb er is geen ‘vereniging waar armen het woord voeren’)
- De cultuurbeleidscoördinator maakt deel uit van de stuurgroep van het Lokaal Sociaal
Beleidsplanningstraject, de sportfunctionaris, de bibliothecaris, de jeugdconsulent en
de staf van het cultuurcentrum maken deel uit van de cluster vrijetijdsparticipatie, de
OCMW-secretaris of de verantwoordelijke maatschappelijk assistente maakt deel uit
van de stuurgroep van het vrijetijdstraject.
Zo wordt alvast de interne communicatie tussen beide domeinen verzekerd.
We gaan er immers vanuit dat participatie zeker en vast, maar niet alleen, te maken heeft
met fi nancies, communicatie, competentie, laagdrempeligheid en samenwerking. Het is
evenzeer een relationeel begrip. Hoe raken mensen sociaal en emotioneel verbonden
(connectedness) met andere mensen? Hoe kunnen we werken aan betrokkenheid (belonging)?
Hoe kunnen onze acties en initiatieven hiertoe bijdragen, hoe weven we deze
rode draad?
Vooral een meer bemiddelende houding en aanpak van ieder van ons lijkt niet meer veraf,
meer nog dan meer activiteiten en interessante initiatieven.
Vb. er is een uitgebreid aanbod voor kinderen en jongeren zowel op sportief als cultureel
vlak, jongerenwerking in sportclubs, amateur- en ander verenigingsverband, educatieve
en literaire mogelijkheden. Ook de school en het centrum voor buitenschoolse kinderopvang
kunnen hier belangrijke bemiddelaars zijn.
• Aandachtspunten
- Vertrek vanuit de mogelijkheden maar ook vanuit de beperkingen van mensen, dit impliceert
dat participatie (deelhebben en deelnemen) ook zijn grenzen heeft.
- Structurele inbedding in socio-culturele geledingen enerzijds en welzijnsorganisaties
anderzijds is noodzakelijk om de communicatielijnen open te houden, verankering in
netwerken (belang van voortdurende dialoog).
- Participatiebevordering mag niet alleen afhangen van extra fi nanciële stimuli maar moet
ingebed zijn in een lokale beleidsvisie/keuze waardoor alle beschikbare middelen en
mensen kunnen ingezet worden.
- ‘Belonging’ en ‘connectedness’ zijn fundamentele basisdoelstellingen om daadwerkelijk
te participeren aan het socio-culturele en sportieve aanbod. Dit kan bijvoorbeeld een
vraag, een opdracht zijn voor het verenigingsleven, een aanzet tot de uitbouw van een
vrijwilligersbeleid.
- Inclusie is geen exclusieve opdracht voor welzijn, het aanbodsgericht werken en denken
maakt deel uit van de socio-culturele/sportieve opdracht (mainstreaming), de automatische
refl ex.
- Maatschappelijke duiding en beleidsmatige duiding zijn voorwaarden tot slagen.
- Lokaal aanspreekpunt is noodzakelijk. Het OCMW speelt hierbij een cruciale rol waarbij
interne sensibilisering en de nodige deskundigheid van het personeel een belangrijke
basisvoorwaarde zijn.

LOKAAL BELEID ALS STIMULATOR VOOR (SPORT)PARTICIPATIE
- Inclusief en geïntegreerd werken kost niet altijd geld, alleen wat moeite en een hele dosis
enthousiasme. Toch kunnen op deze wijze meerdere subsidiekanalen gericht aangewend
worden: nieuw decreet op het gemeentelijk en provinciaal sportbeleid: ondersteuning en
stimulering van de toegankelijkheid en de diversiteit in sport, lokaal cultuurbeleid, participatiegelden…
77

DEEL 4
Buurtsport
© BUURTSPORT

DEEL 4
Buurtsport
BUURTSPORT
Buurtsport : ongebonden sporten op buurt- of wijkniveau
Marc Theeboom en Pascal De Maesschalck
Hoewel reeds in de jaren’70 en’80 in Vlaanderen enkele gemeentelijke sportinitiatieven op
buurt- of wijkniveau werden georganiseerd (Lambrechts, 1989), is men vooral sinds de jaren
‘90 op diverse plaatsen begonnen met het organiseren van een laagdrempelig sportaanbod
op buurt- of wijkniveau om mensen (makkelijker) aan te zetten tot sportparticipatie. Hierbij
wordt uitgegaan van de idee dat een aanbod in de eigen woon- en leefomgeving drempelverlagend
kan werken naar onder andere toegankelijkheid en bereikbaarheid. Er kan op die manier
(beter) worden ingespeeld op de wensen en behoeften van buurt- of wijkbewoners. Sport
wordt als het ware terug dichter bij de mensen gebracht doordat de straat, het plein, het park
in de buurt… herontdekt wordt als een plek om te sporten. Sommigen zien hierin een goed
alternatief voor diegenen waarvoor het reguliere sportaanbod te weinig of niet toegankelijk
of bereikbaar is (vb. sporten in clubverband). Zo worden bepaalde doelgroepen (zoals o. a.
maatschappelijk kwetsbare jongeren) weinig aangesproken door gestructureerde activiteiten
in een formeel kader (Meerbergen & Van Hootegem, 1997). Uit de Kliksons studie (2005) blijkt
dat kinderen en jongeren in het algemeen sportverenigingen verlaten omdat ze bijvoorbeeld
problemen hebben met het tijdstip waarop de activiteiten doorgaan, met als gevolg dat mede
daardoor een aanzienlijke groep uit de boot valt. Deze studie (bij meer dan 35. 000 Vlaamse
jongeren tussen de 10 en de 16 jaar) toonde ook aan dat er nood is aan een sportaanbod
in de buurt (vb. streetsoccer), waaraan men vrijblijvend kan participeren en aan fysieke (gestructureerde)
ruimten, zoals vb. openbare pleinen met sport- en speeltoestellen waar op elk
moment kan gesport worden, samen met andere buurtbewoners.
Naast het (meer) aanzetten van individuen tot sportdeelname, wordt bovendien verwacht
dat een aanbod op buurt- of wijkniveau secundaire invloeden heeft. Doordat bewoners zich
(meer) kunnen inzetten voor hun buurt of wijk (vb. als vrijwilliger) en deze (opnieuw) kunnen
ervaren als ‘hun woonbuurt’, kan dit volgens sommigen bijdragen tot de ontwikkeling van
hun verantwoordelijkheidszin en zelfredzaamheid, en tot het bevorderen van contacten in de
buurt (Van Gils, 2001). Er wordt ook aangegeven dat dit kan resulteren in een betere leef-
/woonomgeving, meer solidariteit onder de burgers en meer sociale cohesie in de buurt (De
Pauw, 2002; Europese Commissie, 2002; Lucassen et al., 2004; Melis, 1994). Dit zou ook het
opzetten van initiatieven in de buurt stimuleren (o. m. via een uitleendienst, het mee helpen
81

