Jaarverslag 2003 - Databank Milieu

ARBEIDSINSPECTIE
Jaarverslag 2003

INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD 5
1 MISSIE, WETTELIJK KADER, POSITIONERING EN
ORGANISATIE ARBEIDSINSPECTIE 7
1.1 Algemene inleiding 7
1.2 Missie 7
1.3 Wettelijk kader 7
1.4 Beleidsterreinen en resultaatgebieden 8
1.5 Handhaving van wet- en regelgeving (toezicht en
opsporing) 8
1.6 Uitvoeren van wet- en regelgeving 8
1.7 Genereren van beleidsinformatie 9
1.8 Verantwoording 9
1.9 Organisatie Arbeidsinspectie 10
1.10 Het werkveld 10
2 STRATEGISCHE ONTWIKKELINGEN 13
2.1 Algemene ontwikkelingen 13
2.2 Ontwikkelingen in toezicht en handhaving 13
2.3 Communicatie met werkgevers en werknemers 14
3 SPEERPUNTEN 2003 17
3.1 Arbeidsomstandigheden: prioritaire onderwerpen in
2003 17
3.1.1 Arbozorgverplichtingen 17
3.1.2 Werkdruk 17
3.1.3 Fysieke belasting 18
3.1.4 Kankerverwekkende stoffen 19
3.1.5 Gevaarlijke stoffen 19
3.1.6 Geluid 20
3.2 Arbeidsmarktfraude 20
4 PRODUCTEN EN PRESTATIES 23
4.1 Kwantitatieve gegevens 23
4.1.1 Kwantitatieve productiegegevens 23
4.1.2 Prestatieafspraken 24
4.2 De arbo-inspectieprojecten 26
4.2.1 Twee projecten in de industriesector 26
4.2.2 Twee projecten in de bouwsector 28
4.2.3 Twee projecten in de sector Commerciële Dienstverlening
29
4.2.4 Twee projecten in de sector Publieke Dienstverlening 30
4.3 Bedrijfstakoverschrijdende projecten 32
4.3.1 Vuurwerk 32
4.3.2 Arbeidstijdenbesluit-vervoer 33
4.3.3 Legionella 33
4.3.4 Markttoezicht 33
4.3.5 Werken onder overdruk 33
4.3.6 Thuiswerk 34
4.4 Onderzoek van klachten en arbeidsongevallen 34
4.5 Kwantitatieve handhavingsgegevens op Arbo-gebied 35
4.6 Bestuurlijke boete 38
4.7 Ontwikkeling handhavingsbeleid met betrekking tot
specifieke wetgeving 40
4.8 Major Hazard Control 41
4.9 Arbeidsmarktfraude 43
4.9.1 Handhaving Wet arbeid vreemdelingen 43
4.9.2 Toezicht Wet allocatie arbeidskrachten door
intermediairs (Waadi) 48
4.10 Collectieve arbeidsvoorwaarden 48
4.10.1 Aanmelden van CAO’s 49
4.10.2 Algemeen verbindend verklaren van bepalingen van
CAO’s 49
4.10.3 Overige activiteiten op het gebied van CAO’s 50
4.11 Verplichtstellingen pensioenfondsen 51
4.12 Beschikkingen en vergunningen 52
4.12.1 Vrijstelling en ontheffing Arbeidstijdenwet 52
4.12.2 Vergunningen Kernenergiewet (KEW) 52
4.12.3 Ontheffingen Werktijdverkorting (WTV) 53
4.13 Wet Melding Collectief Ontslag (WMCO) 53
4.14 Farboregeling 53
4.15 Wet SAMEN 54
4.16 Monitoring en desk-research 55
4.17 Toezicht op Stoomwezen B.V. 56
4.18 Internationale activiteiten 56
5 INTERNE ONTWIKKELINGEN 59
5.1 Opleidingen 59
5.2 Automatisering 59
5.3 Planning en Control 59
5.4 Kwaliteitsmanagement 60
5.5 Kennismanagement 60
5.6 Personeelsbeleid 60
5.7 Teamgericht werken 62
5.8 Medezeggenschap 62
5.9 Communicatie 63
6 MIDDELEN 65
6.1 Uitgaven 65
6.2 Ontvangsten 66
SAMENVATTING 67
SUMMARY 72
Bijlagen
1 Organigram AI 78
2 Organisatie AI met personalia 79
3 Cijfermatige overzichten 81
4 In 2003 gereed gekomen AI-rapportages 86
5 Overzicht van door Arbeidsinspectie te handhaven
wetten 88
6 Lijst met afkortingen 89
3

VOORWOORD
Zoals bijna elke overheidsinstelling werd ook de Arbeidsinspectie in 2003
geconfronteerd met het veranderde denken over de rol van de overheid.
Door bezuinigingen moet de efficiency worden versterkt, terwijl tegelijkertijd
de kwaliteit van het overheidsoptreden moet worden verbeterd.
De politieke aansturing is verscherpt. De toezichthouders van het Rijk – de
Tweede Kamer en de Algemene Rekenkamer – volgen de ontwikkelingen
op de voet en staan klaar een oordeel over de kwaliteit van het overheidsapparaat
te geven. Het «meldpunt tegenstrijdige regels» van EZ en MKB
Nederland heeft een groot aantal opmerkingen opgeleverd over het Arbowerkterrein
van de Arbeidsinspectie en arbodiensten.
De essentie van het werk van de Arbeidsinspectie (AI) is niet veranderd.
De handhaving van wetten en regels die arbeid- en arbeidsmarktbescherming
beogen, is en blijft een kerntaak. Het door het jaar heen publiceren
van bevindingen uit inspectieprojecten en onderzoeken is langzamerhand
vanzelfsprekend geworden. Hiermee stimuleert de Arbeidsinspectie de
partijen in het veld tot naleving, maar verantwoordt ze ook haar keuzes en
de wijze waarop ze taken uitvoert.
Dit verslag geeft een totaalbeeld van de activiteiten en prestaties van de
Arbeidsinspectie. Dit jaar voor het eerst in een vorm die, volgens de «Van
Beleidsbegroting Tot Beleidsverantwoording»-normen, sterk teruggrijpt
op de voornemens die zijn vastgelegd in het Jaarplan 2003.
Zowel in- als extern was 2003 voor de Arbeidsinspectie een bewogen jaar.
De afhandeling van de aanvragen «werktijdverkorting» in de eerste
maanden van het jaar was belangrijk omdat zaken als vogelpest, SARS, de
Irak-oorlog en de algemene economische inzinking in Nederland op dat
moment samenkwamen. Ook deden zich enkele omvangrijke incidenten
voor. Het ernstige ongeval in de Amercentrale te Geertruidenberg eiste
vijf slachtoffers en het ongeval bij DSM drie. Beide incidenten kregen veel
publiciteit en vergden een aanzienlijke capaciteit van de AI. Daarnaast is in
2003 een flink aantal inspectieprojecten uitgevoerd die media-aandacht
opleverden.
In het verslagjaar is de Arbeidsinspectie gereorganiseerd. De kanteling
naar een bedrijfstakgerichte organisatie is daarmee voltooid. Evenals de
inrichting van landelijke directies voor de werksoorten Major Hazard
Control en de aanpak van illegale arbeid. Per 1 januari 2004 is de Arbeidsinspectie
als inspectiedivisie, naast de Inspectie Werk & Inkomen, onder
de inspecteur-generaal van SZW geplaatst. Afgelopen jaar is begonnen
aan de voorbereiding voor de overgang van de Werktijdverkorting en de
CAO-gerelateerde taken van de Arbeidsinspectie naar het kerndepartement.
De AI is ook gestart met een project waaruit een nieuwe visie op de rol en
de positie van de Arbeidsinspectie moet voortkomen. Op basis van een
omgevingsanalyse verwacht de AI haar beleid en de uitvoering daarvan
beter te kunnen aansluiten op ontwikkelingen die zowel binnen als buiten
de organisatie plaatsvinden. Dit traject zal medio 2004 worden afgerond.
Een jaarverslag moet niet alleen een feitelijke opsomming zijn van wat is
gedaan en bereikt, maar moet ook verbindingen leggen naar de toekomst.
In dit verslag is daar een aanzet toe gegeven.
5

Ik wens u veel genoegen bij het lezen van dit jaarverslag en ga er vanuit
dat het bijdraagt aan het inzicht in de maatschappelijke betekenis die de
Arbeidsinspectie heeft en wil hebben.
Drs. Ing. P. J. Huijzendveld,
Algemeen directeur Arbeidsinspectie
6

HOOFDSTUK 1
MISSIE, WETTELIJK KADER, POSITIONERING EN ORGANISATIE
ARBEIDSINSPECTIE
1.1 Algemene Inleiding
Dit is het jaarverslag over 2003 van de Arbeidsinspectie (AI). In dit verslag
is opgenomen vanuit welke missie de AI handelt, welke acties de AI
daartoe heeft ondernomen en wat de resultaten van die acties zijn
geweest.
Hoofdstuk 1 gaat over missie, doelen en organisatie van de AI. In de
volgende hoofdstukken worden de strategische ontwikkelingen in het
AI-werkveld en de speerpunten behandeld, die de AI voor 2003 formuleerde.
In het daarop volgende gedeelte wordt ingegaan op de producten
en prestaties van de AI, zowel op het gebied van arbeidsomstandigheden
en de arbeidsmarkt als op het gebied van arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen.
De handhavingsactiviteiten en de ontwikkelingen op het
terrein van het handhavingsbeleid komen in dit hoofdstuk ook aan de
orde. Het vijfde hoofdstuk is gewijd aan de bedrijfsvoering en de ontwikkelingen
in de interne organisatie van de AI.
Achter in het verslag is een samenvatting met de belangrijkste resultaten
van 2003 opgenomen. Vanwege de internationale contacten van de AI is
deze samenvatting ook in het Engels vertaald. De bijlagen bestaan uit het
organisatieschema van de AI, de personalia van het management en de
aanvullende cijfers en overzichten.
1.2 Missie
De Arbeidsinspectie heeft als missie: het aanpakken van misstanden en
het leveren van politiek relevante informatie. De missie bepaalt het
denken en doen van de gehele organisatie, van managementniveau tot en
met de uitvoering.
Tekstbox
Een misstand kan worden gekwalificeerd als een situatie waarin direct of ernstig gevaar
voor de veiligheid of gezondheid van personen aan de orde is, waar de rechtsorde ernstig
wordt geschonden of waar sprake is van stelselmatige overtreding van wetten. Ook overtredingen
die een ondermijning vormen van maatschappelijk belangrijk geachte waarden,
worden als misstand gezien. Hieronder vallen bijvoorbeeld het bevorderen van werkgelegenheid
en premieafdracht en het tegengaan van concurrentievervalsing door structurele
inzet van illegale arbeid en uitbuiting. Gericht onderzoek, de uitvoerende taken en de
inspecties en onderzoeken in de bedrijven, worden zodanig vormgegeven dat deze zoveel
mogelijk relevante informatie voor de politiek opleveren. Op deze manier geeft de
Arbeidsinspectie inhoud aan het tweede gedeelte van de missie.
1.3 Wettelijk kader
Het wettelijke kader waarbinnen de Arbeidsinspectie opereert, wordt
onder andere gevormd door de Arbeidsomstandighedenwet 1998, de
Arbeidstijdenwet, de Wet arbeid vreemdelingen, het Besluit Risico’s Zware
Ongevallen, de Kernenergiewet, de Bestrijdingsmiddelenwet, de
Warenwet (Productenbesluit), de Farboregeling en het Buitengewoon
7

Besluit Arbeidsverhoudingen 1945. Een volledige opsomming van de
wetten die de AI dient te handhaven, staat in Bijlage 5.
1.4 Beleidsterreinen en resultaatgebieden
Vanuit haar missie en door de ontwikkelingen rond het thema arbeid,
opereert de Arbeidsinspectie op de volgende beleidsterreinen:
+ arbeidsomstandigheden (veiligheid en gezondheid op het werk);
+ arbeidsmarkt (tegengaan illegale tewerkstelling);
+ arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden (o.a. werk- en rusttijden
en werktijdverkorting).
Daarnaast valt een drietal resultaatgebieden te onderscheiden met de
kerntaken, verantwoordelijkheden, en bevoegdheden van de AI:
+ wet- en regelgeving handhaven (toezicht en opsporing);
+ wet- en regelgeving uitvoeren (vergunningen en ontheffingen);
+ genereren van beleidsinformatie.
De Arbeidsinspectie maakt voor haar handhavende taak gebruik van
bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten.
1.5 Handhaving van wet- en regelgeving (toezicht en opsporing)
De Arbeidsinspectie heeft op het gebied van de handhaving van bovengenoemde
terreinen een leidende rol. Waar raakvlakken zijn, wordt samengewerkt
met andere opsporingsinstanties. Volgens de missie wordt op dit
resultaatgebied de aandacht geconcentreerd op misstanden. Het uitgangspunt
is hierbij dat de AI zich niet opstelt als een bemoeizuchtige overheid
die zich met kleine details bezighoudt, maar een dienst die zich concentreert
op de echte problemen. De hoofdproductgroepen zijn:
+ bedrijfsinterventies in het kader van de Arbeidsomstandighedenwet en
de Arbeidstijdenwet;
+ bedrijfsinterventies in het kader van de Wet arbeid vreemdelingen;
+ klachtbehandeling;
+ ongevalonderzoek;
+ beoordelingen en inspecties op het gebied van gevaarlijke installaties
en bedrijfsprocessen (major hazard control).
1.6 Uitvoeren van wet- en regelgeving
Het algemeen verbindend verklaren (AVV) van bepalingen van Collectieve
Arbeidsovereenkomsten (CAO’s) is bij het uitvoeren van wet- en regelgeving
de belangrijkste taak. In 2003 behoorde deze taak nog tot het pakket
van de AI, maar zijn de voorbereidingen getroffen om het algemeen
verbindend verklaren van CAO’s over te dragen aan het kerndepartement.
Dit in verband met de herinrichting van de topstructuur van het ministerie
van SZW en een verdere toespitsing van de AI op de kerntaken: het
houden van toezicht en de handhaving. Voor de uitvoering van de AVVtaak
bestaan intensieve contacten met de desbetreffende beleidsdirectie
van het ministerie van SZW. Daarnaast is er sprake van een breed scala
aan activiteiten, waaronder het verlenen van vergunningen op grond van
verschillende wetten, zoals de Regeling werktijdverkorting en de Kernenergiewet.
Bij de uitvoerende activiteiten heeft de AI een beperkte beleidsvrijheid,
de toetsingscriteria zijn in regelgeving vastgelegd.
8

1.7 Genereren van beleidsinformatie
De twee resultaatgebieden handhaving en uitvoering leveren beide relevante
informatie op voor de politiek en het beleid. Zo zijn de gevolgen van
het SZW-beleid voor de CAO-ontwikkelingen in de bedrijven te meten.
Handhaving en uitvoering vormen daarmee de basis voor het derde
resultaatgebied, het genereren van beleidsinformatie. De producten
binnen dit resultaatgebied zijn:
+ monitoronderzoeken;
+ nalevingsinformatie en -trends;
+ beleidssignalering;
+ de handhaafbaarheid- en uitvoerbaarheidtoets op nieuw beleid en
nieuwe regelgeving.
1.8 Verantwoording
De AI opereert in een complex werkveld waar ze vanuit wet- en regelgeving
te maken heeft met ruim vijfhonderd bepalingen. Een groot deel
daarvan is een rechtstreekse vertaling van Europese richtlijnen die veiligheid
en gezondheid op het werk betreffen of is een uitvloeisel van Europese
marktordeningprincipes (vrij verkeer van mensen en goederen).
Op basis van de vroegere inspectieresultaten, aanwijzingen vanuit de
politiek, ontwikkelingen in de praktijk en signalen van werkgevers- en
werknemersorganisaties worden prioriteiten in de werkzaamheden geformuleerd.
Deze staan vermeld in het Jaarplan Arbeidsinspectie 2003. Op
alle niveaus staat het sturen op output centraal, evenals transparantie in
processen en prestaties. De AI-activiteiten zijn zo veel mogelijk geformu-
9

leerd in concrete en meetbare beleidsdoelen en daarop gebaseerde
prestatie-indicatoren. Dit is in overeenstemming met de lijn die is uitgezet
in het project bij de rijksoverheid «Van Beleidsbegroting Tot Beleidsverantwoording
(VBTB)». Het jaarplan 2003 is het uitgangspunt voor de beschrijving
van de activiteiten en resultaten van het afgelopen jaar.
De VBTB-verantwoording is terug te vinden in dit jaarverslag. Per wetgevingsterrein
is aangegeven welke activiteiten de Arbeidsinspectie heeft
verricht en welke resultaten dat heeft opgeleverd. De verantwoording
voor de uitgaven is in de Financiële Verantwoording van het ministerie
van Sociale Zaken op de Begroting 2003 opgenomen.
1.9 Organisatie Arbeidsinspectie
In 2003 heeft de Arbeidsinspectie de omslag gemaakt van een regiogestuurde
naar een bedrijfstakgestuurde organisatie. Op bedrijfstakniveau
kan de AI nu beter onderbouwd, uniformer en dus met meer overtuigingskracht
opereren. Bovendien is de Arbeidsinspectie zo toegankelijker voor
werkgevers- en werknemersorganisaties, arbodiensten en andere organisaties
op het gebied van de arbeid.
De vier bedrijfstakdirecties van de Arbeidsinspectie heten nu: Industrie,
Bouw, Commerciële Dienstverlening en Publieke Dienstverlening (inclusief
landbouw). Voor het toezicht op bedrijven met bovengemiddelde
risico’s – major hazards – is de aparte directie Major Hazard Control (MHC)
opgericht. Daarnaast is er een aparte directie voor de aanpak van arbeidsmarktfraude
(AMF). In het jaarverslag over 2002 is een uitgebreide toelichting
op de nieuwe organisatie opgenomen.
In het verslagjaar viel de Arbeidsinspectie onder de verantwoordelijkheid
van de secretaris-generaal (SG). Vanaf 1 januari 2004 wordt de AI – binnen
het ministerie van SZW – als divisie onder de inspecteur-generaal
geplaatst. Dit is in lijn met de wijze waarop de inspectiediensten binnen
andere ministeries zijn gepositioneerd.
Bij de Arbeidsinspectie waren op 31 december 2003 in totaal 914 medewerkers
in dienst. De samenstelling van het personeelsbestand wordt in
paragraaf 5.6 weergegeven.
1.10 Het werkveld
Het werkveld van de Arbeidsinspectie beslaat in heel Nederland. De activiteiten
van de mijnbouwindustrie op het land en offshore vallen onder het
toezicht van het Staatstoezicht op de Mijnen. Bij activiteiten in de offshore
werkt het Staatstoezicht op de Mijnen samen met de divisie Luchtvaart en
de divisie Scheepvaart van de Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) en
met het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD). De AI heeft met deze
diensten afspraken gemaakt over de werkverdeling. Hetzelfde geldt voor
het wegvervoer waar met de Divisie Vervoer van de IVW een werkverdeling
is overeengekomen.
Met vrijwel alle andere Rijksinspectiediensten zijn in 2003 gesprekken
gevoerd over samenwerking op de terreinen waar de toezichtstaken elkaar
raken.
10

1 Oorzaken van de vervuiling zijn onder
andere: ondernemingen die wel opgenomen
zijn maar géén economische activiteit verrichten,
ondernemingen die al zijn opgeheven of
een andere hoofdactiviteit verrichten dan in
het KvK-bestand is aangegeven. Ook zijn
wegens verhuizing en dergelijke niet alle
adressen juist.
Tabel 1.1 Aantal vestigingen opgenomen in het geautomatiseerde bestand van
de Arbeidsinspectie op 31 december 2003, onderverdeeld naar grootteklasse
en bedrijfstak
Bedrijfstak 2 t/m 9 10 t/m 99 >=100 totaal
Onbekend 1 108 598 141 1 847
Landbouw 23 804 3 568 94 27 466
Industrie 24 226 12 066 1 931 38 223
Bouw 30 355 10 087 572 41 014
Handel 162 502 31 171 1 351 195 024
Vervoer 18 493 6 066 758 25 317
Dienstverlening 185 649 42 901 5 595 234 145
Totaal 446 137 106 457 10 442 563 036
De kwaliteit van het vestigingenbestand, dat grotendeels is gebaseerd op
het bestand van de Kamer van Koophandel, is niet optimaal. Een zekere
vervuiling 1 van een dergelijk groot adressenbestand is welhaast onvermijdelijk.
Daarnaast is er sprake van definitieverschillen (meerdere B.V.’s op
één adres; één onderneming met meerdere vestigingen). De hier gepresenteerde
cijfers zijn daarom indicatief en niet absoluut. De AI verwacht
veel van de integrale invoering van het Basisbedrijvenregister (BBR), waar
onder verantwoordelijkheid van EZ ook door vertegenwoordigers van
SZW aan wordt gewerkt.
11

HOOFDSTUK 2
STRATEGISCHE ONTWIKKELINGEN
2.1 Algemene ontwikkelingen
In 2003 is de visie, missie en strategie van de AI door middel van strategische
analyse en managementconferenties opnieuw onder de loep genomen.
De belangrijkste aanleidingen daarvoor waren het Hoofdlijnenakkoord
van het nieuwe kabinet, het Project Andere Overheid en de
efficiencytaakstellingen van de kabinetten Balkenende I en II. Ook de
discussie over de werking van het stelsel van arbo-dienstverlening in
Nederland en de invulling daarvan, de plaatsing van de Arbeidsinspectie
onder een IG en de uitbreiding met extra inspecteurs voor de fraudeaanpak
onderstrepen de noodzaak van een herijking van de visie. Dit
traject van herformulering zal in 2004 worden afgerond. Daarmee zal de
plancyclus voor 2005, met inachtneming van eventuele nieuwe kaders,
worden ingegaan.
2.2 Ontwikkelingen in toezicht en handhaving
Toezichtorganen moeten doorgroeien van outputsturing naar outcomesturing.
Steeds vaker wordt een maatschappelijke verantwoording verlangd
over de bijdrage van de handhaving in het behalen van beleidsdoelstellingen.
Niet alleen de handhavingsprestaties zelf (kwaliteit en kwantiteit)
worden beoordeeld, maar ook het effect van de handhavingsactiviteiten
op de naleving door burgers (werkgevers/werknemers).
SZW heeft in het afgelopen jaar een departementaal handhavingsbeleidskader
geformuleerd, waaraan de AI heeft meegewerkt. Hierin is vastgelegd
op welke wijze het beleid, gericht op naleving van wetten en regels
op het terrein van SZW, tot stand moet komen. Daarnaast is bepaald
welke taken en verantwoordelijkheden daarbij voor de verschillende
onderdelen of diensten aan de orde zijn. Speciale aandacht gaat hierbij uit
naar de relatie tussen beleid, uitvoering en toezicht. De uitgangspunten
zoals die onder meer door de Algemene Rekenkamer zijn verwoord en zijn
vastgelegd in het kabinetsstandpunt inzake toezicht, zijn hierin nadrukkelijk
meegenomen. Inmiddels is de implementatie van het
SZW-beleidskader in volle gang.
Het door de AI ontwikkelde systeem van risicoanalyse brengt risico’s van
niet-naleving in beeld en geeft aan waar het maatschappelijk effect daarvan
het ongunstigst is. Op grond van dit systeem kunnen prioriteiten in de
aanpak worden bepaald. Dit nieuwe model heeft al een rol gespeeld bij
het opstellen van het jaarplan AI 2004. Nu het valideringsproces bijna is
afgerond zal deze rol alleen maar groeien.
De Arbeidsinspectie werkte al intensief samen met andere rijksinspecties
zoals VROM/inspectie (over milieu en arbeidsbescherming), IVW (over
vervoer en arbeidsveiligheid) en Staatstoezicht op de Mijnen. In 2003 is
ook intensief overleg gevoerd met de onderwijsinspectie (over de benadering
van de onderwijssector), de KLPD, politie te water (over de binnenvaart),
de Voedsel en Warenautoriteit (over gezamenlijk optreden in de
voedselsector en de uitvoering van de Machinerichtlijn), de Gezondheidsinspectie
(inspecties in de zorgsector) en de Inspectie Openbare Orde en
Veiligheid (IOOV, rampencoördinatie en inspecties bij politie, brandweer
en andere hulpdiensten).
13

Naast inhoudelijke afstemming en informatie-uitwisseling gaat het daarbij
ook om gezamenlijke inspecties en domeinafbakening.
In het kader van bestrijding van illegale tewerkstelling wordt door de AI
steeds nauwer samengewerkt met UWV, Belastingdienst en SIOD, onder
andere in de landelijke interventieteams.
De Arbeidsinspectie volgde het EZ/MKB Nederland-traject «meldpunt
tegenstrijdige eisen» met grote belangstelling. Toen duidelijk werd dat
veel klachten van ondernemers betrekking hadden op de arbo-regelgeving
en de handhaving daarvan, zijn voorbereidingen getroffen om actief mee
te werken aan dit traject. De bedoeling is tegenstrijdigheden weg te
nemen, voor zover die veroorzaakt worden door misinterpretatie van de
regels. Waar het de regels zelf betreft, zal de AI dit neerleggen bij de
beleidsdirecties.
De AI werkt op internationaal vlak samen met de Douane en de Keuringsdienst
van Waren om de problematiek van grijze import van niet EU-conforme
bouwmachines aan te pakken. Dit zijn machines die via veilingen in
de Rotterdamse regio de EER binnenkomen. Met het Engelse Department
of Trade and Industry wordt een samenwerkingsproject uitgevoerd om te
kunnen vaststellen of grijs geïmporteerde machines inderdaad afwijken
van de Europese eisen. Over de aanpak op dit complexe terrein is in het
afgelopen jaar handhavingsbeleid en een nadere interne instructie voor
de betrokken inspecteurs opgesteld.
Op het gebied van de arbeidsomstandigheden is de aandacht voor de
preventie van grote risico’s sterk toegenomen. De kwetsbaarheid van een
falende toezichthouder is op dit gebied evident. De vorming van de aparte
directie Major Hazard Control en de kwaliteitsborging van de processen
daarbinnen, sluiten bij die ontwikkeling aan. Dat geldt ook voor de rol en
taak van de Arbeidsinspectie bij rampen. Deze rol is overigens beperkt en
concentreert zich op twee zaken. Allereerst op onderzoek bij rampen die
op het terrein van de AI liggen en daarnaast op het adviseren van het
bevoegd gezag, waar het de veiligheid en gezondheid van de hulpverleners
tijdens de bestrijding en afhandeling van rampen betreft.
2.3 Communicatie met werkgevers en werknemers
De Arbeidsinspectie vervult een rol bij het herstellen van het vertrouwen
dat de burger in de overheid heeft. De AI heeft hiervoor in 2003 een aantal
activiteiten ontplooid. In het planjaar is een afzonderlijke persvoorlichter
voor de Arbeidsinspectie aangesteld. Hierdoor is de intensiteit van de
perscontacten over het werk en de resultaten van de AI aanzienlijk toegenomen.
Het in 2002 opengestelde AI-loket op internet is verder uitgebreid
en de publicatie van rapportages is vrijwel compleet. De eerste interactieve
elementen zijn inmiddels ingevoerd. Zoals bijvoorbeeld de digitale
melding van sloopplannen waarbij asbest moet worden verwijderd. Hierdoor
kunnen de betrokken ondernemers sneller en gemakkelijker aan hun
administratieve verplichtingen voldoen. De AI treft voorbereidingen om in
2004 op meer terreinen vergelijkbare mogelijkheden te bieden.
De bedrijfstakgewijze aanpak en de organisatie die daarop is ingericht,
heeft een intensivering van het contact mogelijk gemaakt tussen brancheorganisaties
en de AI. In een aantal sectoren is het contact inmiddels
geïntensiveerd. Van de aanpak in de bedrijfstakken worden in hoofdstuk 4
voorbeelden gegeven.
14

