Zomer - Actorion

Bestuurlijke drukte overvleugelt nut en noodzaak in discussie over waterschappen
schijn en werkelijkheid
rond het waterschap
Ons beeld van de werkelijkheid wordt grotendeels gevormd door media.
Volgens trendwatchers zijn we zelfs in een ‘augmented reality’ terecht gekomen.
We voegen virtuele beelden toe aan de bestaande werkelijkheid, waardoor
een nieuwe werkelijkheid ontstaat. Anders gezegd: beeldvorming wordt
werkelijkheid.
Mensen en organisaties die veel in beeld zijn, hebben onver-
mijdelijk last van dit fenomeen. Tegelijkertijd kunnen ze niet
zonder publiciteit. Wie gekozen wil worden, moet stemmen
zien te krijgen en die krijg je alleen als je voldoende zichtbaar
bent in de media.
Dat brengt ook bestuurders en politici in een lastige positie.
Door de overmatige aandacht van de media voor personen en
schandalen, is een beeld ontstaan waarbij bestuurders vooral
druk zijn met buitenechtelijke affaires, het declareren van
verloren zonnebrillen en onderling gekissebis waar geen hond
wat van snapt. Het zijn draaikonten die het ene moment wel
en het andere moment niet naar Uruzgan willen en ze deinzen
er niet voor terug zelfs van een skateboard te vallen om maar
op televisie te komen. Wie niet zichtbaar is in de media, doet
al helemaal niet mee en zit vermoedelijk de hele dag op het
pluche te slapen. Zakkenvullers met chauffeur, laten we maar
zeggen.
Wie niet zichtbaar is in de media,
doet niet mee
Het vertrouwen in de bestuurlijke elite is de afgelopen jaren
dankzij deze beeldvorming snel geërodeerd. Politici voelen dat
ook wel aan, maar – zoals gezegd – kunnen tegelijkertijd ook
niet zonder die publiciteit. De logische oplossing is dan om
in de publieke ruimte die de media biedt, te roepen dat het
anders moet. Dat er teveel bestuurlijke drukte is en dat er best
een paar weg kunnen.
Tekst Arian Kuil*
Daarmee wordt een soort bestuurlijke zelfhaat beleden die
offers vraagt, maar waarbij moet worden voorkomen dat de
politicus zelf sneuvelt. Daarmee reageert hij ook niet meer
vanuit de vraag wat de maatschappij (of dit land) nodig heeft,
maar vanuit het beeld dat wij van zijn professie als zakkenvuller
hebben, dat hij op die manier probeert te bestrijden.
Degene die dan het minst zichtbaar is, loopt het meeste risico.
In de aanloop naar de verkiezingen bleken dat de waterschappen
te zijn. Het meest onzichtbare bestuur van Nederland.
Toch bestaan die waterschappen al sinds de middeleeuwen.
Ze waren er al voordat de Oranjes de troon bestegen en
Thorbecke de basis voor het huidige staatsbestel in elkaar
knutselde. De waterschappen zijn ook uit pure noodzaak ontstaan.
In de moerassige delta die Nederland nu eenmaal is,
was het van levensbelang overstromingen te voorkomen en
wisten we zelfs land op water te winnen.
Dat beeld van moerassige delta, waarin waterbeheer voorwaardelijk
is, is volledig verdwenen. Zo lang het goed gaat is
er niets aan de hand en als het lang genoeg goed gaat, dan
komt dat niet omdat waterschappen stilletjes, onzichtbaar en
uitstekend hun werk doen, maar omdat het altijd goed gaat.
In bestuurlijk Nederland is tot op de dag van vandaag vooral
waardering voor dit werk te beluisteren. Alleen over het democratische
gehalte van de waterschappen wordt al jaren gesteggeld.
De uit de middeleeuwen stammende organisatie met een
dijkgraaf aan het hoofd en heemraden als een soort wethouder,
waar de boer met de meeste bunders land het meest te
vertellen had, past al lang niet meer in onze moderne opvattingen
over democratische vertegenwoordiging. Dat leidde
uiteindelijk tot een grondwetswijziging en in 2008 mocht héél
Nederland voor het eerst hun waterschapsbestuur kiezen. Dat
was met een opkomst van 24 procent geen succes. De meeste
mensen hadden ook geen flauw idee waar ze op moesten
stemmen en wat dat waterschap eigenlijk allemaal doet.
Dat maakt de waterschappen een gemakkelijke prooi en we
zien dan ook dat politiek opvallende coalities ontstaan om
deze bestuurslaag nu maar te offeren. Daarbij wordt de discussie
volledig vanuit het gecreëerde beeld rond bestuurlijke
drukte gevoerd en gaat het nergens over nut en noodzaak van
het werk van die waterschappen.
Nut en noodzaak
Dat nut en die noodzaak zijn er wel degelijk en de gekozen
argumenten om de waterschappen op te heffen, blijken daarentegen
soms aantoonbaar onjuist. Een provinciebestuurder
die een financiële besparing van meer dan 300 miljoen euro
per jaar voorspiegelt als de waterschappen worden ondergebracht
bij de provincie, moet echt kunnen toveren om dat van
een totaal van niet meer 23 miljoen aan bestuurlijke kosten
te kunnen maken. Voor de beeldvorming is de vraag naar de
feitelijke onderbouwing echter vrijwel volledig verdwenen.
De waterschappen kijken met verbijstering naar die discussie,
maar zijn er tot nu niet in geslaagd die beeldvorming te
pareren. Sterker: bij de meeste waterschappen lijkt die plotselinge
bedreiging van hun bestaansrecht als een volkomen
verrassing gekomen. Ze zijn zich inmiddels wel bewust dat de
geringe bekendheid van hun taken en prestaties daar een rol
in speelt, maar voordat je in een op schandalen en personen
actorion communicatie
gerichte media een beeld creëert van een noodzakelijk, efficiënt
werkend bestuur, ben je – tenzij er extreem hoog water
komt – wel een paar jaar verder.
Tegelijkertijd hebben de waterschappen geleerd dat stilzitten
en onzichtbaar zijn hen juist in deze bedreigde positie heeft
gebracht. Met het voortzetten van die strategie en verder
alleen maar roepen dat je op een efficiënte manier belangrijk
werk doet in een logisch door de waterhuishouding bepaald
gebied, lijkt de kans op overleving ook betrekkelijk gering.
Strategie
Inmiddels beraden de waterschappen zich dan ook op een
potentieel succesvollere strategie, waarbij ze voorlopig in
ieder geval de discussie willen gaan zoeken in de fora waar het
nog wel om de inhoud gaat en deelnemers bereid zijn door de
karikaturale beelden die worden geschetst heen te prikken. Of
dat gaat lukken is natuurlijk de vraag, die vooral beantwoord
moet worden tijdens de komende kabinetsformatie. Een vraag
die dan tegelijkertijd een antwoord geeft op de vraag in hoeverre
beeldvorming het straks ook bij die kabinetsformatie
wint van de inhoudelijke argumenten.
* Arian Kuil is als senior adviseur gedetacheerd bij Waterschap Rijn IJssel
16 Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen - juni 2010 Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen - juni 2010 17
www.actorion.nl