82
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
opzetten van vriendenploegen…) (Theeboom & De Knop, 2002). Tenslotte kan het leiden tot
samenwerkingsverbanden tussen verschillende organisaties die actief zijn in een buurt (school,
sportclub, buurtwerk, jeugdwerk…) (De Maesschalck, 2004; NISB, 2000).
Evolutie
In Vlaanderen groeide buurtsport uit de actie ‘Straatvoetbal’ in 1989. Onder impuls van de
Koning Boudewijnstichting en de Koninklijke Belgische Voetbalbond werd vooral aandacht besteed
aan de bevordering van de sociale integratie van maatschappelijk kwetsbare jongeren via
een aanbod in ‘streetsoccer’.
In 1992 werd de naam gewijzigd in ‘Buurtvoetbal’ en werd het concept verruimd tot voetbal
op pleintjes in de buurt of wijk. Omdat in 1994 werd beslist om deze campagne uit te breiden
naar andere sporten (basketbal en volleybal), werden ook de Koninklijke Belgische Basketbalbond
en beide volleybalbonden partners. Het doel van deze campagne, ‘Buurtbal’ genaamd,
bestond erin om ‘de sportieve recreatie van kinderen en jongeren in de eigen woon- en
leefomgeving te bevorderen via een aanbod in (buurt)voetbal, volleybal en basketbal’. Men
beoogde daarbij vooral jongeren zonder een verplicht clublidmaatschap in contact te brengen
met allerlei balsporten (De Knop et al., 1999; Theeboom & De Knop, 2002). Belangrijk was
dat het gemeentebestuur steeds de lokale organisator was van deze actie. In 1995 kregen het
VVJ en het ISB van de Koning Boudewijnstichting de opdracht om de steden en gemeenten
aan te zetten om deel te nemen aan deze actie en hen daarbij te ondersteunen (Theeboom
& De Knop, 2002).
In 2000 werd voor Buurtbal (ter gelegenheid van het EK voetbal) samengewerkt met het
Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding en in datzelfde jaar werd het initiatief
door de Koning Boudewijnstichting stopgezet. Maar gezien de zinvolheid en de maatschappelijke
relevantie van dit project, werd het sinds 2001 (tot op heden) verder georganiseerd
vanuit de Vlaamse overheid (waarbij het momenteel valt onder de bevoegdheid van de
Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel). De Vlaamse campagne werd omgevormd
tot ‘BuurtSport’ en er werd ook een BuurtSport secretariaat opgericht. Vanaf toen
werd vooral de aandacht gevestigd op sportkansarmen in het algemeen en jongeren (6-16
jaar) in het bijzonder. Het doel is daarbij hoofdzakelijk individuen te bereiken voor wie de
opstap naar sportbeoefening in verenigingsverband te groot is. Daarnaast wordt ook jaarlijks
een accent gelegd op een bepaald thema. Het secretariaat was meteen het eerste offi ciele
aanspreekpunt voor steden en gemeenten. Eerst was dit secretariaat gehuisvest bij VVJ,
maar vervolgens viel dit onder het ISB vzw (waar het zich momenteel nog steeds bevindt).
Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap zorgt voor een jaarlijkse werkingstoelage.
De taak van het secretariaat bestaat vooral uit kennisuitwisseling (vb. door de organisatie
van trefdagen en buurtsporthappenings), sensibilisering en ondersteuning van de lokale en
provinciale werking (vb. aanmoedigingspremies voor de gemeenten om deel te nemen aan
de happenings, het aanreiken van communicatie- en promotieartikelen…), communicatie en
informatieverstrekking, studie en onderzoek.