De Arbeidsinspectie heeft op algemeen niveau een aantal malen overlegd
met vertegenwoordigers van de centrale werkgevers- en werknemersorganisaties.
Naast het inspectiebeleid, het jaarplan en het jaarverslag is
daarbij een aantal concrete knelpunten aan de orde geweest dat door deze
organisaties namens hun achterban is ingebracht: de administratieve
lasten en de risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) voor de kleine bedrijven,
omgaan met risicovolle alleenarbeid (werknemers die in hun eentje
op risicovolle plaatsen werken of risicovolle arbeid verrichten) en de voorlichting
daarover en het boetebeleid ten aanzien van werknemers die hun
verplichtingen uit de Arbowet niet nakomen.
De resultaten van het onderzoek van de ambtelijke commissie Toezicht,
die ook met een werkgeversdelegatie heeft gesproken, geven samen met
het project «meldpunt tegenstrijdige eisen» aanknopingspunten om
inspecties beter te stroomlijnen en de lasten voor het bedrijfsleven te
verminderen. In het verslagjaar heeft de AI gewerkt aan de evaluatie van
de arbo-wetgeving vanuit het perspectief van handhaafbaarheid en
uitvoerbaarheid. Daarbij zijn de ervaringen van alle inspecteurs, die dagelijks
in contact staan met het bedrijfsleven betrokken. Zij hebben daarmee
een beeld ingebracht van hoe de regelgeving wordt «beleefd». De resultaten
van deze evaluatie zijn begin 2004 – na een interne afweging naar
het beleid teruggekoppeld.
15

HOOFDSTUK 3
SPEERPUNTEN
3.1 Arbeidsomstandigheden: prioritaire onderwerpen in 2003
3.1.1 Arbozorgverplichtingen
Bij inspectieprojecten is het afgelopen jaar veel aandacht besteed aan de
arbozorgverplichtingen: risicoinventarisatie- en evaluatie (inclusief plan
van aanpak), voorlichting en onderricht, bedrijfshulpverlening, beleid met
betrekking tot seksuele intimidatie en agressie en geweld en diverse algemene
arbobeleidsaspecten.
Bij iedere inspectie is gekeken of er een getoetste risicoinventarisatie- en
evaluatie (RI&E) aanwezig was, hetgeen in 2003 verplicht is gesteld. Bij de
projecten «beveiligingsbedrijven», «benzinestations» en «detailhandel» is
het beleid met betrekking tot agressie en geweld gecontroleerd.
Bedrijfshulpverlening (BHV) is bij de diverse projecten onderwerp van
inspectie geweest. BHV heeft zowel een publieke- als een arbo-component
en staat door verschillende recente calamiteiten in de belangstelling. Om
zo soepel mogelijk te opereren, sluit de AI in de praktijk aan bij de gebruiksvergunningen
die door het bevoegd gezag en de brandweer worden afgegeven.
De AI heeft in het bijzonder gekeken naar de operationaliteit van de
BHV-organisatie en of er een gebruiksvergunning aanwezig was.
3.1.2 Werkdruk
Psychosociale arbeidsbelasting, of werkdruk, is één van belangrijkste
veroorzakers van ziekte en arbeidsuitval in Nederland. Via arboconvenanten
wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de werkdruk
binnen diverse branches reduceren. Maar ook handhaving blijft
noodzakelijk. Sinds 2001 besteedt de Arbeidsinspectie aandacht aan dit
arborisico.
Psychosociale arbeidsbelasting is een complex begrip. Werkdruk vormt
een potentieel arbeidsrisico, te vergelijken met bijvoorbeeld lawaai. Hoe
langer of intenser de blootstelling aan lawaai, des te groter de kans op
doofheid, maar niet iedereen wórdt doof. Zo neemt ook bij langdurige en
intensieve blootstelling aan werkdruk de kans op overspannenheid of een
burn-out toe, maar wordt niet iedereen daadwerkelijk ziek van de werkdruk.
Daar komt bij dat werkdruk afhankelijk is van allerlei aspecten van
het werk. Binnen haar wettelijke bevoegdheden richt de Arbeidsinspectie
zich op de volgende mogelijke oorzaken: de inhoud van het werk, contactmogelijkheden,
werktempo, inspanning, hoeveelheid werk, afwijkende
werktijden, overwerk en mogelijkheden om pauze en verlof op te kunnen
nemen.
De Arbeidsinspectie heeft een instrument ontwikkeld waarmee het mogelijke
risico tijdens een inspectie in kaart kan worden gebracht. Wanneer na
de inspectie blijkt dat werkdruk een belangrijk risico vormt op de afdeling
of in de functie, wordt nagegaan op welke wijze het bedrijf hier aandacht
aan schenkt. Als blijkt dat er in de RI&E en het plan van aanpak onvoldoende
aandacht is voor werkdruk, schrijft de inspecteur een nader onderzoek
voor dat zich specifiek richt op de betreffende afdeling of functie.
17

Het afgelopen jaar is nagegaan wat de effecten waren van de interventies
die de Arbeidsinspectie in voorgaande jaren heeft uitgevoerd. In 2001 en
2002 zijn in de ACKR-branches (aardolie, chemie, kunststof en rubber)
werkdrukinspecties verricht. In 2003 is in een zogenaamd follow-upproject
bij 34 bedrijven nagegaan wat het resultaat was van deze inspecties. Vastgesteld
is dat alle werkgevers – in meer of mindere mate – maatregelen
hebben getroffen ten aanzien van de werkdruk. Bijna alle werkgevers
(91%) gaven aan dat er aanmerkelijk of enigszins verbetering was in het
beheersen van werkdruk. Ook de werknemers waren over het algemeen
tevreden (82%) met de getroffen maatregelen. De meeste maatregelen
waren organisatorisch gericht of betroffen een combinatie van organisatorische
en individuele maatregelen.
In 2003 is een aantal grote inspectieprojecten gestart in de ICT-branche, in
het primair onderwijs en bij alle rechterlijke organisaties waarbij de werkdruk
onder de loep is genomen. De resultaten van deze projecten komen
in de loop van 2004 beschikbaar.
3.1.3 Fysieke belasting
Onder de noemer «fysieke belasting» is een aantal deelonderwerpen te
onderscheiden: tillen, duwen en trekken, werkplekinrichting en repeterende
handelingen (RSI). In 2003 is de fysieke belasting in diverse sectoren
geïnspecteerd. Duwen en trekken werd daarbij voor het eerst op grote
schaal als inspectieonderwerp opgenomen. De eerste ervaringen hiermee
zijn bevredigend. Indien er voldoende oplossingen beschikbaar zijn, blijkt
handhaving goed mogelijk.
In het project «Tillen in de industrie» (voeding- en genotmiddelenindustrie
en metaalindustrie) is geconstateerd dat er bij één op de zes bedrijven een
tilprobleem was. Ook werd bij meerdere bedrijven een misstand (tweemaal
de gezondheidskundige waarde) aangetroffen. In het project «Stratenmakers»
is geïnspecteerd volgens de beleidsregel «Tillen op bouwplaatsen».
Ook hier werden tilproblemen geconstateerd. In onderstaande tabel
is te zien in welke bedrijfstakken op (een onderdeel van) fysieke belasting
is geïnspecteerd.
Tabel 3.1 Inspectieprojecten van de Arbeidsinspectie met (deel)onderwerpen van fysieke belasting in 2003
Onderwerp:
Bedrijfstak: Tillen Duwen/trekken Werkplekinrichting Repeterende handelingen
Industrie Voeding en genot,
metaal
Zuivel Visverwerking
Bouw Stratenmakers Glazenwassers
Commerciële Dienstverlening Detailhandel ICT-branche
Publieke dienstverlening Glastuinbouw Rioolwerkzaamheden,
intramurale
zorg
Audiovisuele sector
18

3.1.4 Kankerverwekkende stoffen
Het toezicht op asbestsloop- en asbestverwijderingswerkzaamheden
vormde, net als ieder jaar, een vast onderdeel van het inspectieprogramma.
Afgelopen jaar heeft de AI in het kader van het project Bodemsanering
in het verslagjaar ook geïnspecteerd op het werken met asbesthoudende
grond. Daarnaast is het werken met asbesthoudend puin bij
sorteer- en puinbreekinstallaties projectmatig onderzocht.
In 2003 is in de bouw gecontroleerd op de beheersing van de blootstelling
aan kwartsstof. In overleg met de Stichting Arbouw en leveranciers is
inmiddels een website gerealiseerd waarop werkgevers kunnen zoeken
naar beschikbare apparatuur die voldoet aan de voorschriften.
Op verzoek van de Arbeidsinspectie heeft het ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid opdracht gegeven een onderzoek uit te voeren naar
de technische mogelijkheden om dieselmotoren te vervangen of de
uitstoot ervan te beheersen. Dit project wordt in 2004 afgerond.
3.1.5 Gevaarlijke stoffen
Afgelopen jaar is het monitorrapport OPS (Organisch Psycho Syndroom)
gepubliceerd en aan de Tweede Kamer gezonden. In dit rapport staan de
resultaten van een monitoronderzoek dat de Arbeidsinspectie deed naar
het gebruik van vluchtige organische stoffen in het bedrijfsleven. Uit het
onderzoek blijkt dat deze stoffen nog veelvuldig worden gebruikt. In het
najaar van 2003 is opnieuw een inspectieproject van start gegaan waarbij
19

de naleving van de vervangingsregeling voor verven en lijmen in binnensituaties
wordt nagegaan bij schilderwerkzaamheden en parketleggers. Dit
project loopt door in 2004.
In 2003 is in de glastuinbouw toegezien op de doeltreffende beheersing
van huidblootstelling aan residuen van bestrijdingsmiddelen die achterblijven
op gewassen. In de champignonteelt is een project gestart waarbij
de blootstelling aan de toegepaste bestrijdingsmiddelen wordt beoordeeld.
In de volgende sectoren heeft de AI eveneens inspecties uitgevoerd op het
gebied van het werken met gevaarlijke stoffen, de opslag van gevaarlijke
stoffen en de (doeltreffende beheersing van) blootstelling aan gevaarlijke
stoffen:
+ zuivelindustrie (gebruik van schoonmaakmiddelen en desinfectiemiddelen);
+ scheepsschilders (vluchtige organische stoffen en explosieveiligheid);
+ chemische industrie, groothandels en distributiecentra (onder gas
staan van containers).
3.1.6 Geluid
De Arbeidsinspectie heeft in 2003 en in daaraan voorafgaande jaren in
diverse projecten geïnspecteerd op het onderwerp geluid. Daarbij werd
met name gelet op doeltreffende beheersing van te hoge geluidsniveaus
met bronmaatregelen of gehoorbeschermingsmiddelen. De inspecteurs
kregen een training voor het gebruik van de geluidsmeters die zij bij hun
onderzoek ter beschikking hadden. Deze meters vergemakkelijkten de
handhaving op overtredingen aanzienlijk. Bedrijven in bouwmaterialen en
grondstofwinning, de hout- en meubelindustrie, de evenementenindustrie,
bottelarijen, slachterijen en vleesverwerkende bedrijven zijn aan
inspecties onderworpen. In het jaar 2003 is bij inspecties 577 maal handhavend
opgetreden. Van de overtredingen hadden er 382 betrekking op
het achterwege laten van een inventarisatie en evaluatie van het geluidsniveau
van iedere arbeidsplaats. Het niet voorkómen dat arbeidsmiddelen
tijdens hun werking meer dan het maximaal toelaatbare geluidsniveau
voortbrengen, leidde in 180 gevallen tot een handhavende actie. Sinds de
invoering van nieuwe regelgeving op dit gebied van schadelijk geluid is
van 1999 tot 2003 bij inspectieprojecten bijna 2500 maal handhavend
opgetreden.
Naar aanleiding van klachten op het gebied van geluid is in 2003 zestien
maal een inspectie uitgevoerd. In de periode van tot 1999 tot 2003 is dat
79 maal gebeurd.
3.2 Arbeidsmarktfraude
In het jaarplan 2003 waren de volgende prioriteiten opgenomen:
+ de aanpak van faciliteerders van illegale tewerkstelling en notoire
overtreders;
+ de aanpak van illegale tewerkstelling in land- en tuinbouw;
+ financieel rechercheren;
+ samenwerking met andere diensten op het gebied van bestrijding van
arbeidsmarktfraude.
20

In paragraaf 4.9 wordt ingegaan op de activiteiten die in 2003 op
arbeidsmarktfraudegebied zijn verricht.
21

HOOFDSTUK 4
PRODUCTEN EN PRESTATIES
4.1 Kwantitatieve gegevens
4.1.1 Kwantitatieve productiegegevens
In dit hoofdstuk worden de producten en prestaties van de Arbeidsinspectie
beschreven. Het betreft zowel de inspecties als de activiteiten op
uitvoeringsgebied, zoals het algemeen verbindend verklaren van bepalingen
van CAO’s.
Tabel 4.1 laat zien aan welke producten de inspectiecapaciteit is besteed.
De totale netto inspectiecapaciteit bedroeg 244 975 uur in 2003. In het
Jaarplan 2003 is er vanuit gegaan dat 253 204 uur voor inspecties beschikbaar
zou zijn. In 2002 werd er 211 679 uur aan inspecties besteed.
Binnen de AI wordt een productie-eenheid een «zaak» genoemd. Een zaak
is een afgesloten interventietraject bij een bedrijf of organisatie dat alle
activiteiten omvat – zoals bedrijfsbezoeken (inclusief controles), voorbereiding
en afhandeling – die nodig zijn om te komen tot normconform
gedrag bij bedrijven.
Tabel 4.1 Aantallen inspectieproducten naar productsoort en de daaraan bestede inspectiecapaciteit in % in 2001, 2002
en 2003
2001 2002 2003
Productsoort Capaciteit in % Zaken Capaciteit in % Zaken Capaciteit in %* Zaken*
Arbo-Actief 30,5 14 934 36,6 15 271 33 (36) 14 276 (16 791)
Klachten 8,3 2 178 8,2 2 167 9 (8) 2 052 (2165)
Ongevallen 20,3 2 559 18,2 2 481 22 (19) 2 191(2 471)
MHC 5,4 62 4,5 118 9 (11) 332 (274)
Arbeidsmarkt 23,5 3 840 17,3 3 737 17 (16) 3 700 (3 459)
Monitoring 5,1 1 932 5,9 2 771 5 (5) 1 879 (1 850)**
Overig Reactief 6,8 2 031 6,2 1 506 6 (5) 1 079 (650)
Totaal 100 27 536 100 28 051 100 25 499 (27 660)
* De getallen tussen haakjes bij het jaar 2003 zijn de in het AI-Jaarplan 2003 opgenomen waarden.
**Bij Monitoring is in het Jaarplan het aantal 1 opgenomen. Dat cijfer heeft betrekking op het rapport met de resultaten van het
Arbeidsvoorwaardenonderzoek (AVO). Voor het onderzoek waarop het rapport gebaseerd is, waren 1 850 zaken gepland.
Arbo-interventietrajecten worden uitgevoerd bij projecten waarin de AI
actief inspecteert op arbeidsomstandigheden. Het aantal afgesloten arbointerventietrajecten
is achtergebleven bij het streven voor 2003. Dit is te
verklaren door het feit dat er bij de trajecten werktijdverkorting (WTV) en
het onderzoek naar het ongeval in de Amercentrale aanzienlijk meer capaciteit
nodig was dan begroot. Op de achtergronden hiervan wordt hieronder
nader ingegaan.
Het aantal onderzoeken naar aanleiding van klachten van werknemers of
belanghebbenden over arbeidsomstandigheden is nagenoeg gelijk aan de
raming. Het aantal onderzoeken naar aanleiding van ernstige arbeidsongevallen
is licht gedaald. Een groot deel van de capaciteit is ingezet op het
23

complexe onderzoek in de Amercentrale. Eind 2003 zorgde een team van
dertig AI-inspecteurs op de ramplocatie voor een ordelijke procesgang
van het onderzoek.
Circa 800 van de 1 191 trajecten in de categorie «overig reactief» betroffen
interventietrajecten ten behoeve van aanvragen werktijdverkorting. De
vogelpest, SARS, de oorlog in Irak en de economische recessie zorgden
voor een verhoogd aantal aanvragen op dit terrein. Bij veel van de WTVonderzoeken
verricht de AI een boekenonderzoek om te kijken of de
aanvraag gerechtvaardigd is en voldoet aan de gestelde eisen.
De activiteiten ten behoeve van de productsoorten die in tabel 4.2 worden
genoemd, worden niet door de buitendienst van de Arbeidsinspectie
uitgeoefend, maar voornamelijk door medewerkers van de Haagse
AI-vestiging.
Tabel 4.2 Aantallen in 2003 geplande en gerealiseerde overige (niet-inspectie)
producten van de AI
Productsoort Gepland Gerealiseerd
Desk research rapporten 20 18
CAO-registraties 800 972
AVV-CAO-bepalingen 250 178
Verplichtstelling Pensioenfonds 40 32
Beschikkingen/ontheffingen Vergunningen./adviezen 1 340 1 068
Totaal 2 450 2 268
4.1.2 Prestatieafspraken
In het Jaarplan 2003 van de Arbeidsinspectie is een aantal prestatie-indicatoren
met streefwaarden opgenomen. In onderstaande tabel zijn de resultaten
over 2002 en 2003 daartegen afgezet.
24

Tabel 4.3 Prestatieindicatoren, streefwaarde en realisatie
Prestatie-indicator Streefwaarde 2003 Realisatie 2002 Realisatie 2003
Arbo-actief
+ Doorlooptijd handhaving 70%

Tabel 4.4 Inspectiefrequenties Arbo-inspecties
Bedrijfstakcluster grootte
bedrijf
berekening per AI-kantoor verschilt. De verwachting is dat door de wetswijziging
vanwege de invoering van de bestuurlijke boete WAV meer
uniformiteit op dit gebied bereikt zal worden.
In 2004 zal het informatiesysteem ten behoeve van de Arbeidsmarktfraude
zodanig worden aangepast dat in 2005 alle prestatie-indicatoren kunnen
worden gemeten.
risicoklasse
Klein (2–9) Middelgroot (10–99) Groot (>100)
planning realisatie planning realisatie planning realisatie
Industrie Hoog 8% 3,6% 13% 15,8% 18% 34,0%
Laag 3% 1,9% 3% 10,3% 3% 27,5%
Bouw Hoog 11% 3,1% 16% 18,1% 21% 52,7%
Laag 6% 2,1% 6% 9,1% 6% 31,1%
Commerciële Hoog 6% 0,3% 11% 2,5% 16% 11,1%
Dienstverlening Laag 1% 0,5% 1% 3,3% 1% 12,0%
Publieke Hoog 6% 0,3% 11% 3,9% 16% 19,7%
Dienstverlening Laag 1% 1,0% 1% 5,1% 1% 21,5%
Toelichting
De na te streven inspectiefrequenties geven aan welk percentage van de
vestigingen in elke onderscheiden risico- en grootteklasse jaarlijks dient te
worden geïnspecteerd. De streefpercentages zijn gebaseerd op de totale
inspectiecapaciteit die de AI pas in 2005 ter beschikking zal hebben.
Uit de tabel valt te concluderen dat:
+ de inspectiefrequenties bij kleine bedrijven (minder dan tien werknemers)
nog sterk achterblijven bij de streefpercentages terwijl dat voor
grotere bedrijven in mindere mate geldt;
+ er in hoogrisicosectoren meer inspecties zouden moeten plaatsvinden
dan tot nu toe het geval is;
+ de inspectiefrequenties in de laag-risicosectoren, bij de middelgrote en
grote bedrijven, ruimschoots worden gehaald terwijl die in de hoogrisicosectoren
sterk achterblijven
De toename in beschikbare inspectiecapaciteit de komende jaren kan
worden gebruikt om een gewenste accentverschuiving te bewerkstelligen.
4.2 De arbo-inspectieprojecten
Voor een overzicht van de in 2003 uitgevoerde inspectieprojecten en
opgestelde projectverslagen kan verwezen worden naar Bijlage 4. De in
2003 gepubliceerde verslagen van inspectieprojecten zijn te vinden op de
website van de AI, «arbeidsinspectie.szw.nl». Hierna volgen, als voorbeelden,
voor elke bedrijfstakdirectie twee korte beschrijvingen van
inspectieprojecten, die in 2003 zijn uitgevoerd.
4.2.1 Twee projecten in de industriesector
Bouwmaterialen
Eén van de doelstellingen van de directie Industrie is om op basis van
inzichten die inspectieprojecten opleveren, brancheorganisaties aan te
26

zetten tot acties. Een voorbeeld hiervan is het project «Bouwmaterialen».
In de periode november 2002 tot en met maart 2003 zijn 120 bedrijven in
de sector Bouwmaterialen geïnspecteerd.
Bij 94 bedrijven zijn in totaal 244 overtredingen geconstateerd en werden
er zes boetes opgelegd. Ruim de helft van de overtredingen had betrekking
op lichamelijke belasting, geluid en blootstelling aan kwarts. De
conclusie was dan ook dat de sector onvoldoende oog heeft voor de
arbeidsomstandigheden van de werknemers.
Deze conclusie is met de verschillende brancheverenigingen besproken.
De resultaten zijn per deelsector gepresenteerd, zodat elke vereniging een
helder beeld kreeg van de prestaties van de achterban. Dat heeft een
aantal van hen tot actie aangezet. Zo heeft de Vereniging tot Bevordering
van Werken in Asfalt (VBW Asfalt) het initiatief genomen om, in navolging
van de betonmortelsector, een standaardbeoordeling te ontwikkelen voor
de bloostelling aan kwartsstof. De leden kunnen deze beoordeling gebruiken
om de risico’s in hun eigen onderneming in kaart te brengen. De
vereniging heeft de Arbeidsinspectie gevraagd of ondernemingen die
standaardbeoordeling kunnen gebruiken om te voldoen aan de wettelijke
verplichtingen op dit punt.
Het Koninklijk Verbond van Nederlandse Baksteenfabrikanten (KNB) wil
naar aanleiding van het inspectieproject instrumenten ontwikkelen om de
leden kennis te laten maken met de bevindingen van het project.
Projecten in de chemie en kunststofsector
Vast onderdeel van een Arbeidsinspectie is de beoordeling van het arbozorgsysteem.
Een bedrijf moet de risico’s op het gebied van arbeidsomstandigheden
inventariseren, evalueren en vastleggen in de zogenaamde
risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E). Deze moet zijn getoetst door de
arbodienst. Onderdeel van de RI&E is het plan van aanpak, waarin staat
op welke manier de geconstateerde knelpunten worden aangepakt. Dit
plan van aanpak moet voorzien zijn van een advies door de arbodienst.
27

Bij eerdere inspecties in de aardolie-, chemische, kunststof-, en rubberindustrie
(ACKR) is dikwijls vastgesteld dat een risicobeoordeling van
gevaarlijke stoffen, geluid en fysieke overbelasting ontbrak. Dat was
aanleiding om in een periode van twee jaar drie projecten in deze sectoren
uit te voeren. Bij de eerste twee projecten ging het om de vraag of de
geïnspecteerde ondernemingen beschikten over de wettelijke verplichte
beoordelingen van de genoemde risico’s. Het bleek dat driekwart van de
geïnspecteerde ondernemingen op één of meerdere punten in gebreke
was gebleven. Op last van de Arbeidsinspectie zijn de risico’s geïnventariseerd
en geëvalueerd.
In het vervolgproject in 2003 is bekeken wat de kwaliteit van deze inventarisaties
was en wat deze bedrijven met de resultaten van de beoordeling
hadden gedaan. Daarbij bleek nog altijd een kwart niet in orde te zijn. Op
grond hiervan concludeert de Arbeidsinspectie dat de chemische en
kunststofbranche te weinig investeert in arbeidsomstandigheden. De wet
wordt slecht nageleefd en veel bedrijven doen niet veel meer dan misstanden
verhelpen die de Arbeidsinspectie heeft geconstateerd. Over de
hele linie is er geen sprake van verbetering van arbeidsomstandigheden.
Noch van zelfwerkzaamheid van ondernemingen. Handhaving van een
voelbare inspectiedruk in deze sectoren is daarom te rechtvaardigen.
4.2.2 Twee projecten in de bouwsector
Stratenmakers
In Nederland houden meer dan tweeduizend ondernemingen zich bezig
met bestratingswerkzaamheden. Dat zijn veelal kleine bedrijven die samen
ruim twintigduizend stratenmakers in dienst hebben. Een belangrijk knelpunt
bij deze werknemers is de fysieke (over)belasting. Vrijwel niet één
stratenmaker haalt werkend de AOW-leeftijd in dit beroep. De WAO-instroom
is hoog.
Inmiddels is in de bouwsector een arboconvenant afgesloten dat vooral
tot doel heeft de fysieke belasting van werknemers te verminderen. Op
basis van de afspraken uit dit convenant is de beleidsregel «Tillen op
bouwplaatsen» vastgesteld. Deze regel bevat een aantal specifieke bepalingen
voor stratenmakers, zoals het maximale gewicht van vier kilogram
voor een handmatig te verwerken straatsteen. Voor alle bouwplaatsen
geldt dat één werknemer maximaal 25 kilogram (50 kilogram met z’n
tweeën) mag tillen. Naar aanleiding van het afgesloten convenant, de
daaruit voortvloeiende beleidsregel en het gegeven dat 2003 door de
branche tot het jaar van de stratenmaker was benoemd, heeft de AI een
inspectieproject in deze sector uitgevoerd. Het project liep van 15 september
tot eind december.
Bij de 194 inspecties die op locatie werden uitgevoerd zijn in totaal
honderd waarschuwingen uitgedeeld en is in dertien situaties het werk
stilgelegd. Daar waar een waarschuwing werd gegeven voor het handmatig
verwerken van straatstenen zwaarder dan vier kilogram, is ook de
opdrachtgever van het werk, veelal een gemeente, hierover schriftelijk
geïnformeerd. De bouwprocesbepalingen in het Arbo-besluit bepalen
immers dat ook de opdrachtgever verplichtingen heeft op het gebied van
arbeidsomstandigheden bij de uitvoering van bouwwerkzaamheden. Met
het inspectieproject wil de AI bereiken dat er in deze sector meer gebruik
wordt gemaakt van mechanische tilhulpmiddelen en dat bestratingswerkzaamheden
vaker machinaal worden uitgevoerd.
28