BUURTSPORT
Het vernieuwende aan de ontwikkeling die zich voordeed vanaf de jaren’90 is vooral de inbedding
in de werking van reguliere structuren (zoals een gemeentelijke sport- of jeugddienst) en
het streven naar een samenwerkingsverband tussen diverse actoren (zoals de georganiseerde
sport, jeugdwerk, onderwijs, buurtwerkingen en een aantal andere gemeentelijke diensten).
Het accent kwam bovendien steeds meer te liggen op het bevorderen van sociale integratie
via sport bij jongeren binnen achtergestelde buurten. Toch wordt tot op heden buurtsport in
heel wat gemeenten in Vlaanderen eerder op een projectmatige wijze ingevuld en gefi nancierd
met specifi eke middelen. In het nieuwe decreet betreffende het Lokaal Sportbeleid welke vanaf
2008 van kracht zal zijn, wordt verwezen naar ‘andersgeorganiseerde’ sport. Gemeenten zullen
dan gestimuleerd worden om deze andersgeorganiseerde sport (zoals buurtsport) op te
nemen als een onderdeel van hun regulier sportbeleid. Er kan dan ook verwacht worden dat
dit een nieuwe stap betekent in de ontwikkeling van buurtsport in Vlaanderen.
Inventariserend onderzoek 1
Uit een inventariserende studie uitgevoerd in 2005 bleek dat buurtsport in Vlaanderen stilaan
een begrip is geworden omwille van het feit dat het in één of andere vorm in een stijgend
aantal gemeenten wordt georganiseerd (Theeboom et al., 2005). Er bestaat dus een groeiende
interesse bij steden en gemeenten om meer op lokaal niveau – dus in de directe buurt van
mensen – sport te gaan aanbieden. De onmiddellijke leef- en woonomgeving blijkt aldus een
belangrijker gegeven te worden in de sportbeoefening. Zeker bij diegenen die niet of in mindere
mate de weg naar de (georganiseerde) sport blijken te vinden.
Uit de studie bleek ook duidelijk dat voor de grote meerderheid van de gemeenten de fi naliteit
van buurtsport ‘sport’ is. Vaak worden dan ook vooral sportieve doelstellingen vooropgesteld.
Het zijn eveneens in hoofdzaak de gemeentelijke sport- en jeugddiensten die bij de
organisatie van buurtsport zijn betrokken, terwijl de private sportsector (m. a. w. sportclubs en
-federaties) eerder aan de kant blijft staan. Opvallend is ook dat bij buurtsportactiviteiten die
georganiseerd worden in steden vaak ook de welzijnssector is betrokken. Naast het jeugdwelzijnswerk
gaat het dan ook soms om een betrokkenheid van OCMW’s. Dit is een vrij recent
gegeven in Vlaanderen, waaruit wellicht kan worden afgeleid dat het reguliere sportaanbod (in
steden en grotere gemeenten) tekort is geschoten in het bereiken van een aantal specifi eke
(vooral maatschappelijk achtergestelde) groepen in de samenleving.
Hoewel buurtsport tot op zeker niveau ook doorgaat in de reguliere sportinfrastructuur
(o. a. sportterreinen, sporthallen, zwembaden), wordt er ook in heel wat gemeenten gebruik
gemaakt van ‘alternatieve’ sportvoorzieningen, al dan niet in openlucht. Hierbij gaat het dan
bijvoorbeeld over zogenaamde ‘lichte’ sportinfrastructuur (zoals trapveldjes en laagdrempelige
1 Voor een uitgebreide bespreking van dit onderzoek wordt verwezen naar Theeboom, M., De Maesschalck, P. (2006). Sporten om de
hoek: een brede kijk op buurtsport in Vlaanderen. Sint-Niklaas: ISB. Er wordt eveneens in beschreven hoe buurtsport georganiseerd
is, hoe het zich verhoudt ten overstaan van de informele (niet-georganiseerde) en de georganiseerde sport en welke plaats het kan
innemen ten overstaan van andere sportaanbieders. Daarnaast worden tien goede praktijkvoorbeelden van buurtsport in detail
beschreven.
83

84
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
omnisportpleintjes), maar ook over het alternatief gebruik van bestaande algemene voorzieningen
(zoals parkeerterreinen en overdekte parkings van grootwarenhuizen, winkelcentra
en bedrijfsgebouwen tijdens hun sluitingsuren). In een aantal steden en grotere gemeenten
ziet men daarnaast nog de omvorming van bestaande (leegstaande) overdekte ruimten (zoals
ondermeer voormalige opslagruimten en fabriekshallen) tot laagdrempelige sporthallen (zogenaamde
‘sportloodsen’ of ‘sportschuren’).
Tevens is het belangrijk om aandacht te besteden aan het feit dat een meerderheid van de
buurtsportinitiatieven vooral gericht is op jongeren. Wellicht zijn meerdere verklaringen hiervoor
te vinden. Zo zal dit waarschijnlijk ondermeer het gevolg zijn van het feit dat jongeren in
het algemeen gemakkelijker bereikbaar zijn (o. m. via het onderwijs) en dat zij wellicht sneller
te overhalen zijn om deel te nemen aan sport in de buurt. Ook fenomenen zoals het groeiend
onveiligheidsgevoel op straat ten gevolge van rondhangende jongeren, kan de focus op jeugd in
de context van overlastbestrijding verklaren. Hoewel dus duidelijk veel meer aandacht uitgaat
naar een aanbod voor jongeren (vooral tussen 4 en 18 jaar), wordt er ook in heel wat gemeenten
specifi eke aandacht besteed aan een aanbod voor ouderen (50+). Wellicht mag men ervan
uitgaan dat het organiseren van een aanbod naar deze groep in belangrijke mate mee wordt
ingegeven door het feit dat zij over meer vrij te besteden tijd (overdag) beschikken, waardoor
zij een interessante doelgroep worden. Algemeen genomen, blijkt de bevolkingsgroep tussen
de 20 en 50 jaar daarentegen veeleer in de kou te blijven staan. Los van een aantal initiatieven
die zich richten naar specifi eke volwassenen (o. m. OCMW-cliënten) in samenwerking met
welzijnsdiensten, is het buurtsportaanbod naar deze leeftijdsgroep beperkt.
Daarnaast werd ook duidelijk uit deze studie dat er nood is aan een begripsverheldering betreffende
buurtsport. De term ‘buurtsport’ wordt in Vlaanderen immers vaak beschouwd als
een fenomeen dat zich vooral situeert binnen grotere steden en waarbij men in hoofdzaak
sport aanwendt als een middel tot sociale integratie van maatschappelijk kwetsbare jeugd. Uit
de resultaten van de studie blijkt evenwel dat buurtsport in elke soort gemeente kan voorkomen
en dat er een grote variatie bestaat met betrekking tot de soort en het niveau van de
activiteiten die onder de noemer van buurtsport kunnen worden gerekend.
Kenmerken van buurtsport
Baserend op het voorgaande kan worden gesteld dat buurtsport in vele gevallen kan worden
weergegeven door de volgende drie kenmerken:
- buurt
- sport
- ongebondenheid
Buurtsport gaat dus over ‘ongebonden sporten op buurtniveau’, waarbij het in essentie gaat
over sport (géén bewegingsspel). Ook andere dan de traditionele sporttakken kunnen behoren
tot buurtsport (vb. straatsporten zoals skate, BMX…; Tai Chi; yoga…). Deze activiteiten
hebben in de eerste plaats een recreatief karakter. Echter, competitie is niet uitgesloten. Buurt-

BUURTSPORT
sportactiviteiten kunnen dus op diverse niveaus en met diverse doelstellingen georganiseerd
worden. Hierbij kan er net zo goed sprake zijn van een recreatieve als van een prestatiegerichte
oriëntatie (vb. stratenloop, pleinvoetbaltornooi…).
Bovendien dient te worden opgemerkt dat buurtsport primair kan beschouwd worden als een
vorm van sportstimulering. In essentie is het dus de bedoeling om ook via buurtsport mensen
aan het sporten te krijgen, indien mogelijk op een regelmatige basis. Secundair kunnen ook
andere doelstellingen worden nagestreefd (o. m. sociale integratie). Sportieve doelstelingen
staan dus vooraan. Tevens impliceert de term ‘ongebondenheid’ niet noodzakelijkerwijs een
algemene vrijblijvendheid. Hoewel er meestal geen formeel lidmaatschap vereist is om deel te
nemen aan de activiteiten, is er toch vaak sprake van een vorm van betrokkenheid of binding
vanwege de deelnemers met het programma, de organisatoren, de buurt, enz. Het gaat veeleer
over een ‘open’ engagement vanwege de deelnemers om zich wel of niet voor langere tijd te
engageren in het aanbod. Het buurtgerichte en open karakter kan dan ook drempelverlagend
werken om ook die groepen aan te spreken die moeilijker de weg vinden naar het reeds
bestaande sportaanbod. De organisatiegraad, verschijningsvorm, activiteiten en methodische
aanpak kunnen verschillen naargelang de doelgroep en specifi eke eigenheid van de buurt of
wijk, gaande van het faciliteren van informele sportbeoefening voor zoveel mogelijk buurtbewoners
(vb. door de aanleg van toegankelijke buurtgebonden lichte sportinfrastructuur) tot
een regelmatig georganiseerd aanbod van sportactiviteiten voor een specifi eke doelgroep op
buurtniveau (vb. wekelijkse zwemlessen voor allochtone vrouwen).
Situering van buurtsport
Omdat buurtsport zich in de eerste plaats richt tot ongeorganiseerde sporters, zou men het,
algemeen genomen, wellicht het best kunnen situeren op het raakvlak van niet-georganiseerde
(informele) en georganiseerde (formele) sportbeoefening. Aangezien buurtsport steeds een
organisatievorm vereist (minimaal kan dit het aanbieden en bekendmaken van voorzieningen
betekenen), is het in wezen een vorm van georganiseerd sporten. Men kan het bijgevolg beschouwen
als een vorm van ‘andersgeorganiseerd’ sporten. Buurtsport kan ook georganiseerd
worden in samenwerking met andere actoren (o. a. de clubsport, schoolsport). Tevens kan de
toeleiding naar (andere) vormen van georganiseerde sportbeoefening (o. m. bestaande of zelf
op te richten sportclubs, commerciële sport…) een mogelijke doelstelling zijn, maar dit is
niet noodzakelijk. Ook andere mogelijkheden kunnen blijven bestaan (vb. verdere vrijblijvende
deelname, deelname door (voormalige) clubsporters…).
Ter afronding
Buurtsport zoals het vandaag voorkomt, werpt licht op een aantal aspecten welke de rol van
een gemeentelijke overheid met betrekking tot sportpromotie lijken te herdefi niëren, zoals
onder meer het gebruik van sport als middel tot sociale vernieuwing, de evolutie van een
sectorale naar een meer integrale sportbeleidsontwikkeling (waarbij sportbeleid ontwikkeld
85