European Construction Campaign
In 2003 vond in EU-verband een grootscheepse inspectie- en voorlichtingscampagne
plaats, gericht op het voorkomen van valgevaar in de
bouw. Valgevaar is nog steeds een van de grootste risicofactoren in deze
sector. Jaarlijks komen in de Europese Unie circa 1 300 bouwvakkers om
het leven door een val op het werk. In Nederland zijn dat er ongeveer
twintig. Aan deze campagne, die bestond uit een inspectiecampagne en
een voorlichtingscampagne, deden alle EU-lidstaten én Noorwegen en
IJsland mee. In Nederland werden in dit kader 820 bouwplaatsen geïnspecteerd.
Daarbij werden 775 overtredingen geconstateerd. Bijna zestig
procent van de overtredingen had betrekking op valgevaar. In 298
gevallen was de situatie zo gevaarlijk dat het werk werd stilgelegd. Ook
werden 146 boetes uitgedeeld. Bij de overige, lichtere, overtredingen is
volstaan met een waarschuwing. Bij de opzet van de voorlichtingscampagne
zijn ook de sociale partners, de Stichting Arbouw en Aboma-
Keboma betrokken. Met subsidie van de Europese Unie werd een
voorlichtingsmap met een cd-rom gemaakt. Deze map is aan ongeveer
tienduizend werkgevers in de bouwsector toegezonden. Diverse
vakbladen hebben aandacht aan de campagne besteed. Uit de resultaten
blijkt de noodzaak om aandacht te blijven besteden aan deze problematiek.
De inspectiecampagne wordt in 2004 herhaald.
4.2.3 Twee projecten in de sector Commerciële Dienstverlening
Veiligheid baanwerkers
De belangrijkste twee doelstellingen van deze inspectie waren het verminderen
van aanrijdgevaar van baanwerkers en het vergroten van de bewustwording
hiervan bij opdrachtgevers, werkgevers én werknemers. Daarnaast
had het project tot doel de naleving van de verplichtingen op het
gebied van fysieke arbeidsomstandigheden en de arbozorgverplichtingen
– fysieke belasting, persoonlijke beschermingsmiddelen, bedrijfshulpverlening
en geluid – te stimuleren.
Het aantal bedrijven dat is bezocht bedraagt 34. De inspecties zijn samen
met inspecteurs van Inspectie Verkeer en Waterstaat, Divisie Rail uitgevoerd.
In 69% van de gevallen was de beveiliging van de werkplek onvoldoende.
In de meeste gevallen wordt gewerkt met «persoonlijke waarneming»,
een extra veiligheidsman die zijn collega’s waarschuwt bij naderend
verkeer of gevaar. De keuze hiervoor is niet gebaseerd op enig bronbeleid:
het aanpakken van de risico’s bij de bron. Met andere woorden, de
werkzaamheden hadden ook in een «buitendienststelling» kunnen worden
uitgevoerd, waarbij beide sporen buiten dienst worden gesteld. De aannemers
hadden ook niet aannemelijk gemaakt dat een buitendienststelling,
of de tussengelegen niveaus van beveiliging, onmogelijk was.
In veertien gevallen waren de werkzaamheden zo slecht beveiligd dat
sprake was van ernstig gevaar en volgde er een stillegging van het werk.
Belangrijk was ook de constatering dat de extra veiligheidsman op grote
schaal wordt toegepast, volgens de opdrachtgever 20 000 keer per jaar. De
Arbeidsinspectie accepteert de extra veiligheidsman echter al sinds 1998
niet meer als beveiligingsmiddel.
Aanrijdgevaar is een groot risico tijdens werkzaamheden aan het spoor.
Aannemers zijn zich in beginsel bewust van deze risico’s. Ze handelen
over het algemeen conform het Reglement Veilig Werken aan de Railinfra
(RVW). Dit resulteert echter te weinig in een veilige werkplek volgens de
Arbowet. Opdrachtgevers confronteren aannemers soms weliswaar met
29

niet veilig uit te voeren opdrachten, maar dat ontslaat ze als werkgever
niet van de plicht een goed arbeidsomstandighedenbeleid te voeren.
Daarom is in 2003 project «Veiligheid baanwerkers» gestart, dat een
groter accent legt op de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. Het
is verder van het allergrootste belang dat het kader voor veilig werken, die
opdrachtgever en aannemers in 2001 ontworpen, een goed vervolg krijgt
zodat een en ander beter op de Arbowet af te stemmen is.
Gassingen en gegaste lading
Ladingen worden gegast om te voorkomen dat ze beschadigd raken door
de aanwezigheid van organismen (insecten) in de lading en/of in de
verpakking. Het project Gassingen richtte zich enerzijds op ladingen die
per schip, in bulk of per container in Nederland worden ingevoerd. Anderzijds
op ladingen die in Nederland worden gegast voordat ze worden
opgeslagen of verscheept naar het buitenland. Het project heeft geen
relatie met gassingen in de land- of tuinbouw.
Het fenomeen gegaste lading in de zeevaart – zowel in containers als
bulklading – staat steeds vaker in de belangstelling, onder andere als
gevolg van recente ongevallen en incidenten. De AI voerde een inspectieproject
uit om drie redenen:
+ zicht krijgen op de omvang van het probleem van containers met restgassen
in de vervoersketen;
+ zicht krijgen op de omvang van het probleem van bulklading met restgassen;
+ zicht krijgen op de aard en de omvang van de problemen bij gassingen
uitgevoerd in Nederland.
Twintig bedrijven werden bezocht. De belangrijkste conclusies zijn:
+ van de gemeten containers bevat 77% resten van bestrijdingsmiddelen
(sulfurylfluoride, fosfine, methylbromide en/of formaldehyde);
+ bij drie bedrijven zijn de werkzaamheden preventief stilgelegd omdat
uit metingen bleek dat de concentratie restgas in de container hoger
was dan de MAC-waarde;
+ alle opmerkingen over een onvolledige RI&E zijn gemaakt bij ontvangers
van containers en niet bij de ontvangers van bulklading of ladingen
die in Nederland worden gegast. Hieruit kan worden geconcludeerd
dat ontvangers van containers zich niet bewust zijn van de
mogelijkheid dat de lading restanten bestrijdingsmiddel bevat. Deze
groep is zich ook niet bewust van de risico’s waaraan het personeel
wordt blootgesteld.
Aanbevolen is om bedrijven die containers ontvangen door middel van
een brede voorlichtingscampagne bewust te maken van de risico’s die
zich hierbij kunnen voordoen.
4.2.4 Twee projecten in de sector Publieke Dienstverlening
Inspectieproject technieklokalen
Met het inspectieproject «Technieklokalen» wil de AI bewerkstelligen dat
er in de risicoinventarisatie en- evaluatie en in het plan van aanpak rekening
wordt gehouden met de specifieke arbo-risico’s in technieklokalen
bouw. De inspectie was gericht op zaken als blootstelling aan geluid en
gevaarlijke stoffen en dan met name houtstof en oplosmiddelen. Ook
veiligheidsrisico’s bij houtbewerkingmachines en de organisatie en uitvoering
van de bedrijfshulpverlening (BHV) zijn onderzocht. Daarnaast is de
30

voorlichting die docenten technieklessen houtbewerking geven, hun
toezicht en de daaraan verbonden risico’s geïnspecteerd.
In totaal zijn 116 scholen met een technieklokaal bouw (houtbewerkinglokaal)
geïnspecteerd. Het aantal geconstateerde overtredingen was zeer
hoog te noemen (totaal 507). Op bijna alle geïnspecteerde scholen werden
gemiddeld meer dan vier overtredingen geconstateerd.
De belangrijkste conclusies zijn:
+ de arbeidsomstandigheden in de geïnspecteerde praktijklokalen bouw
zijn onvoldoende. Met name de machineveiligheid leverde in tien
gevallen zodanig gevaarlijke situaties op dat het werk preventief moest
worden stilgelegd. Daarnaast werden er met betrekking tot het werken
met machines nog eens 112 overtredingen geconstateerd, waaruit
wordt afgeleid dat het werken met machines op grote schaal onveilig
is;
+ de geïnspecteerde scholen blijken in de RI&E onvoldoende aandacht te
hebben voor de specifieke onderwerpen machineveiligheid, gevaarlijke
stoffen, geluid en BHV;
+ de onderwerpen voorlichting en toezicht verdienen op scholen meer
aandacht. Ten aanzien van voorlichting werden 21 overtredingen
geconstateerd en ten aanzien van toezicht 19. De deskundigheid van
de praktijkdocent houtbewerking op het gebied van machinale houtbewerking
en daaraan verbonden risico’s is dus erg belangrijk. Wanneer
leerlingen in de machinale houtbewerkingruimte met houtbewerkingmachines
werken, moet er minimaal één deskundige direct toezicht
houden op een groep van acht leerlingen.
«Jong geleerd, oud gedaan» is de achterliggende gedachte van dit inspectieproject.
De leerlingen van nu zijn immers de werknemers, en soms zelfs
werkgevers, van de toekomst. Het is dus belangrijk dat veilig en gezond
werken in de opleiding goed wordt aangeleerd. Helaas is dit niet de praktijk.
Teveel overtredingen hebben juist betrekking op het veilig en gezond
werken. Hieruit kan worden opgemaakt dat dit onderwerp geen prioriteit
heeft en schoolorganisaties onvoldoende toezien op de naleving van de
regelgeving hieromtrent.
Naar aanleiding van de resultaten van het inspectieproject wordt nader
overleg gevoerd met de belangrijkste partijen op dit gebied: het ministerie
van OCW, de stichting Vervangingsfonds, het Arboservicepunt BVE, de
vakbonden en het platform Bouwtechniek. Zoals het er nu uitziet zal de
Arbeidsinspectie in de meerjarenplanning ruimte reserveren om met
actieve inspecties druk uit te oefenen op de veiligheid in praktijklokalen.
Project Intramurale Zorg
In Nederland zijn ongeveer 1 700 verpleeg- en verzorgingshuizen, die in
totaal 200 000 medewerkers tellen. Tussen 1 maart en 31 augustus zijn
ruim 300 instellingen bezocht waar 1 519 overtredingen zijn aangetroffen;
gemiddeld meer dan vijf per instelling. Dit inspectieproject «Intramurale
Zorg» werd ingegeven door de grote WAO-instroom en het ziekteverzuim
in de sector Verpleging en Verzorging dat hoger is dan het gemiddelde.
Ook de uitkomsten van een eerder inspectieproject in 2001 vormde een
aanleiding voor dit project dat zich richtte op de volgende onderwerpen:
risicoinventarisatie en -evaluatie, biologische agentia, fysieke belasting
van medewerkers in linnenkamers en keukens, bedrijfshulpverlening en
agressie, geweld en seksuele intimidatie.
31

De meeste van die overtredingen hadden betrekking op:
+ biologische agentia, en dan vooral het oplopen van een Hepatitis
B-besmetting die door vaccinatie voorkomen had kunnen worden;
+ fysieke belasting, waarbij er onvoldoende ergonomische oplossingen
waren ontwikkeld voor belastende omstandigheden in linnenkamers,
keukens en bij ondersteunende diensten;
+ de bedrijfshulpverlening, waarbij het uitvoeren van ontruimingsoefeningen
nogal eens achterwege bleef en er onvoldoende gekwalificeerde
hulpverleners ter beschikking zouden zijn wanneer zich een
calamiteit zou voordoen;
+ de risicoinventarisatie en -evaluatie, die vaak onvolledig en gedateerd
is.
De Arbeidsinspectie vindt het aantal aangetroffen overtredingen met
betrekking tot biologische agentia en fysieke belasting zorgwekkend hoog.
Binnen de branche zijn al diverse activiteiten ondernomen – ook door
instrumentontwikkeling – om de instellingen te stimuleren deze risico’s
aan te pakken. In de praktijk blijkt echter dat de arbeidsrisico’s op instellingsniveau
onvoldoende worden aangepakt en dat een gedegen verankering
van de aanpak in het goed werkend arbozorgsysteem – met een
actuele RI&E en plan van aanpak – ontbreekt.
Bij alle instellingen waar overtredingen geconstateerd zijn, hebben inmiddels
hercontroles plaatsgevonden. De Arbeidsinspectie zal ook over deze
bevindingen nader overleg voeren met de sociale partners in de sector
om na te gaan hoe de situatie verbeterd kan worden. Verder overlegt de
AI over de resultaten met betrekking tot biologische agentia met de Inspectiedienst
Gezondheidszorg van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn
en Sport en met de Landelijke Huisartsen Vereniging. Hierbij wordt
bekeken hoe huisartsen in verpleeg- en verzorgingshuizen handelen.
4.3 Bedrijfstakoverschrijdende projecten
4.3.1 Vuurwerk
De AI heeft de taak toezicht te houden bij het afsteken van professioneel
vuurwerk op locaties. In 2003 zijn in samenwerking met provinciemedewerkers
zestig evenementen geïnspecteerd. De bedrijven die professioneel
vuurwerk afsteken dienen te werken volgens een vooraf opgesteld werkplan.
De kwaliteit van de werkplannen op het gebied van arbeidsveiligheid
is onvoldoende, zo is geconstateerd. Met de provinciemedewerkers is een
model-werkplan ontwikkeld om de kwaliteit van deze werkplannen te
verbeteren.
Ook zijn voorbereidingen getroffen voor een inspectieproject, waarbij de
bedrijven die zich bezighouden met het afsteken van professioneel vuurwerk,
worden geïnspecteerd op arbozorgverplichtingen.
Over een aantal risico’s bij het afsteken van professioneel vuurwerk is nog
onvoldoende bekend. Daarom werd contact gelegd met het RIVM om deze
risico’s nader te onderzoeken. Het afsteken van professioneel vuurwerk
dient altijd te geschieden onder toezicht van iemand die gecertificeerd is.
De opleiding die leidt tot het certificaat schiet op het gebied van arbeidsveiligheid
echter tekort. De AI heeft het initiatief genomen om de kwaliteit
van deze opleidingen aan te kaarten en een verbeteringstraject op gang te
brengen.
32

4.3.2 Arbeidstijdenbesluit-vervoer
Om te voldoen aan de EU-taakstelling heeft de AI in 2003 circa 270 inspecties
gedaan in bedrijven die hun eigen vervoersactiviteiten uitvoeren. De
te inspecteren bedrijven beschikten over een «inschrijving eigen vervoer».
De processen-verbaal (van bevindingen) en rapportages die door de
Inspectie Verkeer en Waterstaat- Divisie Vervoer (IVW-DV), het Korps
Landelijke Politie Diensten (KLPD) en de regionale politie zijn ingezonden,
dienden als input voor te inspecteren bedrijven. De genoemde diensten
hebben wegcontroles uitgevoerd. Ze controleerden onder meer of het
Arbeidstijdenbesluit-vervoer (ATB-V) werd nageleefd. De hieruit voortvloeiende
vervolgactie van de Arbeidsinspectie zal meestal noodzakelijk
zijn, omdat er nog een bedrijfscontrole dient plaats te vinden en de vertegenwoordiger
van de rechtspersoon moet worden gehoord. Daarnaast
zijn, conform het vastgestelde handhavingsbeleid, nog enkele bedrijven
toegevoegd.
4.3.3 Legionella
De in het Jaarplan aangekondigde inspecties naar legionella in luchtbehandelingsinstallaties
en koeltorens zijn in 2003 niet uitgevoerd. De beleidsregel
Legionella is op 1-1-2004 (later dan verwacht) van kracht geworden.
Het zou niet effectief zijn om in 2003 te gaan inspecteren zonder de mogelijkheden
die de beleidsregel ons in handhavende zin biedt. De voorbereidingen
voor het project starten in 2004. De uitvoering ervan loopt van juli
tot en met november 2004.
4.3.4 Markttoezicht
Met het project «Markttoezicht» heeft de AI bij fabrikanten, importeurs,
handelaren en gebruikers toezicht op productwetgeving (Richtlijn machines
98/37/EC) uitgevoerd. Gebleken is dat in meer dan de helft van de
gevallen de productwetgeving wordt overtreden. Aan de hand van het
project «Onderzoek hydraulische graafmachines» is vervolgens vastgesteld
dat er eveneens sprake is van non-conformiteit onder de zogenaamde
«grijs» geïmporteerde machines.
In 2003 heeft de AI gerichte workshoppresentaties over markttoezicht en
producthandhaving gegeven aan de kandidaat EU-lidstaten Slowakije,
Roemenië en Turkije. Door het bijwonen van bedrijfsinspecties in het
kader van zowel product- en gebruikstoezicht heeft in de inspectiepraktijk
een wederzijdse kennisuitwisseling plaatsgevonden met het Verenigd
Koninkrijk. Naar aanleiding van klachten die andere EU-lidstaten ten
aanzien van de niet-naleving van productwetgeving indienden, zijn onderzoeken
ingesteld. In het kader van het nationaal correspondentschap heeft
dit geleid tot verder inzicht in de problematiek van markttoezicht voor
producten.
4.3.5 Werken onder overdruk
De aangepaste regelgeving voor het werken onder overdruk heeft nogal
wat aandacht gevergd in verband met het vooraf verplicht melden van uit
te voeren werkzaamheden. Verder heeft het verrichten van duikwerkzaamheden
in bassins van dierentuinen geleid tot de behandeling van bezwaar
en beroepsprocedures. Totdat beslist is welke gecertificeerde opleiding
hiervoor aangewezen kan worden, is een tijdelijke ontheffingregeling van
kracht.
33

4.3.6 Thuiswerk
Eind 2000/begin 2001 zijn in de textiel-, metaal- en grafische productenindustrie
132 werkgevers en meer dan 132 thuiswerkplekken geïnspecteerd.
In september 2001 is de Tweede Kamer over dit inspectieproject per
brief geïnformeerd. Het aantal overtredingen dat werd aangetroffen was
beperkt. Geconstateerd werd dat het werken met gevaarlijke stoffen in
deze sector nagenoeg is verdwenen en dat eenvoudige werkzaamheden
steeds meer naar lagelonenlanden worden overgeheveld. In de afgelopen
twee jaar is bij de AI geen klacht of ongeval gemeld, reden waarom in
2002 en 2003 geen hoge prioriteit aan inspecties bij thuiswerkers is
gegeven.
4.4 Onderzoek van klachten en arbeidsongevallen
Klachten met betrekking tot arbeidsomstandigheden worden altijd in
behandeling genomen, tenzij de klacht niet op het werkterrein van de
dienst ligt.
In 2003 zijn 2 052 zaken naar aanleiding van een ontvangen klacht afgerond.
In 2002 waren dat er 2 167, onderverdeeld naar bedrijfstakdirectie:
Industrie 325, Bouw 880, Commerciële Dienstverlening 544 en Publieke
Dienstverlening 303.
Ook het aantal binnengekomen klachten (1 947) lag in 2003 iets lager dan
in 2002. Toen startte de AI 1 959 zaken naar aanleiding van een binnengekomen
klacht. Het percentage van zaken met een handhavingsinstrument
ligt met 89% aanzienlijk hoger dan bij de actieve inspecties, waar dat bij
58% het geval is.
Arbeidsongevallen van werknemers kunnen duiden op misstanden. De AI
inspecteert indien:
+ er sprake is van een dodelijk ongeval;
+ het ongeval heeft geleid tot ernstig lichamelijk of geestelijk letsel, tot
een ziekenhuisopname (voor observatie of behandeling) binnen 24
uur;
+ er een redelijk vermoeden bestaat van blijvend lichamelijk letsel.
34

2 Nog niet alle ongevallen zijn in deze telling
meegenomen. Zo ontbreken bijv. de zware
ongevallen bij DSM en de Amercentrale,
waarbij in totaal 8 dodelijke slachtoffers
vielen.
Het aantal afgesloten zaken naar aanleiding van een ongeval ligt in 2003
met 2 191 duidelijk lager dan in 2003 toen er 2 481 van dergelijke zaken
werden afgerond. De verdeling per bedrijfstakdirectie is volgt; Industrie
740, Bouw 673, Commerciële Dienstverlening 416 en Pebulieke Dienstverlening
362 zaken.
Het aantal gemelde ongevallen in 2003 ligt met 2 147 lager dan in 2002,
toen er 2 270 zaken naar aanleiding van een ongeval werden gestart.
Zware handhavingsinstrumenten werden bij ongevallen in 57% van de
gevallen ingezet.
Ongevallen met een dodelijke afloop
In 2003 zijn er 102 dodelijke ongevallen gemeld, waarbij 105 dodelijke
slachtoffers 2 zijn gevallen. Niet alle gemelde ongevallen worden door de
Arbeidsinspectie onderzocht, omdat een gedeelte niet op het werkterrein
van de Arbeidsinspectie ligt. In een aantal gevallen is de Arbowet niet van
toepassing. Verder onderzoeken de politie, de scheepvaartinspectie en de
rivierpolitie ongevallen die op de weg of op het water hebben plaatsgevonden.
Tot slot is er in een enkel geval sprake van verkeerde registratie.
De ervaring leert dat ongeveer 35% van de gemelde ongevallen niet door
de AI (hoeven te) worden onderzocht. Naar verwachting zal het aantal
door de AI onderzochte dodelijke arbeidsongevallen over 2003 dus tussen
de 65 en 70 bedragen. Pas in de loop van 2004 zal op grond van dossier
onderzoek duidelijk worden hoeveel dodelijke ongevallen daadwerkelijk
door de AI zijn onderzocht.
4.5 Kwantitatieve handhavingsgegevens op Arbo-gebied
De Arbeidsinspectie verricht verschillende activiteiten om de arbeidsbeschermende
wetgeving te handhaven. De belangrijkste activiteiten
vinden plaats op het terrein van de Arbeidsomstandighedenwet, de Wet
Gevaarlijke Werktuigen, de Kernenergiewet, de Wet Milieugevaarlijke
Stoffen, de Bestrijdingsmiddelenwet en het Besluit Risico’s Zware Ongevallen
uit 1999 (BRZO’99). In deze wetten staan voorschriften voor de
veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemers. De volgende
tabel geeft een beeld van de handhavende activiteiten van de AI bij de
actieve arbo-inspecties.
35

Tabel 4.5 Aantal afgesloten arbozaken in 2003 en het percentage zaken met ingezette handhavingsinstrumenten bij de
eerste en bij de vervolginterventie
2003 Afgesloten actieve
arbozaken
waarvan met inzet
handhavingsinstrumenten
bij
eerste inteventie
Afgesloten zaken
actieve arbozaken
met een vervolginterventie
waarvan met inzet
handhavingsinstrumenten
bij
vervolginteventie
Bedrijfstak
Industrie 3 225 52% 1 661 9%
Bouw 4 919 66% 3 239 3%
Comm. Dienstverlening 3 646 53% 1 930 7%
Publ. Dienstverlening 2 958 58% 1 713 8%
Onbekend 9 7
Grootteklasse
Kleinbedrijf 4 423 56% 2 471 6%
Middenbedrijf 7 205 59% 4 273 7%
Grootbedrijf 2 323 58% 1 337 6%
Onbekend 806 469
Totaal 2003 14 757 58% 8 550 6%
Totaal 2002 15 271 59% 8 962 8%
Totaal 2001 14 934 59% 8 800 11%
De inzet van handhavingsinstrumenten bij eerste interventie geeft een
goede indruk van de mate waarin er in de bezochte bedrijven sprake is
van overtredingen of misstanden. Wanneer deze cijfers worden gecombineerd
met de inzet van handhavingsinstrumenten bij vervolginterventie,
dan geven ze een indicatie van de effectiviteit van de capaciteitsinzet van
de Arbeidsinspectie. We spreken van effectieve capaciteit als aan twee
voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet de capaciteit daar worden
ingezet waar veel overtredingen van de Arbowet worden gemaakt. Daarnaast
moet de inzet van deze capaciteit er toe leiden dat de betreffende
overtredingen na het inspectiebezoek niet meer worden gemaakt. Er is
dus sprake van een hoge effectiviteit wanneer er een hoog percentage
zaken met inzet van handhavingsinstrumenten bij eerste interventie is én
een laag percentage bij hercontrole(s).
In de bouwsector wordt het hoogste percentage geconstateerde overtredingen
bij eerste interventie (66%) en het laagste percentage overtredingen
bij vervolginterventies (3%) waargenomen. Bij de cluster Industrie
liggen deze percentages op respectievelijk 52% en 9%, bij de commerciële
dienstverlening op 53% en 11% en bij de bedrijfstak Publieke Dienstverlening
op 58% en 8%. Volgens deze cijfers is de effectiviteit in de bouw
hoger dan in de andere cluster. Dat er in de bouw relatief weinig overtredingen
geconstateerd worden bij hercontrole kan samenhangen met twee
verschijnselen. In de eerste plaats gaat het in de bouw vaak om andersoortige
overtredingen die vanwege de ernst van de zaak vrij snel opgelost
moeten zijn. In de tweede plaats wordt in de bouw vaak geïnspecteerd
op locatie. Op locaties wordt slechts tijdelijk gewerkt, zodat er een
redelijke kans bestaat dat er bij hercontrole niet meer op de betreffende
locatie wordt gewerkt of de situatie op de locatie dusdanig is gewijzigd
dat de eerder geconstateerde overtreding niet meer van toepassing is.
Er zijn ook verschillen per grootteklasse. Middelgrote vestigingen hebben
het hoogste percentage geconstateerde overtredingen bij eerste interventie
(59%) en het hoogste percentage overtredingen bij vervolginterventies
(7%).
36

Figuur 4.1 Topvijf van de in 2003 meest geconstateerde overtredingen 1
Overige; 0,255321558
Arbozorg en
organisatie (5);
0,072293931
Arbeidsmiddelen (4);
0,117413949
1 Exclusief overtredingen die betrekking hebben op de WAV.
Gevaarlijke stoffen (3);
0,171591938
RI&E en/of PvA (1);
0,20533288
Inrichting
arbeidsplaatsen (2);
0,178045743
Bij de interventies die in 2003 zijn verricht, zijn in totaal ruim 17 818 overtredingen
geconstateerd waarop een handhavingsinstrument is ingezet
(exclusief overtredingen die betrekking hebben op de WAV). De AI zette
14 261 lichte instrumenten in, zoals een waarschuwing of eis en 3 557
zware. Tot de zware instrumenten behoren de bestuurlijke boete, het
proces-verbaal en de stillegging. Figuur 4.1 laat zien wat de vijf meest
voorkomende overtredingen zijn. Zo blijkt dat 20,5% van de overtredingen
betrekking hebben op de risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) en het
plan van aanpak (PvA), 17,8% op de inrichting van arbeidsplaatsen, 17,1 %
op gevaarlijke stoffen, 11,7% op arbeidsmiddelen en 7,2% op arbozorg en
organisatie van de arbeid.
Tabel 4. 6 Topvijf van overtredingen in 2001–2003 (voor 2003 naar bedrijfstakdirectie)
Geen
RI&E/PvA
Inrichting
arbeidsplaatsen
Gevaarlijke
stoffen
Arbeidsmiddelen
arbozorg en
organisatie
Overige
overtredingen
2003
Bedrijfstakdirectie
Industrie 24% 6% 17% 14% 1% 38%
Bouw 8% 35% 14% 22% 8% 13%
Commerciële dienstverlening 27% 18% 12% 5% 9% 29%
Publieke dienstverlening 27% 6% 25% 4% 9% 30%
Onbekend 8% 38% 17% 8% 13% 17%
Totaal 2003 21% 18% 17% 12% 7% 26%
Totaal 2002 21% 19% 12% 11% 7% 30%
Totaal 2001 24% 17% 11% 10% 7% 32%
37