86
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
wordt in relatie tot de beleidsterreinen welzijn, onderwijs, stadsvernieuwing…) en een verschuiving
van een centrale beleidsvoering naar een wijk- of buurtgerichte aanpak (territoriale
aanpak).
De term buurtsport is lang niet éénduidig te noemen. Buurtsport komt in Vlaanderen immers
voor in meerdere verschijningsvormen, waarbij men zich wel of niet richt naar specifi eke
(achtergestelde) groepen. Daar waar het gaat over kleinere gemeenten, wordt buurtsport
eerder beschouwd als een vorm van algemene sportpromotie op lokaal (buurt-)niveau, terwijl
vooral in grotere gemeenten en steden meer getracht wordt om hierdoor maatschappelijk
kwetsbare jeugd te bereiken. Omwille van de (gedeeltelijke) betrokkenheid bij de organisatie
van buurtsport van een aantal structuren die niet als traditionele sportaanbieders kunnen
worden beschouwd, kan de vraag worden gesteld of er zich door het ontstaan van buurtsport
geen inhoudelijke verschuiving (of verbreding) heeft voorgedaan met betrekking tot lokale
(jeugd)sportpromotie. Ten gevolge van de variatie met betrekking tot de verschijningsvormen
van buurtsport, is het wellicht moeilijk om hier een éénduidig antwoord op te geven. Het gaat
in het ene uiterste over een algemene sportstimulering bij de bredere bevolking, terwijl het in
het andere uiterste ondermeer gaat over het aanwenden van sport in de opbouw van sociaal
kapitaal bij bijzondere doelgroepen (vb. druggebruikers). Over het daadwerkelijk kunnen realiseren
van deze laatste doelstelling via (buurt)sport, bestaat tot op heden nog zo goed als geen
empirisch bewijs. Evenmin werd reeds onderzocht in welke mate de (mogelijke) effecten van
buurtsport verschillen van sportbeoefening in andere verbanden (vb. in sportverenigingsverband).
En hoewel praktijkervaringen aantonen dat de begeleiding en organisatievorm waarin
buurtsport wordt aangeboden beïnvloedende factoren blijken te zijn in het al of niet realiseren
van ‘sportexterne’ doelstellingen (verbeteren van sociale vaardigheden, morele vorming…), is
er ook zo goed als geen onderzoek voorhanden welke getracht heeft om het effect van aangepaste
methodieken en organisatievormen te bestuderen.
Op basis van al het voorgaande kan men zich tenslotte de vraag stellen of buurtsport niet
zou kunnen beschouwd worden als een ‘voorloper’ binnen het lokaal sportbeleid. Immers, de
expertise die de voorbije jaren voornamelijk experimenteel en projectmatig werd opgebouwd
in de buurtsportpraktijk levert diverse elementen op die in deze context wel als vernieuwend
zouden kunnen bestempeld worden. Het gaat hier dan ondermeer om de buurtgerichte aanpak,
de structurele samenwerking tussen diverse actoren, een vraaggericht aanbod waarbij
rekening wordt gehouden met de specifi eke kenmerken van het doelpubliek, een duidelijke
diversiteit in organisatievormen, het hanteren van een breder sportbegrip, alsook het creatief
gebruik maken van infrastructurele voorzieningen. Het zijn dit soort vragen welke wellicht
meer duidelijkheid kunnen brengen over de betekenis alsook de toekomst van buurtsport.

Referenties
BUURTSPORT
De Knop, P., Theeboom, M. & Elling, A. (1999). Sociale integratie in het sportbeleid in Vlaanderen. In P.
Allegaert, & B. Van Bouchaute (red. ). Veer10Acht10. De leefwereld van jongeren, (pp. 258-266). Leuven:
Garant.
De Maesschalck, P. (2004). Buurtsportmemorandum 2004. Sint-Niklaas: ISB – BuurtSport Vlaanderen.
De Pauw, E. (2002). Sociale cohesie Peterbos ‘Cite heureuse’ of ‘giftige paddestoel’. Opbouwwerk RISO
Brussel, 74(18), 10-16.
Europese Commissie (2002). Een nieuwe stimulans voor jongeren in Europa. Witboek. Brussel: Directoraat-generaal
Onderwijs en Cultuur.
Kliksons (2005). 35. 542 tieners over vrijetijd, buurt, jeugdwerk, informatie, inspraak en mobiliteit.
Brussel: Kliksons.
Lambrechts, M. (1989), Gemeentelijke Sportpromotie. Sportgids, A. III. 8.
Lucassen, J., Nielander, D. & van Sterkenburg, J. (2004). Weer meedoen door sport en bewegen als vorm van
sociale activering. ‘s-Hertogenbosch: Landelijk Centrum Opbouwwerk, W. J. H. Mulier Instituut.
Meerbergen, A. & Van Hootegem, H. (1997). Gelijke kansen voor meisjes. Aanzet tot een gelijke kansenbeleid
voor maatschappelijk achtergestelde meisjes in Vlaanderen en Brussel. Borgerhout: Uit de Marge.
Melis, B. (1994). Jongeren in de stad. Onderzoek naar vrijetijd en confl ict. Leuven: Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie.
NISB (2000). Brochure over sportbuurtwerk. Bennekom: NISB.
Theeboom, M. & De Knop, P. (2002). Sociale bewegingsagogiek: een kijk op de theorie en de praktijk. In
W. Elias & T. Vanwing (red. ). Vizier op agogiek, (pp. 88-112). Leuven: Uitgeverij Garant.
Theeboom, M., Van den Bergh, K., Daniëls, S. & Van Riet, I. (2005). Een verkennend onderzoek naar buurtsport
in Vlaanderen. Onderzoeksrapport. Brussel: VUB.
Van Gils, J. (2001). Buurtsport in een breder maatschappelijk kader. Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer,
165, 63.
87

DEEL 5
Praktijkvoorbeelden
© OPEN HUIS – ELKE VANDERMEERSCHE

DEEL 5
INTRO
Praktijkvoorbeelden
PRAKTIJKVOORBEELDEN
In de vorige uitgave van ‘Het OCMW aan zet’ konden we al lezen tot welke inspirerende en
boeiende projecten de maatregel heeft geleid. Toch lag daar de nadruk vooral op de culturele
en artistieke projecten.
Vandaar dat we hier 3 sportprojecten, elk vanuit een andere invalshoek, extra in de kijker willen
stellen. Wij hopen dat ze aanstekelijk werken voor anderen.
Wij kijken de toekomst alvast hoopvol tegemoet. De OCMW-maatregel, het lokaal sportbeleid,
het lokaal sociaal beleid, allen bieden zij kansen aan de lokale besturen om werk te maken
van de (sport)participatie van de meest kwetsbaren in onze samenleving. Het is dan ook aan
de lokale beleidsmakers en -uitvoerders om deze kansen met beide handen te grijpen!
91

92
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
1. Sport voor allen: een recht?
Open Huis, Antwerpen
OORSPRONG
Open Huis is als vereniging waar armen het woord nemen actief in het bekampen van uitsluiting.
Via projecten wil Open Huis een bijdrage leveren aan de structurele armoedebestrijding.
Dit niet voor, maar samen met de mensen die in armoede leven zelf, en tevens gericht op het
opbouwen van expertise vanuit de praktijk. Sinds enkele jaren schenkt Open Huis bijzondere
aandacht aan de uitsluiting die hun mensen ondervinden op het gebied van sport en cultuur.
DOELSTELLINGEN
Mensen in armoede effectief tot sporten brengen, is uiteraard de hoofddoelstelling. Maar diverse
doelstellingen, intrinsiek aan de sportbeoefening zelf, worden eveneens beoogd: opbouwen
van weerbaarheid, omgaan met stress, omgaan met verlies, erkennen van eigen vaardigheden,
aanvaarden van eigen beperkingen, fysieke en mentale gezondheid.
Daarnaast wil Open Huis ook haar expertise aanwenden om beleidsbeïnvloedend te werken,
opdat het sportbeleid beter afgestemd zou worden op mensen in armoede, en tracht Open
Huis bruggen te bouwen tussen het beleid, de armoedewereld en de sportsector.
DOELGROEP
De doelgroep bestaat vooral uit mensen die in armoede leven, zowel mannen, vrouwen als
kinderen.
PARTNERS
Open Huis werkt voornamelijk samen met Buurtsport Antwerpen.
UITVOERING
• Open Huis vertrekt zowel vanuit de individuele vragen van mensen als vanuit de collectieve
belangen. Een rode draad doorheen het project is enerzijds het ontdekken en weg werken
van diverse drempels. Anderzijds wil men deze drempels ook signaleren aan betrokken
actoren en adviezen daaromtrent formuleren.
• De leden van Open Huis probeert men zoveel te mogelijk te informeren, onder andere
over de bestaande kortingssystemen en diverse projecten.
• Daarnaast blijft de actieve toeleiding een noodzakelijke voorwaarde om te sporten maar
ook om diverse sportevenementen bij te wonen. Op het maandelijks overleg worden de
sportactiviteiten besproken en gepland. Vaak komt ook een medewerker van Buurtsport
het aanbod toelichten.
• De sportwerking van Open Huis steunt op drie pijlers:

PRAKTIJKVOORBEELDEN
o actief sporten: men kan wekelijks en/of maandelijks deelnemen aan diverse sporten zoals
netbal, wandelen, lopen, fi etsen, kegelen en zwemmen. Vaak wordt er ook van andere
sporten geproefd.
o sport meebeleven: ‘we zijn ook als supporters fi er op prestaties van andere mensen van
Open Huis. Supporteren en op deze manier deel uitmaken van een groep is voor ons
belangrijk’ (Open Huis, oktober 2005). Tal van sportevenementen zoals de Scheldeprijs,
de Antwerp Ten Miles, ed werden in groep bezocht.
o refl ectie rond sport en de armoedeproblematiek: de werkgroep ‘VerZet-Je’ is als het
ware de actie- en denktank van Open Huis. De sportactiviteiten en hun drempels worden
hier besproken. Er wordt ook getracht om oplossingen te zoeken en adviezen aan de
betrokkenen te formuleren. Een telkens terugkerend pijnpunt is de noodzaak aan deskundige
begeleiding. Het begeleiden van mensen in armoede bij sport vereist meer dan een
op sportvlak professionele aanpak. Mensen in armoede zijn vaak meervoudig gekwetst,
en daardoor ook extra kwetsbaar, zowel op mentaal als op fysiek vlak.
RESULTATEN
Sport is niet meer weg te denken uit Open Huis, en dus ook niet meer uit het leven van hun
mensen. De leden van de vereniging sporten nog steeds op regelmatige basis en het enthousiasme
blijft even groot.
Hoewel het moeilijk te meten valt, getuigen verschillende leden dat het sporten hen ook
enorm heeft gesterkt in het dagelijkse leven.
STERKE PUNTEN
• Het sportproject is een essentieel onderdeel binnen de werking van Open Huis.
• Open Huis hecht veel belang aan de actieve toeleiding, wat als een noodzakelijke voorwaarde
voor (sport)participatie wordt ervaren. Met deze aanpak zijn zij er in geslaagd om
een groep mensen die weinig of niet toekwam aan bewegen, tot actief en duurzaam sporten
aan te zetten.
• De drempels worden vanuit de eigen ervaringen en praktijken onder de aandacht gebracht.
MEER INFO
Open Huis
Contactpersoon: Filip Vanderbeek
Open. huis@cawdeterp. be
www. pscantwerpen. be
93