Tabel 4.7 Aantal ATW-zaken met een handhavingsinstrument
Wat opvalt in tabel 4.6 is dat de topvijf van de handhavingsinstrumenten
verschilt per bedrijfstak. In de bouw is het beeld het meest afwijkend. De
meest geconstateerde overtreding in die bedrijfstak is «de inrichting van
de arbeidsplaats» (35%).
De Arbeidsinspectie voert ook gerichte inspecties uit naar overtredingen
van de Arbeidstijdenwet. De volgende tabel laat zien dat er bij 719 uitgevoerde
inspecties tenminste één handhavingsinstrument vanwege een
ATW-overtreding is ingezet. In totaal zijn 1 247 handhavingsinstrumenten
ingezet, waarvan 851 lichte en 396 zware.
Aantal ATW zaken
met inzet van
handhavingsinstrument(en)
licht:
waarschuwing/eis
Aantal handhavingsinstrumenten
zwaar: stillegging/
Proces-verbaal (PV) totaal
2003
Bedrijfstakdirectie
Industrie 116 97 108 205
Bouw 36 25 25 50
Commerciële dienstverlening 301 453 110 563
Publieke dienstverlening 262 267 153 420
Onbekend 4 9 9
Grootteklasse
Kleinbedrijf 249 243 143 386
Middenbedrijf 298 382 185 567
Grootbedrijf 132 177 45 222
onbekend 40 49 23 72
Totaal 2003 719 851 396 1 247
Totaal 2002 975 1 343 514 1 857
Totaal 2001 1 527 2 293 383 2 676
Per 1 april 2003 worden de activiteiten op het gebied van handhaving van
arbeidsomstandigheden en arbeidstijden binnen de Arbeidsinspectie
uitgevoerd in vier bedrijfstakdirecties: Industrie, Bouw, Commerciële
Dienstverlening en Publieke Dienstverlening.
4.6 Bestuurlijke boete
De impact van de AI is door de inzet van de bestuurlijke boete versterkt.
Boetes worden voornamelijk opgelegd aan werkgevers, maar ook aan
werknemers wanneer er sprake is van onverantwoord werknemersgedrag.
38

Tabel 4.8 Aantal zaken waarbij in 2003 (tenminste) één boeterapport is opgemaakt.
2003 Aantal zaken
met tenminste
een boete
Totaal aantal
gestarte zaken
% zaken met een
boete
[1] [2] [1]/[2]
Sector
Landbouw 92 950 10%
Industrie 559 4 641 12%
Bouw 827 5 775 14%
Handel 510 4 265 12%
Vervoer 77 872 9%
Dienstverlening 445 5 483 8%
Onbekend 19 270 7%
Totaal 2003 2 529 22 256 11%
Totaal 2002 2 611 21 348 12%
Totaal 2001 2 664 23 181 11%
Zoals de Arbowet beoogt, is ook in 2003 een lik-op-stukaanpak toegepast.
Het aantal opgemaakte boeterapporten is iets gedaald vergeleken met de
voorafgaande jaren. Het aantal boeteopleggingen is ten opzichte van 2002
opnieuw toegenomen. Dit heeft ertoe geleid dat het begrotingsartikel voor
2003 is gerealiseerd. In 2003 waren de ontvangsten € 6 797 738 terwijl op
het desbetreffende begrotingsartikel € 5 984 000 was geboekt. Ondanks
dat het aantal opgemaakte boeterapporten in 2003 met vier procent is
gestegen ten opzichte van 2002, is de totale werkvoorraad met 14% teruggebracht.
Begin 2003 bedroeg de werkvoorraad 1 470 boeterapporten. In
de loop van het jaar zijn er 3 027 boeterapporten ontvangen. Eind 2003
bedroeg de werkvoorraad 1 275 boeterapporten.
In totaal zijn sinds de invoering van de Arbowet 1998, die in november
1999 van kracht werd, ruim 11 000 boeterapporten binnengekomen bij de
afdeling Bestuurlijke boete. Hiervan zijn inmiddels ruim 10 000 rapporten
(88,8%) verwerkt. In 218 gevallen is om verschillende redenen geen boete
opgelegd.
Naar aanleiding van actieve zaken zijn 5 800 rapporten binnengekomen. In
verband met arbeidsongevallen zijn er ruim 4 100 rapporten ontvangen en
op grond van ontvangen klachten over arbeidsomstandigheden zijn bijna
1200 rapporten opgemaakt. Het aantal overig reactieve rapporten
bedraagt ruim 250.
In 2003 is voor € 6 797 738 aan boetes opgelegd, waarvan € 2 373 aan 21
werknemers. Vanaf 1 november 1999 tot 1 januari 2004 is in totaal voor
€ 19 089 970 aan boetes opgelegd, waarvan inmiddels € 17 515 127 is
betaald.
In 2003 zijn door de afdeling Juridische Zaken 271 beslissingen op bezwaarschriften
genomen. Zesentwintig daarvan (10%), zijn gegrond verklaard,
191 ongegrond, veertien niet-ontvankelijk en veertig gedeeltelijk gegrond.
Van deze laatste groep bleef de primaire beslissing in stand maar is de
boete met een kwart verlaagd. Op dit moment zijn er 190 bezwaarschriften
in behandeling en lopen er 24 beroepen bij de verschillende rechtbanken.
In drie zaken loopt hoger beroep bij de Raad van State.
39

De getallen wijzen tot nu toe uit dat in acht procent van de zaken bezwaar
wordt ingediend en slechts in 0,4% van de zaken beroep bij de bestuursrechter
wordt ingesteld. Het percentage hoger beroep betreft slechts 0,1%
van de zaken.
4.7 Ontwikkeling handhavingsbeleid met betrekking tot specifieke
regelgeving
Richtlijn CPR-15
In 2003 werd een traject opgestart dat gaat leiden tot de herziening van de
Richtlijn CPR-15 die betrekking heeft op opslag van gevaarlijke stoffen. De
Arbeidsinspectie neemt deel aan de werkgroep die zich hiermee bezighoudt.
Deze werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de andere
betrokken inspectiediensten, het bedrijfsleven en deskundige diensten.
Atex-richtlijn
In juli 2003 werd de Europese regelgeving met betrekking tot explosieveiligheid
geïmplementeerd in het Arbeidsomstandighedenbesluit. Vanaf
1 juli 2003 dienen nieuwe werkplaatsen – en vanaf 1 juli 2006 ook de
bestaande werkplaatsen – aan deze bepalingen te voldoen. Voor deze
nieuwe regelgeving is een handhavingsbeleid ontwikkeld. Verder werd
voorlichtingsmateriaal voor het bedrijfsleven en voor andere betrokkenen,
zoals de Arbodiensten, ontwikkeld en is deelgenomen aan Europese
overlegvormen over deze atmosphere explosive-regelgeving.
Warenwet
Op 1 september 2003 is de nieuwe Warenwet van kracht geworden. Onder
deze wet vallen ook de regels m.b.t. de productveiligheid van machines.
De AI is daarvoor medetoezichthouder. De AI heeft daarom een algemeen
40

handhavingsbeleid voorbereid en is begonnen met de ontwikkeling van
de benodigde handhavingsinstrumenten. In verband met de samenloop
van deze productwetgeving en de arbeidsomstandighedenwetgeving is de
aanpak vervat in een handhavingsbeleidsnota. Deze zal nog worden uitgewerkt
in een instructie voor de eerstelijns inspecteurs. De Warenwet heeft
geleid tot een verdere afslanking van af te geven ontheffingen voor «technische
voortbrengselen», bijvoorbeeld voor het gebruik van hijskranen en
de toepassing van personenbouwliften.
Werken op hoogte
De Europese richtlijn «werken op hoogte» (2001/45/EC) moet per 1 juli
2004 in de Nederlandse wetgeving zijn geïmplementeerd. Dit betekent dat
het gebruik van ladders als tijdelijke arbeidsplaats moet worden teruggedrongen.
De AI is gestart met de ontwikkeling van een handhavingsbeleid.
4.8 Major Hazard Control
Productie en prestaties
In april 2003 zijn de 38 inspecteurs die belast zijn met de uitvoering van de
BRZO ’99-taken, in vier geografisch gespreide teams bijeengebracht. Zij
vormen de nieuwe directie Major Hazard Control (MHC). Naast deze vier
teams is er een afdeling Strategie in deze directie ondergebracht. De
nieuwe directie startte een omvangrijk traject om de structuur, de uniformering
en de kwaliteit te bevorderen. Het traject is onder andere gericht
op het verwerven van een kwaliteitscertificaat conform ISO-9000:2000. In
dit kader wordt ook gewerkt aan verbeteringen in de methodologie, het
kennismanagement en het relatiemanagement.
In 2002 en in de eerste helft van 2003 deden zich opmerkelijk veel incidenten
en ongevallen voor. Negentien van deze incidenten en ongevallen
zijn door de directie MHC methodisch geanalyseerd, waarbij relaties
konden worden gelegd met de thema’s onderhoud en bedrijfsintern
toezicht op de uitvoering. Het analyserapport is aan de Tweede Kamer
aangeboden. Daarnaast heeft de directie MHC een project uitgevoerd
waarbij gekeken is op welke wijze bedrijven omgaan met systemen van
onderhoud en inspectie. Belangrijkste conclusie was dat slechts een
minderheid van de bedrijven een onderhouds- en inspectiesysteem heeft,
waarvan de managementloop om dit systeem te beheersen volledig
gesloten is. Ook dit rapport is aan de Tweede Kamer aangeboden.
Het ongeval bij DSM op 1 april 2003 waarbij drie dodelijke slachtoffers
vielen, was een dieptepunt in 2003. Naast het strafrechtelijk onderzoek is
onder leiding van de directie MHC ook een bestuurlijk onderzoek uitgevoerd.
De directie MHC werkte hierbij samen met de Provincie Limburg,
de Gemeente Sittard/Geleen en de Inspectie VROM. Bij dit onderzoek lag
de nadruk op het verzamelen van achtergrondinformatie om herhaling
zoveel mogelijk uit te sluiten. Het rapport vormt de basis voor de gezamenlijke
aanpak van DSM in het bijzonder en de branche van de chemische
procesindustrie in het algemeen. Over het rapport is een persconferentie
gegeven. Ook is het aan de Tweede Kamer aangeboden.
In 2003 zijn de volgende aantallen trajecten uitgevoerd:
+ Veiligheidsrapportage (VR): 114
+ Arbeidsveiligheidsrapport (AVR)-trajecten: 48
+ 1e Preventie Beleid Zware Ongevallen (PBZO)-inspecties: 31
41

+ Periodieke inspecties: 83
+ Handhavingstrajecten: 171
+ Ongevalsonderzoeken: 56
Deze trajecten hebben geleid tot de inzet van het volgend aantal
handhavingsinstrumenten:
+ Proces-verbaal: 7
+ Eis tot naleving: 68
+ Waarschuwing: 96
De 171 veiligheidsrapporten die bij de AI beschikbaar zijn, zijn inmiddels
allemaal afgerond met een ambtelijk oordeel. Van de 108 bij de AI gemelde
PBZO-plichtige bedrijven hebben er inmiddels 100 een eerste inspectie
ondergaan, die is afgerond met een inspectierapport. Een score van 93%.
Door het grote aantal ongevallen en incidenten is er aanzienlijk meer
capaciteit besteed aan het onderzoek naar die ongevallen. Met name het
onderzoek van het ongeval bij DSM heeft veel capaciteit gevergd. Er
waren twaalf van dergelijke trajecten geraamd terwijl er 56 moesten
worden uitgevoerd. Ook zijn door vernieuwd beleid 171 handhavingstrajecten
uitgevoerd terwijl er slechts 140 waren gepland. Dit heeft ertoe
geleid dat van de geplande 262 inspectietrajecten (VR-beoordelingen, 1e
PBZO-beoordelingen en periodieke inspecties) slechts 228 konden worden
uitgevoerd. Hierbij dient nog te worden aangetekend dat de verwachte
omslag van prioritaire VR-beoordelingen (hoge risicocategorie) naar 1e
PBZO-beoordelingen (lagere risicocategorie) zich pas later in het jaar heeft
voorgedaan. Hierdoor heeft de verwachte verdeling tussen deze twee
soorten inspecties zich anders ontwikkeld.
Het Besluit Risico Zware Ongevallen ’99 is de Nederlandse implementatie
van de Europese Seveso II-richtlijn. Het doel van het Besluit en de Richtlijn
is om mens en milieu te beschermen tegen ernstige ongevallen met
gevaarlijke stoffen. Dergelijke ongevallen moeten zoveel mogelijk worden
voorkomen. Mocht er zich onverhoopt een ernstig ongeval voordoen, dan
moeten de gevolgen daarvan zoveel mogelijk worden beperkt. Een ander
doel van het BRZO ’99 is om burgers te informeren over de risico’s van
zware ongevallen en over het oordeel van de bevoegde autoriteiten
Arbeidsinspectie, het Bevoegd Gezag ex. Wet Milieubeheer, de brandweer
en in bijzondere gevallen de waterkwaliteitsbeheerder daarover.
Het BRZO ’99 schrijft voor alle betrokken bedrijven, dat zijn er zo’n 340,
een Preventiebeleid Zware Ongevallen (PBZO) voor. Om dit preventiebeleid
uit te voeren dienen de bedrijven in kwestie ook een veiligheidsbeheerssysteem
(VBS) te bezitten. Bedrijven die binnen het BRZO tot de
hoogste risicocategorie behoren zijn verplicht om een veiligheidsrapport
(VR) op te stellen. Door middel van dat VR moet een bedrijf vier zaken
kunnen aantonen. Allereerst moet er een preventiebeleid zware ongevallen
en een veiligheidsbeheerssysteem zijn ingevoerd. Daarnaast
moeten alle gevaren van zware ongevallen geïdentificeerd zijn en de
benodigde maatregelen zijn getroffen om zware ongevallen te voorkomen
en de gevolgen daarvan voor mens en milieu te beperken. Ook het
ontwerp, de constructie, de exploitatie en het onderhoud van alle met de
werking van de inrichting samenhangende installaties, opslagplaatsen,
apparatuur en infrastructuur moeten voldoende veilig en betrouwbaar
zijn. Bovendien moet er een intern noodplan zijn.
42

Voor een zo efficiënt mogelijke uitvoering van het BRZO ’99 werken de
betrokken overheden nauw samen. Voor een goede communicatie tussen
bedrijf en overheid is gekozen voor een één-loket-aanpak, waarbij het
bevoegde gezag ex. Wet Milieubeheer als coördinatiepunt optreedt. De
betrokken overheden beoordelen de hierboven genoemde documenten en
rapporten en voeren gezamenlijk inspecties uit. Vervolgens vormen zij
zich een onderling afgestemd oordeel over de kwaliteit van de beheersing
van de risico’s, waarbij elk van de partijen opereert vanuit eigen verantwoordelijkheden
en bevoegdheden. Bij de constatering van overtredingen
van de wet- en regelgeving wordt op basis van deze bevoegdheden
gehandhaafd. Het handhavingsbeleid van de Arbeidsinspectie over dit
onderwerp is in juli 2003 in de Staatscourant gepubliceerd.
4.9 Arbeidsmarktfraude
4.9.1. Handhaving Wet arbeid vreemdelingen
De directie Arbeidsmarktfraude (AMF) houdt toezicht op de naleving van
de Wet arbeid vreemdelingen (WAV) en de Wet allocatie arbeidskrachten
door intermediairs (Waadi). De directie verricht daarnaast lichte en
middelzware opsporingsonderzoeken ter bestrijding van illegale tewerkstelling.
De zware opsporingsonderzoeken op deze terreinen worden
binnen het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid uitgevoerd
door de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD).
Organisatieveranderingen
Sinds 1 april 2003 worden de AI-activiteiten op het terrein van illegale
tewerkstelling binnen de directie Arbeidsmarktfraude uitgevoerd. Deze
directie bestaat uit acht inspectieteams, met elk een teamleider. In 2003 is
de AMF-inspectiecapaciteit uitgebreid tot ongeveer honderd fte. In de
eerste helft van 2004 komen er 37 inspecteurs bij, als gevolg van de
gedeeltelijke invulling van het amendement Verburg. Het aantal inspectieteams
wordt uitgebreid tot veertien. In 2005 wordt de uitbreiding voltooid
en beschikt de directie AMF over een inspectiecapaciteit van ongeveer 180
fte. De nieuwe medewerkers worden na hun opleidings- en inwerktraject
voor een groot deel ingezet in de multidisciplinaire interventieteams, die
in 2004 hun beslag zullen krijgen.
De directie AMF is in 2003 bovendien uitgebreid met drie landelijk projectleiders,
twee landelijk projectsecretarissen en vier specialisten.
In 2003 is begonnen met de voorbereiding van het invoeren van de
bestuurlijke boete in de WAV. De definitieve invoering vindt naar verwachting
op 1 januari 2005 plaats.
Strategische uitgangspunten handhaving WAV
Strategische uitgangspunten van de directie AMF zijn:
+ het aanpakken van illegale tewerkstelling door middel van opsporingsonderzoeken;
+ het in kaart brengen van de ontwikkelingen op het gebied van illegale
tewerkstelling in toezichtsprojecten;
+ het signaleren van ontwikkelingen die een rol spelen bij het faciliteren
van illegale tewerkstelling.
Prioriteiten voor de uitvoering waren in 2003 gelijk aan die van 2002:
43

Faciliteerders
De illegale tewerkstelling wordt in stand gehouden door activiteiten van
faciliteerders als mensensmokkelaars, huisjesmelkers, documentvervalsers
en malafide uitzendbureaus. De AI richt zich met name op deze
laatste groep; faciliteerders die optreden als werkgever. In 2003 zijn zes
onderzoeken overgedragen aan de SIOD.
Illegale tewerkstelling wordt in een aantal gevallen gefaciliteerd door
gebruik van valse documenten. Een cursus documentherkenning maakt
deel uit van de standaardopleiding van AMF-inspecteurs.
Land- en tuinbouw
De aanpak van illegale tewerkstelling in de land- en tuinbouw is een
speerpunt in het WAV-handhavingsbeleid. De AI heeft daarom in 2003 een
belangrijk deel (34%) van de beschikbare inspectiecapaciteit ingezet in de
land- en tuinbouw. In het Westland werd de WAV gehandhaafd in het
bredere verband van het Westland Interventieteam (WIT). In de rest van
Nederland is een landelijk inspectieproject in deze sector uitgevoerd.
Het WIT heeft 424 controles uitgevoerd in 2003. Hierbij waren 260 illegaal
tewerkgestelden betrokken. Naar aanleiding van geconstateerde overtredingen
in de land- en tuinbouw zijn 242 processen-verbaal aan het OM
toegezonden. Hiervan zijn 136 afkomstig van het WIT en 106 van het
landelijke AI-project.
In dit landelijke project zijn in het verslagjaar 856 controles uitgevoerd,
waarbij 510 illegaal tewerkgestelden zijn aangetroffen. Er is een landelijke
oogstkalender ontwikkeld, die gebruikt wordt bij de risicoanalyse voor de
te controleren ondernemingen. Hiermee kan de relatief beperkte capaciteit
zo efficiënt mogelijk worden ingezet.
Aanpak notoire overtreders
Het aanpakken van notoire overtreders is een aspect van het handhavingsbeleid.
Iedere overtreder wordt in principe binnen drie maanden opnieuw
gecontroleerd. Sinds november 2002 is het mogelijk om bij een zaak aan
te geven of er een hercontrole is uitgevoerd. Uit deze registratie blijkt dat
sinds november 2002 bij ongeveer 325 bedrijven een hercontrole heeft
plaatsgevonden. Bij 56% van deze hercontroles is geen nieuwe overtreding
vastgesteld. Ruim een derde van de opnieuw gecontroleerde bedrijven
bleek de Wet arbeid vreemdelingen opnieuw te overtreden. Over de
periode tussen de geconstateerde overtreding en de hercontrole is op
basis van de huidige registratie geen uitspraak te doen. Het nieuwe
registratiesysteem voor de directie AMF (I-net), dat in 2005 in gebruik zal
worden genomen, zal een analyse op dit punt wel mogelijk maken.
Financieel rechercheren
AMF-inspecteurs maken in beginsel bij elk proces-verbaal wegens overtreding
van de WAV een berekening van het financieel voordeel dat werkgevers
hebben genoten als gevolg van illegale tewerkstelling. Berekeningen
van behaalde voordelen van meer dan € 500 worden als bijlage bij het
proces-verbaal naar het OM gestuurd. Met het OM zijn afspraken gemaakt
over het laten meewegen van het voordeelbedrag in de transactiebedragen
en strafeisen.
In 2003 is een onderzoek uitgevoerd naar de resultaten van de voordeelberekening
in de periode januari 2000–juli 2003. Conclusie is dat voordeelberekeningen
groter dan € 500 leiden tot hogere transactiebedragen,
hogere strafeisen en hogere vonnissen van respectievelijk € 78, € 149 en
€ 147 extra per illegaal tewerkgestelde. In 2004 wordt het beleid met
betrekking tot de voordeelberekening gecontinueerd.
44

Samenwerking en gegevensuitwisseling
De AI werkt met betrekking tot het toezicht op de naleving van de WAV
onder meer samen met ketenpartners als Politie, UWV, Belastingdienst,
CWI, SIOD en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Deze
samenwerking draagt bij aan een efficiënte inzet van inspectiecapaciteit
en komt daarmee de naleving van de WAV ten goede. In het algemeen
vindt deze samenwerking plaats door gezamenlijke uitvoering van
controles, door signalering van mogelijke overtredingen op elkaars werkterrein
of door ter beschikkingstelling van andere benodigde gegevens.
Specifieke elementen in de samenwerking met diverse partners
+ Samenwerking met politie in de vorm van gezamenlijke controles is
van belang voor het vaststellen van de identiteit van personen die
geen identiteitsdocumenten bij zich dragen en in een aantal gevallen
voor de veiligheid van de inspecteur. Vaststelling van identiteit van
werknemers is een essentieel element om overtreding van de WAV
vast te stellen. De politie heeft hiertoe ingevolge de Vreemdelingenwet
meer bevoegdheden dan de Arbeidsinspectie. In 2003 nam de politie
deel aan ongeveer de helft van de controles op naleving van de WAV;
+ De AI werkt samen met de UWV en de Belastingdienst omdat de ervaring
uitwijst dat werkgevers die de WAV overtreden in veel gevallen
ook sociale zekerheids- en belastingwetgeving overtreden. Ruim driekwart
van de door de AI aangetroffen illegaal tewerkgestelde vreemdelingen
komt niet in de administratie voor. In 2003 zijn afspraken
gemaakt over een betere signalering van mogelijke overtredingen op
elkaars werkterrein. Zo zal de AI vanaf 2004 meer gegevens verstrekken
aan de Belastingdienst over aangetroffen illegaal tewerkgestelden
en hun werkgevers. Bovendien zal zij in bepaalde gevallen de Belastingdienst
en UWV informatie verstrekken indien zij bij een controle
legaal werkende personen aantreft, die niet in de administratie van de
werkgever zijn opgenomen. De signalering van UWV aan de Belastingdienst
zal vanaf 2004 worden gestandaardiseerd en daarmee verbeterd.
De AI, de UWV en de Belastingdienst hebben in 2003 gegevens
aan elkaar ter beschikking gesteld, die gebruikt worden ten behoeve
van risicoanalyse binnen projectplannen;
+ Eind 2003 zijn samenwerkingsafspraken met de SIOD vastgelegd. De
samenwerking betreft naast gezamenlijk optreden en uitwisseling van
gegevens onder meer afstemming over overdracht, uitwisseling van
expertise op het gebied van opsporingsmethoden en ontwikkeling van
risicoanalyse. In 2003 heeft de AI bij tien grotere zaken de SIOD ondersteund
bij de uitvoering van de WAV-onderdelen. In 2004 moeten de
afspraken tussen AI en SIOD verder worden geïmplementeerd;
+ Met het COA is in 2003 een samenwerkingsovereenkomst gesloten
over signalering van mogelijke overtredingen op elkaars werkterrein.
De samenwerking zal vanaf 1 januari 2004 van start gaan.
Resultaten
In 2003 zijn 3 940 zaken afgesloten, waarvan 3 368 actief en 572 reactief. In
totaal zijn 731 processen-verbaal wegens overtreding van de WAV aan het
Openbaar Ministerie verzonden. Hiervan hadden drie processen-verbaal
betrekking op artikel 2 en artikel 15 van de WAV. In twee processenverbaal
ging het om tenlastelegging in het kader van communedelicten
(art. 197, 225, 326 Sr).
Ten opzichte van 2002 is dit een toename van circa zes procent. Deze
stijging is met name terug te voeren op intensivering van de controles in
de land- en tuinbouwsector. In deze sector zijn in het verslagjaar 211
processen-verbaal naar het OM gezonden ten opzichte van 127 in 2002. In
45

ongeveer 140 gevallen komen de processen verbaal voort uit in 2002
gestarte zaken in het kader van het Westland Interventieteam en het
AI-project in de land- en tuinbouw.
Tabel 4.9 Naar het OM verzonden processen-verbaal Wet arbeid vreemdelingen in de jaren 2003, 2002 en 2001, uitgesplitst
naar bedrijfstak
Bik code Bedrijfstak 2003 2002 2001
Landbouw 211 127 190
0112 Tuinbouw 166 90 134
011211 Kweken van groente 59 29 42
011213 Kweken van bloembollen en -knollen 6 4 13
011214 Kweken van snijbloemen 33 18 40
01412 Diensten voor de akker- en tuinbouw 29 27 39
Industrie 57 55 72
15 Voedingsmidd. en dranken 40 28 52
151 Slachterij en vleesverw. 7 2 13
158102 DH brood en banket (warme bakkers) 28 19 30
18 Prod. kleding/bontverven 9 10 4
Bouwnijverheid 36 33 35
452 B. en U.-/G.,W. en W-bouw 18 22 19
Handel 78 66 79
50 Autos/motoren/benz.stat. 12 14 13
51 Groot- en tussenhandel 38 38 41
512 Landbouwprod. en dieren 11 9 16
513 Voedings- en genotmidd. 9 17 13
52 DH/rep. v. consumentenart 28 14 25
6 18
55 Logies/maaltijden 221 254 240
55301 Restaurants 146 187 172
553011 Nederlandse restaurants 7 20 14
553012 Chinees-Indische restaurants 77 88 95
553014 Italiaanse restaurants 18 28 19
553018 Indiase/overig met buitenl.keuken 24 5 3
553015 Griekse/overig Zuideuropees 18 21 14
55302 Cafetaria/lunchroom e.d. 41 53 47
554 Cafés e.d. 27 11 11
Vervoer 9 17 23
60 Vervoer over land 3 8 9
61 Vervoer over water 1 2 6
63 Diensten voor het vervoer 5
Dienstverlening (65, 67, 70, 71, 74)
Uitzendbureaus/Uitleenbedrijven/
90 91 64
74501/2/3 bemiddeling 52 52
747 Schoonmaakbedrijven 11 6
Dienstverlening (80 t/m 95) 19 10
47
10 15
93 Overige dienstverlening 7 8
overig 10 5 7 21
731 658 739
N.B. In 2002 zijn hier alleen de processen-verbaal opgenomen die op grond van artikel 2 WAV zijn opgemaakt. De tweede en derde kolom per jaar
geven voor een aantal subsectoren een specificatie. De cijfers in deze twee kolommen tellen niet op tot de cijfers van de eerste kolom.
Project Uitzendbureaus
Binnen nagenoeg alle branches in Nederland is behoefte aan tijdelijk
personeel. Uitzendbureaus – inclusief agrarische loonbedrijven – beheer-
46

sen een belangrijk deel van deze arbeidsmarkt. De AI komt uitzendbureaus
op veel plaatsen tegen. De vraag naar tijdelijk personeel is er een van de
zeer korte termijn: vandaag gevraagd, morgen leveren. Deze korte termijn
is een storende factor bij een deugdelijke controle op de identiteit van de
uitzendkracht. Kwaadwillenden maken daar gebruik van, al dan niet in
georganiseerd verband. Ze maken niet alleen gebruik van valse of vervalste
identiteitsdocumenten maar ook van «look-alikes» en laten (illegale)
vreemdelingen werken op de personalia van een (legale) vreemdeling.
Bij illegale tewerkstelling is, naast belasting- en premiefraude, vaak ook
uitkeringsfraude aan de orde. De algemene tendens duidt op een stijging
van de identiteitsfraude in Nederland. Hier is niet alleen sprake van een
groot financieel nadeel voor de overheid maar ook van verdringing op de
arbeidsmarkt omdat het werk wordt verricht door personen die onrechtmatig
in Nederland verblijven. Door in veel branches controles uit te
voeren heeft de AI een goed beeld verkregen van de hele «uitzendwereld».
Bij de controle bij uitzendbureaus op de naleving van de WAV doet zich
een complicatie voor. Werknemers van (malafide) uitzendbureaus zijn per
definitie niet werkzaam op het vestigingsadres van de werkgever en
kunnen daar dan ook niet worden aangetroffen. Om de mogelijkheden
voor controle op de naleving van de WAV door uitzendbureaus te verbeteren
heeft de AI in 2003 afspraken gemaakt met ketenpartners, waardoor
zij in de toekomst kan beschikken over informatie over de mogelijke plaats
van tewerkstelling van uitzendkrachten.
In 2003 zijn in de uitzendbranche 378 onderzoeken uitgevoerd waarbij 58
keer proces-verbaal is opgemaakt tegen een uitzendbureau dat de Wet
arbeid vreemdelingen overtrad. Daarbij is in 22 gevallen ook procesverbaal
opgemaakt tegen de werkgever die personeel had ingehuurd.
Gemiddeld was er per proces-verbaal sprake van vijf vreemdelingen die
zonder vereiste vergunning waren tewerkgesteld. Bij één uitzendbureau
werden 22 overtredingen van de WAV geconstateerd. Zes zaken zijn overgedragen
aan de SIOD.
Project Bouw
De AI heeft, evenals in voorgaande jaren, in 2003 een inspectieproject
verricht naar naleving van de WAV in de bouwsector. In totaal zijn in dat
jaar 343 zaken gestart, waarvan er 77 nog doorlopen in 2004. In het
verslagjaar heeft de AI 66 processen-verbaal opgemaakt, waarvan achttien
zaken in 2002 waren gestart. Van deze 66 processen-verbaal hadden er
dertig betrekking op andersoortige bedrijven dan bouwbedrijven, bijvoorbeeld
uitzendbureaus en schoonmaakbedrijven die werkzaam zijn binnen
de bouwsector. Gemiddeld betroffen de processen-verbaal vier overtredingen.
De resultaten van het project wijzen uit dat illegale tewerkstelling
in alle regio’s voorkomt. Van de 343 zaken waren er 44 gericht op het
voorkomen van illegale tewerkstelling bij particuliere verbouwingen en
renovaties. In 31 van de 44 onderzoeken bleek er sprake te zijn van overtreding
van de WAV en is proces-verbaal opgemaakt. Gelet op deze bevindingen
zal de AI in 2004 de controle in de particuliere woningbouw en
-renovatie intensiveren.
In 2003 heeft de AI samen met UWV en de Belastingdienst een groot
aantal onderzoeken verricht naar aanleiding van een controle eind 2002
op een bouwplaats te Den Haag. Door de ketenwerking van de WAV
leverden deze onderzoeken veertien verdachte ondernemingen op. Tegen
hen is proces-verbaal opgemaakt. Drie van deze ondernemingen waren
47