94
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
2. Lokale sportantenne
Genk, Opglabbeek, As en Zutendaal
OORSPRONG
Uit een eerdere evaluatie van Kunst en Democratie bleek dat veel middelen voor de bevordering
van de sociale, culturele en sportieve participatie veelal naar het culturele luik gingen
en slechts in mindere mate naar de sport. Daarom heeft het kabinet van Maatschappelijke Integratie
het Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid (ISB) de opdracht gegeven
om zowel de OCMW’s als de gemeentelijke sportdiensten te informeren, sensibiliseren en
motiveren om deze subsidie op een meer gediversifi eerde wijze aan te wenden.
Om aan deze doelstellingen gestalte te kunnen geven, werd een pilootproject ‘maatschappelijke
integratie door sport’ gelanceerd om in Vlaanderen 4 regionale samenwerkingsverbanden
(lokale sportantennes) tussen OCMW’s en sportdiensten op te starten. Deze lokale antennes
kwamen tot stand in de regio’s Kortrijk, Turnhout en Genk en in de stad Antwerpen.
DOELSTELLINGEN
Met de lokale sportantenne willen de betrokken OCMW’s van Genk, As, Opglabbeek en
Zutendaal en sportdiensten van deze gemeenten, de toeleiding van OCMW-cliënten naar de
bestaande sportinitiatieven verbeteren en de sportparticipatie verhogen.
DOELGROEP
De cliënten van de 4 OCMW’s en de cliënten van de partnerorganisaties die werken met de
doelgroep kansarmen.
PARTNERS
De OCMW’s en de sportdiensten van de stad Genk en de gemeenten Opglabbeek, As en
Zutendaal.
UITVOERING
• In de lokale sportantenne werd gewerkt met een stuurgroep en een werkgroep ‘sociale
diensten en sportdiensten’. De stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de betrokken
partners en staat in voor de begeleiding en sturing van de lokale sportantenne. De
werkgroep is actief rond de concrete uitwerking van de acties.
• De lokale sportantenne concentreerde zich voornamelijk op drie pistes: maken van een
inventaris van het sportaanbod, sensibiliseren en motiveren van cliënten tot actieve sportbeoefening
via de individuele hulpverlening, en het organiseren van een enquête bij de
OCMW-cliënten.
• Door de inventaris heeft men een zicht gekregen op het totaal aanbod van de sportmogelijkheden
in de regio. Resultaat daarvan is dat de sociale diensten over een verzameling van
informatie rond sportinitiatieven beschikken die ze op hun beurt kunnen doorgeven aan de

PRAKTIJKVOORBEELDEN
cliënten. Dit betekent dat de sociale diensten een meer gerichte toeleiding kunnen aanbieden.
• De bevraging van de OCMW-cliënten had de bedoeling om enerzijds een zicht te krijgen
op de sportparticipatie van deze mensen en anderzijds om te peilen naar hun wensen en
behoeften op het vlak van sport. De verwerking van deze gegevens leidde tot interessante
en verrassende resultaten.
• Daarnaast werden door de betrokken sociale diensten een aantal momenten georganiseerd
waarbij er veel aandacht ging naar ervaringsuitwisseling.
RESULTATEN
De grensoverschrijdende aanpak werd door alle betrokkenen als positief ervaren. Uit ondermeer
de resultaten van de enquête blijkt dat er nog heel wat potentieel is bij de mensen
die niet sporten, maar die dit wel willen. De stuurgroep oordeelde dan ook dat het zeker de
moeite loont om verder te investeren in deze lokale antenne en de drempels tot sportparticipatie
verder weg te werken.
STERKE PUNTEN
• De basis werd gelegd voor een goede samenwerking tussen de OCMW’s en de sportdiensten.
• De lokale sportantenne zorgde voor een permanente informatiedoorstroming tussen enerzijds
de sportdiensten en de sociale diensten en anderzijds tussen de sociale diensten onderling.
• De resultaten van de enquête leverden heel wat materiaal op om verdere gerichte acties te
ontwikkelen.
MEER INFO
OCMW Genk
Contactpersoon: Loes Vandeweerd
loes. vandeweerd@ocmwgenk. be
95