3 De feitelijke uitplaatsing heeft per 1 februari
2004 plaatsgevonden.
reeds eerder geverbaliseerd voor overtreding van de WAV. Twee van de
veertien bedrijven hebben ook een proces-verbaal gekregen omdat ze niet
voldeden aan een vordering tot het verstrekken van inlichtingen binnen
een redelijk gestelde termijn.
Multidisciplinaire fraudeteams
In oktober 2003 zijn de voormalige RIF’s omgevormd tot een landelijk
dekkend netwerk van multidisciplinaire interventieteams. De bestaande
interventieteams (WIT, BIT en CIT) zijn opgegaan in deze nieuwe structuur.
Behalve de AI participeren UWV, de Belastingdienst, de gemeenten en de
Sociale Verzekeringsbank (SVb) in deze teams. Het doel is om illegale
tewerkstelling, sociale zekerheidsfraude en fiscale fraude gezamenlijk aan
te pakken. De AI zal vanaf 2004 een belangrijk deel van de beschikbare
capaciteit inzetten in bestaande en nieuwe interventieteams. Het streven
is om in 2005 een inspectiecapaciteit van ongeveer 80 fte ten behoeve van
deze teams in te zetten.
Reactief
In 2003 is zeventien procent van de totale beschikbare inspectiecapaciteit
besteed aan onderzoek en afdoening van signalen van illegale tewerkstelling,
die niet pasten in lopende projecten of in multidisciplinaire fraudeteams.
In totaal zijn in het verslagjaar 2 043 signalen van mogelijke illegale
tewerkstelling bij de directie AMF binnengekomen. Ongeveer een
kwart daarvan had betrekking op de horecasector, zeventien procent op de
groot- en detailhandel en veertien procent op de uitzendbranche. Ruim
een derde van deze signalen werd als niet verder onderzoekwaardig beoordeeld.
Het ging hierbij om een groot aantal (anonieme) tips en meldingen
van geweigerde tewerkstellingsvergunningen. Van deze signalen zijn er
244 in lopende projecten in behandeling genomen; 478 signalen zijn
buiten de lopende projecten in onderzoek genomen. Circa zestien procent
van de meldingen moeten nog op onderzoekswaardigheid worden beoordeeld.
4.9.2 Toezicht Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi)
De Waadi bevat regels voor arbeidsbemiddelaars én voor ondernemingen
die arbeidskrachten ter beschikking stellen (veelal uitzendbureaus).
Concreet gaat het voor beide categorieën om een verbod om een tegenprestatie
te vragen van de werkzoekende en om arbeidskrachten te leveren
aan een (deel van een) onderneming waar een werkstaking heerst.
De AI houdt toezicht op de naleving van de Waadi. Dit houdt in dat de AI
klachten over de naleving van de Waadi onderzoekt, er een oordeel over
vormt en dit meedeelt aan belanghebbenden. Benadeelden kunnen de
rechter zonodig om schadevergoeding vragen. De AI heeft in 2003 drie
klachten over de naleving van Waadi ontvangen en in behandeling genomen.
Bij één klacht vond de AI dat de Waadi niet was overtreden. Bij twee
klachten is de behandeling nog niet afgerond.
4.10 Collectieve arbeidsvoorwaarden
In deze en de volgende paragraaf wordt ingegaan op de uitvoerende
activiteiten van de Arbeidsinspectie op het gebied van de arbeidsvoorwaardenwetgeving.
Dit is de laatste maal dat dit onderwerp in het jaarverslag
aan de orde komt. In 2003 zijn de voorbereidingen getroffen voor de
uitplaatsing van AI-taken op dit gebied per 1 januari 2004 3 naar het Directoraat
Generaal Arbeidsverhoudingen en Internationale Betrekkingen.
48

4.10.1 Aanmelden van CAO’s
CAO-partijen zijn wettelijk verplicht het sluiten, wijzigen en opzeggen van
een CAO te melden. Het belang van deze aanmeldingsverplichting is het
op de hoogte blijven van de arbeidsvoorwaardenontwikkeling en het
waarborgen van de rechtszekerheid. Indien een CAO volgens de regelgeving
is aangemeld, wordt een Kennisgeving van ontvangst (Kvo) verzonden.
Vanaf dit moment is een CAO rechtsgeldig.
In 2003 zijn 933 CAO’s aangemeld. Er zijn 972 Kvo’s verzonden, terwijl in
het jaarplan van 2003 is uitgegaan van 800 Kvo’s. Ten opzichte van 2002 is
dit een toename van dertig procent. Deze stijging is te verklaren door een
vermeerdering van het aantal aanmeldingen van CAO-fondsen. De nieuwe
vereisten in het Toetsingskader AVV verplichten veel fondsen tot het doen
van een gewijzigd verzoek tot algemeen verbindend verklaring (AVV) en
een CAO-aanmelding.
Volgen de taakstelling wordt een Kvo binnen twee weken verstuurd. Bijna
een kwart van de aanmeldingen was incompleet, waardoor de doorlooptijd
langer was. In plaats van een daling van het aantal incomplete
aanmeldingen (streefwaarde van 17% naar 10%) is het aantal gestegen.
Dit is grotendeels te verklaren doordat een groot aantal sociale plannen
voor de eerste keer werd aangemeld. Hierbij wordt in de regel niet direct
volledig voldaan aan de vereisten voor een CAO-aanmelding.
Aangemelde CAO’s worden opgeslagen in een CAO-bank. Deze databank
is ingericht voor intern gebruik (het uitvoeren van CAO-onderzoek) en
beperkt extern gebruik. Gegevens worden geraadpleegd door de UWV en
de Stichting van de Arbeid. Het bestand telt thans 2 113 aangemelde
CAO’s (1900 in 2002). Hiervan zijn 576 bedrijfstak-CAO’s en 1 537 ondernemings-CAO’s.
Geheel nieuwe aanmeldingen zijn grotendeels een rechtstreeks
gevolg van de samenwerking van de Arbeidsinspectie met grote
CAO-aanmelders en sociale partners (AWVN/FNV). Periodiek worden de
wederzijdse CAO-bestanden vergeleken. Niet-aanmelders kunnen zo door
de betrokken CAO-partijen worden verzocht de CAO aan te melden.
Van circa 130 grote CAO’s wordt jaarlijks uitgebreide kwantitatieve en
kwalitatieve informatie verstrekt. Van alle overige CAO’s wordt een notitie
met kerngegevens over de arbeidsvoorwaarden- en arbeidskostenontwikkeling
gemaakt. Van de grote CAO’s wordt op basis van het principeakkoord
een notitie voorlopige gegevens samengesteld. Bij aanmelding
van de CAO worden de eventuele wijzigingen verwerkt in een «notitie
definitieve gegevens». In 2003 zijn zeventig notities voorlopige gegevens
en 116 notities definitieve gegevens samengesteld (prognose totaal 130).
De notities vormen een belangrijke bron voor CAO-analyses en informatieverstrekking,
zoals voor- en najaarsrapportages over CAO-afspraken.
Het voortgangsbewakingssysteem voor CAO-notities is begin 2003 in
gebruik genomen. Een gestructureerde voortgang wordt hiermee gegarandeerd.
4.10.2 Algemeen verbindend verklaren van bepalingen van CAO’s
Op verzoek van CAO-partijen kunnen bepalingen van een bedrijfstak-CAO
algemeen verbindend verklaard worden. Door algemeen verbindend
verklaring (AVV) gelden de CAO-bepalingen in beginsel voor alle werkgevers
en werknemers in de betreffende bedrijfstak. De algemeen verbin-
49

dend verklaring ondersteunt de CAO en voorkomt concurrentie op arbeidsvoorwaarden
door niet gebonden werkgevers en werknemers.
In 2003 zijn 250 AVV-verzoeken gedaan en 178 (prognose 200) AVV-besluiten
genomen. Aan het einde van 2003 deden CAO-fondsen veel AVV-verzoeken
om te voldoen aan de nieuwe vereisten. Een groot aantal van deze
verzoeken zal pas in 2004 worden afgerond. Dit verklaart het lagere aantal
gerealiseerde besluiten in 2003 ten opzichte van de prognose.
In het verslagjaar zijn 202 verzoeken ter visie gelegd. Een AVV-verzoek
wordt in behandeling genomen wanneer dit voldoet aan de wettelijke
vereisten. Inhoudelijke toetsing vindt plaats op grond van het Toetsingskader
AVV. Tegen 27 AVV-verzoeken zijn in 2003 vijftig bedenkingen ingediend.
Dit aantal is gelijk aan de prognose.
Van de 178 AVV-besluiten die in 2003 werden genomen is het tijdsverloop
onderzocht. Een AVV-besluit wordt, volgens de taakstelling, binnen acht
weken genomen. Gebleken is dat 93% van de AVV-verzoeken binnen deze
periode is afgehandeld (91% in 2002). Bij ingediende bedenkingen, procedurele
en/of inhoudelijke gebreken is sprake van een langere doorlooptijd.
De gemiddelde doorlooptijd in 2003 is 11,5 week (10,4 in 2002). Deze lichte
stijging is grotendeels te verklaren doordat indieners van AVV-verzoeken
niet volledig aan de nieuwe vereisten ten aanzien van CAO-fondsen voldoen.
Bij AVV-procedures waarbij bedenkingen zijn ingediend is het percentage
dat binnen de periode van acht weken wordt afgehandeld relatief
laag. Vaak komt dit door de complexiteit van de procedures. Dankzij een
eerste aanzet tot het kanaliseren van de bedenkingenprocedure is dit
percentage aanzienlijk gestegen; van 40% naar 68%.
4.10.3 Overige activiteiten op het gebied van CAO’s
+ Activiteiten naar aanleiding van gewijzigde regels CAO-fondsen
Op 1 januari 2003 is een wijziging in het Toetsingskader AVV in werking
getreden waarmee de transparantie van uitgaven van CAO-fondsen
wordt vergroot. Jaarverslagen en accountantsverklaringen – vanaf
het boekjaar 2002 – die de AI ontvangt, zijn voor iedereen in te zien. De
AI heeft alle ontvangen jaarverslagen en accountantsverklaringen over
het boekjaar 2002 in globale zin bekeken. Bij onduidelijkheden heeft de
AI de CAO-partijen verzocht zich op dat gebied nader te verklaren.
In november 2003 organiseerde de Arbeidsinspectie wederom een
symposium. Ditmaal met de titel «CAO-fondsen onder de loep». Hierin
zijn de vereisten ten aanzien van CAO-fondsen en jaarverslagen aan de
orde gekomen. Het symposium, dat werd geopend door de staatssecretaris,
werd bezocht door circa 80 afgevaardigden van CAO-partijen
en secretariaten. Uit een enquête bleek dat deze bijeenkomst als zeer
nuttig werd ervaren.
+ Activiteiten naar aanleiding van gewijzigde regels representativiteit
Aan het begin van 2003 is gebleken dat bij het indienen van een AVVverzoek
niet altijd direct wordt voldaan aan de vanaf 1 januari 2003
geldende vereisten voor de representativiteitsgegevens. Met een
mailing heeft de AI de CAO-partijen herinnerd aan deze nieuwe
vereisten. Verder heeft de Arbeidsinspectie een speciaal hulpmiddel
ontwikkeld waarmee CAO-partijen beter aan deze nieuwe vereisten
kunnen voldoen.
+ Implementatie plan van aanpak naar aanleiding van een intern onderzoek
naar de kwaliteit van het AVV-proces
In 2002 is een intern onderzoek gehouden naar de beheersing van de
kwaliteit van de uitvoering van het AVV-proces. Naar aanleiding daar-
50

van is een plan van aanpak met verbeterpunten opgesteld dat in 2003
is geïmplementeerd. De verbeterpunten zijn gericht op de volgende
onderwerpen: de AVV-monitor (afwijzingsgronden AVV), intervisie van
AVV-verzoeken als kwaliteitsborgend instrument, de vormgeving van
AVV-besluiten, prioritaire rechtsgebieden, een evaluatie-verbeterplan
en steekproeven. Alle onderdelen zijn in 2003 conform het plan van
aanpak geïmplementeerd, met uitzondering van de beleidsuitgangspunten
en de risicoanalyse die begin 2004 worden afgerond.
+ Digitalisering van het CAO/AVV-proces
De Arbeidsinspectie heeft in 2002 een nieuw project gestart waarmee
CAO’s en AVV-verzoeken volledig elektronisch kunnen worden aangemeld.
Naast efficiencyverbetering en het reduceren van doorlooptijden
moet het systeem de administratieve lasten van CAO-partijen verlichten,
de transparantie vergroten en de informatie en voorlichting aan
CAO-partijen verbeteren. In 2003 is het elektronisch formulier van de
CAO-aanmelding ontwikkeld. Begin 2004 zal het elektronisch aanmelden
van CAO’s geïmplementeerd worden en zal aanmelding via
internet mogelijk zijn.
+ Aanpassing juridische vormgeving AVV-besluiten
Om de transparantie en uniformiteit van AVV-besluiten te verbeteren is
de (juridische) vormgeving aangepast. Begin 2003 is deze nieuwe
vormgeving geïmplementeerd en wordt sindsdien toegepast op
nieuwe AVV-besluiten.
+ Herhaalonderzoek omgevingsfactoren
In 2003 is een herhaalonderzoek naar de tevredenheid van CAO-partijen
over de werkwijze van de Arbeidsinspectie gedaan. De uitkomsten
zijn overwegend positief en worden benut voor generieke voorlichting
en verbeterpunten binnen de eigen organisatie.
4.11 Verplichtstellingen pensioenfondsen
De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op basis van de
Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 de
bevoegdheid om op verzoek van sociale partners de deelneming in een
bedrijfstakpensioenfonds voor bedrijfsgenoten verplicht te stellen.
In 2003 zijn zeventien verzoeken binnengekomen die betrekking hadden
op verplichtstelling tot deelname in een bedrijfstakpensioenfonds. Vijftien
verzoeken zijn ter visie gelegd. Er zijn zeventien besluiten genomen en
gepubliceerd in de Staatscourant. Tegen vier verzoeken tot verplichtstelling
zijn zienswijzen ingediend. Deze zienswijzen hebben betrekking op de
werkingssfeer, de representativiteit en dispensatie van de verplichtstellingen.
Er zijn dertien beschikkingen afgegeven over een individuele ontheffing
van de verplichte deelname in een bedrijfstakpensioenregeling.
In het kader van de Wet op de Beroepspensioenregelingen (Wet BPR)
kunnen sociale partners de minister verzoeken de deelneming in een
beroepspensioenregeling voor beroepsgroepen verplicht te stellen. In het
gehele jaar zijn twee van dergelijke verzoeken gedaan. Er zijn in dit kader
geen zienswijzen binnengekomen en er is één besluit genomen en gepubliceerd
in de Staatscourant. In 2003 zijn negen verzoeken gedaan tot
afgifte van een verklaring van geen bezwaar met betrekking tot gewijzigde
statuten/reglementen van een beroepspensioenregeling. In dit kader is
één besluit genomen. De activiteiten op het gebied van de verplichtstellingen
van pensioenfondsen stemmen praktisch overeen met de verwachtingen
zoals die het AI Jaarplan 2003 waren opgenomen.
51

Met de Pensioen- en Verzekeringskamer (PVK) is overleg gevoerd om de
werkprocessen en samenwerking te optimaliseren. Hierbij is met name
aandacht besteed aan de doorlooptijden van advisering door de PVK en
voorlichtingsmogelijkheden aan de pensioenkoepels.
In 2003 is een voortgangsbewakingssysteem ontwikkeld ten behoeve van
de verplichtstellingsprocedure. Dit systeem wordt begin 2004 geïmplementeerd
in de werkprocessen, waardoor de voortgang meer inzichtelijk
wordt gemaakt.
4.12 Beschikkingen en vergunningen
4.12.1 Vrijstelling en ontheffing Arbeidstijdenwet
In 2003 zijn achttien aanvragen om «ontheffing nachtarbeid» in behandeling
genomen. Daarvan zijn zestien beschikkingen art 5.14 ATW opgemaakt,
waarvan er negen werden toegewezen en zeven afgewezen. Aan
het eind van 2003 zijn nog twee aanvragen art. 5.14 ATW in behandeling.
In het kader van de evaluatie van de ATW wordt overwogen om de mogelijkheid
tot vrijstelling van artikel 5.13 ATW (paragraaf over arbeidsduur)
op te heffen.
4.12.2 Vergunningen Kernenergiewet (KEW)
Het team KEW binnen de afdeling Beschikkingen van de Arbeidsinspectie
beoordeelt onder andere de vergunningaanvragen voor toepassingen met
radioactieve stoffen en röntgentoestellen. Verder komen er verzoeken
binnen om vergunningen in te trekken. De aanvragen en verzoeken
worden geheel zelfstandig binnen de sector afgehandeld volgens daarvoor
bestaande procedures.
Daarnaast worden vergunningen voor de invoer van radioactieve stoffen
in Nederland en vergunningen voor het vervoer van splijtstoffen in Nederland
door het team KEW geheel voorbereid. Deze vergunningen worden
door de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
verleend.
Tabel 4.10 In 2003 verleende en ingetrokken vergunningen.
Aantal afgegeven vergunningen voor toepassingen 295
Aantal ingetrokken vergunningen 264
Aantal vergunningen voor invoer 53
Aantal vergunningen voor splijtstoffen 49
In 2003 is gestart met een project «actualisering vergunningen». Hierbij
zijn vergunninghouders met vergunningen die verleend zijn vóór 1 januari
1986 aangeschreven met het verzoek om aan te geven in hoeverre hun
vergunning inhoudelijk nog van toepassing is. Als gevolg hiervan zijn er
veel verzoeken om intrekking van (oude) vergunningen binnengekomen
en zijn er veel meer vergunningen ingetrokken dan normaal. Dit stond ook
in het AI Jaarplan 2003 vermeld. In dit jaarplan is ook een streefwaarde
opgenomen van de prestatie-indicator «Afhandelingsduur aanvragen
KEW»: 85% binnen acht weken. In het verslagjaar kon ruim 90% van de
aanvragen binnen die gestelde termijn worden afgehandeld.
52

4.12.3 Ontheffingen werktijdverkorting (WTV)
Vanaf 1 juli 2003 heeft de afdeling Beschikkingen van de Directie Uitvoeringstaken,
Juridische Zaken en Beleidsinformatie, die verantwoordelijk is voor
de intake, de besluitvorming, de afhandeling en de ontheffingen van de
aanvragen, de WTV-taak op een meer gecentraliseerde wijze uitgevoerd.
Ook deze uitvoerende taak is per 1 februari 2004 verplaatst naar het DG
AVIB.
Alleen de onderzoeken in het bedrijf vinden nog plaats via de regiokantoren.
Er werden 1 734 aanvragen afgehandeld, waarvan 889 eerste aanvragen
en 845 herhalingsaanvragen. Van de eerste aanvragen werden er 598
toegewezen, 163 afgewezen, 122 ingetrokken en zes ter behandeling overgeheveld
naar 2004. Van de herhalingsaanvragen werden er 799 toegewezen,
22 afgewezen, elf ingetrokken en dertien overgeheveld naar 2004.
In relatie tot de economische recessie kwamen ongeveer 150 eerste
aanvragen binnen. Deze werden veelal afgewezen omdat de minister deze
oorzaak als een normaal ondernemingsrisico beschouwt. De gevolgen van
de oorlog in Irak (166 eerste aanvragen) en de uitbraak van de ziekte SARS
(25 eerste aanvragen) werden door de minister aangemerkt als «niet normaal
ondernemersrisico» en leverde meestentijds een ontheffing op,
veelal in de reisbranche. De minister beschouwde de oorzaak «vogelpest»
(340 eerste aanvragen) als een bijzondere omstandigheid, waarbij hij
bovendien toestond dat zonodig ook langer dan 24 weken WTV werd
verleend.
Onder aansturing van de beleidsdirectie Arbeidsverhoudingen is in 2003
begonnen met een uitgebreide evaluatie over de toepassing van het
instrument WTV. Een en ander zal leiden tot een aanscherping van de
WTV-beleidsregels en -uitvoering.
4.13 Wet melding collectief ontslag (WMCO)
In 2003 kwamen er 133 WMCO-meldingen binnen. In het eerste tertaal 21,
in het tweede tertaal 32 en in het derde tertaal 80. In de voorgaande jaren
2002 en 2001 zijn er respectievelijk 173 en 99 meldingen ontvangen. Waarschijnlijk
hangt de stijging van het aantal meldingen samen met de economische
teruggang.
Voordat de behandeling van een collectieve ontslagaanvraag wordt
gestart, wordt normaliter een maand gewacht. In 2003 werd één zogenaamd
dispensatieverzoek behandeld om deze wachttijd achterwege te
laten. Gewoonlijk geven de vakbonden deze toestemming, maar als zij
daarmee moeilijkheden hebben, kan de minister om toestemming worden
gevraagd. In het onderhavige geval gaf de algemeen directeur van de AI
namens de minister toestemming de wachttijd te schrappen.
4.14 Farboregeling
Binnen de sector Farbo van de afdeling Beschikkingen is in 2003 gewerkt
aan meldingen die betrekking hebben op de Farbojaren 2001, 2002 en
2003. De controles bestaan voornamelijk uit technisch-administratieve
onderzoeken. Ook is een gering aantal onderzoeken verricht in bedrijven
en instellingen zelf; de zogenaamde controles ter plekke. Het overgrote
deel van de meldingen heeft betrekking op de profitsector, het resterende
deel op de non-profitsector.
53