96
HET OCMW AAN ZET! SPORT ALS NIET ALLEDAAGSE PARTNER
3. Het dienstencentrum beweegt
Antwerpen
OORSPRONG
Drie jaar geleden begonnen het dienstencentrum Olijftak en AGPA (Antwerps Platform Generatiearmen)
met lessen Tai Chi. Het was de bedoeling om een activiteit te ontwikkelen die
een laagdrempelige toegang gaf aan het dienstencentrum en haar werking voor mensen uit de
verschillende kansengroepen in de wijk. Later werd ook Buurtsport Antwerpen betrokken bij
de toeleiding en de ondersteuning van de activiteiten.
DOELSTELLINGEN
De Tai Chi lessen hadden als doel werken aan betere gezondheid en levenshouding, kennismaking
met het dienstencentrum en met elkaar, en bevorderen van het groepsgevoel.
DOELGROEP
Met deze activiteit wil men een breed publiek uit de kansengroepen in de wijk (De Coninckplein)
aanspreken. Dit zijn voornamelijk senioren uit het dienstencentrum maar ook
buurtbewoners, allochtonen, deelnemers uit diverse armoedeprojecten en klanten vanuit de
psychische hulpverlening.
PARTNERS
OCMW Antwerpen (dienstencentrum Olijftak en de cel Culturele en Maatschappelijke Ontplooiing),
APGA, Buurtsport Antwerpen (tot 2005) en de lesgever.
UITVOERING
• Er werd een lesgever aangetrokken die ervaring had met het werken met moeilijkere doelgroepen.
• Momenteel zijn er 2 groepen (beginners en gevorderden) die wekelijks een uurtje sporten.
• Er wordt een inkomprijs van 50 cent per les gevraagd. Met dit budget worden op het einde
van elk lesjaar de Chinese hapjes voor een afsluitfeestje bekostigd.
• Ook begeleiders vanuit de armoedewerking of drugswerking kunnen samen met hun cliënt
deelnemen.
• De groepen nemen ook deel aan de Internationale Tai Chi dag.
RESULTATEN
Dit heeft er toe geleid dat de Antwerpse dienstencentra, in samenwerking met diverse partners,
hun deuren openzetten voor heel wat sportieve en culturele activiteiten (vb Train de
trainer en dans! i.s.m. Vormingplus Antwerpen).

PRAKTIJKVOORBEELDEN
STERKE PUNTEN
• Iedereen, zonder onderscheid van leeftijd, situatie of cultuur, kan aan een democratische
prijs in een veilige omgeving deelnemen aan deze rustgevende levenshouding en bewegingsleer
van Tai Chi.
• De samenwerking met APGA maakt dat er een zeer diverse toeleiding is en een breed
netwerk wordt aangesproken.
• Ook voor andere toeleiders, zoals begeleiders van psychiatrische patiënten, vormt dit een
goed aanbod.
MEER INFO
OCMW Antwerpen, dienstencentrum Olijftak
Contactpersoon: Peter Leysen
Peter. leysen@ocmw. antwerpen. be
97

Biografi e van de auteurs
Pascal De Maesschalck
Pascal De Maesschalck, geboren te Lokeren
op 24 februari 1973, is sinds 2001 vanuit het
Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid
(ISB) coördinator van de campagne
Buurtsport, een initiatief van de Vlaamse
Overheid. Zijn belangrijkste drijfveer is om
jonge mensen aan het bewegen en het sporten
te krijgen. Hij volgde trainerscursussen
bij de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond
en is sinds 1999 actief als jeugdtrainer bij
Germinal Beerschot waar hij de 15-jarigen
coacht.
Hilde Plas
Hilde Plas (1956) is opgeleid als sociale pedagoge
(KULeuven). Sindsdien heeft zij een
ruime ervaring in de sociaal-culturele sector.
Reeds 15 jaar is zij als beleidsdeskundige
werkzaam voor de diverse sectoren in het
vrijetijdsbeleid (cultuur, sport, jeugd, erfgoed),
sedert 2001 oefent zij deze functie uit bij de
Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten
(VVSG).
Marleen Platteau
Marleen Platteau (1958), opgeleid als psychologisch
assistente, is sinds 2002 cultuurbeleidscoördinator
van Ternat. Daarvoor was
zij 12 jaar actief als directeur van het cultuurcentrum
De Ploter. Daarnaast is zij ook
voorzitter van Vorming plus Halle-Vilvoorde
(Arch’educ vzw) en van de Raad voor Volksontwikkeling
en Cultuurspreiding.
Peter Sels
Peter Sels, geboren te Lier op 5 september
1972, is licentiaat in de sociaal en culturele
agogiek en kandidaat in de sociale en poli-
PRAKTIJKVOORBEELDEN
tieke wetenschappen (VUB). Hij was onder
andere actief in de sector van vormingswerk
en volwassenenonderwijs, werkte als jeugdprogrammator
en stafmedewerker evaluatie
bij de stad Antwerpen en is sinds 2004
stafmedewerker Lokaal Sociaal Beleid bij de
Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten
(VVSG).
Jeroen Scheerder
Jeroen Scheerder is universitair docent aan
de Faculteit Bewegings- & Revalidatiewetenschappen
van de KULeuven, gastprofessor
aan de Faculteit Politieke & Sociale Wetenschappen
van de UGent en gastdocent in de
Academie voor Sport, Beleid & Management
(Arko Sports Media). Zijn onderzoeksinteresse
gaat uit naar sportparticipatiepatronen
bij individuen en organisaties, het consumptiegedrag
inzake sport en fysieke activiteit
en de rol hierin vanwege publieke en private
instanties.
Marc Theeboom
Marc Theeboom, geboren te Berchem op
22 juni 1960, is verbonden als hoofddocent
aan de Faculteit Lichamelijke Opvoeding en
Kinesitherapie en de Faculteit Psychologie
en Educatiewetenschappen van de Vrije
Universiteit Brussel. Hij behaalde een doctoraat
in de Lichamelijke Opvoeding en een
licentiaatsdiploma in de Vrijetijdsagogiek
eveneens aan de Vrije Universiteit Brussel.
Zijn onderzoeksinteresse gaat uit naar
agogische en beleidsmatige aspecten van
(jeugd)sport in het algemeen en maatschappelijk
kwetsbare jongeren, vechtsporten, lichamelijke
opvoeding en sport op school in
het bijzonder.
99

Nota’s

Nota’s

Nota’s