Het Farbojaar 2001 is nagenoeg afgerond. Het aantal meldingen lag met
11 523 in 2002 aanzienlijk hoger dan in 2001 (8 656 meldingen). Het totaal
aangemeld investeringsbedrag in 2002 bedroeg € 186 934 472. Bij 58
meldingen is de AI nog in afwachting van nadere informatie of moet er
nog een controle ter plekke plaatsvinden.
De stijgende tendens in het aantal aanmeldingen heeft zich in 2003 niet
voortgezet. In het verslagjaar zijn tot en met 31 december 3060 meldingen
ontvangen, met een investeringsbedrag van € 96 998 720. Oorzaak van de
dalende trend is waarschijnlijk de teruggang in de economie, de opschoning
van de lijst van bedrijfsmiddelen die in overleg met Financiën heeft
plaatsgevonden en het samenvoegen van een aantal onderdelen van de
landbouwtrekker tot één bedrijfsmiddel (F 278). Het aantal meldingen over
het Farbojaar 2003 zal nog wel wat toenemen omdat tot april 2004 nog
meldingen kunnen worden ingediend.
In 2003 heeft de Arbeidsinspectie ondersteuning verleend aan de
evaluatie van de Farboregeling. De resultaten daarvan worden in 2004
bekend gemaakt. Daarnaast is een belangrijke bijdrage geleverd aan de
totstandkoming van de lijst van bedrijfsmiddelen voor 2004, die in de
Staatscourant van 31 december 2003 is gepubliceerd.
4.15 Wet SAMEN
De Arbeidsinspectie houdt toezicht op de naleving van de wet SAMEN
(Stimulering Arbeidsdeelname Minderheden), die werkgevers met 35 of
meer werknemers verplicht een jaarverslag in te dienen bij de regionale
kantoren van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Het jaarverslag
moet een inzicht bieden in haar diversiteitsbeleid en het aantal minder-
54

heden dat in een bedrijf of instelling werkzaam is. Werkgevers die niet
voor een bepaalde peildatum een verslag hebben gedeponeerd bij het
CWI ontvangen een rappelbrief van de Arbeidsinspectie. Na twee rappelbrieven
en een bevindingenbrief worden nalatige bedrijven op internet
geplaatst.
De AI hield zich in 2003 bezig met het toezicht op het deponeren van jaarverslagen
over de jaren 2001 en 2002. Dit leidde tot de volgende resultaten:
Verslagjaar 2001
Eind december 2002 en begin januari 2003 zijn er ongeveer 8 200 tweede
rappelbrieven 2001 verzonden. Op deze rappelactie kwamen circa 1 525
reacties binnen. Medio april 2003 zijn de circa 5 900 «bevindingenbrieven
2001» verzonden. In juli 2003 zijn de bevindingenlijsten van zowel 2000 als
2001 op internet geplaatst. Het aantal jaarverslagen over het jaar 2001 is
uitgekomen op 13 521.
Verslagjaar 2002
Begin september 2003 is de eerste mailing 2002 verzonden met een
omvang van circa 9 500 brieven. Voor het verslagjaar 2002 is in overleg
met ABG en CWI besloten slechts één rappelactie te laten plaatsvinden in
plaats van de gebruikelijke twee. Dit bood de AI de mogelijkheid om alle
werkzaamheden met betrekking tot het jaar 2002 binnen het jaar af te
ronden. Op de rappelbrief 2002 kwamen 1 625 reacties binnen.
Begin november 2003 zijn ongeveer 6 200 bevindingenbrieven 2002
verzonden. Hierop kwamen 1 104 reacties binnen. Begin december 2003 is
de bevindingenlijst 2002 opgemaakt. Sinds eind december 2003 zijn alle
bevindingenlijsten (1997 tot en met 2002) op de internetsite www.wetsamen.nl
in te zien.
Het aantal jaarverslagen over het jaar 2002 kwam uit op 11 770. Dat is een
daling ten opzichte van 2001. Waarschijnlijk hangt dit samen met het
aflopen van de wet op 1 januari 2004. Met het aflopen van de wet eindigt
ook de toezichthoudende taak van de AI. Eind januari 2004 zullen alle
deponeringsplichtige bedrijven en instellingen door het ministerie van
SZW nader worden geïnformeerd over het vervolg van de Wet SAMEN.
4.16 Monitoring en desk-research
Het Arbeidsvoorwaardenonderzoek (AVO) brengt de feitelijke ontwikkeling
van lonen en andere financiële arbeidsvoorwaarden in kaart. Dit onderzoek
wordt gehouden in de marktsector en in een aantal overheidssectoren.
Het unieke van het AVO is de koppeling tussen de ontwikkeling van
arbeidsvoorwaarden en persoons- en functiekenmerken van werknemers.
Hierdoor ontstaat een duidelijk beeld van de arbeidsvoorwaardenontwikkeling
in afzonderlijke werknemerscategorieën. De «Voor- en najaarsrapportage
CAO-afspraken» geeft inzicht in de ontwikkeling van de contractlonen
en in een aantal andere belangrijke onderwerpen als employability,
arbeidsongeschiktheidsregelingen, reïntegratiebepalingen, VUT en flexibele
pensioneringsafspraken. De rapportage worden gebruikt bij de voorbereiding
van het voor- en najaarsoverleg van het kabinet met de Stichting
van de Arbeid. Verder zijn er thematische onderzoeken, onder meer
naar de mate waarin in CAO’s afspraken worden gemaakt op het gebied
van kinderopvang, onderscheid naar arbeidsduur en CAO-fondsen.
In 2003 zijn door de Arbeidsinspectie achttien onderzoeks-/monitorrapportages
afgerond. Vier daarvan vloeiden voort uit projecten die in 2002 zijn
55

gestart; de overige veertien zijn in 2003 gestart en afgerond. In Bijlage 4 is
de volledige lijst met rapportages opgenomen. Van de projecten die in
2003 zouden worden uitgevoerd zijn er zes wel gestart, maar vindt afronding
daarvan in 2004 plaats. Zes andere projecten zouden in 2003 worden
uitgevoerd, maar zijn in overleg met de opdrachtgever doorgeschoven
naar 2004 of 2005.
4.17 Toezicht op Stoomwezen B.V.
In tegenstelling tot de in het AI-Jaarplan 2003 uitgesproken verwachting,
is de Stoomwet in het verslagjaar nog niet ingetrokken. Voor komend jaar
wordt dit ook niet verwacht. De gebruiksfase met de hieraan gekoppelde
keuringsverplichting voor aangewezen toestellen en apparatuur blijft
vooralsnog onder de hoede van Stoomwezen B.V.
Met Stoomwezen B.V. heeft in het eerste kwartaal van het verslagjaar een
gesprek plaatsgevonden op basis van de aangeleverde Stoomwezenrapportage.
Dit jaarlijkse overleg heeft geen bijzondere aandachtspunten
opgeleverd. Omdat IWI het toezicht op Stoomwezen ter zijner tijd volledig
overneemt, is er overleg gaande tussen beide partijen. Stoomwezen B.V.
heeft een entiteitswijziging doorgevoerd en opereert nu als Lloyd’s
Register op de markt van drukapparatuur en stoom- en druktoestellen. Het
lopende contract over de uitbesteding van de gebruiksfaseverplichtingen
is aangepast aan deze wijzigingen.
4.18 Internationale activiteiten
De vier speerpunten van de internationale activiteiten van de Arbeidsinspectie
in 2003 waren:
+ versterkte coördinatie van het toezicht op Europese arbo-regelgeving
door participatie in de Senior Labour Inspectorate Committee (SLIC)
van de EU en haar werkgroepen en door ervaringsuitwisseling met
EU-collegadiensten;
+ ondersteuning van Arbeidsinspecties van kandidaat EU-leden. In het
bijzonder drie inspectiediensten in Hongarije op basis van een EU
PHARE Twinning-programma;
+ samenwerking met de International Labour Organisation bij het realiseren
van sociale grondrechten voor werknemers en in bijzonder het
bestrijden van kinderarbeid;
+ ondersteuning van de wereldorganisatie van Arbeidsinspecties, de
International Association of Labour Inspection.
De Senior Labour Inspectorate Committee van de EU (SLIC)
De Nederlandse inbreng in het Senior Labour Inspectorate Committee
(SLIC), een vast comité van hoge functionarissen van Arbeidsinspecties
van de Europese Unie, richt zich op het afstemmen van toezicht op Europese
regels die betrekking hebben op arbo-zaken. Nederland heeft haar
expertise geleverd voor de wederzijdse auditprogramma’s van arbeidsinspectiesystemen
voor de lidstaten Denemarken en Oostenrijk.
De voorbereiding voor het Nederlandse voorzitterschap van de EU in de
tweede helft van 2004 is in het afgelopen jaar begonnen. Er is steun voor
de doelstellingen en thematiek van de Nederlandse SLIC-conferentie. Die
doelstellingen zijn kennisuitwisseling en harmonisatie van de wijze waarop
de EU-regelgeving over het manueel hanteren van lasten in Europa
wordt geoperationaliseerd. Daarnaast zal worden geprobeerd om dit
onderwerp op het lopende programma van de SLIC geplaatst te krijgen.
56

De AI heeft deelgenomen aan een aantal SLIC-werkgroepen. Een daarvan
was de Machine Export (MACHEX), een informatienetwerk over productveiligheid
dat uitwisseling van informatie over handel en gebruik van
machines en arbeidsmiddelen bevordert. De AI nam ook deel aan de
Werkgroep Bouwcampagne, die onder Nederlands voorzitterschap een
Europabrede inspectie- en voorlichtingscampagne in de bouw heeft doorgevoerd.
Momenteel bereidt de werkgroep een herhaling en uitbreiding in
2004 voor.
In het kader van EU-uitwisselingsprogramma’s heeft een collega-inspecteur
uit het Verenigd Koninkrijk twee weken met twee Nederlandse
machineveiligheidsspecialisten meegewerkt. Zij hebben op hun beurt in
het Verenigd Koninkrijk meegewerkt. Een Schotse inspecteur nam deel
aan het Nederlandse deel van de EU-inspectie- en voorlichtingscampagne
in de bouw en koppelde zijn ervaringen terug. Een Zweedse delegatie
bracht een studiebezoek aan Nederland. Het thema van dit bezoek was het
toezicht op de aanpak van fysieke belasting en sociaal psychologische
belasting. De uitwisseling van expertise en discussie met het expertisecentrum
stonden centraal.
Ondersteuning Arbeidsinspecties kandidaat-lidstaten
Ter voorbereiding op toetreding van Hongarije tot de EU heeft de Arbeidsinspectie
in 2003 een EU-twinning met drie Hongaarse Arbeidsinspecties
uitgevoerd. De EU stelde hiervoor € 900 000 beschikbaar. Het Nederlandse
model van het trainen van interventievaardigheden is voor drie
Hongaarse Arbeidsinspectiediensten geschikt gemaakt en er werden 670
Hongaarse arbeidsinspecteurs opgeleid.
Met Nederlandse steun werd de structuur voor een Hongaars Focal Point
bij het EU Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid te Bilbao opgezet.
Daarnaast is er een bijdrage geleverd aan een Hongaars Focal Pointwebsite
bij dit EU-agentschap, waarmee de kennisuitwisseling over arbozaken
binnen Hongarije verbetert.
Twee Poolse inspecteurs hebben een stage doorgebracht in Nederland. De
ene stage was gericht op het bevorderen van RI&E’s bij het MKB, de
andere stage had inspectie op arbeidsomstandigheden in de milieu- en
recyclingsector als onderwerp.
Ook een Slowaakse delegatie bracht een studiebezoek aan Nederland.
Thema van dat bezoek was de reikwijdte en de combinatie van AI-taken
op het gebied van veiligheid en gezondheid, arbeidsverhoudingen en
arbeidsmarkt in het licht van de interne reorganisatieplannen.
Samenwerking met de International Labour Office
De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft in 2003 de International Labour
Office (ILO) van de Verenigde Naties met expertise ondersteund bij twee
programma’s. Een programma was gericht op het bestrijden van kinderarbeid
in Afrika, de andere op Major Hazard Control van de procesindustrie
in Senegal. Een delegatie van de Thaise AI is op verzoek geïnformeerd
over onze aanpak van ongevalonderzoek.
Samenwerken binnen de International Association of Labour
Inspections (IALI)
De IALI is een politiek neutrale Vereniging van Arbeidsinspecties en een
forum voor kennis- en ervaringsuitwisseling tussen Arbeidsinspecties. De
IALI is een groeiende vereniging met 94 leden – Arbeidsinspecties uit de
57

hele wereld – die veel samenwerkt met ILO Safework. De algemeen directeur
van de Arbeidsinspectie is secretaris-generaal van de IALI. De Nederlandse
AI verzorgde in 2003 een deel van het secretariaatswerk en ondersteunde
de makelaarsrol als het ging om kennisuitwisseling over kinderarbeid.
De IALI organiseerde een conferentie voor Zuid-Amerikaanse AI’s
over arbeidsomstandigheden in de landbouw en een conferentie voor AI’s
uit Centraal- en Oost-Europa over scholing van inspecteurs. Vertegenwoordigers
van de Nederlandse AI verzorgden op beide conferenties een
bijdrage.
58

HOOFDSTUK 5
INTERNE ONTWIKKELINGEN
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de bedrijfsvoering van de Arbeidsinspectie.
De meeste aandacht gaat daarbij uit naar de wijze waarop de
medewerkers worden toegerust om hun werk optimaal te verrichten. De
interne organisatie is in 2003 aanzienlijk gewijzigd: de regiosturing is
vervangen door landelijke bedrijfstakdirecties. Alle medewerkers van de
AI werken nu in teams onder de leiding van een teamleider. In dit hoofdstuk
wordt dit teamgerichte werken belicht. Evenals de nieuwe stappen
die op het gebied van kennis- en kwaliteitsmanagement zijn gezet.
5.1 Opleidingen
De Arbeidsinspectie investeert veel in personeelsontwikkeling. Niet alleen
in de opleiding van nieuwe medewerkers, maar ook in bij- en nascholing
van zittende medewerkers. Steeds vaker ondersteunt de AI de persoonlijke
competentieontwikkeling van individuele medewerkers. Opleiding –
in de vorm van cursussen, trainingen en stages – is een belangrijk instrument
voor het optimaal functioneren van medewerkers. De kennis en
vaardigheden hiervoor worden echter niet binnen het reguliere onderwijsaanbod
in Nederland gedoceerd. Daarom wordt het merendeel van de
opleidingen «in huis» ontwikkeld en uitgevoerd. Door de in 2003 veranderde
AI-organisatie zijn diverse nieuwe functies ontstaan en zijn bestaande
functies gewijzigd. De bestaande structurele opleidingsprofielen binnen
het opleidingsbeleid zijn per functiegroep aangepast aan de nieuwe
situatie. Waar dat nodig was, zijn nieuwe profielen opgesteld.
5.2. Automatisering
In 2003 is er fikse voortgang geboekt op automatiseringsgebied. GISAI,
het belangrijkste systeem dat alle primaire processen van de Arbeidsinspectie
ondersteunt, bleek na analyse aan het einde van de levenscyclus
te verkeren. Daarop is een redesigntraject gestart, wat in december 2003
tot een voorloperversie voor de directie Major Hazard Control heeft geleid.
Voor een tweede directie, Arbeidsmarktfraude, is het benodigde voorwerk
verricht voor redesign. Er is een programma opgesteld om beide redesigntrajecten
in de komende jaren af te ronden.
Twee nieuwe releases van GISAI zijn op tijd en op maat opgeleverd. De
eerste oplevering stond in het teken van de organisatiewijziging per
1 april.
5.3 Planning en Control
In 2003 is op het gebied van planning en control gewerkt aan de opzet van
een meerjarenplancyclus waarop de jaarplannen, de interne directieplannen
en het teamplan volledig aansluiten. Het tijdschema en procedure om
hiertoe te komen is vastgelegd in een procesbeschrijving die in 2003 is
vastgesteld en vanaf 2004 wordt gebruikt.
In het verslagjaar is veel energie gestoken in de aanpassing van het planning
en controlinstrumentarium op de aanpassing van de organisatie als
gevolg van de reorganisatie per 1 april 2003. De algemeen directeur en de
onderdeelsdirecteuren hebben in 2003 jaarcontracten afgesloten op grond
waarvan viermaandelijks wordt gerapporteerd. Over de voortgang op het
59

jaarcontract en daarbij behorende afspraken over bijsturing hebben
gesprekken tussen beide partijen plaatsgevonden.
5.4 Kwaliteitsmanagement
Ook de activiteiten op het gebied van kwaliteitsmanagement hebben in
2003 in het teken gestaan van de kanteling van de AI-organisatie.
De meeste beschrijvingen van de primaire processen zijn aangepast aan
de nieuwe organisatie.
De accountantsdienst heeft een operational audit uitgevoerd op het kwaliteitssyteem
en op grond daarvan aanbevelingen gedaan om het sturen op
kwaliteit in de nieuwe organisatie te verbeteren. De verbeteringen – met
name meer en betere prestatie-indicatoren op productniveau en een
belangrijkere rol van de P&C-medewerkers van de nieuwe directies bij het
kwaliteitstraject – zijn gedeeltelijk doorgevoerd, maar zullen ook in 2004
nog flink wat werk vragen.
In het kader van het meten van klanttevredenheid wordt bij indieners van
klachten over omstandigheden op het werk standaard gevraagd hun waardering
te geven voor het klachtenonderzoek dat de Arbeidsinspectie
uitvoert. Dit is dit jaar voor het eerst uitgedrukt in een rapportcijfer. Resultaat:
7,9.
5.5 Kennismanagement
Een juiste en efficiënte inzet van kennis is essentieel voor de kwaliteit van
het inspectiewerk van de AI. Afgelopen jaar heeft kennismanagement een
concretere vorm aangenomen bij de Arbeidsinspectie. In het Expertisecentrum
is een adviseur aangesteld die kennismanagement operationaliseert
en het door middel van presentaties, discussies en documenten op
intranet bekendheid geeft. Op het gebied van kennismanagement waren
bij de AI al een aantal zaken ingevoerd: teamgericht werken, expertisecentrum,
interne opleidingen, intranet, internet, e-mail, competentiemanagement,
projectmanagement en verschillende overlegvormen. In
2003 is structuur en samenhang aangebracht tussen de verschillende
kennisprocessen en het aanbieden van gereedschappen en methoden
voor kennisoverdracht.
Begin 2003 is er een pilotproject uitgevoerd met een ICT-tool. Deze tool
zorgt voor betere mogelijkheden om informatie te delen en ervaringen uit
te wisselen bij de uitvoering van landelijke inspectieprojecten. Telewerkende
inspecteurs kunnen vanuit hun huis deelnemen aan discussies en
de voortgang van projecten volgen. Ze krijgen sneller antwoord op hun
vragen en kunnen door experts en beleid geaccordeerde standpunten
sneller overdragen. De ervaringen met deze pilot hebben eind 2003 geleid
tot de formulering van een functioneel ontwerp voor kennismanagementtools
in een ICT-omgeving.
5.6 Personeelsbeleid
De samenstelling van het personeelsbestand waarop het personeelsbeleid
van de AI betrekking heeft, wordt in de hiernavolgende tabel weergegeven.
60

Tabel 5.1 Samenstelling personeelsbestand van de Arbeidsinspectie in personen per 31 december 2003 naar schaalindeling
en leeftijdsopbouw
Schaalindeling Schaal 1 t/m 4 Schaal 5 t/m 10 Schaal =11 Totaal
Totaal aant. wnrs. 29 602 283 914
w.v. vrouwen 22 240 57 319
Leeftijdsopbouw ≤ 34 jaar 35–44 jaar 45–54 jaar ≤ 55 jaar
Totaal wnrs. naar lftd. 134 240 298 242
w.v. vrouwen 93 119 72 35
De gemiddelde leeftijd van de werknemers bij de AI is 46,5 jaar; bijna 60%
is 45 jaar of ouder. De gemiddelde bezetting bedroeg 843,5 fte. In
december 2003 was de bezetting in fte’s 871,2. Met name in de laatste
maanden van 2003 heeft deze uitbreiding zich voltrokken.
In het verslagjaar stroomden er 91 werknemers in, terwijl 54 werknemers
de AI verlieten. De buitendienst van de AI bestaat uit 452 inspecteurs. Van
de buitendienstmedewerkers waren er 325 primair belast met arbo-taken
en verrichtten 127 inspecteurs taken op het gebied van de arbeidsmarktfraude.
Van de buitendienstmedewerkers waren er 97 vrouw. Met 38
uitvoeringstaken, die per 1 februari 2004 zijn overgeheveld naar het Directoraat
Generaal Arbeidsverhoudingen en Internationale Betrekkingen van
het ministerie van SZW, waren 38 medewerkers belast.
De Arbeidsinspectie streeft naar een personeelsbeleid dat de doelen van
de AI in een dynamische omgeving ondersteunt. De Arbeidsinspectie
groeit mee met die ontwikkelingen, hetgeen betekent dat eisen die de AI
aan medewerkers stelt veranderen. Het is dus belangrijk dat medewerkers
met plezier en in goede gezondheid bij de AI werken. Daarom reikt de AI
haar medewerkers bijvoorbeeld opleidingen en verschillende ontwikkelingsgerichte
personeelsinstrumenten aan en ontwikkelt zij specifieke
trajecten. Zo is, om de in- en doorstroom van vrouwelijke medewerkers in
een hogere en/of leidinggevende functie te bevorderen, opnieuw een
loopbaanoriëntatieprogramma aangeboden aan vrouwelijke medewerkers.
Met dit programma krijgen ze beter zicht op wat ze willen en kunnen.
Een groot aantal medewerkers dat ouder is dan vijfenveertig jaar en al
langer in een zelfde functie werkt, is nog steeds enthousiast en geïnspireerd.
Bij sommige oudere medewerkers is het enthousiasme en de inspiratie
echter weggezakt. Het gevoel bestaat dat ze zijn «vastgelopen» in
hun functie. De arbeidsinspectie wil deze ontwikkeling keren en heeft
special voor deze groep een traject georganiseerd.
Omdat inspecteurs kans hebben een traumatische ervaring op te doen, is
sinds enkele jaren een voorziening getroffen in de vorm van «bedrijfsopvang».
Bij ieder kantoor is een aantal «bedrijfsopvangers» beschikbaar. Dit
zijn collega-inspecteurs die daartoe zijn opgeleid. Dit jaar zijn alle bedrijfsopvangers
bijeen gekomen tijdens een themadag waarin het onderwerp
«agressie & geweld» werd behandeld.
61

De bedrijfstaksgewijze aanpak en het invoeren van teamgericht werken
zijn ontwikkelingen die in 2003 een belangrijke rol hebben gespeeld. Ze
hebben de loopbaanmogelijkheden en de mobiliteit positief beïnvloed. Zo
bracht de start van de nieuwe organisatie de functie van teamleider met
zich mee. Het merendeel (circa 85%) van de nieuw aangenomen teamleiders
bestaat uit medewerkers van AI. Zo blijft kennis voor de organisatie
behouden.
Om te weten hoe medewerkers en managers verschillende aspecten van
hun werk ervaren, is eind 2002 een medewerkersbelevingsonderzoek
(MBO) uitgevoerd. De resultaten hiervan zijn in 2003 gepresenteerd en
hebben geleid tot een actieplan. In een inventarisatieronde hebben managers
en medewerkers van verschillende directies maatregelen aangedragen
die in dit actieplan zijn opgenomen. Verbetering van de informatievoorziening
via de AI-website is één van die maatregelen.
Tabel 5.2 SZW-streefwaarden en in 2003 bereikte resultaten personeelsbeleid
Onderwerp Streefwaarde Realisatie
% Vrouwelijk personeel > 40,0% 34,9% ( 2002, 34,4%)
% Vrouwen in schaal 10 en hoger > 25,0% vrouwen 18,7 %
Ziekte verzuimpercentage = 6,7 % 5,6 % (2002 7,53%)
De aanzienlijke daling van het ziekteverzuimpercentage deed zich zowel
bij mannelijke (van 6,71 naar 5,0) als bij vrouwelijke medewerkers (van
9,32 naar 7,0 %) voor.
5.7 Teamgericht werken
Alle onderdelen van de inspectiedienst zijn in het jaar 2003 gestart met
teamgericht werken. De teamleiders zijn met behulp van een extern
opleidingsinstituut getraind op het verder ontwikkelen van hun leidinggevende
kwaliteiten.
Het merendeel van de teams heeft in teamverband een opleiding afgerond.
Centraal in de opleiding stond: omgaan met verschillende teamrollen
en de invulling daarvan, het opstellen van een teamplan, het leren
elkaar te steunen bij het uitvoeren van taken en elkaar onderling aanspreken
op eventuele tekortkomingen. Andere elementen waaraan aandacht is
besteed zijn: samenwerken, het doorlopen van een helder besluitvormingsproces
en het tot stand brengen en onderhouden van een positieve groepscultuur.
5.8 Medezeggenschap
De organisatiewijziging van de Arbeidsinspectie heeft ook gevolgen
gehad voor de structuur van de medezeggenschap. Met het verdwijnen
van de regionale structuur van de AI is ook een einde gekomen aan de
regionale onderdeelcommissies van de OR-AI. In de nieuwe structuur is
het de bedoeling dat de OR-AI zich meer dan in het verleden laat bijstaan
door voorbereidingscommissies. Op 12 mei 2003 hebben de verkiezingen
voor de nieuwe ondernemingsraad plaatsgevonden. Het opkomstpercentage
bedroeg 51,4%. De OR-AI heeft in zijn nieuwe samenstelling in het
verslagjaar advies uitgebracht over de uitplaatsing van de uitvoerende
taken naar een ander onderdeel van het ministerie van SZW.
62

5.9 Communicatie
In 2003 zijn de hoofdlijnen de uitgangspunten voor een open, actief,
duidelijk en betrouwbaar communicatie- en voorlichtingsbeleid vastgelegd.
Een belangrijk uitgangspunt is versterking van de toegankelijkheid
van de AI, zowel in- als extern. Een van de doelstellingen van de AI is het
realiseren van een «actief en betrouwbaar mediabeleid». In 2003 is een
aantal positieve successen geboekt ten aanzien van de media-aandacht
voor de AI. Belangrijke communicatie- en voorlichtingsdoelstellingen,
zoals versterking van de handhavingactiviteiten en profilering van de AI
als professionele, deskundige en slagvaardige organisatie, worden
hiermee ondersteund. Medio 2003 is het Persplan Arbeidsinspectie opgesteld.
In dit persplan is onder andere aangegeven hoe de AI de voordelen
van het actief communiceren met de media kan benutten en hoe ze
daarbij zorgvuldig kan handelen.
Voorlichting
De reorganisatie was aanleiding om de zes bestaande AI-brochures te
vernieuwen. Zowel de inhoud als de vormgeving zijn daarbij kritisch
onder de loep genomen. De brochures zijn zodanig opgezet dat ze zoveel
mogelijk aansluiten bij de informatiebehoefte van het MKB.
De brochure «Wat moet u weten over vreemdelingen en werk?» is in
verband met toezeggingen aan de Tweede Kamer en als handreiking aan
de werkgeversorganisaties, onder alle werkgevers in Nederland verspreid.
Hiermee komt de AI tegemoet aan de wens om zowel werkgevers binnen
het MKB als startende ondernemers te informeren over hun verplichtingen
ten aanzien van de Wet arbeid vreemdelingen en de Wet op de
Identificatieplicht. Daarnaast is, mede op verzoek van de sociale partners,
de brochure «Alleenwerken in geïsoleerde omstandigheden» gerealiseerd.
De media besteedden volop aandacht aan de resultaten van de AI-inspecties.
Dat gold voor de algemene pers, landelijk en regionaal, maar ook
voor vakbladen. Televisie- en radio-optredens van directie en inspecteurs
gaven inzicht in de werkwijze van de dienst en het belang van goede
arbeidsomstandigheden. Deze onderwerpen kwamen ook aan bod in
interviews aan de schrijvende pers. Vooral de controles bij bedrijven met
vakantiewerkers vormden in 2003 een gewild onderwerp in de media. Ook
de aanpak van illegale arbeid was meerdere keren in het nieuws.
Een groot aantal voorlichtingsactiviteiten ondersteunden belangrijke
campagnes zoals «Tillen in de industrie» en de «Europese week voor
veiligheid en gezondheid», dit keer gericht op risico’s in de bouw.
Huisstijl
De nieuwe huisstijl is, tegelijkertijd met het ingaan van de nieuwe organisatie,
per 1 april 2003 gelanceerd. Hiermee onderstreept de Arbeidsinspectie
haar eigen positie binnen het ministerie van SZW, terwijl tegelijkertijd
de verbondenheid met het ministerie wordt geaccentueerd.
63

HOOFDSTUK 6
MIDDELEN
6.1 Uitgaven
Bij de begrotingsbehandeling van het ministerie van SZW zijn eind 2002
twee amendementen op die begroting van het Kamerlid Verburg aangenomen.
Hierin is zowel gevraagd om versterking van de handhaving op
arbeidsomstandigheden als om intensivering van de aanpak van fraude
en illegale tewerkstelling. Op grond hiervan is de inspectiecapaciteit op
handhaving van de arbeidsomstandigheden voor 2004 en verdere jaren
met 30 fte verhoogd en de opsporingscapaciteit op illegale tewerkstelling
met ingang van 2004 met 80 fte. Een deel van de beschikbare middelen uit
de amendementen Verburg is het afgelopen jaar aangewend om de organisatie
voor deze omvangrijke uitbreiding van de capaciteit geschikt te
maken.
Personeel
Ambtelijk personeel
De uitgaven voor het ambtelijk personeel van de AI zijn € 363 000 hoger
uitgevallen dan geraamd. Eén van de redenen is dat de leeftijdsopbouw
van het personeel meebrengt dat veel medewerkers in hun eindschaal
worden beloond. Als gevolg van reorganisaties in het verleden is nog een
aantal niet-formatieve medewerkers in dienst. De geplande afname van
dit aantal kost meer tijd dan verwacht.
Op basis van deze gegevens is in het begin van 2003 al besloten een
terughoudend wervingsbeleid te voeren om een omvangrijkere budgetoverschrijding
te voorkomen.
Overige personele uitgaven
Door de gerealiseerde instroom in de laatste maanden van 2003 en de
teruggedrongen inzet van uitzendkrachten is de vraag naar niet-formatieve
ondersteuning afgenomen. Een aantal contracten voor uitzendkrachten
is in de laatste maanden van 2003 voortijdig beëindigd. Dit heeft
geresulteerd in een overschot van € 178 000 op het budget Overige personele
uitgaven.
Materieel
Op de materiële uitgaven is een overschot gerealiseerd van € 1 284 000.
Het overschot is in hoofdzaak veroorzaakt door het niet realiseren van de
in 2003 geraamde uitgaven voor het opzetten van een kenniscentrum, het
niet tot uitvoering komen van de geraamde opleidingen voor arbeidsmarktfraude
en het vervallen van de introductie van E-learning.
De uitgaven voor het uitvoeren van het onderzoek naar de oorzaak van het
instorten van het steigerwerk eind september 2003 in de Amercentrale in
Geertruidenberg bedroegen tot het einde van het jaar 2003 € 370 000 en
zijn verantwoord op het hoofdbudget materieel. Het onderzoek is nog niet
afgerond en voor 2004 zijn nog uitgaven te verwachten. Een zeer voorlopige
raming geeft aan dat de uitgaven van het totale onderzoek ongeveer
€ 500 000 zullen bedragen.
65

Centraal materieel
Op de centrale materiële uitgaven is een overschot gerealiseerd van
€ 655 000. De beschikbare middelen zijn niet volledig uitgeput. De kosten
voor de standaarduitrusting (inclusief telefoons) voor de instroom van
nieuwe inspecteurs in 2003 en 2004 vielen lager uit dan geraamd.
6.2 Ontvangsten
De ontvangsten zijn ten opzichte van 2002 met bijna € 0,5 miljoen gestegen.
De meeropbrengsten komen voor het grootste deel uit de ontvangsten
uit bestuurlijke boetes.
Tabel 6.1 Uitgaven en begroting over het verslagjaar en uitgaven over 2003 in
hoofdlijnen (x €1000)
Uitgaven Realisatie
2002
Realisatie
2003
Begroting
2003
Actief regulier personeel 42 694 45 483 45 120
Overige personele uitgaven 852 322 500
Materieel 6 356 7 780 9 064
Huisvesting regio’s 1 390 1 288 1 296
Materiële uitgaven regio’s 661 923 1 578
Medezeggenschap 0 46 62
Ad hoc onderzoek 100 44 65
Totaal 52 053 55 886 57 685
Ontvangsten 2002 2003 2003
Vergunningen stralingsbescherming 28 28 0
Overige ontvangsten 31 31 0
Ontvangsten bestuurlijke boetes 4 986 6 115 5 984
Totaal 5 645 6 174 5 984
Tabel 6.2 Uitgaven per product
Producten Aantal Uitgaven (x
€ 1)
Uitgaven
p/product
Arbo-trajecten (excl ATW/incl
netwerkact) 13 868 22 619 411 1 631
ATW-trajecten 408 726 521 1 781
Monitor-rapportages AVO 1 2 390 678 2 390 678
WAV-trajecten 3 700 7 654 135 2 069
Klachtenonderzoek 2 052 3 993 535 1 946
Ongevalsonderzoek 2 191 9 600 262 4 381
Major Hazard Control 332 3 607 398 10 866
Overig reactief 559 1 101 988 1 971
Desk-research rapportages 18 557 657 30 981
CAO-registraties 972 768 712 791
AVV-Cao’s 178 890 032 5 000
Verplichtstelling-Pensioenfondsen 32 61 323 1 916
Beschikk/Ontheff/Vergunn/Adviezen 1 068 1 914 630 1 793
Totaal aantallen 25 499
Totaal uitgaven 55 886 284
66

SAMENVATTING
De Arbeidsinspectie (AI) is onderdeel van het ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid (SZW). De AI heeft «het aanpakken van misstanden
en het leveren van politiek relevante informatie met betrekking tot het
thema arbeid» als missie.
De AI is op de volgende beleidsterreinen actief:
+ arbeidsomstandigheden (veiligheid en gezondheid op het werk);
+ arbeidsmarkt (illegale tewerkstelling);
+ arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden (o.a. werk- en rusttijden,
algemeen verbindend verklaren van CAO’s).
Daarnaast valt een drietal resultaatgebieden te onderscheiden met de
kerntaken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de AI:
+ wet- en regelgeving handhaven (toezicht en opsporing);
+ wet- en regelgeving uitvoeren (vergunningen en ontheffingen);
+ genereren van beleidsinformatie.
De Arbeidsinspectie maakt voor haar handhavende taak gebruik van
bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten.
Organisatieveranderingen
Sinds 1 april 2003 heeft de Arbeidsinspectie een nieuwe organisatiestructuur.
De regionale directies hebben plaats gemaakt voor vier bedrijfstakgerichte
directies (Industrie, Bouw, Commerciële Dienstverlening en
Publieke Dienstverlening) en twee onderwerpgerichte directies (Arbeidsmarktfraude
en Major Hazard Control). Daarnaast kent de AI op centraal
niveau de directie Inspectieondersteuning en de afdeling Concernbeleid.
De AI kan door deze wijziging beter onderbouwd en uniformer opereren.
Bovendien is de AI toegankelijker voor werkgevers-, werknemers- en
brancheorganisaties. Per 1 januari 2004 is de AI ondergebracht bij de
Inspecteur Generaal voor Werk en Inkomen. Hierdoor wordt het ook organisatorisch
duidelijker dat er een onderscheid bestaat tussen de handhaving
van regels en het beleid dat tot regelgeving leidt. In dat kader zijn in
2003 ook de voorbereidingen getroffen voor uitplaatsing van de uitvoerende
taken op het gebied van de arbeidsvoorwaardenregelgeving.
Het werkveld en de productie
De Arbeidsinspectie kan bij haar activiteiten te maken krijgen met alle
vestigingen van bedrijven in Nederland waar arbeid wordt verricht. Eind
2003 waren er 563 000 vestigingen waar tenminste twee personen werkzaam
waren bij de AI bekend. De totale netto inspectiecapaciteit bedroeg
244 975 uur. Bij de AI zijn op 31 december van het verslagjaar 914 medewerkers
in dienst, waaronder 452 inspecteurs. Op het terrein van arbeidsomstandigheden
waren 325 inspecteurs actief, op het terrein van de
arbeidsmarktfraude 127. De Arbeidsinspectie rondde in het verslagjaar
25 403 zaken af. De ontwikkeling van de AI-productie van de laatste jaren
wordt in de volgende tabel weergegeven.
67

Tabel I Aantallen inspectieproducten naar productsoort en de daaraan bestede inspectiecapaciteit in % in 2001, 2002 en
2003
2001 2002 2003
Productsoort Capaciteit in % Zaken Capaciteit in % Zaken Capaciteit in %* Zaken*
Arbo-Actief 30,5 14 934 36,6 15 271 33 14 276
Klachten 8,3 2 178 8,2 2 167 9 2 052
Ongevallen 20,3 2 559 18,2 2 481 22 2 191
MHC 5,4 62 4,5 118 9 332
Arbeidsmarkt 23,5 3 840 17,3 3 737 17 3 700
Monitoring 5,1 1 932 5,9 2 771 5 1 879
Overig Reactief 6,8 2 031 6,2 1 506 6 1 079
Totaal 100 27 536 100 28 051 100 25 499 (27 660)
Speerpunten
Om de voor 2003 beschikbare inspectiecapaciteit weloverwogen en
verantwoord in te kunnen zetten, zijn voor de handhavingstaken speerpunten
vastgesteld. Op het gebied van arbeidsomstandigheden zijn de
speerpunten arbozorgverplichtingen, werkdruk, fysieke belasting, kankerverwekkende
stoffen, gevaarlijke stoffen en geluid. Op het terrein van
arbeidsmarktfraude zijn dat de land- en tuinbouwsector, de aanpak van
faciliteerders van illegale tewerkstelling, de aanpak van de notoire overtreders,
het financieel rechercheren en de samenwerking met andere
inspectiediensten.
Handhaving op het gebied van de arbeidsomstandigheden
Bij de inspecties op het gebied van arbeidsomstandigheden hebben
inspecteurs in 58 procent van de gevallen bij de eerste interventie een
handhavingstraject ingezet. In zes procent van de vervolginterventies
moest dat opnieuw gebeuren. In 2001 lag dit percentage nog op elf
procent. Dit duidt erop dat de interventies van de AI steeds effectiever
worden, omdat in meer gevallen de eerder geconstateerde overtreding bij
de vervolginterventie opgeheven was.
De meest geconstateerde overtreding was het ontbreken van een actuele
risicoinventarisatie en -evaluatie of een plan van aanpak (21%). Achttien
procent van de overtredingen had betrekking op tekortkomingen ten
aanzien van arbeidsplaatsen, zeventien procent op gevaarlijke stoffen en
twaalf procent op arbeidsmiddelen.
Er zijn vijf soorten handhavingsinstrumenten te onderscheiden. De waarschuwing
en de eis vallen onder de lichte instrumenten; de bestuurlijke
boete, het proces-verbaal en de stillegging onder de zware.
De bestuurlijke boete als handhavingsinstrument op het gebied van
arbeidsomstandigheden bestaat eind 2003 ruim vier jaar. Boetes zijn voornamelijk
opgelegd aan werkgevers. Maar ook werknemers die zich onverantwoord
gedragen en daardoor een gevaar voor zichzelf of hun collega’s
vormen, krijgen een boete opgelegd. In 2003 is voor € 6 797 738 aan
boetes opgelegd, waarvan € 2 373 aan 21 werknemers. Vanaf 1 november
1999 tot 1 januari 2004 is in totaal voor € 19 089 970 aan boetes opgelegd,
waarvan inmiddels € 17 515 127 is betaald.
In het verslagjaar is een conceptwetsvoorstel gemaakt voor de invoering
van de bestuurlijke boete in de Wet arbeid vreemdelingen.
68

Handhaving op het gebied van de Arbeidstijdenwet
In het verslagjaar is bij 719 ATW-zaken een handhavingsinstrument ingezet.
In totaal zijn 1247 handhavingsinstrumenten ingezet, waarvan 851
lichte en 396 zware. In deze laatste categorie werd het werk stilgelegd of
een proces-verbaal opgemaakt.
Prestatieafspraken
Binnen de AI worden jaarlijks prestatieafspraken gemaakt tussen de algemeen
directeur en de directeuren. Uit de scores bij de onderscheiden
prestatie-indicatoren blijkt dat de realisatie in veel gevallen de streefwaarde
overtreft en dat er vergeleken met 2002 een duidelijk stijgende lijn
valt te constateren. Bij de actieve arbo-inspecties is de doorlooptijd van de
handhaving met 84% binnen een jaar duidelijk boven de streefwaarde van
70% binnen een jaar.
De overeengekomen afhandelingsduur van ongevalonderzoeken van 70%
binnen drie maanden bleek niet te realiseren. De gecompliceerde uitvoering
en verwerking van deze onderzoeken was er de oorzaak van dat er
een score van 38% binnen drie maanden bereikt werd.
Arbeidsmarktfraude
In 2003 zijn de voorbereidingen gestart voor de invoering van de bestuurlijke
boete Wet arbeid vreemdelingen. De verwachte invoeringsdatum van
deze wetswijziging is 1 januari 2005. De directie Arbeidsmarktfraude
wordt uitgebreid en zal in 2005 over een inspectiecapaciteit van 180 fte
beschikken.
Resultaten
In 2003 zijn 3 940 zaken afgesloten, waarvan 3 368 actief en 572 reactief. In
totaal zijn 731 processen-verbaal wegens overtreding van de WAV aan het
Openbaar Ministerie verzonden. Ten opzichte van 2002 is dit een stijging
van circa zes procent. Deze stijging is vooral terug te voeren op intensivering
van de controles in de land- en tuinbouwsector. In deze sector zijn in
het verslagjaar 211 processen-verbaal naar het OM gezonden, ten opzichte
van 127 in 2002. Ongeveer 140 van die processen-verbaal komen voort
uit zaken die het Westland Interventieteam in 2002 startte in het kader van
het AI-project in de land- en tuinbouw.
Tabel II Aantallen processen-verbaal Wet arbeid vreemdelingen in 2003, 2002
en 2001
Jaar 2003 2002 2001
Landbouw 211 127 190
Industrie 57 55 72
Bouwnijverheid 36 33 35
Handel 78 66 79
Logies/maaltijden 221 254 240
Vervoer 9 17 23
Dienstverlening 90 91 64
Dienstverlening (80 t/m 95) 19 10 15
overig 10 5 21
Totaal 731 658 739
Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden
In 2003 heeft de AI 972 kennisgevingen van ontvangst van CAO’s verzonden.
CAO-bepalingen werden 170 maal algemeen verbindend verklaard.
69

De nieuwe regels voor CAO-fondsen hebben tot vertraging geleid bij de
algemeen verbindend verklaring. De verwachting is wel dat deze achterstand
in 2004 wordt ingelopen.
In 2003 zijn zeventien verzoeken binnengekomen die betrekking hadden
op verplichtstelling tot deelname in een bedrijfstakpensioenfonds. Vijftien
verzoeken zijn ter visie gelegd. Er zijn zeventien besluiten genomen en
gepubliceerd in de Staatscourant. Tegen vier verzoeken tot verplichtstelling
zijn zienswijzen ingediend. Deze zienswijzen hebben betrekking op de
werkingssfeer, de representativiteit en dispensatie van de verplichtstellingen.
Er zijn dertien beschikkingen afgegeven over een individuele ontheffing
van de verplichte deelname in een bedrijfstakpensioenregeling.
In het kader van de Wet op de Beroepspensioenregelingen (Wet BPR) zijn
twee van verzoeken gedaan om een beroepspensioenregeling voor
beroepsgroepen verplicht te stellen. Er is één besluit genomen dat ook in
de Staatscourant is gepubliceerd.
Monitoring en beleidsinformatie
In 2003 zijn door de Arbeidsinspectie achttien onderzoeks-/monitorrapportages
afgerond. De twee belangrijkste waren het Arbeidsvoorwaardenonderzoek,
dat de feitelijke ontwikkeling van lonen en andere financiële
arbeidsvoorwaarden in kaart brengt en de «Voor- en najaarsrapportage
CAO-afspraken». Deze rapportage geeft inzicht in de ontwikkeling van de
contractlonen en in een aantal andere belangrijke onderwerpen als employability,
arbeidsongeschiktheidsregelingen, reïntegratiebepalingen, VUT
en flexibele pensioneringsafspraken.
Kernenergiewet (KEW)
De Arbeidsinspectie beoordeelt onder andere de vergunningaanvragen
voor toepassingen met radioactieve stoffen en röntgentoestellen. Verder
komen er verzoeken binnen om vergunningen in te trekken. Daarnaast
bereidt de AI vergunningen voor de invoer van radioactieve stoffen in
Nederland en vergunningen voor het vervoer van splijtstoffen in Nederland
voor. Deze vergunningen worden door de minister van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer verleend.
In 2003 zijn 295 vergunningen afgegeven voor toepassingen, 53 voor
invoer voor radioactieve stoffen en 49 voor vervoer van splijtstoffen. Het
aantal ingetrokken vergunningen bedroeg 264.
Werktijdverkorting
Het aantal aanvragen voor werktijdverkorting is sterk beïnvloed door de
oorlog in Irak en de uitbraak van de vogelpest. Er werden 1 734 aanvragen
afgehandeld, waarvan 889 eerste aanvragen en 845 herhalingsaanvragen.
Farboregeling
Het aantal meldingen dat betrekking had op de lijst met de in 2002 voor de
Farboregeling in aanmerking komende bedrijfsmiddelen lag met 11 523 in
2002 aanzienlijk hoger dan in 2001 (8 656 meldingen). Het totaal aangemelde
investeringsbedrag in 2002 bedroeg € 186 934 472.
De stijgende tendens in het aantal aanmeldingen heeft zich in 2003 niet
voortgezet. In het verslagjaar zijn tot en met 31 december 3060 meldingen
ontvangen, met een investeringsbedrag van € 96 998 720.
Wet SAMEN
De Arbeidsinspectie houdt toezicht op de naleving van de wet SAMEN
(Stimulering Arbeidsdeelname Minderheden), die werkgevers met 35 of
70

meer werknemers verplicht een jaarverslag in te dienen bij de regionale
kantoren van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). De Arbeidsinspectie
stelt ieder jaar een lijst samen van bedrijven die over het voorgaande
jaar verplicht waren een jaarverslag in het kader van de Wet
SAMEN in te dienen, maar dit niet hebben gedaan. De AI rappelleert deze
bedrijven vervolgens.
Het aantal ingediende jaarverslagen over het jaar 2002 kwam uit op
11 770. Dat is een daling ten opzichte van 2001 toen er 13 521 verslagen
werden ingezonden. Waarschijnlijk hangt dit samen met het aflopen van
de wet op 1 januari 2004.
Internationale activiteiten
De internationale activiteiten van de Arbeidsinspectie betroffen in 2003
vier speerpunten:
+ versterkte coördinatie van het toezicht op Europese arbo-regelgeving
door participatie in de Senior Labour Inspectorate Committee (SLIC)
van de EU;
+ ondersteuning van Arbeidsinspecties van kandidaat EU-leden, met
name Hongarije;
+ samenwerking met de International Labour Organisation bij het realiseren
van sociale grondrechten voor werknemers en in het bijzonder
het bestrijden van kinderarbeid;
+ ondersteuning van de wereldorganisatie van Arbeidsinspecties, de
International Association of Labour Inspection.
Bedrijfsvoering
De nieuwe organisatiestructuur van de AI en daarmee samenhangende
invoering van het teamgericht werken hebben de bedrijfsvoering en de
activiteiten in 2003 in hoge mate bepaald. Door het aannemen van twee
amendementen Verburg is het nodig de inspectiecapaciteit van de AI uit te
breiden. Daarom is een omvangrijke personeelswervingscampagne uitgevoerd
en zijn opleidingen verzorgd. Op automatiseringsgebied is gestart
met de opzet van een nieuw geïntegreerd informatiesysteem, dat het
huidige GISAI gaat vervangen. Door dat nieuwe systeem moet de administratieve
afhandeling van de inspecties sneller verlopen. Ook kunnen de
activiteiten van de directies AMF en MHC beter worden gevolgd en
gestuurd.
Middelen
In 2003 gaf de Arbeidsinspectie bijna € 56 miljoen uit aan personele en
materiële kosten. Ten opzichte van het begrotingsjaar 2002 is dit een stijging
van ongeveer € 3,8 miljoen. De ontvangsten, in totaal € 6,15 miljoen,
zijn ten opzichte van 2002 met bijna € 0,5 miljoen gestegen. De meeropbrengsten
komen voor het merendeel uit de ontvangsten uit bestuurlijke
boetes.
71

SUMMARY
The Labour Inspectorate (AI) is part of the Ministry of Social Affairs and
Employment (SZW). The task of the AI is «to deal with abuses and provide
politically relevant information relating to the topic of labour.»
The AI is active in the following areas of policy:
+ working conditions (health and safety at work);
+ the labour market (illegal employment);
+ labour relations and conditions of employment (including working
time, rest periods, declaring collective labour agreements to be universally
binding).
The AI is required to produce results in three areas associated with its
core tasks, responsibilities and powers:
+ enforcing legislation and regulations (monitoring and detection);
+ implementing legislation and regulations (permits and exemptions);
+ generating policy information.
The Labour Inspectorate uses administrative and criminal law instruments
in its enforcement work.
Organisational changes
The organisational structure of the Labour Inspectorate changed on
1 April 2003. The regional directorates have been replaced by four activitybased
directorates (Industry, Construction Work, Commercial Services and
Public Services) and two issue-based directorates (Labour Market Fraud
and Major Hazard Control). The AI also has two central units: the Inspection
Support directorate and the Corporate Policy Department. These
changes give the AI stronger support and allow it to operate in a more
harmonised way. It is now also more accessible to organisations representing
employers, employees and individual sectors. The AI was brought
within the remit of the General Inspector for Work and Income on
1 January 2004. This has also clarified organisational aspects, drawing a
distinction between the enforcement of rules and the policy underlying
regulations. Within this context, preparations were made in 2003 for
outsourcing implementation tasks in the area of regulations governing
conditions of employment.
The sphere of action and activities
ithin the scope of its activities, the Labour Inspectorate can become
involved with any commercial establishment in the Netherlands where
work is carried out. At the end of 2003 the AI was aware of 563,000 establishments
employing at least two people. Its total net inspection capacity
was 244,975 hours. As of 31 December of the year under review, the AI
had 914 members of staff, including 452 inspectors, 325 of which operated
in the area of working conditions while 127 looked into labour market
fraud. The Labour Inspectorate handled 25,403 cases in the year under
review. The evolution of AI activity over the past few years is summarised
in the table below.
72

Table I Number of inspection activities per type of activity and the inspection capacity devoted to these activities in
percentage terms in 2001, 2002 and 2003
2001 2002 2003
Type of activity Capacity in % Cases Capacity in % Cases Capacity in % Cases
Active OHS 30.5 14,934 36.6 15,271 33 14,276
Complaints 8.3 2,178 8.2 2,167 9 2,052
Accidents 20.3 2,559 18.2 2,481 22 2,211
Labour market 23.5 3,840 17.3 3,737 17 3,700
MHC 5.4 62 4.5 118 9 322
Monitoring 5.1 1,932 5.9 2,771 5 1,879
Other Reactive 6.8 2,031 6.2 1,506 6 1,079
Total 100 27,536 100 28,051 100 25,499
Focus points
Focus points were defined in order to allow the inspectorate to make the
most rational and responsible use of its inspection capacity available for
enforcement tasks in 2003. In the area of working conditions, these were:
OHS obligations, pressure of work, physical demands, carcinogenic
substances, hazardous substances and noise. In the area of labour market
fraud, they were: the agricultural and horticultural sector, dealing with
people involved in providing illegal labour, dealing with notorious transgressors,
financial investigations and cooperation with other inspectorate
services.
Enforcement in the area of working conditions
Of inspections carried out into working conditions, 58 per cent led to the
setting up by inspectors of an enforcement trajectory following the first
intervention. This had to be repeated in six per cent of the follow-up interventions.
The corresponding figure for 2001 was eleven per cent. This
indicates that the AI’s interventions are becoming more effective over
time, as in a higher number of cases the contravention previously observed
had been resolved by the time of the follow-up intervention.
The most frequently observed contravention was the lack of an up-to-date
risk inventory and assessment, or of a plan of action (21%). Eighteen per
cent of contraventions related to shortcomings in respect of jobs, seventeen
per cent to hazardous substances and twelve per cent to equipment.
There are five different types of enforcement instrument. Warnings and
requirements are the light instruments, while administrative fines, reports
and closure are the heavy instruments.
At the end of 2003, administrative fines had been available as an enforcement
instrument for working conditions for over four years. Fines are
normally imposed on employers, but employees who behave irresponsibly,
thereby putting themselves or their colleagues in danger, can also
be fined. Fines totalling € 6,797,738 were imposed in 2003, with 21 employees
being fined a total of € 2,373. From 1 November 1999 to 1 January
2004 the total fines imposed amounted to € 19,089,970, of which
€ 17,515,127 has been paid to date.
During the year under review, a Bill was submitted with a view to introducing
administrative fines into the Foreigner Nationals Employment Act
[Wet arbeid vreemdelingen: WAV].
73

Enforcement in the area of the Working Hours Act [Arbeidstijdenwet:
ATW]
Enforcement instruments were applied in 719 ATW cases in the year
under review. A total of 1,247 enforcement instruments were applied (851
light and 396 heavy). In the latter category firms were closed down or
reported.
Performance agreements
Performance agreements are concluded by the AI director-general and the
directors every year. The scores for the various performance indicators
show that in many cases the inspectorate exceeded its target, and that
performance has been improving markedly since 2002. In the active OHS
field, the time taken to handle a case of enforcement is less than 1 year in
84% of cases, well above the target of 70%.
It has proven impossible to reach the target set for dealing with accident
investigations (70% in under 3 months). Owing to the fact that these
investigations are complex to carry out and process, only 38% were dealt
with in less than three months.
Labour market fraud
Preparations to introduce administrative fines into the Foreigner Nationals
Employment Act started in 2003. This amendment to the Act is expected
to enter into force on 1 January 2005. The Labour Market Fraud
Directorate has been expanded and will have an FTE inspection capacity
of 180 in 2005.
Results
In 2003, 3,940 cases were dealt with: 3,368 actively and 572 reactively. A
total of 731 reports on contraventions of the WAV were submitted to the
public prosecutor. This is a rise of about six per cent compared to 2002.
The increase is due mainly to more intensive inspections in the agricultural
and horticultural sectors. 211 reports for this sector were sent to the
public prosecutor in the year under review, compared to 127 in 2002.
About 140 of these reports are the result of cases undertaken by the Westland
Intervention Team in 2001 as part of the AI project in the agricultural
and horticultural sectors.
Table II Numbers of reports under the Foreigners’ Employment Act in 2003,
2002 and 2001.
Year 2003 2002 2001
Agriculture 211 127 190
Industry 57 55 72
Construction 36 33 35
Trade 78 66 79
Hotel/catering 221 254 240
Transport 9 17 23
Services 90 91 64
Services (80 to 95) 19 10 15
other 10 5 21
Total 731 658 739
74

Labour relations and conditions of employment
The AI issued 972 notices of receipt of collective labour agreements
(CAOs) in 2003. 170 sets of collective labour agreement provisions were
declared universally binding. The new rules on CAO funds led to some
delay in declaring the agreements universally binding. This backlog is
expected to be dealt with in 2004.
Seventeen applications to make participation in sector-based pension
funds compulsory were received in 2003. Fifteen applications have been
examined. Seventeen decisions have been taken and published in the
Government Gazette (Staatscourant). Objections have been lodged
against four of these applications. These views relate to the scope, representative
quality and dispensation from obligations. Thirteen rulings have
been issued regarding individual exemptions from compulsory participation
in sector-based pension funds.
Two applications were submitted under the Occupational Pension
Schemes Act [Wet op de Beroepspensioenregelingen: BPR] to make occupational
pension schemes compulsory for occupational groups. One decision
was made in relation to this and published in the Government
Gazette.
Monitoring and Policy Information
The Labour Inspectorate produced eighteen investigation/monitoring
reports in 2003. The two most significant reports were a report based on
an investigation into conditions of employment, detailing trends in wages
and other financial conditions of employment, and a report on the spring
and autumn collective agreement reporting round. This reflects developments
in contractual wages and a number of other important topics such
as employability, disability regulations, reintegration provisions, early
retirement (VUT) and flexible pension agreements.
Nuclear Energy Act [Kernenergiewet: KEW]
One of the duties of the Labour Inspectorate is to assess applications for
permits to use radioactive material and X-ray devices. It also receives
applications for permits to be withdrawn. The AI also prepares permits for
the import of radioactive material into the Netherlands as well as permits
for the transport of fissionable material within the Netherlands. These
permits are issued by the Minister of Spatial Planning, Housing and the
Environment (VROM).
In 2003, 295 permits were issued for the use of radioactive material, 53 for
the import of radioactive material and 49 for the transport of fissionable
material. The number of permits withdrawn amounted to 264.
Reduction of working hours
The number of applications for a reduction of working hours was heavily
influenced by the war in Iraq and the outbreak of Newcastle Disease (fowl
pest). 1,734 applications were dealt with (889 initial applications and 845
resubmissions).
Special tax treatment for OHS investment
The number of notifications relating to the list of items potentially eligible
for special tax treatment for OHS investment in 2002 was much higher
than in 2001 (11,523 as against 8,656). The total reported investment in
2002 was € 186,934,472.
75

The upward trend in the number of notifications did not continue in 2003.
As of 31 December in the year under review, 3,060 notifications had been
received, with an investment amount totalling € 96,998,720.
Act to Stimulate the Labour Market Participation of Ethnic Minorities
[Stimulering Arbeidsdeelname Minderheden: SAMEN]
The Labour Inspectorate monitors compliance with the SAMEN Act, which
requires employers with 35 or more staff to submit annual reports to the
regional offices of the Centre for Work and Income (CWI). Once a year the
Labour Inspectorate produces a list of companies that were required to
submit an annual report under the SAMEN Act for the preceding year but
have failed to do so. The AI sends these companies a reminder.11,770
reports were submitted for 2002, a decline relative to 2001, when 13,521
reports were submitted. This probably has to do with the expiry of the Act
on 1 January 2004.
International affairs
The Labour Inspectorate’s international activities focused on four main
issues in 2003:
+ enhanced coordination of the monitoring of European OHS regulations
by participating in the EU’s Senior Labour Inspectorate Committee
(SLIC);
+ assisting the labour inspectorates of EU candidate countries, particularly
Hungary;
+ cooperating with the International Labour Organisation in achieving
basic social rights for workers, and in particular combating child
labour;
+ supporting the world organisation of labour inspectorates, the International
Association of Labour Inspection.
Management
The AI’s new organisational structure and the related introduction of
team-based working had a strong impact on management and activities in
2003. The adoption of two amendments submitted by MP Verburg means
that the AI’s inspection capacity has to be expanded. For this reason, a
comprehensive recruitment drive was carried out and training provided.
On the automation front, work has started on the design of a newly integrated
information system to replace the current Integrated Labour
Inspectorate Information System. It is anticipated that the new system will
allow inspections to be processed more quickly, and enable the activities
of the LMF and MHC directorates to be monitored and managed more
efficiently.
Resources
The Labour Inspectorate spent almost € 56 million on staff and tangible
costs in 2003. This is a rise of about € 3.8 million on the 2002 fiscal year.
Income rose by almost € 0.5 million on 2002, reaching a total of € 6.15
million. Most of the additional income came from administrative fines.
76

BIJLAGEN
77

BIJLAGE 1 ORGANIGRAM ARBEIDSINSPECTIE
Bedrijfstakdirectie
Industrie
Bedrijfstakdirectie
Bouw
Afdeling
concernbeleid
Bedrijfstakdirectie
Publieke
Dienstverlening
en Landbouw
Inspecteur Generaal
Algemeen directeur
Bedrijfstakdirectie
Commerciële
Dienstverlening
Afdeling
Juridische Zaken
Directie
Major Hazard
Control (MHC)
Directie
Arbeidsmarktfraude
(AMF)
Directie
Inspectie
Ondersteuning
78

BIJLAGE 2 Organisatie Arbeidsinspectie met personalia
Inspecteur generaal 4
Mr. L. H. J. Kokhuis
4 Vanaf 1 januari 2004.
5 Per 1 januari 2004 hield de Directie Uitvoering,
Juridische Zaken, Beleidsmonitoring op
te bestaan. Per 1 februari 2004 is de Afdeling
Collectieve Arbeidsvoorwaarden en het
gedeelte van de Afdeling Monitoring en
Beleidsinformatie dat CAO-onderzoek uitvoert
ondergebracht bij het Directoraat Generaal
Arbeidsverhoudingen en Internationale
Betrekkingen van het Ministerie van SZW.
Algemeen Directeur
drs. ing. P. J. Huijzendveld
Stafafdeling Concernbeleid
Hoofd: ir. P. M. Weeda
Directie Inspectieondersteuning
Directeur: P. M. A. Bruls
Expertisecentrum
Hoofd: Dr P. B. Koster
Afdeling Bestuurlijke Boete
Hoofd: Mevr. I. Mantjes-Schubarth
Afdeling Informatievoorziening
Hoofd: drs. A. D. J. Walschots
Afdeling Personeelsontwikkeling
Hoofd: C. J. E. Beukers
Landelijk Hoofd Administratie: T. Westerhof
Landelijk hoofd bedrijfsvoering: A. F. J. Heijnen
(Tijdelijke 5 ) Directie Uitvoering, Juridische Zaken, Beleidsmonitoring
Interim Manager: Mr. M. H. M. van der Goes
Afdeling Collectieve Arbeidsvoorwaarden
Hoofd: G. J. G. van de Poll
Afdeling Juridische Zaken
Hoofd: Mr. M. H. M. van der Goes
Afdeling Beschikkingen
Hoofd: drs. A. L. van Nimwegen
Afdeling Monitoring en Beleidsinformatie
Hoofd: drs. G. Wiggers
Directie Arbeidsmarktfraude
Directeur: drs. A. van Dijk
Managers Inspecties: R. Bakels, Mr. H. Koenders
Manager Strategie: H. A. Wessels (arts)
Directie Major Hazard Control
Directeur: ir. R. in’t Veld (a.i.)
Manager Inspecties: ing. G. Oostveen, P. L. van Lieshout
Manager Strategie: ir. R. in’t Veld
Directie Bouw
Directeur: Mr. J. P. Laemers
Manager Inspecties: ir. H. Straatsma
Manager Strategie: ir. J. A. M. Blok
Directie Industrie
Directeur: ir. F. G. Janssen
Manager Inspecties; ir. T. J. B. van der Hoeven
Manager Strategie; drs. J. A. G. M. Dirks
79

Directie Commerciële Dienstverlening
Directeur: drs. D. Wallenburg
Manager Inspecties: drs. J. A. Jol
Manager Strategie: ir. C. A. W. A. Husmann
Directie Publieke Dienstverlening
Directeur: drs. H. T. Bor
Manager Inspecties: drs. E. G. T. van der Poel
Manager Strategie: drs. J. M. Vaneman
80

BIJLAGE 3 CIJFERMATIGE OVERZICHTEN
Tabel I Gerealiseerde en nagestreefde inspectiedichtheid op afgesloten actieve arbo-zaken in 2003 naar grootteklasse,
bedrijfstakdirectie en risicoklasse
Bedrijfstakdirectie Risico Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf Totaal
Realisatie Streven Realisatie Streven Realisatie Streven Realisatie
Industrie laag 1,9% 2,0% 9,1% 2,0% 20,2% 3,0% 4,5%
hoog 3,5% 8,0% 13,1% 13,0% 20,2% 18,0% 7,8%
Bouw laag 2,2% 6,0% 6,7% 6,0% * 6,0% 3,5%
hoog 3,0% 11,0% 15,5% 16,0% 46,8% 21,0% 7,1%
Comm. dienstverlening laag 0,5% 1,0% 2,7% 1,0% 8,3% 1,0% 1,0%
hoog 0,0% 6,0% * 11,0% * 16,0% 0,3%
Publ. Dienstverlening laag 1,0% 1,4% 4,6% 1,4% 21,1% 1,4% 2,7%
hoog 0,4% 6,0% 3,6% 11,0% 17,4% 16,0% 2,2%
Totaal laag 0,7% 3,8% 14,0% 1,5%
hoog 2,2% 12,0% 24,0% 5,6%
Totaal 2003 0,9% 5,7% 17,0% 2,2%
* geen/onvoldoende celvulling (populatieaantallen in de cel zijn kleiner dan 500)
6 Dit segment heeft overigens weinig volume,
namelijk vier duizend vestigingen. Eén inspectieproject
meer (of minder) kan de cijfers sterk
beïnvloeden, waardoor niet veel waarde
gehecht moet worden aan de inspectiedichtheid
in dit segment.
Tabel I laat zien dat op basis van de in 2003 afgesloten arbo-zaken gemiddeld
2,2% van de bedrijven bezocht is. Gemiddeld is 0,9% van de kleine
bedrijven (1 tot 10 werknemers), 5,7% van de middelgrote bedrijven (10
tot 100 werknemers) en 17% van de grote bedrijven (100 en meer werknemers)
bezocht.
Uit tabel I volgt verder dat in de bedrijfstakken Industrie en Bouw de
hoogrisicosectoren relatief vaker bezocht zijn dan de laagrisicosectoren.
Voor de clusters Commerciële en Publieke Dienstverlening geldt dit niet.
Voor het totaalbeeld geldt dat de inspectiedichtheid in hoogrisicosectoren
bijna een factor vier hoger ligt dan in laagrisicosectoren (namelijk 5,6%
voor hoogrisicosectoren ten opzichte van 1,5% voor laagrisicosectoren).
Gemiddeld wordt de laagste inspectiedichtheid aangetroffen in de hoogrisicobedrijven
van de Commerciële Dienstverlening (namelijk 0,3%) 6 en
de hoogste in het hoogrisicogedeelte van de bedrijfstak Industrie (7,8%)
en in het hoogrisicogedeelte van de bedrijfstak Bouw (7,1%). De inspectiedichtheid
bij grote bouwbedrijven is gemiddeld 46,8%, wat betekent dat
op basis van de in 2003 afgesloten arbo-zaken bijna de helft van deze
bedrijven bezocht is.
Als de realisaties worden vergeleken met de planning dan vallen voornamelijk
de verschillen tussen de grootteklasses op. Voor het kleinbedrijf
geldt dat binnen alle bedrijfstakdirecties en risicoklassen minder vestigingen
zijn bezocht dan nagestreefd. Voor het grootbedrijf geldt het
omgekeerde: alle streefwaarden zijn gerealiseerd (mits de celvulling
voldoende groot is), en vaak ruim, gerealiseerd. Bijvoorbeeld in de grote
bedrijven van de Publieke Dienstverlening is 21,1% van de vestigingen
bezocht, terwijl de streefwaarde op 1,4% lag. Voor de middelgrote laagrisicobedrijven
van alle bedrijfstakdirecties geldt dat de streefwaardes
gehaald zijn. Voor de middelgrote hoogrisicobedrijven geldt dat in twee
bedrijfstakdirecties (Industrie en Bouw) de streefwaarde vrijwel gehaald
is. In de Publieke Dienstverlening is deze niet gehaald en voor de
Commerciële Dienstverlening zijn de populatieaantallen te klein.
81

Tabel II Overtredingspercentage op afgesloten arbo-zaken 2003 naar bedrijfstakdirectie, risicoklasse en grootteklasse
Percentage overtredingen op agesloten zaken (2003)
Bedrijfstakdirectie Risico Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf Totaal
Industrie laagrisico 51% 54% 53% 53%
hoogrisico 45% 52% 59% 51%
Bouw laagrisico 74% * * 75%
hoogrisico 73% 75% 77% 74%
Comm. dienstverlening laagrisico 49% 59% 53% 54%
hoogrisico * * * *
Publ. Dienstverlening laagrisico 61% 62% 65% 62%
hoogrisico 73% 48% 58% 58%
Totaal laagrisico 53% 59% 59% 57%
hoogrisico 65% 66% 65% 66%
Totaal 2003 58% 62% 62% 61%
* Het aantal bezochte bedrijven is in deze cellen te gering om voldoende betrouwbare percentages te kunnen opleveren.
In tabel II wordt het aantal bedrijven waar in het kader van afgesloten
arbo-zaken ten minste één overtreding is geconstateerd gerelateerd aan
het totale aantal bezochte bedrijven in het kader van arbo-zaken. Dit is het
overtredingspercentage en het geeft aan in hoeveel procent van de bedrijven
er een of meer misstanden zijn geconstateerd. In de tabel wordt geen
informatie verstekt voor categorieën waar minder dan vijftig bedrijven
bezocht zijn. De reden hiervoor is dat incidenten in deze gevallen een te
grote invloed hebben op het overtredingspercentage.
Tabel II laat zien dat in het kader van actieve arbo-zaken er in 2003 gemiddeld
bij 61% van de bezochte bedrijven tenminste één overtreding is
geconstateerd. Dit percentage verschilt per bedrijfstak en grootteklasse.
Voor het totaalbeeld geldt dat het overtredingspercentage in hoogrisicosectoren
hoger is dan in laagrisicosectoren (namelijk 66% voor hoogrisicosectoren
tegenover 57% voor laagrisicosectoren). De hoogste percentages
worden aangetroffen in de Bouw. Opvallend is dat binnen de
bedrijfstakken het overtredingspercentage in laagrisicosectoren vaak
hoger uitkomt dan in hoogrisicosectoren.
Om de inzet van de capaciteit van de Arbeidsinspectie te kunnen beoordelen,
is een aantal analyse-instrumenten ontwikkeld, waaronder de
inspectiedichtheid in combinatie met het overtredingspercentage. De
inspectiedichtheid (tabel I) geeft een goede indruk waar de capaciteit van
de Arbeidsinspectie is ingezet. Het overtredingspercentage (tabel II) laat
vervolgens zien in welke mate er bij de bezochte vestigingen (tenminste)
één overtreding is geconstateerd. Er is sprake van een effectieve inzet van
inspectiecapaciteit als de inspectiecapaciteit daar wordt ingezet waar veel
misstanden zijn.
Zo blijkt uit tabel I dat in 2003 naar verhouding bedrijven in de hoogrisicosectoren
(5,6%) ongeveer vier keer zo vaak zijn bezocht als bedrijven in de
laagrisicosectoren (1,5%). Als aanvulling hierop laat tabel II zien dat het
percentage bedrijven waar (ten minste) een overtreding geconstateerd is,
bij bedrijven in de hoogrisicosectoren (66%) in totaal negen procentpunt
hoger is dan bij bedrijven in de laagrisicosectoren (57%).
82

7 Wel moet hier de kanttekening geplaatst
worden dat bij monitorzaken het erg onwaarschijnlijk
is dat daarbij een bestuurlijke boete
gegeven wordt. Ook bij de specifieke ATWinspectieprojecten
is de kans klein dat er een
bestuurlijke boete gegeven wordt. Dat zal
namelijk alleen incidenteel voorkomen.
In het hoogrisicogedeelte van de sector Bouw is de Arbeidsinspectie relatief
vaak gekomen (7,1%) en zijn relatief veel overtredingen aangetroffen
(74%) Dit geldt nog sterker voor de grote bedrijven in deze sector. Hier is
men naar verhouding het vaakst gekomen (46,8%) en heeft men relatief
veel overtredingen aangetroffen (77%). De Industrie laat een ander beeld
zien. Binnen het hoogrisicodeel van de sector Industrie is men relatief
vaak geweest (7,8%) maar heeft men relatief weinig overtredingen geconstateerd
(51%). Bij laagrisico Commerciële Dienstverlening is men relatief
weinig geweest (1%) en zijn ook relatief weinig overtredingen aangetroffen
(54%). Dit geldt wat sterker voor het kleinbedrijf binnen deze sector
(0,5% bezocht tegenover 49% overtredingen).
Tabel III Aantal zaken met ten minste één aangezegde boete gerelateerd aan
het totaal aantal gestarte zaken met een interventie in 2003 naar sector
2003 Aantal zaken
met tenminste
een boete
Totaal aantal
gestarte zaken
met int.
% zaken met een
boete
[1] [2] [1]/[2]
Sector
Landbouw 92 950 10%
Industrie 559 4 641 12%
Bouw 827 5 775 14%
Handel 510 4 265 12%
Vervoer 77 872 9%
Dienstverlening 445 5 483 8%
Onbekend 19 270 7%
Totaal 2003 2 529 22 256 11%
Totaal 2002 2 611 21 348 12%
Totaal 2001 2 664 23 181 11%
Tabel III laat zien dat in afgelopen jaar 22 256 zaken zijn gestart. Naast
arbo- en monitorzaken zijn dat klachten, ongevallen en overige reactieve
zaken. Hiervan zijn er 2 529 zaken waarbij door de inspecteur ten minste
één boete is aangezegd. Bij elf procent van de zaken waar een bestuurlijke
boete aangezegd kan worden is dus ten minste één boete aangezegd 7 .In
de sector Bouw zijn relatief de meeste boetes aangezegd (14%) en in de
Dienstverlening het minste (8%).
83

Tabel IV Afggesloten arbo-zaken met en zonder inzet van een handhavingsinstrument (2003)
Aantal afgesloten
zaken in
2003
zaken zonder
inzet van een
instrument
zaken met inzet
van een instrument
zaken met inzet
van twee
instrumenten
waarvan
zaken met inzet
van drie of meer
instrumenten
Bedrijfstak
Industrie 3 225 48% 23% 13% 15%
Bouw 4 919 34% 43% 12% 11%
Comm. Dienstverlening 3 646 47% 24% 14% 15%
Publ. Dienstverlening 2 958 42% 25% 13% 20%
Onbekend 9
Totaal 2003 14 757 42% 30% 13% 15%
Totaal 2002 15 271 41% 31% 13% 15%
Totaal 2001 14 934 42% 29% 12% 17%
Uit tabel IV blijkt dat van de 14 757 afgesloten actieve arbo-zaken in 2003
er bij 42% geen instrumenten zijn ingezet. Bij 30% van de afgesloten zaken
is één instrument ingezet, bij 13% zijn twee instrumenten ingezet en bij
15% zijn drie of meer instrumenten ingezet. Opvallend is het hoge percentage
zaken met inzet van één instrument (43%) in de Bouw en het hoge
percentage zaken met drie of meer instrumenten (20%) in de Publieke
Dienstverlening.
Tabel V Gerealiseerde en nagestreefde inspectiedichtheid op afgesloten actieve arbo-zaken in 2003 naar grootteklasse,
bedrijfstakdirectie en risicoklasse
Bedrijfstakdirectie Risico Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf Totaal
Realisatie Streven Realisatie Streven Realisatie Streven Realisatie
Industrie laag 1,9% 3,0% 9,1% 3,0% 20,2% 3,0% 4,5%
hoog 3,5% 8,0% 13,1% 13,0% 20,2% 18,0% 7,8%
Bouw laag 2,2% 6,0% 6,7% 6,0% * 6,0% 3,5%
hoog 3,0% 11,0% 15,5% 16,0% 46,8% 21,0% 7,1%
Comm. dienstverlening laag 0,5% 1,0% 2,7% 1,0% 8,3% 1,0% 1,0%
hoog 0,0% 6,0% * 11,0% * 16,0% 0,3%
Publ. Dienstverlening laag 1,0% 1,4% 4,6% 1,4% 21,1% 1,4% 2,7%
hoog 0,4% 6,0% 3,6% 11,0% 17,4% 16,0% 2,2%
Totaal laag 0,7% 3,8% 14,0% 1,5%
hoog 2,2% 12,0% 24,0% 5,6%
Totaal 2003 0,9% 5,7% 17,0% 2,2%
84

Tabel VI Verdeling beroepsziektemeldingen per bedrijfstak
Aantal meldingen
2001
Aantal meldingen
per 100 000 werkenden
in 2001
Aantal meldingen
in 2002
Aantal meldingen
per 100 000 werkenden
in 2002
Industrie 1 468 138 983 97
Gezonds-en welzijnszorg 742 80 498 54
Verhuur en handel, roerend en onroerend goed
en zakelijke dienstverlening 557 63 242 68
Vervoer, opslag en communicatie 476 109 335 78
Bouwnijverheid 471 119 1 873 448
Openbaar bestuur, Overheidsdiensten 442 91 359 68
Reparatie, consumentenartikelen en handel 354 33 241 26
Onderwijs 338 78 199 46
Milieudienstverlening, cultuur, recreatie en
overige dienstverlening 147 48 172 74
Financiële instellingen 118 43 144 51
Productie distributie elektra, aardgas water 106 302 30 88
Landbouw en visserij 65 31
Horeca 43 22 28 18
Winning van delfstoffen 27 – 52 –
Onbekend 239 109
Totaal 5593 5 335
Ontleend aan: Signaleringsrapport Beroepsziekten ’03 van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel instituut, Academisch Medisch
Centrum, Amsterdam. In het kader van een ILO verplichting is deze tabel in het verslag opgenomen.
85

BIJLAGE 4 AI-INSPECTIEPROJECTEN OP ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN-
GEBIED WAARVOOR IN 2003 INSPECTIES ZIJN UITGEVOERD
Scheepsschilders
Machineveiligheid en geluid
Campagne fysieke belasting in de industrie
Vervaardiging van zuivelproducten
Slachterijen & Vleesverwerking
Follow-up ACKR
Chemische stoffen in de Chemische Industrie
Kernenergiewet
Opdrachtgevers in de bouw
EU-project Bouwlocaties
Vestigingen van aannemers
Veilig werken aan de weg
ATW (ernstige misstanden wegwerk)
Naleving BPAP
Verontreinigde grond
Grootschalige infrastructurele werken
Timmerfabrieken
Glazenwassen
Asbest
Gassingen
Veiligheid baanwerkers
Veiligheid Horeca
Fysieke belasting detailhandel
Agressie en geweld detailhandel/benzinestations
Beveiligingsbedrijven
Verpleging en verzorging
Specifieke organisaties in de gezondheidszorg
Audiovisuele sector
Technieklokalen
Onderwijs
Rechterlijke macht
Rioolreiniging
Sociale werkvoorziening
Glastuinbouw
Champignonteelt
Glastuinbouw II
MHC
Onderzoek onderhouds- en inspectiesystemen
Overzicht van de Monitorrapporten van de Arbeidsinspectie die in
2003 zijn verschenen
Aanstellingskeuringen, bezien in het licht van de Wet op de Medische
Keuringen
Arbeidsvoorwaardenontwikkelingen in 2001
Arbeidsvoorwaardenontwikkelingen in 2002
Arbomonitor 2002
Beleidstertaalrapportage 2002 (inclusief beleidsrapportage derde tertaal
2002)
EU-richtlijnen (niet gepubliceerd)
Kinderopvangafspraken in CAO’s
Levensloopbestendige afspraken
Medewerkersbelevingsonderzoek bij de Arbeidsinspectie
Meldingsplichtige en dodelijke arbeidsongevallen, cijfers over 2002
86

Minderheden
Najaarsrapportage CAO-afspraken 2003
Onderscheid naar arbeidsduur in CAO’s
Organisch Psycho Syndroom (OPS) 2001
Voorjaarsrapportage CAO-afspraken 2003
Werknemers met een bruto-loon op en onder het wettelijk minimumloon
in 2001
Wet aanpassing arbeidsduur
WTV rapportage 2002
87

BIJLAGE 5 OVERZICHT VAN DOOR DE ARBEIDSINSPECTIE TE HANDHAVEN
WETTEN
8 I.v.m. de uitplaatsing van uitvoerende taken
van de AI per 1 februari 2004 heeft de AI geen
bemoeienis meer met de wetten op het gebied
van CAO/AVV en Pensioenfondsen.
De Arbeidsinspectie heeft met name (toezichthoudende) taken met betrekking
tot de volgende wet- en regelgeving 8 :
* de Algemene wet gelijke behandeling
* de Arbeidsomstandighedenwet 1998
* de Arbeidstijdenwet
* de Bestrijdingsmiddelenwet 1962
* het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen 1945
* de Kernenergiewet
* de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs
* de Wet arbeid vreemdelingen
* de Wet betreffende verplichte deelneming in het bedrijfspensioenfonds
(tot 1 februari 2004) *de Wet betreffende verplichte deelneming in een
beroepspensioensregeling (tot 1 februari 2004)
* de Wet gelijke behandeling mannen en vrouwen
* de Wet goederenvervoer over de weg
* de Wet melding collectief ontslag
* de Wet milieugevaarlijke stoffen
* de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag
* de Wet op het algemeen verbindend en onverbindend verklaren van
bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (tot 1 februari
2004)
* de Wet op de gevaarlijke werktuigen
* de Wet op de loonvorming
* de Wet op de ondernemingsraden
* de Wet stimulering arbeidsdeelname minderheden (tot 1 januari 2004)
88

BIJLAGE 6 LIJST MET AFKORTINGEN
ACKR Aardolie, Chemie, Kunststoffen en Rubber-sector
ACT Ambtelijke Commissie Toezicht
AI Arbeidsinspectie
AMF Directie Arbeidsmartfraude
AOW Algemene Ouderdomswet
Arbo Arbeidsomstandigheden
ARK Algemene Rekenkamer
ATB-V Arbeidstijdenbesluit Vervoer
ATW Arbeidstijdenwet
AVO Arbeidsvoorwaardenonderzoek
AVR Arbeidsveiligheidsrapport
AVV Algemeen verbindend verklaren (van bepalingen van
CAO’s)
BBR Basisbedrijvenregister
BD Buiten Dienststelling.
BHV Bedrijfshulpverlening
BIT Bouw Interventie Team
BPF de Wet betreffende verplichte deelneming in het bedrijfspensioenfonds
BPR de Wet betreffende verplichte deelneming in een beroepspensioensregeling
BIK Bedrijfsindeling Kamers van Koophandel
BOA Buitengewoon opsporingsambtenaar
BOB Bureau Opsporingsbeleid
BRZO Besluit Risico’s Zware Ongevallen
BZK Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksaangelegenheden
CAO Collectieve arbeidsovereenkomst
CDV Directie Commerciële Dienstverlening
CIT Confectie Interventie Team
COA Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers
CPR 15 richtlijn voor opslag van gevaarlijke stoffen in emballage
van de Commissie Preventie van Rampen
EER Europese Economische Ruimte
EZ Ministerie van Economische Zaken
Farbo Fiscale aftrekmogelijkheid van investeringen in arbeidsomstandigheden
FIOD Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst
FNV Federatie Nederlandse Vakbeweging
GISAI Geïntegreerd informatiesysteem voor de Arbeidsinspectie
ICT Informatie en Communicatie Technologie
IG Inspecteur-Generaal
IMH Inspectie Milieuhygiëne
IMO International Maritime Organisation
INK Instituut Nederlandse Kwaliteit
IOOV Inspectie Openbare Orde en Veiligheid
IVW-DV Inspectie Verkeer en Waterstaat Divisie Vervoer
KVO Kennisgeving van Ontvangst
KEW Kernenergiewet
KNB Koninklijk Verbond van Nederlandse Baksteenfabrikanten
KPLD Korps Landelijke Politiediensten
MAC Maximaal Aanvaarde Concentratie
MHC Major Hazard Control
MKB Midden- en Kleinbedrijf
89

OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur, Wetenschap
OM Openbaar Ministerie
OPS Organisch Psycho Syndroom
OR Ondernemingsraad
PDV Directie Publieke Dienstverlening
PBZO Preventie Beleid Zware Ongevallen
PV proces-verbaal
PvA Plan van Aanpak
PVK Pensioen- en Verzekeringskamer
RAP Relatie Arbeidsveiligheid en Publieksveiligheid
RIF Regionaal interdisciplinair fraudeteam.
RI&E Risico Inventarisatie en Evaluatie
RSI Repetitive Strain Injuries.
RVI Rijksverkeersinspectie
SARS Severe Acute Respiratory Syndrome
SIOD Sociale Inlichtingen- en Opsporings Dienst
SodM Staatstoezicht op de Mijnen
SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
TBA Ter beschikkingstelling arbeidskrachten (algemene
maatregel van bestuur)
TGW Teamgericht Werken
uvi uitvoeringsinstellingen sociale verzekeringen
UWV Uitvoeringsinstelling Werknemersverzekeringen
VBS Veiligheidsbeheersysteem
V&G Veiligheid en Gezondheid
VR Veiligheidsrapport
VROM Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en
Milieu
V&W Ministerie van Verkeer en Waterstaat
VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Waadi Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs
WAO Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering
WAV Wet arbeid vreemdelingen
WGW Wet Gevaarlijke Werktuigen
WIT Westland Interventie Team
WMCO Wet melding collectief ontslag
WML Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag
WOR Wet op de ondernemingsraden
90